بوائل جو گيس جو قانون

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.3</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>بوائل جو گيس جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5959</id>
    <revision>
      <id>318419</id>
      <parentid>289763</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:04:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318419</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1770" sha1="6c8jb2vz4up867mbflxoh4h4a0dylae" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:مقدار]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>6c8jb2vz4up867mbflxoh4h4a0dylae</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318424</id>
      <parentid>318419</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:17:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318424</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1731" sha1="pdgz9871wlgp0o8mbiuxw8zudu8ztqb" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>pdgz9871wlgp0o8mbiuxw8zudu8ztqb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318458</id>
      <parentid>318424</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T23:34:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:مقدار]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318458</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1755" sha1="76v8v8i8ceqlgo5pi42243oej2irf5q" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:مقدار]]</text>
      <sha1>76v8v8i8ceqlgo5pi42243oej2irf5q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318470</id>
      <parentid>318458</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:45:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318470</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1774" sha1="3domzx77j0jexglq78mc7x4ewwokr6x" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[Category:Scientific laws]]
[[زمرو:طبعي مقدارون|Scientific laws]]</text>
      <sha1>3domzx77j0jexglq78mc7x4ewwokr6x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318471</id>
      <parentid>318470</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318471</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1758" sha1="pn60lvzzj8xalt99oijrqwrh0ic9x6q" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[Category:Scientific laws]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>pn60lvzzj8xalt99oijrqwrh0ic9x6q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318472</id>
      <parentid>318471</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:50:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318472</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1822" sha1="kcdz0ksj9opberdwpv3hw09cf728s6o" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[Category:Gas laws]]
[[Category:Pressure]]
[[Category:Volume]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]
[[Category:Scientific laws]]</text>
      <sha1>kcdz0ksj9opberdwpv3hw09cf728s6o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318478</id>
      <parentid>318472</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T06:33:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:مقدار]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318478</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1846" sha1="h6mxa3qbcnjdhzgzj4thyhb9vstbxmw" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[Category:Gas laws]]
[[Category:Pressure]]
[[Category:Volume]]
[[Category:Scientific laws]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:مقدار]]</text>
      <sha1>h6mxa3qbcnjdhzgzj4thyhb9vstbxmw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318511</id>
      <parentid>318478</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:14:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318511</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1806" sha1="3p15omg7u93y4n79aa3lua8psimmnwa" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:دٻاء]]
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:طبعي خاصيتون]]
[[Category:Gas laws]]</text>
      <sha1>3p15omg7u93y4n79aa3lua8psimmnwa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318512</id>
      <parentid>318511</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:15:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318512</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1808" sha1="58tfyo3osbf7q0i61dvcicfo92ooj1v" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:دٻاء]]
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[Category:Gas laws]]</text>
      <sha1>58tfyo3osbf7q0i61dvcicfo92ooj1v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318518</id>
      <parentid>318512</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:21:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318518</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1822" sha1="abc1omr56kmamsz2eiuj1i0pz3qjbid" xml:space="preserve">بـوائـل نالي سائنسدان، گيس جي متعلق هڪ قانون دريافت ڪيو، جنهن کي '''بوائل جو قانون ({{lang-en|Boyle's Law Of Gas}}''') چيو وڃي ٿو. اهو قانون 1662ع ۾ شايع ٿيو.

'''وضاحت'''

بوائل جي گيس جي قانون مطابق؛
 
 &quot;گيس گرمي پد (Temperature) کي مستقل رکجي تہ پوءِ گيس جي والار (Volume) دٻاء (Pressure) سان ابتي نسبت ۾ آهي.&quot;

جنهن جي وضاحت هن ريت ڪري سگهجي ٿي تہ جي گيس جي گرمي پد کي مستقل يعني کيس تبديل ٿيڻ نہ ڏجي، تہ پوءِ دٻاء کي گهٽائبو تہ سندس والار  وڌي ويندي، پر جي ان جي ابتڙ دٻاء کي وڌائبو تہ والار گهٽجي ويندي.

کيس رياضياتي ٻوليءَ ۾ هيٺين نموني بيان ڪبو؛                                   
[[فائل:Boyles Law animated.gif|thumb|left|250px|هن خاڪي ۾ ڏيکاريو ويو آهي ته دٻاءُ وڌائڻ تي گيس جو مقدار گهٽ ٿي ويندو آهي]]
                                    &lt;big&gt;'''pα1/V'''&lt;/big&gt;
[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/15/Boyles_Law_animated.gif سندس چرندڙ خاڪو ڏسڻ لاءِ ڪلڪ ڪيو]
&lt;br&gt;[http://group.chem.iastate.edu/Greenbowe/sections/projectfolder/flashfiles/gaslaw/boyles_law_graph.html سافٽويئر ذريعي سمجهڻ لاءِ هتي ڪلڪ ڪيو]

[[عڪس:Legge di Boyle dati originali.jpg|thumb|بوائل جي اصل انگن جو  هڪ گراف]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:دٻاء]]
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:گيس جا قانون]]</text>
      <sha1>abc1omr56kmamsz2eiuj1i0pz3qjbid</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>گل بوٽي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9221</id>
    <revision>
      <id>318531</id>
      <parentid>38061</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:28:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318531</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="848" sha1="phhad1z815fl9me23jhqs8f22nahd7a" xml:space="preserve">{{ڄاڻخانو رسالو
|  editor   =    
|  editor title= چيف ايڊيٽر
|  frequency      = ماهانو 
|  category       = ٻارن جو ماهنامو  
|  company        = 
|  publisher      =  
|  firstdate      =   1995
| headquarters   = ممبئي 
|  country        = {{پرچم|ڀارت  }} 
|  language       = [[اردو]]
|  price          = Rs. 
|}}

گل بوٽي : [[ڀارت]] جي شهر [[ممبئي]] مان شايع ٿيڻ وارو ٻارن جو اردو رسالو آھي۔ جنهن جو مدير سيد فاروق آهي۔


==حوالو==

==خارجي ڳنڍڻا==
* [http://www.gulbootey.com/ ويب سائيٽ گل بوٽي] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150801152154/http://gulbootey.com/ |date=2015-08-01 }}

[[زمرو:ڀارت جا اردو رسالا]]
[[زمرو: ڀارت ۾ اردو]]</text>
      <sha1>phhad1z815fl9me23jhqs8f22nahd7a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وقت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>10886</id>
    <revision>
      <id>318449</id>
      <parentid>315946</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:12:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318449</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9042" sha1="esf61tn9dy6f9rloa3mq2f6nj1mft06" xml:space="preserve">[[File:Wooden hourglass 3.jpg|thumb|upright|right|هڪ &quot;ريل گھڙي&quot; ۾ ريل جي وهڪري کي وقت جي گذرڻ کي ماپڻ لاءِ استعمال ڪري سگهجي ٿو. اهو پڻ واضح طور تي حال کي، ماضي ۽ مستقبل جي وچ ۾ ڏيکاري ٿو.]]
'''وَقت''' (Time)، پیمائشي نظام جو هڪ جزو آهي جنهن سان ٻن واقعن جي وچ ۾ وقفو معلوم ڪيو ويندو آهي. علم طبیعیات ۾ هن جي تعریف زمان ۽ مڪان جي لحاظ سان هيئن ڪئي ويندي آهي:
 &quot;وقت دراصل غیر فضائي ۽ ٻين لفظن ۾ زماني واقعن جو هڪ سلسلو آهي جيڪو ناقابلِ واپسي هوندو آهي ماضي کان حال ۽ پوء مستقبل جي طرف روان رهندو آهي.&quot;

وقت وجود ۽ واقعن جو مسلسل تسلسل آهي جيڪو ماضي کان حال ۽ مستقبل ۾ ظاهري طور تي ناقابل واپسي ترتيب ۾ ٿئي ٿو. اهو مختلف ماپن جو هڪ جزو مقدار آهي جيڪو واقعن کي ترتيب ڏيڻ لاءِ، واقعن جي مدت يا انهن جي وچ ۾ وقفن جو مقابلو ڪرڻ ۽ مادي حقيقت يا شعوري تجربي ۾ مقدار جي تبديليءَ جي شرحن جو اندازو لڳائڻ لاءِ، استعمال ڪيو ويندو آهي. وقت کي اڪثر، ٽي فضائي طول و عرض (Dimensions) سان گڏ چوٿون طول و عرض سڏيو ويندو آهي. 

وقت، ٻنهي انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) ۽ مقدار جي بين الاقوامي نظام ۾، ستن بنيادي طبيعي مقدارن مان هڪ آهي. وقت جو SI بنيادي يونٽ سيڪنڊ آهي، جيڪو سيزيم ايٽم جي برقي منتقلي تعدد کي ماپڻ سان بيان ڪيو ويو آهي. سمجھڻ لاءِ  عام بنيادي فريم ورڪ آهي، ته خلائي وقت ڪيئن ڪم ڪري ٿو. خلائي وقت جي ٻنهي نظرياتي ۽ تجرباتي تحقيقات ۾ پيش رفت جي ذريعي، اهو ڏيکاريو ويو آهي ته وقت کي، خاص طور تي [[بليڪ هول]] جي ڪنارن تي بگاڙي ۽ ڦهلائي سگهجي ٿو. 

تاريخ جي حوالي سان، وقت مذهب، فلسفي ۽ سائنس ۾ مطالعي جو هڪ اهم موضوع رهيو آهي. عارضي ماپ سائنسدانن ۽ ٽيڪنالوجسٽن تي قبضو ڪيو آهي ۽ نيويگيشن ۽ فلڪيات ۾ هڪ اهم محرڪ رهيو آهي. وقت جي سماجي اهميت پڻ آهي، معاشي قدر (&quot;وقت پئسو آهي&quot;) سان گڏو گڏ، هر ڏينهن ۽ انساني زندگيءَ ۾ محدود وقت جي شعور جي ڪري، ذاتي قدر پڻ آهي.

==تعريف==

===وقت لاءِ ٻيا لفظ===
وقت کي دم، پل، وِپل، گهڙي، پهر ۽ ڪلاڪ ۾ ورهايو وڃي ٿو، جيڪو اڳتي هلي ڏينهن، مهينن ۽ صدين ۾ تبديل ٿئي ٿو. ان حساب سان وقت جا ماپا هي آهن؛
* وِپل= اڍائي سيڪنڊ
* پل= چوويھ سيڪنڊ
* گهڙي= چوويھ منٽن
* پهر= ٽن ڪلاڪن
* ڏينهن رات= اٺ پهر

ستارن جي علم جي ماهرن ۽ مقامي ماهرن مطابق ڏينهن رات ۾ اٺ پهر ٿين ٿا. چوويهه ڪلاڪن ۾ سٺ گهڙيون ٿين ٿيون. هڪ ڪلاڪ ۾ اڍائي گهڙيون، هڪ منٽ ۾ اڍائي پل، هڪ سيڪنڊ ۾ اڍائي وِپل ٿيندا آهن. انهيءَ حساب سان انسان هڪ پل ۾ ڇهه ساهه کڻي ۽ ڇڏي ٿو. ان صورت ۾ چوويهه ڪلاڪن ۾ انسان 21600 دم  ته کڻي ٿو. پر  ”ڪي دم دا ڀروسا يا دم آوي نه آوي“.

== وقت جو ماپ يا پیمائش ==
اڪتوبر 1967ع  ۾ پيرس ۾ ڪجهه ماڻھو گڏ ٿيا وزن ۽ پيمائش جي جنرل ڪانفرنس ۽ 13 آڪتوبر تي انھن ماڻھن وقت جي تعارف ئي بدلائي ڇڏي گھڻو ڪري انساني تاريخ ۾ وقت جي پيمائش فلڪياتي اجزاءَ جي حوالي سان ڪئي ويندي رهي آهي اسانجي لاءِ وقت جو مفھوم زمين چنڊ سج جي چڪرن سان هيو. ڏينھن مهينا سال انھن گردشن جي ردھم جو نتيجا هيا انساني تاريخ جي وڏي حصي ۾ تہ اسان ان ردھم جي نموني جي وجهہ مان بہ واقف نہ هياسين پوءِ اسان اوزار ٺاهڻ شروع ڪيا جيڪي وقت کي ناپي سگھن سج جون گھڙيون جيڪي ڏينهن جو وقت ٻڌائين سٽون هنج جي طرح جا مشاهدي اسٽرڪچر جيڪي موسمن جي ڄاڻ ڏئي سگھن وقت کي ٽڪڙن ۾ ورهايو ڪلاڪ، منٽ، ۽ سيڪنڊ مصري ۽ سميريا تهذيبن جي ٻارهن  ويھ جي گڻپ جي بنياد تي بنيادي يونٽ ڏينھن رهيو ڏينھن جيڪو اهڙي لمحن جي ويجھي جو وقفو جڏهن سج ڏينهن ۾ سڀ کان مٿين مقام تي هجي.

جڏھن وقت جي پيمائش جا اوزار بھتر ٿيڻ شروع ٿيا تہ اسانکي فلڪياتي ردھم جي حد جو پتو پيو هي ڪجهه مٿي هيٺ هوا ڪندو هيو جيڪڏهن اسانکي وقت جي ٺيڪ پيمائش ڪرڻي هئي تہ بنيادي تعاريف مٽائڻي هئي پيرس ۾ وقت جي تعارف جي لاءِ نظام شمسي جي سڀ کان وڏي شيء کي سڀ کان ننڍي شي يعني سج کي سيزيم جي ايٽم مان بدليو ويو.

وقت جي پيمائش جو بنيادي اصول بس هڪ ئي آهي ڪابہ شي جيڪا پنهنجو درهم خاص وقفي ۾ واريندي هجي سج ۽ چنڊ بہ هي ڪم ڪندا آهن ۽ روزاني جي معاملن جي وڏي حصي جي لاءِ هي ڪافي آهي پر جديد اوزارن جي لاءِ بلڪل بہ نہ.

1583ع ۾ پیسہ یونیورسٽي ۾ چرچ ۾ ٿيندڙ ليڪچر جي دوران پنھنجي سوچن ۾ گم 19 سال جي شاگرد جو ڌيان ڇت تي لڳل ڦرندڙ ليمپ جي طرف وئي جيڪو هڪ خاص ردھم سان ڦري رهيو هيو هي شاگرد گليليو هيو هي پنڊولم جي تصور جو نقطي جو آغاز هيو انکان وٺي ڪري ڪوارٽرز ڪرسٽل جي واڌاري ۽ وري سيزيم جي ايٽم تائين وڃڻ واري تعارف جو سفر وڏو آهي پر وقت جي تعاريف ۾ گھڻي ڀاڱي فرق انجو انساني معاشري تي آهي هڪ وقت ۾ سٽينڊرڊ وقت جو تصور نہ هيو هر آبادي جو پنھنجو وقت هوندو هيو سفر جي رفتار ايتري سست هئي تہ ان سان ڪو فرق ئي نہ پوندو هيو سٽيم انجڻ جي اچڻ هي بدلي ڇڏيو.

هي سٽينڊرڊ ڊائزيشن پاڻ وڏي بحث مباحثي کانپوءِ ٿي هن وقت جيڪڏهن اوهانجي موبائل جي گھڙي اوهانکي وقت ٻڌائي رهي آهي ۽ پنھنجو وقت هڪ ٽائم سرور مان مسلسل مطابقت ۾ رکندي آهي تہ ان پوري سسٽم جي پنھنجي حيرت انگيز ٽيڪنالوجي پنھنجي جڳھ پر هاڻي کان ڪجهه عرصو پھريان تائين نہ ئي ان معياري وقت جي ڪا تعريف هئي نہ انجي ڪنھن کي اهڙو ڪرڻ جي ڪا ضرورت.

جيڪڏهن اوهان خبرن جي هيڊلائن کي ٻڌڻ جي لاءِ پنھنجي هٿ يا موبائل جي گھڙي کي ڏسي ڪري ٽي وي کوليو آهي تہ عين ان موجب خبرون شروع ٿينديون عين وقت تي جھاز يا ريل تي چڙهندا آهيو اهيو ڄاڻي وٺندا آهيو تہ دنيا جي ڪھڙي جڳھ تي گھڙين ۾ ڇا ٽائيم ٿيو هوندو تہ هي هاڻ حيران تہ نہ ڪندو هوندو تہ انجي عادت ٿي وئي آهي پر انساني عادتن جو گھڙين سان هم آهنگي ٿيڻ ڪيترين ٽيڪنالوجيز جي وجهہ سان انساني تاريخ جي وڏي ننڊي حصي ۾ ٿيو نو کان پنج ڪم ڪرڻ جو تصور بہ وقت جي پيمائش سائينسي ۽ معاشرتي تبديلين جيڪي اڪيليون ناهين هڪ ٻئي سان گڏوگڏ ٿينديون آهن.

==وقت جو معيار==
==فلسفو==
==طبيعي تعريف==
==سفر==
==تصور==
==استعمال==
==واقعن جو سلسلو==
==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:زمان]]
[[زمرو:علم موجودات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:عقلي فلسفي جو تصور]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]
[[زمرو:مکيه موضوع جا مضمون]]</text>
      <sha1>esf61tn9dy6f9rloa3mq2f6nj1mft06</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>آڪسيجن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>17506</id>
    <revision>
      <id>318480</id>
      <parentid>318386</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:21:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318480</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23148" sha1="t013nlxmkf40mspwai70ackc6pyweg9" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}
'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8. Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

معياري گرمي پد ۽ دٻاءُ تي، ٻہ آڪسيجن ايٽم ڊائي آڪسيجن، ڪيميائي فارمولا O2 سان هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائيٽامڪ گيس ٺاهڻ لاءِ covalent  bond جي  ڳنڍيل هوندا. ڊائي آڪسيجن گيس هن وقت زمين جي ماحول جو لڳ ڀڳ %24 مولر حصو ٺاهيندي آهي. آڪسيجن جو هڪ تمام گهٽ ٽرائي اٽامڪ ايلوٽروپ، اوزون (O3) UV شعاعن کي مضبوطيءَ سان جذب ڪري ٿو ۽ هيٺين اسٽريٽوسفيئر تي هڪ حفاظتي اوزون پرت ٺاهيندو آهي. جيڪو بايوسفيئر کي آئنائيزنگ الٽراوائليٽ شعاعن کان بچائيندو آهي. بهرحال، مٿاڇري تي موجود اوزون سموگ جو هڪ corrosive ضمني پيداوار آهي ۽ ان ڪري هڪ هوائي آلودگي آهي.  

سڀني يوڪريوٽڪ جاندارن، جن ۾ ٻوٽا، جانور، فنگس، الجي ۽ گهڻا پروٽسٽس شامل آهن، کي سيلولر تنفس لاءِ آڪسيجن جي ضرورت هوندي آهي. هڪ اهڙو عمل جيڪو کاڌي مان نڪتل نامياتي ماليڪيولن سان آڪسيجن جي رد عمل ذريعي ڪيميائي توانائي ڪڍي ٿو ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ کي فضول پيداوار طور جاري ڪري ٿو. جاندارن ۾ نامياتي ماليڪيولن جا ڪيترائي وڏا طبقا، جهڙوڪ پروٽين، نيوڪلڪ ايسڊ، ڪاربوهائيڊريٽ ۽ چربی،   آڪسيجن ايٽم تي مشتمل هوندا آهن. 

زمين جي ماحول ۾ آڪسيجن بايوٽڪ فوٽو سنٿيسس ذريعي پيدا ٿئي ٿي. جنهن ۾ سج جي روشني ۾ فوٽون توانائي ڪلوروفل ذريعي قبضو ڪئي ويندي آهي ته جيئن پاڻي جي ماليڪيولن کي ورهايو وڃي ۽ پوءِ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ سان رد عمل ڪري ڪاربوهائيڊريٽ پيدا ٿئي ۽ آڪسيجن هڪ ضمني پيداوار جي طور تي خارج ٿئي. * آڪسيجن کي مائيڪل سينڊيووجيئس 1604 کان اڳ الڳ ڪيو هو. * آڪسيجن جي عام صنعتي استعمال ۾ اسٽيل، پلاسٽڪ ۽ ڪپڙي جي پيداوار، اسٽيل ۽ ٻين ڌاتو جي بريزنگ، ويلڊنگ ۽ ڪٽڻ، راڪيٽ پروپيلنٽ، آڪسيجن ٿراپي، ۽ هوائي جهازن، آبدوزين، خلائي پرواز ۽ ڊائيونگ ۾ لائف سپورٽ سسٽم شامل آهن. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==مطالعي جي تاريخ== 
===زندگي جي ابتدا===
ان کانپوءِ بائيو ڪيمسٽري ٿيوري پيچيدهه آهي. بنيادي طور تي، ان مان ڪيميائي ري ايڪشن ٿيندو آهي ۽ پاڻي هائيڊروجن ۽ آڪسيجن ۾ بدلجي ويندو آهي. انھن جا ڪجهه حصا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ سان ملي ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ٺاهيندا آهن. ڪيمسٽري جي ان جمع خرچ ۾ ڪجهه آڪسيجن بچي ويندي آهي آزاد آڪسيجن اڄ بہ اسانکي سٺي لڳندي آهي، پر ان وقت جي زندگي جي لاءِ زهريلي هئي. سج تاري جون الٽرا وائلٽ شعاعون آڪسيجن جي ماليڪيول کي ٽوڙي ڪري آزاد ريڊيڪل ٺاهينديون هيون. هي ڊي اين اي کي چٻاڙيندو هيو ۽ ڦاڙي ڇڏيندو هيو. آزاد آڪسيجن نائيٽروجن مقرر ڪرڻ وارن بيڪٽريان جي صلاحيت کي تباھ ڪري ڇڏيندي هئي. ڇوجو هي انجي ان انزام مان لوھ جي ايٽم کي ٽوڙي ڪري ناڪارو ڪري ڇڏيندي هئي آڪسيجن ان وقت زميني زندگي لاءِ خطرناڪ دشمن هئي انھن نازڪ مائيڪروبز جي لاءِ شروع ۾ خوشي قسمتي اهيا رهي تہ آڪسيجن گڏ نہ ٿئي رهي هئي هي گھڻو ڪري شين مان ري ايڪٽ ڪري ويندي هئي ڇونہ هوا ۾ هجي يا پاڻي ۾ پاڻي ۾ لوھ جي وڏي مقدار ڦليل هئي ان آڪسيجن ان لوھ کي زنگ ڏيڻ شروع ڪري ڏنو زنگ جا هي ننڍڙا ڊرڙا سمنڊ جي تھ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويا ۽ انھن کي ڳاڙهو ڪري ڇڏيو هي اڄ بہ هر قديم سمنڊ تھ ۾ نظر ايندا آهن دنيا جي نوي سيڪڙو لوھ جا ذخیرا ان طرح جا آهن ۽ هي ان مائيڪروبز جو ڪم آهي جيستائين تهي حل ٿيل لوھ باقي رهيو آڪسيجن ماحول کي آلودو نہ ڪيو سال بہ سال زمانو بہ زمانو سائينو بيڪٽيريا پکڙجڻ لڳا اهو ئي ڪم ڪندا رهيا لوھ ختم ٿيندو رهيو ايستائين جو انجو معاملو بگڙجڻ شروع ٿي ويو آزاد آڪسيجن سمنڊ ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿي ويو زندگي کي مارڻ شروع ڪري ڇڏيو پوءِ هي فضا ۾ پکڙجڻ شروع ٿي انهن مائيڪروبز جي لاءِ هي زهريلا ڪڪر هيا زندگي جي لاءِ ايترو وڏو خطرو انکان سواءِ ٻيو ڪو بہ نہ رهيو زندگي جي ڪڙي کي موت جو خطرو هيو پوءِ زندگي ان خطري جو مقابلو ڪرڻ شروع ڪري ڏنو ڪجهه پاران ٻاهرا ممبرين ٺاهي ڪري ۽ ڪجهه پاران اندر جي ڀت ۾ چادر چاڙهي ڪري تہ جيئن نائيٽروجن برقرار ڪرڻ وارا انزام کي بچايو وڃي ڪجهه هڪ ٻيا هيا جن ڪجهه نہ ڪيو انھن جي خلياتي مشينري انھن گيسن کي اي تواناني جي لاءِ استعمال ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيو انجي ڌماڪي دار طاقت کي پنھنجي توانائي جي لاءِ اپنائي ڇڏيو جيئن ڪنھن تي ڪيميائي هٿيارن جو حملو ٿي ۽ اهو ان زهريلي گيس کي ئي ڪم ۾ آڻي آڻ يقيني طور تي حيرت انگيز پر هي اهوئي خاص بيڪٽيريا هيا جن ڪمال ئي ڪري ڇڏيو 

اڄ اسان ۽ زمين تي تقريبن سڄي زندگي ان جراثيمن جي جدوجهد ڪارڻ آهيون ڇوجو انھن جي وجهہ سان زندگي جو پيچ ممڪن ٿي ڪثرت خلوي جاندار ممڪن ٿيا سڀني خلين ۾ ننڍڙا مائيٽوڪونڊريا پاتا ويندا آهن جيڪي انھن جراثيمن جي وجهہ سان آهن هي مائيٽوڪونڊريا آڪسيجن سان توانائي ممڪن بڻائيندا آهن اسڪولن ۾ پڙهايو تہ ويندو آهي تہ جاندارن کي آڪسيجن زندھ رکڻ جي لاءِ ضروري آهي پر عام طور تي اهيو ناهي ٻڌايو ويندو تہ ڇاڪاڻ؟ انجو سولو جواب اي آهي تہ مائيٽرو ڪونڊريا آڪسيجن کي استعمال ڪري گلوڪوز جھڙي شوگر ۾ ٽوڙيندا آهن انھن کان بغير انهن شوگرز مان گھڻي ڀاڱي گھٽ ئي توانائي ڪڊهجي سگھجي ٿي پر ان سان توانائي چوسي وڃڻ وارا ڪم مائيٽو ڪونڊريا جو آهي جيڪي آڪسيجن جي مدد سان ڪندا آهن انھن کان سواءِ اسانجي توانائي جي بيٽري ختم ٿي ويندي ۽ اسان ڪجهه سيڪنڊن ۾ مري وينداسين  ياد رهي تہ ٻوٽا بہ ان طرح آڪسيجن مان ساهہ کڻندا آهن انھن کي وڌڻ ۽ پنھنجي نسل جي پرورش جي لاءِ کپي آڪسيجن زندگي کان سواءِ زمين کي پڻ بدلي ڇڏيو آزاد آڪسيجن پنھنجو حملو گرين هائوس گيسن تي ڪيو ميٿين جھڙين گيسن کي ختم ڪري ڇڏيو ان سان زمين جو پد ڪري پيو زمين برف سان ڌڪجي وئي خط استوا تي بہ گليشيئر اچي ويا زمين جو ٻہ سيڪڙو معدنيات اهوئي آهن جيڪي صرف آڪسيجن جي موجودگي ۾ ٺھي سگھن ٿيون انھن ۾ ڪئي گوهر ۽ نگينا بہ هئا ياقوت ۽ نيلم ان آڪسيجن جي حملي سان ٺهيا ڪيتريون معدنيات آڪسيجن جي موجودگي ۾ نٿا رهي سگھن يعني ان قديم معدنيات کي آڪسيجن ختم ڪري ڇڏيو پٿر بہ ان طرح گيسن جي موجودگي ۾ وڌندا ۽ ختم ٿيندا آهن آڪسيجن انھن مان ڪيترن جي لاءِ زندگي جو پيغام هئي ۽ ڪيترن جي لاءِ موت جو 

اڄ آڪسيجن فضا جو ايڪويهه سيڪڙو آهي ۽ ان سطح تي برقرار آهي ان مان ڪجهه ٻوٽن جي طرف کان ايندي آهي ۽ ڪجهه مائيڪروبز جي طرف کان اڄ کان ٻہ ارب ٽيھ ڪروڙ سال سڳ جڏهن سمنڊ مان لوھ ختم ٿيو هيو تہ ان وقت آڪسيجن فضا ۾ ڏھ کرب مان هڪ ماليڪيول هيو اڳئين ڪجهه سئو ملين صدين ۾ هي پنج سئو مان هڪ ماليڪيول تائين پھچي چڪي هئي گھٽ وقت ۾ ان قدر تيزي سان ان اضافي زندگي ويجھو ويجھو مٽائي ئي ڇڏي هئي هڪ ارب اسي ڪروڙ سال پهريان هي سطح هڪ ليول تائين اچي چڪي هئي جڏهن زمين تي معدنيات ان کي چوسڻ شروع ڪيو اڳئين هڪ ارب سال تائين هي هڪ سطح تي رهي جڏهن معدنيات سينچوريٽ ٿي وئي ۽ پوءِ وڌڻ شروع ٿي ٻوٽا ۽ [[جاندار|جانور]] ان وقت ريڪارڊ ۾ اچڻ شروع ٿيا ان مان حاصل ٿيندڙ توانائي جي وجهہ سان اهوئي مخلوقات جيڪي ڀڄي سگهنديون هيون شڪار ڪري سگهنديون هيون جنسي طريقي سان پنھنجي نسل ڪري سگهنديون هيون ۽ ماري سگهنديون هيون 

انکان پوءِ آڪسيجن جي سطح پندرهن ۽ پنجٽيهہ سيڪڙو جي ويجھي مٿي هيٺ ٿيندي رهي انجا پنھنجا اثر ٿيا جڏهن هي گھڻي هئي تہ ايتري گھڻي جو معمولي ڀڙڀٽ وڏي باھ لڳائڻ جي سگھ هئي ۽ جڏهن گھٽ تہ ايتري گھٽ جو ڪرندڙ بجلي يا آتش فشان جي لاءِ بہ ڪجهہ ساڙڻ مشڪل هجي جيڪڏهن فرض ڪجي ڪو ٽائيم مشين ٺاهي ڪري وقت ۾ پوئتي وڃڻ چاهي تہ هي زمين جي تاريخ جو پھريون مرحلو آهي جڏهن اهو ٽائيم مشين مان قديم ٻاهر نڪري ڪري موت جو شڪار نہ ٿيندو سترهن سيڪڙو آڪسيجن مان گھٽ سطح تي سوچڻ جي صلاحيت متاثر ٿيڻ شروع ٿي ويندي آهي ۽ هلڻ مشڪل ٿي ويندو آهي آڪسيجن جي وڌندڙ ليول سان سڀ کان گھڻو فائدو جيتن کنيو ڪيڙن جا ڦڦڙ ناهين هوندا هي آڪسيجن کي پنھنجي خلين جي مسامن جي ذريعي اندر وٺي ويندا آهن جيو ميٽري مان پتو پوندو آهي تہ انھن جو سائز وڌڻ جي سطح جو رقبو واليوم جي مقابلي ۾ آهستہ سان وڌندو آهي انجي وجہ سان ڪيڙا گھڻا وڏا نٿا ٿي سگھن نہ تہ آڪسيجن جي گهٽتائي سان مري وڃن ها انهي وجھ سان اڄ جي ڪيڙا ننڊڙي سائز جا هوندا آهن جڏهن آڪسيجن جي سطح پنجٽيهه سيڪڙو تائين پھتي هئي ان وقت انھن وٽ وڏو ٿيڻ آسان هيو جيڪڏهن ٽائيم مشين ۾ اسانجا دوست ٽيھ ڪروڙ سال پهريان وڃن تہ انھن کي گز وڏي ڪبوتر جي سائز جون مکيون ۽ ٽائرن جي سائز جون مڪڙيون ملنديون هي آڪسيجن جو ڪارنامو هيا 

هاڻوڪي آڪسيجن جي ليول تي اسانکي چار سيڪنڊن ۾ هڪ ساهہ گھرجي ڏينھن جا ويھ هزار اهيا آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا جيڪي اڄ جي سڀئي زندگي ونڊ ڪندي آهي جيڪڏھن ٻوٽن ۽ آڪسيجن ٺاهڻ وارا بيڪٽريا انھن کي ٺاهڻ ڇڏي ڏين تہ هڪ هزار صدي ۾ آڪسيجن تي جيئندڙ سڀ زندگي زمين مان ختم ٿي ويندي جيترو عرصو انھن کي ٺھڻ ۾ لڳو انجي هڪ ملين حصي ۾ پر جيڪي جراثيم ۽ ٻوٽا هي ڪم روزانو ڪندا آهن زندگي جي مختلف شڪلن جي ويجھو ڏئي وٺ جو هي سندرتا توازن برقرار آهي ٻوٽا ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ ۽ پاڻي ٺاهيندا آهن.
فزڪس ۾ اوهان قدرت جي سندرتا کي پڙهندا هوندا پر آڪسيجن ۽ ڪاربن ڊائي آڪسائيڊ جي هي ڪميسٽري گھڻو متاثر ڪندڙ آهي ڇوجو انکي هاڻي تائين پهچڻ ان قدر گھڻو وقت لڳو آهي ۽ ان ۾ ان قدر گھڻين شين حصو ورتو ان ۾ ايتريون گھڻون شيون خراب ٿي سگھن ٿيون پر ٿينديون ناهين برگد جا وڻ جهرڪيون سائنو بيڪٽيريا ۽ اسان ان توازن ۾ سڀ گڏ آهيون.

==خاصيتون==
==حياتياتي پيداوار==
==صنعتي پيداوار== 
==اسٽوريج==
==ايپليڪيشن==
==مرڪب== 
==احتياطون==
==پڻ ڏسو==
[[:باب:ڪيميا]]
* [[:باب:طب]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==
* [https://www.periodicvideos.com/videos/008.htm Oxygen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.organic-chemistry.org/chemicals/oxidations/oxygen.shtm Oxidizing Agents &gt; Oxygen]
* [https://www.uigi.com/oxygen.html Oxygen (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) Properties, Uses, Applications]
* [https://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o Roald Hoffmann article on &quot;The Story of O&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170607115422/http://www.americanscientist.org/issues/pub/the-story-of-o |date=2017-06-07 }}
* [https://www.webelements.com/webelements/elements/text/O/index.html WebElements.com&amp;nbsp;– Oxygen]
*
* [https://scrippso2.ucsd.edu/ Scripps Institute: Atmospheric Oxygen has been dropping for 20 years]

{{Authority control}}
{{featured article}}

[[زمرو:آڪسيجن]]
[[زمرو:چالڪوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:آڪسيڊائزنگ ايجنٽ]]

[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Chemical substances for emergency medicine]]
[[Category:Breathing gases]]
[[Category:E-number additives]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>t013nlxmkf40mspwai70ackc6pyweg9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>گيس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29212</id>
    <revision>
      <id>318488</id>
      <parentid>290402</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:39:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318488</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2935" sha1="hb15mr6doj31z0upsgd9xhncd8umvue" xml:space="preserve">[[عڪس:Translational_motion.gif|کاٻو|thumb|300x300 عڪسلون|فارغو جي حالت ۾ ذرا (اُڻا ۽ ماليڪيول) آزاداڻي حرڪت ڪندي هڪٻئي سان به ٽڪرائين ٿا ۽ ٿانوءَ جي ڀتين سان به.]]

[[فزڪس|طبیعيات]] ۾ '''گيس''' یا '''فارغو''' (انگريزي؛ Gas) مادي جي اها حالت آهي، جنهن ۾ مادي جي ڪا خاص شڪل نه هوندي آهي ۽ ان جا ذرا يعني اُڻا (ائٽم) ۽ مالڪيولَ يا پرماڻا آزاداڻي حرڪت ڪن ٿا. مثال جي طور تي، هوا جنهن ٿانوءَ ۾ بند آهي، اها ان جي شڪل اختيار ڪري وٺي ٿي. نهري (سخت) ۽  پاڻياٺ جي ڀيٽ ۾ فارغو سولائي سان پکڙجي ۽ سُسي سگهي ٿي. ٿڌو ڪرڻ ۽ گهربل ٿڌ ڏيڻ سان فارغو کي ، پاڻيٺ ۽ نهري حالت ۾ بدلائي سگهجي ٿي. گئس کي سوگھو ڪرڻ لاء ھر پاسي کان بند ڪرڻو پوندو آهي.

==بڻ بنياد==
هتي گيس کي سمجهڻ لاءِ انگريزي لفظ gas جي اصل بڻ بنياد (etymology) کي بنياد بڻايو ويو آهي. لغت موجب گيس جو لفظ يوناني جي khaos مان ورتل آهي. جنهن جي معنا خالي هئڻ جي آهي. هاڻي گيس جو لفظ سائنس ۾ اَڄڪلهه جي بنيادي معنا سان گڏوگڏ اهي سڀئي معنائون به رکي ٿو جن کي گيس جون خاصيتون (properties of gas) جي نالي سان سڏيو وڃي ٿو.
# empty space = الموقع الفارغ = خالي جڳهه
# empty box = الصندوق الفارغ = خالي دٻو يا پيتي

جيئن ته انگريزي جي لفظ gas جي لاءِ ٻيا ممڪن متبادل نه آهن، جيئن بخارَ vapor، ڌنڌ mist سان وڌيڪ ميل کائي ٿو، نه ڪي گيس سان. جيئن ته  gas جو لفظ تمام گهڻو ڪَتب اچي ٿو،  تنهنڪري جيڪڏهن پنهنجي ٻوليءَ ۾ ان جو متبادل ٺاهڻو آهي ته پوءِ اهو انگريزيءَ جي گيس لفظ وانگر ئي سولو هجڻ گهرجي.

==فارغو جا قانونَ==
ڪنهن به فارغو جي ڏنل خاص مقدار ۾، ان فارغو جي حرارت جي درجي، حجم ۽ دٻاءَ جي پاڻ ۾ تعلق کي فارغو جا قانون چيو وڃي ٿو. ٻنيادي طور تي فارغو جا هي هيٺ ڏنل ٽي قانون اهم آهن.
* بوائل جو قانون
* چارلس جو قانون
* ايووگيڊرو جو قانون

[[Image:Noia 64 apps xeyes.png|30px]] 
==وڌيڪ ڏسو==
* [[حرڪيات]]
* [[ٿرموڊائنامڪس]]
* [[بوائل جو گيس جو قانون]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>hb15mr6doj31z0upsgd9xhncd8umvue</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪامل ٻڙي گرمي پد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29281</id>
    <revision>
      <id>318487</id>
      <parentid>306450</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:37:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318487</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8583" sha1="m280739vozbvmu076ouut2azevm3433" xml:space="preserve">{{short description|Lowest theoretical temperature}}
{{About|the minimum temperature limit|other uses|Absolute Zero (disambiguation)}}
[[File:CelsiusKelvin.svg|thumb|upright=0.5|&lt;small&gt;'''&lt;sub&gt;ٻُڙي ڪيلون (−273.15&amp;nbsp;°C)&lt;/sub&gt;'''&lt;/small&gt;  &lt;small&gt;'''جيڪا گرميء پد جي ڪامل ٻُڙي درجي طور مقرر ڪيو ويو آهي'''.&lt;/small&gt;]]
'''ڪامل ٻُڙي''' (Absolute Zero) يا مطلق صفر، حر حرڪياتي گرميء پد جي ماپ جي گھٽ ۾ گھٽ حد آھي، هڪ اهڙي حالت جنهن ۾ ٿڌي مثالي گيس جي اينٿالپي ۽ اينٽراپي پنهنجي گهٽ ۾ گهٽ قيمت تائين پھتي وڃي ٿي. بنيادي ذرڙا گھٽ ۾ گھٽ ڪنپ واري حرڪت ڪندا آهن ۽ صرف ڪوانٽم ميڪنيڪل صفر پوائنٽ توانائي واري ذرڙن جي حرڪت کي برقرار رکندا آهن. نظرياتي گرميء پد، مثالي گيس قانون جي ذريعي طئي ڪي وئي آهي، ۽ بين الاقوامي اتفاق مطابق، مطلق صفر کي °0 ڪيلون ( K) (يونٽس جو بين الاقوامي نظام) طور ورتو وڃي ٿو، جيڪو سيلسيئس جي ماپ تي −273.15 درجا سينٽي گريڊ آهي ۽ فارنهائيٽ اسڪيل تي  −459.67 درجي فارنهائيٽ جي برابر آھي. ڪيلون ۽ رينڪائن پنھنجي اسڪيل  تي هن گرميء پد  کي ٻڙي درجي جي گرميء پد جي طور مقرر ڪيو آهي.

عام طور تي اهو سمجهيو ويندو آهي ته سڀ کان گهٽ درجه حرارت ممڪن آهي، پر اهو ممڪن ناهي ته گهٽ ۾ گهٽ انسائيڪلوپيڊيا حالت آهي، ڇاڪاڻ ته سڀئي حقيقي شيون مثالي گيس مان نڪرڻ شروع ڪن ٿا جڏهن اهي ٿڌيون آهن جڏهن اهي حالت کي مائع ۾ تبديل ڪن ٿا، ۽ پوء جامد؛ ۽ واپرائيزيشن جي enthalpy جو مجموعو (گيس کان مائع) ۽ فيوزن جي enthalpy (مائع کان جامد) مثالي گيس جي انٿالپي ۾ تبديل ٿيڻ کان وڌي ٿو مطلق صفر تائين. ڪوانٽم-مڪينيڪل وضاحت ۾، مادو مطلق صفر تي پنهنجي زميني حالت ۾ آهي، گهٽ ۾ گهٽ اندروني توانائي جو نقطو. pgf Thermodynamics جي قانونن مان اهو ظاهر ٿئي ٿو ته صرف thermodynamic طريقن کي استعمال ڪندي مطلق صفر تائين پهچي نه ٿو سگهجي، ڇاڪاڻ ته مادي جو گرمي پد ٿڌائيندڙ ايجنٽ جي گرمي پد کي غير علامتي طور تي پهچي ٿو. ايستائين جو هڪ نظام مطلق صفر تي، جيڪڏهن اهو ڪنهن به طرح حاصل ڪري سگهجي ٿو، تڏهن به ان ۾ ڪوانٽم ميڪيڪل صفر نقطي توانائي هوندي، ان جي زميني حالت جي توانائي مطلق صفر تي.

'''Absolute zero''' is the lowest limit of the [[thermodynamic temperature]] scale; a state at which the [[enthalpy]] and [[entropy]] of a cooled [[ideal gas]] reach their minimum value. The fundamental particles of nature have minimum vibrational motion, retaining only quantum mechanical, [[zero-point energy]]-induced particle motion. The theoretical temperature is determined by extrapolating the [[ideal gas law]]; by international agreement, absolute zero is taken as 0 [[kelvin]] ([[International System of Units]]), which is −273.15 degrees on the [[Celsius]] scale,&lt;ref name=&quot;sib2115&quot;&gt;{{cite web |title=SI Brochure: The International System of Units (SI) – 9th edition (updated in 2022) |url=https://www.bipm.org/documents/20126/41483022/SI-Brochure-9-EN.pdf/2d2b50bf-f2b4-9661-f402-5f9d66e4b507 |access-date=7 September 2022 |publisher=BIPM |page=133 |quote=[...], it remains common practice to express a thermodynamic temperature, symbol T, in terms of its difference from the reference temperature T&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; = 273.15 K, close to the ice point. This difference is called the Celsius temperature.}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;arora&quot;&gt;{{cite book|title=Thermodynamics|first1=C. P.|last1=Arora|publisher=Tata McGraw-Hill |year=2001|isbn=978-0-07-462014-4|at=Table 2.4 page 43|url=https://books.google.com/books?id=w8GhW3J8RHIC&amp;pg=PA43}}&lt;/ref&gt; and equals −459.67 degrees on the [[Fahrenheit]] scale ([[United States customary units]] or [[imperial units]]).&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/science-nature/absolute-zero-200801.html|last1=Zielinski|first1=Sarah|date=1 January 2008|title=Absolute Zero|publisher=Smithsonian Institution|access-date=26 January 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20130401180715/http://www.smithsonianmag.com/science-nature/absolute-zero-200801.html|archive-date=1 April 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; The [[Kelvin]] and [[Rankine scale|Rankine]] temperature scales set their zero points at absolute zero by definition.

It is commonly thought of as the lowest temperature possible, but it is not the lowest ''enthalpy'' state possible, because all real substances begin to depart from the ideal gas when cooled as they approach the change of state to liquid, and then to solid; and the sum of the [[enthalpy of vaporization]] (gas to liquid) and [[enthalpy of fusion]] (liquid to solid) exceeds the ideal gas's change in enthalpy to absolute zero. In the [[quantum mechanics|quantum-mechanical]] description, matter at absolute zero is in its [[ground state]], the point of lowest [[internal energy]].

The [[laws of thermodynamics]] show that absolute zero cannot be reached using only thermodynamic means, because the temperature of the substance being cooled approaches the temperature of the cooling agent [[asymptotically]].&lt;ref&gt;{{Citation |last1=Masanes |first1=Lluís |title=A general derivation and quantification of the third law of thermodynamics |date=14 March 2017 |journal=Nature Communications |volume=8 |number=14538 |pages=14538 |arxiv=1412.3828 |bibcode=2017NatCo...814538M |doi=10.1038/ncomms14538 |pmc=5355879 |pmid=28290452 |last2=Oppenheim |first2=Jonathan |author2-link=Jonathan Oppenheim}}.&lt;/ref&gt; Even a system at absolute zero, if it could somehow be achieved, would still possess quantum mechanical zero-point energy, the energy of its ground state at absolute zero; the [[kinetic energy]] of the ground state cannot be removed. 
 
Scientists and technologists routinely achieve temperatures close to absolute zero, where matter exhibits quantum effects such as [[superconductivity]], [[superfluidity]], and [[Bose–Einstein condensation]].
'''ڪامل ٻُڙي'''  ({{lang-en|'''Absolute Zero'''}}) جو تصور ته سمجهه ۾ اچي ٿو پر '''ڪامل حرارت''' ({{lang-en|'''Absolute Hot'''}}) جو تصور ڪجهه وڌيڪ ئي پُراسرار آهي.  حرارت (گرمائش)، توانائي ({{lang-en|'''Energy'''}}) جو هڪ قسم آهي جنهن جو تعلق مادي کي ٺاهڻ وارن اُڻن يا ايٽمن جي حرڪت ڪرڻ سان آهي. جيترو ايٽم يا اُڻا ٿڌا هوندا، اوترو ئي اهي گهٽ حرڪت ڪندا ۽ نيٺ ڪامل ٻُڙي (0 ڪيلون/460 ڊگري فارن هائيٽ) تي اهي عملي طور تي بيهي رهن ٿا. پيئماني جي ٻئي طرف روايتي طبعيات  نظرياتي طور تي وڌ کان وڌ حرارت جي درجي جي حد کي x10^321.4 ڪيلون ٻُڌائي ٿي.
پلانڪ حرارت جو درجو، جنهن جي باري ۾ سمجهيو وڃي ٿو ته آخري دفعو بگ بينگ ٿيڻ کانپوءِ [[سيڪنڊ]] جي پهرئين ڪجهه  حصي ۾ ٿيو هو جي موجب ذرن جي ايتري توانائي هوندي جو اسان جا هاڻوڪا نظريا ان جي ورتاءُ کي وڌيڪ بيان نٿا ڪري سگهن. يعني ان کان وڌيڪ گرميءَ جو  سوچي ئي نٿو سگهجي. پر '''ڪوانٽم ثقل جو نظريو''' ان کان به وڌيڪ حرارت يا گرميءَ جي درجي جي اجازت ڏئي ٿو.&lt;ref&gt;[http://www.jahanescience.com/2016/07/how.it.works.issue.46.brain.dump.absolute.hot.html جب مطلق صفر ہوتا ہے تو کیا مطلق گرم بھی ہوتا ہے ؟ - جہان سائنس&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>m280739vozbvmu076ouut2azevm3433</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نوري سال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30353</id>
    <revision>
      <id>318446</id>
      <parentid>289757</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:06:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318446</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4515" sha1="svhe18d699q9muhk8tf87hlhjgai2of" xml:space="preserve">{{About|the astronomical structure|other uses}}
{{Use mdy dates|date=February 2015}}
{{Multiple image |direction=vertical |align=right |width=310|image1=NGC 4414 (NASA-med).jpg|caption1=[[NGC 4414]], a typical [[spiral galaxy]] in the [[constellation]] [[Coma Berenices]], is about 55,000&amp;nbsp;[[light-year]]s in diameter and approximately 60 million light-years away from Earth}}

اسان جي عام پرک موجب بلب روشن ٿيندي ئي روشني جتي ڪٿي پهچيو وڃي، پر حقيقت ۾ روشنيءَ جي به هڪ رفتار آهي. روشنيءَ جي رفتار هڪ سيڪنڊ ۾ 1 لک 86 هزار، 2 سو 88 ميل يا لڳ ڀڳ 3 لک ڪلوميٽر آهي. اها روشني هڪ منٽ ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ ڪلاڪ ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ ڏينهن رات ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ سال ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي، ان کي چئبو هڪ نوري سال پنڌ. اها روشني، ان رفتار سان هڪ لک سالن ۾ جيترو پنڌ ڪندي اها آهي اسان جي کير پٽي يا کرائين واٽ يا مِلڪي وَيَ جي ڊيگهه آهي.

جڏهن سان ٽارچ يا بلب ٻاريون ٿا ته ان جي روشني جنهن رفتار سان اڳيان وڌي ٿي ته اها آهي 3 لک ڪلوميٽر في سيڪنڊ. يعني ڪو ٽارچ ٻاري ۽ ٻيو همراهه ٽي لک ڪلوميٽر پري بيٺل هجي ته هن کي ٽارچ ٻرڻ کان پوءِ پوري هڪ سيڪنڊ بعد ان جي روشني نظر ايندي. چنڊ جي روشني اسان تائين سوا سيڪنڊ ۾ پهچي ٿي، ڇو جو چنڊ اسان کان 376300 ڪلوميٽر پري آهي اهڙي طرح سج جي روشني 500 سيڪنڊن ۾ پهچي ٿي ڇو جو سج ڌرتيءَ کان 150 ملين ڪلوميٽر پري آهي. هاڻ توهان پاڻ سوچيو ته 500 سيڪنڊ (يعني ساڍن اٺن منٽن) بعد پهچڻ وارو روشني وارو سج اسان کان ڪيترو پري آهي، اتي هڪ مهينو يا هڪ سال بعد پهچڻ واري روشني جو تارو ڪيترو پري هوندو. هڪ نوري سال معنيٰ هڪ سال جا سيڪنڊ ڪڍي ان کي روشنيءَ جي رفتار ”300،000 ڪلوميٽر في سيڪنڊ“ سان ضرب ڪرڻ سان 9460730472580 ڪلوميٽر ٿيو. &lt;ref&gt;{{Citation |title=چنڊ چوانءِ سچ (الطاف شيخ) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=140 |accessdate=August 1, 2016 |archive-date=September 12, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912111854/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=140 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

اسين جيڪڏهن کير پٽي يا کيرائين واٽ ({{lang-en| '''Milky Way'''}}) کي ايڏو پري کان ڏسون جو اهو گراٺ جيترو مس نظر اچي ته (1). مٿان يا هيٺان کان ڏسڻ مهل اهو جرڪيدار جليبي جهڙي ٿالهيءَ ۽ (2). پاسي کان ڏسڻ مهل چُهنبدار ڏِيٽي (ڏِڪِيءَ) يا وچ ۾ ٿلهي پاسيرو جهليل جليبي جيان نظر ايندو. هڪ پاسي کان ٻي پاسي تائين اسان جي کيرائين واٽ يا کير پٽي ڪهڪشان جي ڊيگهه هڪ لک نُوري سال ({{lang-en| '''Light-year'''}}) آهي.

اسان جو سِچ منڊل يا سج سرشتو (نظام شمسي) اسان جي کيرائين واٽ جي وچ (سرائي) کان 30 لک نوري سالن جي مفاصلي تي آهي ۽ ان جي چوڌاري 170 ميل في سيڪنڊ جي رفتار سان ڊوڙي (چڪر هڻي) رهيو آهي، تڏهن وڃي 2200 لک سالن ۾ هڪ چڪر پورو ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Citation |title=ڌرتي منهنجو گهر (ڊاڪٽر محبت ٻرڙو) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=19 |accessdate=July 27, 2016 |archive-date=September 12, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912120203/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=19 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;[https://en.wikipedia.org/wiki/Galaxy Galaxy - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;[https://en.wikipedia.org/wiki/Light-year Light-year - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>svhe18d699q9muhk8tf87hlhjgai2of</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڳجهارت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>35732</id>
    <revision>
      <id>318532</id>
      <parentid>279735</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:35:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318532</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14717" sha1="q0g1hu0bir7ww81ipuyn8cfb9d0svxy" xml:space="preserve">[[فائل:Attic red-figure pelike, Oedipus solves the riddle of the Sphinx and frees Thebes, by the Achilleus painter, 450-440 BC, Altes Museum Berlin (13718779634).jpg|thumb|پينٽنگ جي تصوير ۾ [[اوڊيپس]] [[اسفنڪس]] جي ڳجھارت ڀڃي [[ٿيبز]] کي آزاد ڪرائيندي ڏيکاريل]]

'''ڳجهارت'''{{ٻيا نالا|انگريزي=Riddle}}  لفظ سنسڪرت جي لفظ “ڳھه” ارٿ مان نڪتل اھي. جنهن جي معنيٰ ڳجهو  يا اونهو مطلب آهي. يعني تمام اونھي مطلب واري حقيقت، جنھن ۾ ڪو راز رکيل ھجي. ”ڳجھارت“ پروليءَ جو ھڪ ڳوڙھو نمونو اھي، جنھن کي ڀڃڻ لاءِ پختن خيالن ۽ عمدن دليلن جي ضرورت اھي. جيتوڻيڪ کجھارت جو سنگ بنياد پروليءَ تي ئي اھي، پر سٽاءَ جي لحاظ کان ٻنھي ۾ فرق اھي. پرولي ڀڃڻ لاءِ ٿورو اشارو مليل ھوندو آھي، پر ڳجھارت ۾ حافظي ۽ ڄاڻ کي وڏو دخل آهي. بي سري ڳجهارت کي سگهڙ اهميت نه ڏيندا آهن، پر سُريلي يا سُر واري ڳجهارت کي مڃيو ويندو آهي. ڳجهارت پائي سان بند سان ڀڄندي آهي. ان ۾ مذڪر ۽ مونث کي نرنان ۽ نار چئبو اھي. سگھڙ عبدالغکور منگيءَ جي ھڪ کجھارت جو مثال ڏجي ٿو: ڏيڻي: '''ولايت جي شھر ۾، نالي اکواڻ سان، ا جي ۾، مردن جي ڪئي'''! ھيءَ ڳجھارت ڇھن پاون جي اھي، جي هن ريت آهن: (1) ولايت: ترڪي، (2)شھر: استنبول، (3) نالو: نبي بخش، (4) اڳواڻ: پيش امام، (5) ا جي: مسجد، (6) مردن جي: ڪچھري. ڀڃڻي: ترڪيءَ جي شھر [[استنبول]] ۾ نبي بخش، مسجد جي پيش امام سان ڪچھري ڪئي. 
&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/%DA%B3%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA.php سنڌي آنلائين ڊڪشنري پاران سنڌي لئنگئيج اٿارٽي.]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;.ڪتاب:ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛مرتب: مختيار احمد ملاح؛پبلشر:سنڌ لئنگئيج اٿارٽي&lt;/ref&gt; لفظ ڳجهارت جي مادي بابت عبدالڪريم سنديلو هن ريت اشتقاق ڪڍي ٿو،
جيڪو سندس ئي لغت ’تحقيق لغات‘، 1955ع، ص 382 تان کڻي ٿو: ”ڳجهارت سنسڪرت گُهيه =ڳَجهو + اَرٿ = 	مطلب، يعني ڳجهو مطلب اڳتي لکي ٿو، ته ڳجهارت کي هنديءَ ۾ ٻَجهول يا ٻجهول چون. سنڌ جا سڄاڻ سگهڙ ڳجهارت کي ٻُجهارت به چون ٿا&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{محمود ڏاھري جي مضمون&quot;ديوان ڪوڙيمل چندنمل کلناڻيءَ
جي ڪتاب ”سنڌي ڳجهارتون“ جو جائزو&quot;, مھراڻ رسالو سال 2018, شمارو 1۽2, سنڌي ادبي بورڊ ڄامشورو}&lt;/ref&gt;.آرچر ٽيلر مطابق ڳجھارت ھڪ آفاقي فن آھي . ھن پنھنجي تحقيق ۾ سوين مختلف سماجن جا حوالا ڏنا آهن جن ۾ فنش، ھنگيرين،  آمريڪي ريڊ انڊين، چائنيز، روسي ، ڊچ، فلپينو ۽ ٻين ڪيترن ئي سماجن ۾ ڳجھارت جو ذڪر ڪيو آهي.&lt;ref&gt;Archer Taylor, ''[http://www.archertaylor.com/contact-books.html English Riddles from Oral Tradition]'' (Berkeley: University of California Press, 1951), p. 3.&lt;/ref&gt;. ڪيتريون ئي ڳجھارتون ۽ ڳجھارتي موضوع پوري دنيا ۾ ملن ٿا، تنھن ھوندي بہ مغرب ۾ گذريل ڪجهه ڏھاڪن کان رواج مان نڪري ويون آهن ۽ انھن جي جاء ٻين زباني ۽ ذھني آزمائشن جھڙوڪ ڪئيز وغيره وٺي ڇڏي آهي. .&lt;ref&gt;Annikki Kaivola-Bregenhøj, ''[http://oa.finlit.fi/site/books/detail/12/riddles/ Riddles: Perspectives on the Use, Function, and Change in a Folklore Genre] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161009085945/http://oa.finlit.fi/site/books/detail/12/riddles/ |date=2016-10-09 }}'', Studia Fennica, Folkloristica, 10 (Helsinki: Finnish Literature Society, 2001), p. 163 {{doi|10.21435/sff.10}}.&lt;/ref&gt; ڳجھارت جو سڀ کان قديم رڪارڊ بابل مان مليو آهي جيڪو ان وقت جي اسڪول جي لکت جو حصو آهي.&lt;ref&gt;Archer Taylor, ''The Literary Riddle before 1600'' (Berkeley, CA: University of California Press, 1948), pp. 12–13, citing M. Jaeger, &quot;Assyrische Räthsel und Sprichwörter&quot;, ''Beiträge zur Assyriologie'', 2 (1894), 274–305.&lt;/ref&gt; ڳجھارتن جي مقابلن جو ذڪر مھا [[ڀارت]] ۾ پڻ آيو آهي.&lt;ref&gt;[https://oa.finlit.fi/site/books/10.21435/sff.10/Annikki Kaivola-Bregenhøj, Riddles: Perspectives on the Use, Function, and Change in a Folklore Genre, Studia Fennica, Folkloristica, 10 (Helsinki: Finnish Literature Society, 2001), pp. 11–12; doi:10.21435/sff.10.]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; ڳجهارت پروليءَ جو ڳوڙهو نمونو آهي، جنهن کي پرکڻ پرجهڻ لاءِ پڻ ڳوڙهن خيالن ۽ ٺوس دليلن جي ضرورت پوندي آهي. تنهن لاءِ عبدالڪريم سنديلو صاحب هيئن لکي ٿو: ”ڳجهارت، پروليءَ جو هڪ ڳوڙهو نمونو آهي، جنهن کي ڀڃڻ لاءِ پختن خيالن ۽ عمدن دليلن جي ضرورت آهي. سگهڙن جي چوڻي آهي، ته پروليءَ مان پار، پَرَ ڳجهارت ۾ غار (غرق ٿي وڃڻ) آهي.“&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;{. سنديلو، عبدالڪري، 1986ع، ”لوڪ ادب جو تحقيقي جائزو“، ص 34، انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي، سنڌ يونيورسٽي، ڄام شورو.}&lt;/ref&gt; ڳجهارت ۾ استعمال ٿيندڙ تجنيسن ۽ تلميحن بابت ”ڪلاڌر متوا“ پنهنجي ڪتاب ”ڳجهارتون“ ۾ لکي ٿو: ”تجنيس جو مطلب آهي جملي ۾ يا شعر ۾ هم شڪل يا هم آواز لفظن جو استعمال ۽ ان ۾ مقصد واري چيل ڪا ڳالهه. ٻين لفظن ۾ چئجي ته لفظي جي لباس ۾ ڍڪيل ڳالهه. تلميح معنيٰ ڪنهن واقعي يا قصي ڏانهن اشارو.“&lt;ref&gt;{متوا، ڪلاڌر: (2012ع) ”ڳجهارتون“، (مهاڳ)، سنڌي ساهتيه اڪادمي، گجرات، انڊيا.}&lt;/ref&gt;

==ڳجھارت ۽ پرولي ۾ فرق==
ڳجهارت در حقيقت پرولي ئي آهي. ان جو بنياد به پروليءَ تي رکيل آهي، پر سٽاءُ جي لحاظ کان ٻنهي ۾ فرق ضرور آهي. پرولي ڀڃڻ ۾ آسان ۽ ان جا اهڃاڻ نمايان ملندڙ هوندا آهن، پر ڳجهارت جي ڳولا ڪرڻ انتهائي ڏکيو هوندو آهي، جنهن جي ڳجه ڳولڻ لاءِ وڏي غور خوض جي ضرورت پوندي آهي. ڊاڪٽر بلوچ پرولي ۽ ڳجهارت بابت خاص فرق سٽاءَ جي لحاظ کان ٻڌايو آهي. سندس مطابق: ”منوي لحاظ کان جيتوڻيڪ ڳجهارت هڪ قسم جي پرولي آهي، مگر سٽاءَ جي لحاظ کان ڳجهارت ۽ پروليءَ ۾ فرق آهي. ’پرولي‘ جو بنياد تشبيه ۽ استعاري تي آهي، ۽ ’ڳجهارت‘ جو مدار تجنيس ۽ تلميح تي آهي.“&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;{. بلوچ، نبي بخش، ڊاڪٽر: (1969) ”ڳجهارتون“، ص 1، آن لائين لائبريري، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو.}&lt;/ref&gt; ڊاڪٽر بلوچ پرولي ۽ ڳجهارت جي وهڃائڻ لاءِ اڃا وڌيڪ جيڪي واضح، بنيادي ۽ ضروري ڳالهيون ڳڻايون آهن، انهن ۾ ذهن جي تيزي، سوچ ويچار، ڄاڻ ۽ دانائيءَ اچي وڃن ٿيون آهن. ڊاڪٽر بلوچ ان بابت لکي ٿو: . ”’پرولي‘ کي پروڙڻ لاءِ ذهن جي تيزي ڪافي آهي، مگر ڳجهارت کي ڳولڻ لاءِ ذهن جي تيزيءَ سان گڏ سوچ ۽ داناءَ جي ضرورت آهي. پروليءَ وانگر ڳجهارت جي ڏي وٺ محض هلڪي ريجه رهاڻ ۽ وندر ورونهن نه آهي، بلڪ ادب ۽ ثقافت، لغت ۽ حڪمت (دانائي) ڳوڙهي رهاڻ آهي.“ &lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;/&gt;  [[لوڪ ادب]] جي ڄاڻن پرولي ۽ ڳجهارت بابت جيڪي مثال ڏنا آهن، انهن مان ڪجهه هيٺ ڏجن ٿا. جن مان واضح ٿيندو ته پرولي ۽ ڳجهارت هڪجهڙيون هوندي ڪيئن مختلف آهن. مثال طور :&lt;br&gt;
{{quote| گهر گهر ۾ لڌڙو ليٽي|پرولي| (ٻُهاري)|}}&lt;br&gt; &lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt; 
هن پروليءَ ۾ ’گهر گهر ۾‘ هر عقل وارو ماڻهو لازمي سمجهندو ته ٻُهاري ئي آهي، جيڪا هر گهر ۾ صفائي ڪرڻ لاءِ استعمال ۾ ايندي آهي. پروليءَ ۾ ٻيو حصو ’لُڌڙو ليٽي‘- لڌڙو هڪ جانور آهي، جيڪو ليٽندو آهي. ان تشبيهه ۾ ٻُهاري آهي، جيڪا گهر کي صاف ڪرڻ ۾ لامارا ۽ ليٽهڙو ڪري ٿي، ته هر ڪو ماڻهو جلدي پروليءَ کي ڀڃي ويندو، پر ان جي برعڪس ڳجهارت جو مثال:&lt;br&gt;
{{quote| ”نار نالي ڪاڻ، مِٽيءَ جي ٿي پيئي.“|ڳجھارت| &lt;br&gt;(نار=زليخا، نالو= يوسف، مٽيءَ جي= چَري)|}} مطلب:زليخا، يوسف ڪاڻ چري ٿي پيئي&lt;br&gt;&lt;ref&gt;{. سنديلو، عبدالڪري، 1986ع، ”لوڪ ادب جو تحقيقي جائزو“، ص 35، انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي، سنڌ يونيورسٽي، ڄام شورو.}&lt;/ref&gt; هتي ڳجهارت جي ڀڃڻي تمام ڏکي آهي. صرف اهو سگهڙ ڀڃي سگهندو، جنهن جو وسيع مطالعو يا تجربو هوندو ۽ سنڌ جي مروج قصن ڪهاڻين جي سرن گسن پيچرن کان مان واقفڪار هوندو. هن ۾ ڀڃڻيءَ جي ڪا به ظاهري علامت نظر نٿي اچي، بلڪل ئي ڳجهي ٿي لڳي، جنهن لاءِ عقل ۽ فهم جي تيزي گهرجي. ان مان ظاهر ٿئي ٿو، ته ڳجهارت، پروليءَ جي نموني بلڪل آهي، پر منجهس ڳوڙهائيءَ وارو فرق نمايان بيٺو آهي، جنهن مان ڳجهارت الڳ ٿي بيهي ٿي.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;

==بيتن واريون ڳجهارتون==

(Poetic Riddle) :سنڌ جي ٻهراڙين جي ڪچھرين ۾ ڳجھارتون بيتن يا ڏوھيڙن جي صورت ۾ ڏنيون وينديون اھن، ۽ انهن کي سگھڙ ڏوھيڙي جي صورت ۾ ئي ڀڃندا اھن. جيڪڏھن ھڪ ڌڪ سان ڳجھارت نه ڀڳي تھ پوءِ بيتن پٺيان بيتن جا وسڪارا لائي ڏيندا اھن. ڳجھارت ڀڃندڙ، ڳجھارت ۾ فقط ڪنھن لاڳاپي واري اسم جو نالو ورتو ته ڳجھارت ڀڄي پوندي، ۽ پوءِ ڳجھارت ڏيندڙ، ڳجھارت سڄي ڪري ٻڌائيندو آهي. مثال طور: ڳجھارت جو نمونو: ”ذات جا ڪنديس ڪپڙا، پوک جا ڪنديس ڪا نھ“ ڳجهارت ڀڃڻ وقت ڳجھارت ڀڃندڙ ويندو ذاتين ۽ پوک جا نالا کڻندو ۽ ٻيا سگھڙ به ساڻس شامل ھوندا. پوءِ اهي ڌڪن پٺيان ڌڪا ھڻندا ويندا آهن، ڳجھارت ڏيڻ وارو ڪنڌ پيو لوڏائيندو ۽ چوندو: اڃا بچي، اڃا گٿو آھين، اڃا جيئري آھي، تان جو ڪنھن سگھڙ جو پورو ڌڪ وڃي لڳندو: جواب صحيح ھوندو تھ ڏيندڙ چوندو ”ويئي“ ۽ پوءِ سگھڙ ڳجھارت ڀڃي ٻڌائيندو. جيئن ھن ڳجھارت جا اسم آهن: ذات جا = مڱڻيجا، پوک جا = ٻيجا ڀڃڻي: ”[[مڱڻي]] جا ڪنديس ڪپڙا، ٻئي جا ڪنديس ڪا نھ“ .&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; دنيا جو قديم بيتن وارين ڳجھارتن جو بچي ويل رڪارڊ سنسڪرت ٻوليءَ ۾ آھي جيڪو رگويد ۾ ڏنل آهي.&lt;ref&gt;A. A. Seyeb-Gohrab, ''Courtly Riddles: Enigmatic Embellishments in Early Persian Poetry'' (Leiden: Leiden University Press, 2010), 14.&lt;/ref&gt;

==بي سري ڳجهارت==
اھا ڳجھارت جيڪا ڪنھن به سر تي ٻڌل نه ھجي، پر سگھڙ ڪا بھ ڳالھه خيال ۾ آڻي، لڪ رکي ھجي. مثال طور: ڪپڙي کي ذات کائي تھ/ ھڻجي گھوڙي جي (بند: ڪپڙو = ڪوٽ، ذات جا = ڪلر، گھوڙي جي = پستي) ڀڃڻي: ”ڪوٽ کي ڪلر کائي تھ ھڻجي پستي“
&lt;ref&gt;http://dic.sindhila.edu.pk/define/%D8%A8%D9%8A%20%D8%B3%D8%B1%D9%8A%20%DA%B3%D8%AC%D9%87%DD8%A7%D8%B1%D8%AA.php{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==سرائتي ڳجهارت==
(A Melodious Puzzle)
اھا ڳجھارت، جيڪا ڪنھن نه ڪنهن سر جھڙوڪ مومل راڻي، سسئي پنھون، سھڻي ميھار وغيره مان ھجي، مثال طور: ليکي جو اڳئي لکيل ھو، تڏھن پاتم مرض پنھونءَ سان هيءَ ڳُجهارت سر سسئيءَ مان پڌري آهي. ان جي ڀڃڻي بند وار هن ريت ٿيندي: بند: ليکي جو = انگ، مرض = پيچ ڀڃڻي: انگ اڳيئي لکيل ھو، تڏھن پاتم پيچ پنھونءَ سان.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;.&lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D8%AA%D9%8A%20%DA%B3%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA.php سرائتي ڳجهارت | Online Sindhi Dictionaries | آن لائين سنڌي ڊڪشنريون&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;

==ٻول پرولي==

(Rhyming Riddle):اھا پرولي، جنھن جي ڀڃڻي لاءِ چيو وڃي. جڏھن ڀڄي، تڏھن پروليءَ جي چيل لکظ سان قافيي ۾ ٺھڪي اچي.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;

== حوالا ==
{{حوالا}}

[[زمرو:سنڌي ٻولي]]
[[زمرو:سنڌ]]
[[زمرو:سنڌي ادب]]</text>
      <sha1>q0g1hu0bir7ww81ipuyn8cfb9d0svxy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ماليڪيول</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41083</id>
    <revision>
      <id>318499</id>
      <parentid>290927</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:55:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318499</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8421" sha1="rzf9f67dqbo1ds49yz2d7uxf2c7ijtj" xml:space="preserve">{{Short description| Electrically neutral group of two or more atoms}}
[[File:PTCDA AFM.jpg|thumb|هڪ [[Perylenetetracarboxylic dianhydride|&lt;small&gt;PTCDA&lt;/small&gt;]] ماليڪيول جي [[Atomic force microscopy]] (AFM) تصوير جيڪا ڏيکاري ٿي پنج ڇهه-ڪاربن رِنگ.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1038/ncomms8766|pmid=26178193|pmc=4518281|title=Chemical structure imaging of a single molecule by atomic force microscopy at room temperature|journal=Nature Communications|volume=6|page=7766|year=2015|last1=Iwata|first1=Kota|last2=Yamazaki|first2=Shiro|last3=Mutombo|first3=Pingo|last4=Hapala|first4=Prokop|last5=Ondráček|first5=Martin|last6=Jelínek|first6=Pavel|last7=Sugimoto|first7=Yoshiaki|bibcode= 2015NatCo...6.7766I}}&lt;/ref&gt;]]
[[File:Pentacene on Ni(111) STM.jpg|thumb|پينٽاسين ([[pentacene]]) ماليڪيولن جي STM اسڪيننگ جيڪا پنج ڪاربن رنگ جي سڌي زنجيرن تي مشتمل آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1039/C4NR07057G|pmid=25619890|title=Pentacene on Ni(111): Room-temperature molecular packing and temperature-activated conversion to graphene|journal=Nanoscale|volume=7|issue=7|pages=3263–9|year=2015|last1=Dinca|first1=L.E.|last2=De Marchi|first2=F.|last3=MacLeod|first3=J.M.|last4=Lipton-Duffin|first4=J.|last5=Gatti|first5=R.|last6=Ma|first6=D.|last7=Perepichka|first7=D.F.|last8=Rosei|first8=F.|author-link7=Dmitrii Perepichka|bibcode= 2015Nanos...7.3263D}}&lt;/ref&gt;]]
[[File:TOAT AFM.png|thumb|ٽرائيوڪسو-13-ازاٽرائنگيولين-9،5،1 (1,5,9-trioxo-13-azatriangulene) جي AFM تصوير ۽ ان جي ڪيميائي ساخت.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1038/ncomms11560|pmid=27230940|pmc=4894979|title=Mapping the electrostatic force field of single molecules from high-resolution scanning probe images|journal=Nature Communications|volume=7|pages=11560|year=2016|last1=Hapala|first1=Prokop|last2=Švec|first2=Martin|last3=Stetsovych|first3=Oleksandr|last4=Van Der Heijden|first4=Nadine J.|last5=Ondráček|first5=Martin|last6=Van Der Lit|first6=Joost|last7=Mutombo|first7=Pingo|last8=Swart|first8=Ingmar|last9=Jelínek|first9=Pavel|bibcode=2016NatCo...711560H}}&lt;/ref&gt;]]

هڪ '''ماليڪيول''' یا '''سالمو''' (Molecule) ٻن يا وڌيڪ [[ائٽم|ايٽمن]] جو هڪ گروپ آهي جنهن کي ڪشش جي قوت، جن کي [[ڪيميائي بانڊ]] جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، سان گڏ رکيل آهي. حوالن جي لحاظ کان، اصطلاح ۾ [[آئن]]، جيڪي ھن معيار کي پورو ڪن ٿا، شامل ٿي سگھي ٿو يا نه ٿي سگھي، اها مطالعي جي ميدان جي مٿي آهي.&lt;ref name=&quot;iupac&quot;&gt;{{GoldBookRef| title=Molecule|file=M04002|accessdate=23 February 2016}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book| author= Ebbin, Darrell D.| title= General Chemistry |edition=3rd| date= 1990| publisher= [[Houghton Mifflin Co.]]| location= Boston| isbn= 978-0-395-43302-7}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book| author= Brown, T.L. |author2=Kenneth C. Kemp |author3=Theodore L. Brown |author4=Harold Eugene LeMay |author5=Bruce Edward Bursten |title= Chemistry – the Central Science | url= https://archive.org/details/studentlectureno00theo | url-access= registration |edition=9th| date= 2003| publisher= [[Prentice Hall]]| location= New Jersey| isbn= 978-0-13-066997-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book| last= Chang| first= Raymond| title= Chemistry | url= https://archive.org/details/chemistry00chan_0| url-access= registration|edition=6th| date= 1998| publisher= [[McGraw Hill]]| location= New York| isbn= 978-0-07-115221-1}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book| author= Zumdahl, Steven S.| title= Chemistry |edition=4th| date= 1997| publisher= Houghton Mifflin| location= Boston| isbn= 978-0-669-41794-4}}&lt;/ref&gt; [[ڪوانٽم مڪينڪس|ڪوانٽم فزڪس]] ۽ [[حياتياتي ڪيميا]] ۾، جڏهن پولي ائٽومڪ آئنز جو حوالو ڏنو ويندو آهي، آئنز کان فرق ختم ڪيو ويندو آهي ۽ ماليڪيول اڪثر استعمال ڪيو ويندو آهي.

هڪ ماليڪيول هومونيوڪليئر ٿي سگهي ٿو، يعني اهو هڪ ڪيميائي عنصر جي ايٽم تي مشتمل ٿي سگهي ٿو، مثال طور. آڪسيجن جي ماليڪيول ۾ ٻه ايٽم (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) يا [[ڪلورين]] (Cl) جا ٻہ ائٽم ملي ڪلورين سالمو (Cl2) ٺاھيندا آھن يا اهو هيٽرو نيوڪليئر ٿي سگهي ٿو، هڪ ڪيميائي مرڪب جيڪو هڪ کان وڌيڪ عنصرن تي مشتمل هوندو آهي، مثال طور، [[پاڻي]] (ٻه هائيڊروجن ائٽم ۽ هڪ آڪسيجن ائٽم؛ (H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O) پاڻي جو سالمو ٺاهيندا آهن. گيسن جي ڪائنيٽيڪ ٿيوري ۾، ماليڪيول جو اصطلاح، ڪنهن به گيس واري ذرڙي لاءِ ان جي بناوت جي قطع نظر، اڪثر استعمال ڪيو ويندو آهي. هي ضرورت کي پورو ڪري ٿو ته هڪ ماليڪيول ۾ ٻه يا وڌيڪ ايٽم شامل آهن، ڇاڪاڻ ته نوبل گئسون انفرادي ايٽم تي مشتمل آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Comprehensive Inorganic Chemistry|last=Chandra|first=Sulekh|date=2005|publisher=New Age Publishers|isbn=978-81-224-1512-4}}&lt;/ref&gt; ائٽم ۽ ڪمپليڪس جيڪا غير ڪوويلنٽ رابطي سان جڙيل آهن، جهڙوڪ هائيڊروجن بانڊ يا آئيونڪ بانڊ، عام طور تي اڪيلو ماليڪيول نه سمجهيا ويندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|title=Molecule|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|date=22 January 2016|url=http://global.britannica.com/science/molecule|access-date=23 February 2016|archive-date=3 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200503044729/https://global.britannica.com/science/molecule|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ماليڪيولز سان ملندڙ جلندڙ تصورن تي قديم زماني کان بحث ٿيندو رهيو آهي، پر ماليڪيولز جي نوعيت ۽ انهن جي بانڊن تي جديد تحقيق 17هين صدي عيسويءَ ۾ شروع ٿي. سائنس دان، جهڙوڪ [[بوائل جو گيس جو قانون|رابرٽ بوائل]]، اميڊيو ايووگاڊرو، جين پيرن ۽ لينس پالنگ پاران وقت جي حوالي سان سڌاريل، ماليڪيولن جو مطالعو اڄڪلهه ماليڪيولر فزڪس يا ماليڪيولر ڪيميا طور سڃاتو وڃي ٿو.

== اصطلاح ==
مريم-ويبسٽر (Merriam-Webster) ۽ آن لائين ايٽائيمولوجي ڊڪشنري جي مطابق، لفظ &quot;موليڪيول&quot; لاطيني &quot;مول&quot; يا ماس جي ننڍڙي يونٽ مان نڪتل آهي. لفظ فرينچ مولڪيول مان نڪتل آهي، جيڪا نو-لاطيني، موليڪيولا مان نڪتل آهي. اهو لاطيني &quot;مول&quot; جو ننڍو آهي. معنيٰ، ميڙ، رڪاوٽ. اهو لفظ، جيڪو 18هين صدي جي آخر تائين صرف لاطيني صورت ۾ استعمال ٿيندو هو، [[ڊيڪارٽ]] جي فلسفي جي ڪمن ۾ استعمال ٿيڻ بعد مشهور ٿيو. 

==تاريخ==
==ماليڪيولر سائنس==
==پکيڙ==
==تعلق==
==ماليڪيولر سائز==
==ماليڪيولر فارمولا== 
==ماليڪيولر جاميٽري==
==ماليڪيولر اسپيڪٽرواسڪوپي==
==نظرياتي پهلو== 
==پڻ ڏسو==
* [[ائٽم]]
* [[آئن]] 
* [[ويلنسي]]
* [[آئيونڪ بانڊ]]
* ڪو-ويلنٽ بانڊ 
* مرکبات جي فهرست
* ماليڪيولر مدار
* وان ڊر وال قوتون

==خارجي لنڪس==
{{Sister project links|collapsible=true|c=Category:Molecules|voy=no|wikt=molecule|v=no|n=no|q=Molecule|s=Molecule|b=no|species=no|d=Q11369}}
* [http://www.chm.bris.ac.uk/motm/motm.htm Molecule of the Month{{snds}}School of Chemistry, University of Bristol]

{{Composition}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Particles}}
{{Branches of chemistry}}
{{Authority control}}

[[Category:Molecular physics| ]]
[[Category:Molecules| ]]
[[Category:Chemistry]]
[[Category:Matter]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مادو]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميائي شيون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>rzf9f67dqbo1ds49yz2d7uxf2c7ijtj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيميائي بانڊ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41084</id>
    <revision>
      <id>318489</id>
      <parentid>291005</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:41:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318489</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7516" sha1="mav5tf47nbz1vwdlllwbfamxpzsxtw3" xml:space="preserve">{{short description|Association of atoms to form chemical compounds}}
{{Distinguish|Molecular binding}}
[[File:Dihydrogen-phase-3D-balls.png|thumb|300x300px|ٻن [[هائيڊروجن]] ايٽمن جو ڪوويلنٽ بانڊ هڪ هائيڊروجن ماليڪيول (H2) ٺاهڻ لاءِ. (a) ۾ ٻه نيوڪليس بانڊنگ مدار ۾ ٻن اليڪٽرانن جي ڪڪر سان گھريل آهن جيڪي ماليڪيول کي گڏ ڪن ٿا. (b) ڏيکاري ٿو هائڊروجن جو اينٽي بانڊنگ مدار، جيڪو توانائي ۾ وڌيڪ آهي ۽ عام طور تي ڪنهن به اليڪٽران جي قبضي ۾ نه آهي.]]
'''ڪيميائي بانڊ''' (Chemical Bond) اھا قوت يا ڪشش آهي جيڪا ماليڪيولن ۾ [[ائٽم|ائٽمن]] کي ملائي رکندي آهي. 

هڪ ڪيميائي بانڊ (Chemical Bond) [[ائٽم|ائٽمن]] يا [[آئن]] جو اتحاد آهي جيڪو [[ماليڪيول]]، [[ڪرسٽلوگرافي|ڪرسٽل]] ۽ ٻيون اڏاوتون ٺاهين ٿا. بانڊ مخالف طور تي چارج ٿيل آئنز جي وچ ۾ برقياتي قوت جي نتيجي ۾، جيئن آئني بانڊ ۾ يا [[برقيو|اليڪٽران]] جي حصيداري جي ذريعي جيئن ڪوويلنٽ بانڊ ۾، يا انهن اثرات جي ڪجهه ميلاپ جي ذريعي ٿي سگھي ٿو. ڪيميائي بانڊن کي مختلف طاقتن جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي: هتي ”مضبوط بانڊ“ يا ”پرائمري بانڊ“ جهڙوڪ ڪوويلنٽ، آئني ۽ ڌاتي بانڊ ۽ ”ڪمزور بانڊ“ يا ”ثانوي بانڊ“ جهڙوڪ ڊيپول-ڊيپول تعامل، لنڊن ڊسپريشن فورس ۽ هائيڊروجن بانڊنگ. 

جيئن ته مخالف [[اليڪٽرڪ چارج|برقي چارجز]] هڪ ٻئي جي طرف متوجه ٿين ٿا، ان ڪري مرڪز جي چوڌاري منفي چارج ٿيل اليڪٽران ۽ نيوڪليئس جي اندر مثبت طور تي چارج ٿيل [[پروٽان]] هڪ ٻئي کي متوجه ڪن ٿا. ٻن مرڪزن جي وچ ۾ ورهايل اليڪٽران انهن ٻنهي ڏانهن متوجه ٿيندا. &quot;تعميراتي ڪوانٽم ميڪينيڪل موج فنڪشن مداخلت&quot; &lt;ref name=&quot;Levine Head-Gordon 2020 p.2&quot;&gt;{{cite journal|last1=Levine|first1=Daniel S.|last2=Head-Gordon|first2=Martin|date=2020-09-29|title=Clarifying the quantum mechanical origin of the covalent chemical bond|journal=Nature Communications|publisher=Springer Science and Business Media LLC|volume=11|issue=1|page=4893|doi=10.1038/s41467-020-18670-8|issn=2041-1723|pmc=7524788|pmid=32994392|s2cid=222157102}}&lt;/ref&gt; جوڙيل نيوڪلئيس کي مستحڪم ڪري ٿو (ڏسو ڪيميائي بانڊنگ جا نظريا). بانڊڊ نيوڪليئس هڪ بهترين فاصلو برقرار رکن ٿا (بانڊ جو فاصلو) جيڪا ڪشش ۽ رد ڪندڙ اثرن کي مقداري طور تي ڪوانٽم ٿيوري جي وضاحت سان، توازن ۾ رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{citation
| last    = Pauling
| first   = L.
| year    = 1931
| title   = The nature of the chemical bond. Application of results obtained from the quantum mechanics and from a theory of paramagnetic susceptibility to the structure of molecules
| journal = [[Journal of the American Chemical Society]]
| volume  = 53
| issue   = 4
| pages   = 1367–1400
| doi     = 10.1021/ja01355a027
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Hund |first=F. |date=1928 |title=Zur Deutung der Molekelspektren. IV |url=http://link.springer.com/10.1007/BF01400239 |journal=Zeitschrift für Physik |language=de |volume=51 |issue=11–12 |pages=759–795 |doi=10.1007/BF01400239 |bibcode=1928ZPhy...51..759H |s2cid=121366097 |issn=1434-6001}}&lt;/ref&gt; 

ماليڪيولز، ڪرسٽل، [[ڌات|ڌاتن]] ۽ مادي جي ٻين شڪلين ۾ [[ائٽم|ايٽم]] ڪيميائي بانڊن سان گڏ رکيل آهن، جيڪي مادي جي ساخت ۽ خاصيت کي طئي ڪن ٿا. 

سڀ بانڊ ڪوانٽم ٿيوري ذريعي بيان ڪري سگھجن ٿا، پر عملي طور تي، سادا ضابطا ۽ ٻيا نظريا ڪيميادان کي اجازت ڏين ٿا ته هو بانڊن جي [[قوت (فزڪس)|قوت]]، سمت ۽ قطبيت جي اڳڪٿي ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Frenking|first1=Gernot|last2=Krapp|first2=Andreas|date=2007-01-15|title=Unicorns in the world of chemical bonding models|journal=Journal of Computational Chemistry|language=en|volume=28|issue=1|pages=15–24|doi=10.1002/jcc.20543|pmid=17109434|doi-access=free|s2cid-access=free|s2cid=7504671}}&lt;/ref&gt; اٺ (octet) جو قاعدو ۽ VSEPR نظريو هن جي مثالون آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن ۽ گونج شامل آهن ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري، جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي،  octet قاعدو ۽ VSEPR نظريو مثال آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري آهن، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن &lt;ref name=&quot;Frank2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Computational Chemistry|last=Jensen|first=Frank|publisher=John Wiley and Sons|year=1999|isbn=978-0-471-98425-2}}&lt;/ref&gt; ۽ گونج (Resonance) &lt;ref name=&quot;Pauling2&quot;&gt;{{cite book|title=The Nature of the Chemical Bond – An Introduction to Modern Structural Chemistry|last=Pauling|first=Linus|date=1960|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0801403330|edition=3rd|pages=10–13|chapter=The Concept of Resonance|chapter-url=https://books.google.com/books?id=L-1K9HmKmUUC&amp;pg=PA10}}&lt;/ref&gt; شامل آهن، ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري &lt;ref&gt;{{citation|last=Gillespie|first=R.J.|year=2004|title=Teaching molecular geometry with the VSEPR model|journal=Journal of Chemical Education|volume=81|issue=3|pages=298–304|doi=10.1021/ed081p298|bibcode=2004JChEd..81..298G|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي، آهن. برق سڪونيات (Electrostatics)، بانڊ جي قطبيت ۽ انهن جا اثر جيڪي ڪيميائي مادن تي آهن، کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا ويا آهن. 

==ڪيميائي بانڊ جي مکيه قسمن جو جائزو==
==تاريخ==
==ڪيميائي فارمولن ۾ بانڊ==
==مضبوط ڪيميائي بانڊ==
==انٽر-ماليڪيولر بانڊ==
==ڪيميائي بانڊ جا نظريا==
==پڻ ڏسو==
* [[ويلنسي]]
* [[آئني بانڊ]]
* [[ڪوويلنٽ بانڊ]]
==خارجي لنڪس==
{{wikiquote}}
{{Commons category|Chemical bonding}}
* W. Locke (1997). [http://www.ch.ic.ac.uk/vchemlib/course/mo_theory/main.html Introduction to Molecular Orbital Theory]. Retrieved May 18, 2005.
* Carl R. Nave (2005). [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/chemical/bond.html HyperPhysics]. Retrieved May 18, 2005.
* [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/bond/index.html Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History]. Retrieved February 29, 2008.

{{Authority control}}

[[Category:Chemical bonding| ]]
[[Category:Quantum chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>mav5tf47nbz1vwdlllwbfamxpzsxtw3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>رد عمل (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41766</id>
    <revision>
      <id>318500</id>
      <parentid>290651</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318500</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1963" sha1="2o4lhqa3p7cy4c9ot5w724am6dx8eoh" xml:space="preserve">[[فائل:Skaters showing newtons third law.svg|thumb|right|250px|تصوير م نيوٽن جو ٽيون قانون ڏيکاريل آهي جنھن ۾ ٻه اسڪيٽر ھڪٻئي کي ڌڪو ڏيئي رھيا آھن.پھرين کاٻي پاسي وارو اسڪيٽر ٻئي اسڪيٽر تي پوري قوت لڳائي کيس ساڄي پاسي ڌڪي ٿو ۽ ٻيو وري پھرين کي کاٻي طرف پوري قوت لڳائي پھرين کي کاٻي پاسي ڌڪي ٿو. ٻنھي قوتن (forces) جي شدت (magnitudes) برابر ھوندي بہ اھي مخالف طرفن ڏي ڌڪجن پيا جيڪو نيوٽن جو ٽيون قانون آھي]]

[[نيوٽن جا حرڪت جا قانون|نيوٽن جو ٽيون قاعدو]] ٻڌائي ٿو ته جيڪڏهن A هڪ [[قوت (فزڪس)|قوت]] B مٿان لڳائي ۽ B وري ساڳي قوت A مٿان لڳائي ته پھريون قوت ايڪشن يا عمل سڏبو ۽ ٻيون قوت وري '''رد عمل''' (Reaction) سڏبو. ياد رھي تہ قوت کي انگريزي ۾ فورس چوندا آهن، پر پراڻي انگريزي ۾ قوت کي لفظ ايڪشن سان ظاهر ڪندا ھئا تنھنڪري نيوٽن جي قوت جو ٽيون قانون ايڪشن جو ٽيون قاعدو سڏبو آهي. فزڪس جي ڊڪشنريءَ مطابق رد عمل جو ڪڏھن ڪڏھن ھڪ محدود حالت ۾ به استعمال  ٿيندو آھي يعني ڪنھن ٽيڪ جو ڪنھن شئي تي ٽيڪ ڏيڻ سان ٿيندو آهي. ان صورت ۾ عمل ان شئي تي ٽيڪ جي وزن جو نتيجو ھوندو آھي.

[[فائل:Portrait of Sir Isaac Newton, 1689.jpg|thumb|150px|[[آئزڪ نيوٽن]] (1643–1727) طبعياتدان، جنھن حرڪت جا قانون ٻڌايا.]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>2o4lhqa3p7cy4c9ot5w724am6dx8eoh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نيوٽن جا حرڪت جا قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41767</id>
    <revision>
      <id>318473</id>
      <parentid>290647</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:52:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318473</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10087" sha1="5v4aumu36owd8uq5h0pzuzp23itp5np" xml:space="preserve">[[فائل:Sir Isaac Newton (1643-1727).jpg|thumb|150px|طبعياتدان [[آئزڪ  نيوٽن]]  (1643–1727) جنھن حرڪت جا قانون دريافت ڪيا]]
'''نيوٽن جا حرڪت جا قانون''' (Newton's Laws of Motion) [[فزڪس]] جا قانون آھن جيڪا [[ڪلاسيڪل ميڪانيات|ڪلاسيڪل ميڪينڪس]] جو بنياد آھن. جيڪي جسم ۽ انھن تي اثر انداز ٿيندڙ طاقتن جي وچ ۾ تعلق ۽ انھن طاقتن جي اثر سان پيدا ٿيندڙ حرڪت ([[اسراع]]) جي باري ۾ بيان ڪن ٿا. نيوٽن جا حرڪت جا ٽي قانون آھن.

⏩(1) نيوٽن جو حرڪت جو پھريون قانون

⏩(2) نيوٽن جو حرڪت جو ٻيو قانون 

⏩(3) نيوٽن جو حرڪت جو ٽيون قانون 

==نيوٽن جو حرڪت جو پھريون قانون==
هن قانون جي مطابق؛

 &quot;جيڪو جسم سڪون واري حالت ۾ آهي، اُهو هميشہ سڪون واري حالت ۾ رهي ٿو، جيستائين اُن تي ڪو ٻاهرين [[قوت (فزڪس)|قوت]] اثر نٿو ڪري.&quot; 

قوت هڪ اهڙو ذريعو آهي جيڪو جسم جي سڪون واري حالت يا يڪسان حرڪت واري حالت کي تبديل ڪري ٿو. هڪ جسم هميشہ هڪ طرف ئي حرڪت ڪندو جيستائين اُن تي ڪو قوت عمل نہ ٿي ڪري. جڏهن اسين بال اُڇلائيندا آهيون تہ اُهو يڪسان حرڪت ڪندو رهي ٿو ۽ ڪجهه فاصلو طئي ڪرڻ کانپوءِ رڪجي ويندو آهي ڇاڪاڻ تہ گاٺ جو زور اُن بال کي حرڪت ڪندو رهڻ کان روڪي ٿو. نيوٽن جي پھرئين قائدي کي [[جمود]] (Inertia) وارو قائدو بہ چئبو آهي. جيترو ڪنھن جسم جي [[ڪميت (فزڪس)|مايو]] وڌيڪ هوندو، اوترو اُن تي جمود وڌيڪ هوندو، ڇاڪاڻ تہ ڪنھن جسم جي حالت کي تبديل ڪرڻ لاءِ ايترو ئي زور گهربل هوندو آهي. فرض ڪيو تہ اوهان ڪنھن بس ۾ ويٺا آهيو، جڏهن بس هلڻ شروع ڪندي آهي تہ اوهان پاڻ کي پوئتي ڪرندي محسوس ڪندا آهيو ۽ جڏهن بس هلڻ بند ڪندي آهي تہ اوهان پاڻ کي اڳتي ڪرندي محسوس ڪندا آهيو. جمود اسان کي ساڳي ئي حالت ۾ رکندي آهي انهي ڪري جڏهن بس هلڻ شروع ڪري ٿي تہ اسان جو بدن پوئتي ئي رهڻ جي ڪري پوئتي ڪري ٿو ۽ بس جي اوچتو بيھڻ جي ڪري اسان جا پير تہ بس جي بيھڻ سان هڪدم بيھي رهندا آهن پر اسان جو مٿيون جسم اڳتي هليو ويندو آھي ان ڪري اسان جو جسم اڳئين طرف ڪري ٿو. سيٽ بيلٽ بہ انهي قائدي جي بنياد تي ٺاهيا وڃن ٿا.

پھريون قانون ٻڌائي ٿو تہ جيڪڏهن نيٽ فورس يا طاقت (net force) زيرو ھوندي تہ جسم جي رفتار (velocity) يڪسان ٿي ويندي آهي. رفتار اصل ۾ مقدار جو ويڪٽر آهي جيڪو جسم جي تيزي ۽ طرف ظاهر ڪري ٿو تنھن ڪري ايئن چئبو ته ڪنھن جسم جي رفتار يڪسان آھي تہ ان جو مطلب اھو ٿيندو تہ ان جسم جي ڪنھن رخ ۾ تيزي بہ يڪسان آھي.

'''حرڪت جو پھريون قانون جي رياضياتي تشريح''' 

پھريون قانون ٻڌائي ٿو تہ جيڪڏهن نيٽ فورس يا طاقت (net force) زيرو ھوندي تہ جسم جي رفتار (velocity) يڪسان ٿي ويندي آهي. رفتار اصل ۾ مقدار جو ويڪٽر آهي جيڪو جسم جي تيزي ۽ طرف ظاهر ڪري ٿو تنھن ڪري جڏهن ايئن چئبو ته ڪنھن جسم جي رفتار يڪسان آھي تہ ان جو مطلب اھو ٿيندو تہ  ان جسم جي ڪنھن رخ ۾ تيزي به يڪسان آھي. حرڪت جي ھن پھرين قانون کي رياضي جي مساوات م ھيٺين طريقي سان لکبو آھي:

:&lt;math&gt;
\sum \mathbf{F} = 0\; \Leftrightarrow\; \frac{\mathrm{d} \mathbf{v} }{\mathrm{d}t} = 0.
&lt;/math&gt;
ھي مساوات ٻڌائي ٿي ته 
*جيڪڏهن جسم ساڪن ھوندو ت ان ۾ حرڪت نہ ٿيندي سواء تڏھن جڏھن ان تي ڪو زور يا فورس استعمال ٿئي.
* جيڪڏهن ڪا شئي حرڪت ۾ آهي ته ان جي رفتار  تيستائين تبديل نہ ٿيندي جيستائين ان ۾ طاقت يا فورس جو دخل نہ ٿئي.

==نيوٽن جو حرڪت جو ٻيو قانون==
نيوٽن جي حرڪت جي ٻين قانون مطابق؛

 &quot;جڏهن ڪنهن بہ جسم تي قوت &quot;F&quot; لڳائجي ٿو تہ انهيءَ جسم ۾ پيدا ٿيڻ وارو [[اسراع]] &quot;a&quot; لڳايل قوت جي راست متناسب آهي.&quot;

[[آئزڪ نيوٽن|نيوٽن]] جي پھرئين قاعدي ۾ آهي تہ جيڪو جسم سڪون واري حالت ۾ آهي، اهو هميشہ سڪون واري حالت ۾ رهي ٿو، جيستائين ان تي ڪو ٻاهريون قوت اثر نٿو ڪري. پر ٻاهرين قوت کان پوءِ ڇا ٿو ٿئي؟ اهو وري نيوٽن جي ٻئي قائدي ۾ بيان ٿيل آهي.

نيوٽن جو حرڪت جو ٻيون قاعدو دراصل قوت کي بيان ڪري ٿو جيڪو جسم جي سڪون واري حالت کي تبديل ڪري، اهو قوت آهي. جڏهن ڪنهن بہ جسم تي قوت لڳائجي ٿو تہ اهو انهيءَ جسم ۾ [[اسراع]] پيدا ڪري ٿو. ٻن مختلف جسم جن ۾ هڪ هلڪو ۽ ٻيو ڳورو آهي، ٻنهي تي ساڳيو قوت لڳائجي ٿو تہ هلڪي جسم ۾ پيدا ٿيل اسراع ڳري جسم جي تيزي کان وڌيڪ هوندي آهي. ڪنھن بہ جسم جو اسراع ان تي لڳايل قوت جي مقدار سان سڌي نسبت رکي ٿي. جڏهن ڪنهن جسم تي مسلسل قوت لڳائجي ٿو تہ ان جسم جي تيزي ۽ ان جي سمت ۾ فرق اچي ٿو. جيڪڏهن هڪ جسم اڳ ۾ ئي حرڪت ۾ آهي تہ ٿي سگهي ٿو ان جسم جو اسراع وڌي وڃي يا آهستي ٿي وڃي يا وري ان جو سمت تبديل ٿئي، اهو ان جسم تي لڳايل قوت جي سمت تي منحصر آهي. زور کي ”F“، ڪميت کي ”m“ ۽ لڳايل قوت جي اسراع کي ”a“ سان بيان ڪيو وڃي ٿو. رياضي مطابق تيزي ۽ زور جي تعلق کي هيٺين فارمولا ذريعي ظاهر ڪيو وڃي ٿو. 

F = ma

'''حرڪت جي ٻين قانون جي رياضياتي تشريح'''

:&lt;math&gt;\mathbf{F} = \frac{\mathrm{d}\mathbf{p}}{\mathrm{d}t} = \frac{\mathrm{d}(m\mathbf v)}{\mathrm{d}t}.&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf{F} = m\,\frac{\mathrm{d}\mathbf{v}}{\mathrm{d}t} = m\mathbf{a},&lt;/math&gt;

'''بدلجندڙ جسم وارو نظام'''

:&lt;math&gt; \mathbf{F}_\mathrm{net} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}t}\big[m(t)\mathbf{v}(t)\big] = m(t) \frac{\mathrm{d}\mathbf{v}}{\mathrm{d}t} + \mathbf{v}(t) \frac{\mathrm{d}m}{\mathrm{d}t}. \qquad \mathrm{(wrong)}&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf F + \mathbf{u} \frac{\mathrm{d} m}{\mathrm{d}t} = m {\mathrm{d} \mathbf v \over \mathrm{d}t}&lt;/math&gt;

==نيوٽن جو حرڪت جو ٽيون قانون==
ٻن جسمن جي باهمي عمل ۾ ٻہ قوت شامل ٿين ٿا، هڪ کي عمل جو قوت چئبو آهي ۽ ٻئي کي ردعمل جي قوت چئبو آهي. نيوٽن جي حرڪت جي ٽئين قانون جي مطابق؛

 &quot;هر عمل ۾ برابر ۽ مخالف ردعمل ٿئي ٿو.&quot; 

مثال طور، جيڪڏهن اوهان ڪنھن ڀت کي ڌڪو ڏيو ٿا تہ اها ڀت بہ اوهان کي اوترو ئي قوت سان واپس ڌڪيندي. ڪنهن بہ جسم تي عمل ٿيندڙ قوت ان جي مخالف ٿيندڙ ردعمل جي برابر هوندو. جيئن هڪ هموار ميز تي هڪ ڪتاب سڪون واري حالت ۾ آهي، زمين جي [[ڪشش ثقل]] وارو زور ان ڪتاب کي هيٺاهين طرف ڌڪي رهيو آهي، ساڳئي ريت ميز ڪتاب کي مٿئين طرف ڌڪي رهي آهي. اهي ٻئي قوتون متوازن هجڻ جي ڪري ڪتاب سڪون واري حالت ۾ آهي ۽ ان تي عمل ڪندڙ قوت جو حاصل ٻڙي (Zero) آهي. 

راڪٽ جو مٿي آسمان طرف وڃڻ بہ نيوٽن جي ٽئين قاعدي کي بيان ڪري ٿو. راڪٽ جي [[انجڻ]] ۾ ٻارڻ جي ٻرڻ سبب ڪيتريون ئي گيسون پيدا ٿين ٿيون. اهي گئسون ڦوهاري جي صورت ۾ تمام گهڻي تيزي سان راڪٽ جي پوئين پاسي کان ٻاهر نڪرن ٿيون ۽ ان جي ردعمل ۾ راڪيٽ ساڳي تيزي سان مٿين طرف حرڪت ڪري ٿو.

نيوٽن جو ٽيون قاعدو ٻڌائي ٿو ته جيڪڏهن A قوت B مٿان لڳائي ۽ B وري ساڳي قوت A مٿان لڳائي تہ پھريون قوت ايڪشن يا عمل سڏبو ۽ ۽ ٻيون قوت وري ري ايڪشن يا رد عمل سڏبو. ياد رھي تہ قوت کي انگريزي ۾ فورس چوندا ھن پر پراڻي انگريزي ۾ فورس کي لفظ ايڪشن سان ظاهر ڪندا ھئا تنھنڪري نيوٽن جو فورس جو ٽيون قائدو ايڪشن جو ٽيون قاعدو سڏبو آهي. [[فزڪس]] جي ڊڪشنريءَ مطابق رد عمل جو ڪڏھن ڪڏھن ھڪ محدود حالت ۾ بہ استعمال ٿيندو آھي يعني ڪنھن ٽيڪ جو ڪنھن شئي تي ٽيڪ ڏيڻ سان ٿيندو آهي. ان صورت ۾ عمل ان شئي تي ٽيڪ جي وزن جو نتيجو ھوندو آھي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>5v4aumu36owd8uq5h0pzuzp23itp5np</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318514</id>
      <parentid>318473</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:17:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318514</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10087" sha1="jgijeofs5c7bhnmjl7r60yb22jtrv81" xml:space="preserve">[[فائل:Sir Isaac Newton (1643-1727).jpg|thumb|150px|طبعياتدان [[آئزڪ  نيوٽن]]  (1643–1727) جنھن حرڪت جا قانون دريافت ڪيا]]
'''نيوٽن جا حرڪت جا قانون''' (Newton's Laws of Motion) [[فزڪس]] جا قانون آھن جيڪا [[ڪلاسيڪل ميڪانيات|ڪلاسيڪل ميڪينڪس]] جو بنياد آھن. جيڪي جسم ۽ انھن تي اثر انداز ٿيندڙ طاقتن جي وچ ۾ تعلق ۽ انھن طاقتن جي اثر سان پيدا ٿيندڙ حرڪت ([[اسراع]]) جي باري ۾ بيان ڪن ٿا. نيوٽن جا حرڪت جا ٽي قانون آھن.

⏩(1) نيوٽن جو حرڪت جو پھريون قانون

⏩(2) نيوٽن جو حرڪت جو ٻيو قانون 

⏩(3) نيوٽن جو حرڪت جو ٽيون قانون 

==نيوٽن جو حرڪت جو پھريون قانون==
هن قانون جي مطابق؛

 &quot;جيڪو جسم سڪون واري حالت ۾ آهي، اُهو هميشہ سڪون واري حالت ۾ رهي ٿو، جيستائين اُن تي ڪو ٻاهرين [[قوت (فزڪس)|قوت]] اثر نٿو ڪري.&quot; 

قوت هڪ اهڙو ذريعو آهي جيڪو جسم جي سڪون واري حالت يا يڪسان حرڪت واري حالت کي تبديل ڪري ٿو. هڪ جسم هميشہ هڪ طرف ئي حرڪت ڪندو جيستائين اُن تي ڪو قوت عمل نہ ٿي ڪري. جڏهن اسين بال اُڇلائيندا آهيون تہ اُهو يڪسان حرڪت ڪندو رهي ٿو ۽ ڪجهه فاصلو طئي ڪرڻ کانپوءِ رڪجي ويندو آهي ڇاڪاڻ تہ گاٺ جو زور اُن بال کي حرڪت ڪندو رهڻ کان روڪي ٿو. نيوٽن جي پھرئين قائدي کي [[جمود]] (Inertia) وارو قائدو بہ چئبو آهي. جيترو ڪنھن جسم جي [[ڪميت (فزڪس)|مايو]] وڌيڪ هوندو، اوترو اُن تي جمود وڌيڪ هوندو، ڇاڪاڻ تہ ڪنھن جسم جي حالت کي تبديل ڪرڻ لاءِ ايترو ئي زور گهربل هوندو آهي. فرض ڪيو تہ اوهان ڪنھن بس ۾ ويٺا آهيو، جڏهن بس هلڻ شروع ڪندي آهي تہ اوهان پاڻ کي پوئتي ڪرندي محسوس ڪندا آهيو ۽ جڏهن بس هلڻ بند ڪندي آهي تہ اوهان پاڻ کي اڳتي ڪرندي محسوس ڪندا آهيو. جمود اسان کي ساڳي ئي حالت ۾ رکندي آهي انهي ڪري جڏهن بس هلڻ شروع ڪري ٿي تہ اسان جو بدن پوئتي ئي رهڻ جي ڪري پوئتي ڪري ٿو ۽ بس جي اوچتو بيھڻ جي ڪري اسان جا پير تہ بس جي بيھڻ سان هڪدم بيھي رهندا آهن پر اسان جو مٿيون جسم اڳتي هليو ويندو آھي ان ڪري اسان جو جسم اڳئين طرف ڪري ٿو. سيٽ بيلٽ بہ انهي قائدي جي بنياد تي ٺاهيا وڃن ٿا.

پھريون قانون ٻڌائي ٿو تہ جيڪڏهن نيٽ فورس يا طاقت (net force) زيرو ھوندي تہ جسم جي رفتار (velocity) يڪسان ٿي ويندي آهي. رفتار اصل ۾ مقدار جو ويڪٽر آهي جيڪو جسم جي تيزي ۽ طرف ظاهر ڪري ٿو تنھن ڪري ايئن چئبو ته ڪنھن جسم جي رفتار يڪسان آھي تہ ان جو مطلب اھو ٿيندو تہ ان جسم جي ڪنھن رخ ۾ تيزي بہ يڪسان آھي.

'''حرڪت جو پھريون قانون جي رياضياتي تشريح''' 

پھريون قانون ٻڌائي ٿو تہ جيڪڏهن نيٽ فورس يا طاقت (net force) زيرو ھوندي تہ جسم جي رفتار (velocity) يڪسان ٿي ويندي آهي. رفتار اصل ۾ مقدار جو ويڪٽر آهي جيڪو جسم جي تيزي ۽ طرف ظاهر ڪري ٿو تنھن ڪري جڏهن ايئن چئبو ته ڪنھن جسم جي رفتار يڪسان آھي تہ ان جو مطلب اھو ٿيندو تہ  ان جسم جي ڪنھن رخ ۾ تيزي به يڪسان آھي. حرڪت جي ھن پھرين قانون کي رياضي جي مساوات م ھيٺين طريقي سان لکبو آھي:

:&lt;math&gt;
\sum \mathbf{F} = 0\; \Leftrightarrow\; \frac{\mathrm{d} \mathbf{v} }{\mathrm{d}t} = 0.
&lt;/math&gt;
ھي مساوات ٻڌائي ٿي ته 
*جيڪڏهن جسم ساڪن ھوندو ت ان ۾ حرڪت نہ ٿيندي سواء تڏھن جڏھن ان تي ڪو زور يا فورس استعمال ٿئي.
* جيڪڏهن ڪا شئي حرڪت ۾ آهي ته ان جي رفتار  تيستائين تبديل نہ ٿيندي جيستائين ان ۾ طاقت يا فورس جو دخل نہ ٿئي.

==نيوٽن جو حرڪت جو ٻيو قانون==
نيوٽن جي حرڪت جي ٻين قانون مطابق؛

 &quot;جڏهن ڪنهن بہ جسم تي قوت &quot;F&quot; لڳائجي ٿو تہ انهيءَ جسم ۾ پيدا ٿيڻ وارو [[اسراع]] &quot;a&quot; لڳايل قوت جي راست متناسب آهي.&quot;

[[آئزڪ نيوٽن|نيوٽن]] جي پھرئين قاعدي ۾ آهي تہ جيڪو جسم سڪون واري حالت ۾ آهي، اهو هميشہ سڪون واري حالت ۾ رهي ٿو، جيستائين ان تي ڪو ٻاهريون قوت اثر نٿو ڪري. پر ٻاهرين قوت کان پوءِ ڇا ٿو ٿئي؟ اهو وري نيوٽن جي ٻئي قائدي ۾ بيان ٿيل آهي.

نيوٽن جو حرڪت جو ٻيون قاعدو دراصل قوت کي بيان ڪري ٿو جيڪو جسم جي سڪون واري حالت کي تبديل ڪري، اهو قوت آهي. جڏهن ڪنهن بہ جسم تي قوت لڳائجي ٿو تہ اهو انهيءَ جسم ۾ [[اسراع]] پيدا ڪري ٿو. ٻن مختلف جسم جن ۾ هڪ هلڪو ۽ ٻيو ڳورو آهي، ٻنهي تي ساڳيو قوت لڳائجي ٿو تہ هلڪي جسم ۾ پيدا ٿيل اسراع ڳري جسم جي تيزي کان وڌيڪ هوندي آهي. ڪنھن بہ جسم جو اسراع ان تي لڳايل قوت جي مقدار سان سڌي نسبت رکي ٿي. جڏهن ڪنهن جسم تي مسلسل قوت لڳائجي ٿو تہ ان جسم جي تيزي ۽ ان جي سمت ۾ فرق اچي ٿو. جيڪڏهن هڪ جسم اڳ ۾ ئي حرڪت ۾ آهي تہ ٿي سگهي ٿو ان جسم جو اسراع وڌي وڃي يا آهستي ٿي وڃي يا وري ان جو سمت تبديل ٿئي، اهو ان جسم تي لڳايل قوت جي سمت تي منحصر آهي. زور کي ”F“، ڪميت کي ”m“ ۽ لڳايل قوت جي اسراع کي ”a“ سان بيان ڪيو وڃي ٿو. رياضي مطابق تيزي ۽ زور جي تعلق کي هيٺين فارمولا ذريعي ظاهر ڪيو وڃي ٿو. 

F = ma

'''حرڪت جي ٻين قانون جي رياضياتي تشريح'''

:&lt;math&gt;\mathbf{F} = \frac{\mathrm{d}\mathbf{p}}{\mathrm{d}t} = \frac{\mathrm{d}(m\mathbf v)}{\mathrm{d}t}.&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf{F} = m\,\frac{\mathrm{d}\mathbf{v}}{\mathrm{d}t} = m\mathbf{a},&lt;/math&gt;

'''بدلجندڙ جسم وارو نظام'''

:&lt;math&gt; \mathbf{F}_\mathrm{net} = \frac{\mathrm{d}}{\mathrm{d}t}\big[m(t)\mathbf{v}(t)\big] = m(t) \frac{\mathrm{d}\mathbf{v}}{\mathrm{d}t} + \mathbf{v}(t) \frac{\mathrm{d}m}{\mathrm{d}t}. \qquad \mathrm{(wrong)}&lt;/math&gt;

:&lt;math&gt;\mathbf F + \mathbf{u} \frac{\mathrm{d} m}{\mathrm{d}t} = m {\mathrm{d} \mathbf v \over \mathrm{d}t}&lt;/math&gt;

==نيوٽن جو حرڪت جو ٽيون قانون==
ٻن جسمن جي باهمي عمل ۾ ٻہ قوت شامل ٿين ٿا، هڪ کي عمل جو قوت چئبو آهي ۽ ٻئي کي ردعمل جي قوت چئبو آهي. نيوٽن جي حرڪت جي ٽئين قانون جي مطابق؛

 &quot;هر عمل ۾ برابر ۽ مخالف ردعمل ٿئي ٿو.&quot; 

مثال طور، جيڪڏهن اوهان ڪنھن ڀت کي ڌڪو ڏيو ٿا تہ اها ڀت بہ اوهان کي اوترو ئي قوت سان واپس ڌڪيندي. ڪنهن بہ جسم تي عمل ٿيندڙ قوت ان جي مخالف ٿيندڙ ردعمل جي برابر هوندو. جيئن هڪ هموار ميز تي هڪ ڪتاب سڪون واري حالت ۾ آهي، زمين جي [[ڪشش ثقل]] وارو زور ان ڪتاب کي هيٺاهين طرف ڌڪي رهيو آهي، ساڳئي ريت ميز ڪتاب کي مٿئين طرف ڌڪي رهي آهي. اهي ٻئي قوتون متوازن هجڻ جي ڪري ڪتاب سڪون واري حالت ۾ آهي ۽ ان تي عمل ڪندڙ قوت جو حاصل ٻڙي (Zero) آهي. 

راڪٽ جو مٿي آسمان طرف وڃڻ بہ نيوٽن جي ٽئين قاعدي کي بيان ڪري ٿو. راڪٽ جي [[انجڻ]] ۾ ٻارڻ جي ٻرڻ سبب ڪيتريون ئي گيسون پيدا ٿين ٿيون. اهي گئسون ڦوهاري جي صورت ۾ تمام گهڻي تيزي سان راڪٽ جي پوئين پاسي کان ٻاهر نڪرن ٿيون ۽ ان جي ردعمل ۾ راڪيٽ ساڳي تيزي سان مٿين طرف حرڪت ڪري ٿو.

نيوٽن جو ٽيون قاعدو ٻڌائي ٿو ته جيڪڏهن A قوت B مٿان لڳائي ۽ B وري ساڳي قوت A مٿان لڳائي تہ پھريون قوت ايڪشن يا عمل سڏبو ۽ ۽ ٻيون قوت وري ري ايڪشن يا رد عمل سڏبو. ياد رھي تہ قوت کي انگريزي ۾ فورس چوندا ھن پر پراڻي انگريزي ۾ فورس کي لفظ ايڪشن سان ظاهر ڪندا ھئا تنھنڪري نيوٽن جو فورس جو ٽيون قائدو ايڪشن جو ٽيون قاعدو سڏبو آهي. [[فزڪس]] جي ڊڪشنريءَ مطابق رد عمل جو ڪڏھن ڪڏھن ھڪ محدود حالت ۾ بہ استعمال ٿيندو آھي يعني ڪنھن ٽيڪ جو ڪنھن شئي تي ٽيڪ ڏيڻ سان ٿيندو آهي. ان صورت ۾ عمل ان شئي تي ٽيڪ جي وزن جو نتيجو ھوندو آھي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>jgijeofs5c7bhnmjl7r60yb22jtrv81</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعيات جو فلسفو</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43977</id>
    <revision>
      <id>318450</id>
      <parentid>124008</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:13:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318450</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="191" sha1="ogjhdroabgm3eltz7apo4wq59zzcq40" xml:space="preserve">{{اصل مضمون}}
{{زمرو ڪامنز}}

[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جون ذيلي شاخون]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو بلحاظ موضوع]]</text>
      <sha1>ogjhdroabgm3eltz7apo4wq59zzcq40</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بيرل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44779</id>
    <revision>
      <id>318428</id>
      <parentid>289641</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:24:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318428</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="839" sha1="2q58aq4tzolv7glhqmip8apnonizfrx" xml:space="preserve">لڳ ڀڳً 6 سئو ورهيه پهرين انگلينڊ ۾ شراب جي ذخیري لاءِ ڪتب ايندڙ ڪاٺ جي ڏٻن کي '''بيرل''' (Barrel) چوندا هئا، 1882 عیسويءَ ۾ جڏهن پیٽرولیم پروڊیوسرز ایسوسي ایشن ان کي پنهنجو معیار ٺاهيو تڏهن کان “بیرل” سڄي دنیا ۾ ڪچي تیل جي ماپ لاءِ استعمال ٿيڻ لڳو۔

هن مهل هڪ بيرل ۾ لڳ ڀڳ 42 گيلن يا لڳ ڀڳ 159 ليٽر ٿيل جا ٿين ٿا ۽ هڪ گين برابر آهي 3.78541 ليٽرن جي، تنهنڪري هڪ بيرل هن رِيت 42x3.78541=158.98722 ٿيندو.
[https://en.wikipedia.org/wiki/Barrel]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:اڪائين جا نظام]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>2q58aq4tzolv7glhqmip8apnonizfrx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318430</id>
      <parentid>318428</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:27:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318430</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="799" sha1="0ynnpgi2fb2ad45k2l5s27e5kavn7n0" xml:space="preserve">لڳ ڀڳً 6 سئو ورهيه پهرين انگلينڊ ۾ شراب جي ذخیري لاءِ ڪتب ايندڙ ڪاٺ جي ڏٻن کي '''بيرل''' (Barrel) چوندا هئا، 1882 عیسويءَ ۾ جڏهن پیٽرولیم پروڊیوسرز ایسوسي ایشن ان کي پنهنجو معیار ٺاهيو تڏهن کان “بیرل” سڄي دنیا ۾ ڪچي تیل جي ماپ لاءِ استعمال ٿيڻ لڳو۔

هن مهل هڪ بيرل ۾ لڳ ڀڳ 42 گيلن يا لڳ ڀڳ 159 ليٽر ٿيل جا ٿين ٿا ۽ هڪ گين برابر آهي 3.78541 ليٽرن جي، تنهنڪري هڪ بيرل هن رِيت 42x3.78541=158.98722 ٿيندو.
[https://en.wikipedia.org/wiki/Barrel]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>0ynnpgi2fb2ad45k2l5s27e5kavn7n0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سنڌي ٻولي بل 1972</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45605</id>
    <revision>
      <id>318503</id>
      <parentid>202999</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T09:19:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318503</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3224" sha1="aqmzapnq74xn9s5eukeb9tvk3drpagt" xml:space="preserve">'''سنڌي ٻولي بل 1972''' {{ٻيا نالا|انگريزي='''Sindhi Language Bill, 1972'''}}، سنڌ جي [[سنڌ جو وڏو وزير|وڏي وزير]] [[ممتاز ڀٽو]] طرفان [[سنڌ اسيمبلي]] ۾ 3 جُولاءِ 1972ع تي پيش ڪيو ويو.&lt;ref name=&quot;Was it a language issue&quot;&gt;{{cite news
| url=  http://herald.dawn.com/news/1153263
| title= 1972 riots: Was it a language issue?
| work=  [[Herald (Pakistan)]]
| date=  23 September 2015
| accessdate= 14 February 2016
}}&lt;/ref&gt; 7 جُولاءِ 1972ع تي [[سنڌ|صوبي]] ۾ [[ٻولي وارا فساد، 1972|ٻولي وارا فساد]] شروع ٿيا، جڏهن هي بل منظور ڪيو ويو. هن بل جو مقصد سنڌ ۾ [[سنڌي ٻولي|سنڌي]] کي واحد سرڪاري ٻولي قرار ڏنو ويو هو، پر فسادن کان پوءِ [[پاڪستان جو وزيراعظم|وزيراعظم]] [[ذوالفقار علي ڀٽو]] ان بل ۾ ترميم ڪندي [[اردو]] ۽ سنڌي ٻنهي کي سنڌ جي قومي ٻولي قرار ڏنو. &lt;ref name=&quot;Language frenzy in Sindh&quot;&gt;{{cite news
| url=  http://www.dawn.com/news/754685/a-leaf-from-history-language-frenzy-in-sindh
| title= A leaf from history: Language frenzy in Sindh
| work=  [[DAWN (newspaper)|Dawn]]
| date=  6 October 2012
| accessdate= 14 February 2016
}}&lt;/ref&gt;

== شق ==
هن بل ۾ هيٺيان شق شامل آهن:&lt;ref&gt;{{cite web
|url=http://sindhlaws.gov.pk/setup/publications/PUB-13-000641.pdf 
|title=Sindhi Language Bill
|publisher=[[Government of Sindh]] 
|date= 6 July 1972
|accessdate=14 February 2016
}}&lt;/ref&gt;

=== شق 4 ===
* (1) سنڌي ۽ اردو سمورن تعليمي ادارن جي يارهين ۽ ٻارهين ڪلاسن ۾ پڙهائڻ لازمي قرار ڏنو ويو.
* (2) سنڌي بطور لازمي سبجيڪٽ پرائمري جي چوٿين درجي کان ۽ مرحليوار مٿين درجن ۾ تجويز ڪيل طريقي سان ٻارھين درجي تائين شروع ڪئي ويندي.

=== شق 6 ===
آئيني فقرن جي شرطن جي پابندي سان حڪومت سرڪاري کاتن ۽ آفيسن ۾ ڪورٽن ۽ اسيمبليءَ سميت لاڳيتو سنڌي ٻوليءَ جي استعمال جو بندوبست ڪندي.&lt;ref&gt;{{Citation |title=The Sindhi Language Movement |url=http://www.tariqrahman.net/content/scholorly_articles/sindhi_lang_mov.pdf |accessdate=2018-10-17 |archive-date=2014-09-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140905005418/http://www.tariqrahman.net/content/scholorly_articles/sindhi_lang_mov.pdf |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== وڌيڪ ڏسو ==
* [[ٻولي وارا فساد، 1972|ٻولي وارا فساد]]
* [[سنڌي ٻولي]]
* [[مھاجر ماڻھو]]

== خارجي ڳنڍڻا ==
* [http://tribune.com.pk/story/337144/laws-for-language-if-the-british-used-sindhi-why-shouldnt-we-experts-urge-minister/ Laws for language: If the British used Sindhi, why shouldn’t we, experts urge minister ]

== حوالا ==
{{حوالا|30em}}

[[زمرو:حڪومت سنڌ]]
[[زمرو:سنڌ جي سياست]]
[[زمرو:سنڌ ٻولي]]
[[زمرو:سنڌي ٻولي]]
[[زمرو:ڪراچي جي سياست|ڪراچي جي سياست]]</text>
      <sha1>aqmzapnq74xn9s5eukeb9tvk3drpagt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪشش ثقل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47373</id>
    <revision>
      <id>318491</id>
      <parentid>289219</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:44:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318491</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15621" sha1="dk61husvpzj3bhadj7yw71fqlgw0sq2" xml:space="preserve">{{Short description|Attraction of masses and energy}}

[[File:UGC 1810 and UGC 1813 in Arp 273 (captured by the Hubble Space Telescope).jpg|thumb|upright=1.35|تصوير ۾ ٻن وڏين ڪهڪشائن جون شڪليون ڪشش ثقل جي ڪري بگڙيل آهن.]]
'''ڪشش ثقل''' (gravity) اھا قوت آھي جنھن جي ڪري زمين ھر جسم کي پاڻ ڏانھن ڇڪي ٿي سادن لفظن ۾ ڪنھن بہ شي جو وزن زمين جي ڪشش ثقل جي ڇڪيندڙ طاقت کي چئبو آھي.&lt;ref&gt;درسي ڪتاب علم طبعي ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; فزڪس ۾، ڪشش ثقل هڪ بنيادي تعامل آهي جيڪو بنيادي طور تي سڀني شين جي وچ ۾ باهمي ڪشش جي طور تي مشاهدو ڪيو ويو آهي. ڪشش ثقل،  بنيادي ڪشش جي قوتن مان سڀ کان ڪمزور  قوت آهي، مضبوط رابطي کان لڳ ڀڳ 10&lt;sup&gt;38&lt;/sup&gt; ڀيرا ڪمزور، برقياتي مقناطيسي قوت کان 10&lt;sup&gt;36&lt;/sup&gt; ڀيرا ڪمزور ۽ ڪمزور رابطي کان  &lt;sup&gt;29&lt;/sup&gt; 10 دفعا ڪمزور. نتيجي طور، ذيلي ذرڙن جي سطح تي ان جو ڪو خاص اثر نه آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/scientificdevelo0000kreb|title=Scientific Development and Misconceptions Through the Ages: A Reference Guide|last1=Krebs|first1=Robert E.|publisher=Greenwood Publishing Group|year=1999|isbn=978-0-313-30226-8|edition=illustrated|page=[https://archive.org/details/scientificdevelo0000kreb/page/133 133]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;   بهرحال، ڪشش ثقل، شيئن جي وچ ۾ وڏي (ميڪرواسڪوپي) پيماني تي، سڀ کان اهم موضوع آهي ۽ اهو سيارن، ستارن، ڪهڪشائن ۽ پڻ روشنيءَ جي حرڪت جو تعين ڪري ٿو.

ڌرتيءَ تي، ڪشش ثقل طبيعي شيئن کي وزن ڏئي ٿي ۽ چنڊ جي ڪشش ثقل ساگرن ۾ سامونڊي لھرن (مد ۽  جزر) لاءِ ذميوار آھي. ملندڙ اينٽي پوڊل ٽائيڊ ڌرتيءَ ۽ چنڊ جي هڪ ٻئي جي چوڌاري گردش ڪرڻ جي جڙت جي ڪري آهي. ڪشش ثقل جا ڪيترائي اهم حياتياتي ڪم به آهن، جيڪي ثقل جي عمل جي ذريعي ٻوٽن جي واڌ ويجهه جي رهنمائي ڪرڻ ۾ مدد ڪن ٿا ۽ گهڻ-سيلولر جاندارن ۾ رطوبتن جي گردش کي متاثر ڪن ٿا. 

ڪائنات ۾ اصل گئسي مادي جي وچ ۾ ڪشش ثقل ان کي گڏ ڪرڻ جو سبب بڻي ٿي ۽ تارا ٺاهيا جيڪا آخرڪار ڪهڪشائن ۾ ڳري ويا، تنهنڪري ڪشش ثقل ڪائنات ۾ ڪيترن ئي وڏي پيماني جي جوڙجڪ لاء ذميوار آهي. ڪشش ثقل جي هڪ لامحدود رينج آهي، جيتوڻيڪ ان جا اثر ڪمزور ٿي ويندا آهن جيئن شيون پري ٿينديون وڃن.

سال 1915ع ۾ البرٽ آئنسٽائن پاران پيش ڪيل ڪشش ثقل جي عام نسبت جي نظريي سان ڪشش ثقل بلڪل صحيح طور تي بيان ڪئي وئي آهي، جيڪا ڪشش ثقل کي قوت جي طور تي نه، پر خلائي وقت جي وکر جي طور تي بيان ڪري ٿي، جيڪا ماس جي اڻ برابري ورڇ جي ڪري پيدا ٿئي ٿي ۽ [[جيوڊيسي]] لائينن سان گڏ هلڻ جو سبب بڻجندي آهي. خلائي وقت جي هن وکر جو سڀ کان وڏو مثال هڪ بليڪ هول آهي، جنهن مان ڪجھ به نه؛ اڃا به روشني به نه، هڪ ڀيرو بليڪ هول جي واقعن جي افق مان اچڻ کانپوء، هڪ ڀيرو فرار نه ٿي سگهي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://hubblesite.org/explore_astronomy/black_holes/home.html|title=HubbleSite: Black Holes: Gravity's Relentless Pull|website=hubblesite.org|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226185228/http://hubblesite.org/explore_astronomy/black_holes/home.html|archive-date=26 December 2018|access-date=7 October 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جيتوڻيڪ، اڪثر ايپليڪيشنن لاءِ، ڪشش ثقل نيوٽن جي آفاقي ڪشش ثقل جي قانون موجب چڱيءَ طرح لڳندي آهي، جيڪا ڪشش ثقل کي هڪ قوت جي طور تي بيان ڪري ٿي، جنهن جي ڪري ٻه جسم هڪ ٻئي ڏانهن متوجه ٿين ٿا، جن جي شدت انهن جي ڪميتن (masses) جي پراڊڪٽ جي تناسب سان آهي ۽  انهن جي وچ ۾ فاصلي جي اسڪوائر جي بالعڪس متناسب آهي ؛G::m&lt;sub&gt;1&lt;/sub&gt;•m&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; /r&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;

ذرڙي فزڪس جا موجوده ماڊل ان ڳالهه جو مطلب ڪن ٿا ته ڪائنات ۾ ڪشش ثقل جو ابتدائي مثال، ممڪن آهي ته ڪوانٽم ڪشش ثقل، سپر گريوٽي يا ڪشش ثقل جي واحديت جي صورت ۾، عام خلا ۽ وقت سان گڏ، پلانڪ دور (ڪائنات جي پيدائش کان &lt;sup&gt;43-&lt;/sup&gt;10 سيڪنڊن پوءِ تائين)، ممڪن طور تي هڪ ابتدائي حالت مان، جهڙوڪ ڪوڙي ويڪيوم، ڪوانٽم ويڪيوم يا مجازي ذرو، هن وقت نامعلوم انداز ۾.&lt;ref name=&quot;Planck-UOregon2&quot;&gt;{{cite web|url=http://abyss.uoregon.edu/~js/cosmo/lectures/lec20.html|title=Birth of the Universe|author=Staff|website=[[University of Oregon]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181128045313/http://abyss.uoregon.edu/~js/cosmo/lectures/lec20.html|archive-date=28 November 2018|access-date=24 September 2016|url-status=live}} – discusses &quot;[[Planck time]]&quot; and &quot;[[Planck era]]&quot; at the [[Big Bang|very beginning]] of the Universe&lt;/ref&gt; سائنسدان هن وقت هڪ ڪوانٽم ڪشش ثقل جي نظريي، &lt;ref name=&quot;NYT-202210102&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2022/10/10/science/black-holes-cosmology-hologram.html|title=Black Holes May Hide a Mind-Bending Secret About Our Universe - Take gravity, add quantum mechanics, stir. What do you get? Just maybe, a holographic cosmos.|last=Overbye|first=Dennis|date=10 October 2022|work=[[The New York Times]]|accessdate=10 October 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20221116151210/https://www.nytimes.com/2022/10/10/science/black-holes-cosmology-hologram.html|archive-date=16 November 2022|author-link=Dennis Overbye|url-status=live}}&lt;/ref&gt; جيڪو ڪشش ثقل کي هڪ عام رياضياتي فريم ورڪ (هر شيءِ جو هڪ نظريو) ۾ فزڪس جي ٻين ٽن بنيادي ڳالهين سان متحد ٿيڻ جي اجازت ڏيندو  تي ڪم ڪري رهيا آهن ڪشش ثقل جو هڪ نظريو جيڪو ڪوانٽم ميڪنڪس سان مطابقت رکي ٿو.

==تعريفون==
==تاريخ== 
==جديد تحقيق== 
==خاصيتون== 
==تضاد ۽ اختلاف== 
==متبادل نظريا== 
==پڻ ڏسو== 
{{ڪاپي پيسٽ}} 
{{ناحوالا}}
ڪشش ثقل (Gravity)
تحرير :- زاھد آرائين

ڪشش ثقل اھا قوت آھي جنھن جي ڪري [[زمين]] ھر جسم کي پاڻ ڏانھن ڇڪي ٿي سادن لفظن ۾ ڪنھن بہ شي جو وزن زمين جي ڪشش ثقل جي ڇڪيندڙ طاقت کي چئبو آھي.&lt;ref&gt;درسي ڪتاب علم طبعي ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt;
ان سلسلي ۾ ڪيترائي نظريا ملن ٿا جن ۾ نيوٽن ۽ آئنسٽائن جا نظريا سڀ کان بنيادي، مشھور ۽ معتبر آھن.
عام طور تي ان جو احساس اسان کي ڪنھن شي جي وزن سان ٿيندو آھي.اصل ۾ ڪنھن جسم جو زمين تي ڪرڻ وارو عمل زمين جي پاڻ ڏانھن ڇڪڻ واري ڪشش جي ڪري ئي ٿيندو آھي.
زمين جو [[مادو|مايو]] (Mass) ان تي ڪرندڙ شين جي نسبت ۾ تمام گھڻو آھي ان لاء زمين شئين کي پاڻ ڏانھن ڇڪي ٿي وٺي ۽ اھو اسان ان شئي جي وزن جي ذريعي محسوس ڪيون ٿا. 
اھو ئي ڪارڻ آھي تہ جئين جئين اسين زمين جي مرڪز کان مٿي ڏور ٿيندي وينداسين تيئن وزن گھٽبو ويندو.
زمين تي وزن رکندڙ شيون پڻ زمين کي پاڻ ڏانھن ڇڪين ٿيون پر زمين جي مقابلي ۾ اھا قوت نہ ھئڻ جي برابر ھئڻ ڪري محسوس نٿي ڪري سگھجي.
ڪشش جي اھائي قوت آھي جنھن جي ڪري سڀ سيارا سج جي چوڌاري گھمن ٿا ۽ نظام شمسي سان گڏ ٻيا سڀ نظام قائم آھن. ڪائنات ۾ ھر طرف اھائي قوت ڪم ڪري رھي آھي. زمين تي جسمن جو ھئڻ، سمنڊ جو لھڻ چڙھڻ ۽ مايي جي سڀ جزن جو ھڪ ٻئي سان جڙي ڪري ٻيا جسم ٺاھڻ سڀ ڪشش ثقل جي ڪري ئي آھي.
ڪشش ثقل ھن ڪائنات جي چئن بنيادي قوتن مان آھي.
نيوڪلائي قوت
طاقتور نيوڪلائي قوت
برقي مقناطيسي قوت
ڪشش ثقل
انهن چئن قوتن مان ڪشش ثقل ڪمزور قوت آھي پر ھن جي موجودگي کان سوا ڪائنات جو نظام نہ ھلي سگهي ھا. ڌم ڌماڪ Big bang کان پھرين جيڪا قوت رونما ٿي اھا ڪشش ثقل ھئي. ڪشش ثقل ئي پھرين ڪائنات جي آرائش ڪئي. اسان ڪائنات ۾ مادي ۽ توانائي جي شڪل ۾ جيڪا خلا ۽ جوڙ ۽ ترقي ڏسي رھيا آھيون انهن جي معمار ڪشش ثقل ئي آھي.
البرٽ آئنسٽائن مطابق خلا چادر وانگر آھي، جيڪو جسم يعني ڌرتي ۔ چنڊ يا ستارو وغيرھ جيترو ڳرو ھوندو اھو ايترو چادر م جهول پيدا ڪري ٿو جنھن جي ڪري ھلڪا جسم ڳري مايي واري جسم کي ڦرن ٿا.
اسان مان اڪثر ڄاڻن ٿا تہ سج جي ڪشش ثقل اسان جي زمين کي ان جي بنياد ۔ ان کي صحيح مقام تي رکندي ان کي سج کان دور رکي ٿي. ڪشش ثقل بغير ڪنھن ذريعي جي خلا ۾ تمام تيزي سان سفر ڪري ٿي. ھن ڪائنات جي ھر جسم جي  مايي Mass ڪائنات ۾ موجود ٻين جسم کي پنھنجي طرف ڇڪڻ لاء ھڪ قوت کي خارج ڪري ٿي جنھن کي ڪشش ثقل چئجي ٿو. ڪشش ثقل جو وڌيڪ ھجڻ يا گهٽ ھجڻ جسم جي مايي Mass ۽ ٻين جسمن جي درميان فاصلي تي آھي. جيڪو جسم جيترو وڏو ان ۾ ڪشش ثقل اوتري وڌيڪ ۽ جيڪو جسم جيترو ننڍو ھوندو ان ۾ اوتري ڪشش ثقل گهٽ ھوندي. جسمن ۾ فاصلو وڌڻ ڪري ڪشش ثقل بہ ڪمزور ٿي وڃي ٿي. وڏن جسمن ۾ ھي قوت آساني سان محسوس ڪري سگهجي ٿي جڏھن تہ ننڍن جسمن ۾ ان جو اندازو لڳائڻ مشڪل آھي.

نيوٽن ۽ ڪشش ثقل :-
نيوٽن مطابق ڪائنات ۾ موجود جسم ھڪ قوت کي خارج ڪن ٿا ۽ ھڪ ٻئي کي پاڻ ڏي ڇڪن ٿا انهي ڇڪ کي ڪشش ثقل چئجي ٿو. جيترو جسم ڳرو اوتري وڌيڪ ڪشش ثقل ۽ جيترو جسم ننڍو اوتري ڪشش ثقل گهٽ ھوندي ۽ جسمن جي وچ ۾ جيترو گهڻو فاصلو ھوندو اوتري ڪشش ثقل گهٽ ٿيندي ۽ جسم جي وچ ۾ جيترو گهٽ فاصلو ھوندو اوتري ڪشش ثقل وڌيڪ ٿيندي.

آئنسٽائن ۽ ڪشش ثقل :-
نيوٽن مطابق 2 ڪميت Mass ھڪ ٻئي کي پنھنجي ٻل تي پاڻ طرف ڇڪن ٿا. نيوٽن پنھنجي نظريي ۾ خلا کي شامل نہ ڪيو ھو جيڪو ڪائنات ۾ جسمن کي ھڪ ٻئي کان الڳ ۽ پري رکي ٿو جڏھن تہ آئنسٽائن خلا کي شامل ڪندي چيو تہ ٻہ مايا ھڪ ٻئي کي پنھنجي طرف بغير واسطي جي ڪونہ ڇڪين ٿا پر وڏو مايو زمان ۽ مڪان جي چادر ۾ space &amp; time fabric اھڙو جهول پيدا ڪري ٿو جنھن جي ڪري آسپاس ۾ خلا ۾ ترندڙ ننڍا جسم وڏي مايي جي طرف ڀڄي ڦرڻ لڳن ٿا يعني نيوٽن ڪشش ثقل کي مايي Mass مان نڪرندڙ ڪا قوت سمجهي ٿو جڏھن تہ آئن اسٽائن ڪشش ثقل کي زمان مڪان جي چادر تي ڪنھن ڪميت Mass جي پيدا ڪيل جهول کي چئي ٿو يا جهول واري حالت چئي ٿو. نيوٽن ڪشش ثقل کي قوت چئي ٿو ۽ آئنسٽائن ڪشش ثقل کي وڏي پيماني تي ھڪ حالت Situation چئي ٿو.

مقداري ميڪانيات ۽ ڪشش ثقل :-
مقداري ميڪانيات جيڪا شين جو مائڪرواسڪوپڪ ويو ڏئي ٿي ان مطابق ڪڏھن بہ جسم کي نظر نہ ايندڙ ذرن يعني ثقلن Gravitons آھن جيڪي ڪشش ثقل جو سبب بنجن ٿا. ثقلا اڃان تائين دريافت ٿي ناھن سگهيا. گريويٽون لھرن جي صورت ۾ سفر ڪن ٿا.
جيڪڏھن ثقلن جو وجود آھي تہ ان جو ڪوبہ مايو نہ ٿيندو ۽ انهن جي حرڪت جو انداز spin or rotate ٿيندو.
ڪشش ثقل جسم جي مايي جي تناسب سان ان ڪري ٿئي ٿي ڇوجو ھر شي جيڪا مايو رکي ٿي اھا تمام ننڍن ذرن گريويٽونن تي مشتمل ٿئي ٿي جن خارج ڪري ٿي جيڪي ڪشش ثقل جو سبب بنجن ٿا. جسم جو مايو جيترو وڌيڪ ٿيندو اھو گهڻا گريويٽون خارج ڪندو جن جي ڪري انهن جي ڪشش ثقل وڌيڪ پيدا ٿيندي.
گهڻا گريويٽون وڏي جسم جو چوڌاري بادل وانگر گهيريل ھوندا آھن. جڏھن ٻن جسمن جي وچ ۾ فاصلو وڌي ٿو تہ ثقلن جي بادل جي گهاٽائي Density گهٽ ٿي وڃي ٿي جنھن جي ڪري ڪشش ثقل بہ گهٽ ٿي وڃي ٿي.
سج جي ڪشش ثقل نظام شمسي کي ٻڌل رکي ٿي. فاصلو وڌڻ سان گڏ ھي ڪشش ڪمزور ٿي وڃي ٿي. قريب ترين سياري تي ان جو گهڻو اثر ٿئي ٿو. ستارا جيڪي سج کان پري ٿين ٿا انهن تي ڪشش ثقل اثرانداز نٿي ٿئي. جڏھن شين کي اوچائي کان ھيٺ ڪيرايو وڃي تہ ڪشش ثقل جي ڪري انهن جي ڪرڻ جي رفتار تيز ٿئي ٿي.
==خارجي لنڪس==
{{sister project links|d=y|wikt=gravity|v=Gravitation|b=Physics Study Guide/Gravity|s=1911 Encyclopædia Britannica/Gravitation|c=category:Gravitation|n=no|q=Gravity|m=no|mw=no|species=no}}
* [https://feynmanlectures.caltech.edu/I_07.html The Feynman Lectures on Physics Vol. I Ch. 7: The Theory of Gravitation]

{{Portal bar|طبيعات|فلڪيات |تارا|خلائي سفر|ٻاهرين خلاء |نظام شمسي }}
{{Authority control}}

[[Category:Gravity| ]]
[[Category:Fundamental interactions]]
[[Category:Acceleration]]
[[Category:Articles containing video clips]]
[[Category:Empirical laws]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[سائنس جي دنيا]]
https://sciencejeduniya.blogspot.com</text>
      <sha1>dk61husvpzj3bhadj7yw71fqlgw0sq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪارو مادو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47382</id>
    <revision>
      <id>318492</id>
      <parentid>291525</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:45:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318492</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27019" sha1="spd57bttult49amtp4y068nrjs65w11" xml:space="preserve">{{Copypaste}}
{{POV}}
{{ناحوالا}}
[[فائل:Artist’s impression of the expected dark matter distribution around the Milky Way.ogv|thumb|ھن وڊيو ڪلپ ۾ ملڪي وي ڪھڪشان ۾ ڪاري مادي جي ورھاست ڏيکاريل آهي جيڪو ڪھڪشان جي چوڌاري نيري روشني جي دائري ۾ ڏسجي ٿو&lt;ref&gt;
{{cite press |date=18 April 2012 |title=Serious Blow to Dark Matter Theories? |url=http://www.eso.org/public/news/eso1217/ |publisher=[[European Southern Observatory]]}}&lt;/ref&gt;]]


'''ڪارو مادو ('''{{lang-en|Dark matter}} ) جيتوڻيڪ عام مادي سان گڏ ڪو ڳانڍاپو نٿو رکي پر ڪشش ثقل جو اثر ضرور محسوس ڪندو آهي. جڏهن تہ هي ڳالھ بہ درست آهي تہ عام مادي جي نسبت ڪارو مادي جي بليڪ هول ۾ ڪرڻ جو مرحلو مختلف آهي، جڏهن تہ عام مادو ڪشش ثقل جي ڪري بليڪ هول ڏانھن وڌندو آهي تہ ان جي رفتار تيز ٿيڻ لڳندي آهي ۽ ان ۾ موجود ذرڙن جي پنھنجي رڳڙ سان مادي جو گرمي پڌ وڌڻ لڳندو آهي، جيئن جيئن هي مادو بليڪ هول جي ويجهي گردش ڪندي بليڪ هول جي ڏي وڌندو آهي .
ائين ائين ان مان حرارت ۽ روشني جي شڪل ۾ گهڻي ڀاڱي توانائي خارج ٿيڻ لڳندي آهي  ان شڪل جي ڪري مادي جي رفتار گهٽ ٿيڻ لڳندي آهي ۽ بليڪ هول ان مادي کي پنھنجي طرف ڇڪي ڪري پنھنجي اندر ضم ڪري ڇڏي ٿو. ها هي مادو فري فال ۾ ناهي رهندو بلڪي انجو بليڪ هول سان فاصلو گهٽ رهندو آهي ۽ آخر ڪار هي مادو بليڪ هول جي event horizon افق کي پار ڪري ڇڏي ٿو يعني بليڪ هول ۾ ضم ٿي ويندو آهي. 
ان جي ابتڙ ڪارو مادو ڇوجو پنهنجي پاڻ سان بہ ڪو عمل ناهي ڪندو ان لاءِ ان ۾ ڪا رڳڙ پيدا ناهي ٿيندي ان جو گرم پد مٿي ناهي هوندو ان سان روشني يا حرارت خارج ناهن ٿيندا جنھن ڪري ان جي حرڪي توانائي ۾ ڪا تبديلي ناهي ايندي. ائين ڪارو مادو بليڪ هول ڏي وڌندو آهي ان جا گھڻو ڪري جزا تيز رفتاري سان بليڪ هول جي ويجهي کان گذري ويندا آهن  بليڪ هول جي ڪشش جي ڪري هي پارٽيڪلز پنھنجو رستو مٽائي ڇڏيندا آهن پر بليڪ هول کي ڇڏي ڪري اڳتي وڌندا آهن. 
جڏھن تہ بليڪ هول جا ڪجهه ذرڙا اهڙي رستي يا مدار تي هوندا آهن تہ اهيئي بليڪ هول جي ويجهي فري فال ۾ اچي ويندا آهن ۽ بليڪ هول جي ويجهي ان طرح گردش ڪرڻ لڳندا آهن جنھن طرح زمين سج جي ويجهي گردش ڪري رهي آهي جڏهن تہ بليڪ هول جي ويجهي ڪارو مادو هڪ دائري جي شڪل ۾ گهمندو رهندو آهي ڇوجو ڪاري مادي ۾ ڪا رڳڙ ناهي ان لاءِ هي ذرڙا [[توانائي]] خارج ڪري بليڪ هول جي ويجهي ناهين ويندا. ها جيڪڏهن ڪاري مادي جا ڪجهه ذرڙا بليڪ هول جي سڌ ڏي ان طرح ڪرن تہ اهيئي عين بليڪ هول جي مرڪز ڏي وڃي رهيا هجن تہ هي ذرڙا ضرور سڌو بليڪ هول جو event horizon افق پار ڪري بليڪ هول ۾ داخل ٿي ويندا پر ائين ڪرڻ ۾ بہ اهوئي ڪا توانائي خارج نہ ڪندا. 
ائين اسان اهيو چئي سگهو ٿا تہ عام مادي جي نسبت بليڪ هول ۾ ڪاري مادي جي درجہ بندي گھڻي گهٽ رهندي آهي.  عدم کي ڪجهه بہ نہ چئبو آھي. ائين کڻي چئجي عدم لاموجود آھي. اسان عدم کان آياسين، ھتي موجود آھيون ۽ لاموجود ڏي وينداسين. عدم ۽ لاموجود جو سفر ھر ڪنھن سان ڳانڍاپيل آھي. جنھن کي اسان لاموجود سفر چئون ٿا اھو ڪائنات ۾ موجود آھي ڇوجو اسان لاموجود کان آياسين ۽ موجود اظھار ٿياسين. ڪائنات لاموجود ۽ موجود سفر جي ڳانڍاپي سان پنھنجي اڪاين کي مربوط ڪيون پنھنجو اظھار ڪري ٿي پئي. ڪي شيون موجود آھن جن کي ڏسون ٿا ۽ ڪي شيون لاموجود آھن جن کي ڏسي نٿا سگهون پر احساسن جي ادراڪ سان انهن جي پتي جي ڄاڻ رھي ٿي.  فزڪس جا شاگرد جوڙاپت Pair Production ۽ فنا Annihilation جي تجربي شدھ حقيقت کان ضرور واقف ھوندا. جڏھن ھڪ فوٽان Photon ڪنھن نيوڪلي Neuclei سان ٽڪرائي ٿو تہ 2 ليپٽان Lepton پيدا ٿين ٿا جن ۾ ھڪ اليڪٽران Electron سڏرائي ٿو ۽ ٻيو پازيٽران Positron  سڏائي ٿو. فوٽان مادي جو ذرو ناھي يعني فوٽان مادو ناھي ان جي ٽڪراء سان اليڪٽران پيدا ٿين ٿا جيڪي مادي جا ذرا آھن. مطلب عدم موجود مادو  Matter out of nothing پيدا ٿي ويو. جيڪي ماڻھو ڪوانٽم فليڪچوئيشن Quantum fluctuation کان باخبر آھن اھي ڄاڻن ٿا مادي جي عدم مان پيدا ٿيڻ تي موجودھ دور جي فزڪس کي يقين آھي. ھاڻي ڪجهه ڪئار Quarks وٺو ۽ ڪجهه ليپٽان Lepton (اليڪٽران) وٺو انهن جي ميلاپ سان نئون ايٽم Atom تخليق ڪري سگهجي ٿو. ڪيڏي عجيب ڳالھ آھي نئون ايٽم تخليق ڪرڻ ڄڻ تہ مادو تخليق ڪرڻ آھي ڄڻ ڪائنات تخليق ڪرڻ آھي. بھترين اندازا ٻڌائن ٿا ڪائنات ۾ ڪل ايٽمن جي تعداد ھڪ کان پوء ايندڙ انهن ٻڙين جي برابر عددن جيتري آھي. جيڪڏھن ڪائنات جي موجود ستارن ۽ سيارن جو مادو جمع ڪجي تہ ھن ڪائنات ۾ مادي ۽ توانائي جي ڪل مقدار 0.5 بيھي ٿي يعني پورو ھڪ فيصد بہ نہ صرف ھڪ جي اڌ جيترو. جيڪڏھن ھيڊروجن گئس بہ جمع ڪئي وڃي جيڪا ستارن ۽ سيارن جي خلا جي درميان ٿئي ٿي جنھن کي اسان روشني جي موجودگي ۾ ڏسي نٿا سگهون ان کي ملائي ڪائنات ۾ موجود مادو ۽ توانائي 4 فيصد بيھي ٿو.

باقي 96 فيصد ڪارو مادو ۽ ڪاري توانائي آھي جنھن کي اسان ڏسي نٿا سگهون.

# 4 سيڪڙو عام مادو
# 23 سيڪڙو ڪارو مادو
# 73 سيڪڙو ڪاري تونائي.
#ڪاري مادي جي عمر 13.7 ارب سال

1920ع تائين سائنسدانن کي ڪھڪشائن جي خبر نہ ھئي. ھبل دوربين ذريعي سائنسدانن کي اڻ کٽ پکڙندڙ ڪھڪشائن جي خبر پئي نہ تہ پھرين ھڪ ڪھڪشان جو تصور ھيو جنھن ۾ اسان رھون ٿا.ان کان پوء بگ بينگ ۽ بليڪ ھولن جا تصور اڀري آيا.
ھاڻي اسان کي پھرين ڪشش ثقل کي سمجهون ٿا جيئن اسان کي ڪاري مادي جي وڌيڪ اھميت جي خبر پوي تہ ڪيئن ڪارو مادو پاڻ ۾ وڏي ڪشش ثقل رکي ٿي انهي سان گڏ وڏي ڌڪ رکي ٿو ۽ بي انتھا تيزي رکي ٿو جيڪي عمل ڪشش ثقل ۾ موجود ناھن.

ھي ڪائناتون ھڪ ٻئي کان ڀڄنديون پري ٿينديون رھن ٿيون ڇا اتي توانائي سان پوراء ٿئي ٿو يا ڪشش ثقل سان. ايڏي وڏي ڪائنات جي پکڙجڻ لاء ڪشش ثقل تمام گهٽ آھي ان جو گهڻو مقدار کپي. اسان جي ڪائنات جو سمورو مادو بہ ملي ان جو پوراء نٿو ڪري سگهي. تہ پوء اھا ڪھڙي طاقت آھي جيڪا مادي کي ھڪ ٻئي پرتي ڌڪي رھي آھي.

ڪشش ثقل ڪنهن بہ صورت ۾ ڪائنات جو بنيادي فورس نہ آهي پر هڪ هنگامي حقيقت آهي جيئن گرميءَ جو درجو هڪ هنگامي نتيجو آهي جيڪو خوردبيني ذرڙن جي چرپر مان اڀري ٿو. ٻين لفظن ۾ ڪائنات ۾ جيڪو ڪجهه ٿي رهيو آهي انهيءَ ۾ ڪشش ثقل هڪ سائيڊ افيڪٽ آهي نہ ڪي سبب. ڪاري مادي جو نظريو خلا Space، وقت Time ۽ ڪشش ثقل Gravity واري نطريي کي يڪسر تبديل ڪري رھيو آھي.

ڪاري مادي جي نظريي اڀرڻ سان اسان مشاهدي هيٺ ايندڙ ڪائنات کي ڏسون ٿا تہ ڪارو مادو ڪائنات جي اندر ڪھڪشائن ۾ موجود ڪشش ثقل Gravity، مادي Matter ۽ گيس Gas جي مجموعي قوت کان وڌيڪ آهي.

ڪاري مادي جو نظريو انقلابي نظريو آھي جيڪو خلا Space ۔ وقت Time ۽ ڪشش ثقل Gravity تي ٻيھر سوچڻ جي دعوت ڏئي ٿو ۽ جھڙوڪر آئينسٽائين جي ڪشش ثقل واري نظريي کي رد ڪري ٿو.

ڪنھن بہ مادي يا شي کي ڏسڻ لاء ضروري آھي تہ اھو مادو روشني کي پاڻ ۾ جذب ڪري ٿو يا خارج ڪري ٿو. جيڪڏھن اھو مادو روشني خارج ڪري تہ اھا شي اسان کي رنگين نظر ايندي، اھو مادو جيڪڏھن روشني کي جذب ڪندو تہ اھا شي ڪاري نظر ايندي. پر اھي علامتون ڪاري مادي ۾ موجود ناھن باقي ڪارو مادو ڪشش ثقل جي تمام وڏي مقدار فراھم ڪري ٿو. ھي مادو لڪل آھي. ڪشش ثقل فراھم ڪرڻ جي بنياد تي ڪارو مادو مختلف ڪھڪشائن جي ترتيب رکيون ويٺو آھي. ڪاري مادي جي ڪري تارا ۽ سيارا ڪھڪشان نٿا ڇڏين. ڪائنات وسيع آھي ڏينھون ڏينھن پکڙجي رھي آھي. اسان جا ستارا ۽ سيارا ڪھڪشان کي ڪاري مادي جي ڪري نٿا ڇڏن جيڪو کين سڪ پڪڙيون بيٺو آھي.

اسان ڄاڻون ٿو ڪائناتون لڳاتار وڌيڪ پکڙجي رھيون آھن. انهن جي پکيڙ جي رفتار کي ڪيئن ماپجي؟ حاضر دور جي فلڪياتدانن وٽ رفتار جي پيمائش جو ھڪ طريقو رھيو اھو ھيو سپرنووا جي ڦٽجڻ جو منظر. سپرنووا ڌماڪو ھڪ مرندڙ ستاري جو آخري ڌماڪو ٿئي ٿو جنھن کان پوء ڦاٽي پوي ٿو ۽ تمام وڏو شعلو طاقتور دوربينن ذريعي آسمان تي ڏسي سگهجي ٿو. سپرنووا جو ھي قسم ڪائنات جي پکيڙ جي رفتار جي پيئمائش جو مناسب ترين وسيلو آھي.

ھن ٽيڪنڪ جو طريقو ھن ريت ھيو جيڪڏھن سپرنووا وڌيڪ چمڪ ۽ ڌماڪي سان ڦاٽي ٿو تہ اھو ويجهو آھي جيڪڏھن مدھم چمڪ ۽ ڌماڪي سان ڦاٽي ٿو تہ دور آھي. پيمائش جو ھڪ ٻيو طريقو جڏھن ستارا اسان جي ويجهو اچن ٿا تہ اھي نيرا نظر اچن ٿا جڏھن ستارا اسان کان دور وڃن ٿا تہ اھي ڳاڙھا نظر اچن ٿا جيترو تارو گهڻو ڳاڙھو اھو اسان کان اوترو دور وڃي ٿو. ڪھڪشائون ڳاڙھيون نظر اچن ٿيون مطلب اسان کان دور آھن. جڏھن اسان ھڪ رخ ۾ ٻہ ڪھڪشائون ڏسون ٿا ھڪ گهٽ ڳاڙھي ۽ ٻي گهڻي ڳاڙھي اسان چوندا آھيون گهڻي ڳاڙھي ڪھڪشان گهٽ ڳاڙھي ڪھڪشان کان دور وڃي رھي آھي اسان کان بہ. ھڪ ڪھڪشان ٻي ڪھڪشان کان ٻيڻي يا وڌيڪ رفتار سان دور ٿي رھي آھي. ان ڪري ڪھڪشان جو رنگ ان جي رفتار کي ظاھر ڪري ٿو.

ڪھڪشائن جي پيمائش جي ٻنهي طريقن تي سائنسدانن ۾ ڪوبہ اختلاف ناھي. 1998ع ۾ اھا ئي ٽيڪنڪ استعمال ڪندي ٻہ وڏا تجربا ڪيا ويا جنھن ۾ ڏور کان ڏور سپرنووا جي رفتار جو مطالعو ڪيو ويو. تجربن مان معلوم ٿيو تہ ڪائنات جي پکيڙ وارن نظرين مطابق پيش ڪيل پيشنگوين جي نسبت ڪائنات جي سڀ کان دور سپرنووا قدرن وڌيڪ مدھم ھيو مطلب ستارا فاصلي کان وڌيڪ گهڻو گهڻو دور ھيا. اھڙو نتيجو ڏسي ماھر تجسس ۾ پئجي ويا. ايستائين سمجهيو پئي ويو تہ ڪشش ثقل صرف قوت آھي ۽ ستارا ڏور کان ڏور وڃن ٿا پيا ان ڪري ئي ڪائنات جي پکيڙ جي رفتار سست کان سست ٿيندي پئي وڃي اھو ئي حساب ڪتاب لڳائي 1998ع جا تجربا ڪيا ويا. سائسدانن کي يقين ھيو تہ انهن ڏور کان ڏور موجود سپرنووا جي فاصلي جو اندازو ڪشش ثقل جي عددي شمار سان لڳايو ھو جيڪو بلڪل درست ھيو پر ھاڻي سپرنووا اندازي کان وڌيڪ مدھم نڪتو تہ سائنسدانن کي وڌيڪ حيرت وٺي وئي ڄڻ ڪائنات جا ستارا ڪشش ثقل مطابق لڳايل اندازن تي پورا نہ اتريا. حيرت وارا تجربن مطابق ڪائنات جي پکيڙ جي رفتار گهٽ نٿي رھي آھي پر وڌي رھي آھي.ھن نتيجي سائنسدانن کي چڪرائي ڇڏيو. انهن جي نظريي مطابق ھنن جي حساب سان ڪائنات جي رفتار کي وقت جي حساب سان سست ٿيڻ کپندو ھيو پر 1998ع جو تجربو ڊيٽا حاصل ڪيل پراڻي تجربي جي نفي ڪري رھيو ھو. نتيجو اخذ ڪيو ويو تہ ڪائناتون جنھن حساب سان ھڪ ٻئي کان دور وڃي رھيون آھن ۽ جنھن تيزي سان انهن جي رفتار وڌي رھي آھي ان مان انهن کي معلوم ٿيو تہ ڪھڪشائن کي ھڪ ٻئي کان ڌڪي پري ڪرڻ واري ھڪ ٻئي قسم جي ڪشش ثقل آھي جيڪا شين کي ھڪ ٻئي کان ڌڪي دور ڪري ٿي.

ان کي اسان ڌڪ ڪشش ثقل (قوت دفع واري ڪشش ثقل) Repulsive Gravity چئي سگهون ٿا. نھايت حيرت جي ڳالھ آھي جڏھن آئنسٽائن نظريو اضافيت General thery of relativity پيش ڪيو تہ ھن پنھنجي مساوات ۾ ستارن کي ھڪ ٻئي کان پري رکڻ لاء Cosmological Constant ڏنو ھو يعني آئنسٽائن بہ  ڌڪ ڪشش ثقل فرض ڪئي ھئي. ھن کي فرضي ڪشش ثقل جي ان ڪري ضرورت پيش آئي جو خلا مادي جي قربت ۾ ڏوڙ کائي ٿي ۽ ڪشش ثقل کي قوتي ڪشش بنائي ٿي. ھن ڄاتو پئي تہ ڪشش ثقل جي ڪشش ڪنھن ڌڪ ڪشش ثقل جي غيرموجودگي ۾ ڪائنات کي واپس پوئين پير ڇڪي سڪيڙي ڇڏيندي. پر بعد ۾ ھبل ٻڌايو تہ ڪائنات تيزي سان ٻاھر پکڙجي رھي آھي تہ آئنسٽائن پنھنجي ڪاسمولوجيڪل ڪانسيپٽ کي مساواتن مان ڪڍي ڇڏيو ۽ ان کي پنھنجو عظيم غلطان  Biggest Blunder سڏيو پر ھاڻي جي تجربن مان پتو پيو آھي تہ اسان جي مشاھدن جي تسڪين ان وقت تائين ممڪن ناھي جيستائين اسان اسان ڌڪ ڪشش ثقل Repulsive Kind of Gravity جھڙي ڪشش کي تصور ۾ نہ آڻيون ڄڻ تہ آئنسٽائن جو پھريون خيال ڌڪ ڪشش ثقل طرف مبذول ھيو. 1998ع جي تجربن بعد نين ڳالهين جو پتو پيو تہ ڪائنات جي ھر ڪھڪشان ٻاھر طرف پکڙجي رھي آھي ۽ ان جي رفتار ۾ ھر گذرندڙ وقت سان گڏ واڌ ٿي رھي آھي ايتري بي پناھ توانائي جيڪا سيارن ۽ ستارن کي بي پناھ قوت سان ٻاھر ڌڪي رھي آھي ڇا اھا ڪشش ثقل جو وسيلو ٿي سگهي ٿي؟

سائنسدان ان نتيجي تي پھتا تہ ڪائنات ۾ ھڪ خاص قسم جي توانائي موجود آھي جيڪا طاقت ۾ بيحد آھي اھا ئي توانائي جيڪا فلڪي جسمن کي ٻاھر ڌڪي رھي آھي ۽ ان ئي رفتار سان تيزي پيدا ڪري رھي آھي يعني ان جي رفتار لڳاتار وڌي رھي آھي سائنسدانن موزونيت سان ان کي ڪاري مادي جو نالو ڏنو.

ڪاري مادي جو پتو ان وقت پيو جڏھن پروفيسر فرٽز وڪي قوما ڪلسٽر ڪھڪشان جو مشاھدو ڪري رھيو ھو. مشاھدي دوران ھن پاتو ڪھڪشائن جي حرڪت تمام تيز آھي يعني ڪھڪشائون ايتري تيز حرڪت ڪري رھيون آھن جو ايتري حرڪت انهن جي وس ۾ ناھي مطلب اھڙو ڪو مادو موجود آھي جو انهن ڪھڪشائن کي حرڪت ڏيڻ ۾ مدد ڪري رھيو آھي پر ڏسڻ ۾ نٿو اچي. سائنسدانن ان مادي جو نالو ڪارو مادو تجويز ڪيو. اھڙي ريت ڪاري مادي جو نظريو وجود ۾ آيو.

جڏھن اسان ڪنھن تاري کي ڏسندا آھيون تہ ستاري مان اچڻ واري روشني سڌو اسان طرف اچي ٿي. پر پنھنجي ۽ ستاري جي درميان ڪا ڳري شي رکو تہ سڌي اچڻ واري روشني سڌو اوھان طرف نہ ايندي پر اھا ڪھڪشان جي ڪري ڏوڙي ٿي ويندي جيڪو ان وڏي ڪھڪشان جي ڪاري مادي جي ڪشش ثقل جي ڪري ٿيندو. ھي بلڪل ائين آھي جيئن ھڪ اپٽيل بلور Convex lens روشني کي موڙي ٿو ان عمل کي اسان ڪشش ثقلي بلور Gravitational lensing جو عمل چئون ٿا. ھن ڪشش ثقلي بلوريت Gravitational lensing جي مدد سان اسان ڪنھن بہ ڪھڪشان جي جسامت ۽ روشني تي ڪشش ثقلي ڇڪ Gravitational pull جو اندازو لڳائي سگهون ٿا. اھڙي طرح 1998ع ۾ چوڪور  Causar کان اچڻ واري روشني مڙي رھي ھئي سائنسدانن جي مشاھدي ڪرڻ تي معلوم ٿيو تہ روشني ٻن چوڪور causar کان اچي رھي آھي حقيقت ۾ اھا ھڪ آھي جيڪا روشني کي موڙي رھي آھي ائين ڪاري مادي جي موجودگي يقيني ٿي وئي.

اسان ڄاڻون ٿا ڪارو مادو موجود آھي ۽ ان ۾ ڪشش بہ موجود آھي. ڪشش ان وقت ممڪن آھي جڏھن ڪنھن آبجيڪٽ جو مايو Mass يقيني ھجي تہ بغير مايي جي ڪنھن شي جي ڪشش ثقل نٿي ٿئي. ڪارو مادو ڪائنات جي رازن مان ھڪ راز آھي جنھن کي ڏسي نٿو سگهجي پر ڪاري مادي جي ڪشش ثقل جي جاچ ڪري سگهجي ٿي ڇوجو ان ڪشش ثقل جي ڪري ڪھڪشائن جي رفتار بہ متاثر ٿئي ٿي. ڪارو مادو اھو واحد مادو آھي جيڪو ھڪ ٻئي وٽان گذري ٿو پر ٽڪرائي نٿو ۽ ڪارو مادو سڄي ڪائنات ۾ موجود آھي ۽ اسان جي آسپاس بہ.

    ڪارو مادو نظر نٿو اچي ۽ ھر ھنڌ موجود آھي پر ڳولجي سوال ذھن ۾ اچي ٿو ۽ اتي جواب اڀري ٿو. روشني جا شعاع مادي جي قريب گذرن ٿا تہ اتي موڙ کائن ٿا جنھن کي ڪائناتي موڙ Universal curvature سڏيو وڃي ٿو يعني روشني جا شعاع جڏھن ڪنھن گرھ جي قريب گذرن ٿا تہ اتي موڙ کائن ٿا. سائنسدانن ڪائنات ۾ روشني جي پيدا ٿيندڙ موڙن Curves جو مطالعو ڪيو انهن کي پتو پيو تہ دور پولارن مان سيارن جي حصن کي لڳي روشني جا شعاع موڙ کائن ٿا جڏھن تہ اتي ڪابہ شي موجود ناھي. اتي اھا روشني موڙ ڇو ٿي کائي؟. روشني گرھن جي حصي سان لڳي موڙ کائي ٿي لڳي ٿو اتي جسم موجود آھي پر اسان ڏسي نٿا سگهون. انهن موڙن جي بنياد تي ڪاري مادي جا نقشا ٺاھيا ويا.

انهي مان ثابت ٿيو تہ ڪارو مادو موجود آھي ۽ ڪارو مادو ۽ ڪاري توانائي ھر جڳھ موجود آھن. انهن جا ڪروڙين ذرڙا اسان جي جسم مان آرپار گذرن ٿا پر اسان ڏسي ۽ محسوس نٿا ڪري سگهون.

ڪارو مادو پنھنجي ماھيت ۾ عام مادي کان ڪافي مختلف آھي. ھن جا ذرا اسان جي مادي جي ذرن کان ڳرا ٿين ٿا. انهن تي برقي مقناطيسي چارج بہ ٿئي ٿي. پر تجسس واري ڳالھ تہ اسان جي روشني جي شعاع سان انهن جو گڏيل اثر (تعامل) Interaction بلڪل نٿو ٿئي جيئن عام مادي جي ذرن ۾ ٿئي ٿو سواء ان جي تہ روشني شعاع ڪاري مادي جي ڪشش ثقل Gravity ۾ موڙ کائن ٿا. اھڙو ڪو ٻيو تعلق روشني جي شعاعن ۽ ڪاري مادي يا ڪاري توانائي جي درميان نٿو پاتو وڃي.

ڪھڪشائن ۾ اھڙو مادو ٿئي ٿو جيڪو نہ روشني منعڪس ڪري ٿو نڪي ڪنھن قسم جي توانائي ڪڍي ٿو پر ھي ڪھڪشائن ۾ موجود آھي ان ڪري ڪھڪشائون پنھنجي موجود شڪل ۾ موجود آھن. سائنسدانن مطابق ڪارو مادو ڪائنات ۾ ڍانچي طور ڪم ڪري ٿو. هن کي ڪارو مادو ان ڪري چيو وڃي ٿو جو عام مادي جي مقابلي ۾ هي ڪنهن بہ مادي سان عمل ڪونہ ڪندو آهي.

ڪارو مادو نہ تہ روشني جذب ڪندو آهي نہ ئي روشني خارج ڪندو آهي پر ان جي ڪشش ثقل جو اثر عام مادي تي پوندو آهي.

ڪائنات جي ابتدا ۾ ڪاري مادي ٻج وانگر ڪم ڪيو جنھن سان جڙي عام مادي کي ڪھڪشائن ۽ ٻين وڏن جسمن ٺاھڻ جو موقعو مليو. 

ان جي باري ۾ ڄاڻ صرف ان جي ڪشش ثقل Gravity جي   ڪري حاصل ٿي سگهيو.  اهو ڪشش ثقل Gravity پري تائين موجود ڪهڪشانن جي  طرفان ايندڙ روشني کي موڙي ڇڏي ٿي ان عمل کي ثقلي بلوريت يا ثقلي عدسو Gravitational lensing چيو ويندو آهي.ان عمل جي مدد سان فلڪياتي ماهرن ڪاري مادي جي  پوشيده رازن کي ظاهر ڪيو.

سائنسدان سمجهن ٿا ڪارو مادو ڪو ھڪ ڪوانٽم ذرو آھي جو عام مادي تي بلڪل اثر نٿو ڪري پر ان جو شاھديون ڪائنات ۾ موجود روشني جي ثقلي بلوريت Gravitatioal lensing جي عمل مان گذرڻ جي ڪري ملن ٿيون ڇوجو تمام مادن وانگر ھي ثقالت پيدا ڪري ٿو ۽ ھي ثقالت وڏين وڏين ڪھڪشائن جي جهنڊن ۾ روشني کي موڙڻ جو ڪم ڪري ٿي ڄڻ تہ ڪاري مادي جي بنيادي ذريعي کي دريافت ڪرڻ اڃان باقي آھي پر پڪي ثبوت  سان چئي سگهجي ٿو تہ ڪارو مادو وجود رکي ٿو.

سائنسدانن مطابق مادي جا ذرا اليڪٽران ۔ پروٽان ۽ نيوٽران نظر اچن ٿا تيئن ڪاري مادي جا ذرا ٿين ٿا اھي تمام ڳرا ٿين ٿا ۽ بيحد باريڪ بہ ۽ ھر جڳھ موجود ٿين ٿا..

پوري ڪائنات تاريڪ مادي سان ڀريل آھي اھي ھر شي مان آرپار ٿي وڃن ٿا اسان جي جسمن مان بہ. ھر وقت اسان جي جسمن مان ڪاري مادي جا ڪروڙين تاريڪ ذرڙا گذرندا رھن ٿا. اسان جي جسمن جي ڇا حيثيت آھي ڪاري مادي جا اھي ذرڙا زمين يا ٻين گرھن مان ائين گذرن ٿا جيئن ڇاڻي مان اٽو. ڪاري مادي جا ذرا عام فوٽانن Photons ۽ نيوٽرانن Neutrons وانگر .... عام ايٽم جا Nuclei ھن سان ٽڪرائي پنھنجي موجودگي جو عام طور تي اظھار نٿا ڪن. سائنسدانن ايتري عرصي ۾ ڪنھن بہ ھڪ ذري جي ٽڪراء کي نوٽ ناھي ڪيو ڇوجو ڪاري مادي جا ذرا زمين يا گرھن مان ھيٺ تائين ائين گذرن ٿا جيئن زمين جي مٿان ٻيا ذرا يعني مادي جي عام ذرن يا نيوٽرونن جي موجودگي ائين نٿي ٿئي جھڙي طرح انهن جي زمين مٿان ٿئي ٿي. سائنسدانن غارن ۾ اھڙيون ليباريٽريون نصب ڪيون آھن ۽ انهن ۾ اھڙا جاچڻا Detecter لڳل آھن جيڪي زيرو گرمي پد تي بہ ھروقت اھڙي ذرڙي کي پڪڙڻ لاء بي تاب رھن ٿا جيڪو ڪاري مادي جو ذرو ٿي سگهي ٿو.

سائنسدان ڪاري مادي جي مفروضي سان ڪافي مطمئن آھن پر ھن مھل تائين تجربن جي مدنظر ڪاري مادي جي حقيقت ھجڻ جون حقيقي گواھيون ملن ٿيون. 

نوٽ :-

ڄاڻڻ کپي تہ ڪارو مادو Dark matter ۽ ضد مادو Anti matter الڳ شي آھي. جڏھن مادو ۽ ضد مادو ھڪ ٻئي جي ويجهو اچن تہ ڌماڪو ٿيندو ۽ تمام گهڻي مقدار ۾ توانائي پيدا ٿيندي. سائنسدانن حساب لڳايو آھي ھڪ گرام ضد مادي مان حاصل ٿيڻ واري توانائي جي مدد سان ھڪ پوري خلائي راڪيٽ کي ٻاھر موڪلي سگهجي ٿو ۽ ھڪ ڪار کي سڄي زمين جو چڪر لڳرائي سگهجي ٿو.


==خارجي ڳنڍڻا==
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=1139248732896220&amp;id=649790728508692

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:ڪوانٽم میڪینڪس]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>spd57bttult49amtp4y068nrjs65w11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نسبت جو نظريو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47392</id>
    <revision>
      <id>318474</id>
      <parentid>291857</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:54:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318474</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27896" sha1="ev3jia00ku6e39j2qaz6etg6msiqztr" xml:space="preserve">{{Short description|Two interrelated physics theories by Albert Einstein}}
{{About|the scientific concept|philosophical or ontological theories about relativity|Relativism|the silent film|The Einstein Theory of Relativity}}
[[File:BBH gravitational lensing of gw150914.webm|thumb|GW150914 جي ضم ٿيڻ جي وڊيو تخليق. اهو ڪشش ثقل مان خلائي وقت جي تحريف کي ڏيکاري رهيو آهي جيئن بليڪ هول مدار ضم ٿي وڃن.]]
'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) سال 1905ع ۽ 1915ع ۾ بالترتيب تجويز ڪيل ۽ شايع ٿيل، خاص نسبت ۽ عام نسبت جي نظريي ۾ عام طور تي [[البرٽ آئنسٽائن]] پاران ٻه باہم لاڳاپيل فزڪس جا نظريا شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Citation|author=Einstein A.|date=1916|type=Translation 1920|title=Relativity: The Special and General Theory|publisher=H. Holt and Company|location=New York|title-link=s:Relativity: The Special and General Theory}}&lt;/ref&gt; خاص نسبت جو نظريو، [[ڪشش ثقل]] جي غير موجودگيءَ ۾ سڀني طبيعي واقعن تي لاڳو ٿئي ٿو. عام نسبت جو نظريو ڪشش ثقل جي قانون ۽ فطرت جي قوتن سان ان جو تعلق بيان ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;londontimes&quot; /&gt; اهو ڪائناتي ۽ فلڪي طبيعي سلطنت، بشمول [[فلڪيات]]، تي لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt; 

هي نظريا 20هين صديءَ دوران نظرياتي [[طبيعيات]] ۽ فلڪيات کي تبديل ڪيو ۽ بنيادي طور تي [[آئزڪ نيوٽن]] جي ٺاهيل [[ميڪانيات]] جي 200 سال پراڻي نظرين کي رد ڪري ڇڏيو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot; /&gt; اهو چوٿين طول عرض (4D) تصورات، جنهن ۾، خلا ۽ وقت جي هڪ متحد وجود جي طور تي شامل ٿيڻ ۽ هڪ جهڙائي جي لاڳاپي، ڪائنيميٽڪ ۽ گرويٽيشنل وقت ۽ ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن کي متعارف ڪرايو. فزڪس جي شعبي ۾، ائٽمي دور جي شروعات سان گڏ، نسبت جو نظريو ابتدائي ذرات ۽ انهن جي بنيادي ڳالهين جي سائنس کي بهتر بڻايو. نسبت جي نظريي سان گڏ،  ڪاسمولوجي ۽ فلڪي طبيعيات غير معمولي فلڪياتي واقعن جهڙوڪ نيوٽران تارا، [[بليڪ هول]] ۽ ثقل جي لهرن جي اڳڪٿي ڪئي آهي.&lt;ref name=&quot;relativity&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Relativity
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=2020-05-21
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521004532/http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0%2F
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Space-Time Continuum
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0272730-0
 |access-date=2010-08-01
}}{{Dead link|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Fitzgerald–Lorentz contraction
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=25 January 2013
 |archive-url=https://archive.today/20130125105648/http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
}}&lt;/ref&gt;
==ترقي ۽ قبوليت== 
==خاص نسبت== 
اسپيشل ريليٽيويٽي خلائي وقت جي ساخت جو هڪ نظريو آهي. اهو آئن اسٽائن جي سال 1905ع جي مقالي، &quot;حرکت واري جسم جي ڊائنامڪس تي&quot; ۾ متعارف ڪرايو ويو. اسپيشل ريليٽيوٽي ٻن اصولن تي مبني آهي جيڪا ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ متضاد آهن: 
# فزڪس جا قانون سڀني مبصرن لاءِ هڪجهڙا هوندا آهن ڪنهن به جمودي فريم آف ريفرنس ۾ هڪ ٻئي سان واسطو رکندڙ (پرنسپل آف ريليٽيويٽي) 
# خلا ۾ روشنيءَ جي رفتار، انهن جي لاڳاپي واري حرڪت يا روشنيءَ جي ماخذ جي حرڪت جي قطع نظر، سڀني مبصرن لاءِ ساڳي هوندي آهي. 

نتيجي وارو نظريو ڪلاسيڪل ميڪنڪس کان بهتر تجربن سان مقابلو ڪري ٿو. مثال طور، ٻين نقطو مائيڪلسن-مورلي تجربن جي نتيجن کي بيان ڪري ٿو. ان کان علاوه، نظريي جا ڪيترائي حيرت انگيز نتيجا آهن. انهن مان ڪجهه هي آهن: 
* '''هڪجهڙائي جو لاڳاپو''': ٻه واقعا، هڪ مبصر لاءِ هڪ ئي وقت، ٻئي مبصر لاءِ هڪ ئي وقت ۾ هڪ نه هجن جيڪڏهن مبصر نسبتي حرڪت ۾ هجي. 
* '''وقت جي پکيڙ''': هلندڙ گھڙين کي مبصر جي ”ساڪت“ ڪلاڪ کان وڌيڪ سست ٽڪ ڪرڻ لاءِ ماپيو ويندو آهي. 
* '''ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن''': شيون ماپيون وينديون آھن ننڍيون سمتن جنھن طرف اھي مبصر جي حوالي سان ھلنديون آھن. 
* '''وڌ ۾ وڌ رفتار محدود آهي''': ڪابه طبيعي شئي، پيغام يا فيلڊ لائن خلا ۾ روشني جي رفتار کان وڌيڪ تيز سفر نٿي ڪري سگهي. ڪشش ثقل جو اثر صرف روشنيءَ جي رفتار سان نه تيز يا فوري طور تي خلا ۾ سفر ڪري سگهي ٿو. 
* '''ڪميت-توانائي برابري''': 
E = mc^2
توانائي ۽ ڪميت برابر ۽ منتقلي لائق آهن. 
* نسبتي ڪميت جو خيال ڪجهه محققن طرفان استعمال ڪيو ويو آهي. 

اسپيشل ريليٽيوٽي جي وضاحت ڪندڙ خصوصيت اها آهي ته ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي گليلين تبديلين کي لورينز ٽرانسفارميشنز ذريعي بدلائي. 
==عام نسبت== 
==تجرباتي ثبوت==
==جديد ايپليڪيشنون== 
==پڻ ڏسو==

'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) [[ڪائنات]] جنھن جي شروعات تقريبن 13 ارب سال پھريان يعني [[بگ بينگ]] سان ٿئي جتي اڄ ڪائنات ۾ ارب ها ڪهڪشايون آهن ۽ انھن ئي ڪهڪشاين ۾ اسانجي ڪهڪشان يعني ملڪي وي به شامل آهي جيڪا تقريبن ٻہ سئو کان چار ملين ستارن ۽ انٽر اسٽيلز ميڊيم (interstellar medium) تي ڀري پئي آهي.

ملڪي وي ڪهڪشان ۾ اسانجي ستارن يعني سج بہ گهمي رهيو آهي جنھن جي ويجھي اٺ سيارا گردش ڪري رهيا آهن ان منجھان هڪ سيارو اسانجي زمين بہ آهي جتي زندگي هر جڳھ موجود آهي سمنڊ خشڪي ۽ فضا ۾ هر جڳھ زندگي جي انس موجود آهي جتي زندگي جو سفر هلندڙ آهي.

حرڪت، چرپر هڪ اهڙو لفظ آهي جيڪو گھڻا راز ۽ قانون پنھنجي اندر لڪائي ويٺو آهي اها حرڪت يا رفتار ڀلي ڪنھن بہ شڪل ۾ ڇو نہ هجي زمين تي حرڪت ڪندي ڪنھن آبجيڪٽ جي شڪل ۾ هجي يا ڪائنات ۾ حرڪت ڪندي ستارن ۽ سيارن جي شڪل ۾ هجي يا وري روشني جي صورت ۾ هجي يا وقت جي شڪل ۾ حرڪت يا رفتار کي ڄائڻ جي ڪوشش صدين پھريان شروع ٿي ۽ گھڻا راز کلڻ لڳا اڄ کان ٻہ هزار سال کان بہ پھريان هڪ يوناني فلاسفر ارسطو ٻڌايو تہ حرڪت يا رفتار کي قائم رکڻ جي لاءِ طاقت ضروري آهي يعني جڏهن ڪنھن شي تي طاقت لڳندي اهو تڏهن ئي حرڪت ڪندي ارسطو چيو تہ زمين ڪائنات جي مرڪز ۾ موجود آهي سج ۽ سڀهي فلڪي جسامت زمين جي ويجھي گهمندا آهن جيئن تہ ارسطو جو هي خيال غلط هيو پر ان ماڻھن جي اندر ڪائنات کي ڄائڻ جي دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي انکان پوءِ نڪولسڪوپر Nicolas Copernicus ارسطو جي خيالن کي غلط ثابت ڪيو ۽ ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ ڦرندا آهن ٿوڙي عرصي کانپوءِ جوهن ڪيلپر ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ نہ بلڪي بيضوي مداري ۾ گهمندا آهن.

سوالن جا جواب ۽ جوابن کي نيا سوال ڏيندي فزڪس ۾ هڪ انقلاب آيو ۽ دنيا حرڪت جي قانونن کي هڪ نئي نالي سان ڄاڻن لڳي اهوئي هيا سر آئزڪ نيوٽن نيوٽن پنھنجي ڪتاب principia methmatica جي ذريعي ٻڌايو تہ ڪوبہ آبجيڪٽ حرڪت ۽ ساڪن حالت ۾ تڏھن رهي سگھجي ٿو جڏهن انتي ٻاهر جي قوت نہ لڳائي وڃي ٻاهر جي قوت ان آبجيڪٽ جي رفتار کي وڌائي بہ سگھي ٿي ۽ گھٽائي بہ سگھي ٿي.

ھاڻ حرڪت ۽ انجي قانونن سان گڏ هڪ ٻيو بہ سوال اٿيو تہ حرڪت يا رفتار جو تعين ڪيئن ڪيو وڃي.

مثال جي طور تي ٻہ ريلون هڪ ئي سمعت ۾ سئو ڪلو ميٽر في ڪلاڪ جي رفتار سان وڃي رهيو هجن تہ انھن ريلن ۾ ويٺل ماڻھن کي ٻئي ريل بيٺل نظر ايندي.

جڏھن تہ پليٽ فارم تي بيٺل ماڻھن کي اها ريل 100km/h ڪلاڪ جي رفتار سان هلندي نظر ايندي هاڻ سوال اهو آهي تہ ريل جي رفتار کي ڪنھن ماڻهو جي حساب سان مڃون وڃي.؟ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جي حساب سان يا پليٽ فارم تي ويٺل ماڻھن جي حساب سان جواب هيو ٻہ ئي پنھنجي پنھنجي جڳھ صحيح آهن ڪنھن آبجيڪٽ جي رفتار جي پيمائش ڪرڻ واري جي پوزيشن تي ڊپينڊ ڪندي آهي تہ ڇا اهو ساڪن حالت ۾ بيٺل پيمائش ڪري رهيو آهي يا حرڪت يعني موشن motion state ۾ يا وري ائين سمجهو تہ زمين تي جيڪي جبل موجود آهن اهي زمين جي حساب سان ساڪن حالت ۾ آهن پر زمين سج جي گڙد گھمي رهي آهي تہ هي جبل بہ زمين سان گڏ سج جي گڙد گھمي رهيا آهن جنھن جڳھ کان ڪنھن بہ آبجيڪٽ جي رفتار معلوم ڪئي وڃي ان جڳھ کي frame of reference جو نالو ڏنو ويو جڏهن اهو مڃون ويو تہ رفتار مطالق خودمختيار ناهي بلڪي مائٽ، لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندي آهي تہ ان سان گڏ هڪ ٻيو سوال جڙي ويو ڇا فزڪس جا سڀ ئي قائدا رفتار جي طرح لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندا. سترهين صدي ۾ گليليو فزڪس ۾ يعني uniform motion ۾ فزڪس جي قانون نہ بدلبا گليليو ۽ نيوٽن جي زماني مان classical theory of relativity 19صدي جي آخر تائين فزڪس جي دنيا ۾ پنھنجو روعب ڄمائي رکيو پر تڏهن تائين جڏهن Maxwell نالي سائنسدان پنھنجي اليڪٽرو ميگنيٽ ٿيوري جي ذريعي هي ثابت ڪري ڇڏيو تہ هڪ اهڙي رفتار بہ آهي.

جيڪا مطلق خودمختيار آهي ۽ اها آهي روشني جي رفتار هاڻ سوال اهيو پيدا ٿي ٿو تہ آواز ان قسم جي ٻين لھرن جي طرح روشني ڪيئن ميڊيم مان گذرندي آهي تہ نيوٽن پاران هڪ ميڊيم جو تصور ڪيو جنھن کر ايٿر either جو نالو ڏنو ويو پر ايٿر کي سچ چوڻ جو مطلب هيو زمين سان گڏ انجي رفتار سان گھمندي ايٿر جي سمعت ۾ روشني جي رفتار ۽ ٻئي سمعت ۾ روشني روشني جي رفتار ۾ فرق اچڻ گھرجي پر ائين نہ ٿيو ماڪل سن ۽ مورلي نالي سائنسدانن پاران هڪ تجربو ڪيو ويو جنھن کي مائيڪل سن مورلي ايڪسپرمنٽ جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انھن نتيجو ڪڊهيو تہ روشني جي رفتار ٻن مختلف سمعتن ۾ هڪ ئي آهي انجو مطلب اهيو ٿيو تہ ايٿر نالي ڪو ميڊيم موجود نہ آهي يعني روشني جي رفتار ڪنھن ميڊيم جي relative ناهي بلڪي absolute آهي ۽ هر سمعت ۾ هڪ جھڙي آهي 19 صدي جي آخر ۽ 20 صدي جي شروعات جو وقت سائنسدانن جي هلچل جو وقت هيو نيوٽن جي چوڻ هيو تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ڪنهن فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ناهن ڪندا نيوٽن موجب هي ٻئي invariant quantity آهن يعني انھن کي تبديل نٿو ڪري سگھجي پر روشني جي رفتار constant جي پهلي هڪ سائنسدان جي دماغ ۾ اهڙي هلچل مچائي تہ ان سان پيدا ٿي انجي سوچ نيوٽن جي قائدن کي هلائي ڇڏيو.

ان سائنسدان جو نالو هيو البرٽ آئنسٽائين 1905ع ۾ جرمني ۾ آئنسٽائين جا چار ريسرچ پيپر ڇپيا جن مان هڪ electrodynamics of The moving body جيڪو بعد ۾ special theory of relativity جي نالي سان ڄاتو ويو آئنسٽائين جي relativity ۾ ٻن قسم جي تصور هيا هڪ relativity of space ۽ ٻيو relativity of time آئنسٽائين ٻڌايو تہ زمان مڪان اسپيس ۽ ٽائيم ٻئي variant آهن انھن پنھنجي رياضي کي ڪلڪيوليشنز جي ڊريعي ثابت ڪيو تہ ڪنھن جسم جي لمبائي ٻہ مشاهدو ڪرڻ وارن جي ويجھي مختلف ٿي سگھجي ٿي آئنسٽائين جي ان concept کي length contraction جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انکي سمجھڻ جي لاءِ مڃي وٺجي تہ ڪو ٻہ مشاهدا ڪرڻ وارو آهن پھريان هلندڙ گاڏي ۾ آهن ۽ ٻيون رستي جي ڪناري تہ بيٺو آهي جڏهن گاڏي روشني جي رفتار سان گڏ اتان کان گذرندي تہ پنج ميٽر جي اها گاڏي سڪڙجي ڪري اڌ ميٽر کان بہ گهٽ ٿي ويندي پر گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي ان شي جو ڪڏهن بہ احساس نہ ٿيندو تہ گاڏي سا گڏوگڏ انجو جسم بہ سڪڙجي ڪري گھڻو گھٽ ٿي ويو آهي ان موجب رستي تي بيٺل ماڻھو ۽ انجي ويجھي واريون شيون سڪڙجي ويون آهن.

آئنسٽائين موجب هي length contraction ٻنھي مشاهدو ڪندڙ جي فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ڪري ٿي آئنسٽائين جي اسپيشل ٿيوري آف ريليٽوٽي جو ٻيو concept هيو ٽائيم ڊليشن يعني ٻن مشاهدي ڪرڻ وارن جون گھڙين جو ٽائيم بہ الڳ الڳ ٿي سگھجي ٿو آئنسٽائين موجب ڪنھن بہ شي يا فريم آف ريفرنس جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر ٿي وڃي تہ ان آبجيڪٽ يا فريم آف ريفرنس جو ٽائيم سست ٿي ويندو زمان ۽ مڪان اسپيس ۽ ٽائيم جي ان variation کي اسان پنھنجي عام زندگي ۾ محسوس ناهيو ڪري سگھندا ڇوجو اسانجي رفتار روشني جي رفتار جي مقابلي ۾ ڪجهه بہ نہ آهي جيئن تہ 300000km/سیڪنڊ آهي آئنسٽائين پنھنجي اسپيشل ٿيور آف ريليٽوٽي ۾ صدين کان موجود زمان مڪان اسپيشل ۽ ٽائيم جي absolute هجڻ جي تصور کي غلط ثابت ڪري تہ ڇڏيو پر جيئن تہ چوندا آهن سائنس جا ٽي طريقيڪار هوندا آهن.

#پرنسپل
#ايڪسپرمنٽ
#ريزلٽ

ھاڻي مشڪل هئي تہ ٽائيم جي تبديلي کي تجرباتي طور تي ڪيئن آزمايو وڃي آئنسٽائين جي ان رياضياتي حل ڪيل پرنسپل تي 1977ع ۾ ناسا هڪ تجربو ڪيو انھن هڪ سيٽلائيٽ تي ڪجهه گاڏيون ڇڏيون انھن گاڏين کي ڇڏڻ وقت انھن جو ٽائيم زمين جي ٽائيم سان موجب ڪري ڇڏيو انھن گاڏين کي زمين جي گردش سيٽلائيٽ سان گڏ ڪجهه چڪر لڳائڻ کانپوءِ واپس زمين تہ آنڌو ويو ۽ انھن جو ٽائيم ڏٺو ويو تہ نتيجو حيران ڪندڙ هيو انھن گھڙين جو ٽائيم زمين جي گهڙين جي ٽائيم کان آهستي هلي رهيو هيو ۽ هي آئنسٽائين جي relativity اضافيت جي وجهہ سان ئي هو آئنسٽائين هڪ اهڙو سائنسدان هيو جيڪو پنھنجي قابليت کي تصور ۾ جنم ڏيندا هيا ۽ ان رياضي جي فارمولي ۽ ڪجهه equations مساواتن جي ذريعي ثابت ڪندا هيا جن کي بعد ۾ سائنسي تجربي طور تي صحيح پائيندا هيا.

انڪري آئنسٽائين ٻين سائنسدانن کان مختلف مڃيا ويندا هيا 1905ع جي ويجهي آئنسٽائين پاران special theory of relativity جو اخباري ڪالم لکيو ان وقت اهوئي Swiss Patent جي آفيس ۾ ڪلارڪ هيٺ ڪم ڪري رهيا هيا اهو ئي وقت هيو جڏهن انھن relativity اضافيت جي اسپيشل ٿيوري کي اڳتي وڌائيندي هڪ ٻئي شيء ڏني جيڪا هڪ ننڍي فارمولي جي صورت ۾ انھن جي نالي سان گڏ ھميشہ جي لاءِ جوڙي وئي ۽ اهو فارمولو هيو E=mc^2 انجو مطلب هيو تہ مادو توانائي ۾ ۽ توانائي مادي ۾ بدلجي سگھجي ٿي.

E=mc^2 

ان ئي مساوات ڪارڻ دنيا ايٽومڪ انرجي کي ڄاڻي سگھي جنھن سان بعد ۾ سائنسدانن ايٽم بم ٺاهيا.

آئنسٽائين تہ اهو ثابت ڪري ڇڏيو تہ اسپيس ٽائيم زمان ۽ مڪان مطلق خودمختيار absolute نہ آهن پر هاڻي انھن جي سامھون هڪ ٻيو سوال هيو تہ نيوٽن موجب ٻن مساواتن جي وچ جو gravitational field ڪشش ثقل stationary ساڪن هوندي آهي ۽ هي زمين ۽ سج تہ بہ مڙيل آهي جيڪڏهن اهيو تصور ڪيو وڃي تہ سج هڪ دم فنا ٿي وڃي تہ زمين انهي محل پنھنجي مداري کي ڇڏي ڪري خلا ۾ گم ٿي ويندي ڇوجو سج سان گڏ انجي ڪشش ثقل ختم ٿيڻ جو اثر زمين تي يڪدم ٿيندو پر زمين تہ ان ڳالھ جو پتو اٺن منٽن کانپوءِ پوندو ڇوجو سج جي روشني کي زمين تائين اچڻ ۾ پڻ اٺ منٽ لڳندا آهن.

انجو مطلب اهيو ٿيو تہ سج جي ڪشش ثقل جي اثر جو پتو زمين تي سج جي روشني پھچڻ کان پھريان لڳي ويندو. ۽ هي ڳالھ relativity اضافيت جي اسپیشل ٿیوری تي پوري نٿي لھي ڇوجو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي موجب ڪابہ فزڪس انٽريشن روشني جي رفتار کان تيز سفر نٿي ڪري سگھي ھاڻي آئنسٽائين جي سامھون اهيو سوال هيو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي ۽ نيوٽن جي gravitational laws جي وچ ۾ بيٺو هيو پر چوندا آهن نہ سائنس جون غلط وضاحتون ئي صحيح نظريات جو رستو ڏيکارينديون آهن جيڪڏهن هي غلط آهي تہ پوءِ سچ ڇا آهي ان مثال کي حل ڪرڻ جي لاءِ سائنسدانن ۾ هلچل ٻيھر شروع ٿي وئي ۽ ڏهن سالن کانپوءِ يعني 1919ع ۾ جيڪي نتيجا سامھون آيا اهوئي حيران ڪندڙ هيا آئنسٽائين پاران اهيو دعوا ڪئي وئي تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ۾ ڪنھن بہ ڳري جسم جي موجودگي جي وجهہ سان curvature يعني خم موڙ پيدا ٿي ويندو آهي جنھن جي وجهہ سان ڪشش ثقل پيدا ٿيندي آهي آئنسٽائين ٻڌايو تہ ڪشش ثقل زمان ۽ مڪان جي جيوميٽري تي اثر انداز هوندي آهي جنھن سان ٻن عتراضن جي وچ جو گھٽ مان گھٽ فاصلو هڪ سڌي لڪير جي بجائي curved يعني مڙيل هوندو آئنسٽائين جي curved Space theory کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ انجو رستو سڌو نہ بلڪي curved يعني مڙيل هوندو آهي ۽ انهيءَ curved Path جي وجهہ سان هوائي جھاز ڪراچي کان آمريڪا جو گھٽ ۾ گھٽ فاصلو طئي ڪندو آهي ڇوجو زمين گول آهي ۽ ان تي جيڪا جيوميٽري هلندي آهي اها curved آهي.

آئنسٽائين ٻڌايو تہ روشني تہ سڌي ئي هلندي آهي پر ڪنھن آبجيڪٽ جي ڪشش ثقل جي وجهہ سان خلا ۾ جيڪا curve موڙ پيدا ٿيندي آهي انکان گذرڻ کانپوءِ روشني بہ مڙئي ويندي آهي ڪشش ثقل جي وجهہ سان روشني جي مڙڻ وارو دعوو ۽ ان سان اهيو ثابت ڪرڻ تہ خلا ۾ موڙ آهي آئنسٽائين جي ٻئي ٿيوري جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي.

هئي جنھن ڪشش ثقل گريوٽي کي سمجھڻ ۽ پرکڻ جو نظريو ئي بدلائي ڇڏيو.

آئنسٽائين جي ان جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي نيوٽن جي gravitational laws کي بہ هارائي ڇڏيو آئنسٽائين چيو تہ ٽائيم خلا اسپيس کان مڪمل طور تي الڳ ۽ independent آزاد خودمختيار نہ ٿي ڪري هڪ combined object جي صورت ۾ آهي جنھن کي زمان ۽ مڪان چئبو آهي.

آئنسٽائين جي ان اسپيس ٽائيم جي ڦيري کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ هڪ چادر وٺي ڪري چئن پاسن کي ڪنھن جڳھ تي ٻڌي ڇڏيو جنھن سان اها ڇڪجي سڌي ٿي وڃي هاڻ انجي مٿان هڪ فٽ بال رکيو تہ ان سڌي چادر ۾ هڪ curve يعني کڏو يا ڦيرو ٺهي ويندو هاڻ هڪ ٻئي ننڍڙي ڪرڪيٽ جي بال کي ان چادر تي رکيو تہ وڏي بال سان چادر ۾ پيدا ٿيل curve موڙ ۾ ننڍو بال ڪرڻ لڳندو ۽ ان وڏي بال سان ٽڪرائجي ٻيهجي ويندو هاڻ جيڪڏهن ان چادر کي اسپيس ٽائيم مڃجي ۽ فٽ بال کي زمين تصور ڪجي تہ ان زمين جي وجهہ سان اسپيس ٽائيم ۾ جيڪو curve موڙ پيدا ٿيندو انکي ڪشش ثقل gravity چئبو آهي هر آبجيڪٽ پنهنجي هجم موجب اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ بہ ايترو وڏو ڪندو جنھن جي وجهہ سان انجي ڪشش ثقل بہ وڌيڪ هوندي ان لاءِ زمين جي مقابلي جو هجم جي وزن سان وڏا سيارا آهن انجي ڪشش ثقل بہ زمين کان وڌيڪ هوندي آهي آئنسٽائين روشني جي موڙ ۽ اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ کي ثابت ڪري نيوٽن کي غلط ثابت تي ڪري ڇڏيو پر هي ڳالھ بہ هئي تہ انجو تجربو experiment ڪيئن ڪيو وڃي 1919ع ۾ ڪجهه برٽش سائنسدانن سج گرھ جي ٽائيم جون ڪجهہ تصويرون وٺي رهيا هيا تہ انھن کي هڪ اهڙي ستاري جي تصوير نظر آئي جنھن جي پوزيشن حقيقت ۾ سج جي پويان لڪيل هئي ۽ ائين ان لاءِ ٿيو ڇوجو ان ستاري مان نڪرندڙ روشني سج جي ڪشش ثقل جي وجهہ مان مڙيل ۽ انجي تصوير ان ستاري جي اصل پوزيشن کان هٽي ڪري نظر آئي. 

ڪمال جي ڳالھ هئي تہ آئنسٽائين جي تصوراتي نظري ۽ ميٿاميٽيڪل حساب هڪ دفعو ٻيهر سچ ثابت ٿئي ۽ آئنسٽائين جي ان نظري ڪائنات جا گھڻا راز پڌرا ڪيا جنھن جي وجهہ سان بليڪ هول جھڙن تصورن جنم ورتو جتي ڪشش ثقل ايتري گھڻي هوندي آهي جو روشني بہ اتان کان نڪري ناهي سگھندي آئنسٽائين جي اسپيس ٽائيم ٿيوري جي بنياد تي سائنسدانن ٽائيم ٽريول جو تصور ڪيو تہ ڇا اسان مستقبل ۾ وڃي سگھون ٿا.

اسٽيفن هاڪنگ گذريل دور جا مشهور سائنسدان آهن بگ بينگ ۽ بليڪ هولز جھڙين اصلاحاتن کي سمجھاڻ وارا اسٽيفن هاڪنگ ٽائيم ٽريول جي لاءِ هڪ اهڙي ٽرڪ جو تصور ڪيو جيڪا زمين جي ويجهي ٺھيل هجي ۽ ان ٽرڪ تي هلندڙ سپر فاسٽ ريل جي اسپيڊ km/sec 300000 يعني روشني جي رفتار جي برابر هجي تہ اها ريل زمين جي ويجهي چڪر لڳائڻ شروع ڪندي جيڪا هڪ سيڪنڊ ۾ زمين جي گردش جا ست چڪر مڪمل ڪندي جنھن ۾ ويٺل ماڻھو مستقبل ۾ تہ وڃي سگهندا پر واپس نٿا اچي سگھن يعني ون وئي ٽڪيٽ ٽو دي فيوچر جڏھن ريل جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر پھچي وڃي تہ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جو ٽائيم سست ٿي ويندو ۽ انھن مسافرن جي سوچڻ سمجھڻ جي صلاحيت ۽ انھن جي جسم ۾ خلين جي اندر ڪيميڪل ري ايڪشن بہ گھڻو سست ٿي ويندو ۽ ريل ۾ ويٺل ماڻھن موجب زمين جو ٽائيم گھڻو تيزي سان گذرندي محسوس ٿيندو ايترو تيز جو ريل جا لمحا زمين جي سالن ۾ بدلجي ويندا جڏهن اها ريل بيهجي ويندي تہ انھن ماڻھن جي ڪجهه ڪلاڪن جي سفر جي دوران زمين تي سئو سال کان بہ وڌيڪ جو عرصو گذري چڪو هوندو ۽ اهوئي ماڻھو پاڻ کي مستقبل ۾ محسوس ڪندا شروعات کان وٺي اڄ تائين فزڪس جي ان سفر تي نظر وڌي وڃي تہ هي ڏسڻ ۾ ايندو تہ جيترا بہ سائنسدان هيا انهن ۾ ڪجهه سائنسدانن جا نظريا غلط ٿيا ۽ ڪجهه صحيح ثابت ٿيا پر هڪ ڳالھ جيڪا سڀني کان مختلف آهي هڪ قانون جيڪو سڀني اپنايو اهو قانون آهي nature ۽ انجي قانونن کي پرکڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ جڏهن تائين ان قانون کي فالو ڪيو ويندو فزڪس جو هي سفر ائين ئي جاري ساري رهندو.
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>ev3jia00ku6e39j2qaz6etg6msiqztr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318475</id>
      <parentid>318474</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:55:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318475</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27870" sha1="6mi3nrwcjk1ip9asmanzkhe95uz4gf6" xml:space="preserve">{{Short description|Two interrelated physics theories by Albert Einstein}}
{{About|the scientific concept|philosophical or ontological theories about relativity|Relativism|the silent film|The Einstein Theory of Relativity}}
[[File:BBH gravitational lensing of gw150914.webm|thumb|GW150914 جي ضم ٿيڻ جي وڊيو تخليق. اهو ڪشش ثقل مان خلائي وقت جي تحريف کي ڏيکاري رهيو آهي جيئن بليڪ هول مدار ضم ٿي وڃن.]]
'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) سال 1905ع ۽ 1915ع ۾ بالترتيب تجويز ڪيل ۽ شايع ٿيل، خاص نسبت ۽ عام نسبت جي نظريي ۾ عام طور تي [[البرٽ آئنسٽائن]] پاران ٻه باہم لاڳاپيل فزڪس جا نظريا شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Citation|author=Einstein A.|date=1916|type=Translation 1920|title=Relativity: The Special and General Theory|publisher=H. Holt and Company|location=New York|title-link=s:Relativity: The Special and General Theory}}&lt;/ref&gt; خاص نسبت جو نظريو، [[ڪشش ثقل]] جي غير موجودگيءَ ۾ سڀني طبيعي واقعن تي لاڳو ٿئي ٿو. عام نسبت جو نظريو ڪشش ثقل جي قانون ۽ فطرت جي قوتن سان ان جو تعلق بيان ڪري ٿو. اهو ڪائناتي ۽ فلڪي طبيعي سلطنت، بشمول [[فلڪيات]]، تي لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt; 

هي نظريا 20هين صديءَ دوران نظرياتي [[طبيعيات]] ۽ فلڪيات کي تبديل ڪيو ۽ بنيادي طور تي [[آئزڪ نيوٽن]] جي ٺاهيل [[ميڪانيات]] جي 200 سال پراڻي نظرين کي رد ڪري ڇڏيو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot; /&gt; اهو چوٿين طول عرض (4D) تصورات، جنهن ۾، خلا ۽ وقت جي هڪ متحد وجود جي طور تي شامل ٿيڻ ۽ هڪ جهڙائي جي لاڳاپي، ڪائنيميٽڪ ۽ گرويٽيشنل وقت ۽ ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن کي متعارف ڪرايو. فزڪس جي شعبي ۾، ائٽمي دور جي شروعات سان گڏ، نسبت جو نظريو ابتدائي ذرات ۽ انهن جي بنيادي ڳالهين جي سائنس کي بهتر بڻايو. نسبت جي نظريي سان گڏ،  ڪاسمولوجي ۽ فلڪي طبيعيات غير معمولي فلڪياتي واقعن جهڙوڪ نيوٽران تارا، [[بليڪ هول]] ۽ ثقل جي لهرن جي اڳڪٿي ڪئي آهي.&lt;ref name=&quot;relativity&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Relativity
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=2020-05-21
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521004532/http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0%2F
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Space-Time Continuum
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0272730-0
 |access-date=2010-08-01
}}{{Dead link|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Fitzgerald–Lorentz contraction
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=25 January 2013
 |archive-url=https://archive.today/20130125105648/http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
}}&lt;/ref&gt;
==ترقي ۽ قبوليت== 
==خاص نسبت== 
اسپيشل ريليٽيويٽي خلائي وقت جي ساخت جو هڪ نظريو آهي. اهو آئن اسٽائن جي سال 1905ع جي مقالي، &quot;حرکت واري جسم جي ڊائنامڪس تي&quot; ۾ متعارف ڪرايو ويو. اسپيشل ريليٽيوٽي ٻن اصولن تي مبني آهي جيڪا ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ متضاد آهن: 
# فزڪس جا قانون سڀني مبصرن لاءِ هڪجهڙا هوندا آهن ڪنهن به جمودي فريم آف ريفرنس ۾ هڪ ٻئي سان واسطو رکندڙ (پرنسپل آف ريليٽيويٽي) 
# خلا ۾ روشنيءَ جي رفتار، انهن جي لاڳاپي واري حرڪت يا روشنيءَ جي ماخذ جي حرڪت جي قطع نظر، سڀني مبصرن لاءِ ساڳي هوندي آهي. 

نتيجي وارو نظريو ڪلاسيڪل ميڪنڪس کان بهتر تجربن سان مقابلو ڪري ٿو. مثال طور، ٻين نقطو مائيڪلسن-مورلي تجربن جي نتيجن کي بيان ڪري ٿو. ان کان علاوه، نظريي جا ڪيترائي حيرت انگيز نتيجا آهن. انهن مان ڪجهه هي آهن: 
* '''هڪجهڙائي جو لاڳاپو''': ٻه واقعا، هڪ مبصر لاءِ هڪ ئي وقت، ٻئي مبصر لاءِ هڪ ئي وقت ۾ هڪ نه هجن جيڪڏهن مبصر نسبتي حرڪت ۾ هجي. 
* '''وقت جي پکيڙ''': هلندڙ گھڙين کي مبصر جي ”ساڪت“ ڪلاڪ کان وڌيڪ سست ٽڪ ڪرڻ لاءِ ماپيو ويندو آهي. 
* '''ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن''': شيون ماپيون وينديون آھن ننڍيون سمتن جنھن طرف اھي مبصر جي حوالي سان ھلنديون آھن. 
* '''وڌ ۾ وڌ رفتار محدود آهي''': ڪابه طبيعي شئي، پيغام يا فيلڊ لائن خلا ۾ روشني جي رفتار کان وڌيڪ تيز سفر نٿي ڪري سگهي. ڪشش ثقل جو اثر صرف روشنيءَ جي رفتار سان نه تيز يا فوري طور تي خلا ۾ سفر ڪري سگهي ٿو. 
* '''ڪميت-توانائي برابري''': 
E = mc^2
توانائي ۽ ڪميت برابر ۽ منتقلي لائق آهن. 
* نسبتي ڪميت جو خيال ڪجهه محققن طرفان استعمال ڪيو ويو آهي. 

اسپيشل ريليٽيوٽي جي وضاحت ڪندڙ خصوصيت اها آهي ته ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي گليلين تبديلين کي لورينز ٽرانسفارميشنز ذريعي بدلائي. 
==عام نسبت== 
==تجرباتي ثبوت==
==جديد ايپليڪيشنون== 
==پڻ ڏسو==

'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) [[ڪائنات]] جنھن جي شروعات تقريبن 13 ارب سال پھريان يعني [[بگ بينگ]] سان ٿئي جتي اڄ ڪائنات ۾ ارب ها ڪهڪشايون آهن ۽ انھن ئي ڪهڪشاين ۾ اسانجي ڪهڪشان يعني ملڪي وي به شامل آهي جيڪا تقريبن ٻہ سئو کان چار ملين ستارن ۽ انٽر اسٽيلز ميڊيم (interstellar medium) تي ڀري پئي آهي.

ملڪي وي ڪهڪشان ۾ اسانجي ستارن يعني سج بہ گهمي رهيو آهي جنھن جي ويجھي اٺ سيارا گردش ڪري رهيا آهن ان منجھان هڪ سيارو اسانجي زمين بہ آهي جتي زندگي هر جڳھ موجود آهي سمنڊ خشڪي ۽ فضا ۾ هر جڳھ زندگي جي انس موجود آهي جتي زندگي جو سفر هلندڙ آهي.

حرڪت، چرپر هڪ اهڙو لفظ آهي جيڪو گھڻا راز ۽ قانون پنھنجي اندر لڪائي ويٺو آهي اها حرڪت يا رفتار ڀلي ڪنھن بہ شڪل ۾ ڇو نہ هجي زمين تي حرڪت ڪندي ڪنھن آبجيڪٽ جي شڪل ۾ هجي يا ڪائنات ۾ حرڪت ڪندي ستارن ۽ سيارن جي شڪل ۾ هجي يا وري روشني جي صورت ۾ هجي يا وقت جي شڪل ۾ حرڪت يا رفتار کي ڄائڻ جي ڪوشش صدين پھريان شروع ٿي ۽ گھڻا راز کلڻ لڳا اڄ کان ٻہ هزار سال کان بہ پھريان هڪ يوناني فلاسفر ارسطو ٻڌايو تہ حرڪت يا رفتار کي قائم رکڻ جي لاءِ طاقت ضروري آهي يعني جڏهن ڪنھن شي تي طاقت لڳندي اهو تڏهن ئي حرڪت ڪندي ارسطو چيو تہ زمين ڪائنات جي مرڪز ۾ موجود آهي سج ۽ سڀهي فلڪي جسامت زمين جي ويجھي گهمندا آهن جيئن تہ ارسطو جو هي خيال غلط هيو پر ان ماڻھن جي اندر ڪائنات کي ڄائڻ جي دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي انکان پوءِ نڪولسڪوپر Nicolas Copernicus ارسطو جي خيالن کي غلط ثابت ڪيو ۽ ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ ڦرندا آهن ٿوڙي عرصي کانپوءِ جوهن ڪيلپر ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ نہ بلڪي بيضوي مداري ۾ گهمندا آهن.

سوالن جا جواب ۽ جوابن کي نيا سوال ڏيندي فزڪس ۾ هڪ انقلاب آيو ۽ دنيا حرڪت جي قانونن کي هڪ نئي نالي سان ڄاڻن لڳي اهوئي هيا سر آئزڪ نيوٽن نيوٽن پنھنجي ڪتاب principia methmatica جي ذريعي ٻڌايو تہ ڪوبہ آبجيڪٽ حرڪت ۽ ساڪن حالت ۾ تڏھن رهي سگھجي ٿو جڏهن انتي ٻاهر جي قوت نہ لڳائي وڃي ٻاهر جي قوت ان آبجيڪٽ جي رفتار کي وڌائي بہ سگھي ٿي ۽ گھٽائي بہ سگھي ٿي.

ھاڻ حرڪت ۽ انجي قانونن سان گڏ هڪ ٻيو بہ سوال اٿيو تہ حرڪت يا رفتار جو تعين ڪيئن ڪيو وڃي.

مثال جي طور تي ٻہ ريلون هڪ ئي سمعت ۾ سئو ڪلو ميٽر في ڪلاڪ جي رفتار سان وڃي رهيو هجن تہ انھن ريلن ۾ ويٺل ماڻھن کي ٻئي ريل بيٺل نظر ايندي.

جڏھن تہ پليٽ فارم تي بيٺل ماڻھن کي اها ريل 100km/h ڪلاڪ جي رفتار سان هلندي نظر ايندي هاڻ سوال اهو آهي تہ ريل جي رفتار کي ڪنھن ماڻهو جي حساب سان مڃون وڃي.؟ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جي حساب سان يا پليٽ فارم تي ويٺل ماڻھن جي حساب سان جواب هيو ٻہ ئي پنھنجي پنھنجي جڳھ صحيح آهن ڪنھن آبجيڪٽ جي رفتار جي پيمائش ڪرڻ واري جي پوزيشن تي ڊپينڊ ڪندي آهي تہ ڇا اهو ساڪن حالت ۾ بيٺل پيمائش ڪري رهيو آهي يا حرڪت يعني موشن motion state ۾ يا وري ائين سمجهو تہ زمين تي جيڪي جبل موجود آهن اهي زمين جي حساب سان ساڪن حالت ۾ آهن پر زمين سج جي گڙد گھمي رهي آهي تہ هي جبل بہ زمين سان گڏ سج جي گڙد گھمي رهيا آهن جنھن جڳھ کان ڪنھن بہ آبجيڪٽ جي رفتار معلوم ڪئي وڃي ان جڳھ کي frame of reference جو نالو ڏنو ويو جڏهن اهو مڃون ويو تہ رفتار مطالق خودمختيار ناهي بلڪي مائٽ، لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندي آهي تہ ان سان گڏ هڪ ٻيو سوال جڙي ويو ڇا فزڪس جا سڀ ئي قائدا رفتار جي طرح لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندا. سترهين صدي ۾ گليليو فزڪس ۾ يعني uniform motion ۾ فزڪس جي قانون نہ بدلبا گليليو ۽ نيوٽن جي زماني مان classical theory of relativity 19صدي جي آخر تائين فزڪس جي دنيا ۾ پنھنجو روعب ڄمائي رکيو پر تڏهن تائين جڏهن Maxwell نالي سائنسدان پنھنجي اليڪٽرو ميگنيٽ ٿيوري جي ذريعي هي ثابت ڪري ڇڏيو تہ هڪ اهڙي رفتار بہ آهي.

جيڪا مطلق خودمختيار آهي ۽ اها آهي روشني جي رفتار هاڻ سوال اهيو پيدا ٿي ٿو تہ آواز ان قسم جي ٻين لھرن جي طرح روشني ڪيئن ميڊيم مان گذرندي آهي تہ نيوٽن پاران هڪ ميڊيم جو تصور ڪيو جنھن کر ايٿر either جو نالو ڏنو ويو پر ايٿر کي سچ چوڻ جو مطلب هيو زمين سان گڏ انجي رفتار سان گھمندي ايٿر جي سمعت ۾ روشني جي رفتار ۽ ٻئي سمعت ۾ روشني روشني جي رفتار ۾ فرق اچڻ گھرجي پر ائين نہ ٿيو ماڪل سن ۽ مورلي نالي سائنسدانن پاران هڪ تجربو ڪيو ويو جنھن کي مائيڪل سن مورلي ايڪسپرمنٽ جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انھن نتيجو ڪڊهيو تہ روشني جي رفتار ٻن مختلف سمعتن ۾ هڪ ئي آهي انجو مطلب اهيو ٿيو تہ ايٿر نالي ڪو ميڊيم موجود نہ آهي يعني روشني جي رفتار ڪنھن ميڊيم جي relative ناهي بلڪي absolute آهي ۽ هر سمعت ۾ هڪ جھڙي آهي 19 صدي جي آخر ۽ 20 صدي جي شروعات جو وقت سائنسدانن جي هلچل جو وقت هيو نيوٽن جي چوڻ هيو تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ڪنهن فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ناهن ڪندا نيوٽن موجب هي ٻئي invariant quantity آهن يعني انھن کي تبديل نٿو ڪري سگھجي پر روشني جي رفتار constant جي پهلي هڪ سائنسدان جي دماغ ۾ اهڙي هلچل مچائي تہ ان سان پيدا ٿي انجي سوچ نيوٽن جي قائدن کي هلائي ڇڏيو.

ان سائنسدان جو نالو هيو البرٽ آئنسٽائين 1905ع ۾ جرمني ۾ آئنسٽائين جا چار ريسرچ پيپر ڇپيا جن مان هڪ electrodynamics of The moving body جيڪو بعد ۾ special theory of relativity جي نالي سان ڄاتو ويو آئنسٽائين جي relativity ۾ ٻن قسم جي تصور هيا هڪ relativity of space ۽ ٻيو relativity of time آئنسٽائين ٻڌايو تہ زمان مڪان اسپيس ۽ ٽائيم ٻئي variant آهن انھن پنھنجي رياضي کي ڪلڪيوليشنز جي ڊريعي ثابت ڪيو تہ ڪنھن جسم جي لمبائي ٻہ مشاهدو ڪرڻ وارن جي ويجھي مختلف ٿي سگھجي ٿي آئنسٽائين جي ان concept کي length contraction جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انکي سمجھڻ جي لاءِ مڃي وٺجي تہ ڪو ٻہ مشاهدا ڪرڻ وارو آهن پھريان هلندڙ گاڏي ۾ آهن ۽ ٻيون رستي جي ڪناري تہ بيٺو آهي جڏهن گاڏي روشني جي رفتار سان گڏ اتان کان گذرندي تہ پنج ميٽر جي اها گاڏي سڪڙجي ڪري اڌ ميٽر کان بہ گهٽ ٿي ويندي پر گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي ان شي جو ڪڏهن بہ احساس نہ ٿيندو تہ گاڏي سا گڏوگڏ انجو جسم بہ سڪڙجي ڪري گھڻو گھٽ ٿي ويو آهي ان موجب رستي تي بيٺل ماڻھو ۽ انجي ويجھي واريون شيون سڪڙجي ويون آهن.

آئنسٽائين موجب هي length contraction ٻنھي مشاهدو ڪندڙ جي فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ڪري ٿي آئنسٽائين جي اسپيشل ٿيوري آف ريليٽوٽي جو ٻيو concept هيو ٽائيم ڊليشن يعني ٻن مشاهدي ڪرڻ وارن جون گھڙين جو ٽائيم بہ الڳ الڳ ٿي سگھجي ٿو آئنسٽائين موجب ڪنھن بہ شي يا فريم آف ريفرنس جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر ٿي وڃي تہ ان آبجيڪٽ يا فريم آف ريفرنس جو ٽائيم سست ٿي ويندو زمان ۽ مڪان اسپيس ۽ ٽائيم جي ان variation کي اسان پنھنجي عام زندگي ۾ محسوس ناهيو ڪري سگھندا ڇوجو اسانجي رفتار روشني جي رفتار جي مقابلي ۾ ڪجهه بہ نہ آهي جيئن تہ 300000km/سیڪنڊ آهي آئنسٽائين پنھنجي اسپيشل ٿيور آف ريليٽوٽي ۾ صدين کان موجود زمان مڪان اسپيشل ۽ ٽائيم جي absolute هجڻ جي تصور کي غلط ثابت ڪري تہ ڇڏيو پر جيئن تہ چوندا آهن سائنس جا ٽي طريقيڪار هوندا آهن.

#پرنسپل
#ايڪسپرمنٽ
#ريزلٽ

ھاڻي مشڪل هئي تہ ٽائيم جي تبديلي کي تجرباتي طور تي ڪيئن آزمايو وڃي آئنسٽائين جي ان رياضياتي حل ڪيل پرنسپل تي 1977ع ۾ ناسا هڪ تجربو ڪيو انھن هڪ سيٽلائيٽ تي ڪجهه گاڏيون ڇڏيون انھن گاڏين کي ڇڏڻ وقت انھن جو ٽائيم زمين جي ٽائيم سان موجب ڪري ڇڏيو انھن گاڏين کي زمين جي گردش سيٽلائيٽ سان گڏ ڪجهه چڪر لڳائڻ کانپوءِ واپس زمين تہ آنڌو ويو ۽ انھن جو ٽائيم ڏٺو ويو تہ نتيجو حيران ڪندڙ هيو انھن گھڙين جو ٽائيم زمين جي گهڙين جي ٽائيم کان آهستي هلي رهيو هيو ۽ هي آئنسٽائين جي relativity اضافيت جي وجهہ سان ئي هو آئنسٽائين هڪ اهڙو سائنسدان هيو جيڪو پنھنجي قابليت کي تصور ۾ جنم ڏيندا هيا ۽ ان رياضي جي فارمولي ۽ ڪجهه equations مساواتن جي ذريعي ثابت ڪندا هيا جن کي بعد ۾ سائنسي تجربي طور تي صحيح پائيندا هيا.

انڪري آئنسٽائين ٻين سائنسدانن کان مختلف مڃيا ويندا هيا 1905ع جي ويجهي آئنسٽائين پاران special theory of relativity جو اخباري ڪالم لکيو ان وقت اهوئي Swiss Patent جي آفيس ۾ ڪلارڪ هيٺ ڪم ڪري رهيا هيا اهو ئي وقت هيو جڏهن انھن relativity اضافيت جي اسپيشل ٿيوري کي اڳتي وڌائيندي هڪ ٻئي شيء ڏني جيڪا هڪ ننڍي فارمولي جي صورت ۾ انھن جي نالي سان گڏ ھميشہ جي لاءِ جوڙي وئي ۽ اهو فارمولو هيو E=mc^2 انجو مطلب هيو تہ مادو توانائي ۾ ۽ توانائي مادي ۾ بدلجي سگھجي ٿي.

E=mc^2 

ان ئي مساوات ڪارڻ دنيا ايٽومڪ انرجي کي ڄاڻي سگھي جنھن سان بعد ۾ سائنسدانن ايٽم بم ٺاهيا.

آئنسٽائين تہ اهو ثابت ڪري ڇڏيو تہ اسپيس ٽائيم زمان ۽ مڪان مطلق خودمختيار absolute نہ آهن پر هاڻي انھن جي سامھون هڪ ٻيو سوال هيو تہ نيوٽن موجب ٻن مساواتن جي وچ جو gravitational field ڪشش ثقل stationary ساڪن هوندي آهي ۽ هي زمين ۽ سج تہ بہ مڙيل آهي جيڪڏهن اهيو تصور ڪيو وڃي تہ سج هڪ دم فنا ٿي وڃي تہ زمين انهي محل پنھنجي مداري کي ڇڏي ڪري خلا ۾ گم ٿي ويندي ڇوجو سج سان گڏ انجي ڪشش ثقل ختم ٿيڻ جو اثر زمين تي يڪدم ٿيندو پر زمين تہ ان ڳالھ جو پتو اٺن منٽن کانپوءِ پوندو ڇوجو سج جي روشني کي زمين تائين اچڻ ۾ پڻ اٺ منٽ لڳندا آهن.

انجو مطلب اهيو ٿيو تہ سج جي ڪشش ثقل جي اثر جو پتو زمين تي سج جي روشني پھچڻ کان پھريان لڳي ويندو. ۽ هي ڳالھ relativity اضافيت جي اسپیشل ٿیوری تي پوري نٿي لھي ڇوجو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي موجب ڪابہ فزڪس انٽريشن روشني جي رفتار کان تيز سفر نٿي ڪري سگھي ھاڻي آئنسٽائين جي سامھون اهيو سوال هيو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي ۽ نيوٽن جي gravitational laws جي وچ ۾ بيٺو هيو پر چوندا آهن نہ سائنس جون غلط وضاحتون ئي صحيح نظريات جو رستو ڏيکارينديون آهن جيڪڏهن هي غلط آهي تہ پوءِ سچ ڇا آهي ان مثال کي حل ڪرڻ جي لاءِ سائنسدانن ۾ هلچل ٻيھر شروع ٿي وئي ۽ ڏهن سالن کانپوءِ يعني 1919ع ۾ جيڪي نتيجا سامھون آيا اهوئي حيران ڪندڙ هيا آئنسٽائين پاران اهيو دعوا ڪئي وئي تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ۾ ڪنھن بہ ڳري جسم جي موجودگي جي وجهہ سان curvature يعني خم موڙ پيدا ٿي ويندو آهي جنھن جي وجهہ سان ڪشش ثقل پيدا ٿيندي آهي آئنسٽائين ٻڌايو تہ ڪشش ثقل زمان ۽ مڪان جي جيوميٽري تي اثر انداز هوندي آهي جنھن سان ٻن عتراضن جي وچ جو گھٽ مان گھٽ فاصلو هڪ سڌي لڪير جي بجائي curved يعني مڙيل هوندو آئنسٽائين جي curved Space theory کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ انجو رستو سڌو نہ بلڪي curved يعني مڙيل هوندو آهي ۽ انهيءَ curved Path جي وجهہ سان هوائي جھاز ڪراچي کان آمريڪا جو گھٽ ۾ گھٽ فاصلو طئي ڪندو آهي ڇوجو زمين گول آهي ۽ ان تي جيڪا جيوميٽري هلندي آهي اها curved آهي.

آئنسٽائين ٻڌايو تہ روشني تہ سڌي ئي هلندي آهي پر ڪنھن آبجيڪٽ جي ڪشش ثقل جي وجهہ سان خلا ۾ جيڪا curve موڙ پيدا ٿيندي آهي انکان گذرڻ کانپوءِ روشني بہ مڙئي ويندي آهي ڪشش ثقل جي وجهہ سان روشني جي مڙڻ وارو دعوو ۽ ان سان اهيو ثابت ڪرڻ تہ خلا ۾ موڙ آهي آئنسٽائين جي ٻئي ٿيوري جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي.

هئي جنھن ڪشش ثقل گريوٽي کي سمجھڻ ۽ پرکڻ جو نظريو ئي بدلائي ڇڏيو.

آئنسٽائين جي ان جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي نيوٽن جي gravitational laws کي بہ هارائي ڇڏيو آئنسٽائين چيو تہ ٽائيم خلا اسپيس کان مڪمل طور تي الڳ ۽ independent آزاد خودمختيار نہ ٿي ڪري هڪ combined object جي صورت ۾ آهي جنھن کي زمان ۽ مڪان چئبو آهي.

آئنسٽائين جي ان اسپيس ٽائيم جي ڦيري کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ هڪ چادر وٺي ڪري چئن پاسن کي ڪنھن جڳھ تي ٻڌي ڇڏيو جنھن سان اها ڇڪجي سڌي ٿي وڃي هاڻ انجي مٿان هڪ فٽ بال رکيو تہ ان سڌي چادر ۾ هڪ curve يعني کڏو يا ڦيرو ٺهي ويندو هاڻ هڪ ٻئي ننڍڙي ڪرڪيٽ جي بال کي ان چادر تي رکيو تہ وڏي بال سان چادر ۾ پيدا ٿيل curve موڙ ۾ ننڍو بال ڪرڻ لڳندو ۽ ان وڏي بال سان ٽڪرائجي ٻيهجي ويندو هاڻ جيڪڏهن ان چادر کي اسپيس ٽائيم مڃجي ۽ فٽ بال کي زمين تصور ڪجي تہ ان زمين جي وجهہ سان اسپيس ٽائيم ۾ جيڪو curve موڙ پيدا ٿيندو انکي ڪشش ثقل gravity چئبو آهي هر آبجيڪٽ پنهنجي هجم موجب اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ بہ ايترو وڏو ڪندو جنھن جي وجهہ سان انجي ڪشش ثقل بہ وڌيڪ هوندي ان لاءِ زمين جي مقابلي جو هجم جي وزن سان وڏا سيارا آهن انجي ڪشش ثقل بہ زمين کان وڌيڪ هوندي آهي آئنسٽائين روشني جي موڙ ۽ اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ کي ثابت ڪري نيوٽن کي غلط ثابت تي ڪري ڇڏيو پر هي ڳالھ بہ هئي تہ انجو تجربو experiment ڪيئن ڪيو وڃي 1919ع ۾ ڪجهه برٽش سائنسدانن سج گرھ جي ٽائيم جون ڪجهہ تصويرون وٺي رهيا هيا تہ انھن کي هڪ اهڙي ستاري جي تصوير نظر آئي جنھن جي پوزيشن حقيقت ۾ سج جي پويان لڪيل هئي ۽ ائين ان لاءِ ٿيو ڇوجو ان ستاري مان نڪرندڙ روشني سج جي ڪشش ثقل جي وجهہ مان مڙيل ۽ انجي تصوير ان ستاري جي اصل پوزيشن کان هٽي ڪري نظر آئي. 

ڪمال جي ڳالھ هئي تہ آئنسٽائين جي تصوراتي نظري ۽ ميٿاميٽيڪل حساب هڪ دفعو ٻيهر سچ ثابت ٿئي ۽ آئنسٽائين جي ان نظري ڪائنات جا گھڻا راز پڌرا ڪيا جنھن جي وجهہ سان بليڪ هول جھڙن تصورن جنم ورتو جتي ڪشش ثقل ايتري گھڻي هوندي آهي جو روشني بہ اتان کان نڪري ناهي سگھندي آئنسٽائين جي اسپيس ٽائيم ٿيوري جي بنياد تي سائنسدانن ٽائيم ٽريول جو تصور ڪيو تہ ڇا اسان مستقبل ۾ وڃي سگھون ٿا.

اسٽيفن هاڪنگ گذريل دور جا مشهور سائنسدان آهن بگ بينگ ۽ بليڪ هولز جھڙين اصلاحاتن کي سمجھاڻ وارا اسٽيفن هاڪنگ ٽائيم ٽريول جي لاءِ هڪ اهڙي ٽرڪ جو تصور ڪيو جيڪا زمين جي ويجهي ٺھيل هجي ۽ ان ٽرڪ تي هلندڙ سپر فاسٽ ريل جي اسپيڊ km/sec 300000 يعني روشني جي رفتار جي برابر هجي تہ اها ريل زمين جي ويجهي چڪر لڳائڻ شروع ڪندي جيڪا هڪ سيڪنڊ ۾ زمين جي گردش جا ست چڪر مڪمل ڪندي جنھن ۾ ويٺل ماڻھو مستقبل ۾ تہ وڃي سگهندا پر واپس نٿا اچي سگھن يعني ون وئي ٽڪيٽ ٽو دي فيوچر جڏھن ريل جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر پھچي وڃي تہ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جو ٽائيم سست ٿي ويندو ۽ انھن مسافرن جي سوچڻ سمجھڻ جي صلاحيت ۽ انھن جي جسم ۾ خلين جي اندر ڪيميڪل ري ايڪشن بہ گھڻو سست ٿي ويندو ۽ ريل ۾ ويٺل ماڻھن موجب زمين جو ٽائيم گھڻو تيزي سان گذرندي محسوس ٿيندو ايترو تيز جو ريل جا لمحا زمين جي سالن ۾ بدلجي ويندا جڏهن اها ريل بيهجي ويندي تہ انھن ماڻھن جي ڪجهه ڪلاڪن جي سفر جي دوران زمين تي سئو سال کان بہ وڌيڪ جو عرصو گذري چڪو هوندو ۽ اهوئي ماڻھو پاڻ کي مستقبل ۾ محسوس ڪندا شروعات کان وٺي اڄ تائين فزڪس جي ان سفر تي نظر وڌي وڃي تہ هي ڏسڻ ۾ ايندو تہ جيترا بہ سائنسدان هيا انهن ۾ ڪجهه سائنسدانن جا نظريا غلط ٿيا ۽ ڪجهه صحيح ثابت ٿيا پر هڪ ڳالھ جيڪا سڀني کان مختلف آهي هڪ قانون جيڪو سڀني اپنايو اهو قانون آهي nature ۽ انجي قانونن کي پرکڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ جڏهن تائين ان قانون کي فالو ڪيو ويندو فزڪس جو هي سفر ائين ئي جاري ساري رهندو.
==خارجي لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>6mi3nrwcjk1ip9asmanzkhe95uz4gf6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318476</id>
      <parentid>318475</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:58:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>318476</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28484" sha1="h0thdy3a8rxd39x298fkwt3sh6dpvh2" xml:space="preserve">{{Short description|Two interrelated physics theories by Albert Einstein}}
{{About|the scientific concept|philosophical or ontological theories about relativity|Relativism|the silent film|The Einstein Theory of Relativity}}
[[File:BBH gravitational lensing of gw150914.webm|thumb|GW150914 جي ضم ٿيڻ جي وڊيو تخليق. اهو ڪشش ثقل مان خلائي وقت جي تحريف کي ڏيکاري رهيو آهي جيئن بليڪ هول مدار ضم ٿي وڃن.]]
'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) سال 1905ع ۽ 1915ع ۾ بالترتيب تجويز ڪيل ۽ شايع ٿيل، خاص نسبت ۽ عام نسبت جي نظريي ۾ عام طور تي [[البرٽ آئنسٽائن]] پاران ٻه باہم لاڳاپيل فزڪس جا نظريا شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Citation|author=Einstein A.|date=1916|type=Translation 1920|title=Relativity: The Special and General Theory|publisher=H. Holt and Company|location=New York|title-link=s:Relativity: The Special and General Theory}}&lt;/ref&gt; خاص نسبت جو نظريو، [[ڪشش ثقل]] جي غير موجودگيءَ ۾ سڀني طبيعي واقعن تي لاڳو ٿئي ٿو. عام نسبت جو نظريو ڪشش ثقل جي قانون ۽ فطرت جي قوتن سان ان جو تعلق بيان ڪري ٿو. اهو ڪائناتي ۽ فلڪي طبيعي سلطنت، بشمول [[فلڪيات]]، تي لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt; 

هي نظريا 20هين صديءَ دوران نظرياتي [[طبيعيات]] ۽ فلڪيات کي تبديل ڪيو ۽ بنيادي طور تي [[آئزڪ نيوٽن]] جي ٺاهيل [[ميڪانيات]] جي 200 سال پراڻي نظرين کي رد ڪري ڇڏيو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot; /&gt; اهو چوٿين طول عرض (4D) تصورات، جنهن ۾، خلا ۽ وقت جي هڪ متحد وجود جي طور تي شامل ٿيڻ ۽ هڪ جهڙائي جي لاڳاپي، ڪائنيميٽڪ ۽ گرويٽيشنل وقت ۽ ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن کي متعارف ڪرايو. فزڪس جي شعبي ۾، ائٽمي دور جي شروعات سان گڏ، نسبت جو نظريو ابتدائي ذرات ۽ انهن جي بنيادي ڳالهين جي سائنس کي بهتر بڻايو. نسبت جي نظريي سان گڏ،  ڪاسمولوجي ۽ فلڪي طبيعيات غير معمولي فلڪياتي واقعن جهڙوڪ نيوٽران تارا، [[بليڪ هول]] ۽ ثقل جي لهرن جي اڳڪٿي ڪئي آهي.&lt;ref name=&quot;relativity&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Relativity
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=2020-05-21
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521004532/http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0%2F
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Space-Time Continuum
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0272730-0
 |access-date=2010-08-01
}}{{Dead link|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Fitzgerald–Lorentz contraction
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=25 January 2013
 |archive-url=https://archive.today/20130125105648/http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
}}&lt;/ref&gt;
==ترقي ۽ قبوليت== 
==خاص نسبت== 
اسپيشل ريليٽيويٽي خلائي وقت جي ساخت جو هڪ نظريو آهي. اهو آئن اسٽائن جي سال 1905ع جي مقالي، &quot;حرکت واري جسم جي ڊائنامڪس تي&quot; ۾ متعارف ڪرايو ويو. اسپيشل ريليٽيوٽي ٻن اصولن تي مبني آهي جيڪا ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ متضاد آهن: 
# فزڪس جا قانون سڀني مبصرن لاءِ هڪجهڙا هوندا آهن ڪنهن به جمودي فريم آف ريفرنس ۾ هڪ ٻئي سان واسطو رکندڙ (پرنسپل آف ريليٽيويٽي) 
# خلا ۾ روشنيءَ جي رفتار، انهن جي لاڳاپي واري حرڪت يا روشنيءَ جي ماخذ جي حرڪت جي قطع نظر، سڀني مبصرن لاءِ ساڳي هوندي آهي. 

نتيجي وارو نظريو ڪلاسيڪل ميڪنڪس کان بهتر تجربن سان مقابلو ڪري ٿو. مثال طور، ٻين نقطو مائيڪلسن-مورلي تجربن جي نتيجن کي بيان ڪري ٿو. ان کان علاوه، نظريي جا ڪيترائي حيرت انگيز نتيجا آهن. انهن مان ڪجهه هي آهن: 
* '''هڪجهڙائي جو لاڳاپو''': ٻه واقعا، هڪ مبصر لاءِ هڪ ئي وقت، ٻئي مبصر لاءِ هڪ ئي وقت ۾ هڪ نه هجن جيڪڏهن مبصر نسبتي حرڪت ۾ هجي. 
* '''وقت جي پکيڙ''': هلندڙ گھڙين کي مبصر جي ”ساڪت“ ڪلاڪ کان وڌيڪ سست ٽڪ ڪرڻ لاءِ ماپيو ويندو آهي. 
* '''ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن''': شيون ماپيون وينديون آھن ننڍيون سمتن جنھن طرف اھي مبصر جي حوالي سان ھلنديون آھن. 
* '''وڌ ۾ وڌ رفتار محدود آهي''': ڪابه طبيعي شئي، پيغام يا فيلڊ لائن خلا ۾ روشني جي رفتار کان وڌيڪ تيز سفر نٿي ڪري سگهي. ڪشش ثقل جو اثر صرف روشنيءَ جي رفتار سان نه تيز يا فوري طور تي خلا ۾ سفر ڪري سگهي ٿو. 
* '''ڪميت-توانائي برابري''': 
E = mc^2
توانائي ۽ ڪميت برابر ۽ منتقلي لائق آهن. 
* نسبتي ڪميت جو خيال ڪجهه محققن طرفان استعمال ڪيو ويو آهي. 

اسپيشل ريليٽيوٽي جي وضاحت ڪندڙ خصوصيت اها آهي ته ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي گليلين تبديلين کي لورينز ٽرانسفارميشنز ذريعي بدلائي. 
==عام نسبت== 
==تجرباتي ثبوت==
==جديد ايپليڪيشنون== 
==پڻ ڏسو==

'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) [[ڪائنات]] جنھن جي شروعات تقريبن 13 ارب سال پھريان يعني [[بگ بينگ]] سان ٿئي جتي اڄ ڪائنات ۾ ارب ها ڪهڪشايون آهن ۽ انھن ئي ڪهڪشاين ۾ اسانجي ڪهڪشان يعني ملڪي وي به شامل آهي جيڪا تقريبن ٻہ سئو کان چار ملين ستارن ۽ انٽر اسٽيلز ميڊيم (interstellar medium) تي ڀري پئي آهي.

ملڪي وي ڪهڪشان ۾ اسانجي ستارن يعني سج بہ گهمي رهيو آهي جنھن جي ويجھي اٺ سيارا گردش ڪري رهيا آهن ان منجھان هڪ سيارو اسانجي زمين بہ آهي جتي زندگي هر جڳھ موجود آهي سمنڊ خشڪي ۽ فضا ۾ هر جڳھ زندگي جي انس موجود آهي جتي زندگي جو سفر هلندڙ آهي.

حرڪت، چرپر هڪ اهڙو لفظ آهي جيڪو گھڻا راز ۽ قانون پنھنجي اندر لڪائي ويٺو آهي اها حرڪت يا رفتار ڀلي ڪنھن بہ شڪل ۾ ڇو نہ هجي زمين تي حرڪت ڪندي ڪنھن آبجيڪٽ جي شڪل ۾ هجي يا ڪائنات ۾ حرڪت ڪندي ستارن ۽ سيارن جي شڪل ۾ هجي يا وري روشني جي صورت ۾ هجي يا وقت جي شڪل ۾ حرڪت يا رفتار کي ڄائڻ جي ڪوشش صدين پھريان شروع ٿي ۽ گھڻا راز کلڻ لڳا اڄ کان ٻہ هزار سال کان بہ پھريان هڪ يوناني فلاسفر ارسطو ٻڌايو تہ حرڪت يا رفتار کي قائم رکڻ جي لاءِ طاقت ضروري آهي يعني جڏهن ڪنھن شي تي طاقت لڳندي اهو تڏهن ئي حرڪت ڪندي ارسطو چيو تہ زمين ڪائنات جي مرڪز ۾ موجود آهي سج ۽ سڀهي فلڪي جسامت زمين جي ويجھي گهمندا آهن جيئن تہ ارسطو جو هي خيال غلط هيو پر ان ماڻھن جي اندر ڪائنات کي ڄائڻ جي دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي انکان پوءِ نڪولسڪوپر Nicolas Copernicus ارسطو جي خيالن کي غلط ثابت ڪيو ۽ ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ ڦرندا آهن ٿوڙي عرصي کانپوءِ جوهن ڪيلپر ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ نہ بلڪي بيضوي مداري ۾ گهمندا آهن.

سوالن جا جواب ۽ جوابن کي نيا سوال ڏيندي فزڪس ۾ هڪ انقلاب آيو ۽ دنيا حرڪت جي قانونن کي هڪ نئي نالي سان ڄاڻن لڳي اهوئي هيا سر آئزڪ نيوٽن نيوٽن پنھنجي ڪتاب principia methmatica جي ذريعي ٻڌايو تہ ڪوبہ آبجيڪٽ حرڪت ۽ ساڪن حالت ۾ تڏھن رهي سگھجي ٿو جڏهن انتي ٻاهر جي قوت نہ لڳائي وڃي ٻاهر جي قوت ان آبجيڪٽ جي رفتار کي وڌائي بہ سگھي ٿي ۽ گھٽائي بہ سگھي ٿي.

ھاڻ حرڪت ۽ انجي قانونن سان گڏ هڪ ٻيو بہ سوال اٿيو تہ حرڪت يا رفتار جو تعين ڪيئن ڪيو وڃي.

مثال جي طور تي ٻہ ريلون هڪ ئي سمعت ۾ سئو ڪلو ميٽر في ڪلاڪ جي رفتار سان وڃي رهيو هجن تہ انھن ريلن ۾ ويٺل ماڻھن کي ٻئي ريل بيٺل نظر ايندي.

جڏھن تہ پليٽ فارم تي بيٺل ماڻھن کي اها ريل 100km/h ڪلاڪ جي رفتار سان هلندي نظر ايندي هاڻ سوال اهو آهي تہ ريل جي رفتار کي ڪنھن ماڻهو جي حساب سان مڃون وڃي.؟ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جي حساب سان يا پليٽ فارم تي ويٺل ماڻھن جي حساب سان جواب هيو ٻہ ئي پنھنجي پنھنجي جڳھ صحيح آهن ڪنھن آبجيڪٽ جي رفتار جي پيمائش ڪرڻ واري جي پوزيشن تي ڊپينڊ ڪندي آهي تہ ڇا اهو ساڪن حالت ۾ بيٺل پيمائش ڪري رهيو آهي يا حرڪت يعني موشن motion state ۾ يا وري ائين سمجهو تہ زمين تي جيڪي جبل موجود آهن اهي زمين جي حساب سان ساڪن حالت ۾ آهن پر زمين سج جي گڙد گھمي رهي آهي تہ هي جبل بہ زمين سان گڏ سج جي گڙد گھمي رهيا آهن جنھن جڳھ کان ڪنھن بہ آبجيڪٽ جي رفتار معلوم ڪئي وڃي ان جڳھ کي frame of reference جو نالو ڏنو ويو جڏهن اهو مڃون ويو تہ رفتار مطالق خودمختيار ناهي بلڪي مائٽ، لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندي آهي تہ ان سان گڏ هڪ ٻيو سوال جڙي ويو ڇا فزڪس جا سڀ ئي قائدا رفتار جي طرح لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندا. سترهين صدي ۾ گليليو فزڪس ۾ يعني uniform motion ۾ فزڪس جي قانون نہ بدلبا گليليو ۽ نيوٽن جي زماني مان classical theory of relativity 19صدي جي آخر تائين فزڪس جي دنيا ۾ پنھنجو روعب ڄمائي رکيو پر تڏهن تائين جڏهن Maxwell نالي سائنسدان پنھنجي اليڪٽرو ميگنيٽ ٿيوري جي ذريعي هي ثابت ڪري ڇڏيو تہ هڪ اهڙي رفتار بہ آهي.

جيڪا مطلق خودمختيار آهي ۽ اها آهي روشني جي رفتار هاڻ سوال اهيو پيدا ٿي ٿو تہ آواز ان قسم جي ٻين لھرن جي طرح روشني ڪيئن ميڊيم مان گذرندي آهي تہ نيوٽن پاران هڪ ميڊيم جو تصور ڪيو جنھن کر ايٿر either جو نالو ڏنو ويو پر ايٿر کي سچ چوڻ جو مطلب هيو زمين سان گڏ انجي رفتار سان گھمندي ايٿر جي سمعت ۾ روشني جي رفتار ۽ ٻئي سمعت ۾ روشني روشني جي رفتار ۾ فرق اچڻ گھرجي پر ائين نہ ٿيو ماڪل سن ۽ مورلي نالي سائنسدانن پاران هڪ تجربو ڪيو ويو جنھن کي مائيڪل سن مورلي ايڪسپرمنٽ جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انھن نتيجو ڪڊهيو تہ روشني جي رفتار ٻن مختلف سمعتن ۾ هڪ ئي آهي انجو مطلب اهيو ٿيو تہ ايٿر نالي ڪو ميڊيم موجود نہ آهي يعني روشني جي رفتار ڪنھن ميڊيم جي relative ناهي بلڪي absolute آهي ۽ هر سمعت ۾ هڪ جھڙي آهي 19 صدي جي آخر ۽ 20 صدي جي شروعات جو وقت سائنسدانن جي هلچل جو وقت هيو نيوٽن جي چوڻ هيو تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ڪنهن فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ناهن ڪندا نيوٽن موجب هي ٻئي invariant quantity آهن يعني انھن کي تبديل نٿو ڪري سگھجي پر روشني جي رفتار constant جي پهلي هڪ سائنسدان جي دماغ ۾ اهڙي هلچل مچائي تہ ان سان پيدا ٿي انجي سوچ نيوٽن جي قائدن کي هلائي ڇڏيو.

ان سائنسدان جو نالو هيو البرٽ آئنسٽائين 1905ع ۾ جرمني ۾ آئنسٽائين جا چار ريسرچ پيپر ڇپيا جن مان هڪ electrodynamics of The moving body جيڪو بعد ۾ special theory of relativity جي نالي سان ڄاتو ويو آئنسٽائين جي relativity ۾ ٻن قسم جي تصور هيا هڪ relativity of space ۽ ٻيو relativity of time آئنسٽائين ٻڌايو تہ زمان مڪان اسپيس ۽ ٽائيم ٻئي variant آهن انھن پنھنجي رياضي کي ڪلڪيوليشنز جي ڊريعي ثابت ڪيو تہ ڪنھن جسم جي لمبائي ٻہ مشاهدو ڪرڻ وارن جي ويجھي مختلف ٿي سگھجي ٿي آئنسٽائين جي ان concept کي length contraction جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انکي سمجھڻ جي لاءِ مڃي وٺجي تہ ڪو ٻہ مشاهدا ڪرڻ وارو آهن پھريان هلندڙ گاڏي ۾ آهن ۽ ٻيون رستي جي ڪناري تہ بيٺو آهي جڏهن گاڏي روشني جي رفتار سان گڏ اتان کان گذرندي تہ پنج ميٽر جي اها گاڏي سڪڙجي ڪري اڌ ميٽر کان بہ گهٽ ٿي ويندي پر گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي ان شي جو ڪڏهن بہ احساس نہ ٿيندو تہ گاڏي سا گڏوگڏ انجو جسم بہ سڪڙجي ڪري گھڻو گھٽ ٿي ويو آهي ان موجب رستي تي بيٺل ماڻھو ۽ انجي ويجھي واريون شيون سڪڙجي ويون آهن.

آئنسٽائين موجب هي length contraction ٻنھي مشاهدو ڪندڙ جي فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ڪري ٿي آئنسٽائين جي اسپيشل ٿيوري آف ريليٽوٽي جو ٻيو concept هيو ٽائيم ڊليشن يعني ٻن مشاهدي ڪرڻ وارن جون گھڙين جو ٽائيم بہ الڳ الڳ ٿي سگھجي ٿو آئنسٽائين موجب ڪنھن بہ شي يا فريم آف ريفرنس جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر ٿي وڃي تہ ان آبجيڪٽ يا فريم آف ريفرنس جو ٽائيم سست ٿي ويندو زمان ۽ مڪان اسپيس ۽ ٽائيم جي ان variation کي اسان پنھنجي عام زندگي ۾ محسوس ناهيو ڪري سگھندا ڇوجو اسانجي رفتار روشني جي رفتار جي مقابلي ۾ ڪجهه بہ نہ آهي جيئن تہ 300000km/سیڪنڊ آهي آئنسٽائين پنھنجي اسپيشل ٿيور آف ريليٽوٽي ۾ صدين کان موجود زمان مڪان اسپيشل ۽ ٽائيم جي absolute هجڻ جي تصور کي غلط ثابت ڪري تہ ڇڏيو پر جيئن تہ چوندا آهن سائنس جا ٽي طريقيڪار هوندا آهن.

#پرنسپل
#ايڪسپرمنٽ
#ريزلٽ

ھاڻي مشڪل هئي تہ ٽائيم جي تبديلي کي تجرباتي طور تي ڪيئن آزمايو وڃي آئنسٽائين جي ان رياضياتي حل ڪيل پرنسپل تي 1977ع ۾ ناسا هڪ تجربو ڪيو انھن هڪ سيٽلائيٽ تي ڪجهه گاڏيون ڇڏيون انھن گاڏين کي ڇڏڻ وقت انھن جو ٽائيم زمين جي ٽائيم سان موجب ڪري ڇڏيو انھن گاڏين کي زمين جي گردش سيٽلائيٽ سان گڏ ڪجهه چڪر لڳائڻ کانپوءِ واپس زمين تہ آنڌو ويو ۽ انھن جو ٽائيم ڏٺو ويو تہ نتيجو حيران ڪندڙ هيو انھن گھڙين جو ٽائيم زمين جي گهڙين جي ٽائيم کان آهستي هلي رهيو هيو ۽ هي آئنسٽائين جي relativity اضافيت جي وجهہ سان ئي هو آئنسٽائين هڪ اهڙو سائنسدان هيو جيڪو پنھنجي قابليت کي تصور ۾ جنم ڏيندا هيا ۽ ان رياضي جي فارمولي ۽ ڪجهه equations مساواتن جي ذريعي ثابت ڪندا هيا جن کي بعد ۾ سائنسي تجربي طور تي صحيح پائيندا هيا.

انڪري آئنسٽائين ٻين سائنسدانن کان مختلف مڃيا ويندا هيا 1905ع جي ويجهي آئنسٽائين پاران special theory of relativity جو اخباري ڪالم لکيو ان وقت اهوئي Swiss Patent جي آفيس ۾ ڪلارڪ هيٺ ڪم ڪري رهيا هيا اهو ئي وقت هيو جڏهن انھن relativity اضافيت جي اسپيشل ٿيوري کي اڳتي وڌائيندي هڪ ٻئي شيء ڏني جيڪا هڪ ننڍي فارمولي جي صورت ۾ انھن جي نالي سان گڏ ھميشہ جي لاءِ جوڙي وئي ۽ اهو فارمولو هيو E=mc^2 انجو مطلب هيو تہ مادو توانائي ۾ ۽ توانائي مادي ۾ بدلجي سگھجي ٿي.

E=mc^2 

ان ئي مساوات ڪارڻ دنيا ايٽومڪ انرجي کي ڄاڻي سگھي جنھن سان بعد ۾ سائنسدانن ايٽم بم ٺاهيا.

آئنسٽائين تہ اهو ثابت ڪري ڇڏيو تہ اسپيس ٽائيم زمان ۽ مڪان مطلق خودمختيار absolute نہ آهن پر هاڻي انھن جي سامھون هڪ ٻيو سوال هيو تہ نيوٽن موجب ٻن مساواتن جي وچ جو gravitational field ڪشش ثقل stationary ساڪن هوندي آهي ۽ هي زمين ۽ سج تہ بہ مڙيل آهي جيڪڏهن اهيو تصور ڪيو وڃي تہ سج هڪ دم فنا ٿي وڃي تہ زمين انهي محل پنھنجي مداري کي ڇڏي ڪري خلا ۾ گم ٿي ويندي ڇوجو سج سان گڏ انجي ڪشش ثقل ختم ٿيڻ جو اثر زمين تي يڪدم ٿيندو پر زمين تہ ان ڳالھ جو پتو اٺن منٽن کانپوءِ پوندو ڇوجو سج جي روشني کي زمين تائين اچڻ ۾ پڻ اٺ منٽ لڳندا آهن.

انجو مطلب اهيو ٿيو تہ سج جي ڪشش ثقل جي اثر جو پتو زمين تي سج جي روشني پھچڻ کان پھريان لڳي ويندو. ۽ هي ڳالھ relativity اضافيت جي اسپیشل ٿیوری تي پوري نٿي لھي ڇوجو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي موجب ڪابہ فزڪس انٽريشن روشني جي رفتار کان تيز سفر نٿي ڪري سگھي ھاڻي آئنسٽائين جي سامھون اهيو سوال هيو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي ۽ نيوٽن جي gravitational laws جي وچ ۾ بيٺو هيو پر چوندا آهن نہ سائنس جون غلط وضاحتون ئي صحيح نظريات جو رستو ڏيکارينديون آهن جيڪڏهن هي غلط آهي تہ پوءِ سچ ڇا آهي ان مثال کي حل ڪرڻ جي لاءِ سائنسدانن ۾ هلچل ٻيھر شروع ٿي وئي ۽ ڏهن سالن کانپوءِ يعني 1919ع ۾ جيڪي نتيجا سامھون آيا اهوئي حيران ڪندڙ هيا آئنسٽائين پاران اهيو دعوا ڪئي وئي تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ۾ ڪنھن بہ ڳري جسم جي موجودگي جي وجهہ سان curvature يعني خم موڙ پيدا ٿي ويندو آهي جنھن جي وجهہ سان ڪشش ثقل پيدا ٿيندي آهي آئنسٽائين ٻڌايو تہ ڪشش ثقل زمان ۽ مڪان جي جيوميٽري تي اثر انداز هوندي آهي جنھن سان ٻن عتراضن جي وچ جو گھٽ مان گھٽ فاصلو هڪ سڌي لڪير جي بجائي curved يعني مڙيل هوندو آئنسٽائين جي curved Space theory کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ انجو رستو سڌو نہ بلڪي curved يعني مڙيل هوندو آهي ۽ انهيءَ curved Path جي وجهہ سان هوائي جھاز ڪراچي کان آمريڪا جو گھٽ ۾ گھٽ فاصلو طئي ڪندو آهي ڇوجو زمين گول آهي ۽ ان تي جيڪا جيوميٽري هلندي آهي اها curved آهي.

آئنسٽائين ٻڌايو تہ روشني تہ سڌي ئي هلندي آهي پر ڪنھن آبجيڪٽ جي ڪشش ثقل جي وجهہ سان خلا ۾ جيڪا curve موڙ پيدا ٿيندي آهي انکان گذرڻ کانپوءِ روشني بہ مڙئي ويندي آهي ڪشش ثقل جي وجهہ سان روشني جي مڙڻ وارو دعوو ۽ ان سان اهيو ثابت ڪرڻ تہ خلا ۾ موڙ آهي آئنسٽائين جي ٻئي ٿيوري جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي.

هئي جنھن ڪشش ثقل گريوٽي کي سمجھڻ ۽ پرکڻ جو نظريو ئي بدلائي ڇڏيو.

آئنسٽائين جي ان جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي نيوٽن جي gravitational laws کي بہ هارائي ڇڏيو آئنسٽائين چيو تہ ٽائيم خلا اسپيس کان مڪمل طور تي الڳ ۽ independent آزاد خودمختيار نہ ٿي ڪري هڪ combined object جي صورت ۾ آهي جنھن کي زمان ۽ مڪان چئبو آهي.

آئنسٽائين جي ان اسپيس ٽائيم جي ڦيري کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ هڪ چادر وٺي ڪري چئن پاسن کي ڪنھن جڳھ تي ٻڌي ڇڏيو جنھن سان اها ڇڪجي سڌي ٿي وڃي هاڻ انجي مٿان هڪ فٽ بال رکيو تہ ان سڌي چادر ۾ هڪ curve يعني کڏو يا ڦيرو ٺهي ويندو هاڻ هڪ ٻئي ننڍڙي ڪرڪيٽ جي بال کي ان چادر تي رکيو تہ وڏي بال سان چادر ۾ پيدا ٿيل curve موڙ ۾ ننڍو بال ڪرڻ لڳندو ۽ ان وڏي بال سان ٽڪرائجي ٻيهجي ويندو هاڻ جيڪڏهن ان چادر کي اسپيس ٽائيم مڃجي ۽ فٽ بال کي زمين تصور ڪجي تہ ان زمين جي وجهہ سان اسپيس ٽائيم ۾ جيڪو curve موڙ پيدا ٿيندو انکي ڪشش ثقل gravity چئبو آهي هر آبجيڪٽ پنهنجي هجم موجب اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ بہ ايترو وڏو ڪندو جنھن جي وجهہ سان انجي ڪشش ثقل بہ وڌيڪ هوندي ان لاءِ زمين جي مقابلي جو هجم جي وزن سان وڏا سيارا آهن انجي ڪشش ثقل بہ زمين کان وڌيڪ هوندي آهي آئنسٽائين روشني جي موڙ ۽ اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ کي ثابت ڪري نيوٽن کي غلط ثابت تي ڪري ڇڏيو پر هي ڳالھ بہ هئي تہ انجو تجربو experiment ڪيئن ڪيو وڃي 1919ع ۾ ڪجهه برٽش سائنسدانن سج گرھ جي ٽائيم جون ڪجهہ تصويرون وٺي رهيا هيا تہ انھن کي هڪ اهڙي ستاري جي تصوير نظر آئي جنھن جي پوزيشن حقيقت ۾ سج جي پويان لڪيل هئي ۽ ائين ان لاءِ ٿيو ڇوجو ان ستاري مان نڪرندڙ روشني سج جي ڪشش ثقل جي وجهہ مان مڙيل ۽ انجي تصوير ان ستاري جي اصل پوزيشن کان هٽي ڪري نظر آئي. 

ڪمال جي ڳالھ هئي تہ آئنسٽائين جي تصوراتي نظري ۽ ميٿاميٽيڪل حساب هڪ دفعو ٻيهر سچ ثابت ٿئي ۽ آئنسٽائين جي ان نظري ڪائنات جا گھڻا راز پڌرا ڪيا جنھن جي وجهہ سان بليڪ هول جھڙن تصورن جنم ورتو جتي ڪشش ثقل ايتري گھڻي هوندي آهي جو روشني بہ اتان کان نڪري ناهي سگھندي آئنسٽائين جي اسپيس ٽائيم ٿيوري جي بنياد تي سائنسدانن ٽائيم ٽريول جو تصور ڪيو تہ ڇا اسان مستقبل ۾ وڃي سگھون ٿا.

اسٽيفن هاڪنگ گذريل دور جا مشهور سائنسدان آهن بگ بينگ ۽ بليڪ هولز جھڙين اصلاحاتن کي سمجھاڻ وارا اسٽيفن هاڪنگ ٽائيم ٽريول جي لاءِ هڪ اهڙي ٽرڪ جو تصور ڪيو جيڪا زمين جي ويجهي ٺھيل هجي ۽ ان ٽرڪ تي هلندڙ سپر فاسٽ ريل جي اسپيڊ km/sec 300000 يعني روشني جي رفتار جي برابر هجي تہ اها ريل زمين جي ويجهي چڪر لڳائڻ شروع ڪندي جيڪا هڪ سيڪنڊ ۾ زمين جي گردش جا ست چڪر مڪمل ڪندي جنھن ۾ ويٺل ماڻھو مستقبل ۾ تہ وڃي سگهندا پر واپس نٿا اچي سگھن يعني ون وئي ٽڪيٽ ٽو دي فيوچر جڏھن ريل جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر پھچي وڃي تہ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جو ٽائيم سست ٿي ويندو ۽ انھن مسافرن جي سوچڻ سمجھڻ جي صلاحيت ۽ انھن جي جسم ۾ خلين جي اندر ڪيميڪل ري ايڪشن بہ گھڻو سست ٿي ويندو ۽ ريل ۾ ويٺل ماڻھن موجب زمين جو ٽائيم گھڻو تيزي سان گذرندي محسوس ٿيندو ايترو تيز جو ريل جا لمحا زمين جي سالن ۾ بدلجي ويندا جڏهن اها ريل بيهجي ويندي تہ انھن ماڻھن جي ڪجهه ڪلاڪن جي سفر جي دوران زمين تي سئو سال کان بہ وڌيڪ جو عرصو گذري چڪو هوندو ۽ اهوئي ماڻھو پاڻ کي مستقبل ۾ محسوس ڪندا شروعات کان وٺي اڄ تائين فزڪس جي ان سفر تي نظر وڌي وڃي تہ هي ڏسڻ ۾ ايندو تہ جيترا بہ سائنسدان هيا انهن ۾ ڪجهه سائنسدانن جا نظريا غلط ٿيا ۽ ڪجهه صحيح ثابت ٿيا پر هڪ ڳالھ جيڪا سڀني کان مختلف آهي هڪ قانون جيڪو سڀني اپنايو اهو قانون آهي nature ۽ انجي قانونن کي پرکڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ جڏهن تائين ان قانون کي فالو ڪيو ويندو فزڪس جو هي سفر ائين ئي جاري ساري رهندو.
==خارجي لنڪس==
{{Wikiquote}}
{{Wikisource portal|Relativity}}
{{Wikisource|Relativity: The Special and General Theory}}
{{Wikibooks|Category:Relativity}}
{{Wikiversity|General relativity}}
* {{Wiktionary-inline|theory of relativity}}
* {{Commons category-inline|Theory of relativity}}

{{Relativity}}
{{Albert Einstein}}
{{Physics-footer}}
{{Time Topics}}
{{Time measurement and standards}}
{{Portal bar|Physics|Astronomy|Stars|Outer space|Solar System|Science}}
{{Authority control}}

[[Category:Theory of relativity| ]]
[[Category:Albert Einstein]]
[[Category:Articles containing video clips]]
[[Category:Theoretical physics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>h0thdy3a8rxd39x298fkwt3sh6dpvh2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318513</id>
      <parentid>318476</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:16:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318513</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28484" sha1="q8ixy48x7iiqygpejk9mxxwmuvkfn11" xml:space="preserve">{{Short description|Two interrelated physics theories by Albert Einstein}}
{{About|the scientific concept|philosophical or ontological theories about relativity|Relativism|the silent film|The Einstein Theory of Relativity}}
[[File:BBH gravitational lensing of gw150914.webm|thumb|GW150914 جي ضم ٿيڻ جي وڊيو تخليق. اهو ڪشش ثقل مان خلائي وقت جي تحريف کي ڏيکاري رهيو آهي جيئن بليڪ هول مدار ضم ٿي وڃن.]]
'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) سال 1905ع ۽ 1915ع ۾ بالترتيب تجويز ڪيل ۽ شايع ٿيل، خاص نسبت ۽ عام نسبت جي نظريي ۾ عام طور تي [[البرٽ آئنسٽائن]] پاران ٻه باہم لاڳاپيل فزڪس جا نظريا شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Citation|author=Einstein A.|date=1916|type=Translation 1920|title=Relativity: The Special and General Theory|publisher=H. Holt and Company|location=New York|title-link=s:Relativity: The Special and General Theory}}&lt;/ref&gt; خاص نسبت جو نظريو، [[ڪشش ثقل]] جي غير موجودگيءَ ۾ سڀني طبيعي واقعن تي لاڳو ٿئي ٿو. عام نسبت جو نظريو ڪشش ثقل جي قانون ۽ فطرت جي قوتن سان ان جو تعلق بيان ڪري ٿو. اهو ڪائناتي ۽ فلڪي طبيعي سلطنت، بشمول [[فلڪيات]]، تي لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt; 

هي نظريا 20هين صديءَ دوران نظرياتي [[طبيعيات]] ۽ فلڪيات کي تبديل ڪيو ۽ بنيادي طور تي [[آئزڪ نيوٽن]] جي ٺاهيل [[ميڪانيات]] جي 200 سال پراڻي نظرين کي رد ڪري ڇڏيو.&lt;ref name=&quot;relativity&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot; /&gt; اهو چوٿين طول عرض (4D) تصورات، جنهن ۾، خلا ۽ وقت جي هڪ متحد وجود جي طور تي شامل ٿيڻ ۽ هڪ جهڙائي جي لاڳاپي، ڪائنيميٽڪ ۽ گرويٽيشنل وقت ۽ ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن کي متعارف ڪرايو. فزڪس جي شعبي ۾، ائٽمي دور جي شروعات سان گڏ، نسبت جو نظريو ابتدائي ذرات ۽ انهن جي بنيادي ڳالهين جي سائنس کي بهتر بڻايو. نسبت جي نظريي سان گڏ،  ڪاسمولوجي ۽ فلڪي طبيعيات غير معمولي فلڪياتي واقعن جهڙوڪ نيوٽران تارا، [[بليڪ هول]] ۽ ثقل جي لهرن جي اڳڪٿي ڪئي آهي.&lt;ref name=&quot;relativity&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Relativity
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=2020-05-21
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200521004532/http://gme.grolier.com/article?assetid=0244990-0%2F
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;spacetime&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Space-Time Continuum
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0272730-0
 |access-date=2010-08-01
}}{{Dead link|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;fitz-loren&quot;&gt;
{{cite encyclopedia
 |title=Fitzgerald–Lorentz contraction
 |encyclopedia=Grolier Multimedia Encyclopedia
 |last=Will, Clifford M
 |date=2010
 |url=http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
 |access-date=2010-08-01
 |archive-date=25 January 2013
 |archive-url=https://archive.today/20130125105648/http://gme.grolier.com/article?assetid=0107090-0
}}&lt;/ref&gt;
==ترقي ۽ قبوليت== 
==خاص نسبت== 
اسپيشل ريليٽيويٽي خلائي وقت جي ساخت جو هڪ نظريو آهي. اهو آئن اسٽائن جي سال 1905ع جي مقالي، &quot;حرکت واري جسم جي ڊائنامڪس تي&quot; ۾ متعارف ڪرايو ويو. اسپيشل ريليٽيوٽي ٻن اصولن تي مبني آهي جيڪا ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ متضاد آهن: 
# فزڪس جا قانون سڀني مبصرن لاءِ هڪجهڙا هوندا آهن ڪنهن به جمودي فريم آف ريفرنس ۾ هڪ ٻئي سان واسطو رکندڙ (پرنسپل آف ريليٽيويٽي) 
# خلا ۾ روشنيءَ جي رفتار، انهن جي لاڳاپي واري حرڪت يا روشنيءَ جي ماخذ جي حرڪت جي قطع نظر، سڀني مبصرن لاءِ ساڳي هوندي آهي. 

نتيجي وارو نظريو ڪلاسيڪل ميڪنڪس کان بهتر تجربن سان مقابلو ڪري ٿو. مثال طور، ٻين نقطو مائيڪلسن-مورلي تجربن جي نتيجن کي بيان ڪري ٿو. ان کان علاوه، نظريي جا ڪيترائي حيرت انگيز نتيجا آهن. انهن مان ڪجهه هي آهن: 
* '''هڪجهڙائي جو لاڳاپو''': ٻه واقعا، هڪ مبصر لاءِ هڪ ئي وقت، ٻئي مبصر لاءِ هڪ ئي وقت ۾ هڪ نه هجن جيڪڏهن مبصر نسبتي حرڪت ۾ هجي. 
* '''وقت جي پکيڙ''': هلندڙ گھڙين کي مبصر جي ”ساڪت“ ڪلاڪ کان وڌيڪ سست ٽڪ ڪرڻ لاءِ ماپيو ويندو آهي. 
* '''ڊگھائي جو سڪڙجي وڄن''': شيون ماپيون وينديون آھن ننڍيون سمتن جنھن طرف اھي مبصر جي حوالي سان ھلنديون آھن. 
* '''وڌ ۾ وڌ رفتار محدود آهي''': ڪابه طبيعي شئي، پيغام يا فيلڊ لائن خلا ۾ روشني جي رفتار کان وڌيڪ تيز سفر نٿي ڪري سگهي. ڪشش ثقل جو اثر صرف روشنيءَ جي رفتار سان نه تيز يا فوري طور تي خلا ۾ سفر ڪري سگهي ٿو. 
* '''ڪميت-توانائي برابري''': 
E = mc^2
توانائي ۽ ڪميت برابر ۽ منتقلي لائق آهن. 
* نسبتي ڪميت جو خيال ڪجهه محققن طرفان استعمال ڪيو ويو آهي. 

اسپيشل ريليٽيوٽي جي وضاحت ڪندڙ خصوصيت اها آهي ته ڪلاسيڪل ميڪنڪس جي گليلين تبديلين کي لورينز ٽرانسفارميشنز ذريعي بدلائي. 
==عام نسبت== 
==تجرباتي ثبوت==
==جديد ايپليڪيشنون== 
==پڻ ڏسو==

'''نسبت جو نظريو''' (Theory of Relativity) [[ڪائنات]] جنھن جي شروعات تقريبن 13 ارب سال پھريان يعني [[بگ بينگ]] سان ٿئي جتي اڄ ڪائنات ۾ ارب ها ڪهڪشايون آهن ۽ انھن ئي ڪهڪشاين ۾ اسانجي ڪهڪشان يعني ملڪي وي به شامل آهي جيڪا تقريبن ٻہ سئو کان چار ملين ستارن ۽ انٽر اسٽيلز ميڊيم (interstellar medium) تي ڀري پئي آهي.

ملڪي وي ڪهڪشان ۾ اسانجي ستارن يعني سج بہ گهمي رهيو آهي جنھن جي ويجھي اٺ سيارا گردش ڪري رهيا آهن ان منجھان هڪ سيارو اسانجي زمين بہ آهي جتي زندگي هر جڳھ موجود آهي سمنڊ خشڪي ۽ فضا ۾ هر جڳھ زندگي جي انس موجود آهي جتي زندگي جو سفر هلندڙ آهي.

حرڪت، چرپر هڪ اهڙو لفظ آهي جيڪو گھڻا راز ۽ قانون پنھنجي اندر لڪائي ويٺو آهي اها حرڪت يا رفتار ڀلي ڪنھن بہ شڪل ۾ ڇو نہ هجي زمين تي حرڪت ڪندي ڪنھن آبجيڪٽ جي شڪل ۾ هجي يا ڪائنات ۾ حرڪت ڪندي ستارن ۽ سيارن جي شڪل ۾ هجي يا وري روشني جي صورت ۾ هجي يا وقت جي شڪل ۾ حرڪت يا رفتار کي ڄائڻ جي ڪوشش صدين پھريان شروع ٿي ۽ گھڻا راز کلڻ لڳا اڄ کان ٻہ هزار سال کان بہ پھريان هڪ يوناني فلاسفر ارسطو ٻڌايو تہ حرڪت يا رفتار کي قائم رکڻ جي لاءِ طاقت ضروري آهي يعني جڏهن ڪنھن شي تي طاقت لڳندي اهو تڏهن ئي حرڪت ڪندي ارسطو چيو تہ زمين ڪائنات جي مرڪز ۾ موجود آهي سج ۽ سڀهي فلڪي جسامت زمين جي ويجھي گهمندا آهن جيئن تہ ارسطو جو هي خيال غلط هيو پر ان ماڻھن جي اندر ڪائنات کي ڄائڻ جي دلچسپي پيدا ڪري ڇڏي انکان پوءِ نڪولسڪوپر Nicolas Copernicus ارسطو جي خيالن کي غلط ثابت ڪيو ۽ ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ ڦرندا آهن ٿوڙي عرصي کانپوءِ جوهن ڪيلپر ٻڌايو تہ سڀ ئي سيارا سج جي گڙد گول مداري ۾ نہ بلڪي بيضوي مداري ۾ گهمندا آهن.

سوالن جا جواب ۽ جوابن کي نيا سوال ڏيندي فزڪس ۾ هڪ انقلاب آيو ۽ دنيا حرڪت جي قانونن کي هڪ نئي نالي سان ڄاڻن لڳي اهوئي هيا سر آئزڪ نيوٽن نيوٽن پنھنجي ڪتاب principia methmatica جي ذريعي ٻڌايو تہ ڪوبہ آبجيڪٽ حرڪت ۽ ساڪن حالت ۾ تڏھن رهي سگھجي ٿو جڏهن انتي ٻاهر جي قوت نہ لڳائي وڃي ٻاهر جي قوت ان آبجيڪٽ جي رفتار کي وڌائي بہ سگھي ٿي ۽ گھٽائي بہ سگھي ٿي.

ھاڻ حرڪت ۽ انجي قانونن سان گڏ هڪ ٻيو بہ سوال اٿيو تہ حرڪت يا رفتار جو تعين ڪيئن ڪيو وڃي.

مثال جي طور تي ٻہ ريلون هڪ ئي سمعت ۾ سئو ڪلو ميٽر في ڪلاڪ جي رفتار سان وڃي رهيو هجن تہ انھن ريلن ۾ ويٺل ماڻھن کي ٻئي ريل بيٺل نظر ايندي.

جڏھن تہ پليٽ فارم تي بيٺل ماڻھن کي اها ريل 100km/h ڪلاڪ جي رفتار سان هلندي نظر ايندي هاڻ سوال اهو آهي تہ ريل جي رفتار کي ڪنھن ماڻهو جي حساب سان مڃون وڃي.؟ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جي حساب سان يا پليٽ فارم تي ويٺل ماڻھن جي حساب سان جواب هيو ٻہ ئي پنھنجي پنھنجي جڳھ صحيح آهن ڪنھن آبجيڪٽ جي رفتار جي پيمائش ڪرڻ واري جي پوزيشن تي ڊپينڊ ڪندي آهي تہ ڇا اهو ساڪن حالت ۾ بيٺل پيمائش ڪري رهيو آهي يا حرڪت يعني موشن motion state ۾ يا وري ائين سمجهو تہ زمين تي جيڪي جبل موجود آهن اهي زمين جي حساب سان ساڪن حالت ۾ آهن پر زمين سج جي گڙد گھمي رهي آهي تہ هي جبل بہ زمين سان گڏ سج جي گڙد گھمي رهيا آهن جنھن جڳھ کان ڪنھن بہ آبجيڪٽ جي رفتار معلوم ڪئي وڃي ان جڳھ کي frame of reference جو نالو ڏنو ويو جڏهن اهو مڃون ويو تہ رفتار مطالق خودمختيار ناهي بلڪي مائٽ، لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندي آهي تہ ان سان گڏ هڪ ٻيو سوال جڙي ويو ڇا فزڪس جا سڀ ئي قائدا رفتار جي طرح لاڳاپو رکندڙ، نسبتي هوندا. سترهين صدي ۾ گليليو فزڪس ۾ يعني uniform motion ۾ فزڪس جي قانون نہ بدلبا گليليو ۽ نيوٽن جي زماني مان classical theory of relativity 19صدي جي آخر تائين فزڪس جي دنيا ۾ پنھنجو روعب ڄمائي رکيو پر تڏهن تائين جڏهن Maxwell نالي سائنسدان پنھنجي اليڪٽرو ميگنيٽ ٿيوري جي ذريعي هي ثابت ڪري ڇڏيو تہ هڪ اهڙي رفتار بہ آهي.

جيڪا مطلق خودمختيار آهي ۽ اها آهي روشني جي رفتار هاڻ سوال اهيو پيدا ٿي ٿو تہ آواز ان قسم جي ٻين لھرن جي طرح روشني ڪيئن ميڊيم مان گذرندي آهي تہ نيوٽن پاران هڪ ميڊيم جو تصور ڪيو جنھن کر ايٿر either جو نالو ڏنو ويو پر ايٿر کي سچ چوڻ جو مطلب هيو زمين سان گڏ انجي رفتار سان گھمندي ايٿر جي سمعت ۾ روشني جي رفتار ۽ ٻئي سمعت ۾ روشني روشني جي رفتار ۾ فرق اچڻ گھرجي پر ائين نہ ٿيو ماڪل سن ۽ مورلي نالي سائنسدانن پاران هڪ تجربو ڪيو ويو جنھن کي مائيڪل سن مورلي ايڪسپرمنٽ جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انھن نتيجو ڪڊهيو تہ روشني جي رفتار ٻن مختلف سمعتن ۾ هڪ ئي آهي انجو مطلب اهيو ٿيو تہ ايٿر نالي ڪو ميڊيم موجود نہ آهي يعني روشني جي رفتار ڪنھن ميڊيم جي relative ناهي بلڪي absolute آهي ۽ هر سمعت ۾ هڪ جھڙي آهي 19 صدي جي آخر ۽ 20 صدي جي شروعات جو وقت سائنسدانن جي هلچل جو وقت هيو نيوٽن جي چوڻ هيو تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ڪنهن فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ناهن ڪندا نيوٽن موجب هي ٻئي invariant quantity آهن يعني انھن کي تبديل نٿو ڪري سگھجي پر روشني جي رفتار constant جي پهلي هڪ سائنسدان جي دماغ ۾ اهڙي هلچل مچائي تہ ان سان پيدا ٿي انجي سوچ نيوٽن جي قائدن کي هلائي ڇڏيو.

ان سائنسدان جو نالو هيو البرٽ آئنسٽائين 1905ع ۾ جرمني ۾ آئنسٽائين جا چار ريسرچ پيپر ڇپيا جن مان هڪ electrodynamics of The moving body جيڪو بعد ۾ special theory of relativity جي نالي سان ڄاتو ويو آئنسٽائين جي relativity ۾ ٻن قسم جي تصور هيا هڪ relativity of space ۽ ٻيو relativity of time آئنسٽائين ٻڌايو تہ زمان مڪان اسپيس ۽ ٽائيم ٻئي variant آهن انھن پنھنجي رياضي کي ڪلڪيوليشنز جي ڊريعي ثابت ڪيو تہ ڪنھن جسم جي لمبائي ٻہ مشاهدو ڪرڻ وارن جي ويجھي مختلف ٿي سگھجي ٿي آئنسٽائين جي ان concept کي length contraction جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي انکي سمجھڻ جي لاءِ مڃي وٺجي تہ ڪو ٻہ مشاهدا ڪرڻ وارو آهن پھريان هلندڙ گاڏي ۾ آهن ۽ ٻيون رستي جي ڪناري تہ بيٺو آهي جڏهن گاڏي روشني جي رفتار سان گڏ اتان کان گذرندي تہ پنج ميٽر جي اها گاڏي سڪڙجي ڪري اڌ ميٽر کان بہ گهٽ ٿي ويندي پر گاڏي ۾ ويٺل ماڻھن کي ان شي جو ڪڏهن بہ احساس نہ ٿيندو تہ گاڏي سا گڏوگڏ انجو جسم بہ سڪڙجي ڪري گھڻو گھٽ ٿي ويو آهي ان موجب رستي تي بيٺل ماڻھو ۽ انجي ويجھي واريون شيون سڪڙجي ويون آهن.

آئنسٽائين موجب هي length contraction ٻنھي مشاهدو ڪندڙ جي فريم آف ريفرنس تي ڊپينڊ ڪري ٿي آئنسٽائين جي اسپيشل ٿيوري آف ريليٽوٽي جو ٻيو concept هيو ٽائيم ڊليشن يعني ٻن مشاهدي ڪرڻ وارن جون گھڙين جو ٽائيم بہ الڳ الڳ ٿي سگھجي ٿو آئنسٽائين موجب ڪنھن بہ شي يا فريم آف ريفرنس جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر ٿي وڃي تہ ان آبجيڪٽ يا فريم آف ريفرنس جو ٽائيم سست ٿي ويندو زمان ۽ مڪان اسپيس ۽ ٽائيم جي ان variation کي اسان پنھنجي عام زندگي ۾ محسوس ناهيو ڪري سگھندا ڇوجو اسانجي رفتار روشني جي رفتار جي مقابلي ۾ ڪجهه بہ نہ آهي جيئن تہ 300000km/سیڪنڊ آهي آئنسٽائين پنھنجي اسپيشل ٿيور آف ريليٽوٽي ۾ صدين کان موجود زمان مڪان اسپيشل ۽ ٽائيم جي absolute هجڻ جي تصور کي غلط ثابت ڪري تہ ڇڏيو پر جيئن تہ چوندا آهن سائنس جا ٽي طريقيڪار هوندا آهن.

#پرنسپل
#ايڪسپرمنٽ
#ريزلٽ

ھاڻي مشڪل هئي تہ ٽائيم جي تبديلي کي تجرباتي طور تي ڪيئن آزمايو وڃي آئنسٽائين جي ان رياضياتي حل ڪيل پرنسپل تي 1977ع ۾ ناسا هڪ تجربو ڪيو انھن هڪ سيٽلائيٽ تي ڪجهه گاڏيون ڇڏيون انھن گاڏين کي ڇڏڻ وقت انھن جو ٽائيم زمين جي ٽائيم سان موجب ڪري ڇڏيو انھن گاڏين کي زمين جي گردش سيٽلائيٽ سان گڏ ڪجهه چڪر لڳائڻ کانپوءِ واپس زمين تہ آنڌو ويو ۽ انھن جو ٽائيم ڏٺو ويو تہ نتيجو حيران ڪندڙ هيو انھن گھڙين جو ٽائيم زمين جي گهڙين جي ٽائيم کان آهستي هلي رهيو هيو ۽ هي آئنسٽائين جي relativity اضافيت جي وجهہ سان ئي هو آئنسٽائين هڪ اهڙو سائنسدان هيو جيڪو پنھنجي قابليت کي تصور ۾ جنم ڏيندا هيا ۽ ان رياضي جي فارمولي ۽ ڪجهه equations مساواتن جي ذريعي ثابت ڪندا هيا جن کي بعد ۾ سائنسي تجربي طور تي صحيح پائيندا هيا.

انڪري آئنسٽائين ٻين سائنسدانن کان مختلف مڃيا ويندا هيا 1905ع جي ويجهي آئنسٽائين پاران special theory of relativity جو اخباري ڪالم لکيو ان وقت اهوئي Swiss Patent جي آفيس ۾ ڪلارڪ هيٺ ڪم ڪري رهيا هيا اهو ئي وقت هيو جڏهن انھن relativity اضافيت جي اسپيشل ٿيوري کي اڳتي وڌائيندي هڪ ٻئي شيء ڏني جيڪا هڪ ننڍي فارمولي جي صورت ۾ انھن جي نالي سان گڏ ھميشہ جي لاءِ جوڙي وئي ۽ اهو فارمولو هيو E=mc^2 انجو مطلب هيو تہ مادو توانائي ۾ ۽ توانائي مادي ۾ بدلجي سگھجي ٿي.

E=mc^2 

ان ئي مساوات ڪارڻ دنيا ايٽومڪ انرجي کي ڄاڻي سگھي جنھن سان بعد ۾ سائنسدانن ايٽم بم ٺاهيا.

آئنسٽائين تہ اهو ثابت ڪري ڇڏيو تہ اسپيس ٽائيم زمان ۽ مڪان مطلق خودمختيار absolute نہ آهن پر هاڻي انھن جي سامھون هڪ ٻيو سوال هيو تہ نيوٽن موجب ٻن مساواتن جي وچ جو gravitational field ڪشش ثقل stationary ساڪن هوندي آهي ۽ هي زمين ۽ سج تہ بہ مڙيل آهي جيڪڏهن اهيو تصور ڪيو وڃي تہ سج هڪ دم فنا ٿي وڃي تہ زمين انهي محل پنھنجي مداري کي ڇڏي ڪري خلا ۾ گم ٿي ويندي ڇوجو سج سان گڏ انجي ڪشش ثقل ختم ٿيڻ جو اثر زمين تي يڪدم ٿيندو پر زمين تہ ان ڳالھ جو پتو اٺن منٽن کانپوءِ پوندو ڇوجو سج جي روشني کي زمين تائين اچڻ ۾ پڻ اٺ منٽ لڳندا آهن.

انجو مطلب اهيو ٿيو تہ سج جي ڪشش ثقل جي اثر جو پتو زمين تي سج جي روشني پھچڻ کان پھريان لڳي ويندو. ۽ هي ڳالھ relativity اضافيت جي اسپیشل ٿیوری تي پوري نٿي لھي ڇوجو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي موجب ڪابہ فزڪس انٽريشن روشني جي رفتار کان تيز سفر نٿي ڪري سگھي ھاڻي آئنسٽائين جي سامھون اهيو سوال هيو اسپيشل ٿيوري آف ريليٽيوٽي ۽ نيوٽن جي gravitational laws جي وچ ۾ بيٺو هيو پر چوندا آهن نہ سائنس جون غلط وضاحتون ئي صحيح نظريات جو رستو ڏيکارينديون آهن جيڪڏهن هي غلط آهي تہ پوءِ سچ ڇا آهي ان مثال کي حل ڪرڻ جي لاءِ سائنسدانن ۾ هلچل ٻيھر شروع ٿي وئي ۽ ڏهن سالن کانپوءِ يعني 1919ع ۾ جيڪي نتيجا سامھون آيا اهوئي حيران ڪندڙ هيا آئنسٽائين پاران اهيو دعوا ڪئي وئي تہ زمان ۽ مڪان اسپيس ٽائيم ۾ ڪنھن بہ ڳري جسم جي موجودگي جي وجهہ سان curvature يعني خم موڙ پيدا ٿي ويندو آهي جنھن جي وجهہ سان ڪشش ثقل پيدا ٿيندي آهي آئنسٽائين ٻڌايو تہ ڪشش ثقل زمان ۽ مڪان جي جيوميٽري تي اثر انداز هوندي آهي جنھن سان ٻن عتراضن جي وچ جو گھٽ مان گھٽ فاصلو هڪ سڌي لڪير جي بجائي curved يعني مڙيل هوندو آئنسٽائين جي curved Space theory کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ انجو رستو سڌو نہ بلڪي curved يعني مڙيل هوندو آهي ۽ انهيءَ curved Path جي وجهہ سان هوائي جھاز ڪراچي کان آمريڪا جو گھٽ ۾ گھٽ فاصلو طئي ڪندو آهي ڇوجو زمين گول آهي ۽ ان تي جيڪا جيوميٽري هلندي آهي اها curved آهي.

آئنسٽائين ٻڌايو تہ روشني تہ سڌي ئي هلندي آهي پر ڪنھن آبجيڪٽ جي ڪشش ثقل جي وجهہ سان خلا ۾ جيڪا curve موڙ پيدا ٿيندي آهي انکان گذرڻ کانپوءِ روشني بہ مڙئي ويندي آهي ڪشش ثقل جي وجهہ سان روشني جي مڙڻ وارو دعوو ۽ ان سان اهيو ثابت ڪرڻ تہ خلا ۾ موڙ آهي آئنسٽائين جي ٻئي ٿيوري جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي.

هئي جنھن ڪشش ثقل گريوٽي کي سمجھڻ ۽ پرکڻ جو نظريو ئي بدلائي ڇڏيو.

آئنسٽائين جي ان جرنل ٿيوري آف ريليٽيوٽي نيوٽن جي gravitational laws کي بہ هارائي ڇڏيو آئنسٽائين چيو تہ ٽائيم خلا اسپيس کان مڪمل طور تي الڳ ۽ independent آزاد خودمختيار نہ ٿي ڪري هڪ combined object جي صورت ۾ آهي جنھن کي زمان ۽ مڪان چئبو آهي.

آئنسٽائين جي ان اسپيس ٽائيم جي ڦيري کي ائين بہ سمجھي سگھجي ٿو تہ هڪ چادر وٺي ڪري چئن پاسن کي ڪنھن جڳھ تي ٻڌي ڇڏيو جنھن سان اها ڇڪجي سڌي ٿي وڃي هاڻ انجي مٿان هڪ فٽ بال رکيو تہ ان سڌي چادر ۾ هڪ curve يعني کڏو يا ڦيرو ٺهي ويندو هاڻ هڪ ٻئي ننڍڙي ڪرڪيٽ جي بال کي ان چادر تي رکيو تہ وڏي بال سان چادر ۾ پيدا ٿيل curve موڙ ۾ ننڍو بال ڪرڻ لڳندو ۽ ان وڏي بال سان ٽڪرائجي ٻيهجي ويندو هاڻ جيڪڏهن ان چادر کي اسپيس ٽائيم مڃجي ۽ فٽ بال کي زمين تصور ڪجي تہ ان زمين جي وجهہ سان اسپيس ٽائيم ۾ جيڪو curve موڙ پيدا ٿيندو انکي ڪشش ثقل gravity چئبو آهي هر آبجيڪٽ پنهنجي هجم موجب اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ بہ ايترو وڏو ڪندو جنھن جي وجهہ سان انجي ڪشش ثقل بہ وڌيڪ هوندي ان لاءِ زمين جي مقابلي جو هجم جي وزن سان وڏا سيارا آهن انجي ڪشش ثقل بہ زمين کان وڌيڪ هوندي آهي آئنسٽائين روشني جي موڙ ۽ اسپيس ٽائيم ۾ curve موڙ کي ثابت ڪري نيوٽن کي غلط ثابت تي ڪري ڇڏيو پر هي ڳالھ بہ هئي تہ انجو تجربو experiment ڪيئن ڪيو وڃي 1919ع ۾ ڪجهه برٽش سائنسدانن سج گرھ جي ٽائيم جون ڪجهہ تصويرون وٺي رهيا هيا تہ انھن کي هڪ اهڙي ستاري جي تصوير نظر آئي جنھن جي پوزيشن حقيقت ۾ سج جي پويان لڪيل هئي ۽ ائين ان لاءِ ٿيو ڇوجو ان ستاري مان نڪرندڙ روشني سج جي ڪشش ثقل جي وجهہ مان مڙيل ۽ انجي تصوير ان ستاري جي اصل پوزيشن کان هٽي ڪري نظر آئي. 

ڪمال جي ڳالھ هئي تہ آئنسٽائين جي تصوراتي نظري ۽ ميٿاميٽيڪل حساب هڪ دفعو ٻيهر سچ ثابت ٿئي ۽ آئنسٽائين جي ان نظري ڪائنات جا گھڻا راز پڌرا ڪيا جنھن جي وجهہ سان بليڪ هول جھڙن تصورن جنم ورتو جتي ڪشش ثقل ايتري گھڻي هوندي آهي جو روشني بہ اتان کان نڪري ناهي سگھندي آئنسٽائين جي اسپيس ٽائيم ٿيوري جي بنياد تي سائنسدانن ٽائيم ٽريول جو تصور ڪيو تہ ڇا اسان مستقبل ۾ وڃي سگھون ٿا.

اسٽيفن هاڪنگ گذريل دور جا مشهور سائنسدان آهن بگ بينگ ۽ بليڪ هولز جھڙين اصلاحاتن کي سمجھاڻ وارا اسٽيفن هاڪنگ ٽائيم ٽريول جي لاءِ هڪ اهڙي ٽرڪ جو تصور ڪيو جيڪا زمين جي ويجهي ٺھيل هجي ۽ ان ٽرڪ تي هلندڙ سپر فاسٽ ريل جي اسپيڊ km/sec 300000 يعني روشني جي رفتار جي برابر هجي تہ اها ريل زمين جي ويجهي چڪر لڳائڻ شروع ڪندي جيڪا هڪ سيڪنڊ ۾ زمين جي گردش جا ست چڪر مڪمل ڪندي جنھن ۾ ويٺل ماڻھو مستقبل ۾ تہ وڃي سگهندا پر واپس نٿا اچي سگھن يعني ون وئي ٽڪيٽ ٽو دي فيوچر جڏھن ريل جي رفتار روشني جي رفتار جي برابر پھچي وڃي تہ ريل ۾ ويٺل ماڻھن جو ٽائيم سست ٿي ويندو ۽ انھن مسافرن جي سوچڻ سمجھڻ جي صلاحيت ۽ انھن جي جسم ۾ خلين جي اندر ڪيميڪل ري ايڪشن بہ گھڻو سست ٿي ويندو ۽ ريل ۾ ويٺل ماڻھن موجب زمين جو ٽائيم گھڻو تيزي سان گذرندي محسوس ٿيندو ايترو تيز جو ريل جا لمحا زمين جي سالن ۾ بدلجي ويندا جڏهن اها ريل بيهجي ويندي تہ انھن ماڻھن جي ڪجهه ڪلاڪن جي سفر جي دوران زمين تي سئو سال کان بہ وڌيڪ جو عرصو گذري چڪو هوندو ۽ اهوئي ماڻھو پاڻ کي مستقبل ۾ محسوس ڪندا شروعات کان وٺي اڄ تائين فزڪس جي ان سفر تي نظر وڌي وڃي تہ هي ڏسڻ ۾ ايندو تہ جيترا بہ سائنسدان هيا انهن ۾ ڪجهه سائنسدانن جا نظريا غلط ٿيا ۽ ڪجهه صحيح ثابت ٿيا پر هڪ ڳالھ جيڪا سڀني کان مختلف آهي هڪ قانون جيڪو سڀني اپنايو اهو قانون آهي nature ۽ انجي قانونن کي پرکڻ جي ڪوشش ڪرڻ ۽ جڏهن تائين ان قانون کي فالو ڪيو ويندو فزڪس جو هي سفر ائين ئي جاري ساري رهندو.
==خارجي لنڪس==
{{Wikiquote}}
{{Wikisource portal|Relativity}}
{{Wikisource|Relativity: The Special and General Theory}}
{{Wikibooks|Category:Relativity}}
{{Wikiversity|General relativity}}
* {{Wiktionary-inline|theory of relativity}}
* {{Commons category-inline|Theory of relativity}}

{{Relativity}}
{{Albert Einstein}}
{{Physics-footer}}
{{Time Topics}}
{{Time measurement and standards}}
{{Portal bar|Physics|Astronomy|Stars|Outer space|Solar System|Science}}
{{Authority control}}

[[Category:Theory of relativity| ]]
[[Category:Albert Einstein]]
[[Category:Articles containing video clips]]
[[Category:Theoretical physics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>q8ixy48x7iiqygpejk9mxxwmuvkfn11</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پلازما (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52214</id>
    <revision>
      <id>318495</id>
      <parentid>289227</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:49:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318495</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6433" sha1="l60fqsul0exacj9o9rt9libobppupmx" xml:space="preserve">{{Short description|State of matter}}
{{Multiple image
| perrow            = 2
| total_width       = 300
| image1            = Lightning3.jpg
| image2            = Neon Internet Cafe open 24 hours.jpg
| image3            = Plasma-lamp 2.jpg
| image4            = Space Shuttle Atlantis in the sky on July 21, 2011, to its final landing.jpg
| image5            = Fire in a fire pit.jpg
| image6            = Solar eclipse 1999 4.jpg
| footer            = مٿي: وڃ ۽ نيون لائيٽون پلازما جا عام پيدا ڪندڙ آهن. مرڪز کاٻي پاسي: هڪ پلازما گلوب، ڪجهه وڌيڪ پيچيده پلازما فينامنا کي بيان ڪري ٿو، جنهن ۾ فليمينٽيشن شامل آهي. مرڪز ساڄي: خلائي شٽل ائٽلانٽڪ کان هڪ پلازما پيچرو ڌرتيء جي فضا ۾ ٻيهر داخل ٿيڻ دوران، جيئن بين الاقوامي اسپيس اسٽيشن تان ڏٺو ويو آهي. هيٺيون کاٻي پاسي: باهه جي کڏ ۾ باهه؛ باهه پلازما پيدا ڪري سگهي ٿي جيڪڏهن ڪافي گرم هوندي آهي. هيٺيون ساڄي طرف: سج جو ڪورونا جيئن فرانس ۾ سج گرهڻ کان ڏٺو ويو.
}}
'''پلازما''' (Plasma) [[مادو|مادي]] جي ھڪ حالت آھي. فزڪس جي اھڙي شاخ جنھن ۾ انھيءَ جي باري ۾ اڀياس ڪيو ويندو آهي ان کي [[پلازما فزڪس]] چيو ويندو آهي. ھي مادي جي اھڙي حالت آھي جنھن ۾ مادو ذراتي شڪل ۾ ھوندو آھي.

پلازما مادي جي چئن بنيادي حالتن مان هڪ آهي (ٻيون ٽي آهن سخت، مائع ۽ گئس) جنهن ۾ آئن يا اليڪٽران جي ڪنهن به ملاپ ۾ چارج ٿيل ذرڙن جي هڪ اهم حصي جي موجودگي جي خاصيت آهي. اهو ڪائنات ۾ عام مادي جو سڀ کان وڏو روپ آهي، گهڻو ڪري تارن (سج سميت) ۾، پر ناياب انٽرا ڪلسٽر ميڊيم  ۽ انٽرا گيليٽڪ ميڊيم تي پڻ غالب آهي.&lt;ref name=&quot;Itptma2013a&quot;&gt;{{cite book
|last1=Chu
|first1=P.K.|last2=Lu
|first2=XinPel
|date=2013
|title=Low Temperature Plasma Technology: Methods and Applications
| page=3
|publisher=CRC Press
|isbn=978-1-4665-0990-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Piel2010&quot;&gt;{{Cite book
|last =Piel
|first=A.
|date=2010
|title= Plasma Physics: An Introduction to Laboratory, Space, and Fusion Plasmas
|pages= 4–5
|publisher=[[Springer Nature|Springer]]
|url=https://books.google.com/books?id=9cA0DwAAQBAJ&amp;pg=PR8
|isbn=978-3-642-10491-6
|url-status=live
|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105142523/https://books.google.com/books?hl=en
|archive-date=5 January 2016
|df = dmy-all
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Phillips1995&quot;&gt;
{{Cite book
|last=Phillips
|first=K. J. H.
|date=1995
|title=Guide to the Sun
|page=295
|publisher=[[Cambridge University Press]]
|url=https://books.google.com/books?id=idwBChjVP0gC&amp;q=Guide+to+the+Sun+phillips
|isbn=978-0-521-39788-9
|url-status=live
|archive-url= https://web.archive.org/web/20180115215631/https://books.google.com/books?id=idwBChjVP0gC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Guide+to+the+Sun+phillips&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiBj4Gbj5bXAhXrrVQKHfnAAKUQ6AEIKDAA
|archive-date=15 January 2018
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Aschwanden2004&quot;&gt;{{cite book
|last=Aschwanden
|first=M. J.
|year=2004
|title=Physics of the Solar Corona. An Introduction
|publisher=Praxis Publishing
|isbn=978-3-540-22321-4}}&lt;/ref&gt; پلازما مصنوعي طور تي، مثال طور، هڪ غير جانبدار گيس کي گرم ڪرڻ يا ان کي مضبوط برقي مقناطيسي فيلڊ جي تابع ڪرڻ سان، ٺاهي سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;BoPA20152&quot;&gt;{{cite book|title=Basics of Plasma Astrophysics|last1=Chiuderi|first1=C.|last2=Velli|first2=M.|date=2015|publisher=[[Springer Nature|Springer]]|isbn=978-88-470-5280-2|page=17}}&lt;/ref&gt; 

چارج ٿيل ذرڙن جي موجودگي پلازما کي برقي طور تي متحرڪ بڻائي ٿي، انفرادي ذرات جي متحرڪ ۽ ميڪرو اسڪوپي پلازما موشن کي اجتماعي برقياتي مقناطيسي شعبن جي ذريعي سنڀاليو ۽ ٻاهرين طور تي لاڳو ٿيل شعبن لاء تمام حساس آهي.&lt;ref name=&quot;Itpd2012b2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Plasma Dynamics|last1=Morozov|first1=A.I.|date=2012|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-8132-3|page=30}}&lt;/ref&gt; برقي مقناطيسي ميدانن ڏانهن پلازما جو هي ردعمل ڪيترن ئي جديد ڊيوائيسز ۽ ٽيڪنالاجيز ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ پلازما ٽيليويزن يا پلازما ايچنگ.&lt;ref name=&quot;Itptma20132&quot;&gt;{{cite book|title=Low Temperature Plasma Technology: Methods and Applications|last1=Chu|first1=P.K.|last2=Lu|first2=XinPel|date=2013|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4665-0990-0}}&lt;/ref&gt;

درجه حرارت ۽ کثافت تي مدار رکندي، غير جانبدار ذرات جو هڪ خاص تعداد پڻ موجود ٿي سگھي ٿو، ان صورت ۾ پلازما جزوي طور تي آئيونائز (ionized) سڏيو ويندو آهي. نيون نشانيون ۽ روشني جزوي طور تي آئيونائز پلازما جي مثالون آهن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://science.howstuffworks.com/nature/natural-disasters/lightning2.htm|title=How Lightning Works|date=April 2000|publisher=HowStuffWorks|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407080201/http://science.howstuffworks.com/nature/natural-disasters/lightning2.htm|archive-date=7 April 2014|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; مادي جي ٻين ٽن حالتن جي وچ ۾ مرحلن جي منتقلي جي برعڪس، پلازما جي منتقلي کي چڱي طرح بيان نه ڪيو ويو آهي ۽ وقت ۽ جاء جو معاملو آهي.&lt;ref name=&quot;Itpd20122&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Plasma Dynamics|last1=Morozov|first1=A.I.|date=2012|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-8132-3|page=4−5}}&lt;/ref&gt; ڇا آئنائيزيشن جو ڏنل درجو ڪنهن مادي کي &quot;پلازما&quot; سڏڻ لاءِ ڪافي آهي، ان جو دارومدار ان مخصوص رجحان تي آهي جنهن تي غور ڪيو پيو وڃي. 

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>l60fqsul0exacj9o9rt9libobppupmx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مايع</title>
    <ns>0</ns>
    <id>53586</id>
    <revision>
      <id>318497</id>
      <parentid>291663</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:52:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318497</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2622" sha1="i7tsrwfnbti8vwogljf965sn7auu206" xml:space="preserve">{{Short description|State of matter}}
[[File:Water drop 001.jpg|thumb|300px|The مائع پاڻيءَ جي گولي واري قطري جي ٺهڻ سان مٿاڇري جي ايراضي گھٽجي ٿي، جيڪا مائع ۾ مٿاڇري جي دٻاء (Surface Tension) جو قدرتي نتيجو آهي.]]
'''مايع''' (Liquid) [[مادو|مادي]] جي چئن بنيادي حالتن مان هڪ آهي (ٻيون جامد، گيس ۽ پلازما) ۽ اها واحد حالت آهي جنهن جو هڪ خاص [[حجم]] آهي پر ڪا به مقرر شڪل ناهي. مائع جي ڪثافت عام طور تي هڪ جامد (Solid) جي ويجهو آهي ۽ گئس جي ڀيٽ ۾ تمام گهڻو آهي. تنهن ڪري، مائع ۽ جامد ٻنهي کي ٿلهو (Condensed) مادو سڏيو ويندو آهي. ٻئي طرف، جيئن ته مائع ۽ گيس، وهڪري جي صلاحيت کي حصيداري ڪن ٿا، انهن ٻنهي کي سيال سڏيو ويندو آهي. مايع ۾ [[ائٽم]] يا [[ماليڪيول]] ھڪ ٻئي کان ڪجهه وڇوٽيء تي ھوندا آهن، جنهن ڪري اھي آساني سان چرپر ڪري سگھندا آھن. 

هڪ مائع هڪ تقريبا ناقابل دٻاء سيال آهي جيڪو پنهنجي ڪنٽينر جي شڪل سان مطابقت رکي ٿو پر دٻاء کان آزاد تقريبا مسلسل حجم برقرار رکي ٿو. هڪ مائع مادي جي ننڍڙن ٿڌن ذرڙن مان ٺهيل هوندو آهي، جهڙوڪ ايٽم، جيڪي پاڻ ۾ ملندڙ بانڊن سان گڏ هوندا آهن. گئس وانگر، هڪ مائع وهڻ جي قابل آهي ۽ هڪ ڪنٽينر جي شڪل وٺي ٿو. گئس جي برعڪس، هڪ مائع ڪافي مسلسل ڪثافت کي برقرار رکي ٿو ۽ هڪ ڪنٽينر جي هر جڳهه کي ڀرڻ لاء منتشر نه ڪندو آهي. 

جيتوڻيڪ مائع پاڻي ڌرتيءَ تي تمام گهڻو آهي، مادو جي اها حالت حقيقت ۾ ڄاڻايل ڪائنات ۾ سڀ کان گهٽ عام آهي، ڇاڪاڻ ته مائع موجود هجڻ لاءِ نسبتاً تنگ درجه حرارت/دٻاء رينج جي ضرورت هوندي آهي. ڪائنات ۾ سڀ کان وڌيڪ سڃاتل مادو يا ته گيس (Interstellar clouds) يا پلازما (ستارن وانگر) آهي.

[[فائل:Teilchenmodell Flüssigkeit.svg|thumb|مايع جو سائنسي خاڪو]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مادو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>i7tsrwfnbti8vwogljf965sn7auu206</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>توانائي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56427</id>
    <revision>
      <id>318502</id>
      <parentid>315934</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T08:00:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318502</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5062" sha1="3c8gnym1sjbb9b943pgn2eafg28me9y" xml:space="preserve">{{Short description|Physical quantity}}
{{About|the scalar physical quantity|an overview of and topical guide to energy|Outline of energy|other uses}}
{{Infobox physical quantity
| name = توانائي&lt;br&gt;Energy
| image = Energy Arc (central electrode of a Plasma Lamp).jpg
| caption = هڪ پلازما گلوب پلازما، روشني، گرمي، حرڪت ۽ هڪ بيدار آواز ٺاهڻ لاء، برقي توانائي استعمال ڪندو آهي.
| unit = جول
| otherunits = ڪيلوري، ارگ، فوٽ-پائونڊ، اليڪٽرڪ پوٽينشل (eV)،
 ڪلوواٽ-آوور (kW⋅h)، برطانوي حرارتي يونٽ (BTU)
| symbols = ''E''
| baseunits = J = kg⋅m&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;⋅s&lt;sup&gt;−2&lt;/sup&gt;
| dimension = '''M''' '''L'''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; '''T'''&lt;sup&gt;−2&lt;/sup&gt;
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
|image_upright=1.15}}
فزڪس ۾ توانائي، [[ڪم (طبعيات)|ڪم]] ڪرڻ جي صلاحيت کي چئبو آهي. ھن جي عام مثالن ۾ روشني جي توانائي، آواز جي توانائي، شمسي توانائي، مخفي  توانائي، ڪيميائي توانائي وغيره شامل آهن.

توانائي اها مقدار جي خاصيت آهي جيڪا ڪنهن جسم يا طبيعي نظام ڏانهن، ڪم جي ڪارڪردگي ۽ گرمي ۽ روشني جي صورت ۾ منتقل ڪئي ويندي آهي. توانائي هڪ محفوظ مقدار آهي. توانائي جي تحفظ جو قانون ٻڌائي ٿو ته؛ 

&quot;توانائي شڪل ۾ تبديل ٿي سگهي ٿي، پر پيدا يا تباهه نه ٿي سگهي ٿي؛ مادو ۽ توانائي پڻ هڪ ٻئي ۾ تبديل ٿي سگهي ٿي.&quot;

انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) ۾ توانائي جي ماپ جو يونٽ جول (J) آهي. توانائي جي عام شڪلن ۾ شامل آهن حرڪت واري شيءِ جي متحرڪ توانائي، ڪنهن شئي طرفان ذخيرو ٿيل امڪاني توانائي (مثال طور ڪنهن فيلڊ ۾ ان جي پوزيشن جي ڪري)، لچڪدار توانائي هڪ مضبوط شئي ۾ ذخيرو ٿيل، ڪيميائي توانائي، ڪيميائي رد عمل سان لاڳاپيل ڪيميائي توانائي، روشني برقياتي مقناطيسي تابڪاري ذريعي حاصل ڪيل توانائي ۽ هڪ ٿرموڊائنامڪ (&lt;small&gt;thermodynamic&lt;/small&gt;) نظام جي اندروني توانائي شامل آهي. 

سڀئي جاندار مسلسل توانائي وٺن ٿا ۽ آزاد ڪن ٿا. ڪميت ۽ توانائي جي برابري جي ڪري، ڪنهن به شئي جي ڪميت (Mass) هجي جڏهن ته ساڪن هجي (جنهن کي باقي ڪميت سڏيو ويندو آهي) ان ۾ به توانائي جي برابر مقدار هوندي آهي جنهن جي شڪل کي باقي توانائي سڏيو ويندو آهي ۽ ڪا به اضافي توانائي (ڪنهن به شڪل جي) ان شئي طرفان حاصل ڪيل باقي توانائي مٿان، شي جي ڪل ڪميت کي وڌائيندو جيئن ان جي ڪل توانائي وڌي آهي. 

انساني تمدن کي ڪم ڪرڻ لاءِ توانائي جي ضرورت هوندي آهي، جيڪا اها توانائي وسيلن جهڙوڪ فوسل فيول، ايٽمي ايندھن، يا قابل تجديد توانائي مان حاصل ڪري ٿي. ڌرتيءَ جي آبهوا ۽ ماحوليات جا عمل ان توانائيءَ سان هلن ٿا، جيڪا سيارو سج مان حاصل ڪري ٿي (جيتوڻيڪ ٿوري مقدار جيو ٿرمل توانائيءَ جو به حصو آهي).
==شڪلون==
==تاريخ==
==ماپ جا يونٽ==
==سائنسي استعمال== 
==تبديلي== 
==توانائي جي بچاء== 
==توانائي جي منتقلي==
==حرارتي حرڪيات==
==پڻ ڏسو== 
* قابل تجديد توانائي
* توانائي جي ريسائڪلنگ 
* پاور اسٽيشن 
* پائيدار توانائي 
* توانائي جي منتقلي 
* فضلي کان توانائي
* فضلي کان توانائي جا پلانٽ 
* صفر توانائي عمارت
==خارجي لنڪس==
{{Sister project links|d=Q11379|collapsible=collapsed}}
* {{Curlie|Science/Technology/Energy|Energy}}
* [http://www.biocab.org/Heat.html Differences between Heat and Thermal energy] ({{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160827224418/http://www.biocab.org/Heat.html |date=2016-08-27 }}) – BioCab

{{Authority control}}

[[Category:Energy (physics)| ]]
[[Category:Main topic articles]]
[[Category:Nature]]
[[Category:Universe]]
[[Category:Scalar physical quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:توانائي]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:مکيه موضوع جا مضمون]]</text>
      <sha1>3c8gnym1sjbb9b943pgn2eafg28me9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نائٽروجن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72091</id>
    <revision>
      <id>318391</id>
      <parentid>315615</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:44:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9288" sha1="sdiyqboepn7aezrx36134esebpr6ra6" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>sdiyqboepn7aezrx36134esebpr6ra6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318392</id>
      <parentid>318391</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:46:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318392</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19992" sha1="956h875y0fiw4gr8pu5psys1vac1lrg" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}

==آڪسيجن==

'''آڪسيجن''' (Oxygen) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جي [[ڪيميائي نشاني|علامت]] '''&quot;O&quot;''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''&quot;8&quot;''' آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ چالڪوجين گروپ-16 جو ميمبر آهي. هڪ انتهائي رد عمل وارو غير ڌاتو ۽ هڪ طاقتور آڪسائيڊائيزنگ ايجنٽ، &lt;ref&gt;Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8. Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.&lt;/ref&gt; جيڪو آساني سان گھڻن عنصرن ۽ ٻين مرڪبن سان گڏ ٿي آڪسائيڊ ٺاهيندو آهي. آڪسيجن ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي، ۽ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو تقريباً اڌ حصو مختلف آڪسائيڊن جهڙوڪ پاڻي، ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ، آئرن آڪسائيڊ ۽ سليڪيٽ جي صورت ۾ ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Atkins7th&quot;&gt;Atkins, P.; Jones, L.; Laverman, L. (2016).''Chemical Principles'', 7th edition. Freeman. {{ISBN|978-1-4641-8395-9}}&lt;/ref&gt; ڪائنات ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] کان پوءِ ٽيون سڀ کان وڌيڪ مقدار ۾ موجود عنصر آهي. 

معياري گرمي پد ۽ دٻاءُ تي، ٻہ آڪسيجن ايٽم ڊائي آڪسيجن، ڪيميائي فارمولا O2 سان هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائيٽامڪ گيس ٺاهڻ لاءِ covalent  bond جي  ڳنڍيل هوندا. ڊائي آڪسيجن گيس هن وقت زمين جي ماحول جو لڳ ڀڳ %24 مولر حصو ٺاهيندي آهي. آڪسيجن جو هڪ تمام گهٽ ٽرائي اٽامڪ ايلوٽروپ، اوزون (O3) UV شعاعن کي مضبوطيءَ سان جذب ڪري ٿو ۽ هيٺين اسٽريٽوسفيئر تي هڪ حفاظتي اوزون پرت ٺاهيندو آهي. جيڪو بايوسفيئر کي آئنائيزنگ الٽراوائليٽ شعاعن کان بچائيندو آهي. بهرحال، مٿاڇري تي موجود اوزون سموگ جو هڪ corrosive ضمني پيداوار آهي ۽ ان ڪري هڪ هوائي آلودگي آهي.  

سڀني يوڪريوٽڪ جاندارن، جن ۾ ٻوٽا، جانور، فنگس، الجي ۽ گهڻا پروٽسٽس شامل آهن، کي سيلولر تنفس لاءِ آڪسيجن جي ضرورت هوندي آهي. هڪ اهڙو عمل جيڪو کاڌي مان نڪتل نامياتي ماليڪيولن سان آڪسيجن جي رد عمل ذريعي ڪيميائي توانائي ڪڍي ٿو ۽ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ کي فضول پيداوار طور جاري ڪري ٿو. جاندارن ۾ نامياتي ماليڪيولن جا ڪيترائي وڏا طبقا، جهڙوڪ پروٽين، نيوڪلڪ ايسڊ، ڪاربوهائيڊريٽ ۽ چربی،   آڪسيجن ايٽم تي مشتمل هوندا آهن. 

زمين جي ماحول ۾ آڪسيجن بايوٽڪ فوٽو سنٿيسس ذريعي پيدا ٿئي ٿي. جنهن ۾ سج جي روشني ۾ فوٽون توانائي ڪلوروفل ذريعي قبضو ڪئي ويندي آهي ته جيئن پاڻي جي ماليڪيولن کي ورهايو وڃي ۽ پوءِ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ سان رد عمل ڪري ڪاربوهائيڊريٽ پيدا ٿئي ۽ آڪسيجن هڪ ضمني پيداوار جي طور تي خارج ٿئي. * آڪسيجن کي مائيڪل سينڊيووجيئس 1604 کان اڳ الڳ ڪيو هو. * آڪسيجن جي عام صنعتي استعمال ۾ اسٽيل، پلاسٽڪ ۽ ڪپڙي جي پيداوار، اسٽيل ۽ ٻين ڌاتو جي بريزنگ، ويلڊنگ ۽ ڪٽڻ، راڪيٽ پروپيلنٽ، آڪسيجن ٿراپي، ۽ هوائي جهازن، آبدوزين، خلائي پرواز ۽ ڊائيونگ ۾ لائف سپورٽ سسٽم شامل آهن. 

آڪسيجن سال 1604ع کان اڳ سينڊي ووگيئس ھوا مان ڌار ڪئي، پر عام خيال اھو آھي تہ اھا سال 1773ع يا ان کان اڳ ڪارل وليم شيلي سوئيڊن جي شھر اپسالا ۾ دريافت ڪئي. اِھو بہ خيال آهي تہ آڪسيجن [[جوزف پرسٽلي|جوزف پريسٽلي]] سال 1774ع ۾ ولٽ شائر، انگلينڊ ۾ دريافت ڪئي. انھن سڀني مان جوزف پريسٽلي کي ترجيح ملي ڇو تہ ان جي اھا تحقيق سڀ کان پھرين ڇپي. جوزف پريسٽلي ان تحقيق ۾ ھن عنصر کي &quot;ڊائي فلوجسٽيڪيٽيڊ ھوا&quot; جو نالو ڏنو ۽ ان کي بطور عنصر تسليم نہ ڪيو. سڀ کان پھريون سال 1777ع ۾ اينٽوئن ليوازئي ان کي آڪسيجن نالو ڏنو ۽ ان کي [[ڪيميائي عنصر]] طور تسليم ڪيو ۽ ان جي ٻرڻ جي عمل (combustion) واري ڪردار جو صحيح ذڪر ڪيو. 

[[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]] جي مطابق؛ 
 &quot;آڪسيجن هڪ بي رنگ گئس آهي جنھن ۾ نہ بوءِ آهي ۽ نہ وري ذائقو اَٿس. هيءَ گئس هوا کان ڳري آهي ۽ پاڻيءَ کان هلڪي ۽ حل ٿيندڙ آهي.&quot;
 
آڪسيجن، جاندارن جي جياپي لاءِ تمام ضروري آهي. اسان جي ساھہ کڻڻ سان آڪسيجن ڦڦڙن ۾ ويندي آهي. هيءَ گئس ڏينهن ۾ وڻن مان خارج ٿيندي آهي. آڪسيجن جي ھڪ ائٽم ۽ [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] جي ٻن ايٽمن جي ميلاپ سان پاڻي ٺهي ٿو، جنهن جو ڪيميائي فارمولو H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O آهي. ڌرتيءَ جي ماحولياتي دائري ۾ آڪسيجن گئس جو مقدار 21 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A2%DA%AA%D8%B3%D9%8A%D8%AC%D9%86 آڪسيجن : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;


زندگي زمين تي پنھنجا پير کوڙي چڪي هئي ۽ پکڙجڻ شروع ٿي ۽ ايروبڪ مائيڪروب جي شڪل ۾ ھئي. جن مان ٽي ارب سال پھريان [[سائنوبئڪٽيريا]] نڪتا. انھن جي توانائي جو ذريعو سج جي گرمي هئي. آڪسيجن گئس جنھن تي زندگي جو دارومدار آهي، انھن ۾ [[ڦوٽوسنٿيسس]] جو عمل شروع ڪري ڇڏيو. انھن سائنو بيڪٽريا جا ڪيترائي قسم هيا. هر هڪ سج کان ايندڙ مختلف ويولينٿ کي پڪڙيندو ھيو. سمنڊ جي لھرن ۾ ان وقت ڄمو ڳاڙهي رنگ وارو سائنو بيڪٽيريا ۽ سائي رنگ جي الجي شامل ھيا. سج جي روشني جي مدد سان پاڻي ۾ [[برقيو|اليڪٽران]] هلندا هئا جن ڪيميائي ري ايڪشن ڪرڻ شروع ڪيو.  گھٽ ملندڙ سلفر جي بجائي سائنو بيڪٽيريا هاڻي زمين تي گھڻا عام ملندا ھيا، جيڪي ماليڪيولز مان توانائي وٺي سگهن پيا جنھن ڪري انھن جي پيداوار ۾ تمام گھڻو اضافو ٿيو. ان کي مفيد توانائي ۾ بدلجڻ جو عمل ڪلوروفل مان شروع ٿيندو آهي سائي رنگ جي ماليڪيول جيڪي اينٽينا جيان ڪم ڪندا آهن ۽ زمين جي مٿاڇري کان ايندڙ روشني کي جذب ڪندا آهن.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>956h875y0fiw4gr8pu5psys1vac1lrg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318393</id>
      <parentid>318392</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:46:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318393</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12313" sha1="7k1wdq8n204v4dlk682jk7o68l530yv" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_oxygen_in_a_beaker_(cropped_and_retouched).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = آڪسيجن
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;8&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;O
| native_name = Oxygen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Oxygen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع آڪسيجن (O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>7k1wdq8n204v4dlk682jk7o68l530yv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318394</id>
      <parentid>318393</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:50:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318394</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13212" sha1="nns0ckk94nh8afnefvcjn8m45n136og" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = مائع نائٽروجن 
(O2 گئس، 184°C- کان هيٺيان)
}}

14.007 amu

nitrogen → oxygen
Atomic number (Z)
7
Group
group 15 (pnictogens)
Period
period 2
Block
  p-block
Electron configuration
[He] 2s2 2p3
Electrons per shell
2, 5
Physical properties
Phase at STP
gas
Melting point
(N2) 63.23[3] K ​(−209.86[3] °C, ​−345.75[3] °F)
Boiling point
(N2) 77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Density (at STP)
1.2506 g/L[4] at 0 °C, 1013 mbar
when liquid (at b.p.)
0.808 g/cm3
Triple point
63.151 K, ​12.52 kPa
Critical point
126.21 K, 3.39 MPa
Heat of fusion
(N2) 0.72 kJ/mol
Heat of vaporisation
(N2) 5.57 kJ/mol
Molar heat capacity
(N2) 29.124 J/(mol·K)
Vapour pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	37	41	46	53	62	77
Atomic properties
Oxidation states
common: −3, +3, +5
−2,[5] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4[5]
Electronegativity
Pauling scale: 3.04
Ionisation energies
1st: 1402.3 kJ/mol
2nd: 2856 kJ/mol
3rd: 4578.1 kJ/mol
(more)
Covalent radius
71±1 pm

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>nns0ckk94nh8afnefvcjn8m45n136og</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318395</id>
      <parentid>318394</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:54:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318395</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13162" sha1="3jbzutzbjzpf7bxhhxquhrzs13o4n6e" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liqsubdivision.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

nitrogen → oxygen
Atomic number (Z)
7
Group
group 15 (pnictogens)
Period
period 2
Block
  p-block
Electron configuration
[He] 2s2 2p3
Electrons per shell
2, 5
Physical properties
Phase at STP
gas
Melting point
(N2) 63.23[3] K ​(−209.86[3] °C, ​−345.75[3] °F)
Boiling point
(N2) 77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Density (at STP)
1.2506 g/L[4] at 0 °C, 1013 mbar
when liquid (at b.p.)
0.808 g/cm3
Triple point
63.151 K, ​12.52 kPa
Critical point
126.21 K, 3.39 MPa
Heat of fusion
(N2) 0.72 kJ/mol
Heat of vaporisation
(N2) 5.57 kJ/mol
Molar heat capacity
(N2) 29.124 J/(mol·K)
Vapour pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	37	41	46	53	62	77
Atomic properties
Oxidation states
common: −3, +3, +5
−2,[5] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4[5]
Electronegativity
Pauling scale: 3.04
Ionisation energies
1st: 1402.3 kJ/mol
2nd: 2856 kJ/mol
3rd: 4578.1 kJ/mol
(more)
Covalent radius
71±1 pm

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>3jbzutzbjzpf7bxhhxquhrzs13o4n6e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318396</id>
      <parentid>318395</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:56:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318396</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13162" sha1="039r5zss8lfxqy3j2mkrar5bd97neou" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 8
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = وزن 15.99 &lt;ref&gt;
Prohaska, Thomas; Irrgeher, Johanna; Benefield, Jacqueline; Böhlke, John K.; Chesson, Lesley A.; Coplen, Tyler B.; Ding, Tiping; Dunn, Philip J. H.; Gröning, Manfred; Holden, Norman E.; Meijer, Harro A. J. (May 4, 2022). &quot;Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report)&quot;. Pure and Applied Chemistry. doi:10.1515/pac-2019-0603. ISSN 1365-3075.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

nitrogen → oxygen
Atomic number (Z)
7
Group
group 15 (pnictogens)
Period
period 2
Block
  p-block
Electron configuration
[He] 2s2 2p3
Electrons per shell
2, 5
Physical properties
Phase at STP
gas
Melting point
(N2) 63.23[3] K ​(−209.86[3] °C, ​−345.75[3] °F)
Boiling point
(N2) 77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Density (at STP)
1.2506 g/L[4] at 0 °C, 1013 mbar
when liquid (at b.p.)
0.808 g/cm3
Triple point
63.151 K, ​12.52 kPa
Critical point
126.21 K, 3.39 MPa
Heat of fusion
(N2) 0.72 kJ/mol
Heat of vaporisation
(N2) 5.57 kJ/mol
Molar heat capacity
(N2) 29.124 J/(mol·K)
Vapour pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	37	41	46	53	62	77
Atomic properties
Oxidation states
common: −3, +3, +5
−2,[5] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4[5]
Electronegativity
Pauling scale: 3.04
Ionisation energies
1st: 1402.3 kJ/mol
2nd: 2856 kJ/mol
3rd: 4578.1 kJ/mol
(more)
Covalent radius
71±1 pm

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>039r5zss8lfxqy3j2mkrar5bd97neou</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318397</id>
      <parentid>318396</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T15:59:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318397</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12793" sha1="ihe144kbrrjybe3wpocr2bz4tk1sw13" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 7 (نڪٽوجين)
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 16
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

nitrogen → oxygen
Atomic number (Z)
7
Group
group 15 (pnictogens)
Period
period 2
Block
  p-block
Electron configuration
[He] 2s2 2p3
Electrons per shell
2, 5
Physical properties
Phase at STP
gas
Melting point
(N2) 63.23[3] K ​(−209.86[3] °C, ​−345.75[3] °F)
Boiling point
(N2) 77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Density (at STP)
1.2506 g/L[4] at 0 °C, 1013 mbar
when liquid (at b.p.)
0.808 g/cm3
Triple point
63.151 K, ​12.52 kPa
Critical point
126.21 K, 3.39 MPa
Heat of fusion
(N2) 0.72 kJ/mol
Heat of vaporisation
(N2) 5.57 kJ/mol
Molar heat capacity
(N2) 29.124 J/(mol·K)
Vapour pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	37	41	46	53	62	77
Atomic properties
Oxidation states
common: −3, +3, +5
−2,[5] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4[5]
Electronegativity
Pauling scale: 3.04
Ionisation energies
1st: 1402.3 kJ/mol
2nd: 2856 kJ/mol
3rd: 4578.1 kJ/mol
(more)
Covalent radius
71±1 pm

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>ihe144kbrrjybe3wpocr2bz4tk1sw13</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318398</id>
      <parentid>318397</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T16:00:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318398</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12790" sha1="i1n74aluzvtbo1zhb92x1gwijkmqnc7" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,6
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪتوجين)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 66±2 پيڪو ميٽر (ڪوويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 1313.9 kJ/mol
2nd: 3388.3 kJ/mol
3rd: 5300.5 kJ/mol
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -2&lt;br&gt;
 -1،  +1، +2&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.44 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

nitrogen → oxygen
Atomic number (Z)
7
Group
group 15 (pnictogens)
Period
period 2
Block
  p-block
Electron configuration
[He] 2s2 2p3
Electrons per shell
2, 5
Physical properties
Phase at STP
gas
Melting point
(N2) 63.23[3] K ​(−209.86[3] °C, ​−345.75[3] °F)
Boiling point
(N2) 77.355 K ​(−195.795 °C, ​−320.431 °F)
Density (at STP)
1.2506 g/L[4] at 0 °C, 1013 mbar
when liquid (at b.p.)
0.808 g/cm3
Triple point
63.151 K, ​12.52 kPa
Critical point
126.21 K, 3.39 MPa
Heat of fusion
(N2) 0.72 kJ/mol
Heat of vaporisation
(N2) 5.57 kJ/mol
Molar heat capacity
(N2) 29.124 J/(mol·K)
Vapour pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	37	41	46	53	62	77
Atomic properties
Oxidation states
common: −3, +3, +5
−2,[5] −1,[5] 0,[6] +1,[5] +2,[5] +4[5]
Electronegativity
Pauling scale: 3.04
Ionisation energies
1st: 1402.3 kJ/mol
2nd: 2856 kJ/mol
3rd: 4578.1 kJ/mol
(more)
Covalent radius
71±1 pm

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>i1n74aluzvtbo1zhb92x1gwijkmqnc7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318400</id>
      <parentid>318398</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:11:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318400</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12175" sha1="6kg8dkfxtbk2xnnc9jo0ouljyh5588f" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (90.188°K) (182.962°C-)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (54.36°K) (218.79°C-)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.429 گرام في لٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪتوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

MP
(63.23°K) ​(209.86°C-) (N2 گئس)
BP
(77.355°K) ​(195.795°C-) (N2 گئس)
 
Density (at STP)
1.2506 گرام في لٽر  0°C؛ 1013 mbar)
&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
F:
(N2) 0.72
V:
5.57 (N2)
M:
29.124 (N2)
Hh
 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>6kg8dkfxtbk2xnnc9jo0ouljyh5588f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318401</id>
      <parentid>318400</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:22:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318401</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12317" sha1="dikruww4l8s4qgs1bs2z7ufpc24t97g" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.444 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.82 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.378 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪتوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

MP
(63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
BP
(77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
 
Density (at STP)
1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
F:
(N2) 0.72
V:
5.57 (N2)
M:
29.124 (N2)
Hh
 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>dikruww4l8s4qgs1bs2z7ufpc24t97g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318402</id>
      <parentid>318401</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:27:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318402</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12330" sha1="tqs0oeflvntyzzkuaqh6hdd6pos3t3i" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪتوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

14.007 amu

MP
(63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
BP
(77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
 
Density (at STP)
1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)

F:
0.72 (N2)
V:
5.57 (N2)
M:
29.124 (N2)

 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>tqs0oeflvntyzzkuaqh6hdd6pos3t3i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318403</id>
      <parentid>318402</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>318403</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12033" sha1="b9setulr0csw8g9n6ld52mv230c4par" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>b9setulr0csw8g9n6ld52mv230c4par</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318404</id>
      <parentid>318403</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:30:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318404</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14782" sha1="6rxjjrkuu6b3k9j53bk5vbicgeakd0m" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.
[[File: Nitrogen.svg|thumb|نائٽروجن]]

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان،  ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>6rxjjrkuu6b3k9j53bk5vbicgeakd0m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318405</id>
      <parentid>318404</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:31:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318405</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14735" sha1="kgilomcnbzyucmpvpgstft1ehm0tqg5" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>kgilomcnbzyucmpvpgstft1ehm0tqg5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318406</id>
      <parentid>318405</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T17:31:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11976" sha1="4zvw863vgz9wmtq4596tehbsosyy90e" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>4zvw863vgz9wmtq4596tehbsosyy90e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪم (طبعيات)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72311</id>
    <revision>
      <id>318490</id>
      <parentid>290632</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:42:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318490</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3108" sha1="smn4cvtsps3ry83q83m88gslacw7m8j" xml:space="preserve">[[File:Work_02.png | thumb | 220x124px | right | فزڪس ۾ ڪم جي وصف، طاقت لڳائڻ سان فاصلو طي ٿئي ٿو جنھن کي ڪم چئجي ٿو]]ڪم (Work) علم طبعيء ۾ اھڙي عمل کي چئبو آهي جنهن ۾ ڪجهه زور لڳي گڏوگڏ ڪجهه مفاصلو بہ طئه ٿئي.

فزڪس ۾، ڪم هڪ توانائي آهي جيڪو ڪنهن شئي ڏانهن منتقل ڪيو ويو آهي يا طاقت جي استعمال ذريعي هٽائو (displacement)  سان. ان جي آسان ترين شڪل ۾، حرڪت جي سمت سان ٺهڪندڙ مسلسل قوت لاء، ڪم  قوت ۽ فاصلي جي سفر جي پيداوار جي  برابر آهي. 

W=F.s

هڪ قوت کي مثبت ڪم ڪرڻ لاءِ چئبو آهي جيڪڏهن لاڳو ڪيو وڃي ته ان ۾ هڪ جزو هجي جيڪو لاڳو ٿيڻ واري نقطي جي ھتائو جي سمت ۾ هجي. هڪ قوت منفي ڪم ڪري ٿي جيڪڏهن ان ۾ قوت جي درخواست جي نقطي تي ھتائو جي سمت سامهون هڪ جزو آهي. مثال طور، جڏهن هڪ بال کي زمين کان مٿي رکيو وڃي ٿو ۽ پوءِ اڇلايو وڃي ٿو، ته بال تي ڪشش ثقل قوت طرفان ڪيل ڪم مثبت آهي ۽ بال جي وزن جي برابر آهي (هڪ قوت) جي ھٹائو فاصلي سان ضرب ڪيو وڃي ٿو. زمين (هڪ ھٹائو). جيڪڏهن بال کي مٿي طرف اڇلايو وڃي ٿو، ڪشش ثقل قوت طرفان ڪيل ڪم منفي آهي ۽ مٿي جي سمت ۾ ھتائو سان ضرب ڪيل وزن جي برابر آهي. &lt;ref name=&quot;:12&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.ncert.nic.in/ncerts/l/keph106.pdf|title=Physics Book|author=[[National Council of Educational Research and Training|NCERT]]|date=2020|website=ncert.nic.in|access-date=24 November 2021}}&lt;/ref&gt;

ٻئي قوت ۽ ھٹائو ویکٹر آهن. ڪيل ڪم ٻن ویکٹرز جي ڊاٽ پراڊڪٽ پاران ڏنل آهي. جڏهن قوت &quot;F&quot; مسلسل آهي ۽ قوت ۽ ھٹائو &quot;s&quot;  پڻ مسلسل آهي ء بئین جي وچ ۾ زاويو &quot;θ&quot; آھی،  پوء ڪيو ويو ڪم  هيت ڏنل آهي: &lt;math display=&quot;block&quot; qid=Q42213&gt; W = F s \cos{\theta}&lt;/math&gt;جيڪڏهن قوت متغير آهي، ته پوءِ ڪم کي هيٺين مساوات ذريعي ڏئي سگهجي ٿو؛

&lt;math&gt;W = \int \vec{F} \cdot d\vec{s}
&lt;/math&gt;

ھتی &lt;math&gt;d\vec{s}
&lt;/math&gt; ھٹائو واری ویکٹر م معمولی تبدیلی آھی.

ڪم هڪ اسڪيلر مقدار آهي،,&lt;ref name=&quot;Young&quot; /&gt; تنهنڪري ان جي صرف مقدار ھوندی آهي ۽ ڪا به سمت ناهي. ڪم توانائي کي هڪ جاءِ کان ٻئي هنڌ، يا هڪ روپ ٻئي ڏانهن منتقل ڪري ٿو. ڪم جو SI يونٽ جول (J) آهي، ساڳيو يونٽ توانائي لاءِ آهي.

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ميڪينيڪل انجنيئرنگ]]</text>
      <sha1>smn4cvtsps3ry83q83m88gslacw7m8j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايٽمي نمبر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72313</id>
    <revision>
      <id>318416</id>
      <parentid>314573</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:58:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318416</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3117" sha1="o8qwp05job2jmbq44l41f725iz2knh0" xml:space="preserve">{{Short description|Number of protons found in the nucleus of an atom}}
{{Distinguish|Atomic mass|Mass number|Atomic weight}}
'''ايٽمي نمبر''' (Atomic Number) ھر [[ڪيميائي عنصر]] ۾ موجود [[اليڪٽران|اليڪٽرانن]] يا [[پروٽان|پروٽانن]] جي تعداد کي ظاھر ڪري ٿو. هن سائنسي علامت &quot;Z&quot; دؤري جدول ۾ عنصرن جي ترتيب سندن وڌندڙ ايٽمي نمبر مطابق ڪئي وئي آهي.
[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|ڪيميائي تت جي نشان تي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت]]
ڪنهن ڪيميائي عنصر جو ايٽمي نمبر يا نيوڪليئر چارج نمبر (علامت Z) ان جي ايٽمي نيوڪليس جو چارج نمبر آهي. پروٽان ۽ نيوٽران تي مشتمل عام نيوڪليس لاءِ، اهو پروٽان نمبر (np) يا ان عنصر جي هر ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽان جي تعداد جي برابر آهي. ايٽمي نمبر کي عام ڪيميائي عنصرن کي منفرد طور تي سڃاڻڻ لاءِ استعمال ڪري سگهجي ٿو. عام غير چارج ٿيل ايٽم ۾، اليڪٽرانن جي تعداد پڻ ايٽمي نمبر (پروٽان جي تعداد)جي برابر هوندي آهي. 

هڪ عام ايٽم، جنهن ۾ پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران شامل آهن، ۾ ايٽمي نمبر &quot;Z&quot; ۽ نيوٽران نمبر &quot;N&quot; جو مجموعو ايٽم جو ايٽمي ماس نمبر &quot;A&quot; ڏئي ٿو. جيئن ته پروٽان ۽ نيوٽران جو ماس تقريبن ساڳيو هوندو آهي (اليڪٽران جو ماس ۽ نيوڪليس بانڊنگ جي ڪارڻ ماس جي ڪمي هميشه نيوڪليس جي ماس جي مقابلي ۾، نه هجڻ برابر آهي). ڪنهن به ايٽم جو ايٽمي ماس، جڏهن ڊالٽن، هڪ مقدار جنهن کي &quot;نسبتي آئسوٽوپ ماس&quot; سڏيو ويندو آهي، پوري ماس نمبر A جي %1 جي اندر هوندو آهي.
 
ايٽم جيڪي ساڳيا ايٽمي نمبر پر مختلف نيوٽران نمبر، ۽ ان ڪري مختلف ماس نمبر رکڻ ٿا، همجاء يا آئسوٽوپ (Isotopes) طور سڃاڻيا وڃن ٿا. قدرتي طور تي موجود عنصرن ۾ 3/4 کان وڌيڪ آئسوٽوپس جي ميلاپ جي طور تي موجود آهن. 

ايٽمي ماس نمبر جي علامت Z، علم ڪيميا ۽ طبيعيات جي خيالن جي جديد ترکیب کان اڳ جي آهي، جيڪا جرمن لفظ (Zahl، معني نمبر) مان آئي آهي.

==نوٽيشن==
==تاريخ== 
==ڪيميائي خاصيتون==
==نوان عنصر==
==پڻ ڏسو==
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي نشاني]]
* [[ڪيميائي عنصر]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

{{wiktionary|ايٽمي نمبر}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>o8qwp05job2jmbq44l41f725iz2knh0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايٽمي مايو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72314</id>
    <revision>
      <id>318415</id>
      <parentid>314563</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:57:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318415</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5189" sha1="ca92iyzlw31mpidz7rotmypjqrg2pmj" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ca92iyzlw31mpidz7rotmypjqrg2pmj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318459</id>
      <parentid>318415</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T01:31:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:ڪيميائي مقدارون]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318459</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5189" sha1="byu389yjjm4eds96df1u6we699e8d7z" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>byu389yjjm4eds96df1u6we699e8d7z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايل جي ڪارپوريشن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>73523</id>
    <revision>
      <id>318389</id>
      <parentid>260220</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T13:46:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RustaviOri</username>
        <id>20453</id>
      </contributor>
      <origin>318389</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="634" sha1="53cshhm7pgjbts1ijhe4y7e6e7gvuj1" xml:space="preserve">'''ايل جي ڪارپوريشن''' (ڪورين: 법인) [[ڏکڻ ڪوريا]] جي ھڪ ڪارپوريشن آھي جيڪا 1974ع ۾ شروع ڪئي وئي. ان جو هيڊ ڪوارٽر ڏکڻ ڪوريا ۾ آهي. اها انھن مشھور ڪمپنين مان هڪ آهي جيڪي گهريلو ۽ اليڪٽرانڪ اوزار ٺاھن ٿيون.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.reuters.com/article/us-lgdisplay-idUSTRE52B0BN20090312|title=LG Display shares drop 5.4 percent on Philips stake sale|date=2009-03-12|work=Reuters|access-date=2023-10-13|language=en}}&lt;/ref&gt;
[[File: LG logo (2014).svg]]

== حوالا ==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>53cshhm7pgjbts1ijhe4y7e6e7gvuj1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بھگوال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>74191</id>
    <revision>
      <id>318390</id>
      <parentid>317437</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T14:49:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Murshad87</username>
        <id>17961</id>
      </contributor>
      <comment>remove cat</comment>
      <origin>318390</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10193" sha1="54gmjcbxt1xcl4hdth20dzjlgsm68r8" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = Bhagwal
| native_name = {{Nastaliq|بھگوال}}
| native_name_lang = ur
| settlement_type = ڳوٺ ۽ يونين ڪائونسل
| official_name = 
| image_skyline = File:Bhagwal_sign_board.png
| imagesize = 
| image_caption = 
| image_map = 
| pushpin_map = Pakistan Punjab#Pakistan
| pushpin_label_position = &lt;!-- left, right, top, bottom, none --&gt;
| pushpin_mapsize = 
| pushpin_map_caption = Location in Punjab Pakistan
| subdivision_type = [[ملک]]
| subdivision_name = [[پاکستان]]
| subdivision_type1 = [[صوبو]]
| subdivision_name1 = [[پنجاب]]
| subdivision_type2 = ڈویژن
| subdivision_name2 = [[گجرات ضلعو|گجرات]]
| subdivision_type3 = [[ضلعو]]
| subdivision_name3 = [[گجرات ضلعو]]
| subdivision_type4 = [[تعلقو ]]
| subdivision_name4 = کھاریاں 
| subdivision_type5 = Police Circle
| subdivision_name5 = Kharian Circle
| subdivision_type6 = [[Police Station]]
| subdivision_name6 = [[Guliana, Gujrat |Guliana]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.punjabpolice.gov.pk/gujrat_directory| title=SDPOs and Police Stations - Guliana-Gujrat &amp;#124; Punjab Police}}&lt;/ref&gt;
| government_footnotes = 
| government_type = 
| leader_title1 = Government type
| leader_name1 = [[Local government]]
| established_title = 
| established_date = 
| area_total_km2 = 
| area_metro_km2 = 
| population_as_of = 
| population_footnotes = 
| population_note = 
| population_total = 10669
| population_density_km2 = 
| population_urban = 
| population_density_urban_km2 = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 282
| elevation_ft = 991
| postal_code_type = 
| postal_code = 50151
| area_code = 0573
| area_code_type = [[List of dialling codes of Pakistan |Calling code]]
| website = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
| footnotes = &lt;ref&gt;{{Cite web|title = Bhagwal Gujrat Punjab - Google-søk|url= https://www.google.com/search?q=Bhagwal+Gujrat+Punjab&amp;tbm=isch |accessdate= 2023-12-03}}&lt;/ref&gt;
| population_demonym = Bhagwalian
}}{{حوالو}}
بھگوال  [[پاڪستان]] جي [[پنجاب، پاڪستان|صوبي پنجاب]] جي  [[گجرات ضلعو|گجرات ضلعو جي]] [[:en:Kharian_Tehsil|تعلقي کھاریاں]] جو هڪ ڳوٺ ۽ [[پاڪستان جون يونين ڪائونسلون|يونين ڪائونسل]] آهي.[[پاڪستان]]  جي راڄڌاني [[اسلام آباد]] کان بھگوال '''جو''' فاصلو لڳ ڀڳ {{Convert|131|km}} آهي. &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://pakistan.places-in-the-world.com/1182851-place-bhagwal.html|title=Bhagwal, Pakistan - Facts and information on Bhagwal - Pakistan.Places-in-the-world.com|website=pakistan.places-in-the-world.com|access-date=2023-11-05}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
بھگوال ويڪرائي ڦاڪ &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://wikimap.toolforge.org/?wp=false&amp;cluster=false&amp;zoom=16&amp;lat=032.824850&amp;lon=0073.950790|title=Bhagwal WikiMap|website=wikimap.toolforge.org|access-date=2023-12-25}}&lt;/ref&gt; 32.8214 ۽ ڊگھائي 73.9554 تي واقع آهي 282 ميٽر جي اوچائي سان &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.fallingrain.com/world/PK/04/Bhagwal3.html|title=Maps, Weather, and Airports for Bhagwal, Pakistan|website=www.fallingrain.com|access-date=2023-10-29}}&lt;/ref&gt; [[:en:M-12_motorway_(Pakistan)|کھاریاں سمبڑیال]] (اڃا تائين تعمير هيٺ)  بھگوال جي ويجهو رستو آهي. آخري پوائنٽ M12 موٽر وي ڏکڻ طرف ڌام ۽ اوڀر کان بھگوال تائين آهي، ۽ هن نقطي کان هڪ لنڪ روڊ المدثر چوڪ سان ڳنڍي رهيو آهي، جيڪو عام طور تي (بسم الله وڌيڪ يا چوڪ) جي نالي سان مشهور آهي.

ڳوٺ ۾ 6 مسجدون آهن مکيه مڪرازي جامع مسجد گلزار مديني ڳوٺ جي  ويجهن ڳوٺن ۾ گليانه ، گولڙا هاشم ، جهنتلا ، شوريان، ڌم ڌل گجر ،لمے ،چک بختاور ۽، جنڊ شريف آهن.

== تعليم ==
4 سرڪاري ۽ 2 خانگي اسڪول آهن:

* گورنمينٽ هاءِ اسڪول  (بوائز) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/Govt-High-School-Bhagwal-Gujrat/100063930764394/?mibextid=ZbWKwL|title=Govt School|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt;
* گورنمينٽ ايليمينٽري اسڪول  (بوائز)

[[فائل:Govt_Primary_school_Bhagwal.jpg|thumb| گورنمينٽ پرائمري اسڪول ]]

* گورنمينٽ هاءِ اسڪول  (گرلز) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.bisegujranwalaboard.com/?page_id=337|title=Affiliated Schools For Girls Gujrat {{!}} BISE Gujranwala Board, Govt Girls High School Bhagwal|date=2010-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20101224165653/http://www.bisegujranwalaboard.com/?page_id=337|archive-date=24 December 2010|access-date=2023-12-05}}&lt;/ref&gt;

* گورنمينٽ پرائمري اسڪول  (گرلز)

* 02 پرائيويٽ اسڪول مغربي محلا  ۾ &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/AlmasAcademy-Bhagwal/pfbid0KqoMRFaFdpKVqYCA8QZFmanzzP63JDQjt9QLxTGd5vaC1m2LbokGJVbjtMvwX6ail/?mibextid=ZbWKwL|title=Private 01|date=|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/Ali-Public-School-Bhagwal/100067689097663/?mibextid=ZbWKwL|title=Private 02|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt;

== ٻولي ==
پنجابي ڳالهائي ٿي، اها بھگوال ڳوٺ جي مکيه ٻولي آهي. اردو ، قومي ٻولي، وڏي پئماني تي ڳالهائي وڃي ٿي، جڏهن ته انگريزي تعليم يافته اشرافيه طرفان ڳالهائي وڃي ٿي۔

بھگوال جي اڪثر ماڻهن جو هتي زراعت جو ڪاروبار آهي جيڪي معيشت جي ريڙهن جي هڏي آهن.

== زراعت ==

=== مکيه فصل ===

* [[ڪڻڪ]]

[[فائل:Bhagwal_wheat_field.jpg|thumb|  ڪڻڪ جو ميدان کھاڑک ٹبی]]

* [[موتي جوار]]

[[فائل:Pearl_millet_(باجرہ).jpg|thumb| موتي جوار (باجره)]]

* [[مڪئي|مکڻ]]
* [[چانور]]
* [[ڪمند]]
* [[سبزي|ڀاڄيون]]

== اوورسيز پاڪستانين ==
بھگوال مان ٻيا به شريڪ ماڻهو نوڪريون/ ڌنڌي لاءِ وڙهندا ويا. وڏي پئماني تي آباد آهن، گڏيل طور تي گڏ، گڏ گڏ خليجي پاڙي ۾ سماجي ۽ بنيادي صحت جي لاءِ پرڏيهه ۾ جدوجهد سان مقابلو ٿيو ۽ 2016 ۾ الخدمت ڀٽو جي وڏي ۾ وڏي سماجي ويلفيئر سوسائٽي شروع ڪئي. ڳوٺ ۽ ڀرپاسي وارن ۾ بنيادي صحت جون خدمتون ۽ صاف پاڻي جو پروجيڪٽ فراهم ڪرڻ لاءِ تعاون فراهم ڪيو وڃي ٿو. هن ڊسٽرڪٽ تنظيم تحت الخدمت ڪلينڪ ۽ ايم ڪيو ايم سروس جي ضرورتمند ماڻهن لاءِ مفت فراهم ڪرڻ لاءِ اسٽنٽ 4 پاسي ڌمڪي چوڪ تي ڪم ڪرڻ لاءِ ڪم ڪري رهيا آهن، هن وقت تائين تمام گهڻي واٽر فلٽريشن پلانٽس جي تنصيب جي ڀرپاسي ۽ ڀرپاسي ڳوٺ ۾ مڪمل طور تي موجود آهي. مخلوق آهي، اهو سڀ ڪجهه دنيا ۾ خداوال ڊاسپورا جي فرخدليءَ سبب ممڪن آهي. ۽ پاڪستان تنظيم جي مالي مدد ڪري ٿو.
[[فائل:Jamia_Masjid_Gulzar-e_Madina_Bhagwal.jpg|thumb| جامع مسجد گلزار مدينه ]]
[[فائل:مسجد_محمدیہ_غوثیہ_دکھن_والی_بھگوال.png|thumb| مسجد محمديه غوثيہ دکن وارو ]]
[[فائل:Union_Council_Office_Bhagwal.jpg|thumb| يونين ڪائونسل بھگوال آفيس Uc 92]]
[[فائل:Bhagwal_sign_board.png|thumb| سائن بورڊ]]
[[فائل:Chappar_Stop_Main_St_01.jpg|thumb| چپر اسٽاپ  مين اسٽينڊ 01]]
[[فائل:Pakistan_-_Punjab_-_Gujrat.svg|thumb| بھگوال ضلعو گجرات جي  کھاریاں، پنجاب پاڪستان ۾ واقع آهي]]

== حوالا ==

* {{حوالو ويب|url=https://www.bing.com/maps/?v=2&amp;cp=32.821111~73.955278&amp;style=r&amp;lvl=12&amp;sp=Point.32.821111_73.955278_Bhagwal___|title=Bing Maps|website=Bhagwal Bing Maps|language=en|access-date=2023-12-10}}
* [https://www.google.com/maps/place/Bhagwal,+Gujrat,+Punjab,+Pakistan/@32.8213957,73.9552418,14z/data=!4m6!3m5!1s0x391fa6bf10782fbf:0x71850a23cd4e8def!8m2!3d32.8213967!4d73.9559287!16s%2Fg%2F12qgzq7fy?force=pwa&amp;source=mlapk Bhagwal Map]
* [https://pdma.punjab.gov.pk/system/files/Gujrat.pdf UC-92 Bhagwal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20241130183754/https://pdma.punjab.gov.pk/system/files/Gujrat.pdf |date=2024-11-30 }}
* [https://www.dawn.com/news/1738383 Gujrat Division]
* [https://www.roll-of-honour.org.uk/cemeteries/singapore_memorial/m/html/muhammad_e-h.htm Honour of Bhagwal Gujrat]
* [https://www.youtube.com/watch?v=uGiXlPsnbkU&amp;feature=shared Video about Bhagwal made by Pakistan Travel Pioneer]
* {{حوالو ويب|url=https://www.google.com/maps/place/Kharian+Sialkot+M12+Motorway-+%DA%A9%DA%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%BA+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%B9+%D9%85%D9%88%D9%B9%D8%B1%D9%88%DB%92,+%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%81+%D8%B1%D9%88%DA%88,+Bhagwal,+Gujrat,+Punjab,+Pakistan%E2%80%AD/data=!4m2!3m1!1s0x391fa7be907fae99:0x5e61afccfd725ce8?utm_source=mstt_1&amp;entry=gps&amp;lucs=47068615,,47075915&amp;g_ep=CAESCjExLjEwNC4xMDAYACCIJyoSNDcwNjg2MTUsLDQ3MDc1OTE1QgJBRQ%3D%3D|title=Kharian Sambrial M12 Motorway - کھاریاں سمبڑیال موٹروے , Bhagwal, Gujrat, Punjab, Pakistan|date=|website=Kharian Sialkot M12 Motorway- کھاریاں سیالکوٹ موٹروے · گلیانہ روڈ, Bhagwal, Gujrat, Punjab, Pakistan|language=en|access-date=2023-12-03}}
* {{Citation|title=Allama Khadim Hussain Rizvi - Heart Touching Bayan - in Bhagwal Gujrat-Best Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=2uk1a9hSGAA|access-date=2023-12-05|language=en}}
[[زمرو:پنجاب، پاڪستان جا ڳوٺ]]
[[زمرو:گجرات ضلعو]]</text>
      <sha1>54gmjcbxt1xcl4hdth20dzjlgsm68r8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318399</id>
      <parentid>318390</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T16:34:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:خيبر پختونخوا جا ڳوٺ]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318399</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10244" sha1="fs6epd7fb4kztablb7a97csycsvh5y5" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| name = Bhagwal
| native_name = {{Nastaliq|بھگوال}}
| native_name_lang = ur
| settlement_type = ڳوٺ ۽ يونين ڪائونسل
| official_name = 
| image_skyline = File:Bhagwal_sign_board.png
| imagesize = 
| image_caption = 
| image_map = 
| pushpin_map = Pakistan Punjab#Pakistan
| pushpin_label_position = &lt;!-- left, right, top, bottom, none --&gt;
| pushpin_mapsize = 
| pushpin_map_caption = Location in Punjab Pakistan
| subdivision_type = [[ملک]]
| subdivision_name = [[پاکستان]]
| subdivision_type1 = [[صوبو]]
| subdivision_name1 = [[پنجاب]]
| subdivision_type2 = ڈویژن
| subdivision_name2 = [[گجرات ضلعو|گجرات]]
| subdivision_type3 = [[ضلعو]]
| subdivision_name3 = [[گجرات ضلعو]]
| subdivision_type4 = [[تعلقو ]]
| subdivision_name4 = کھاریاں 
| subdivision_type5 = Police Circle
| subdivision_name5 = Kharian Circle
| subdivision_type6 = [[Police Station]]
| subdivision_name6 = [[Guliana, Gujrat |Guliana]]&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://www.punjabpolice.gov.pk/gujrat_directory| title=SDPOs and Police Stations - Guliana-Gujrat &amp;#124; Punjab Police}}&lt;/ref&gt;
| government_footnotes = 
| government_type = 
| leader_title1 = Government type
| leader_name1 = [[Local government]]
| established_title = 
| established_date = 
| area_total_km2 = 
| area_metro_km2 = 
| population_as_of = 
| population_footnotes = 
| population_note = 
| population_total = 10669
| population_density_km2 = 
| population_urban = 
| population_density_urban_km2 = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 282
| elevation_ft = 991
| postal_code_type = 
| postal_code = 50151
| area_code = 0573
| area_code_type = [[List of dialling codes of Pakistan |Calling code]]
| website = &lt;!-- {{URL|example.com}} --&gt;
| footnotes = &lt;ref&gt;{{Cite web|title = Bhagwal Gujrat Punjab - Google-søk|url= https://www.google.com/search?q=Bhagwal+Gujrat+Punjab&amp;tbm=isch |accessdate= 2023-12-03}}&lt;/ref&gt;
| population_demonym = Bhagwalian
}}{{حوالو}}
بھگوال  [[پاڪستان]] جي [[پنجاب، پاڪستان|صوبي پنجاب]] جي  [[گجرات ضلعو|گجرات ضلعو جي]] [[:en:Kharian_Tehsil|تعلقي کھاریاں]] جو هڪ ڳوٺ ۽ [[پاڪستان جون يونين ڪائونسلون|يونين ڪائونسل]] آهي.[[پاڪستان]]  جي راڄڌاني [[اسلام آباد]] کان بھگوال '''جو''' فاصلو لڳ ڀڳ {{Convert|131|km}} آهي. &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://pakistan.places-in-the-world.com/1182851-place-bhagwal.html|title=Bhagwal, Pakistan - Facts and information on Bhagwal - Pakistan.Places-in-the-world.com|website=pakistan.places-in-the-world.com|access-date=2023-11-05}}&lt;/ref&gt;

== جاگرافي ==
بھگوال ويڪرائي ڦاڪ &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://wikimap.toolforge.org/?wp=false&amp;cluster=false&amp;zoom=16&amp;lat=032.824850&amp;lon=0073.950790|title=Bhagwal WikiMap|website=wikimap.toolforge.org|access-date=2023-12-25}}&lt;/ref&gt; 32.8214 ۽ ڊگھائي 73.9554 تي واقع آهي 282 ميٽر جي اوچائي سان &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.fallingrain.com/world/PK/04/Bhagwal3.html|title=Maps, Weather, and Airports for Bhagwal, Pakistan|website=www.fallingrain.com|access-date=2023-10-29}}&lt;/ref&gt; [[:en:M-12_motorway_(Pakistan)|کھاریاں سمبڑیال]] (اڃا تائين تعمير هيٺ)  بھگوال جي ويجهو رستو آهي. آخري پوائنٽ M12 موٽر وي ڏکڻ طرف ڌام ۽ اوڀر کان بھگوال تائين آهي، ۽ هن نقطي کان هڪ لنڪ روڊ المدثر چوڪ سان ڳنڍي رهيو آهي، جيڪو عام طور تي (بسم الله وڌيڪ يا چوڪ) جي نالي سان مشهور آهي.

ڳوٺ ۾ 6 مسجدون آهن مکيه مڪرازي جامع مسجد گلزار مديني ڳوٺ جي  ويجهن ڳوٺن ۾ گليانه ، گولڙا هاشم ، جهنتلا ، شوريان، ڌم ڌل گجر ،لمے ،چک بختاور ۽، جنڊ شريف آهن.

== تعليم ==
4 سرڪاري ۽ 2 خانگي اسڪول آهن:

* گورنمينٽ هاءِ اسڪول  (بوائز) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/Govt-High-School-Bhagwal-Gujrat/100063930764394/?mibextid=ZbWKwL|title=Govt School|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt;
* گورنمينٽ ايليمينٽري اسڪول  (بوائز)

[[فائل:Govt_Primary_school_Bhagwal.jpg|thumb| گورنمينٽ پرائمري اسڪول ]]

* گورنمينٽ هاءِ اسڪول  (گرلز) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.bisegujranwalaboard.com/?page_id=337|title=Affiliated Schools For Girls Gujrat {{!}} BISE Gujranwala Board, Govt Girls High School Bhagwal|date=2010-12-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20101224165653/http://www.bisegujranwalaboard.com/?page_id=337|archive-date=24 December 2010|access-date=2023-12-05}}&lt;/ref&gt;

* گورنمينٽ پرائمري اسڪول  (گرلز)

* 02 پرائيويٽ اسڪول مغربي محلا  ۾ &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/AlmasAcademy-Bhagwal/pfbid0KqoMRFaFdpKVqYCA8QZFmanzzP63JDQjt9QLxTGd5vaC1m2LbokGJVbjtMvwX6ail/?mibextid=ZbWKwL|title=Private 01|date=|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.facebook.com/people/Ali-Public-School-Bhagwal/100067689097663/?mibextid=ZbWKwL|title=Private 02|website=www.facebook.com|access-date=2023-11-27}}&lt;/ref&gt;

== ٻولي ==
پنجابي ڳالهائي ٿي، اها بھگوال ڳوٺ جي مکيه ٻولي آهي. اردو ، قومي ٻولي، وڏي پئماني تي ڳالهائي وڃي ٿي، جڏهن ته انگريزي تعليم يافته اشرافيه طرفان ڳالهائي وڃي ٿي۔

بھگوال جي اڪثر ماڻهن جو هتي زراعت جو ڪاروبار آهي جيڪي معيشت جي ريڙهن جي هڏي آهن.

== زراعت ==

=== مکيه فصل ===

* [[ڪڻڪ]]

[[فائل:Bhagwal_wheat_field.jpg|thumb|  ڪڻڪ جو ميدان کھاڑک ٹبی]]

* [[موتي جوار]]

[[فائل:Pearl_millet_(باجرہ).jpg|thumb| موتي جوار (باجره)]]

* [[مڪئي|مکڻ]]
* [[چانور]]
* [[ڪمند]]
* [[سبزي|ڀاڄيون]]

== اوورسيز پاڪستانين ==
بھگوال مان ٻيا به شريڪ ماڻهو نوڪريون/ ڌنڌي لاءِ وڙهندا ويا. وڏي پئماني تي آباد آهن، گڏيل طور تي گڏ، گڏ گڏ خليجي پاڙي ۾ سماجي ۽ بنيادي صحت جي لاءِ پرڏيهه ۾ جدوجهد سان مقابلو ٿيو ۽ 2016 ۾ الخدمت ڀٽو جي وڏي ۾ وڏي سماجي ويلفيئر سوسائٽي شروع ڪئي. ڳوٺ ۽ ڀرپاسي وارن ۾ بنيادي صحت جون خدمتون ۽ صاف پاڻي جو پروجيڪٽ فراهم ڪرڻ لاءِ تعاون فراهم ڪيو وڃي ٿو. هن ڊسٽرڪٽ تنظيم تحت الخدمت ڪلينڪ ۽ ايم ڪيو ايم سروس جي ضرورتمند ماڻهن لاءِ مفت فراهم ڪرڻ لاءِ اسٽنٽ 4 پاسي ڌمڪي چوڪ تي ڪم ڪرڻ لاءِ ڪم ڪري رهيا آهن، هن وقت تائين تمام گهڻي واٽر فلٽريشن پلانٽس جي تنصيب جي ڀرپاسي ۽ ڀرپاسي ڳوٺ ۾ مڪمل طور تي موجود آهي. مخلوق آهي، اهو سڀ ڪجهه دنيا ۾ خداوال ڊاسپورا جي فرخدليءَ سبب ممڪن آهي. ۽ پاڪستان تنظيم جي مالي مدد ڪري ٿو.
[[فائل:Jamia_Masjid_Gulzar-e_Madina_Bhagwal.jpg|thumb| جامع مسجد گلزار مدينه ]]
[[فائل:مسجد_محمدیہ_غوثیہ_دکھن_والی_بھگوال.png|thumb| مسجد محمديه غوثيہ دکن وارو ]]
[[فائل:Union_Council_Office_Bhagwal.jpg|thumb| يونين ڪائونسل بھگوال آفيس Uc 92]]
[[فائل:Bhagwal_sign_board.png|thumb| سائن بورڊ]]
[[فائل:Chappar_Stop_Main_St_01.jpg|thumb| چپر اسٽاپ  مين اسٽينڊ 01]]
[[فائل:Pakistan_-_Punjab_-_Gujrat.svg|thumb| بھگوال ضلعو گجرات جي  کھاریاں، پنجاب پاڪستان ۾ واقع آهي]]

== حوالا ==

* {{حوالو ويب|url=https://www.bing.com/maps/?v=2&amp;cp=32.821111~73.955278&amp;style=r&amp;lvl=12&amp;sp=Point.32.821111_73.955278_Bhagwal___|title=Bing Maps|website=Bhagwal Bing Maps|language=en|access-date=2023-12-10}}
* [https://www.google.com/maps/place/Bhagwal,+Gujrat,+Punjab,+Pakistan/@32.8213957,73.9552418,14z/data=!4m6!3m5!1s0x391fa6bf10782fbf:0x71850a23cd4e8def!8m2!3d32.8213967!4d73.9559287!16s%2Fg%2F12qgzq7fy?force=pwa&amp;source=mlapk Bhagwal Map]
* [https://pdma.punjab.gov.pk/system/files/Gujrat.pdf UC-92 Bhagwal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20241130183754/https://pdma.punjab.gov.pk/system/files/Gujrat.pdf |date=2024-11-30 }}
* [https://www.dawn.com/news/1738383 Gujrat Division]
* [https://www.roll-of-honour.org.uk/cemeteries/singapore_memorial/m/html/muhammad_e-h.htm Honour of Bhagwal Gujrat]
* [https://www.youtube.com/watch?v=uGiXlPsnbkU&amp;feature=shared Video about Bhagwal made by Pakistan Travel Pioneer]
* {{حوالو ويب|url=https://www.google.com/maps/place/Kharian+Sialkot+M12+Motorway-+%DA%A9%DA%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%DA%BA+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%84%DA%A9%D9%88%D9%B9+%D9%85%D9%88%D9%B9%D8%B1%D9%88%DB%92,+%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%81+%D8%B1%D9%88%DA%88,+Bhagwal,+Gujrat,+Punjab,+Pakistan%E2%80%AD/data=!4m2!3m1!1s0x391fa7be907fae99:0x5e61afccfd725ce8?utm_source=mstt_1&amp;entry=gps&amp;lucs=47068615,,47075915&amp;g_ep=CAESCjExLjEwNC4xMDAYACCIJyoSNDcwNjg2MTUsLDQ3MDc1OTE1QgJBRQ%3D%3D|title=Kharian Sambrial M12 Motorway - کھاریاں سمبڑیال موٹروے , Bhagwal, Gujrat, Punjab, Pakistan|date=|website=Kharian Sialkot M12 Motorway- کھاریاں سیالکوٹ موٹروے · گلیانہ روڈ, Bhagwal, Gujrat, Punjab, Pakistan|language=en|access-date=2023-12-03}}
* {{Citation|title=Allama Khadim Hussain Rizvi - Heart Touching Bayan - in Bhagwal Gujrat-Best Video|url=https://www.youtube.com/watch?v=2uk1a9hSGAA|access-date=2023-12-05|language=en}}
[[زمرو:پنجاب، پاڪستان جا ڳوٺ]]
[[زمرو:خيبر پختونخوا جا ڳوٺ]]
[[زمرو:گجرات ضلعو]]</text>
      <sha1>fs6epd7fb4kztablb7a97csycsvh5y5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ويلاسٽي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76455</id>
    <revision>
      <id>318445</id>
      <parentid>290359</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:05:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318445</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1286" sha1="ruzku2d8gp4cpvqq6e5ghcjvxhmf51z" xml:space="preserve">ڪنھن بہ جسم جي حرڪت/ [[رفتار]] سان گڏ جيڪڏهن ان جي طرف جي بہ ڄاڻ هجي تہ اها ان جسم جي '''ويلاسٽي''' (Velocity) سڏبي. انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) مطابق تيزيءَ جو ايڪو ميٽر في سيڪنڊ آهي، جڏهن تہ عام طور تيزيءَ جي ايڪي لاءِ روزمره جي زندگيءَ ۾ ڪلوميٽر في سيڪنڊ يا ميل في سيڪنڊ استعمال ٿيندو آھي تہ هوائي ۽ سامونڊي سفر لاءِ ناٽ (Knot) ڪتب آڻيندا آهيون. اهڙي وڌ ۾ وڌ تيزي، جنھن سان ڪا معلومات يا توانائي پھچائي سگهجي ٿي، اها ڪنھن خال/ خلا ۾ [[روشني]]ءَ جي رفتار 299،792،458 ميٽر في سيڪنڊ، اٽڪل 1079 ملين ڪلوميٽر في ڪلاڪ (671،000،000 ميل في ڪلاڪ) آهي.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1|title=رفتار : (Sindhianaسنڌيانا)|website=www.encyclopediasindhiana.org|language=sd|access-date=2024-06-10}}&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:رفتار]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>ruzku2d8gp4cpvqq6e5ghcjvxhmf51z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318469</id>
      <parentid>318445</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:33:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318469</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1325" sha1="ag1ep6ump8b9geeocju5t5w4h6s798y" xml:space="preserve">ڪنھن بہ جسم جي حرڪت/ [[رفتار]] سان گڏ جيڪڏهن ان جي طرف جي بہ ڄاڻ هجي تہ اها ان جسم جي '''ويلاسٽي''' (Velocity) سڏبي. انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) مطابق تيزيءَ جو ايڪو ميٽر في سيڪنڊ آهي، جڏهن تہ عام طور تيزيءَ جي ايڪي لاءِ روزمره جي زندگيءَ ۾ ڪلوميٽر في سيڪنڊ يا ميل في سيڪنڊ استعمال ٿيندو آھي تہ هوائي ۽ سامونڊي سفر لاءِ ناٽ (Knot) ڪتب آڻيندا آهيون. اهڙي وڌ ۾ وڌ تيزي، جنھن سان ڪا معلومات يا توانائي پھچائي سگهجي ٿي، اها ڪنھن خال/ خلا ۾ [[روشني]]ءَ جي رفتار 299،792،458 ميٽر في سيڪنڊ، اٽڪل 1079 ملين ڪلوميٽر في ڪلاڪ (671،000،000 ميل في ڪلاڪ) آهي.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%B1%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%B1|title=رفتار : (Sindhianaسنڌيانا)|website=www.encyclopediasindhiana.org|language=sd|access-date=2024-06-10}}&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:رفتار]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>ag1ep6ump8b9geeocju5t5w4h6s798y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:گيس جا قانون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>77258</id>
    <revision>
      <id>318477</id>
      <parentid>290335</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T06:33:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318477</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="572" sha1="b2x4fx3k1o8dw0dqqh7lkspmugz1c4e" xml:space="preserve">Ampère's circuital law
Gauss's law (flux)
Archimedes' principle
Heisenberg's uncertainty principle
Bernoulli's principle
Hooke's law
Hund's rules 
Ohm's law
Kirchhoff's law of Electrical Circuit
Snell's law (optics)
Stefan–Boltzmann law (Black body radiation)


Avogadro's law (Category:Gas Laws)
Charles's law
Gay-Lussac's law
Graham's Law of Diffusion 
Dalton Law of Partial Pressure 
Hess's law
Raoult's law (chemistry) 

Mendel's laws (Genetics) 

Pythagorean theorem (Trigonometry)


[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:Gas Laws]
[[زمرو:Scientific Laws]]</text>
      <sha1>b2x4fx3k1o8dw0dqqh7lkspmugz1c4e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318481</id>
      <parentid>318477</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318481</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1099" sha1="pl4fo3r5hxugfi4p03chlf8r3ymkje0" xml:space="preserve">* ٿرموڊائنامڪس جا قانون 
* ايمپيئر جو گردشي قانون 
* گاس جو قانون (فلڪس) 
* آرشيميڊس جو اصول شير 
* هائيزنبرگ جو غير يقيني اصول 
* برنولي جو اصول 
* هڪ جو قانون 
* هنڊ جا اصول 
* اوهم جو قانون 
* ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون 
* سنيل جو روشني جو قانون (بصريات) 
* اسٽيفن-بولٽزمان جو قانون (ڪاري جسم جي تابڪاري) 
* ايووگاڊرو جو قانون (زمرو: گيس جا قانون)
* چارلس جو قانون 
* گي-لوساڪ جو قانون 
* گراهم جو قانون 
* ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون 
* هيس جو قانون 
* راولٽ جو قانون (ڪيميا) 
* مينڊيل جا جينيات جا قانون (جينياتي) 
* پيٿاگور جو نظريو (ٽرگنوميٽري)

 [[زمرو:طبيعيات]] 
[[زمرو: گيس جا قانون]] 
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>pl4fo3r5hxugfi4p03chlf8r3ymkje0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318505</id>
      <parentid>318481</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:05:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318505</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1014" sha1="14tftidrslih81lgiyl0a8hdcp8shps" xml:space="preserve">* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]] 
* [[گاس جو قانون]] 
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]
* [[برنولي جو اصول]] 
* [[هڪ جو قانون]]
* [[هنڊ جا اصول]] 
* [[اوهم جو قانون]] 
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]] 
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]] 
* [[گي-لوساڪ جو قانون]] 
* [[گراهم جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[هيس جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  
* [[فيثا غورث ٿيورم]]

 [[زمرو:طبيعيات]] 
[[زمرو: گيس جا قانون]] 
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>14tftidrslih81lgiyl0a8hdcp8shps</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318515</id>
      <parentid>318505</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:19:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:طبعي مقدارون]] کي [[زمرو:گيس جا قانون]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318505</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1014" sha1="14tftidrslih81lgiyl0a8hdcp8shps" xml:space="preserve">* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]] 
* [[گاس جو قانون]] 
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]
* [[برنولي جو اصول]] 
* [[هڪ جو قانون]]
* [[هنڊ جا اصول]] 
* [[اوهم جو قانون]] 
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]] 
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]] 
* [[گي-لوساڪ جو قانون]] 
* [[گراهم جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[هيس جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  
* [[فيثا غورث ٿيورم]]

 [[زمرو:طبيعيات]] 
[[زمرو: گيس جا قانون]] 
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>14tftidrslih81lgiyl0a8hdcp8shps</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318517</id>
      <parentid>318515</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:20:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318517</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="964" sha1="jolqfvtnswvp47c1azxtaz6scjnil4v" xml:space="preserve">* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]] 
* [[گاس جو قانون]] 
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]
* [[برنولي جو اصول]] 
* [[هڪ جو قانون]]
* [[هنڊ جا اصول]] 
* [[اوهم جو قانون]] 
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]] 
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]] 
* [[گي-لوساڪ جو قانون]] 
* [[گراهم جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[هيس جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  
* [[فيثا غورث ٿيورم]]

 [[زمرو:طبيعيات]] 
[[زمرو:سائنسي قانون]] 
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>jolqfvtnswvp47c1azxtaz6scjnil4v</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>آئيوانووو اوبلاسٽ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>78757</id>
    <revision>
      <id>318479</id>
      <parentid>283597</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:04:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318479</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9025" sha1="gkzaucnxf8di02hefrdq4dyykau5npp" xml:space="preserve">{{short description|First-level administrative division of Russia}}
{{Infobox Russian federal subject
|en_name=آئيوانووو اوبلاسٽ&lt;br&gt;Ivanovo Oblast
|ru_name=Ивановская область
|image_map=Map of Russia (2014–2022) - Ivanovo Oblast (Crimea disputed).svg
|coordinates = {{coord|57|01|N|41|31|E|type:adm1st_region:RU|display=inline,title}}
|image_coa=Coat of Arms of Ivanovo Oblast.svg
|coa_caption=[[Coat of arms of Ivanovo Oblast|Coat of arms]]
|image_flag=Flag of Ivanovo Oblast.svg
|flag_caption=[[Flag of Ivanovo Oblast|Flag]]
|anthem=
|anthem_ref=
|holiday
|holiday_ref
|political_status=اوبلاسٽ
|political_status_link=Oblasts of Russia
|federal_district=مرڪزي
|economic_region=مرڪزي
|adm_ctr_type=انتظامي مرڪز
|adm_ctr_name=آئيوانووو
|adm_ctr_ref=&lt;ref name=&quot;AdmCtr&quot;&gt;Charter of Ivanovo Oblast, Article&amp;nbsp;7&lt;/ref&gt;
|pop_2021census=927828
|pop_2021census_rank=55th
|urban_pop_2010census=81.9%
|rural_pop_2010census=18.1%
|pop_2021census_ref=&lt;ref name=2021census&gt;{{cite web|title=Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации|url=https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx|publisher=[[Federal State Statistics Service (Russia)|Federal State Statistics Service]]|accessdate=1 September 2022}}&lt;/ref&gt;
|pop_density
|pop_density_as_of
|pop_density_ref
|pop_latest=1043130
|pop_latest_date=January 2014
|pop_latest_ref=&lt;ref name=&quot;2014Est&quot;&gt;Ivanovo Oblast Territorial Branch of the [[Russian Federal State Statistics Service|Federal State Statistics Service]]. [http://ivanovo.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/ivanovo/resources/ac73c8004eccc61b964fbe9dd5046e95/nasel2.pdf Численность постоянного населения по муниципальным образованиям Ивановской области] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161019100857/http://ivanovo.gks.ru/wps/wcm/connect/rosstat_ts/ivanovo/resources/ac73c8004eccc61b964fbe9dd5046e95/nasel2.pdf |date=October 19, 2016 }} {{in lang|ru}}&lt;/ref&gt;
|area_km2=21437
|area_km2_rank=73rd
|established_date=11 مارچ، 1936ع
|established_date_ref=&lt;ref name=&quot;Established&quot; /&gt;
|license_plates=37
|ISO=RU-IVA
|gov_as_of=June 2015
|leader_title=گورنر
|leader_title_ref=&lt;ref name=&quot;HeadLegis&quot;&gt;Charter, Article&amp;nbsp;9&lt;/ref&gt;
|leader_name=اسٽانیسلاف ووسڪرنسڪي
|leader_name_ref=&lt;ref name=&quot;HeadNm&quot;&gt;Official website of Ivanovo Oblast. [http://www.ivanovoobl.ru/gubernator.aspx Pavel Alexeyevich Konkov] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111213185201/http://www.ivanovoobl.ru/gubernator.aspx |date=December 13, 2011 }}, Governor of Ivanovo Oblast {{in lang|ru}}&lt;/ref&gt;
|legislature=اوبلاسٽ دوما
|legislature_ref=&lt;ref name=&quot;HeadLegis&quot; /&gt;
|website=http://www.ivanovoobl.ru
|website_ref
|date=October 2013
}}
'''آئيوانووو اوبلاسٽ''' &lt;small&gt;(Ivanovo Oblast؛ روسی: Ива́новская о́бласть): (Ivanovskaya oblast)&lt;/small&gt; [[روس]] جو هڪ وفاقي ماتحت علائقو ([[اوبلاست]]) آهي. ان جي آبادي سال 2021ع جي روسي مردم شماري جي مطابق 9,27,828 هئي.&lt;ref name=&quot;2021Census&quot;&gt;{{Ru-pop-ref|2021Census}}&lt;/ref&gt; ان جا ٽي وڏا شهر آئیوانووو (انتظامي مرڪز)، ڪائینیشما ۽ شویا آهن. سياحت جو مکيه مرڪز پلایوس آهي. وولگا دریاھہ اوبلاست جي اترئين حصي مان وجهي ٿو.
==تاريخ==
[[File:Исторический центр г.Юрьевец фото5.JPG|thumb|يوریويٽس]]
ان جي تاريخ جي شروعات ۾، آئيوانووو علائقو مختلف آبادين جهڙوڪ روسين، يورپين، ايشيائي ۽ ٻين جي وچ ۾ هڪ پگھلڻ وارو برتن هو. مختلف قديم يورالين ۽ قديم سلاوڪ قبيلا هن علائقي ۾ آباد هئا.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.researchgate.net/figure/Frequencies-of-mtDNA-haplogroups-in-Russian-populations-from-the-European-part-of-Russia_tbl2_7525219/amp?espv=1|title=Frequencies of mtDNA haplogroups in Russian populations from the... &amp;#124; Download Table}}&lt;/ref&gt; 

آئيوانووو انڊسٽريل اوبلاست 1 آڪٽوبر 1929ع تي قائم ٿيو.  &lt;ref name=&quot;Precursor2&quot;&gt;''Ivanovo Oblast. Administrative-Territorial Structure'', p.&amp;nbsp;22&lt;/ref&gt; 11 مارچ 1936ع تي، ان جو هڪ حصو جديد آئيوانووو اوبلاست بڻجي ويو جڏهن ته باقي حصو يارو سلاول اوبلاست ٺاهڻ لاءِ ورهايو ويو.&lt;ref name=&quot;Established2&quot;&gt;''Ivanovo Oblast. Administrative-Territorial Structure'', p.&amp;nbsp;26&lt;/ref&gt; 21 مئي 1998 تي آئيوانووو اوبلاست  آمور، ڪوسٽروما، وورونيز اوبلاست  ۽ ماري ايل ريپبلڪ سان گڏ وفاقي حڪومت سان طاقت جي حصيداري واري معاهدي تي دستخط ڪيو، ان کي خودمختياري ڏني وئي.&lt;ref name=&quot;newsline22&quot;&gt;{{Cite web|url=https://www.rferl.org/a/1141661.html|title=Newsline - May 22, 1998 Yeltsin Signs More Power-Sharing Agreements with Regions|website=Radio Free Europe/Radio Liberty|language=en|access-date=2019-05-02}}&lt;/ref&gt; اهو معاهدو 26 فيبروري 2002ع تي ختم ٿي ويو.&lt;ref name=&quot;demokratiztsiya2&quot;&gt;{{Cite journal|last=Chuman|first=Mizuki|title=The Rise and Fall of Power-Sharing Treaties Between Center and Regions in Post-Soviet Russia|url=http://demokratizatsiya.pub/archives/19_2_L7H017206G216817.pdf|journal=Demokratizatsiya|pages=146|access-date=August 6, 2024|archive-date=March 8, 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190308002915/http://demokratizatsiya.pub/archives/19_2_L7H017206G216817.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;

==جاگرافي==
آئيوانووو اوبلاست جون سرحدون ڪوسٽروما اوبلاست، نزني نوووگراڊ اوبلاست، ولاديمير اوبلاست ۽ ياروسلاول اوبلاست سان ملن ٿيون. آئيوانووو اوبلاست جي آبهوا براعظمي آهي، جنهن ۾ ڊگهو، سرد سيارو ۽ ننڍو، گرم اونهارو آهي. سڀ کان ٿڌو مهينو جنوري آهي، جنهن جو سراسري گرمي پد °12- سينٽي گريڊ (°10 فارنهائٽ) اولهه ۾ ۽ °13- سينٽي گريڊ (°9 فارنهائٽ) اوڀر ۾ آهي. گرم ترين مهينو جولاءِ آهي جنهن جو سراسري گرمي پد °18 سينٽي گريڊ   (°64 فارنهائٽ) آهي. جيتوڻيڪ روس جي ڪيترن ئي جمهوريتن کان وڏو، آئيوانووو اوبلاست روس ۾ زميني علائقي جي لحاظ کان ننڍو علائقو آهي. 

==سياست==
سوويت دور ۾، اوبلاست ۾ اعلي اختيار ٽن ماڻهن جي وچ ۾ ورهايل هئا: آئيوانووو CPSU ڪميٽي جو پهريون سيڪريٽري (جنهن کي حقيقت ۾ سڀ کان وڏو اختيار هو)، اوبلاست سوويت (قانون سازي جي طاقت) جو چيئرمين ۽ اوبلاست ايگزيڪيوٽو ڪميٽي (ايگزيڪيوٽو پاور) جو چيئرمين. 1991ع کان وٺي، CPSU سموري طاقت وڃائي چڪو آهي، جڏهن اوبلاست انتظاميه جو سربراهه ۽ آخرڪار گورنر، هڪ چونڊيل علائقائي پارليامينٽ سان گڏ مقرر ڪيو ويو. آئيوانووو اوبلاست جو چارٽر خطي جو بنيادي قانون آهي. آئيوانووو اوبلاست جي قانون ساز اسيمبلي صوبي جي قائم ڪيل قانون ساز (نمائندا) ادارو آهي. قانون ساز اسيمبلي پنهنجي اختيار کي استعمال ڪندي قانونن، قراردادن ۽ ٻين قانوني عملن کي پاس ڪندي ۽ ان جي طرفان منظور ڪيل قانونن ۽ ٻين قانوني عملن تي عملدرآمد ۽ نگراني ڪندي. اعليٰ ترين ايگزيڪيوٽو باڊي اوبلاست حڪومت آهي، جنهن ۾ علائقائي انتظامي ادارا شامل آهن جهڙوڪ ضلعي انتظاميا، ڪميٽيون ۽ ڪميشنون جيڪي ترقي جي سهولت فراهم ڪن ٿيون ۽ صوبي جي روزمره جي معاملن کي هلائين ٿيون. اوبلاست انتظاميه گورنر جي سرگرمين جي حمايت ڪري ٿي جيڪو اعليٰ ترين سرڪاري عھدیدار آهي ۽ روس جي آئين تحت اوبلاست جي چارٽر جي ضامن جي طور تي ڪم ڪري ٿو. 
==انتظامي ڊويزنون== 
==ڊيموگرافڪ== 
==خارجي لنڪس==
*{{Commons category-inline|آئيوانووو اوبلاسٽ}}

{{Authority control}}
{{Use mdy dates|date=September 2015}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:روس]]
[[زمرو:روس جا صوبا]]</text>
      <sha1>gkzaucnxf8di02hefrdq4dyykau5npp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪميت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79171</id>
    <revision>
      <id>318417</id>
      <parentid>291724</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:00:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318417</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6111" sha1="gxifbqvoft9b6nsdrdtlhb5d3ibhdf3" xml:space="preserve">{{Short description|Amount of matter present in an object}}
{{about|the scientific concept|the main liturgical service in some Christian churches|Mass (liturgy)|other uses|Mass (disambiguation)}}
{{Infobox physical quantity
| name = Mass
| width =
| background =
| image = Poids fonte 2 kg 03 (cropped).jpg
| caption = A {{cvt|2|kg}} cast iron weight used for [[balance (device for weighing)|balances]] 
| unit = [[kilogram]]
| otherunits =
| symbols = m
| baseunits =
| dimension =
| extensive = yes
| conserved = yes
| transformsas =
| derivations =
}}
'''ڪمیت''' یا '''ماس''' (Mass) هڪ جسم جي اندروني خصوصيت آهي. روايتي طور تي، جيستائين ايٽم ۽ ذرات جي فزڪس جي دريافت نہ ٿي ھئي، مڃيو ويو هو ته اهو جسم ۾ مادي جي مقدار سان تعلق رکي ٿو. پوء اهو معلوم ٿيو ته مختلف ايٽم ۽ مختلف ابتدائي ذرات، نظرياتي طور تي ساڳئي مقدار سان، مختلف ماس آهن. جديد فزڪس ۾ ماس جون ڪيتريون ئي معنائون آهن جيڪي تصوراتي طور تي الڳ آهن، پر طبیعي طور تي برابر آهن. ماس کي تجرباتي طور تي جسم جي جڙت جي ماپ طور بيان ڪري سگهجي ٿو، مطلب ته تيز رفتار جي مزاحمت (رفتار جي تبديلي) جڏهن خالص قوت لاڳو ٿئي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.nasa.gov/centers/kennedy/about/information/science_faq.html|title=Science|last1=Bray|first1=Nancy|date=28 April 2015|website=NASA|archive-url=https://web.archive.org/web/20230530095526/https://www.nasa.gov/centers/kennedy/about/information/science_faq.html|archive-date=30 May 2023|access-date=20 March 2023|quote=Mass can be understood as a measurement of inertia, the resistance of an object to be set in motion or stopped from motion.|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; شئین جو ماس پڻ ٻين جسمن ڏانهن ان جي ڪشش ثقل جي قوت کي طئي ڪري ٿو.  

ماس جو SI بنيادي يونٽ ڪلوگرام (kg) آھي. فزڪس ۾، ماس وزن جي برابر نه آهي، جيتوڻيڪ ماس اڪثر ڪري اسپرنگ اسڪيل استعمال ڪندي شئي جي وزن کي ماپڻ سان، بلڪ بيلنس اسڪيل جي بجاءِ ان جو سڌي طرح سڃاتل ماس سان مقابلو ڪرڻ، طئي ڪيو ويندو آهي. چنڊ تي ڪنهن شئي جو وزن ڌرتيءَ جي ڀيٽ ۾ گهٽ هوندو، ڇاڪاڻ ته ڪشش ثقل گهٽ هوندي، پر پوءِ به ان جو ماس ساڳيو هوندو. اهو ئي سبب آهي ته وزن هڪ قوت آهي، جڏهن ته ڪميت هڪ خصوصيت آهي جيڪا (ڪشش ثقل سان گڏ) هن قوت جي طاقت کي طئي ڪري ٿي.   

فزڪس جي معياري ماڊل ۾، مڃيو وڃي ٿو ته ابتدائي ذرڙن جو ماس انهن جي هگس بوسن (Higgs Boson) سان گڏ ٿيڻ جو نتيجو آهي، جنهن کي براوت۔انگلرت۔ھگس (Brout-Englert-Higgs) ميڪانيزم طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://home.cern/science/physics/higgs-boson|title=The Higgs boson|date=2024-04-03|website=CERN|language=en|access-date=2024-04-09}}&lt;/ref&gt;  [[فائل:CGKilogram.jpg|thumb|273x273 عڪسلون|ماس جی جی اکائی (کلوگرام) جو معیاری نمونوں جیسا 90 سیکڑو پلاٹینم ء 10 سیکڑو اریدیم کان ٹھیل آھي.ھی استیندرد فرانس جی شھر سوائر م بین الاقوامی مرکز م رکیل آھی.]]
==رجحان== 
==ماس جا يونٽ== 
==تعریف==
==نيوٽن کان اڳ جا تصور==
==نيوٽونين ماس== 
==ايٽمي ماس==
==ريليٽيويٽي ۾== 
==ڪوانٽم فزڪس ۾== 
==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
{{Commons category|Mass (physical property)}}
{{NSRW Poster|Mass}}
* {{cite encyclopedia |url=http://plato.stanford.edu/entries/equivME/ |title=The Equivalence of Mass and Energy|author=Francisco Flores |encyclopedia=Stanford Encyclopedia of Philosophy |date=6 February 2012}}
* {{cite magazine |url=http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&amp;articleID=000005FC-2927-12B3-A92783414B7F0000 |title=The Mysteries of Mass |magazine=Scientific American |author=Gordon Kane |date=27 June 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20071010052029/http://www.sciam.com/article.cfm?chanID=sa006&amp;articleID=000005FC-2927-12B3-A92783414B7F0000 |archive-date=10 October 2007 |url-status=dead }}
* {{cite journal |author=L.B. Okun |title=Photons, Clocks, Gravity and the Concept of Mass |journal=Nuclear Physics B: Proceedings Supplements |volume=110 |pages=151–155 |year=2002 |arxiv=physics/0111134 |doi=10.1016/S0920-5632(02)01472-X |bibcode=2002NuPhS.110..151O |s2cid=16733517 }}
* {{cite web |url=http://video.mit.edu/watch/the-origin-of-mass-and-the-feebleness-of-gravity-9082/ |title=The Origin of Mass and the Feebleness of Gravity |author=Frank Wilczek |date=13 May 2001 |publisher=MIT Video |type=video|author-link=Frank Wilczek }}
* {{cite web |url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/Relativity/SR/mass.html |title=Does mass change with velocity? |author=John Baez |display-authors=etal |year=2012 |author-link=John Baez }}
* {{cite web |url=http://math.ucr.edu/home/baez/physics/ParticleAndNuclear/photon_mass.html |title=What is the mass of a photon? |author=John Baez |display-authors=etal |year=2008 |author-link=John Baez }}
* [[Jim Baggott]] (27 September 2017). [https://www.youtube.com/watch?v=HfHjzomqbZc The Concept of Mass] (video) published by the [[Royal Institution]] on [[YouTube]].

{{SI base quantities}}
{{Classical mechanics derived SI units}}

{{Authority control}}

[[Category:Mass| ]]
[[Category:Physical quantities]]
[[Category:SI base quantities]]
[[Category:Moment (physics)]]
[[Category:Extensive quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>gxifbqvoft9b6nsdrdtlhb5d3ibhdf3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>طبيعي مقدار</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79172</id>
    <revision>
      <id>318483</id>
      <parentid>288981</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318483</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6324" sha1="f64fae7bvyp6c05mu48xifif8qj4wyl" xml:space="preserve">[[File:Ampèremetre.jpg|thumb|ایمپئر ميٽر (Ammeter)]]
'''طبيعي مقدار''' (Physical Quantity) يا صرف مقدار (Quantity) هڪ مادي يا نظام جي خصوصيت آهي جنهن کي ماپ ذريعي مقدار ڪري سگهجي ٿو. هڪ طبيعي مقدار کي هڪ قدر جي طور تي ظاهر ڪري سگهجي ٿو، جيڪو عددي قدر جو الجبرائي ضرب ۽ ماپ جو هڪ يونٽ آهي. مثال طور، طبیعي مقدار، ماس یا ڪمیت، علامت m، 
m = n kg طور مقدار ڪري سگھجي ٿو، جتي n عددي قدر آھي ۽ kg يونٽ جي علامت (ڪلوگرام لاءِ) آھي. مقدار جيڪي ویڪٽر آهن، انهن عددي قدر ۽ يونٽ کان علاوه کي خلا ۾ سمت يا رخ بہ رکن تیو.

==اجزاء== 
==علامتون ۽ نالا==
==وضاحت==
===اسڪیلر=== 
هڪ اسڪيلر هڪ طبیعي مقدار آهي جنهن جي شدت (magnitude) آهي پر سمت (direction) ناهي. طبیعي مقدار لاءِ علامتون عام طور تي هڪ واحد لاطيني يا يوناني اکر ۽ اٽالڪ قسم ۾ ڇپيل، چونڊيا ويندا آهن. 
===ویڪٽر===
ویڪٽر طبیعي مقدارون آهن جيڪا شدت ۽ سمت ٻنهي رکن تیون ۽ جن جا افعال ویڪٽر۔اسپيس جي محورن جي تابعداري ڪن ٿا. فزيڪل مقدار، جيڪي ویڪٽر آهن، لاءِ علامتون بولڊ قسم ۾، هيٺ يا مٿي ڏنل تير سان ھوندی آھن. مثال طور، جيڪڏهن u ڪنهن ذرڙي جي رفتار آهي، ته پوءِ ان جي رفتار لاءِ سڌيون نشانيون u آهن. 
==طول و عرض، يونٽ ۽ قسم== 
===طول و عرض===
فزيڪل مقدار جي طول و عرض جو تصور 1822ع ۾ جوزف فوئرئر متعارف ڪرايو. ڪنوينشن موجب، طبیعي مقدار کي بنيادي مقدار جي بنياد تي ٺهيل هڪ طول و عرض سسٽم ۾ منظم ڪيو ويو آهي، جن مان هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي طول و عرض طور سمجهيو ويندو آهي. 
===يونٽ===
اتي اڪثر ڪري، عام طور تي سائنسي مقصدن ۾ استعمال لاء، انهن جي استعمال ۾ آساني ۽ بين الاقوامي واقفيت جي ڪري، SI يونٽ جي چونڊ هوندي آهي. مثال طور، ماس یا ڪميت جي مقدار کي علامت m جي ذريعي ظاھر ڪري سگھجي ٿو ۽ يونٽ ڪلوگرام (kg)، پائونڊ (lb) يا ڊالٽن (Da) ۾ بيان ڪري سگھجي ٿو. 
===قسم===
مقدار جي برابر هجڻ لاءِ ضروري طور تي هڪجهڙائي ڪافي نه آهي؛ مثال طور، ڪائنيميٽڪ وسڪوسٽي ۽ حرارتي تفاوت ٻنهي جي طول و عرض، چورس ڊگھائي في يونٽ وقت (m2/s) آهي. ساڳئي قسم جا مقدار انهن جي طول و عرض ۽ يونٽن کان ٻاهر اضافي مشترڪات حصيداري ڪن ٿا انهن جي مقابلي جي اجازت ڏين ٿا؛ مثال طور، نه سڀئي طول و عرض جي مقدار ساڳي قسم جا آهن. 
==بنيادي ۽ نڪتل مقدارون==
==پڻ ڏسو== 
* طبيعي مقدارن جي فهرست 
* فوٽوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* ریڊیوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* سائنس جو فلسفو 
==خارجي لنڪس==
; Computer implementations
* [http://sergey-l-gladkiy.narod.ru/ DEVLIB] project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] and [[Delphi (programming language)|Delphi]] [[Programming language|Language]]
* [http://physicalquantities.codeplex.com/ Physical Quantities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075054/http://physicalquantities.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://physicalmeasure.codeplex.com/ Physical Measure C# library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075148/http://physicalmeasure.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://measures.codeplex.com/ Ethical Measures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101074955/http://measures.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://engineerjs.com Engineer JS] online calculation and scripting tool supporting physical quantities.
* [https://www.npmjs.com/package/physical-quantity physical-quantity] a web component (custom HTML element) for expressing physical quantities on the web/Internet, featuring self-contained unit conversion, a compact and clean UI, no redundant dual units, and seamless integration across all websites and platforms. [https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 Demo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240814050011/https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 |date=2024-08-14 }} 
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Physical Quantity}}
[[Category:Physical quantities| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>f64fae7bvyp6c05mu48xifif8qj4wyl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لائبريري سائنس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79630</id>
    <revision>
      <id>318504</id>
      <parentid>289659</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:05:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318504</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6378" sha1="3363v9s4djy4t5q62ln446kq3hp0pee" xml:space="preserve">{{Short description|Branch of academic disciplines}}
[[File:ancientlibraryalex.jpg|thumb|262px| The [[Library of Alexandria]], an early [[library]]]]
'''لائبريري ۽ انفارميشن سائنس''' (LIS)&lt;ref name=&quot;:22&quot;&gt;{{Cite book|title=Encyclopedia of Library and Information Sciences. Vol. 1–7|last1=Bates|first1=M.J.|last2=Maack|first2=M.N.|publisher=CRC Press|year=2010|location=Boca Raton, US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;Library and Information Sciences is the name used in the [[Dewey Decimal Classification]] for class 20 from the 18th edition (1971) to the 22nd edition (2003)&lt;/ref&gt; ٻه هڪ ٻئي سان گٿيل شعبا آهن جيڪي ٻنهي فزيڪل ۽ ڊيجيٽل شڪلن ۾، تنظيم، رسائي، گڏ ڪرڻ ۽ معلومات جي ضابطي سان تعلق رکن ٿا.&lt;ref name=&quot;:72&quot;&gt;Coleman, A. (2002). Interdisciplinarity: The Road Ahead for Education in Digital Libraries.D-Lib Magazine, 8:8/9 (July/August).https://www.dlib.org/dlib/july02/coleman/07coleman.html&lt;/ref&gt; اها ٻه اصل مضمون آهن، لائبريري سائنس ۽ [[انفارميشن سائنس]]، پر اهي مطالعي جي ساڳئي شعبي ۾ آهن.&lt;ref&gt;Saracevic, Tefko (1992). Information science: origin, evolution and relations. In: ''Conceptions of library and information science. Historical, empirical and theoretical perspectives''. Edited by Pertti Vakkari &amp; Blaise Cronin. London: Taylor Graham (pp. 5–27).
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Miksa, Francis L. (1992). Library and information science: two paradigms. In: ''Conceptions of library and information science. Historical, empirical and theoretical perspectives''. Edited by Pertti Vakkari &amp; Blaise Cronin. London: Taylor Graham  (pp. 229–252).&lt;/ref&gt; لائبريري سائنس اطلاقي انفارميشن سائنس آهي.&lt;ref&gt;Borko, H. (1968). Information science: What is it? American Documentation, 19(1), 3–5. https://doi.org/10.1002/asi.5090190103.&lt;/ref&gt; 

لائبريري سائنس انفارميشن سائنس جو هڪ اطلاق ۽ هڪ ذيلي فيلڊ آهي. بهرحال، اڄڪلهه بيئن اصطلاحن کي مترادف طور استعمال ڪرڻ يا اصطلاح، &quot;لائبريري&quot; کي ڇڏڻ ۽ انفارميشن ڊپارٽمينٽ يا انفارميشن اسڪول (iSchools) بابت ڳالهائڻ عام آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Matusiak|first1=Krystyna|last2=Stansbury|first2=Mary|last3=Barczyk|first3=Ewa|date=2014-01-01|title=Educating a New Generation of Library and Information Science Professionals: A United States Perspective|url=https://digitalcommons.du.edu/lis_facpub/3|journal=Library and Information Science: Faculty Publications}}&lt;/ref&gt; لائبريري سائنس معلومات ۽ معلومات جي وسيلن جي تنظيم (LIS) جي بنيادي حصن مان هڪ آهي.&lt;ref name=&quot;:7&quot;&gt;Coleman, A. (2002). Interdisciplinarity: The Road Ahead for Education in Digital Libraries.D-Lib Magazine, 8:8/9 (July/August).https://www.dlib.org/dlib/july02/coleman/07coleman.html&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:4&quot;&gt;{{Cite book |last1=Bawden |first1=David |url=https://books.google.com/books?id=Nc5qDQAAQBAJ |title=Introduction to Information Science |last2=Robinson |first2=Lyn |date=2015-06-10 |publisher=Facet Publishing |isbn=978-1-85604-810-1 |language=en}}&lt;/ref&gt;
==تعريف==
==تعليم ۽ تربيت==
لائبريرين جا قسم== 
==تاريخ==
==رسالا== 
پڻ ڏسو: [[لائبريري ۽ انفارميشن سائنس جرنلز جي فهرست]]
* انفارميشن سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو سالياني جائزو * معلومات پروسيسنگ ۽ انتظام 
* معلومات جي تحقيق 
* اطالوي جرنل آف لائبريري ۽ انفارميشن اسٽڊيز 
* جرنل آف انفارميشن سائنس 
* انفارميشن سائنس ۽ ٽيڪنالاجي لاء ايسوسيئيشن جو جرنل 
* علم جي تنظيم (جرنل) 
* لائبريري ادب ۽ انفارميشن سائنس ريٽرو اسپيڪٽيو 
* لائبريري رجحانات 
* سائنٽومئٽرڪس (جرنل) 
* لائبريري ٽه ماهي
* گرانڊالا سرسوام 
* LIS ۾ اهم بائيبلوگرافيڪل ڊيٽابيس آهن، ٻين جي وچ ۾، سوشل سائنسز ڪيٽيشن انڊيڪس ۽ لائبريري ۽ انفارميشن سائنس جا خلاصا آهن.
==ڪانفرنسون== 
هي فيلڊ ۾ ڪجهه اهم ڪانفرنسن جي هڪ فهرست آهي. 
* آمريڪي لائبريري ايسوسيئيشن جي سالياني گڏجاڻين 
* آمريڪي سوسائٽي فار انفارميشن سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي سالياني اجلاس 
* لائبريري ۽ انفارميشن سائنس جا تصور
 (i-Schools' iConferences) 
* انٽرنيشنل فيڊريشن آف لائبريري ايسوسيئشنز اينڊ انسٽيٽيوشنز (IFLA)
* ورلڊ لائبريري ۽ انفارميشن ڪانگريس 
* افريقي لائبريري ۽ انفارميشن ايسوسيئيشن ۽ ادارن (AfLIA) ڪانفرنس 
==ذيلي ميدان==
==پڻ ڏسو==
* لائبريري ۽ انفارميشن سائنس جي لغت 
* معلومات جي تاريخ - تعليمي نظم 
* انٽرنيٽ سرچ انجڻ ۽ لائبريريون 
* لائبريري ۽ انفارميشن سائنس جرنلز جي فهرست 
* لائبريري انجمن جي فهرست
* ميوزيمولوجي - عجائب گهرن جو مطالعو 
* عجائب گھر معلومات 
* لائبريري سائنس جو خاڪو
==خارجي لنڪس==
{{Library resources box}}
* {{Commons category-inline|Library and information science}}
* [http://www.lisnews.org LISNews.org] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191015205416/https://lisnews.org/ |date=2019-10-15 }} – librarian and information science news
* [http://www.liswire.com LISWire.com] – librarian and information science wire
* {{curlie|Reference/Libraries/Library_and_Information_Science|Library and Information Science}}
{{Authority control}}

[[Category:Library and information science| ]]
[[Category:Information scientists]]

[[hu:Könyvtár- és információtudomány]]
[[sv:Biblioteks- och informationsvetenskap]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:درسي علم]]
[[زمرو:سماجي سائنس]]
[[زمرو:اطلاعاتي سائنس]]</text>
      <sha1>3363v9s4djy4t5q62ln446kq3hp0pee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اڪائين جو بين الاقوامي نظام</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79632</id>
    <revision>
      <id>318421</id>
      <parentid>289627</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:10:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318421</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6217" sha1="3cr2a80atisu5m2uoyfgythh3ifeoyv" xml:space="preserve">{{short description|Modern form of the metric system}}
'''اڪائين جو بين الاقوامي نظام''' (International System of Units) بين الاقوامي طور تي مخفف SI (فرانسيسي سسٽم انٽرنيشنل ڊي يونٽس مان) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، ميٽرڪ سسٽم جو جديد روپ ۽ دنيا جو سڀ کان وڏي پيماني تي استعمال ٿيندڙ ماپ جو نظام آهي. بين الاقوامي وزن ۽ ماپن جي بيورو پاران ترتيب ڏنل (مخفف BIPM فرانسيسي: Bureau international des poids et mesures). دنيا جي لڳ ڀڳ هر ملڪ ۾ سرڪاري حيثيت سان ماپ جو اهو واحد نظام آهي. اهو سائنس، ٽيڪنالاجي، صنعت، ۽ روزمره جي واپار ۾ استعمال ٿيندو آهي.[[File:SI Illustration Base Units and Constants Colour Full.svg|thumb|SI بنيادي يونٽ (ٻاهرئين دائرو) ۽ [[مستقل]] (اندروني دائرو) ]]
{| class=&quot;wikitable floatright&quot; style=&quot;width: 400px; text-align:center;&quot;
|+ ست SI بنيادي يونٽ
! scope=&quot;col&quot; | علامت
! scope=&quot;col&quot; | نالو
! scope=&quot;col&quot; | مقدار
|-
! scope=&quot;row&quot; | s
| سيڪنڊ || وقت&lt;!-- one of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | m
| ميٽر || ڊگھائي &lt;!-- two of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | kg
| ڪلوگرام || ڪميت &lt;!-- three of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | A
| ائمپئر  || اليڪٽرڪ ڪرنٽ   &lt;!-- four of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | K
| ڪئلون || ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد&lt;!-- five of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | mol
| مول || شئي جي مقدار&lt;!-- six of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | cd
| ڪئنڊلا || روشني جي شدت &lt;!-- seven of seven. That is all.  --&gt;
|}
عالمي ماپ جي نظام، SI ۾ ماپ جي اڪائين جو هڪ مربوط نظام شامل آهي، جيڪو ستن بنيادي يونٽن سان شروع ٿئي ٿو، جيڪي سيڪنڊ (علامت s، وقت جي اڪائي)، ميٽر (علامت m، ڊگھائي جي اڪائي)، ڪلوگرام (علامت Kg، ڪميت جي اڪائي)، ايمپيئر (علامت A، برقي ڪرنٽ)، ڪيلون (علامت K، ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد)، مول (علامت mol، مادي جي مقدار) ۽ ڪينڊلا (علامت cd، روشنيءَ جي شدت) تي مشتمل آهن. نظام اضافي مقدار جي لامحدود تعداد لاء مربوط اڪائين  کي گڏ ڪري سگھي ٿو. انهن کي مربوط نڪتل اڪائيون سڏيو ويندو آهي، جن کي هميشه بنيادي اڪائين جي طاقتن جي مضاعف جي طور تي نمائندگي ڪري سگهجي ٿو. 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان مهيا ڪيا ويا آهن. ست بنيادي يونٽ ۽ 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان گڏ، ٻين مربوط نڪتل يونٽن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ، استعمال ڪري سگهجن ٿا. جيئن ته مربوط اڪائين جا سائز صرف ڪجهه ايپليڪيشنن لاءِ آسان هوندا ۽ ٻين لاءِ نه، ان ڪري SI چوويهه اڳڪٿيون مهيا ڪري ٿو، جن کي جڏهن مربوط اڪائين جي نالي ۽ علامت ۾ شامل ڪيو وڃي ته چوويهه اضافي (غير مربوط) SI يونٽ پيدا ٿين ٿا. ساڳئي مقدار لاء؛ اهي غير مربوط اڪائيون هميشه ڊيسيمل آهن (يعني ڏهه جو پاور) ملٽيز ۽ ڪوهرينٽ اڪائين جا ذيلي ضرب.  

SI جي تعريف ڪرڻ جو موجوده طريقو ڏهاڪن کان اڳتي وڌندڙ تجريدي ۽ مثالي فارموليشن ڏانهن وڌڻ جو نتيجو آهي جنهن ۾ اڪائين جي حقيقتن کي تصوراتي طور تي وصفن کان الڳ ڪيو ويو آهي. ان جو نتيجو اهو آهي ته جيئن جيئن سائنس ۽ ٽيڪنالاجيون ترقي ڪن ٿيون، تيئن بغير ڪنهن يونٽ کي نئين سر وضاحت ڪرڻ جي، نئين ۽ اعليٰ حقيقتن کي متعارف ڪرايو وڃي ٿو. 

SI نظام جي ترقيءَ لاءِ اصل محرڪ اڪائين جو تنوع هو، جيڪي سينٽي ميٽر-گرام-سيڪنڊ (CGS) سسٽم جي اندر اڀري آيو هيو (خاص طور تي اليڪٽرروسٽيٽڪ اڪائين ۽ برقي مقناطيسي اڪائين جي نظامن جي وچ ۾ تضاد) ۽ مختلف شعبا جيڪي انهن کي استعمال ڪن ٿا جي وچ ۾ هم آهنگي جي کوٽ. وزن ۽ ماپن تي جنرل ڪانفرنس (&lt;small&gt;فرانسيسي&lt;/small&gt;: &lt;small&gt;Conférence générale des poids et mesures - CGPM&lt;/small&gt;)، جيڪو 1875 جي ميٽر ڪنوينشن پاران، ڪيترن ئي بين الاقوامي تنظيمن کي گڏ ڪري نئين نظام جي تعريف ۽ معيار قائم ڪرڻ ۽ ضابطن کي معياري ڪرڻ لاء،  لکڻ ۽ پيش ڪرڻ جي ماپ لاء، قائم ڪئي وئي. اهو نظام سال 1960ع ۾، هڪ شروعات جي نتيجي ۾ جيڪو 1948ع ۾ شروع ٿيو ۽ اڪائين جي ميٽر-ڪلوگرام-سيڪنڊ نظام (MKS) تي ٻڌل آهي CGS سسٽم جي ترقي جي خيالن سان گڏ، شايع ڪيو ويو. 

==تعريف==
==ليڪسيگرافڪ ڪنوينشن==
==اڪائين جو تعين==
==تنظيمي حيثيت==
==تاريخ==
==لاڳاپيل اڪائيون== 
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|International System of Units}}
{{Refbegin}}
* [https://www.bipm.org/ BIPM (International Bureau of Weights and Measures) official web site]
{{Refend}}{{Portal bar|طبيعات}}

{{Authority control}}
[[زمرو:مقدار]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]

[[Category:International System of Units| ]]
[[Category:International standards]]
[[Category:Systems of units]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:عالمي معيار]]</text>
      <sha1>3cr2a80atisu5m2uoyfgythh3ifeoyv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318422</id>
      <parentid>318421</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:10:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318422</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6115" sha1="b12gha4yaxlvxr9o11e4bk875aqgmyg" xml:space="preserve">{{short description|Modern form of the metric system}}
'''اڪائين جو بين الاقوامي نظام''' (International System of Units) بين الاقوامي طور تي مخفف SI (فرانسيسي سسٽم انٽرنيشنل ڊي يونٽس مان) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، ميٽرڪ سسٽم جو جديد روپ ۽ دنيا جو سڀ کان وڏي پيماني تي استعمال ٿيندڙ ماپ جو نظام آهي. بين الاقوامي وزن ۽ ماپن جي بيورو پاران ترتيب ڏنل (مخفف BIPM فرانسيسي: Bureau international des poids et mesures). دنيا جي لڳ ڀڳ هر ملڪ ۾ سرڪاري حيثيت سان ماپ جو اهو واحد نظام آهي. اهو سائنس، ٽيڪنالاجي، صنعت، ۽ روزمره جي واپار ۾ استعمال ٿيندو آهي.[[File:SI Illustration Base Units and Constants Colour Full.svg|thumb|SI بنيادي يونٽ (ٻاهرئين دائرو) ۽ [[مستقل]] (اندروني دائرو) ]]
{| class=&quot;wikitable floatright&quot; style=&quot;width: 400px; text-align:center;&quot;
|+ ست SI بنيادي يونٽ
! scope=&quot;col&quot; | علامت
! scope=&quot;col&quot; | نالو
! scope=&quot;col&quot; | مقدار
|-
! scope=&quot;row&quot; | s
| سيڪنڊ || وقت&lt;!-- one of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | m
| ميٽر || ڊگھائي &lt;!-- two of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | kg
| ڪلوگرام || ڪميت &lt;!-- three of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | A
| ائمپئر  || اليڪٽرڪ ڪرنٽ   &lt;!-- four of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | K
| ڪئلون || ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد&lt;!-- five of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | mol
| مول || شئي جي مقدار&lt;!-- six of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | cd
| ڪئنڊلا || روشني جي شدت &lt;!-- seven of seven. That is all.  --&gt;
|}
عالمي ماپ جي نظام، SI ۾ ماپ جي اڪائين جو هڪ مربوط نظام شامل آهي، جيڪو ستن بنيادي يونٽن سان شروع ٿئي ٿو، جيڪي سيڪنڊ (علامت s، وقت جي اڪائي)، ميٽر (علامت m، ڊگھائي جي اڪائي)، ڪلوگرام (علامت Kg، ڪميت جي اڪائي)، ايمپيئر (علامت A، برقي ڪرنٽ)، ڪيلون (علامت K، ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد)، مول (علامت mol، مادي جي مقدار) ۽ ڪينڊلا (علامت cd، روشنيءَ جي شدت) تي مشتمل آهن. نظام اضافي مقدار جي لامحدود تعداد لاء مربوط اڪائين  کي گڏ ڪري سگھي ٿو. انهن کي مربوط نڪتل اڪائيون سڏيو ويندو آهي، جن کي هميشه بنيادي اڪائين جي طاقتن جي مضاعف جي طور تي نمائندگي ڪري سگهجي ٿو. 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان مهيا ڪيا ويا آهن. ست بنيادي يونٽ ۽ 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان گڏ، ٻين مربوط نڪتل يونٽن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ، استعمال ڪري سگهجن ٿا. جيئن ته مربوط اڪائين جا سائز صرف ڪجهه ايپليڪيشنن لاءِ آسان هوندا ۽ ٻين لاءِ نه، ان ڪري SI چوويهه اڳڪٿيون مهيا ڪري ٿو، جن کي جڏهن مربوط اڪائين جي نالي ۽ علامت ۾ شامل ڪيو وڃي ته چوويهه اضافي (غير مربوط) SI يونٽ پيدا ٿين ٿا. ساڳئي مقدار لاء؛ اهي غير مربوط اڪائيون هميشه ڊيسيمل آهن (يعني ڏهه جو پاور) ملٽيز ۽ ڪوهرينٽ اڪائين جا ذيلي ضرب.  

SI جي تعريف ڪرڻ جو موجوده طريقو ڏهاڪن کان اڳتي وڌندڙ تجريدي ۽ مثالي فارموليشن ڏانهن وڌڻ جو نتيجو آهي جنهن ۾ اڪائين جي حقيقتن کي تصوراتي طور تي وصفن کان الڳ ڪيو ويو آهي. ان جو نتيجو اهو آهي ته جيئن جيئن سائنس ۽ ٽيڪنالاجيون ترقي ڪن ٿيون، تيئن بغير ڪنهن يونٽ کي نئين سر وضاحت ڪرڻ جي، نئين ۽ اعليٰ حقيقتن کي متعارف ڪرايو وڃي ٿو. 

SI نظام جي ترقيءَ لاءِ اصل محرڪ اڪائين جو تنوع هو، جيڪي سينٽي ميٽر-گرام-سيڪنڊ (CGS) سسٽم جي اندر اڀري آيو هيو (خاص طور تي اليڪٽرروسٽيٽڪ اڪائين ۽ برقي مقناطيسي اڪائين جي نظامن جي وچ ۾ تضاد) ۽ مختلف شعبا جيڪي انهن کي استعمال ڪن ٿا جي وچ ۾ هم آهنگي جي کوٽ. وزن ۽ ماپن تي جنرل ڪانفرنس (&lt;small&gt;فرانسيسي&lt;/small&gt;: &lt;small&gt;Conférence générale des poids et mesures - CGPM&lt;/small&gt;)، جيڪو 1875 جي ميٽر ڪنوينشن پاران، ڪيترن ئي بين الاقوامي تنظيمن کي گڏ ڪري نئين نظام جي تعريف ۽ معيار قائم ڪرڻ ۽ ضابطن کي معياري ڪرڻ لاء،  لکڻ ۽ پيش ڪرڻ جي ماپ لاء، قائم ڪئي وئي. اهو نظام سال 1960ع ۾، هڪ شروعات جي نتيجي ۾ جيڪو 1948ع ۾ شروع ٿيو ۽ اڪائين جي ميٽر-ڪلوگرام-سيڪنڊ نظام (MKS) تي ٻڌل آهي CGS سسٽم جي ترقي جي خيالن سان گڏ، شايع ڪيو ويو. 

==تعريف==
==ليڪسيگرافڪ ڪنوينشن==
==اڪائين جو تعين==
==تنظيمي حيثيت==
==تاريخ==
==لاڳاپيل اڪائيون== 
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|International System of Units}}
{{Refbegin}}
* [https://www.bipm.org/ BIPM (International Bureau of Weights and Measures) official web site]
{{Refend}}{{Portal bar|طبيعات}}

{{Authority control}}
[[زمرو:مقدار]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]

[[Category:International System of Units| ]]
[[Category:International standards]]
[[Category:Systems of units]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>b12gha4yaxlvxr9o11e4bk875aqgmyg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318423</id>
      <parentid>318422</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:15:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318423</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6180" sha1="ecbpdsb16ysxsuls446psgugc672kjw" xml:space="preserve">{{short description|Modern form of the metric system}}
'''اڪائين جو بين الاقوامي نظام''' (International System of Units) بين الاقوامي طور تي مخفف SI (فرانسيسي سسٽم انٽرنيشنل ڊي يونٽس مان) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، ميٽرڪ سسٽم جو جديد روپ ۽ دنيا جو سڀ کان وڏي پيماني تي استعمال ٿيندڙ ماپ جو نظام آهي. بين الاقوامي وزن ۽ ماپن جي بيورو پاران ترتيب ڏنل (مخفف BIPM فرانسيسي: Bureau international des poids et mesures). دنيا جي لڳ ڀڳ هر ملڪ ۾ سرڪاري حيثيت سان ماپ جو اهو واحد نظام آهي. اهو سائنس، ٽيڪنالاجي، صنعت، ۽ روزمره جي واپار ۾ استعمال ٿيندو آهي.[[File:SI Illustration Base Units and Constants Colour Full.svg|thumb|SI بنيادي يونٽ (ٻاهرئين دائرو) ۽ [[مستقل]] (اندروني دائرو) ]]
{| class=&quot;wikitable floatright&quot; style=&quot;width: 400px; text-align:center;&quot;
|+ ست SI بنيادي يونٽ
! scope=&quot;col&quot; | علامت
! scope=&quot;col&quot; | نالو
! scope=&quot;col&quot; | مقدار
|-
! scope=&quot;row&quot; | s
| سيڪنڊ || وقت&lt;!-- one of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | m
| ميٽر || ڊگھائي &lt;!-- two of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | kg
| ڪلوگرام || ڪميت &lt;!-- three of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | A
| ائمپئر  || اليڪٽرڪ ڪرنٽ   &lt;!-- four of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | K
| ڪئلون || ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد&lt;!-- five of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | mol
| مول || شئي جي مقدار&lt;!-- six of seven --&gt;
|-
! scope=&quot;row&quot; | cd
| ڪئنڊلا || روشني جي شدت &lt;!-- seven of seven. That is all.  --&gt;
|}
عالمي ماپ جي نظام، SI ۾ ماپ جي اڪائين جو هڪ مربوط نظام شامل آهي، جيڪو ستن بنيادي يونٽن سان شروع ٿئي ٿو، جيڪي سيڪنڊ (علامت s، وقت جي اڪائي)، ميٽر (علامت m، ڊگھائي جي اڪائي)، ڪلوگرام (علامت Kg، ڪميت جي اڪائي)، ايمپيئر (علامت A، برقي ڪرنٽ)، ڪيلون (علامت K، ٿرموڊائنامڪ گرمي جي پد)، مول (علامت mol، مادي جي مقدار) ۽ ڪينڊلا (علامت cd، روشنيءَ جي شدت) تي مشتمل آهن. نظام اضافي مقدار جي لامحدود تعداد لاء مربوط اڪائين  کي گڏ ڪري سگھي ٿو. انهن کي مربوط نڪتل اڪائيون سڏيو ويندو آهي، جن کي هميشه بنيادي اڪائين جي طاقتن جي مضاعف جي طور تي نمائندگي ڪري سگهجي ٿو. 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان مهيا ڪيا ويا آهن. ست بنيادي يونٽ ۽ 22 مربوط نڪتل يونٽ خاص نالن ۽ علامتن سان گڏ، ٻين مربوط نڪتل يونٽن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ، استعمال ڪري سگهجن ٿا. جيئن ته مربوط اڪائين جا سائز صرف ڪجهه ايپليڪيشنن لاءِ آسان هوندا ۽ ٻين لاءِ نه، ان ڪري SI چوويهه اڳڪٿيون مهيا ڪري ٿو، جن کي جڏهن مربوط اڪائين جي نالي ۽ علامت ۾ شامل ڪيو وڃي ته چوويهه اضافي (غير مربوط) SI يونٽ پيدا ٿين ٿا. ساڳئي مقدار لاء؛ اهي غير مربوط اڪائيون هميشه ڊيسيمل آهن (يعني ڏهه جو پاور) ملٽيز ۽ ڪوهرينٽ اڪائين جا ذيلي ضرب.  

SI جي تعريف ڪرڻ جو موجوده طريقو ڏهاڪن کان اڳتي وڌندڙ تجريدي ۽ مثالي فارموليشن ڏانهن وڌڻ جو نتيجو آهي جنهن ۾ اڪائين جي حقيقتن کي تصوراتي طور تي وصفن کان الڳ ڪيو ويو آهي. ان جو نتيجو اهو آهي ته جيئن جيئن سائنس ۽ ٽيڪنالاجيون ترقي ڪن ٿيون، تيئن بغير ڪنهن يونٽ کي نئين سر وضاحت ڪرڻ جي، نئين ۽ اعليٰ حقيقتن کي متعارف ڪرايو وڃي ٿو. 

SI نظام جي ترقيءَ لاءِ اصل محرڪ اڪائين جو تنوع هو، جيڪي سينٽي ميٽر-گرام-سيڪنڊ (CGS) سسٽم جي اندر اڀري آيو هيو (خاص طور تي اليڪٽرروسٽيٽڪ اڪائين ۽ برقي مقناطيسي اڪائين جي نظامن جي وچ ۾ تضاد) ۽ مختلف شعبا جيڪي انهن کي استعمال ڪن ٿا جي وچ ۾ هم آهنگي جي کوٽ. وزن ۽ ماپن تي جنرل ڪانفرنس (&lt;small&gt;فرانسيسي&lt;/small&gt;: &lt;small&gt;Conférence générale des poids et mesures - CGPM&lt;/small&gt;)، جيڪو 1875 جي ميٽر ڪنوينشن پاران، ڪيترن ئي بين الاقوامي تنظيمن کي گڏ ڪري نئين نظام جي تعريف ۽ معيار قائم ڪرڻ ۽ ضابطن کي معياري ڪرڻ لاء،  لکڻ ۽ پيش ڪرڻ جي ماپ لاء، قائم ڪئي وئي. اهو نظام سال 1960ع ۾، هڪ شروعات جي نتيجي ۾ جيڪو 1948ع ۾ شروع ٿيو ۽ اڪائين جي ميٽر-ڪلوگرام-سيڪنڊ نظام (MKS) تي ٻڌل آهي CGS سسٽم جي ترقي جي خيالن سان گڏ، شايع ڪيو ويو. 

==تعريف==
==ليڪسيگرافڪ ڪنوينشن==
==اڪائين جو تعين==
==تنظيمي حيثيت==
==تاريخ==
==لاڳاپيل اڪائيون== 
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|International System of Units}}
{{Refbegin}}
* [https://www.bipm.org/ BIPM (International Bureau of Weights and Measures) official web site]
{{Refend}}{{Portal bar|طبيعات}}

{{Authority control}}
[[زمرو:مقدار]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:عالمي معيار]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:اڪائين جا نظام]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:اڪائين جا عالمي نظام]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ecbpdsb16ysxsuls446psgugc672kjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڊگھائي (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79633</id>
    <revision>
      <id>318494</id>
      <parentid>289754</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:48:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318494</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7831" sha1="h5u2as2gktr3ara8626td9h0dr7vrof" xml:space="preserve">{{Short description|Measure of distance in physical space}}
{{About|a physical measurement}}
{{Infobox physical quantity
| name       = ڊگھائي&lt;br&gt;Length
| image      = Scale kilometres miles.svg
| caption    = هڪ ڪلوميٽر جي ميٽرڪ ڊيگهه 0.62137 ميل جي امپيريل ماپ جي برابر آهي.
| unit       = ميٽر (m)
| otherunits = ڊگھائي جي اڪائي ڏسو
| symbols    = L، l
| dimension  = &lt;math&gt;\mathsf{L}&lt;/math&gt;
| extensive  = ها
}}
'''ڊگھائي''' (Length) فاصلي جو ماپ آھي. مقدار جي عالمي نظام ۾، فاصلي جي طول و عرض سان ڊيگهه هڪ مقدار آهي. ماپ جي اڪثر نظامن ۾ ڊگھائي لاءِ بنيادي اڪائيون چونڊيو ويندو آھن، جنھن مان ٻيون ذيلي اڪائيون نڪتل آھن. [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|اڪائين جي عالمي نظام (SI System)]] ۾ ڊگھائي لاءِ بنيادي اڪائي ميٽر آهي.&lt;ref name=&quot;:03&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=length|encyclopedia=WordNet|title=Length|access-date=15 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160925172753/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=LENGTH|archive-date=25 September 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ڊگھائي عام طور تي ھڪڙي مقرر ٿيل شئي جي سڀ کان وڏي طول و عرض (Dimension) سمجھي ويندي آھي.&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=length|encyclopedia=WordNet|title=Length|access-date=15 March 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20160925172753/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=LENGTH|archive-date=25 September 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt; بهرحال، اهو معاملو هميشه ناهي ۽ شايد ان پوزيشن تي منحصر هجي جنهن ۾ شئي آهي. 

هڪ مقرر شيءِ جي ڊگھائي لاءِ مختلف اصطلاح استعمال ڪيا ويا آهن ۽ انهن ۾ اوچائي شامل آهي، جيڪا عمودي ڊيگهه يا عمودي حد، ويڪر ۽ کوٽائي آهي. اوچائي استعمال ٿيندي آهي جڏهن ڪو بنياد هجي جنهن مان عمودي ماپون وٺي سگهجن ٿيون. ويڪر عام طور تي ڊگھائي کان ننڍو طول و عرض ڏانهن اشارو ڪئي ٿو. کوٽائي ٽين طول عرض جي ماپ لاءِ استعمال ٿئي ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://thinkmath.edc.org/resource/measurement-length-width-height-depth|title=Measurement: Length, width, height, depth|website=Think Math!|archive-url=https://web.archive.org/web/20200224001255/http://thinkmath.edc.org/resource/measurement-length-width-height-depth|archive-date=24 February 2020|access-date=15 March 2020|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

ڊگھائي ھڪڙي فضائي طول و عرض جي ماپ آھي، جڏھن ته ايراضي ٻن طول و عرض (ڊگھائي چورس) جي ماپ آھي ۽ حجم ٽن طول و عرض (ڊگھائي ڪعبي) جي ماپ آھي.
==تاريخ==
ماپ ان وقت کان اهم آهي جڏهن انسان خانه بدوشي ڇڏي آباد ٿيڻ لڳا ۽ تعميراتي مواد استعمال ڪرڻ، زمين تي قبضو ڪرڻ ۽ پاڙيسرين سان واپار ڪرڻ شروع ڪيو. جيئن جيئن مختلف هنڌن جي وچ ۾ واپار وڌندو ويو، تيئن ڊگھائي جي معياري اڪائين جي ضرورت وڌي وئي. جيئن سماج وڌيڪ ٽڪنالاجي طور تي مبني بڻجي ويو آهي مختلف شعبن جي وڌندڙ متنوع سيٽن ۾، مائڪرو اليڪٽرانڪس کان وٺي بين الاقوامي حد تائين، ماپ جي تمام گهڻي درستگي جي ضرورت آهي. 

آئن اسٽائن جي خاص نسبت (Special Relativity) جي تحت، ڊگھائي کي هاڻي سڀني حوالن واري فريم ۾ مستقل نه ٿو سمجهيو ويندو آهي. اهڙيءَ طرح هڪ ڪاٺ جيڪو هڪ ميٽر ڊگهو آهي،  هڪ ٻئي ريفرنس جي فريم ۾ جيڪو پهرين فريم جي نسبت سان حرڪت ڪري رهيو آهي، هڪ ميٽر ڊگهو نه هوندو. مطلب ته ڪنهن شئي جي ڊيگهه مبصر جي رفتار تي منحصر ڪري ٿي. 
==رياضي ۾ استعمال==
اقليدسي Euclidean جاميٽري ۾، ڊگھائي سڌي لڪير سان ماپي ويندي آهي جيستائين ٻي صورت ۾ بيان ڪيل نه هجي ۽ انهن تي حصن ڏانهن اشارو ڪيو وڃي. پيٿاگورس جو نظريو ساڄي ٽڪنڊي جي پاسن جي ڊگھائي سان لاڳاپيل آهي، اڪيليڊين جاميٽري ۾ ڪيترن ئي ايپليڪيشنن مان هڪ آهي. ڊگھائي پڻ ماپي سگھجي ٿي ٻين قسمن جي وکر سان ۽ ان کي آرڪليٿ سڏيو ويندو آھي. ٽڪنڊي ۾، اوچائي جي ڊگھائي، هڪ لڪير وارو ڀاڱو جيڪو ظرف کان لنگھندڙ پاسي کان نڪرندو آهي (جنهن کي ٽڪنڊي جو بنياد چيو ويندو آهي)، ٽڪنڊي جي اوچائي سڏيو ويندو آهي. مستطيل جي ايراضي مستطيل جي ڊگھائي × ويڪر جي وضاحت ڪئي وئي آهي. جيڪڏهن هڪ ڊگهو پتلي مستطيل ان جي مختصر پاسي تي بيٺو آهي ته ان جي ايراضي پڻ ان جي اوچائي × ويڪر طور بيان ڪري سگهجي ٿي. هڪ مضبوط مستطيل دٻي جو حجم (جهڙوڪ ڪاٺ جو تختو) اڪثر ڪري بيان ڪيو ويندو آهي ڊگھائي × اوچائي × ڊائي. هڪ ڪثرت جو دائرو ان جي پاسن جي ڊيگهه جو مجموعو آهي. هڪ سرڪلر ڊسڪ جي فريم ان ڊسڪ جي چوديواري (هڪ دائري) جي ڊيگهه آهي.

==اڪائيون== 
اصل مضمون: [[ڊيگهه جي اڪائيون]]

فزيڪل سائنسز ۽ انجنيئرنگ ۾، جڏهن ڪو ڊگھائي جي اڪائين جي ڳالهه ڪري ٿو، ته لفظ ڊگھائي مفاصلي (Distance) جي مترادف آهي. اتي ڪيتري ئي اڪائيون آھن جيڪي ڊگھائي کي ماپڻ لاء استعمال ڪي وينديون آھن. تاريخي طور تي، ڊگھائي جي اڪائي شايد انساني جسم جي حصن جي ڊگھائي مان نڪتل هوندي، فاصلو ڪيترن ئي قدمن ۾ طي ڪيو، زمين تي نشانن يا هنڌن جي وچ ۾ فاصلو، يا پاڻمرادو ڪنهن عام شئي جي ڊيگهه مان نڪتل هونديون. 

اڪائين جي ٻين الاقوامي نظام (SI System) ۾، ڊيگهه جي بنيادي اڪائي ميٽر (علامت، m) آهي، جيڪو هاڻي روشني جي رفتار جي لحاظ سان بيان ڪي وئي آهي (تقريبن 30 ڪروڙ ميٽر في سيڪنڊ). ملي ميٽر(mm)، سينٽي ميٽر (cm) ۽ ڪلوميٽر (km)، ميٽر مان نڪتل آهن، پڻ عام طور تي استعمال ٿيل اڪائيون آهن. آمريڪا جي رواجي اڪائين ۾، انگلش يا امپيريل نظام جي يونٽن ۾، عام طور تي ڊگھائي جي اڪائين جي طور تي انچ (in)، فوٽ (ft)، گز (yd) ۽ ميل (mi) استعمال ٿيندا آهن. سامونڊي نيويگيشن ۾ استعمال ٿيندڙ ڊيگهه جو هڪ يونٽ ناٽيڪل ميل (nmi) آهي. 
==پڻ ڏسو== 
* [[نوري سال]] 
* [[مائڪرو ميٽر]] 
* [[فاصلو]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>h5u2as2gktr3ara8626td9h0dr7vrof</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وقت (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79645</id>
    <revision>
      <id>318447</id>
      <parentid>289751</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:07:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318447</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4404" sha1="bi005fb312a6flz24mayc0vfvtifntm" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[Category:Time in physics| ]]
[[Category:Philosophy of physics]]
[[Category:Time]]
[[Category:Timekeeping]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]</text>
      <sha1>bi005fb312a6flz24mayc0vfvtifntm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318448</id>
      <parentid>318447</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:09:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318448</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4360" sha1="9sm9pzx3bnbpue43k51lowf7xhcj8kc" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[Category:Time in physics| ]]
[[Category:Philosophy of physics]]
[[Category:Time]]
[[Category:Timekeeping]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>9sm9pzx3bnbpue43k51lowf7xhcj8kc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318454</id>
      <parentid>318448</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:33:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318454</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4404" sha1="d9ai23bjd30zhyq3dm66qgg1lfbypoa" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[Category:Time in physics| ]]
[[Category:Philosophy of physics]]
[[Category:Time]]
[[Category:Timekeeping]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:وقت]]</text>
      <sha1>d9ai23bjd30zhyq3dm66qgg1lfbypoa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318465</id>
      <parentid>318454</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:26:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318465</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4443" sha1="5g8troksuuhxp5dz7uods5dbcuuwmuy" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[Category:Time in physics| ]]
[[Category:Philosophy of physics]]
[[Category:Time]]
[[Category:Timekeeping]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]</text>
      <sha1>5g8troksuuhxp5dz7uods5dbcuuwmuy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318466</id>
      <parentid>318465</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:28:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>318466</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4558" sha1="my2m7f2bxlsbn867secsm338diw3r11" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[Category:Timekeeping]]
[[Category:Time in physics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]</text>
      <sha1>my2m7f2bxlsbn867secsm338diw3r11</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318467</id>
      <parentid>318466</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:29:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318467</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4388" sha1="ek93h25nq1o09wddx754zue4g7j8cta" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;سيڪنڊ&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;سيزيم 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[Category:Timekeeping]]
[[Category:Time in physics]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ek93h25nq1o09wddx754zue4g7j8cta</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318468</id>
      <parentid>318467</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318468</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4460" sha1="h5uiu8piuyx6wn1uccokimie89cgrzz" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;[[سيڪنڊ]]&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;[[سيزيئم|سيزيم]] 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[Category:Timekeeping]]
[[Category:Time in physics]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>h5uiu8piuyx6wn1uccokimie89cgrzz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>گرمي پد (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79673</id>
    <revision>
      <id>318486</id>
      <parentid>289936</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:37:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318486</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3004" sha1="k6gzz1bd8qc06r5ig8plu7jiwfkfqwd" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=گرمي پد&lt;br&gt;Temperature|image=Thermally Agitated Molecule.gif|caption=Thermal vibration of a segment of protein's [[alpha helix]]. Its [[amplitude]] increases with temperature.|unit=ڪيلون (K)|otherunits=[[Celsius|°C]], [[Fahrenheit|°F]], [[Rankine scale|°R]], [[Rømer scale|°Rø]], [[Réaumur scale|°Ré]], [[Newton scale|°N]], [[Delisle scale|°D]], [[Leiden scale|°L]], [[Wedgwood scale|°W]]|symbols=T|dimension=wikidata|intensive=ها|derivations=&lt;math&gt;\frac{pV}{nR}&lt;/math&gt;, &lt;math&gt;\frac{dq_\text{rev&lt;nowiki&gt;}}&lt;/nowiki&gt;{dS}&lt;/math&gt;}}'''گرمي پد''' (Temperature) هڪ [[طبيعي مقدار]] آهي جيڪو مقدار جي لحاظ سان گرمي يا سردي جي خاصيت کي ظاهر ڪري ٿي. گرمي پد کي ٿرماميٽر سان [[پيمائش|ماپيو ويندو]] آهي. اهو هڪ مادي جي متحرڪ ائٽم ۽ ٽڪڙايندڙ [[ائٽم]] جي اوسط حرڪي توانائي کي ظاهر ڪري ٿو.

ٿرماميٽر مختلف گرمي پد جي ماپن ۾ ترتيب ڏنل هوندا آهن جيڪي تاريخي طور تي، تعريف لاءِ مختلف حوالن جي نقطن ۽ ٿرماميٽرڪ مادن تي ڀروسو ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ عام اسڪيل آهن؛ سيلسيس اسڪيل جنهن ۾ يونٽ جي علامت °C (اڳوڻي ''سينٽي گريڊ)''، فارنهائٽ اسڪيل (°F) ۽ ڪيلون اسڪيل (K) آهن، جنهن کي سائنسي مقصدن لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيلون (Kelvin) [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾ ستن بنيادي اڪائين مان هڪ آهي.

[[ڪامل حرارت|مطلق صفر]]، يعني صفر ڪيلون يا منفي °273.15 سينٽي گريڊ ٿرموڊائنامڪ گرمي پد جي ماپ ۾ سڀ کان گهٽ پوائنٽ آهي. تجرباتي طور تي، ان درجي کان تمام ويجھو ٿي سگھجي ٿو پر حقيقت ۾ پھچي نه سگھيو آھي، جيئن ٿرموڊائنامڪس جي ٽئين قانون ۾ تسليم ٿيل آھي. ان گرمي پد تي جسم مان توانائي ڪڍڻ ناممڪن هوندو اهي ۽ گرمي پد مزيد گهٽ نه سگهندي آهي.

[[فطرتي سائنس|قدرتي سائنس]] جي سڀني شعبن ۾ گرمي پد اهم آهي، جنهن ۾ [[فزڪس]]، [[علم ڪيميا|ڪيمسٽري]]، ڌرتي سائنس، [[علمِ فلڪيات|فلڪيات]]، [[طب]]، [[حياتيات]]، [[ماحوليات]]، مادي سائنس، ميٽالرجي، ميڪنيڪل انجنيئرنگ ۽ [[جاگرافي]] سان گڏوگڏ روزاني زندگيءَ جا اڪثر حصا شامل آهن.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>k6gzz1bd8qc06r5ig8plu7jiwfkfqwd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>دٻاءُ (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79674</id>
    <revision>
      <id>318436</id>
      <parentid>289941</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:35:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318436</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3080" sha1="jki1yik8vhzhxt3uutbfgb01ylin3f2" xml:space="preserve">{{short description|Force distributed over an area}}
{{about|pressure in the physical sciences}}
{{Infobox physical quantity
| name = دٻاءُ&lt;br&gt;Pressure
| image = Pressure exerted by collisions.svg
| image_size = 250px
| caption = Pressure exerted by particle collisions inside a closed container. The collisions that exert the pressure are highlighted in red.
| unit = پاسڪل (Pa)
| baseunits = [[Kilogram|kg]]&amp;sdot;[[Metre|m]]{{sup|−1}}&amp;sdot;[[Second|s]]{{sup|−2}}
| symbols = p ، P
| derivations = {{math|1=''p'' = [[force|''F'']] / [[area|''A'']]}}
| dimension = &lt;math&gt;\mathsf{M} \mathsf{L}^{-1} \mathsf{T}^{-2}&lt;/math&gt;
}}
'''دٻاءُ''' (Pressure؛ علامت: ''p'' يا ''P'') اها قوت آهي جيڪا ڪنهن شئي، جنهن تي اها قوت ورهايل آهي، جي مٿاڇري تي عمودي طور تي في اڪائي [[ايراضي|ايراضيءَ]] تي لاڳو ٿئي ٿي.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=32yzygAACAAJ&amp;q=Physics+for+Scientists+and+Engineers:+A+Strategic+Approach|title=Physics for Scientists and Engineers: A Strategic Approach|last=Knight|first=Randall D.|date=2007|publisher=Pearson Addison Wesley|isbn=978-0-321-51671-8|edition=2nd|location=San Francisco|pages=1183|language=en-us|chapter=Fluid Mechanics|format=google books|quote={{small|''Pressure itself is not a Force, even though we sometimes talk &quot;informally&quot; about the &quot;force exerted by the pressure. The correct statement is that the Fluid exerts a force on a surface. In addition, Pressure is a scalar, not a vector.'' }}|access-date=6 April 2020}}&lt;/ref&gt;{{Rp|445}} گيج دٻاء (Gauge pressure) ڦيلاء واري دٻاء سان تعلق رکي ٿو.

دٻاء کي ظاهر ڪرڻ لاء، مختلف اڪائيون استعمال ڪيو وينديون آهن. انهن مان ڪجهه قوت جي هڪ اڪائي کي ايراضي (Area) جي هڪ اڪائي کان تقسيم ڪندي ورهايل آهن؛ دٻاء جي [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|SI]] اڪائي، پاسڪل (Pa)، مثال طور، هڪ نيوٽن في چورس ميٽر (N/m &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ) اهي؛ ساڳيءَ طرح، پائونڊ-فورس في چورس انچ يا سائي (psi)، علامت lbf/in &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ) امپيريل ۽ آمريڪي رواجي نظامن ۾ دٻاءُ جي روايتي اڪائي آهي. دٻاء پڻ معياري هوا جي دٻاء جي لحاظ کان ظاهر ڪري سگهجي ٿو؛ اڪائي ايٽموسفئر (atm) هن دٻاء جي برابر آهي، ۽ اڪائي، ٽور (torr) جي وضاحت هن جي 760هين حصي طور ڪئي وئي آهي. مينوميٽرڪ اڪائي جهڙوڪ پاڻي جو سينٽي ميٽر، پاري جو ملي ميٽر ۽ پاري جو انچ، دٻاء کي ظاهر ڪرڻ لاءِ هڪ خاص مايع جي ڪالمن جي اوچائي جي لحاظ کان مانوميٽرن ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>jki1yik8vhzhxt3uutbfgb01ylin3f2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318463</id>
      <parentid>318436</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:23:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318463</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3119" sha1="7uk5tj98vjf1kgi1cumqbn47stzk25n" xml:space="preserve">{{short description|Force distributed over an area}}
{{about|pressure in the physical sciences}}
{{Infobox physical quantity
| name = دٻاءُ&lt;br&gt;Pressure
| image = Pressure exerted by collisions.svg
| image_size = 250px
| caption = Pressure exerted by particle collisions inside a closed container. The collisions that exert the pressure are highlighted in red.
| unit = پاسڪل (Pa)
| baseunits = [[Kilogram|kg]]&amp;sdot;[[Metre|m]]{{sup|−1}}&amp;sdot;[[Second|s]]{{sup|−2}}
| symbols = p ، P
| derivations = {{math|1=''p'' = [[force|''F'']] / [[area|''A'']]}}
| dimension = &lt;math&gt;\mathsf{M} \mathsf{L}^{-1} \mathsf{T}^{-2}&lt;/math&gt;
}}
'''دٻاءُ''' (Pressure؛ علامت: ''p'' يا ''P'') اها قوت آهي جيڪا ڪنهن شئي، جنهن تي اها قوت ورهايل آهي، جي مٿاڇري تي عمودي طور تي في اڪائي [[ايراضي|ايراضيءَ]] تي لاڳو ٿئي ٿي.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=32yzygAACAAJ&amp;q=Physics+for+Scientists+and+Engineers:+A+Strategic+Approach|title=Physics for Scientists and Engineers: A Strategic Approach|last=Knight|first=Randall D.|date=2007|publisher=Pearson Addison Wesley|isbn=978-0-321-51671-8|edition=2nd|location=San Francisco|pages=1183|language=en-us|chapter=Fluid Mechanics|format=google books|quote={{small|''Pressure itself is not a Force, even though we sometimes talk &quot;informally&quot; about the &quot;force exerted by the pressure. The correct statement is that the Fluid exerts a force on a surface. In addition, Pressure is a scalar, not a vector.'' }}|access-date=6 April 2020}}&lt;/ref&gt;{{Rp|445}} گيج دٻاء (Gauge pressure) ڦيلاء واري دٻاء سان تعلق رکي ٿو.

دٻاء کي ظاهر ڪرڻ لاء، مختلف اڪائيون استعمال ڪيو وينديون آهن. انهن مان ڪجهه قوت جي هڪ اڪائي کي ايراضي (Area) جي هڪ اڪائي کان تقسيم ڪندي ورهايل آهن؛ دٻاء جي [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|SI]] اڪائي، پاسڪل (Pa)، مثال طور، هڪ نيوٽن في چورس ميٽر (N/m &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ) اهي؛ ساڳيءَ طرح، پائونڊ-فورس في چورس انچ يا سائي (psi)، علامت lbf/in &lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ) امپيريل ۽ آمريڪي رواجي نظامن ۾ دٻاءُ جي روايتي اڪائي آهي. دٻاء پڻ معياري هوا جي دٻاء جي لحاظ کان ظاهر ڪري سگهجي ٿو؛ اڪائي ايٽموسفئر (atm) هن دٻاء جي برابر آهي، ۽ اڪائي، ٽور (torr) جي وضاحت هن جي 760هين حصي طور ڪئي وئي آهي. مينوميٽرڪ اڪائي جهڙوڪ پاڻي جو سينٽي ميٽر، پاري جو ملي ميٽر ۽ پاري جو انچ، دٻاء کي ظاهر ڪرڻ لاءِ هڪ خاص مايع جي ڪالمن جي اوچائي جي لحاظ کان مانوميٽرن ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>7uk5tj98vjf1kgi1cumqbn47stzk25n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اليڪٽرڪ چارج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79678</id>
    <revision>
      <id>318433</id>
      <parentid>289973</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:31:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318433</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6613" sha1="3r3l4milkg1mjvajxdrffh1xlumhrmn" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}

[[Category:Electric charge| ]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Conservation laws]]
[[Category:Electricity]]
[[Category:Electrostatics|*]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Electromagnetic quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:برقييات]]
[[زمرو:برقي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>3r3l4milkg1mjvajxdrffh1xlumhrmn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318434</id>
      <parentid>318433</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:33:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318434</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6619" sha1="dilepmnn120mr5afqp3qnq5wiukayem" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}

[[Category:Electric charge| ]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Conservation laws]]
[[Category:Electricity]]
[[Category:Electrostatics|*]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Electromagnetic quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:برقناطيسيت]]
[[زمرو:برقي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>dilepmnn120mr5afqp3qnq5wiukayem</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318438</id>
      <parentid>318434</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:38:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318438</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6554" sha1="61tv1tk8wsuqraen82oa015enr6s4oo" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}

[[Category:Electric charge| ]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Conservation laws]]
[[Category:Electricity]]
[[Category:Electrostatics|*]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Electromagnetic quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:برقناطيسيت]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>61tv1tk8wsuqraen82oa015enr6s4oo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318439</id>
      <parentid>318438</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318439</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6597" sha1="0fvwgdimpo6vl4gi9f3ukiq9t23xdt6" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}

[[Category:Electric charge| ]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Conservation laws]]
[[Category:Electricity]]
[[Category:Electrostatics|*]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Electromagnetic quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:برقناطيسيت]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>0fvwgdimpo6vl4gi9f3ukiq9t23xdt6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318440</id>
      <parentid>318439</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:39:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318440</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6481" sha1="dp4mvwkubjy7hvhzq0xnfmj1oy5x7cg" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}

[[Category:Electric charge| ]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Conservation laws]]
[[Category:Electricity]]
[[Category:Electrostatics|*]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Electromagnetic quantities]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>dp4mvwkubjy7hvhzq0xnfmj1oy5x7cg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318441</id>
      <parentid>318440</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:48:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318441</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6510" sha1="ngkl56pzd3otrkn0828d8hliw5zp9ot" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}
[[زمرو:بجلي]]
[[زمرو:برقي چارج]]
[[زمرو:بقا جا قانون]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:برقناطيسي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ngkl56pzd3otrkn0828d8hliw5zp9ot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318444</id>
      <parentid>318441</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:01:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318444</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6502" sha1="90jdz1xj1xnuizow3e75ijcyondzs9m" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}
[[زمرو:بجلي]]
[[زمرو:برقي چارج]]
[[زمرو:بقا جا قانون]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>90jdz1xj1xnuizow3e75ijcyondzs9m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318485</id>
      <parentid>318444</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:35:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318485</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6584" sha1="h3q1kgzawcevezjrkrzwb3p5j9uhddx" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}
[[زمرو:بجلي]]
[[زمرو:برقي چارج]]
[[زمرو:بقا جا قانون]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>h3q1kgzawcevezjrkrzwb3p5j9uhddx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قوت (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79715</id>
    <revision>
      <id>318437</id>
      <parentid>303373</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:37:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318437</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7262" sha1="pvj1zhgu85echtd0j5ff8vvs5axua7q" xml:space="preserve">{{Short description|Influence that can change motion of an object}}
{{Infobox physical quantity
| name = قوت&lt;br&gt;Force
| width =
| background =
| image = [[File:Force examples.svg|200px]]
| caption = قوت کي ڪنهن شئي کي ڇڪڻ يا ڌڪڻ سان بيان ڪري سگهجي ٿو ۽ اهو [[ڪشش ثقل]]، [[مقناطيسيت]] يا ڪا به شيء جيڪا [[اسراع]] کي تيز ڪرڻ جو سبب بڻائين، سبب ٿي سگهي ٿو.
| unit = نيوٽن (N)
| otherunits = ڊائن، پائونڊ
| symbols = F، &lt;math&gt;\vec F&lt;/math&gt;
| baseunits = Kg.m/s^2
| dimension = wikidata
| derivations = F=m.a
}}
[[فزڪس|طبيعيات]] ۾ '''قوت''' (Force) هڪ اهڙو اثر آهي جيڪو ڪنهن شئي کي پنهنجي رفتار کي تبديل ڪرڻ جو سبب بڻائيندو جيستائين ٻين قوتن طرفان متوازن نه هجي. قوت جو تصور رياضياتي طور تي صحيح طور تي زور ڏيڻ يا ڇڪڻ جي روزاني تصور کي ٺاهيندو آهي. ڇاڪاڻ ته قوت جي شدت (&lt;small&gt;Magnitude&lt;/small&gt;) ۽ سمت (&lt;small&gt;Direction&lt;/small&gt;) ٻئي اهم آهن، قوت هڪ ويڪٽر مقدار آهي. قوت جي SI اڪائي نيوٽن (N) آهي ۽ قوت اڪثر ڪري علامت F جي ذريعي ظاھر ڪئي ويندي آھي.

[[ڪلاسيڪل ميڪانيات]] ۾ قوت هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. قوت جو تصور &quot;نيوٽن جي حرڪت جي ٽنهي قانونن&quot; ۾ مرڪزي حيثيت رکي ٿو. قوتن جا قسم جيڪي اڪثر ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ سامهون ايندا آهن انهن ۾ لچڪدار، فريڪشنل، رابطي يا &quot;عام&quot; قوتون ۽ ڪشش ثقل شامل آهن. قوت جو گردشي بازو ٽارڪ (torque) آهي، جيڪو ڪنهن شئي جي گردش جي رفتار ۾ تبديلي آڻي ٿو. وڌايل جسم ۾، هر حصو اڪثر ڪري ڀرسان حصن تي قوت لاڳو ڪندو آهي؛ جسم جي ذريعي اهڙي قوتن جي ورڇ اندروني ميڪانياتي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاء]] آهي. توازن ۾ اهي دٻاءُ جسم جي [[اسراع]] جو سبب نه بڻجندا آهن جيئن قوتون هڪ ٻئي کي توازن ڏين ٿيون. جيڪڏهن اهي توازن ۾ نه آهن ته اهي مضبوط مواد جي خراب ٿيڻ، يا سيال ۾ وهڻ جو سبب بڻجي سگهن ٿيون. 

[[جديد طبيعيات|جديد فزڪس]] ۾، جنهن ۾ [[ريليٽويٽي|ريليٽوٽي]] ۽ [[ڪوانٽم مڪينڪس|ڪوانٽم ميڪانڪس]] شامل آهن، حرڪت کان متعلق قانونن تي نظر ثاني ڪئي وئي آهي ته جيئن بنيادي ڳالهين، جيئن قوت جي حتمي اصليت، تي انحصار ڪيو وڃي. بهرحال، ڪلاسيڪل ميڪانيات پاران مهيا ڪيل قوت جي سمجھ عملي مقصدن لاء مفيد آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|title=Classical Mechanics: a Critical Introduction|last=Cohen|first=Michael|website=[[University of Pennsylvania]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220703194458/https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|archive-date=July 3, 2022|access-date=January 9, 2024|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==قوت جي تصور جي ترقي==
قديم زماني ۾ فلسفين قوت جي تصور کي ساڪت ۽ حرڪت واري شين ۽ سادي مشينن جي مطالعي ۾ استعمال ڪيو، پر مفڪرن جهڙوڪ [[ارسطو]] ۽ [[ارشميدس|آرشيميدس]] قوت کي سمجهڻ ۾ بنيادي غلطيون برقرار رکيو. جزوي طور تي، اهو رگڙ جي ڪڏهن ڪڏهن غير واضح قوت جي هڪ نامڪمل سمجھ ۽ نتيجي ۾ قدرتي حرڪت جي فطرت جي غير مناسب نظر جي ڪري هو. هڪ بنيادي غلطي اهو يقين هو ته حرڪت کي برقرار رکڻ لاء، جيتوڻيڪ هڪ مسلسل رفتار تي، هڪ قوت جي ضرورت آهي.  

حرڪت ۽ قوت جي باري ۾ سڀ کان پهريون غلط فهميون آخرڪار [[گليليئو گليليئي|گليلو گليلي]] ۽ [[آئزڪ نيوٽن|سر آئزڪ نيوٽن]] درست ڪيون. پنهنجي رياضياتي بصيرت سان، نيوٽن &quot;حرڪت جا قانون&quot; ٺاهيا. 

20هين صدي جي شروعات تائين، [[البرٽ آئنسٽائن|آئن اسٽائن]] نسبت جو نظريو پيش ڪيو جنهن روشني جي رفتار جي ويجهو وڌندڙ لمحن سان شين تي قوتن جي عمل جي صحيح اڳڪٿي ڪئي ۽ [[ڪشش ثقل]] ۽ جڙت جي ذريعي پيدا ٿيندڙ قوتن جي باري ۾ پڻ ڄاڻ ڏني. [[ڪوانٽم مڪينڪس]] ۽ [[ٽيڪنالاجي]] جي جديد بصيرت سان جيڪا روشني جي رفتار جي ويجهو ذرڙن کي تيز ڪري سگهي ٿي، ذرڙي فزڪس هڪ معياري ماڊل ٺاهيو آهي ته جيئن ائٽم کان ننڍڙن ذرڙن جي وچ ۾ قوتن کي بيان ڪري سگهجي. معياري ماڊل اڳڪٿي ڪري ٿو ته مٽائيندڙ ذرات جنهن کي &quot;گيج بوسون&quot; سڏيو وڃي ٿو اهي بنيادي وسيلا آهن جن جي ذريعي قوتن کي خارج ڪيو وڃي ٿو ۽ جذب ڪيو وڃي ٿو. صرف چار مکيه لاڳاپا سڃاتل آهن؛ طاقت کي گهٽائڻ جي ترتيب ۾، اهي آهن: مضبوط، برقياتي مقناطيسي، ڪمزور ۽ ڪشش ثقل. 

1970ع ۽ 1980ع واري ڏهاڪي دوران ڪيل اعليٰ توانائي واري ذرڙي فزڪس جي مشاهدي جي تصديق ڪئي وئي آهي ته ڪمزور ۽ برقي مقناطيسي قوتون هڪ وڌيڪ بنيادي برقي ڪمزور رابطي جو اظهار آهن. 
==نيوٽن کان اڳ جا تصورات== 
==نيوٽونين ميڪانيات== 
==گڏيل قوتون== 
==ڪلاسيڪل ميڪانيات ۾ قوتن جا مثال==
==قوت مان نڪتل تصورات== 
==اڪائيون== 
==قوت جي تصور جي نظرثاني==
==بنيادي لاڳاپا== 
==پڻ ڏسو==
* [[اسراع]]
* [[ڪميت (فزڪس)]]
* [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام]]

==خارجي لنڪس==
{{Wiktionary}}
{{Commons category|Forces (physics)}}
* {{cite web|title=Classical Mechanics, Week 2: Newton's Laws |website=[[MIT OpenCourseWare]] |access-date=2023-08-09 |url=https://ocw.mit.edu/courses/8-01sc-classical-mechanics-fall-2016/pages/week-2-newtons-laws/}}
* {{cite web|title=Fundamentals of Physics I, Lecture 3: Newton's Laws of Motion |website=[[Open Yale Courses]] |access-date=2023-08-09 |url=https://oyc.yale.edu/physics/phys-200/lecture-3}}
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Force| ]]
[[Category:Natural philosophy]]
[[Category:Classical mechanics]]
[[Category:Vector physical quantities]]
[[Category:Temporal rates]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>pvj1zhgu85echtd0j5ff8vvs5axua7q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318457</id>
      <parentid>318437</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T22:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:قدرتي فلاسفي]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318457</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7299" sha1="58uje4nyrml4ivdbyb9gyjdlpd4wpkw" xml:space="preserve">{{Short description|Influence that can change motion of an object}}
{{Infobox physical quantity
| name = قوت&lt;br&gt;Force
| width =
| background =
| image = [[File:Force examples.svg|200px]]
| caption = قوت کي ڪنهن شئي کي ڇڪڻ يا ڌڪڻ سان بيان ڪري سگهجي ٿو ۽ اهو [[ڪشش ثقل]]، [[مقناطيسيت]] يا ڪا به شيء جيڪا [[اسراع]] کي تيز ڪرڻ جو سبب بڻائين، سبب ٿي سگهي ٿو.
| unit = نيوٽن (N)
| otherunits = ڊائن، پائونڊ
| symbols = F، &lt;math&gt;\vec F&lt;/math&gt;
| baseunits = Kg.m/s^2
| dimension = wikidata
| derivations = F=m.a
}}
[[فزڪس|طبيعيات]] ۾ '''قوت''' (Force) هڪ اهڙو اثر آهي جيڪو ڪنهن شئي کي پنهنجي رفتار کي تبديل ڪرڻ جو سبب بڻائيندو جيستائين ٻين قوتن طرفان متوازن نه هجي. قوت جو تصور رياضياتي طور تي صحيح طور تي زور ڏيڻ يا ڇڪڻ جي روزاني تصور کي ٺاهيندو آهي. ڇاڪاڻ ته قوت جي شدت (&lt;small&gt;Magnitude&lt;/small&gt;) ۽ سمت (&lt;small&gt;Direction&lt;/small&gt;) ٻئي اهم آهن، قوت هڪ ويڪٽر مقدار آهي. قوت جي SI اڪائي نيوٽن (N) آهي ۽ قوت اڪثر ڪري علامت F جي ذريعي ظاھر ڪئي ويندي آھي.

[[ڪلاسيڪل ميڪانيات]] ۾ قوت هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. قوت جو تصور &quot;نيوٽن جي حرڪت جي ٽنهي قانونن&quot; ۾ مرڪزي حيثيت رکي ٿو. قوتن جا قسم جيڪي اڪثر ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ سامهون ايندا آهن انهن ۾ لچڪدار، فريڪشنل، رابطي يا &quot;عام&quot; قوتون ۽ ڪشش ثقل شامل آهن. قوت جو گردشي بازو ٽارڪ (torque) آهي، جيڪو ڪنهن شئي جي گردش جي رفتار ۾ تبديلي آڻي ٿو. وڌايل جسم ۾، هر حصو اڪثر ڪري ڀرسان حصن تي قوت لاڳو ڪندو آهي؛ جسم جي ذريعي اهڙي قوتن جي ورڇ اندروني ميڪانياتي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاء]] آهي. توازن ۾ اهي دٻاءُ جسم جي [[اسراع]] جو سبب نه بڻجندا آهن جيئن قوتون هڪ ٻئي کي توازن ڏين ٿيون. جيڪڏهن اهي توازن ۾ نه آهن ته اهي مضبوط مواد جي خراب ٿيڻ، يا سيال ۾ وهڻ جو سبب بڻجي سگهن ٿيون. 

[[جديد طبيعيات|جديد فزڪس]] ۾، جنهن ۾ [[ريليٽويٽي|ريليٽوٽي]] ۽ [[ڪوانٽم مڪينڪس|ڪوانٽم ميڪانڪس]] شامل آهن، حرڪت کان متعلق قانونن تي نظر ثاني ڪئي وئي آهي ته جيئن بنيادي ڳالهين، جيئن قوت جي حتمي اصليت، تي انحصار ڪيو وڃي. بهرحال، ڪلاسيڪل ميڪانيات پاران مهيا ڪيل قوت جي سمجھ عملي مقصدن لاء مفيد آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|title=Classical Mechanics: a Critical Introduction|last=Cohen|first=Michael|website=[[University of Pennsylvania]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220703194458/https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|archive-date=July 3, 2022|access-date=January 9, 2024|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==قوت جي تصور جي ترقي==
قديم زماني ۾ فلسفين قوت جي تصور کي ساڪت ۽ حرڪت واري شين ۽ سادي مشينن جي مطالعي ۾ استعمال ڪيو، پر مفڪرن جهڙوڪ [[ارسطو]] ۽ [[ارشميدس|آرشيميدس]] قوت کي سمجهڻ ۾ بنيادي غلطيون برقرار رکيو. جزوي طور تي، اهو رگڙ جي ڪڏهن ڪڏهن غير واضح قوت جي هڪ نامڪمل سمجھ ۽ نتيجي ۾ قدرتي حرڪت جي فطرت جي غير مناسب نظر جي ڪري هو. هڪ بنيادي غلطي اهو يقين هو ته حرڪت کي برقرار رکڻ لاء، جيتوڻيڪ هڪ مسلسل رفتار تي، هڪ قوت جي ضرورت آهي.  

حرڪت ۽ قوت جي باري ۾ سڀ کان پهريون غلط فهميون آخرڪار [[گليليئو گليليئي|گليلو گليلي]] ۽ [[آئزڪ نيوٽن|سر آئزڪ نيوٽن]] درست ڪيون. پنهنجي رياضياتي بصيرت سان، نيوٽن &quot;حرڪت جا قانون&quot; ٺاهيا. 

20هين صدي جي شروعات تائين، [[البرٽ آئنسٽائن|آئن اسٽائن]] نسبت جو نظريو پيش ڪيو جنهن روشني جي رفتار جي ويجهو وڌندڙ لمحن سان شين تي قوتن جي عمل جي صحيح اڳڪٿي ڪئي ۽ [[ڪشش ثقل]] ۽ جڙت جي ذريعي پيدا ٿيندڙ قوتن جي باري ۾ پڻ ڄاڻ ڏني. [[ڪوانٽم مڪينڪس]] ۽ [[ٽيڪنالاجي]] جي جديد بصيرت سان جيڪا روشني جي رفتار جي ويجهو ذرڙن کي تيز ڪري سگهي ٿي، ذرڙي فزڪس هڪ معياري ماڊل ٺاهيو آهي ته جيئن ائٽم کان ننڍڙن ذرڙن جي وچ ۾ قوتن کي بيان ڪري سگهجي. معياري ماڊل اڳڪٿي ڪري ٿو ته مٽائيندڙ ذرات جنهن کي &quot;گيج بوسون&quot; سڏيو وڃي ٿو اهي بنيادي وسيلا آهن جن جي ذريعي قوتن کي خارج ڪيو وڃي ٿو ۽ جذب ڪيو وڃي ٿو. صرف چار مکيه لاڳاپا سڃاتل آهن؛ طاقت کي گهٽائڻ جي ترتيب ۾، اهي آهن: مضبوط، برقياتي مقناطيسي، ڪمزور ۽ ڪشش ثقل. 

1970ع ۽ 1980ع واري ڏهاڪي دوران ڪيل اعليٰ توانائي واري ذرڙي فزڪس جي مشاهدي جي تصديق ڪئي وئي آهي ته ڪمزور ۽ برقي مقناطيسي قوتون هڪ وڌيڪ بنيادي برقي ڪمزور رابطي جو اظهار آهن. 
==نيوٽن کان اڳ جا تصورات== 
==نيوٽونين ميڪانيات== 
==گڏيل قوتون== 
==ڪلاسيڪل ميڪانيات ۾ قوتن جا مثال==
==قوت مان نڪتل تصورات== 
==اڪائيون== 
==قوت جي تصور جي نظرثاني==
==بنيادي لاڳاپا== 
==پڻ ڏسو==
* [[اسراع]]
* [[ڪميت (فزڪس)]]
* [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام]]

==خارجي لنڪس==
{{Wiktionary}}
{{Commons category|Forces (physics)}}
* {{cite web|title=Classical Mechanics, Week 2: Newton's Laws |website=[[MIT OpenCourseWare]] |access-date=2023-08-09 |url=https://ocw.mit.edu/courses/8-01sc-classical-mechanics-fall-2016/pages/week-2-newtons-laws/}}
* {{cite web|title=Fundamentals of Physics I, Lecture 3: Newton's Laws of Motion |website=[[Open Yale Courses]] |access-date=2023-08-09 |url=https://oyc.yale.edu/physics/phys-200/lecture-3}}
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Force| ]]
[[Category:Natural philosophy]]
[[Category:Classical mechanics]]
[[Category:Vector physical quantities]]
[[Category:Temporal rates]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:قدرتي فلاسفي]]
[[زمرو:ميڪانيات]]</text>
      <sha1>58uje4nyrml4ivdbyb9gyjdlpd4wpkw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318464</id>
      <parentid>318457</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:24:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318464</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7338" sha1="jdaphfv9gbd0vto1j9xq5iaizyo02o9" xml:space="preserve">{{Short description|Influence that can change motion of an object}}
{{Infobox physical quantity
| name = قوت&lt;br&gt;Force
| width =
| background =
| image = [[File:Force examples.svg|200px]]
| caption = قوت کي ڪنهن شئي کي ڇڪڻ يا ڌڪڻ سان بيان ڪري سگهجي ٿو ۽ اهو [[ڪشش ثقل]]، [[مقناطيسيت]] يا ڪا به شيء جيڪا [[اسراع]] کي تيز ڪرڻ جو سبب بڻائين، سبب ٿي سگهي ٿو.
| unit = نيوٽن (N)
| otherunits = ڊائن، پائونڊ
| symbols = F، &lt;math&gt;\vec F&lt;/math&gt;
| baseunits = Kg.m/s^2
| dimension = wikidata
| derivations = F=m.a
}}
[[فزڪس|طبيعيات]] ۾ '''قوت''' (Force) هڪ اهڙو اثر آهي جيڪو ڪنهن شئي کي پنهنجي رفتار کي تبديل ڪرڻ جو سبب بڻائيندو جيستائين ٻين قوتن طرفان متوازن نه هجي. قوت جو تصور رياضياتي طور تي صحيح طور تي زور ڏيڻ يا ڇڪڻ جي روزاني تصور کي ٺاهيندو آهي. ڇاڪاڻ ته قوت جي شدت (&lt;small&gt;Magnitude&lt;/small&gt;) ۽ سمت (&lt;small&gt;Direction&lt;/small&gt;) ٻئي اهم آهن، قوت هڪ ويڪٽر مقدار آهي. قوت جي SI اڪائي نيوٽن (N) آهي ۽ قوت اڪثر ڪري علامت F جي ذريعي ظاھر ڪئي ويندي آھي.

[[ڪلاسيڪل ميڪانيات]] ۾ قوت هڪ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. قوت جو تصور &quot;نيوٽن جي حرڪت جي ٽنهي قانونن&quot; ۾ مرڪزي حيثيت رکي ٿو. قوتن جا قسم جيڪي اڪثر ڪلاسيڪل ميڪانڪس ۾ سامهون ايندا آهن انهن ۾ لچڪدار، فريڪشنل، رابطي يا &quot;عام&quot; قوتون ۽ ڪشش ثقل شامل آهن. قوت جو گردشي بازو ٽارڪ (torque) آهي، جيڪو ڪنهن شئي جي گردش جي رفتار ۾ تبديلي آڻي ٿو. وڌايل جسم ۾، هر حصو اڪثر ڪري ڀرسان حصن تي قوت لاڳو ڪندو آهي؛ جسم جي ذريعي اهڙي قوتن جي ورڇ اندروني ميڪانياتي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاء]] آهي. توازن ۾ اهي دٻاءُ جسم جي [[اسراع]] جو سبب نه بڻجندا آهن جيئن قوتون هڪ ٻئي کي توازن ڏين ٿيون. جيڪڏهن اهي توازن ۾ نه آهن ته اهي مضبوط مواد جي خراب ٿيڻ، يا سيال ۾ وهڻ جو سبب بڻجي سگهن ٿيون. 

[[جديد طبيعيات|جديد فزڪس]] ۾، جنهن ۾ [[ريليٽويٽي|ريليٽوٽي]] ۽ [[ڪوانٽم مڪينڪس|ڪوانٽم ميڪانڪس]] شامل آهن، حرڪت کان متعلق قانونن تي نظر ثاني ڪئي وئي آهي ته جيئن بنيادي ڳالهين، جيئن قوت جي حتمي اصليت، تي انحصار ڪيو وڃي. بهرحال، ڪلاسيڪل ميڪانيات پاران مهيا ڪيل قوت جي سمجھ عملي مقصدن لاء مفيد آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|title=Classical Mechanics: a Critical Introduction|last=Cohen|first=Michael|website=[[University of Pennsylvania]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220703194458/https://www.physics.upenn.edu/sites/default/files/Classical_Mechanics_a_Critical_Introduction_0_0.pdf|archive-date=July 3, 2022|access-date=January 9, 2024|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==قوت جي تصور جي ترقي==
قديم زماني ۾ فلسفين قوت جي تصور کي ساڪت ۽ حرڪت واري شين ۽ سادي مشينن جي مطالعي ۾ استعمال ڪيو، پر مفڪرن جهڙوڪ [[ارسطو]] ۽ [[ارشميدس|آرشيميدس]] قوت کي سمجهڻ ۾ بنيادي غلطيون برقرار رکيو. جزوي طور تي، اهو رگڙ جي ڪڏهن ڪڏهن غير واضح قوت جي هڪ نامڪمل سمجھ ۽ نتيجي ۾ قدرتي حرڪت جي فطرت جي غير مناسب نظر جي ڪري هو. هڪ بنيادي غلطي اهو يقين هو ته حرڪت کي برقرار رکڻ لاء، جيتوڻيڪ هڪ مسلسل رفتار تي، هڪ قوت جي ضرورت آهي.  

حرڪت ۽ قوت جي باري ۾ سڀ کان پهريون غلط فهميون آخرڪار [[گليليئو گليليئي|گليلو گليلي]] ۽ [[آئزڪ نيوٽن|سر آئزڪ نيوٽن]] درست ڪيون. پنهنجي رياضياتي بصيرت سان، نيوٽن &quot;حرڪت جا قانون&quot; ٺاهيا. 

20هين صدي جي شروعات تائين، [[البرٽ آئنسٽائن|آئن اسٽائن]] نسبت جو نظريو پيش ڪيو جنهن روشني جي رفتار جي ويجهو وڌندڙ لمحن سان شين تي قوتن جي عمل جي صحيح اڳڪٿي ڪئي ۽ [[ڪشش ثقل]] ۽ جڙت جي ذريعي پيدا ٿيندڙ قوتن جي باري ۾ پڻ ڄاڻ ڏني. [[ڪوانٽم مڪينڪس]] ۽ [[ٽيڪنالاجي]] جي جديد بصيرت سان جيڪا روشني جي رفتار جي ويجهو ذرڙن کي تيز ڪري سگهي ٿي، ذرڙي فزڪس هڪ معياري ماڊل ٺاهيو آهي ته جيئن ائٽم کان ننڍڙن ذرڙن جي وچ ۾ قوتن کي بيان ڪري سگهجي. معياري ماڊل اڳڪٿي ڪري ٿو ته مٽائيندڙ ذرات جنهن کي &quot;گيج بوسون&quot; سڏيو وڃي ٿو اهي بنيادي وسيلا آهن جن جي ذريعي قوتن کي خارج ڪيو وڃي ٿو ۽ جذب ڪيو وڃي ٿو. صرف چار مکيه لاڳاپا سڃاتل آهن؛ طاقت کي گهٽائڻ جي ترتيب ۾، اهي آهن: مضبوط، برقياتي مقناطيسي، ڪمزور ۽ ڪشش ثقل. 

1970ع ۽ 1980ع واري ڏهاڪي دوران ڪيل اعليٰ توانائي واري ذرڙي فزڪس جي مشاهدي جي تصديق ڪئي وئي آهي ته ڪمزور ۽ برقي مقناطيسي قوتون هڪ وڌيڪ بنيادي برقي ڪمزور رابطي جو اظهار آهن. 
==نيوٽن کان اڳ جا تصورات== 
==نيوٽونين ميڪانيات== 
==گڏيل قوتون== 
==ڪلاسيڪل ميڪانيات ۾ قوتن جا مثال==
==قوت مان نڪتل تصورات== 
==اڪائيون== 
==قوت جي تصور جي نظرثاني==
==بنيادي لاڳاپا== 
==پڻ ڏسو==
* [[اسراع]]
* [[ڪميت (فزڪس)]]
* [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام]]

==خارجي لنڪس==
{{Wiktionary}}
{{Commons category|Forces (physics)}}
* {{cite web|title=Classical Mechanics, Week 2: Newton's Laws |website=[[MIT OpenCourseWare]] |access-date=2023-08-09 |url=https://ocw.mit.edu/courses/8-01sc-classical-mechanics-fall-2016/pages/week-2-newtons-laws/}}
* {{cite web|title=Fundamentals of Physics I, Lecture 3: Newton's Laws of Motion |website=[[Open Yale Courses]] |access-date=2023-08-09 |url=https://oyc.yale.edu/physics/phys-200/lecture-3}}
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Force| ]]
[[Category:Natural philosophy]]
[[Category:Classical mechanics]]
[[Category:Vector physical quantities]]
[[Category:Temporal rates]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:قدرتي فلاسفي]]</text>
      <sha1>jdaphfv9gbd0vto1j9xq5iaizyo02o9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اسراع</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79717</id>
    <revision>
      <id>318431</id>
      <parentid>290401</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:29:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318431</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6176" sha1="ptl30zx6mf13xlbz9ztkbheh63ix1vs" xml:space="preserve">{{Short description|Rate of change of velocity}}
{{About|acceleration in physics}}
{{Infobox physical quantity
| name = Acceleration
| image = Gravity gravita grave.gif
| caption = {{longitem|In vacuum (no [[Drag (physics)|air resistance]]), objects attracted by Earth gain speed at a steady rate.}}
| symbols = '''a'''
| unit = [[Metre per second squared|m/s{{sup|2}}, m·s{{sup|−2}}, m&amp;nbsp;s{{sup|−2}}]]
| derivations = &lt;math qid=Q11376&gt;\mathbf{a} =  \frac{d\mathbf{v}}{dt} = \frac{d^2\mathbf{x}}{dt^2}&lt;/math&gt;
| dimension = wikidata
}}[[Image:DonPrudhommeFire1991KennyBernstein.jpg|thumb|upright=1.4|ڊريگ ريسنگ هڪ راند آهي جنهن ۾ خاص طور تي ٺهيل گاڏيون بيٺي کان شروع ٿيڻ ۽ تيز ترين ٿيڻ لاءِ مقابلو ڪن ٿيون.]]
[[ميڪانيات]] ۾ '''اسراع''' (Acceleration) [[وقت]] جي حوالي سان ڪنهن شئي جي [[رفتار]] جي تبديلي جي شرح آهي. اسراع حرڪيات جي ڪيترن ئي حصن مان هڪ آهي. اسراع هڪ ويڪٽر مقدار آهي (ان ۾ انهن جي شدت ۽ سمت شامل آهن).&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/relativitycommon0000bond/page/3|title=Relativity and Common Sense|last=Bondi|first=Hermann|publisher=Courier Dover Publications|year=1980|isbn=978-0-486-24021-3|pages=[https://archive.org/details/relativitycommon0000bond/page/3 3]}}
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/physicseasyway00lehr_0/page/27|title=Physics the Easy Way|last=Lehrman|first=Robert L.|publisher=Barron's Educational Series|year=1998|isbn=978-0-7641-0236-3|pages=[https://archive.org/details/physicseasyway00lehr_0/page/27 27]}}&lt;/ref&gt; ڪنهن شئي جي اسراع جي سمت &lt;small&gt;(Direction)&lt;/small&gt; ان شئي تي عمل ڪندڙ خالص قوت جي سمت سان ڏنو ويندو آهي. ڪنهن شئي جي اسراع جي شدت &lt;small&gt;(Magnitude)&lt;/small&gt; جيئن نيوٽن جي ٻئي قانون طرفان بيان ڪئي وئي آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Principles of Mechanics|last=Crew|first=Henry|publisher=BiblioBazaar, LLC|year=2008|isbn=978-0-559-36871-4|pages=43}}&lt;/ref&gt; ٻن سببن جو گڏيل اثر آهي: 
* ان شي تي عمل ڪندڙ سڀني خارجي قوتن جو خالص نتيجو؛ شي ۾ پيدا ٿيل اسراع جي شدت سڌي طرح هن خالص نتيجي واري [[قوت (فزڪس)|قوت]] سان متناسب آهي؛
* ان شئي جي [[ڪميت (فزڪس)|ڪميت]] (Mass)؛ جيڪا ان مواد تي منحصر آهي جنهن مان اهو ٺاهيو ويو آهي؛ اسراع جي شدت سي جي ڪميت جي بالعڪس متناسب آهي.

اسراع  لاءِ SI اڪائي ميٽر في چورس سيڪنڊ ({{nowrap|m⋅s&lt;sup&gt;−2&lt;/sup&gt;}}, 

&lt;math&gt;\mathrm{\tfrac{m}{s^2}}&lt;/math&gt;) آهي.

مثال طور، جڏهن ڪا گاڏي بيهڻ کان شروع ٿئي ٿي (صفر رفتار، انرشل فريم آف ريفرنس ۾) ۽ وڌندي رفتار تي سڌي لڪير ۾ سفر ڪري ٿي، اهو سفر جي سمت ۾ تيز ٿئي ٿي. جيڪڏهن گاڏي ڦري ٿي، هڪ تيز رفتار نئين سمت ڏانهن ٿيندي آهي ۽ ان جي حرڪت واري ويڪٽر کي تبديل ڪري ٿي. گاڏي جي رفتار کي ان جي موجوده طرفن جي رفتار ۾ هڪ لڪير (يا سرڪيولر موشن دوران ٽينجنٽيل) ايڪسلريشن سڏيو ويندو آهي، اهو ردعمل جنهن تي مسافرن کي هڪ قوت جي طور تي تجربو ڪيو وڃي ٿو جيئن انهن کي پنهنجي سيٽن تي واپس ڌڪيندو آهي. جڏهن رخ بدلجي ٿو، اثرائتو تيزيءَ کي ريڊيل (يا سينٽريپيٽل دوران سرڪولر موشن) ايڪسلريشن چئبو آهي، جنهن جو ردعمل مسافرن کي سينٽريفيوگل قوت طور محسوس ٿئي ٿو. جيڪڏهن گاڏيءَ جي رفتار گهٽجي ٿي، ته اها رفتار ويڪر جي مخالف سمت ۾ آهي (رياضي جي لحاظ کان هڪ منفي، جيڪڏهن حرڪت هڪ طرفي آهي ۽ رفتار مثبت آهي)، ڪڏهن ڪڏهن ان کي رفتار جي گھٽتائي  يا رٽارڊيشن سڏيو ويندو آهي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Zzh_unG7OAsC|title=Mechanics|author1=P. Smith|author2=R. C. Smith|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=1991|isbn=978-0-471-92737-2|edition=2nd, illustrated, reprinted|page=39}} [https://books.google.com/books?id=Zzh_unG7OAsC&amp;pg=PA39 Extract of page 39]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PJWDBgAAQBAJ|title=Physics, Volume One: Chapters 1-17, Volume 1|author1=John D. Cutnell|author2=Kenneth W. Johnson|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2014|isbn=978-1-118-83688-0|edition=1st0, illustrated|page=36}} [https://books.google.com/books?id=PJWDBgAAQBAJ&amp;pg=PA36 Extract of page 36]&lt;/ref&gt; ۽ مسافرن کي سست ٿيڻ جي رد عمل جو تجربو ٿيندو آهي. هڪ اندروني قوت جي طور تي انهن کي اڳتي وڌايو. اهڙيون منفي رفتارون اڪثر خلائي جهاز ۾ ريٽروراڪٽ جلائڻ سان حاصل ڪيون وينديون آهن. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=CX0u0mIOZ44C&amp;pg=PA32|title=College Physics, Volume 10|author1=Raymond A. Serway|author2=Chris Vuille|author3=Jerry S. Faughn|publisher=Cengage|year=2008|isbn=9780495386933|page=32}}&lt;/ref&gt; تيز رفتاري (acceleration) ۽ گھٽتائي (deceleration) ٻنهي کي ساڳيو سمجهيو ويندو آهي، ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي رفتار ۾ تبديليون آهن. انهن مان هر هڪ تيز رفتاري ( گهٽتائي) مسافرن کي محسوس ڪيو ويندو آهي جيستائين انهن جي نسبتي (تفريقي) رفتار ۾ تبديلي جي سبب تيز رفتار جي حوالي سان غير جانبدار نه ٿي وڃي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:رفتار]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>ptl30zx6mf13xlbz9ztkbheh63ix1vs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318484</id>
      <parentid>318431</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:33:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318484</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6215" sha1="rpxbf5e26ptszjzo9742kdwcfa4jr4x" xml:space="preserve">{{Short description|Rate of change of velocity}}
{{About|acceleration in physics}}
{{Infobox physical quantity
| name = Acceleration
| image = Gravity gravita grave.gif
| caption = {{longitem|In vacuum (no [[Drag (physics)|air resistance]]), objects attracted by Earth gain speed at a steady rate.}}
| symbols = '''a'''
| unit = [[Metre per second squared|m/s{{sup|2}}, m·s{{sup|−2}}, m&amp;nbsp;s{{sup|−2}}]]
| derivations = &lt;math qid=Q11376&gt;\mathbf{a} =  \frac{d\mathbf{v}}{dt} = \frac{d^2\mathbf{x}}{dt^2}&lt;/math&gt;
| dimension = wikidata
}}[[Image:DonPrudhommeFire1991KennyBernstein.jpg|thumb|upright=1.4|ڊريگ ريسنگ هڪ راند آهي جنهن ۾ خاص طور تي ٺهيل گاڏيون بيٺي کان شروع ٿيڻ ۽ تيز ترين ٿيڻ لاءِ مقابلو ڪن ٿيون.]]
[[ميڪانيات]] ۾ '''اسراع''' (Acceleration) [[وقت]] جي حوالي سان ڪنهن شئي جي [[رفتار]] جي تبديلي جي شرح آهي. اسراع حرڪيات جي ڪيترن ئي حصن مان هڪ آهي. اسراع هڪ ويڪٽر مقدار آهي (ان ۾ انهن جي شدت ۽ سمت شامل آهن).&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/relativitycommon0000bond/page/3|title=Relativity and Common Sense|last=Bondi|first=Hermann|publisher=Courier Dover Publications|year=1980|isbn=978-0-486-24021-3|pages=[https://archive.org/details/relativitycommon0000bond/page/3 3]}}
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/physicseasyway00lehr_0/page/27|title=Physics the Easy Way|last=Lehrman|first=Robert L.|publisher=Barron's Educational Series|year=1998|isbn=978-0-7641-0236-3|pages=[https://archive.org/details/physicseasyway00lehr_0/page/27 27]}}&lt;/ref&gt; ڪنهن شئي جي اسراع جي سمت &lt;small&gt;(Direction)&lt;/small&gt; ان شئي تي عمل ڪندڙ خالص قوت جي سمت سان ڏنو ويندو آهي. ڪنهن شئي جي اسراع جي شدت &lt;small&gt;(Magnitude)&lt;/small&gt; جيئن نيوٽن جي ٻئي قانون طرفان بيان ڪئي وئي آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=The Principles of Mechanics|last=Crew|first=Henry|publisher=BiblioBazaar, LLC|year=2008|isbn=978-0-559-36871-4|pages=43}}&lt;/ref&gt; ٻن سببن جو گڏيل اثر آهي: 
* ان شي تي عمل ڪندڙ سڀني خارجي قوتن جو خالص نتيجو؛ شي ۾ پيدا ٿيل اسراع جي شدت سڌي طرح هن خالص نتيجي واري [[قوت (فزڪس)|قوت]] سان متناسب آهي؛
* ان شئي جي [[ڪميت (فزڪس)|ڪميت]] (Mass)؛ جيڪا ان مواد تي منحصر آهي جنهن مان اهو ٺاهيو ويو آهي؛ اسراع جي شدت سي جي ڪميت جي بالعڪس متناسب آهي.

اسراع  لاءِ SI اڪائي ميٽر في چورس سيڪنڊ ({{nowrap|m⋅s&lt;sup&gt;−2&lt;/sup&gt;}}, 

&lt;math&gt;\mathrm{\tfrac{m}{s^2}}&lt;/math&gt;) آهي.

مثال طور، جڏهن ڪا گاڏي بيهڻ کان شروع ٿئي ٿي (صفر رفتار، انرشل فريم آف ريفرنس ۾) ۽ وڌندي رفتار تي سڌي لڪير ۾ سفر ڪري ٿي، اهو سفر جي سمت ۾ تيز ٿئي ٿي. جيڪڏهن گاڏي ڦري ٿي، هڪ تيز رفتار نئين سمت ڏانهن ٿيندي آهي ۽ ان جي حرڪت واري ويڪٽر کي تبديل ڪري ٿي. گاڏي جي رفتار کي ان جي موجوده طرفن جي رفتار ۾ هڪ لڪير (يا سرڪيولر موشن دوران ٽينجنٽيل) ايڪسلريشن سڏيو ويندو آهي، اهو ردعمل جنهن تي مسافرن کي هڪ قوت جي طور تي تجربو ڪيو وڃي ٿو جيئن انهن کي پنهنجي سيٽن تي واپس ڌڪيندو آهي. جڏهن رخ بدلجي ٿو، اثرائتو تيزيءَ کي ريڊيل (يا سينٽريپيٽل دوران سرڪولر موشن) ايڪسلريشن چئبو آهي، جنهن جو ردعمل مسافرن کي سينٽريفيوگل قوت طور محسوس ٿئي ٿو. جيڪڏهن گاڏيءَ جي رفتار گهٽجي ٿي، ته اها رفتار ويڪر جي مخالف سمت ۾ آهي (رياضي جي لحاظ کان هڪ منفي، جيڪڏهن حرڪت هڪ طرفي آهي ۽ رفتار مثبت آهي)، ڪڏهن ڪڏهن ان کي رفتار جي گھٽتائي  يا رٽارڊيشن سڏيو ويندو آهي&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Zzh_unG7OAsC|title=Mechanics|author1=P. Smith|author2=R. C. Smith|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=1991|isbn=978-0-471-92737-2|edition=2nd, illustrated, reprinted|page=39}} [https://books.google.com/books?id=Zzh_unG7OAsC&amp;pg=PA39 Extract of page 39]&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PJWDBgAAQBAJ|title=Physics, Volume One: Chapters 1-17, Volume 1|author1=John D. Cutnell|author2=Kenneth W. Johnson|publisher=John Wiley &amp; Sons|year=2014|isbn=978-1-118-83688-0|edition=1st0, illustrated|page=36}} [https://books.google.com/books?id=PJWDBgAAQBAJ&amp;pg=PA36 Extract of page 36]&lt;/ref&gt; ۽ مسافرن کي سست ٿيڻ جي رد عمل جو تجربو ٿيندو آهي. هڪ اندروني قوت جي طور تي انهن کي اڳتي وڌايو. اهڙيون منفي رفتارون اڪثر خلائي جهاز ۾ ريٽروراڪٽ جلائڻ سان حاصل ڪيون وينديون آهن. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=CX0u0mIOZ44C&amp;pg=PA32|title=College Physics, Volume 10|author1=Raymond A. Serway|author2=Chris Vuille|author3=Jerry S. Faughn|publisher=Cengage|year=2008|isbn=9780495386933|page=32}}&lt;/ref&gt; تيز رفتاري (acceleration) ۽ گھٽتائي (deceleration) ٻنهي کي ساڳيو سمجهيو ويندو آهي، ڇاڪاڻ ته اهي ٻئي رفتار ۾ تبديليون آهن. انهن مان هر هڪ تيز رفتاري ( گهٽتائي) مسافرن کي محسوس ڪيو ويندو آهي جيستائين انهن جي نسبتي (تفريقي) رفتار ۾ تبديلي جي سبب تيز رفتار جي حوالي سان غير جانبدار نه ٿي وڃي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:رفتار]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>rpxbf5e26ptszjzo9742kdwcfa4jr4x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مول</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79797</id>
    <revision>
      <id>318418</id>
      <parentid>290993</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:01:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318418</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3385" sha1="kr4ebfaapasfdtoyu2b0jbj8975mi57" xml:space="preserve">{{Short description|SI unit of amount of substance}}
{{Infobox physical quantity 
| name = مول&lt;br&gt;mole
| image = Mole_carbon-12_diagram.svg
| imagesize = 350px
| caption = هڪ مول {{val|6.02214076|e=23}}  ابتدائي اينٽيٽيز جي تعداد آهي جيڪا تاريخي تعريف جي مطابق 12 گرام ڪاربن (12C) ۾ ايٽمن جي تعداد جي لڳ ڀڳ برابر آهي.
| standard = [[SI]]
| quantity = [[amount of substance]]
| symbol = mol
| dimension = N
}}
'''مول''' (Mole؛ علامت: mol) ماپ جي ھڪڙي اڪائي آھي، جيڪا [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|اڪائين جي الاقوامي نظام]] (SI) ۾ مادي جي مقدار لاءِ بنيادي اڪائي، ھڪڙي مقدار جو تناسب مادي جي ابتدائي ذرڙن جي تعداد سان، هڪ مول ۾ {{val|6.02214076|e=23}} ابتدائي اينٽيٽيز شامل آهن (تقريبن 602 سيڪسٽيلين يا 602 بلين ڀيرا هڪ ٽريلين)، جيڪيون ايٽم، ماليڪيول، آئن، آئن جو جوڙو، يا ٻيا ذرات  ٿي سگهن ٿيون. 

مول ۾ ذرڙن جو تعداد، ايووگاڊرو نمبر (علامت: ''N''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;) آهي ۽ ايووگاڊرو مستقل (علامت: ''N''&lt;sub&gt;A)&lt;/sub&gt; جو عددي قدر '''mol&lt;sup&gt;-1&lt;/sup&gt;''' ۾ ظاهر ڪيو ويو آهي.&lt;ref name=&quot;SI92&quot;&gt;{{SIbrochure9th}}&lt;/ref&gt; قدر کي مول جي تاريخي تعريف جي بنياد تي چونڊيو ويو ته مادي جي مقدار جيڪا 12 گرام ڪاربن [[Carbon-12|(&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C)]] ۾ ايٽم جي تعداد سان مطابقت رکي ٿي،&lt;ref name=&quot;SI93&quot;&gt;{{SIbrochure9th}}&lt;/ref&gt; جنهن کي گرام ۾ ظاهر ڪيل مرڪب جي هڪ مول جي ڪميت (Mass) کي عددي طور تي، [[ڊالٽن (سلجهائپ)|ڊالٽن]] ۾ ظاهر ڪيل مرڪب جو سراسري ماليڪيولر ماس يا فارمولا ماس کان برابر ڪيو ويو آهي. SI نظام جي سال 2019ع جي نظر ثاني سان، عددي برابري ھاڻي صرف لڳ ڀڳ آھي پر سڀني عملي مقصدن لاءِ فرض ٿي سگھي ٿي.

مول وڏي پيماني تي ڪيميا ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي هڪ آسان طريقي سان ڪيميائي عمل جي شين (ري ايڪٽنٽ ۽  پراڊڪٽ) جي مقدار کي ظاهر ڪرڻ لاء هڪ آسان طريقو آهي. مثال طور، ڪيميائي مساوات؛

2{{nowrap|H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; + O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; → 2 H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O}}

ان جو مطلب اهو ڪري سگهجي ٿو ته هر 2 مول ماليڪيولر هائيڊروجن (H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) ۽ هڪ مول ماليڪيولر آڪسيجن (O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;) لاءِ جيڪي ڪيميائي ڪن ٿا، 2 مول پاڻي (H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O) ٺھندو. محلول جي ڪنسنٽريشن کي عام طور تي ان جي مولر ڪنسنٽريشن ذريعي بيان ڪيو ويندو آهي ۽ حل جي في يونٽ مقدار ۾ حل ٿيل مادو جي مقدار جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي، جنهن لاءِ يونٽ عام طور تي مول في ليٽر (mol/L) استعمال ڪيو ويندو آهي.

==پڻ ڏسو== 
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>kr4ebfaapasfdtoyu2b0jbj8975mi57</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڦوٽو اليڪٽرڪ اثر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79860</id>
    <revision>
      <id>318493</id>
      <parentid>291739</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:46:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318493</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7894" sha1="n3iq0ncncdbr86i3skq2nfeqqsa7y0n" xml:space="preserve">{{short description|Emission of electrons when electromagnetic radiation hits a material}}
{{distinguish|Photovoltaic effect}}
[[File:Photoelectric effect in a solid - diagram.svg|alt=|thumb|ڌاتوءَ جي پليٽ مان اليڪٽران جو ڦوٽو اخراج جيڪو روشنيءَ جي بنڊل (quanta)، فوٽون جي جذب سان گڏ ٿئي ٿو.]]
'''ڦوٽو اليڪٽرڪ اثر''' (Photoelectric Effect) هڪ مادي مان اليڪٽران جو اخراج آهي جيڪو برقي مقناطيسي تابڪاري جي ڪري پيدا ٿئي ٿو جهڙوڪ الٽرا وائلٽ روشني. ان طريقي سان نڪرندڙ اليڪٽران کي فوٽو اليڪٽران چئبو آهي. ائٽم، ماليڪيول ۽ سولڊن جي خاصيتن بابت نتيجن کي ڪڍڻ لاءِ رجحان جو اڀياس ڪنڊينسڊ مادو فزڪس، سولڊ اسٽيٽ فزڪس ۽ ڪوانٽم ڪيمسٽري ۾ ڪيو ويندو آهي. اهو اثر برقي ڊوائيسز ۾، خاص طور تي روشني جي ڳولا ۽ صحيح وقت تي برقي اخراج لاء، استعمال ڪيو ويندو آهي.

تجرباتي نتيجا ڪلاسيڪل [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسيت]] سان اختلاف رکن ٿا، جيڪي اڳڪٿي ڪئي ٿي ته روشني جي مسلسل هلڪي لهرون توانائيءَ کي اليڪٽرانن ڏانهن منتقل ڪن ٿيون، جيڪي پوءِ خارج ٿيندا آهن جڏهن ڪافي توانائي گڏ ڪندا آهن. نظرياتي طور تي، روشني جي شدت ۾ ڦيرڦار، خارج ٿيل اليڪٽرانن جي حرڪي توانائي کي تبديل ڪندي، جهڙوڪ ڪافي مدھم روشنيءَ جي نتيجي ۾ اليڪٽران جو اخراج دير سان ٿيندو. تجرباتي نتيجا ان جي بدران ڏيکارڻ ٿا ته اليڪٽران صرف ان وقت چارج  ٿيندا آهن جڏهن روشني، روشنيءَ جي شدت يا نمائش جي مدت کان سواءِ، هڪ خاص تعدد (frequency) کان وڌي ويندي آهي. ڇاڪاڻ ته هڪ تيز شدت سان، هڪ گهٽ فريڪوئنسي واري روشني جي شعاع  فوٽو اليڪٽران پيدا ڪرڻ لاءِ گهربل توانائي پيدا نه ڪندي آهي. البرٽ آئن اسٽائن تجويز ڪيو ته روشنيءَ جي شعاع هڪ موج نه آهي جيڪا خلا جي ذريعي منتشر (propagate) ٿئي ٿي، پر ڌار ڌار توانائي جي بنڊلن جو هڪ ميڙ آهي، جنهن کي &quot;فوٽون&quot; سڏيو ويندو آهي؛ اهو اصطلاح 1926ع ۾ گلبرٽ اين لوئس ٺهرايو.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.aps.org/publications/apsnews/201212/physicshistory.cfm|title=December 18, 1926: Gilbert Lewis coins &quot;photon&quot; in letter to Nature|language=en}}&lt;/ref&gt;

عام ڌاتن مان وهندڙ اليڪٽرانن جي اخراج لاءِ گهٽ اليڪٽران-وولٽ (eV) لائٽ ڪوانٽا جي ضرورت هوندي آهي، جيڪا مختصر طول موج (wavelength) ڏسڻ قابل يا الٽرا وائلٽ روشني سان مطابقت رکن ٿا. انتهائي حالتن ۾، اخراج ڦوٽان جيڪي صفر توانائي جي ويجهو ايندا آهن، سان پکڙجي ويندو آهي، جهڙوڪ سسٽم ۾ منفي اليڪٽران جي لاڳاپي سان ۽ پر جوش حالتن مان اخراج، يا هڪ اعلي ايٽمي نمبر سان عنصر ۾ بنيادي اليڪٽرانن لاءِ چند سو keV واري فوٽون سان.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://xdb.lbl.gov/|title=X-Ray Data Booklet|website=xdb.lbl.gov|access-date=2020-06-20}}&lt;/ref&gt; ڦوٽو اليڪٽرڪ اثر جو مطالعو روشني ۽ اليڪٽران جي ڪوانٽم فطرت کي سمجهڻ ۾ اهم قدم جو سبب بڻيو ۽ موج-پارٽيڪل ڊواليٽي جي تصور جي ٺهڻ تي اثرانداز ٿيو.&lt;ref name=&quot;serway_12&quot;&gt;{{cite book|title=Physics for Scientists &amp; Engineers|last1=Serway|first1=R. A.|publisher=[[Saunders (imprint)|Saunders]]|year=1990|isbn=0-03-030258-7|edition=3rd|page=1150}}&lt;/ref&gt; ٻيا واقعا جتي روشني برقي چارجز جي حرڪت کي متاثر ڪري ٿي، انهن ۾ فوٽوڪنڊڪٽيويٽي اثر، فوٽووولٽائڪ اثر ۽ فوٽو اليڪٽرو ڪيميڪل اثر شامل آهن.

==اليڪٽرانن جي اخراج جو ميڪانزم==
==تاريخ==
==استعمال ۽ اثرات==
==پڻ ڏسو==

==خارجي لنڪس==
{{Commons|ڦوٽو اليڪٽرڪ اثر}}
* Astronomy Cast &quot;http://www.astronomycast.com/2014/02/ep-335-photoelectric-effect/&quot;. AstronomyCast.
* Nave, R., &quot;''[http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/mod1.html Wave-Particle Duality]''&quot;. HyperPhysics.
* &quot;''[https://web.archive.org/web/20081019151010/http://www.colorado.edu/physics/2000/quantumzone/photoelectric.html Photoelectric effect]''&quot;. Physics 2000. University of Colorado, Boulder, Colorado. (page not found)
* ACEPT W3 Group, &quot;''[https://web.archive.org/web/20081213000603/http://acept.la.asu.edu/PiN/rdg/photoelectric/photoelectric.shtml The Photoelectric Effect]''&quot;. Department of Physics and Astronomy, Arizona State University, Tempe, AZ.
* Haberkern, Thomas, and N Deepak &quot;''[http://www.faqs.org/docs/qp/ Grains of Mystique: Quantum Physics for the Layman]''&quot;. [http://www.faqs.org/docs/qp/chap03.html Einstein Demystifies Photoelectric Effect], Chapter 3.
* Department of Physics, &quot;''[http://www.phy.davidson.edu/ModernPhysicsLabs/hovere.html The Photoelectric effect] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090801101824/http://www.phy.davidson.edu/ModernPhysicsLabs/hovere.html |date=2009-08-01 }}''&quot;. Physics 320 Laboratory, Davidson College, Davidson.
* Fowler, Michael, &quot;''[http://www.phys.virginia.edu/classes/252/photoelectric_effect.html The Photoelectric Effect]''&quot;. Physics 252, University of Virginia.
* Go to &quot;''[https://web.archive.org/web/20141121114532/http://www.esfm2005.ipn.mx/ESFM_Images/paper1.pdf Concerning an Heuristic Point of View Toward the Emission and Transformation of Light]''&quot; to read an English translation of Einstein's 1905 paper. (Retrieved: 2014 Apr 11)
* http://www.chemistryexplained.com/Ru-Sp/Solar-Cells.html
* Photo-electric transducers: http://sensorse.com/page4en.html

''[[Applet]]s''
* &quot;''[https://iwant2study.org/ospsg/index.php/interactive-resources/physics/06-quantum-physics/344-photoelectriceffectwee3 HTML 5 JavaScript simulator] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220625225730/https://iwant2study.org/ospsg/index.php/interactive-resources/physics/06-quantum-physics/344-photoelectriceffectwee3 |date=2022-06-25 }}''&quot; Open Source Physics project
* &quot;''[https://web.archive.org/web/20080611220909/http://phet.colorado.edu/new/simulations/sims.php?sim=Photoelectric_Effect Photoelectric Effect]''&quot;. The Physics Education Technology (PhET) project. (Java)
* Fendt, Walter, &quot;''[https://web.archive.org/web/20051102014650/http://www.walter-fendt.de/ph14e/photoeffect.htm The Photoelectric Effect]''&quot;. (Java)
* &quot;''[http://lectureonline.cl.msu.edu/~mmp/kap28/PhotoEffect/photo.htm Applet: Photo Effect] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100314191535/http://lectureonline.cl.msu.edu/~mmp/kap28/PhotoEffect/photo.htm |date=2010-03-14 }}''&quot;. Open Source Distributed Learning Content Management and Assessment System. ([[Java (programming language)|Java]])

{{Authority control}}

[[Category:Quantum mechanics]]
[[Category:Electrical phenomena]]
[[Category:Albert Einstein]]
[[Category:Heinrich Hertz]]
[[Category:Energy conversion]]
[[Category:Photovoltaics]]
[[Category:Photochemistry]]
[[Category:Electrochemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪوانٽم میڪینڪس]]</text>
      <sha1>n3iq0ncncdbr86i3skq2nfeqqsa7y0n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>حرڪت (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79862</id>
    <revision>
      <id>318482</id>
      <parentid>291556</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:29:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318482</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1364" sha1="by5tm96tgkpubut5umb7x6vsvsbek1x" xml:space="preserve">[[فزڪس]] ۾، '''حرڪت''' (Motion) اها آهي جڏهن ڪا شئي هڪ ڏنل وقت ۾ ريفرنس پوائنٽ جي حوالي سان پنهنجي پوزيشن تبديل ڪري ٿي. حرڪت کي رياضياتي طور تي بيان ڪيو ويو آهي هٽڻ، فاصلو، رفتار، [[ويلاسٽي|ولاسٽي]]، [[اسراع]] (Acceleration) ۽ مبصر جي حوالي سان فريم جي رفتار، وقت جي تبديلي سان ان فريم جي نسبت جسم جي پوزيشن ۾ تبديلي کي ماپ ڪري ٿو. فزڪس جي اها شاخ اهي جيڪا شين جي حرڪت کي انهن جي سببن جي حوالي سان بيان ڪري ٿي، ان کي ڪائنيميٽڪس چئجي ٿو، جڏهن ته اها شاخ جيڪا قوتن ۽ انهن جي حرڪت تي اثر جو مطالعو ڪري ٿي، ان کي ڊائنامڪس چئجي ٿو.
==خارجي لنڪس==
{{Wikiquote}}
* [https://feynmanlectures.caltech.edu/I_08.html Feynman's lecture on motion]
* {{Commons category-inline|Motion}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Motion (Physics)}}
[[Category:Motion (physics)| ]]
[[Category:Mechanics]]
[[Category:Physical phenomena]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:ميڪانيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>by5tm96tgkpubut5umb7x6vsvsbek1x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>حجم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79884</id>
    <revision>
      <id>318426</id>
      <parentid>291711</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:20:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318426</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4073" sha1="a76xyiaqtdjbtc4atgdy7v5pnwtbzaq" xml:space="preserve">{{Short description|Quantity of three-dimensional space}}
{{Infobox physical quantity
| name = حجم&lt;br&gt;Volume
| image = Simple Measuring Cup.jpg
| caption = A [[measuring cup]] can be used to measure volumes of [[liquid]]s. This cup measures volume in units of [[Cup (unit)|cups]], [[fluid ounce]]s, and [[millilitre]]s.
| unit = ڪعبي ميٽر
| otherunits = ليٽر، فلوئڊ اونس، گيلن، ڪوارٽ، پنٽ، ڪعبي انچ
(in&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;)، ڪعبي گز (yd&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;)، [[بيرل]]
| symbols = ''V''
| baseunits = ڪعبي ميٽر (m&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;)
| dimension = '''L'''&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
|extensive=ها
|intensive=نه
|conserved=yes for [[solid]]s and [[liquid]]s, no for [[gas]]es, and [[Plasma (physics)|plasma]]{{efn|At constant temperature and pressure, ignoring other states of matter for brevity}}
|transformsas=conserved}}
'''حجم''' (Volume) ٽن-طول عرض خلا ۾ جگهه جو هڪ ماپ آهي.&lt;ref name=&quot;NIST-20222&quot;&gt;{{Cite journal|date=April 13, 2022|title=SI Units - Volume|url=https://www.nist.gov/pml/owm/si-units-volume|journal=[[National Institute of Standards and Technology]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20220807105244/https://www.nist.gov/pml/owm/si-units-volume|archive-date=August 7, 2022|access-date=August 7, 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt; اهو اڪثر ڪري SI نڪتل اڪائين (جهڙوڪ ڪعبي ميٽر ۽ ليٽر) يا مختلف امپيريل يا يو ايس جي رواجي اڪائين (جهڙوڪ گيلن، ڪوارٽ، ڪعبي انچ) استعمال ڪندي عددي طور تي مقدار ۾ مقرر ڪيو ويندو آهي. ڊگھائي ۽ اوچائي جي تعريف (ڪعبي) حجم سان ڳنڍيل آهي. ڪنٽينر جو حجم عام طور تي، ڪنٽينر جي گنجائش سمجھيو ويندو آھي؛ يعني، سيال جي مقدار (گيس يا مائع) جيڪا ڪنٽينر رکي سگهي ٿو، بجاءِ ان جاءِ جي مقدار جي جيڪا ڪنٽينر پاڻ هٽائي سگھي ٿو. ميٽونيمي جي ذريعي، اصطلاح &quot;حجم&quot; ڪڏهن ڪڏهن  لاڳاپيل علائقي ڏانهن اشارو ڪرڻ لاء (مثال طور، حد تائين حجم)، استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web | title=IEC 60050 — Details for IEV number 102-04-40: &quot;volume&quot; | website=International Electrotechnical Vocabulary | url=https://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&amp;ievref=102-04-40 | language=ja | access-date=2023-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web | title=IEC 60050 — Details for IEV number 102-04-39: &quot;three-dimensional domain&quot; | website=International Electrotechnical Vocabulary | url=https://www.electropedia.org/iev/iev.nsf/display?openform&amp;ievref=102-04-39 | language=ja | access-date=2023-09-19}}&lt;/ref&gt;

آڳاٽي زماني ۾، مقدار کي ساڳي شڪل واري قدرتي ڪنٽينر استعمال ڪندي ماپي ويندو هئو. بعد ۾، معياري ڪنٽينر استعمال ڪيا ويا. ڪجھ ساديون، ٽي-طول عرض واري شڪليون انھن جي مقدار کي آساني سان حساب ڪتاب جي فارمولن کي استعمال ڪري سگھن ٿيون. وڌيڪ پيچيده شڪلين جا حجم انٽيگرل ڪيڪولس سان ڳڻي سگھجن ٿا جيڪڏھن شڪل جي حد لاءِ ھڪڙو فارمولا موجود آھي. صفر-، هڪ- ۽ ٻه-طول عرض واري شيئن جو ڪو به حجم نه هوندو آهي؛ چار ۽ اعليٰ طول و عرض ۾، عام حجم لاءِ هڪجهڙائي وارو تصور هائپر ووليوم آهي.

== تاريخ ==

== خاصيتون ==

== ماپ ==

== حساب ڪتاب ==

== نڪتل ڪيل مقدارون ==

== پڻ ڏسو ==

==خارجي لنڪس==
{{Commons category}}
* {{wikibooks-inline|Geometry|Chapter 8|Perimeters, Areas, Volumes}}
* {{wikibooks-inline|Calculus|Volume}}

{{Authority control}}

[[Category:Volume| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حجم]]
[[زمرو:پيمائش]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>a76xyiaqtdjbtc4atgdy7v5pnwtbzaq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>گهاٽاڻ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79885</id>
    <revision>
      <id>318498</id>
      <parentid>293179</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:53:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318498</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8493" sha1="sbb8lec8ecx8tp946ntiz07e08na35d" xml:space="preserve">{{Short description|Mass per unit volume}}
{{About|mass density}}
{{Infobox physical quantity
| bgcolour = 
| name = ڪثافت&lt;br&gt;Density
| image = Density column.JPG
| image_size = 100px
| caption = A [[test tube]] holding four [[Miscibility|non-miscible]] colored liquids with different densities
| unit = kg/m&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;
| symbols = ''[[Rho|ρ]]'', ''D''
| dimension = wikidata
| extensive = No
| intensive = Yes
| conserved = No
| derivations = &lt;math&gt; \rho = \frac{m}{V}&lt;/math&gt;
}}
'''ڪثافت''' (Density) يا حجم جي ڪميتي ڪثافت يا مخصوص ڪثافت، هڪ مادي جي ڪميت في اڪائي [[حجم]] جي مقدار آهي. علامت، ρ (هيٺيون صورت ۾ يوناني اکر rho) اڪثر ڪري ڪثافت لاءِ استعمال ٿئي ٿي، جيتوڻيڪ لاطيني اکر، D  پڻ استعمال ڪري سگھجي ٿو. رياضياتي طور تي، ڪثافت جي وضاحت، ڪميت جي مقدار کي حجم سان ورهايل؛&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.grc.nasa.gov/WWW/BGH/fluden.html|title=Gas Density|website=[[Glenn Research Center]]|publisher=[[National Aeronautic and Space Administration]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20130414132531/http://www.grc.nasa.gov/WWW/BGH/fluden.html|archive-date=April 14, 2013|access-date=April 9, 2013|url-status=dead|df=mdy-all}}&lt;/ref&gt;&lt;math display=&quot;block&quot;&gt; \rho = \frac{m}{V},&lt;/math&gt;سان ڪيو ويندو آهي. جتي ρ ڪثافت، m [[ڪميت (فزڪس)|ڪميت]] ۽ V [[حجم]] آهي. ڪجهه حالتن ۾ (مثال طور، آمريڪا جي تيل ۽ گئس جي صنعت ۾)، ڪثافت کي واضح طور تي ان جي وزن في اڪائي حجم جي مقدار جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي،&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://oilgasglossary.com/density.html|title=Density definition|publisher=Oil Gas Glossary|archive-url=https://web.archive.org/web/20100805010226/http://oilgasglossary.com/density.html|archive-date=August 5, 2010|access-date=September 14, 2010|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; جيتوڻيڪ اهو سائنسي طور تي غلط آهي؛ هن مقدار کي صحيح طور تي مخصوص وزن سڏيو ويندو کپي.

هڪ خالص مادي لاءِ ڪثافت ان جي ڪميت جي ارتڪاز (Mass Concentration) جي برابر عددي قدر هوندي آهي. مختلف مواد ۾ عام طور تي مختلف ڪثافت هونديون آهن ۽ ڪثافت شايد اڇال، پاڪائي ۽ پيڪنگ سان لاڳاپيل هجي. اوسميم (Osmium) [[گرمي پد (فزڪس)|گرمي پد]] ۽ [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاء]] جي معياري حالتن ۾ سڀ کان وڌيڪ ڪثيف ڄاڻايل عنصر آهي. 

اڪائين جي مختلف نظامن ۾ ڪثافت جي مقابلي کي آسان ڪرڻ لاءِ، ڪڏهن ڪڏهن ان کي بغير طول و عرض جي مقدار &quot;نسبتي ڪثافت&quot; يا &quot;مخصوص ڪشش ثقل&quot; سان تبديل ڪيو ويندو آهي، يعني مواد جي ڪثافت جو تناسب هڪ معياري مواد، عام طور تي پاڻي، جي ڪثافت سان نسبت. اهڙيءَ طرح پاڻيءَ جي نسبت هڪ شي جي گهٽ نسبتي ڪثافت جو مطلب آهي ته اها شي پاڻيءَ مٿان تري سگهجي ٿي. 

مواد جي کثافت گرمي پد ۽ دٻاء سان مختلف ٿي ويندي آهي. هي تغير عام طور تي جامد (Solids) ۽ [[مايع|مائع]] لاءِ ننڍو هوندو آهي پر گئسن لاءِ تمام گهڻو هوندو آهي. ڪنهن به شئي تي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] وڌڻ سان ان جو [[حجم]] گهٽجي ٿو ۽ ان ڪري ان جي ڪثافت وڌي ٿي. ڪنهن به شيءِ جي [[گرمي پد (فزڪس)|گرمي پد]] کي وڌائڻ سان (ڪجهه استثنا سان) ان جو حجم وڌ ٿي ويندو آهي جيڪا ڪثافت کي گھٽائي ٿو. اڪثر مواد ۾، ڪنهن رطوبت جي تري کي گرم ڪرڻ جي نتيجي ۾ گرميءَ جي تري کان مٿي تائين منتقلي ٿيندي آهي، جنهن جي ڪري گرم ٿيل رطوبت جي ڪثافت ۾ گهٽتائي ايندي آهي، جنهن جي ڪري گرمي ٿلهي غير گرم مواد جي نسبت سان اڀرندي آهي. 

ڪنهن به مادي جي کثافت جو بالعڪس لاڳاپو ڪڏهن ڪڏهن ان جو مخصوص حجم، هڪ اصطلاح جيڪي ڪڏهن ڪڏهن [[ٿرموڊائنامڪس]] ۾ استعمال ٿيندي آهي، سڏيو ويندو آهي. ڪثافت هڪ عمدي خاصيت (Intensive Property) آهي، ڇو ته مادي جي مقدار کي وڌائڻ سان ان جي ڪثافت نه وڌندي آهي، بلڪ ان جي [[ڪميت (فزڪس)|ڪميت]] وڌندي آهي. 

ٻيون تصوراتي لحاظ کان نسبتي مقدارن يا نسبتن ۾ مخصوص ڪثافت، نسبتي ڪثافت (مخصوص ڪشش ثقل) ۽ مخصوص وزن شامل آهن.

==خارجي لنڪس==
* [https://www.youtube.com/watch?v=eY-44iPSWIU Video: Density Experiment with Oil and Alcohol]
* [https://www.youtube.com/watch?v=96NFH2Z7GSA Video: Density Experiment with Whiskey and Water]
* [http://glassproperties.com/density/room-temperature/ Glass Density Calculation – Calculation of the density of glass at room temperature and of glass melts at 1000 – 1400°C]
* [https://web.archive.org/web/20080505011613/http://www.science.co.il/PTelements.asp?s=Density List of Elements of the Periodic Table – Sorted by Density]
* [http://ddbonline.ddbst.de/DIPPR105DensityCalculation/DIPPR105CalculationCGI.exe Calculation of saturated liquid densities for some components]
* [http://www.denichsoiltest.com/field/field-density-test.html Field density test] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101215142647/http://www.denichsoiltest.com/field/field-density-test.html |date=December 15, 2010 }}
* [http://www.engineeringtoolbox.com/water-density-specific-weight-d_595.html Water – Density and specific weight]
* [http://www.sengpielaudio.com/ConvDensi.htm Temperature dependence of the density of water – Conversions of density units]
* [http://www.adamequipment.com/education/Documents/EdExp1.pdf A delicious density experiment] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150718024352/http://www.adamequipment.com/education/Documents/EdExp1.pdf |date=July 18, 2015 }}
* [http://linkingweatherandclimate.com/ocean/waterdensitycalc.php Water density calculator] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110713211655/http://www.linkingweatherandclimate.com/ocean/waterdensitycalc.php |date=July 13, 2011 }} Water density for a given salinity and temperature.
* [http://www.enggcyclopedia.com/welcome-to-enggcyclopedia/calculators/liquid-density Liquid density calculator]{{Dead link|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Select a liquid from the list and calculate density as a function of temperature.
* [http://www.enggcyclopedia.com/welcome-to-enggcyclopedia/thermodynamics/gas-density Gas density calculator]{{Dead link|date=January 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Calculate density of a gas for as a function of temperature and pressure.
* [http://www.jaredzone.info/2010/09/densities.html Densities of various materials.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230627080017/http://www.jaredzone.info/2010/09/densities.html |date=2023-06-27 }}
* [http://amrita.olabs.co.in/?sub=1&amp;brch=1&amp;sim=2&amp;cnt=9 Determination of Density of Solid], instructions for performing classroom experiment.
* {{cite journal |vauthors= Lam EJ, Alvarez MN, Galvez ME, Alvarez EB |title=A model for calculating the density of aqueous multicomponent electrolyte solutions |journal=Journal of the Chilean Chemical Society |volume=53 |issue=1 |pages=1393–8 |date=2008 |doi=10.4067/S0717-97072008000100015 |url=|doi-access=free }}
* {{cite journal |vauthors=Radović IR, Kijevčanin ML, Tasić AŽ, Djordjević BD, Šerbanović SP |title=Derived thermodynamic properties of alcohol+ cyclohexylamine mixtures |journal=Journal of the Serbian Chemical Society |volume=75 |issue=2 |pages=283–293 |date=2010 |doi=10.2298/JSC1002283R |url= |citeseerx=10.1.1.424.3486}}
{{Authority control}}

[[Category:Mass density|*]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>sbb8lec8ecx8tp946ntiz07e08na35d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مقناطيسيت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80111</id>
    <revision>
      <id>318496</id>
      <parentid>293230</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:50:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318496</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7576" sha1="t1abe1apeftghh24bu7mfpy08ki19c2" xml:space="preserve">{{Short description|Class of physical phenomena}}
[[File:Metal shavings around bar magnet (close-up).jpg|thumb|300px|بار مقناطيس جي مقناطيسي فيلڊ جي شڪل ان جي چوڌاري ميز تي اڇلايل لوهه جي ذرڙن جي سمت مان ظاهر ٿئي ٿي.]] 
'''مقناطيسيت''' (Magnetism) طبيعي خاصيتن جو جماعت آهي جيڪو مقناطيسي ميدان جي تحت وجود ۾ اچڻ ٿيون، جيڪو شين کي هڪ ٻئي ڏانهن راغب ڪرڻ يا ڇڪڻ جي اجازت ڏئي ٿو. مقناطيسيت [[برقناطيسيت]] جي ٻن شڪلن مان هڪ آهي، ڇاڪاڻ ته ٻئي برقي وهڪرا (Electric Current) ۽ ابتدائي ذرات جي مقناطيسي حرڪت (moment) هڪ مقناطيسي ميدان کي جنم ڏين ٿا.

سڀ کان وڌيڪ واقف اثر فيرومقناطيسي (ferromagnetic) مواد ۾ ٿين ٿا، جيڪا مقناطيسي ميدان طرفان مضبوط طور تي پکڙيل آهن ۽ جنهن ۾ مستقل مقناطيسيت پيدا ڪري سگهو ٿا، جيڪا پاڻ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري سگھجن ٿا. هڪ مقناطيس جي مقناطيسيت ختم ڪرڻ به ممڪن آهي. صرف چند شيون فيرومقناطيسي آهن؛ سڀ کان وڌيڪ عام لوهه، ڪوبالٽ، نڪل ۽ انهن جا مرڪب (Alloy) آهن. 

سڀئي شيون ڪجهه قسم جي مقناطيسيت جي نمائش ڪن ٿيون. مقناطيسي موادن کي انهن جي بلڪ حساسيت جي مطابق درجه بندي ڪيو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=https://www.worldcat.org/oclc/909323904|title=Introduction to magnetism and magnetic materials|last=Jiles, David|date=2 September 2015|isbn=978-1-4822-3887-7|edition=Third|location=Boca Raton|oclc=909323904}}&lt;/ref&gt; فيرومقناطيسيت روزمره جي زندگي ۾ مقناطيست جي اڪثر اثرن جا ذميوار آهن، پر حقيقت ۾ مقناطيست جا ڪيترائي قسم آهن. پيرا مقناطيسي (paramagnetic) مواد، جهڙوڪ ايلومينيم ۽ آڪسيجن، لاڳو ٿيل مقناطيسي ميدان ڏانهن ڪمزور طور تي متوجه ٿيندا آهن؛ ڊائيميگنيٽڪ (dimagnetic) شيون، جهڙوڪ ٽامو ۽ ڪاربن، مقناطيسي ميدان کان ڪمزور طور تي ڇڪيندا آهن؛ جڏهن ته مخالف فيرومقناطيسي مواد، جهڙوڪ ڪروميم، مقناطيسي ميدان سان پيچيده تعلق رکي ٿو. مقناطيسي ميدان جي قوت پيرا مقناطيسي، ڊائي مقناطيسي ۽ مخالف فيرومقناطيسي مواد تي عام طور تي ايتري ڪمزور هوندي آهي جو محسوس نه ڪيو وڃي ۽ ان کي صرف ليبارٽري جي اوزارن ذريعي ڳولي سگهجي ٿو، تنهن ڪري روزمره جي زندگيءَ ۾، اهي شيون اڪثر غير مقناطيسي طور بيان ڪيون وينديون آهن.

مقناطيسي ميدان جي طاقت هميشه مقناطيسي ماخذ کان فاصلي سان گهٽجي ٿي،&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Du|first1=Yaping|last2=Cheng|first2=T.C.|last3=Farag|first3=A.S.|date=August 1996|title=Principles of power-frequency magnetic field shielding with flat sheets in a source of long conductors|url=https://ieeexplore.ieee.org/document/536075|journal=IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility|volume=38|issue=3|pages=450–459|doi=10.1109/15.536075|issn=1558-187X}}&lt;/ref&gt; جيتوڻيڪ طاقت ۽ فاصلي جي وچ ۾ صحيح رياضياتي تعلق سان مختلف هوندي آهي. ڪيترائي عنصر ڪنهن شئي جي مقناطيسي ميدان تي اثرانداز ٿي سگهن ٿا جن ۾ مادي جو مقناطيسي حرڪت، شئي جي طبعي شڪل، شئي جي اندر موجود ڪنهن به برقي وهڪري جي شدت ۽ رخ ۽ مفعول جو گرمي پد شامل آهن.

==تاريخ==
==ذريعا== 
==مقناطيسي حرڪت==
مقناطيسيت، ان جي جڙ ۾، ٽن ذريعن مان پيدا ٿئي ٿي: 
* برقي ڪرنٽ 
* ابتدائي ذرات جي گھمڻ واري مقناطيسي حرڪت 
* برقي ميدان جي رخ کي تبديل ڪرڻ
 
مواد جي مقناطيسي خاصيتون خاص طور تي انهن جي ايٽمن جي اليڪٽرانن جيڪا مدار ۾ گردش ڪن ٿا، جي مقناطيسي حرڪت جي سبب آهن. ائٽم جي مرڪزن (Nuclei) جي مقناطيسي حرڪت عام طور تي اليڪٽران جي مقناطيسي حرڪت کان هزارين ڀيرا ننڍي هوندي آهي، هن ڪري اها مواد جي مقناطيسيت جي حوالي سان غير اهم آهي، مرڪزي جي مقناطيسي حرڪت ٻين مقصدن، خاص طور تي ائٽمي مقناطيسي گونج (NMR) ۽ مقناطيسي گونج اميجنگ (MRI) ۾ تمام اهم آهن. عام طور تي، هڪ مادي ۾ اليڪٽرانن جو وڏو تعداد اهڙي طرح ترتيب ڏنل آهي ته انهن جي مقناطيسي حرڪتون (ٻنهي مداري ۽ اندروني) منسوخ ٿي وڃن. اهو، ڪنهن حد تائين، پاولي خارج ڪرڻ واري اصول جي نتيجي ۾ مخالف اندروني مقناطيسي حرڪتن سان جوڙن ۾ اليڪٽران گڏ ٿيڻ جي ڪري ۽ صفر خالص مداري حرڪت سان ڀريل ذيلي مدارن ۾ گڏ ڪرڻ جي سبب آهي. ٻنهي صورتن ۾، اليڪٽران ترجيحي طور تي اهڙي ترتيبن کي اختيار ڪن ٿا، جنهن ۾ هر اليڪٽران جي مقناطيسي حرڪت ٻئي اليڪٽران جي سامهون واري حرڪت طرفان منسوخ ڪي وڃي ٿي. ان کان علاوه، جيتوڻيڪ جڏهن اليڪٽران جي جوڙجڪ اهڙي هجي ته اتي اڻ جڙيل اليڪٽران ۽/يا غير ڀريل ذيلي مدار آهن، اهو اڪثر ڪري ٿو ته سولڊ ۾ مختلف اليڪٽران مقناطيسي حرڪت ۾ حصو وٺندا آهن جيڪي مختلف، بي ترتيب واري سمتن ۾ اشارو ڪندا آهن ته جيئن مواد مقناطيسي نه هئڻ. 
==قسمون== 
==برقي مقناطيسيت==
==مقناطيس، بجلي ۽ خاص نسبت==
==مادي ۾ مقناطيسي ميدان== 
==مقناطيسي قوت==
==مقناطيسي ڊائي پول==
==اڪائيون==
==جاندار شيون==
==مقناطيس جي تعبير لاڳاپي جي رفتار جي ذريعي== 
==مقناطيسيت جو ڪوانٽم-مڪينيڪل اصل==

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
{{sister project links|d=Q3294789|q=Magnetism|wikt=magnetism|c=Category:Magnetism|n=no|voy=no|m=no|mw=no|species=no|b=Thermodynamics, Electricity, and Magnetism|v=Magnetism|s=Portal:Physics#Magnetism}}
* [http://www.exploratorium.edu/snacks/iconmagnetism.html The Exploratorium Science Snacks – Subject:Physics/Electricity &amp; Magnetism] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130407142130/http://www.exploratorium.edu/snacks/iconmagnetism.html |date=2013-04-07 }}
* [http://webbdcrista1.ehu.es/magndata/index.php?show_db=1 A collection of magnetic structures – MAGNDATA]

{{magnetic states}}

{{Authority control}}

[[Category:Magnetism| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:برقناطيسيت]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>t1abe1apeftghh24bu7mfpy08ki19c2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>حرڪي توانائي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80968</id>
    <revision>
      <id>318501</id>
      <parentid>299647</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T07:58:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318501</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4218" sha1="mjiulpfoxcc720p4iorbnut5r328uzw" xml:space="preserve">{{Short description|Energy of a moving physical body}}
{{Infobox physical quantity
|bgcolour={default}
|name = حرڪي توانائي&lt;br&gt;Kinetic energy
|image=[[File:Wooden roller coaster txgi.jpg|220px]]
|caption=هڪ رولر ڪوسٽر جون ڪارون پنهنجي وڌ کان وڌ متحرڪ توانائي تائين پهچن ٿيون, جڏهن اهي رستي جي تري ۾ آهن. جڏهن اهي اڀرڻ شروع ڪن ٿيون, ان جي متحرڪ توانائي ثقلي توانائي ۾ تبديل ٿيڻ شروع ٿئي ٿي. سسٽم ۾ متحرڪ ۽ امڪاني توانائي جو مجموعو مسلسل رهي ٿو، رگڻ جي نقصان کي نظرانداز ڪندي.
|unit = [[جول]]  (J)
|symbols = KE, ''E''&lt;sub&gt;k&lt;/sub&gt;, ''K'' or T
|derivations = ''E''&lt;sub&gt;k&lt;/sub&gt; = {{sfrac|1|2}}''[[mass|m]][[speed|v]]''{{i sup|2}} &lt;br&gt;
''E''&lt;sub&gt;k&lt;/sub&gt; = ''E''&lt;sub&gt;t&lt;/sub&gt; + ''E''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;
}}
[[File:Emilie_Chatelet_portrait_by_Latour.jpg|thumb|&lt;small&gt;'''ايملي دو شيٽليٽ''' (1706-1749ع)&lt;/small&gt; &lt;small&gt;پهرين سائنسدان هئي جنهن حرڪي توانائي لاءِ تعلق &lt;math&gt;E_\text{kin} \propto m v^2&lt;/math&gt;&lt;/small&gt; &lt;small&gt;شايع ڪيو. هن جو مطلب آهي ته هڪ شي ٻه ڀيرا رفتار سان اعتراض کي چار ڀيرا وڌيڪ سخت  طاقت سان ماريندو آهي.  (موريس ڪوينٽين ڊي لا ٽور پاران تصوير)&lt;/small&gt;]]
[[طبيعيات]] (Physics) ۾، ڪنهن شئي جي '''حرڪي توانائي''' (&lt;small&gt;'''Kinetic Energy'''&lt;/small&gt;) توانائي جي صورت آهي جيڪا اها شئي ان جي حرڪت جي ڪري رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=wKeDYbTuiPAC|title=Textbook of Engineering Physics (Part I)|last1=Jain|first1=Mahesh C.|publisher=PHI Learning Pvt.|year=2009|isbn=978-81-203-3862-3|page=9|access-date=2018-06-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20200804012822/https://books.google.com/books?id=wKeDYbTuiPAC|archive-date=2020-08-04|url-status=live}}, [https://books.google.com/books?id=wKeDYbTuiPAC&amp;q=kinetic&amp;pg=PA9 Chapter 1, p. 9] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804012414/https://books.google.com/books?id=wKeDYbTuiPAC&amp;pg=PA9#v=snippet&amp;q=kinetic&amp;f=false|date=2020-08-04}}&lt;/ref&gt;

ڪلاسيڪل ميڪانيات ۾، هڪ غير گھمندڙ شئي جي حرڪي توانائي K.E جيڪا ڪميت m سان آهي, v رفتار سان سفر ڪري رهيو آهي، &lt;small&gt;1/2mv&lt;/small&gt;&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; آهي.&lt;ref name=&quot;R&amp;H2&quot;&gt;Resnick, Robert and Halliday, David (1960) ''Physics'', Section 7-5, Wiley International Edition&lt;/ref&gt;

ڪنهن شئي جي متحرڪ توانائي K.E. حاصل ڪرڻ لا, ڪم W، قوت (F) ڀيرا  هٽاو (s) جي برابر آهي، ان جي بيان ڪيل رفتار حاصل ڪرڻ جي ضرورت آهي. اها توانائي پنهنجي رفتار حاصل ڪرڻ بعد، ماس هن حرڪي  توانائي کي برقرار رکي ٿو جيستائين ان جي رفتار تبديل نه ٿئي. ڪم جو ساڳيو مقدار اعتراض طرفان ڪيو ويندو آهي جڏهن ان جي موجوده رفتار کان آرام جي حالت ۾ گهٽجي ويندي آهي.&lt;ref name=&quot;R&amp;H3&quot;&gt;Resnick, Robert and Halliday, David (1960) ''Physics'', Section 7-5, Wiley International Edition&lt;/ref&gt;

حرڪي توانائي جو SI يونٽ جول آهي، جڏهن ته حرڪي توانائي جو انگريزي يونٽ فوٽ پائونڊ آهي.

نسبتي ميڪانيات (Relativistic mechanics) ۾،  &lt;small&gt;1/2mv&lt;/small&gt;&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; صرف ان وقت متحرڪ توانائي جو هڪ سٺو لڳ ڀڳ آهي جڏهن رفتار v روشنيءَ جي رفتار کان گهڻو گهٽ هجي.

== تاريخ ==

== جائزو ==

== غير لاڳاپي واري رفتار لاءِ متحرڪ توانائي ==

== نسبتي متحرڪ توانائي ==

== ڪوانٽم ميڪانڪس ۾ متحرڪ توانائي ==

== پڻ ڏسو ==

== خارجي لنڪس ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:توانائي]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:توانائي جون قسمون]]</text>
      <sha1>mjiulpfoxcc720p4iorbnut5r328uzw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لاگوس رياست</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82456</id>
    <revision>
      <id>318510</id>
      <parentid>312767</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:10:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318510</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20913" sha1="kjg2n94b7ncsg0nzmcusqeza19sd5ly" xml:space="preserve">{{Short description|State in Nigeria}}
{{Infobox settlement
| name = لاگوس رياست
| official_name = Lagos State
| native_name = Ìpínlẹ̀ Èkó  (يوروبا)&lt;br&gt;(اپينلي اڪو)
| type = رياست
| image_skyline = 
| image_alt = 
| image_flag = Lagos_State_Flag.svg
| flag_alt = Flag of Lagos State
| flag_size = 150px
| image_seal = Lagos_Seal.svg
| seal_size = 80px
| seal_alt = Seal of Lagos State
| nickname = Las Gidi, Gidi
| image_map = Nigeria - Lagos.svg
| motto = Centre of Excellence
| map_alt = 
| map_caption = Location of Lagos State in Nigeria
| coordinates = {{coord|6|35|N|3|45|E|region:NG_type:adm1st|display=inline,title}}
| coor_pinpoint = 
| coordinates_footnotes = 
| subdivision_type = [[List of sovereign states|Country]]
| subdivision_name = {{flag|Nigeria}}
| subdivision_type1 = [[Geopolitical zones of Nigeria|Geopolitical Zone]]
| subdivision_name1 = [[South West, Nigeria|South West]]
| parts_type = [[Local government areas of Nigeria|Number of LGAs]]
| parts_style = para
| p1 = [[List of Lagos State local government areas by population|20]]
| established_title = [[List of Nigerian states by date of statehood|Date created]]
| established_date = 27 May 1967
| seat_type = [[List of Nigerian state capitals|Capital]]
| seat = [[Ikeja]]
| government_footnotes = 
| governing_body = Government of Lagos State
| leader_party = [[All Progressive Congress|APC]]
| leader_title = [[Governor of Lagos State|Governor]]&lt;ref&gt;See [[List of governors of Lagos State]] for a list of prior governors&lt;/ref&gt;
| leader_name = [[Babajide Sanwo-Olu]]
| leader_title1 = [[Deputy Governor of Lagos State|Deputy Governor]]
| leader_name1 = [[Femi Hamzat]] ([[All Progressive Congress|APC]])
| leader_title2 = Speaker, House of Assembly
| leader_name2 = Rt. Hon. [[Mojisola Meranda]]
| leader_title3 = [[Chief Judge of Lagos State|Chief Judge]]
| leader_name3 = [[Kazeem Alogba]]
| leader_title4 = [[Nigerian National Assembly delegation from Lagos#10th Assembly (2023-till date)|National Assembly delegation]]
| leader_name4 = [[Senate of Nigeria|Senators]]: {{unbulleted list|{{Nowrap|C: [[Wasiu Sanni]] ([[All Progressives Congress|APC]])}}&lt;br&gt;{{Nowrap|E: [[Tokunbo Abiru]] ([[All Progressives Congress|APC]])}}&lt;br&gt;{{Nowrap|W: [[Oluranti Adebule]] ([[All Progressives Congress|APC]])}}}}[[Nigerian House of Representatives|Representatives]]: [[Nigerian National Assembly delegation from Lagos#10th Assembly (2023-till date)|List]]
| unit_pref = Metric
| area_footnotes = 
| area_total_km2 = 3,577
| area_rank = 
| area_note = 
| elevation_footnotes = 
| elevation_m = 
| population_footnotes = &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.nigerianstat.gov.ng/nbsapps/Connections/Pop2006.pdf |title=FEDERAL REPUBLIC OF NIGERIA : 2006 Population Census |access-date=25 July 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305101910/http://www.nigerianstat.gov.ng/nbsapps/Connections/Pop2006.pdf |archive-date=5 March 2012 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;PHC Tables&quot;&gt;{{Cite web|url=http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/|title=2006 PHC Priority Tables – NATIONAL POPULATION COMMISSION|website=population.gov.ng|language=en-US|access-date=2017-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010054745/http://population.gov.ng/core-activities/surveys/dataset/2006-phc-priority-tables/|archive-date=10 October 2017|url-status=dead|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;
| population_total = 9,113,605
| population_as_of = 2006 census
| pop_est_as_of = 2019 by [[National Bureau of Statistics, Nigeria|National&lt;br&gt;Bureau of Statistics]], 2020 by [[Lagos State Government|LASG]]
| population_est = {{plainlist|
* 12,772,884&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://nigerianstat.gov.ng/download/1241121 |title=Demographic Statistics Bulletin 2020 |publisher=[[National Bureau of Statistics, Nigeria|National Bureau of Statistics]] | access-date=3 July 2022}}&lt;/ref&gt;
* 35,000,000&lt;ref name=&quot;LASG&quot;&gt;{{cite web|url=https://lagosstate.gov.ng/about-lagos/|title=Lagos State Population |access-date=3 July 2022}}&lt;/ref&gt;}}
| population_rank = [[List of Nigerian states by population|1st/2nd of 36]]
| population_density_km2 = auto
| population_note = 
| population_demonym = Lagosian
| demographics_type1 = [[List of Nigerian states by GDP|GDP]]
| demographics1_footnotes = 
| demographics1_title1 = Year
| demographics1_info1 = [[List of Nigerian states by GDP|2021]]
| demographics1_title2 = Total
| demographics1_info2 = $102&amp;nbsp;billion (nominal)&lt;br /&gt;$267&amp;nbsp;billion ([[Purchasing power parity|PPP]])&lt;ref name=&quot;C-GIDD GDP&quot;&gt;{{cite web |date=2022-10-13 |editor-last=Okeowo |editor-first=Gabriel |editor2-last=Fatoba |editor2-first=Iyanuoluwa |title=State of States 2022 Edition |url=https://yourbudgit.com/wp-content/uploads/2022/10/2022-State-of-states_Official.pdf |access-date=2023-03-07 |website=Budgit.org |publisher=BudgIT |publication-date=2022-10-13}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[List of Nigerian states by GDP|1st of 36]]
| demographics1_title3 = Per capita
| demographics1_info3 = $6,614 (nominal)&lt;br /&gt;$17,282 ([[Purchasing power parity|PPP]])&lt;br /&gt;[[List of Nigerian states by GDP|1st of 36]]
| timezone1 = [[West Africa Time|WAT]]
| utc_offset1 = +01
| postal_code_type = 
| postal_code = 
| area_code_type = 
| area_code = 
| iso_code = [[ISO 3166-2:NG|NG-LA]]
| blank_name_sec1 = [[Human Development Index|HDI]] (2021)
| blank_info_sec1 = 0.681&lt;ref name=&quot;GlobalDataLab&quot;&gt;{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=2018-09-13}}&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;{{color|#fc0|medium}} · [[List of Nigerian states by Human Development Index|1st of 37]]
| website = {{URL|http://www.lagosstate.gov.ng|lagosstate.gov.ng}}
| footnotes = 
}}
'''لاگوس رياست''' (يوروبا: Ìpínlẹ̀ Èkó، اپينلي اڪو) ڏکڻ اولهه، [[نائيجيريا]] ۾ هڪ رياست آهي. [[نائجيريا جون رياستون|36 نائيجيريا رياستن]] مان، [[ڪانو رياست]] کان پوء، لاگوس نائيجيريا جي ٻي سڀ کان وڌيڪ آبادي واري، پر ايراضي جي لحاظ کان سڀ کان ننڍي رياست آهي. رياست ڏکڻ ۾ بائيٽ آف بينن ۽ اولهه ۾ 10 ڪلوميٽر تائين [[بينن]] جي بين الاقوامي سرحد سان ڳنڍيل آهي. لاگوس رياست اتر ۾ اوگن رياست سان لڳ ڀڳ 283 ڪلوميٽر تائين سرحد رکي ٿي، جيڪا ان کي صرف هڪ ٻي رياست سان سرحد رکندڙ نائجيريا جي واحد رياست بڻائي ٿي. رياست جو نالو [[لاگوس|لاگوس شهر]]، آفريڪا ۾ سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو شهر، جي نالي تي رکيو ويو آھي.  رياست 27 مئي 1967ع تي مغربي علائقي ۽ اڳوڻي وفاقي گاديءَ واري علائقي مان ٺاهي وئي آهي.

'''Lagos State''' ({{langx|yo|Ìpínlẹ̀ Èkó}}, {{langx|guw|Ayìmátẹ̀n Awọnlìn tọ̀n}}) is a [[States of Nigeria|state]] in South West, [[Nigeria]]. Of the 36 [[States of Nigeria|Nigerian states]], Lagos is the second [[List of Nigerian states by population|most populous state]] but the [[List of Nigerian states by area|smallest in terms of land mass]]. Bounded to the south by the [[Bight of Benin]] and to the west by the [[Benin–Nigeria border|international border]] with [[Benin]] for 10&amp;nbsp;km, Lagos State borders [[Ogun State]] to the north for about 283&amp;nbsp;km, making it the only Nigerian state to border only one other state. Named for the city of [[Lagos]]—the [[List of urban areas in Africa by population|most populous city in Africa]]—the state was formed from the [[Western Region, Nigeria|Western Region]] and the former Federal Capital Territory on 27 May 1967.&lt;ref name=&quot;:32&quot;&gt;{{cite web |last1=Onyeakagbu |first1=Adaobi |title=See how all the 36 Nigerian states got their names |url=https://www.pulse.ng/lifestyle/food-travel/see-how-all-the-36-nigerian-states-got-their-names/g8bkn2c |access-date=25 December 2021 |website=Pulse.ng}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Creation2&quot;&gt;{{cite web |date=24 October 2017 |title=This is how the 36 states were created |url=https://www.pulse.ng/news/local/nigerian-states-this-is-how-the-36-states-were-created/mdtnq3e |access-date=22 December 2021 |website=Pulse.ng}}&lt;/ref&gt;

Geographically, Lagos State is dominated by bodies of water with nearly a quarter of the state's area covered with bodies of water.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Lagos {{!}} Nigeria Education|url=http://nigeria-education.org/states/lagos|website=nigeria-education.org|access-date=2020-05-30|archive-date=5 May 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200505120216/http://nigeria-education.org/states/lagos|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; The largest of these bodies are the [[Lagos Lagoon|Lagos]] and [[Lekki Lagoon|Lekki]] lagoons in the state's interior with the [[Ogun River|Ogun]] and [[Osun river|Osun]] rivers flowing into them. Many other rivers and creeks flow throughout the state and serve as vital means of transportation for people and goods. On land, non-urbanized areas are within the [[Tropical and subtropical moist broadleaf forests|tropical]] [[Nigerian lowland forests]] [[List of ecoregions in Nigeria|ecoregion]] with natural areas containing threatened populations of [[mona monkey]], [[tree pangolin]], and [[hooded vulture]] along with a transitory population of [[African bush elephant]]s.&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Talabi |first1=Kolawole |title=Can public-private partnerships preserve the dwindling biodiversity of Lagos? |url=https://news.mongabay.com/2016/07/can-public-private-partnerships-preserve-the-dwindling-biodiversity-of-lagos/ |website=[[Mongabay]] |date=5 July 2016 |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Excellence |first1=Akeredolu O. |last2=Routh |first2=Andrew |last3=Temitope |first3=Odeniyi |title=Trade and the decline of the African tree pangolin in Lagos State, Nigeria |url=https://www.researchgate.net/publication/323676612 |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Owolabi |first1=Bibitayo Ayobami |last2=Odewumi |first2=Sunday Olayinka |last3=Agbelusi |first3=Ebenezer Abayomi |title=Perceptions on population decline and ethno-cultural knowledge of Hooded Vulture (Necrosyrtes monachus) in southwest States of Nigeria. |journal=Vulture News |year=2021 |volume=78 |pages=11–19 |doi=10.4314/vulnew.v78i1.2 |s2cid=233966006 |url=https://www.ajol.info/index.php/vulnew/article/view/203764 |access-date=2 January 2022|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title='Save Nigeria's largest herd of elephants from extinction', group urges Lagos, Ogun state |url=https://guardian.ng/property/environment/save-nigerias-largest-herd-of-elephants-from-extinction-group-urges-lagos-ogun-state/ |website=The Guardian |date=14 December 2021 |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt; Offshore, the state is also biodiverse as there are large fish populations along with [[African manatee]]s and [[crocodile]]s.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Amao |first1=J. O. |last2=Oluwatayo |first2=I. B. |last3=Osuntope |first3=F. K. |title=Economics of Fish Demands in Lagos State, Nigeria |journal=Journal of Human Ecology |date=24 Oct 2017 |volume=19 |issue=1 |pages=25–30 |doi=10.1080/09709274.2006.11905853 |s2cid=73599147 |url=https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09709274.2006.11905853?journalCode=rhue20 |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Olufowobi |first1=Sesan |title=Sea cow rescued in Lagos |url=https://punchng.com/sea-cow-rescued-in-lagos/ |website=[[The Punch]] |date=10 September 2018 |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt;

Lagos State has been inhabited for years by various indigenous ethnic groups, primarily the majority [[Yoruba people]] who live throughout the state but also the [[Ewe people|Ewe]] and [[Ogu people|Ogu]] peoples in the far west. As a result of migration since the nineteenth century, Lagos State also has large populations of non-native Nigerian ethnic groups with [[Edo people|Edo]], [[Fula people|Fulani]], [[Hausa people|Hausa]], [[Igbo people|Igbo]], [[Ijaw people|Ijaw]], [[Ibibio people|Ibibio]], [[Efik people|Efik]], and [[Nupe people|Nupe]] peoples among other Nigerian groups. There are also groups from outside of Nigeria's modern borders with the [[Saro people|Saro (Sierra Leonean)]] and [[Brazilians in Nigeria|Amaro (Brazilian)]] groups being descendants of [[Freedman|formerly enslaved people]] who returned to Africa in the 1800s with a longstanding Middle Eastern Nigerian community (mainly Syrian and [[Lebanese Nigerians]])&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lagos Population 2022 (Demographics, Maps, Graphs) |url=https://worldpopulationreview.com/world-cities/lagos-population |access-date=2022-07-23 |website=worldpopulationreview.com}}&lt;/ref&gt; also forming a significant part of Lagos' population along with recent immigrants from [[Benin Republic|Benin]], [[Chinese people in Nigeria|China]], [[Ghana]], [[India]], [[Togo]], and the [[British Nigerian|United Kingdom]].&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Adeshokan |first1=Oluwatosin |title=The last French speakers in Lagos |url=https://mg.co.za/article/2020-01-10-00-the-last-french-speakers-in-lagos/ |website=[[Mail &amp; Guardian]] |access-date=3 January 2022 |date=10 January 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=In Nigeria, Chinatown Vendors Struggle For Profits |url=https://www.npr.org/2011/06/15/137045110/in-nigeria-chinatown-vendors-struggle-for-profits |website=[[NPR]] |access-date=3 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Fawehinmi |first1=Yolanthe |title=Meet the British-Nigerians swapping London for 'Africa's Silicon Valley' |url=https://www.telegraph.co.uk/family/life/meet-british-nigerians-swapping-london-africas-silicon-valley/ |website=[[The Daily Telegraph]] |date=26 October 2021 |access-date=3 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Ndukwe |first1=Ijeoma |title='Everyone is hustling here': The Lebanese of Nigeria |url=https://www.aljazeera.com/features/2017/1/28/everyone-is-hustling-here-the-lebanese-of-nigeria |website=[[Al Jazeera English|Al Jazeera]] |access-date=2 January 2022}}&lt;/ref&gt; Religiously, the state is also diverse, as there is a sizable number of [[Christian]], [[Muslim]] and [[Traditional African religions|traditional ethnic religions]].&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2017-02-18 |title=Lagos, Nigeria's mega city where shrines compete with churches, mosques |url=https://punchng.com/lagos-nigerias-mega-city-shrines-compete-churches-mosques/ |access-date=2022-07-25 |website=Punch Newspapers |language=en-US}}&lt;/ref&gt;

In the [[pre-colonial]] period, the area that is now Lagos State was mainly [[fishing]] villages&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Makoko Fishing Village, Lagos, Nigeria {{!}} Fishing villages, Unusual buildings, Village |url=https://www.pinterest.com/pin/412994228302749283/ |access-date=2022-07-25 |website=Pinterest |language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |url=http://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g304026-d21311536-Reviews-Ilaje_Fishing_Village_Gberefu_Badagry-Lagos_Lagos_State.html |access-date=2022-07-25 |website=Tripadvisor |language=en |title=Ilaje Fishing Village Gberefu Badagry - All You Need to Know BEFORE You Go (With Photos) }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |date=2018-12-29 |title=Orimedu: Small Lagos Island where fishing unites two countries |url=https://punchng.com/orimedu-small-lagos-island-where-fishing-unites-two-countries/ |access-date=2022-07-25 |website=Punch Newspapers |language=en-US}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web |title=News Archives - Page 2922 of 16125 |url=https://punchng.com/topics/news/ |access-date=2022-07-25 |website=Punch Newspapers |language=en-US}}&lt;/ref&gt; and ports that at various points were controlled by states including the [[Oyo Empire]] and [[Kingdom of Benin|Benin Kingdom]] until the early 1800s when the city of [[Lagos]] had developed into a major kingdom of its own right. In 1850, the [[United Kingdom of Great Britain and Ireland|British]] successfully attacked the kingdom in the [[Bombardment of Lagos]] before installing [[Akitoye|an ally]] as [[Oba of Lagos|Oba]] and signing [[Treaty Between Great Britain and Lagos, 1 January 1852|a treaty]] that established Lagos as being under British protection. Ten years later, the forced [[Lagos Treaty of Cession]] led to the formal establishment of the [[Lagos Colony]]. In 1906, the colony was incorporated into the new [[Southern Nigeria Protectorate]] which merged into [[British Nigeria]] in 1914 with the city of [[Lagos]] as its capital. Upon independence in 1960, Lagos remained as the capital with much of the city forming the Federal Capital Territory while the rest of modern-day Lagos State was a part of the [[Western Region, Nigeria|Western Region]] until 1967 when the region was split and the area became Lagos State.&lt;ref&gt;{{Cite web |title=Lagos: From British Colony to Federating State - THISDAYLIVE |url=https://www.thisdaylive.com/index.php/2017/05/30/lagos-from-british-colony-to-federating-state |access-date=2023-07-12 |website=www.thisdaylive.com}}&lt;/ref&gt;

Economically, Lagos State is one of the fastest-growing urban areas in the world. It contains the most populous city in Nigeria and one of the most important states in the country, a major financial centre and has one of the largest [[List of African countries by GDP (nominal)|economies in Africa]]&lt;ref name=&quot;John M. O. Ekundayo 2013 135&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=WjhKyg8OjBUC&amp;q=Lagos+State+Economy+in+Africa&amp;pg=PA135|title=Out of Africa: Fashola: Reinventing Servant Leadership to Engender Nigeria's Transformation|author=John M. O. Ekundayo|page=135|publisher=AuthorHouse|year=2013|isbn=9781481790406}}&lt;/ref&gt; with a [[gross domestic product]] of $84 billion comparable with [[Ghana]]'s $75 billion, [[Angola]]'s $70 billion, and [[Ethiopia]]'s $93 billion.&lt;ref&gt;{{Cite news |last1=Munshi |first1=Neil |date=February 2021 |title=How Lagos loses out in battle for investors |newspaper=Financial Times |url=https://www.ft.com/content/eca6f672-4ee6-4dd0-94c4-9213294b61fb |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20221210/https://www.ft.com/content/eca6f672-4ee6-4dd0-94c4-9213294b61fb |archive-date=10 December 2022 |url-access=subscription |url-status=live |access-date=2021-06-03}}&lt;/ref&gt; Lagos State is also a key culture, education, and transportation hub for [[Nigeria]] and [[Sub-Saharan Africa]]. Additionally, the state also has the highest literacy rate in Nigeria. It is known for its vibrant culture, bustling markets, and significant economic activities.&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Ajose |first1=Farook |title=Lagos is Nigeria's leading state, which other states come close? |url=https://redeagleng.com/economy/lagos-nigeria-states/ |website=Our Red Eagle |access-date=29 January 2023 |archive-date=29 January 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230129194116/https://redeagleng.com/economy/lagos-nigeria-states/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; Despite overcrowding and chronic debilitating traffic, Lagos State has the [[List of Nigerian states by Human Development Index#2019|highest]] [[Human Development Index]] in Nigeria and numerous developmental projects.&lt;ref&gt;{{cite news |last1=Bearak |first1=Max |last2=Moriarty |first2=Dylan |last3=Ledur |first3=Júlia |title=How Africa will become the center of the world's urban future |url=https://www.washingtonpost.com/world/interactive/2021/africa-cities/ |newspaper=[[Washington Post]] |access-date=11 January 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web |title=Human Development Indices |url=https://globaldatalab.org/shdi/shdi/ |website=Global Data Lab |access-date=15 December 2021}}&lt;/ref&gt;
'''لاگوس رياست''' (يوروبا: Ìpínlẹ̀ Èkó، اپينلي اڪو؛ گن: ايوماتين اوونلن تن) ڏکڻ اولهه، نائيجيريا ۾ هڪ رياست آهي. 36 نائيجيريا رياستن مان، ڪانو رياست کان پوء، لاگوس نائيجيريا جي ٻي سڀ کان وڌيڪ آبادي واري، پر ايراضي جي لحاظ کان سڀ کان ننڍي رياست آهي. رياست ڏکڻ ۾ بائيٽ آف بينن ۽ اولهه ۾ 10 ڪلوميٽر تائين بينن جي بين الاقوامي سرحد سان ڳنڍيل آهي. لاگوس رياست اتر ۾ اوگن رياست سان لڳ ڀڳ 283 ڪلوميٽر تائين سرحد رکي ٿي، جيڪا ان کي صرف هڪ ٻي رياست سان سرحد رکندڙ نائجيريا جي واحد رياست بڻائي ٿي. رياست جو نالو لاگوس شهر، آفريڪا ۾ سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو شهر، جي نالي تي رکيو ويو آھي.  رياست 27 مئي 1967ع تي مغربي علائقي ۽ اڳوڻي وفاقي گاديءَ واري علائقي مان ٺاهي وئي آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نائيجيريا]]
[[زمرو:نائيجيريا جي رياستون]]</text>
      <sha1>kjg2n94b7ncsg0nzmcusqeza19sd5ly</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نيشنل انسٽيٽيوٽ آف اوشينوگرافي، پاڪستان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82822</id>
    <revision>
      <id>318521</id>
      <parentid>317067</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:38:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>318521</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3467" sha1="t2409rhn4hhp0dssr8p9azdttcneskb" xml:space="preserve">{{ڄاڻخانو حڪومتي ايجنسي|agency_name=نيشنل انسٽيٽيوٽ آف اوشينوگرافي، پاڪستان&lt;br&gt;National Institute of Oceanography&lt;br&gt;قومی ادارہَ جغرافیہَ بحر|logo=National Institute of Oceanography, Pakistan Logo.png|logo_width=180px|logo_caption=|seal=|seal_width=|seal_caption=|formed=1981ع|preceding1=|dissolved=|superseding=|jurisdiction=|headquarters=[[ڪراچي]]، [[سنڌ]]، [[پاڪستان]]|coordinates=|region_code=|employees=|budget=|minister1_name=|minister1_pfo=|minister2_name=|minister2_pfo=|chief1_name=Position Vacant|chief1_position=[[Director General]]|chief2_name=|chief2_position=|parent_agency=پاڪستان جي سائنس ۽ ٽيڪنالوجي جي وزارت|child1_agency=|website={{URL|niopk.gov.pk}}|footnotes=|map=|map_width=|map_caption=}}
'''نيشنل انسٽيٽيوٽ آف اوشينوگرافي''' (National Institute of Oceanography) [[پاڪستان حڪومت]] جو هڪ کاتو ۽ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جي وزارت (پاڪستان) جو هڪ اهم تحقيقي ادارو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://archive.pakistantoday.com.pk/2017/01/13/five-year-plan-for-national-institute-of-oceanography-approved/|title=Five-year plan for National Institute of Oceanography approved|date=13 January 2017|work=Pakistan Today (newspaper)|access-date=18 September 2021|archive-date=18 September 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210918175955/https://archive.pakistantoday.com.pk/2017/01/13/five-year-plan-for-national-institute-of-oceanography-approved/|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.thenews.com.pk/print/84940-Continental-Shelf-Extension-A-gateway-to-future-dividends|title=Continental Shelf Extension: A gateway to future dividends|date=29 December 2015|work=The News International (newspaper)|access-date=18 September 2021}}&lt;/ref&gt; مختصر طور تي اين آءِ او (NIO) هڪ سائنس ۽ ريسرچ ايگزيڪيوٽو تنظيم آهي جن جو هيڊ ڪوارٽر [[ڪراچي]]، [[سنڌ]]، [[پاڪستان]] ۾ واقع آهي.&lt;ref&gt;{{Cite news|url=https://www.dawn.com/news/1287880|title=Coastal management: minimising biodiversity loss|date=4 October 2016|work=Dawn (newspaper)|access-date=18 September 2021}}&lt;/ref&gt; اين آءِ او (NIO) جي تحقيق ۽ مطالعي کي پاڪستان جي وفاقي حڪومت پاران فنڊ ڪيو ويندو آهي جڏهن ته سهولتون [[سنڌ حڪومت]] پاران فراهم ڪيون وينديون آهن.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://niopk.gov.pk NIO official website]
* [http://most.gov.pk Ministry of Science and Technology]{{مئل ڳنڍڻو|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
{{Ministry of Science and Technology (Pakistan)}}{{authority control}}

[[Category:Oceanographic organizations]]
[[Category:Pakistan Antarctic Programme]]
[[Category:Pakistan federal departments and agencies]]
[[Category:Research institutes in Pakistan]]
[[Category:1981 establishments in Pakistan]]
[[Category:Government agencies established in 1981]]
{{ocean-stub}}
{{Pakistan-stub}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:پاڪستان جا وفاقي ادارا ۽ گماشتگيري]]
[[زمرو:پاڪستان ۾ موجود ادارا]]
[[زمرو:پاڪستان ۾ موجود ادارا بلحاظ موضوع]]
[[زمرو:سامونڊي سائنس]]
[[زمرو:سمنڊ]]</text>
      <sha1>t2409rhn4hhp0dssr8p9azdttcneskb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:RustaviOri</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82908</id>
    <revision>
      <id>318388</id>
      <timestamp>2025-06-08T13:44:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>318388</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" sha1="gfrbiyh4i486wk3poqxiin6wyfv2lwm" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 13:44, 8 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>gfrbiyh4i486wk3poqxiin6wyfv2lwm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪشور محبوباڻي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82909</id>
    <revision>
      <id>318407</id>
      <timestamp>2025-06-08T17:54:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Indus Asia</username>
        <id>5725</id>
      </contributor>
      <comment>Kishore Mahbubani</comment>
      <origin>318407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1040" sha1="b8fhxqg1elessmajvlj8jvn2k1z3bvd" xml:space="preserve">ڪشور محبوباڻي (Kishore Mahbubani)، جنھن جا ماءُ پيءُ ورھاڱي وقت حيدرآباد، سنڌ مان سنگاپور لڏي ويا ھئا۔ ھن اتي جنم ورتو، پڙھيو ۽ اتان جي پرڏيھي معاملن واري وزارت ۾ نوڪري شروع ڪئي ۽ نيٺ ان منزل تي پھتو جو کيس گڏيل قومن ۾ مستقل نمائندو ڪري موڪليو ويو ۽ اتي ھو سلامتي ڪائونسل جو ٻه ڀيرا صدر به ٿيو۔ اتھاس ۾ اھو شايد پھريون مثال آھي ته ھڪ سنڌي سلامتي ڪائونسل جو صدر ٿيو۔ محبوباڻي سنگاپور يونيورسٽي ۽ ٻين ڪيترن ئي ادارن ۾ پڙھائي به ٿو۔ سندس 8 مشھور ڪتاب آھن ۽ عالمي اخبارن ۾ ڪالم لکندو رھيو آھي۔ &lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2025-05-15|title=Kishore Mahbubani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kishore_Mahbubani&amp;oldid=1290597978|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>b8fhxqg1elessmajvlj8jvn2k1z3bvd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>معياري ايٽمي مايو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82910</id>
    <revision>
      <id>318408</id>
      <timestamp>2025-06-08T18:13:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو'''  (Standard Atomic Weight) (عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهي...</comment>
      <origin>318408</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="551" sha1="ei74jkneezfhwazhta0i1nywk5cljdm" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.

[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>ei74jkneezfhwazhta0i1nywk5cljdm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318409</id>
      <parentid>318408</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:43:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4278" sha1="9r9gtmmpuaptmrduuqljykylerxzi5n" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.
==تفصيل==
{{short description|Relative atomic mass as defined by IUPAC (CIAAW)}}
{{distinguish|text=[[Atomic mass]]}}
[[File:CIAAW 2013 - Standard atomic weight for cupper (29, Cu).svg|thumb|right
|Example: copper in terrestrial sources. Two isotopes are present: copper-63 (62.9) and copper-65 (64.9), in  abundances 69%&amp;nbsp;+ 31%. The ''standard atomic weight'' {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Cu))}} for copper is the average, weighted by their natural abundance, and then divided by the [[atomic mass constant]] ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;.{{CIAAW2016}}]]

The '''standard atomic weight''' of a [[chemical element]] (symbol '''''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(E)''' for element &quot;E&quot;) is the [[weighted arithmetic mean]] of the [[relative isotopic mass]]es of all [[isotope]]s of that element [[weighted arithmetic mean|weighted]] by each isotope's abundance on [[Earth]].  For example, isotope &lt;sup&gt;63&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 62.929) constitutes 69% of the [[copper]] on Earth, the rest being &lt;sup&gt;65&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 64.927), so
:&lt;math&gt;A_\text{r}\text{°}(_\text{29}\text{Cu})=0.69\times62.929+0.31\times64.927=63.55.&lt;/math&gt;
Relative isotopic masses  [[dimensionless quantities|dimensionless]], and so is the weighted average. It can be converted into a measure of mass (with [[Dimensional analysis|dimension]] {{dimanalysis|mass=1}}) by multiplying it with the atomic mass constant [[dalton (unit)|dalton]].

Among various variants of the notion of [[relative atomic mass|atomic weight]] (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;, also known as ''[[relative atomic mass]]'') used by scientists, the standard atomic weight {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°)}} is the most common and practical. The standard atomic weight of each chemical element is determined and published by the [[Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]] (CIAAW) of the [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] (IUPAC) based on natural, stable, [[Wiktionary:terrestrial|terrestrial]] sources of the element. The definition specifies the use of samples from many representative sources from the Earth, so that the value can widely be used as the atomic weight for substances as they are encountered in reality—for example, in pharmaceuticals and scientific research. Non-standardized atomic weights of an element are specific to sources and samples, such as the atomic weight of carbon in a particular bone from a particular archaeological site. Standard atomic weight averages such values to the ''range of atomic weights'' that a chemist might expect to derive from many random samples from Earth. This range is the rationale for the ''interval notation'' given for some standard atomic weight values.

Of the 118 known chemical elements, 80 have stable isotopes and 84 have this Earth-environment based value. Typically, such a value is, for example helium: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.002602|(2)}}. The &quot;(2)&quot; indicates the uncertainty in the last digit shown, to read {{val|4.002602|0.000002}}. IUPAC also publishes ''abridged values'', rounded to five significant figures. For helium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, abridged&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.0026}}.

For fourteen elements the samples diverge on this value, because their sample sources have had a different decay history. For example, thallium (Tl) in sedimentary rocks has a different isotopic composition than in igneous rocks and volcanic gases. For these elements, the standard atomic weight is noted as an interval: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{nowrap|1= [204.38, 204.39]}}. With such an interval, for less demanding situations, IUPAC also publishes a ''conventional value''. For thallium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, conventional&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{val|204.38}}.

[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>9r9gtmmpuaptmrduuqljykylerxzi5n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318410</id>
      <parentid>318409</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:46:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>318410</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4746" sha1="dfveekwfv4nuuq4ddjlobwxehawlxbk" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.
==تفصيل==
{{short description|Relative atomic mass as defined by IUPAC (CIAAW)}}
{{distinguish|text=[[Atomic mass]]}}
[[File:CIAAW 2013 - Standard atomic weight for cupper (29, Cu).svg|thumb|right
|Example: copper in terrestrial sources. Two isotopes are present: copper-63 (62.9) and copper-65 (64.9), in  abundances 69%&amp;nbsp;+ 31%. The ''standard atomic weight'' {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Cu))}} for copper is the average, weighted by their natural abundance, and then divided by the [[atomic mass constant]] ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;.{{CIAAW2016}}]]

The '''standard atomic weight''' of a [[chemical element]] (symbol '''''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(E)''' for element &quot;E&quot;) is the [[weighted arithmetic mean]] of the [[relative isotopic mass]]es of all [[isotope]]s of that element [[weighted arithmetic mean|weighted]] by each isotope's abundance on [[Earth]].  For example, isotope &lt;sup&gt;63&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 62.929) constitutes 69% of the [[copper]] on Earth, the rest being &lt;sup&gt;65&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 64.927), so
:&lt;math&gt;A_\text{r}\text{°}(_\text{29}\text{Cu})=0.69\times62.929+0.31\times64.927=63.55.&lt;/math&gt;
Relative isotopic masses  [[dimensionless quantities|dimensionless]], and so is the weighted average. It can be converted into a measure of mass (with [[Dimensional analysis|dimension]] {{dimanalysis|mass=1}}) by multiplying it with the atomic mass constant [[dalton (unit)|dalton]].

Among various variants of the notion of [[relative atomic mass|atomic weight]] (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;, also known as ''[[relative atomic mass]]'') used by scientists, the standard atomic weight {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°)}} is the most common and practical. The standard atomic weight of each chemical element is determined and published by the [[Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]] (CIAAW) of the [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] (IUPAC) based on natural, stable, [[Wiktionary:terrestrial|terrestrial]] sources of the element. The definition specifies the use of samples from many representative sources from the Earth, so that the value can widely be used as the atomic weight for substances as they are encountered in reality—for example, in pharmaceuticals and scientific research. Non-standardized atomic weights of an element are specific to sources and samples, such as the atomic weight of carbon in a particular bone from a particular archaeological site. Standard atomic weight averages such values to the ''range of atomic weights'' that a chemist might expect to derive from many random samples from Earth. This range is the rationale for the ''interval notation'' given for some standard atomic weight values.

Of the 118 known chemical elements, 80 have stable isotopes and 84 have this Earth-environment based value. Typically, such a value is, for example helium: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.002602|(2)}}. The &quot;(2)&quot; indicates the uncertainty in the last digit shown, to read {{val|4.002602|0.000002}}. IUPAC also publishes ''abridged values'', rounded to five significant figures. For helium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, abridged&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.0026}}.

For fourteen elements the samples diverge on this value, because their sample sources have had a different decay history. For example, thallium (Tl) in sedimentary rocks has a different isotopic composition than in igneous rocks and volcanic gases. For these elements, the standard atomic weight is noted as an interval: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{nowrap|1= [204.38, 204.39]}}. With such an interval, for less demanding situations, IUPAC also publishes a ''conventional value''. For thallium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, conventional&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{val|204.38}}.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://www.ciaaw.org/ IUPAC Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]
* [https://www.iupac.org/publications/pac/85/5/1047/ Atomic Weights of the Elements 2011]

{{Chemical elements data}}
{{navbox periodic table}}

{{Authority control}}

[[Category:Amount of substance]]
[[Category:Chemical properties]]
[[Category:Stoichiometry]]
[[Category:Periodic table]]
[[Category:Chemical quantities]]

[[زمرو:ڪيميا]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>dfveekwfv4nuuq4ddjlobwxehawlxbk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318411</id>
      <parentid>318410</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:49:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318411</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4769" sha1="7qu66ejhntvyww505o3po5syhz8nyjg" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.
==تفصيل==
{{short description|Relative atomic mass as defined by IUPAC (CIAAW)}}
{{distinguish|text=[[Atomic mass]]}}
[[File:CIAAW 2013 - Standard atomic weight for cupper (29, Cu).svg|thumb|right
|Example: copper in terrestrial sources. Two isotopes are present: copper-63 (62.9) and copper-65 (64.9), in  abundances 69%&amp;nbsp;+ 31%. The ''standard atomic weight'' {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Cu))}} for copper is the average, weighted by their natural abundance, and then divided by the [[atomic mass constant]] ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;.{{CIAAW2016}}]]

The '''standard atomic weight''' of a [[chemical element]] (symbol '''''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(E)''' for element &quot;E&quot;) is the [[weighted arithmetic mean]] of the [[relative isotopic mass]]es of all [[isotope]]s of that element [[weighted arithmetic mean|weighted]] by each isotope's abundance on [[Earth]].  For example, isotope &lt;sup&gt;63&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 62.929) constitutes 69% of the [[copper]] on Earth, the rest being &lt;sup&gt;65&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 64.927), so
:&lt;math&gt;A_\text{r}\text{°}(_\text{29}\text{Cu})=0.69\times62.929+0.31\times64.927=63.55.&lt;/math&gt;
Relative isotopic masses  [[dimensionless quantities|dimensionless]], and so is the weighted average. It can be converted into a measure of mass (with [[Dimensional analysis|dimension]] {{dimanalysis|mass=1}}) by multiplying it with the atomic mass constant [[dalton (unit)|dalton]].

Among various variants of the notion of [[relative atomic mass|atomic weight]] (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;, also known as ''[[relative atomic mass]]'') used by scientists, the standard atomic weight {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°)}} is the most common and practical. The standard atomic weight of each chemical element is determined and published by the [[Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]] (CIAAW) of the [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] (IUPAC) based on natural, stable, [[Wiktionary:terrestrial|terrestrial]] sources of the element. The definition specifies the use of samples from many representative sources from the Earth, so that the value can widely be used as the atomic weight for substances as they are encountered in reality—for example, in pharmaceuticals and scientific research. Non-standardized atomic weights of an element are specific to sources and samples, such as the atomic weight of carbon in a particular bone from a particular archaeological site. Standard atomic weight averages such values to the ''range of atomic weights'' that a chemist might expect to derive from many random samples from Earth. This range is the rationale for the ''interval notation'' given for some standard atomic weight values.

Of the 118 known chemical elements, 80 have stable isotopes and 84 have this Earth-environment based value. Typically, such a value is, for example helium: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.002602|(2)}}. The &quot;(2)&quot; indicates the uncertainty in the last digit shown, to read {{val|4.002602|0.000002}}. IUPAC also publishes ''abridged values'', rounded to five significant figures. For helium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, abridged&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.0026}}.

For fourteen elements the samples diverge on this value, because their sample sources have had a different decay history. For example, thallium (Tl) in sedimentary rocks has a different isotopic composition than in igneous rocks and volcanic gases. For these elements, the standard atomic weight is noted as an interval: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{nowrap|1= [204.38, 204.39]}}. With such an interval, for less demanding situations, IUPAC also publishes a ''conventional value''. For thallium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, conventional&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{val|204.38}}.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://www.ciaaw.org/ IUPAC Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]
* [https://www.iupac.org/publications/pac/85/5/1047/ Atomic Weights of the Elements 2011]

{{Chemical elements data}}
{{navbox periodic table}}

{{Authority control}}

[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[Category:Stoichiometry]]
[[Category:Amount of substance]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>7qu66ejhntvyww505o3po5syhz8nyjg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318412</id>
      <parentid>318411</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:50:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318412</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4540" sha1="1x40zpl7yqwz68wiyovt3202c5uu587" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.
==تفصيل==
{{short description|Relative atomic mass as defined by IUPAC (CIAAW)}}
{{distinguish|text=[[Atomic mass]]}}
[[File:CIAAW 2013 - Standard atomic weight for cupper (29, Cu).svg|thumb|right
|Example: copper in terrestrial sources. Two isotopes are present: copper-63 (62.9) and copper-65 (64.9), in  abundances 69%&amp;nbsp;+ 31%. The ''standard atomic weight'' {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Cu))}} for copper is the average, weighted by their natural abundance, and then divided by the [[atomic mass constant]] ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;.{{CIAAW2016}}]]

The '''standard atomic weight''' of a [[chemical element]] (symbol '''''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(E)''' for element &quot;E&quot;) is the [[weighted arithmetic mean]] of the [[relative isotopic mass]]es of all [[isotope]]s of that element [[weighted arithmetic mean|weighted]] by each isotope's abundance on [[Earth]].  For example, isotope &lt;sup&gt;63&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 62.929) constitutes 69% of the [[copper]] on Earth, the rest being &lt;sup&gt;65&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 64.927), so
:&lt;math&gt;A_\text{r}\text{°}(_\text{29}\text{Cu})=0.69\times62.929+0.31\times64.927=63.55.&lt;/math&gt;
Relative isotopic masses  [[dimensionless quantities|dimensionless]], and so is the weighted average. It can be converted into a measure of mass (with [[Dimensional analysis|dimension]] {{dimanalysis|mass=1}}) by multiplying it with the atomic mass constant [[dalton (unit)|dalton]].

Among various variants of the notion of [[relative atomic mass|atomic weight]] (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;, also known as ''[[relative atomic mass]]'') used by scientists, the standard atomic weight {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°)}} is the most common and practical. The standard atomic weight of each chemical element is determined and published by the [[Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]] (CIAAW) of the [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] (IUPAC) based on natural, stable, [[Wiktionary:terrestrial|terrestrial]] sources of the element. The definition specifies the use of samples from many representative sources from the Earth, so that the value can widely be used as the atomic weight for substances as they are encountered in reality—for example, in pharmaceuticals and scientific research. Non-standardized atomic weights of an element are specific to sources and samples, such as the atomic weight of carbon in a particular bone from a particular archaeological site. Standard atomic weight averages such values to the ''range of atomic weights'' that a chemist might expect to derive from many random samples from Earth. This range is the rationale for the ''interval notation'' given for some standard atomic weight values.

Of the 118 known chemical elements, 80 have stable isotopes and 84 have this Earth-environment based value. Typically, such a value is, for example helium: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.002602|(2)}}. The &quot;(2)&quot; indicates the uncertainty in the last digit shown, to read {{val|4.002602|0.000002}}. IUPAC also publishes ''abridged values'', rounded to five significant figures. For helium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, abridged&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.0026}}.

For fourteen elements the samples diverge on this value, because their sample sources have had a different decay history. For example, thallium (Tl) in sedimentary rocks has a different isotopic composition than in igneous rocks and volcanic gases. For these elements, the standard atomic weight is noted as an interval: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{nowrap|1= [204.38, 204.39]}}. With such an interval, for less demanding situations, IUPAC also publishes a ''conventional value''. For thallium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, conventional&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{val|204.38}}.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://www.ciaaw.org/ IUPAC Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]
* [https://www.iupac.org/publications/pac/85/5/1047/ Atomic Weights of the Elements 2011]

{{navbox periodic table}}

{{Authority control}}

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>1x40zpl7yqwz68wiyovt3202c5uu587</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318413</id>
      <parentid>318412</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T18:52:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318413</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4681" sha1="st4ze61a0u8pcyiulemok7nq97bzi62" xml:space="preserve">ڪنهن ڪيميائي عنصر جو '''معياري ايٽمي مايو''' 
(Standard Atomic Weight)
(عنصر &quot;E&quot; لاءِ علامت Ar°(E)) ان عنصر جي سڀني آئسوٽوپس جي نسبتي آئسوٽوپڪ ماس جو وزني رياضي وارو اوسط آهي جيڪو زمين تي هر آئسوٽوپ جي ڪثرت سان وزن ڪيو ويندو آهي. مثال طور، آئسوٽوپ 63Cu (Ar = 62.929) ڌرتيءَ تي ٽامي جو 69٪ ٺاهيندو آهي، باقي 65Cu (Ar = 64.927) آهي.
==تفصيل==
{{short description|Relative atomic mass as defined by IUPAC (CIAAW)}}
{{distinguish|text=[[Atomic mass]]}}
[[File:CIAAW 2013 - Standard atomic weight for cupper (29, Cu).svg|thumb|right
|Example: copper in terrestrial sources. Two isotopes are present: copper-63 (62.9) and copper-65 (64.9), in  abundances 69%&amp;nbsp;+ 31%. The ''standard atomic weight'' {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Cu))}} for copper is the average, weighted by their natural abundance, and then divided by the [[atomic mass constant]] ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;.{{CIAAW2016}}]]

The '''standard atomic weight''' of a [[chemical element]] (symbol '''''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(E)''' for element &quot;E&quot;) is the [[weighted arithmetic mean]] of the [[relative isotopic mass]]es of all [[isotope]]s of that element [[weighted arithmetic mean|weighted]] by each isotope's abundance on [[Earth]].  For example, isotope &lt;sup&gt;63&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 62.929) constitutes 69% of the [[copper]] on Earth, the rest being &lt;sup&gt;65&lt;/sup&gt;Cu (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt; = 64.927), so
:&lt;math&gt;A_\text{r}\text{°}(_\text{29}\text{Cu})=0.69\times62.929+0.31\times64.927=63.55.&lt;/math&gt;
Relative isotopic masses  [[dimensionless quantities|dimensionless]], and so is the weighted average. It can be converted into a measure of mass (with [[Dimensional analysis|dimension]] {{dimanalysis|mass=1}}) by multiplying it with the atomic mass constant [[dalton (unit)|dalton]].

Among various variants of the notion of [[relative atomic mass|atomic weight]] (''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;, also known as ''[[relative atomic mass]]'') used by scientists, the standard atomic weight {{nowrap|1=(''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°)}} is the most common and practical. The standard atomic weight of each chemical element is determined and published by the [[Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]] (CIAAW) of the [[International Union of Pure and Applied Chemistry]] (IUPAC) based on natural, stable, [[Wiktionary:terrestrial|terrestrial]] sources of the element. The definition specifies the use of samples from many representative sources from the Earth, so that the value can widely be used as the atomic weight for substances as they are encountered in reality—for example, in pharmaceuticals and scientific research. Non-standardized atomic weights of an element are specific to sources and samples, such as the atomic weight of carbon in a particular bone from a particular archaeological site. Standard atomic weight averages such values to the ''range of atomic weights'' that a chemist might expect to derive from many random samples from Earth. This range is the rationale for the ''interval notation'' given for some standard atomic weight values.

Of the 118 known chemical elements, 80 have stable isotopes and 84 have this Earth-environment based value. Typically, such a value is, for example helium: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.002602|(2)}}. The &quot;(2)&quot; indicates the uncertainty in the last digit shown, to read {{val|4.002602|0.000002}}. IUPAC also publishes ''abridged values'', rounded to five significant figures. For helium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, abridged&lt;/sub&gt;°(He) =}} {{val|4.0026}}.

For fourteen elements the samples diverge on this value, because their sample sources have had a different decay history. For example, thallium (Tl) in sedimentary rocks has a different isotopic composition than in igneous rocks and volcanic gases. For these elements, the standard atomic weight is noted as an interval: {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{nowrap|1= [204.38, 204.39]}}. With such an interval, for less demanding situations, IUPAC also publishes a ''conventional value''. For thallium, {{nowrap|1=''A''&lt;sub&gt;r, conventional&lt;/sub&gt;°(Tl) =}} {{val|204.38}}.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://www.ciaaw.org/ IUPAC Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights]
* [https://www.iupac.org/publications/pac/85/5/1047/ Atomic Weights of the Elements 2011]

{{navbox periodic table}}

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>st4ze61a0u8pcyiulemok7nq97bzi62</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪيميائي مقدارون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82911</id>
    <revision>
      <id>318414</id>
      <timestamp>2025-06-08T18:53:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]]</comment>
      <origin>318414</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعي خاصيتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82912</id>
    <revision>
      <id>318420</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:07:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]] [[زمرو:طبيعيات]]</comment>
      <origin>318420</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51" sha1="jnqrm9vusr6ag331ml4cqxezuhfuzh4" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>jnqrm9vusr6ag331ml4cqxezuhfuzh4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:پيمائش</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82913</id>
    <revision>
      <id>318425</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:18:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:مقدار]]</comment>
      <origin>318425</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="s8pryv442vgm4ducvifbzjdcfh8542b" xml:space="preserve">[[زمرو:مقدار]]</text>
      <sha1>s8pryv442vgm4ducvifbzjdcfh8542b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:حجم</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82914</id>
    <revision>
      <id>318427</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:21:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:پيمائش]] [[زمرو:طبيعي مقدارون]]</comment>
      <origin>318427</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="p2f6hsvhl84ioemcmmy5nrfch6cpvfl" xml:space="preserve">[[زمرو:پيمائش]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>p2f6hsvhl84ioemcmmy5nrfch6cpvfl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:اڪائين جا نظام</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82915</id>
    <revision>
      <id>318429</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:مقدار]]</comment>
      <origin>318429</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="s8pryv442vgm4ducvifbzjdcfh8542b" xml:space="preserve">[[زمرو:مقدار]]</text>
      <sha1>s8pryv442vgm4ducvifbzjdcfh8542b</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:رفتار</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82916</id>
    <revision>
      <id>318432</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:30:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:طبيعي مقدارون]]</comment>
      <origin>318432</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" sha1="jwq1lsrfervzbbs61x547qe028fnyfn" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>jwq1lsrfervzbbs61x547qe028fnyfn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:برقي مقدارون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82917</id>
    <revision>
      <id>318435</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:34:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:برقناطيسيت]] [[زمرو:طبيعي مقدارون]]</comment>
      <origin>318435</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" sha1="l2cz99gk3obetsade7r0ah38stpcaqi" xml:space="preserve">[[زمرو:برقناطيسيت]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>l2cz99gk3obetsade7r0ah38stpcaqi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:برق سڪونيات</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82918</id>
    <revision>
      <id>318442</id>
      <timestamp>2025-06-08T19:49:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:طبيعيات]] [[زمرو:طبيعيات جون شاخون]]</comment>
      <origin>318442</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="73" sha1="j6qze0eii05ssnqvka3epjr65gea9qg" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جون شاخون]]</text>
      <sha1>j6qze0eii05ssnqvka3epjr65gea9qg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318443</id>
      <parentid>318442</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T19:51:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318443</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="tr2pq8isygkoan48vmybbg4yvr5nyd8" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جون ذيلي شاخون]]</text>
      <sha1>tr2pq8isygkoan48vmybbg4yvr5nyd8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>طبيعيات جو فلسفو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82919</id>
    <revision>
      <id>318451</id>
      <timestamp>2025-06-08T20:24:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''فزڪس جو فلسفو فزڪس ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي فزڪسسٽن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ٿين ٿا. تاريخي طور تي، فزڪس جا فلسفي سوالن سان جڙيل آهن. جهڙوڪ خلا، وقت، مادو جي فطرت. ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون. انهي سان گ...</comment>
      <origin>318451</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2121" sha1="5mm6bqcb2atsw81xdm6w8afvolxpv5j" xml:space="preserve">'''فزڪس جو فلسفو فزڪس ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي فزڪسسٽن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ٿين ٿا. تاريخي طور تي، فزڪس جا فلسفي سوالن سان جڙيل آهن. جهڙوڪ خلا، وقت، مادو جي فطرت. ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون. انهي سان گڏ مشق ڪندڙ فزڪسسٽن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ آنٽولوجيڪل بنياد. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جن ۾ مابعدالطبعيات. علمياتيات، ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن. جڏهن ته نظرياتي ۽ تجرباتي فزڪس ۾ تازين ترقيات سان پڻ جڙيل آهي. * معاصر ڪم جديد فزڪس جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: # ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح. جنهن ۾ ڪوانٽم رياستن جي نوعيت شامل آهي. ماپ جو مسئلو ۽ مبصرن جو ڪردار. الجھن، غير مقاميت، ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. # ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد. جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت، ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت، ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. # شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق. امڪان جي تشريح. ناقابل واپسي جي اصليت. ۽ وقت جو تير. * ٿرموڊائنامڪس جون بنيادون. اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار. ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر.</text>
      <sha1>5mm6bqcb2atsw81xdm6w8afvolxpv5j</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318452</id>
      <parentid>318451</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:25:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318452</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2206" sha1="9hicwz9g6p2a2q59jntqlkt6xeznvar" xml:space="preserve">'''فزڪس جو فلسفو''' فزڪس ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي فزڪسسٽن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ٿين ٿا. تاريخي طور تي، فزڪس جا فلسفي سوالن سان جڙيل آهن. جهڙوڪ خلا، وقت، مادو جي فطرت. ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون. انهي سان گڏ مشق ڪندڙ فزڪسسٽن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ آنٽولوجيڪل بنياد. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جن ۾ مابعدالطبعيات. علمياتيات، ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن. جڏهن ته نظرياتي ۽ تجرباتي فزڪس ۾ تازين ترقيات سان پڻ جڙيل آهي. * معاصر ڪم جديد فزڪس جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: # ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح. جنهن ۾ ڪوانٽم رياستن جي نوعيت شامل آهي. ماپ جو مسئلو ۽ مبصرن جو ڪردار. الجھن، غير مقاميت، ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. # ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد. جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت، ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت، ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. # شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق. امڪان جي تشريح. ناقابل واپسي جي اصليت. ۽ وقت جو تير. * ٿرموڊائنامڪس جون بنيادون. اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار. ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>9hicwz9g6p2a2q59jntqlkt6xeznvar</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318453</id>
      <parentid>318452</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:26:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318453</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2246" sha1="s2uav464ymufjii9qwkpfh9e0a6apgy" xml:space="preserve">'''فزڪس جو فلسفو''' فزڪس ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي فزڪسسٽن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ٿين ٿا. تاريخي طور تي، فزڪس جا فلسفي سوالن سان جڙيل آهن. جهڙوڪ خلا، وقت، مادو جي فطرت. ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون. انهي سان گڏ مشق ڪندڙ فزڪسسٽن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ آنٽولوجيڪل بنياد. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جن ۾ مابعدالطبعيات. علمياتيات، ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن. جڏهن ته نظرياتي ۽ تجرباتي فزڪس ۾ تازين ترقيات سان پڻ جڙيل آهي. * معاصر ڪم جديد فزڪس جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: # ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح. جنهن ۾ ڪوانٽم رياستن جي نوعيت شامل آهي. ماپ جو مسئلو ۽ مبصرن جو ڪردار. الجھن، غير مقاميت، ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. # ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد. جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت، ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت، ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. # شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق. امڪان جي تشريح. ناقابل واپسي جي اصليت. ۽ وقت جو تير. * ٿرموڊائنامڪس جون بنيادون. اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار. ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]</text>
      <sha1>s2uav464ymufjii9qwkpfh9e0a6apgy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318455</id>
      <parentid>318453</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T20:39:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318455</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2427" sha1="8ubi8t53gj3xdqwgj5leobf5x0rsyzd" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) طبيعيات ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ خلا، وقت، مادي جي فطرت ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ مابعد الطبعيات، علم موجودات ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: # ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* ٿرموڊائنامڪس جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]</text>
      <sha1>8ubi8t53gj3xdqwgj5leobf5x0rsyzd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318456</id>
      <parentid>318455</parentid>
      <timestamp>2025-06-08T21:32:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>318456</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2471" sha1="ejaodnhqs07pe6xo0dxljnvdoi6odxz" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) طبيعيات ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ خلا، وقت، مادي جي فطرت ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ مابعد الطبعيات، علم موجودات ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: # ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* ٿرموڊائنامڪس جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:فلسفو]]</text>
      <sha1>ejaodnhqs07pe6xo0dxljnvdoi6odxz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318460</id>
      <parentid>318456</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:03:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318460</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2472" sha1="n8erudwd0gl9abew5sfiikjeanbhwik" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) طبيعيات ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ خلا، وقت، مادي جي فطرت ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ مابعد الطبعيات، علم موجودات ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: 
# ڪوانٽم ميڪينڪس: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# ريليٽيٽي: خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# شمارياتي ميڪينڪس: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* ٿرموڊائنامڪس جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:فلسفو]]</text>
      <sha1>n8erudwd0gl9abew5sfiikjeanbhwik</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318461</id>
      <parentid>318460</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:05:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318461</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2566" sha1="qx5mturmvj63l1gbprw4c2vfzhnbg5t" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) طبيعيات ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ خلا، وقت، مادي جي فطرت ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم فلسفي جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ مابعد الطبعيات، علم موجودات ۽ سائنس جو فلسفو شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: 
# [[ڪوانٽم مڪينڪس|'''ڪوانٽم ميڪينڪس''']]: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# '''ريليٽيٽي''': خاص ۽ عام اضافيت جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# [[شمارياتي ميڪانڪس|'''شمارياتي ميڪينڪس''']]: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* '''[[ٿرموڊائنامڪس]]''' جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:فلسفو]]</text>
      <sha1>qx5mturmvj63l1gbprw4c2vfzhnbg5t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318462</id>
      <parentid>318461</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T05:12:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318462</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2757" sha1="au8gwgrjqf7108zp0ki4mb6hmegl5n8" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) [[طبيعيات]] ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ [[خلا]]، [[وقت]]، [[مادو|مادي جي فطرت]] ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم [[فلسطين جي رياست|فلسفي]] جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ [[مابعدالطبعيات|مابعد الطبعيات]]، [[علم موجودات]] ۽ [[سائنس جو فلسفو]] شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: 
# [[ڪوانٽم مڪينڪس|'''ڪوانٽم ميڪينڪس''']]: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# '''[[نسبت جو نظريو|ريليٽيٽي]]''': [[خاص نسبت جو نظريو|خاص]] ۽ [[نسبت جو نظريو|عام اضافيت]] جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# [[شمارياتي ميڪانڪس|'''شمارياتي ميڪينڪس''']]: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* '''[[ٿرموڊائنامڪس]]''' جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:فلسفو]]</text>
      <sha1>au8gwgrjqf7108zp0ki4mb6hmegl5n8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سائنسي قانون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82920</id>
    <revision>
      <id>318506</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:06:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:سائنس]]</comment>
      <origin>318506</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318507</id>
      <parentid>318506</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:08:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318507</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" sha1="j8fgvdrv9o9nwuycyb5zwg1dcyci8ci" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:علم]]
[[زمرو:تحقيق]]</text>
      <sha1>j8fgvdrv9o9nwuycyb5zwg1dcyci8ci</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318508</id>
      <parentid>318507</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:09:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318508</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" sha1="567twapcv9fafaqwadfe4aektus8b6g" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڄاڻ]]
[[زمرو:تحقيق]]</text>
      <sha1>567twapcv9fafaqwadfe4aektus8b6g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318509</id>
      <parentid>318508</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:10:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318509</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="104" sha1="l808kfla5uqy8jup29exanv4gw4l7p8" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڄاڻ]]
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>l808kfla5uqy8jup29exanv4gw4l7p8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبعي مقدارون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82921</id>
    <revision>
      <id>318516</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:19:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:طبعي مقدارون]] کي [[زمرو:گيس جا قانون]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318516</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="spgcrswqywf0wtlbpcrr86zvtogmvgs" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:گيس جا قانون}}</text>
      <sha1>spgcrswqywf0wtlbpcrr86zvtogmvgs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>چارلس جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82922</id>
    <revision>
      <id>318519</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:34:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294036861|Charles's law]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>318519</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1698" sha1="dz9t4kmuh7uou2su0n4tk445b7vb8cy" xml:space="preserve">[[File:Charles_and_Gay-Lussac's_Law_animated.gif|thumb|هڪ اينيميشن جيڪو حجم ۽ گرمي پد جي وچ ۾ تعلق ڏيکاري ٿو.]]
'''چارلس جو قانون''' (جنهن کي '''حجم جو قانون''' پڻ چيو ويندو آهي) هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو بيان ڪري ٿو ته گرم ٿيڻ تي [[گيس]] ڪيئن ڦهلجي وڌندي آهي. چارلس جي قانون جي مطابق: 
&lt;blockquote&gt;
جڏهن خشڪ گئس جي هڪ نموني تي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] مستقل رکيو ويندو آهي، ته ڪيلون ۾ [[گرمي پد (فزڪس)|گرمي پد]] ۽ گئس جو [[حجم]] هڪ ٻئي کان سڌي تناسب (directly Proportional) ۾ هوندا آهن. &lt;ref&gt;{{Citation|publisher=Heinemann|isbn=978-0-435-57078-1|pages=141–42|last=Fullick|first=P.|title=Physics|year=1994}}.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;
سڌي تناسب جو هي تعلق هن طرح لکي سگهجي ٿو:

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V \propto T&lt;/math&gt;

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\frac{V}{T} = k,  \quad \text{or} \quad V=k T&lt;/math&gt;

جڏهن تي:

هي قانون بيان ڪري ٿو ته ڪيئن گئسون گرمي پد وڌڻ سان ڦهلجي، پکڙجي وڃڻ ٿيون؛ ان جي برعڪس، گرمي پد ۾ گهٽتائي حجم ۾ گهٽتائي جو سبب بڻجي ٿي. ٻن مختلف حالتن جي تحت ساڳئي مادي جي تقابل لاءِ، قانون کي هن طرح لکي سگهجي ٿو:

&lt;math&gt;\frac{V_1}{T_1}=\frac{V_2}{T_2}&lt;/math&gt;

مساوات ڏيکاري ٿي ته، جيئن مطلق گرمي پد وڌي ٿي، گئس جو حجم پڻ هن اي تناسب سان وڌندو آهي.</text>
      <sha1>dz9t4kmuh7uou2su0n4tk445b7vb8cy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318520</id>
      <parentid>318519</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T10:35:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318520</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1765" sha1="cgebj30zs5ye2xf1439xmsu8u8wlxfj" xml:space="preserve">[[File:Charles_and_Gay-Lussac's_Law_animated.gif|thumb|هڪ اينيميشن جيڪو حجم ۽ گرمي پد جي وچ ۾ تعلق ڏيکاري ٿو.]]
'''چارلس جو قانون''' (جنهن کي '''حجم جو قانون''' پڻ چيو ويندو آهي) هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو بيان ڪري ٿو ته گرم ٿيڻ تي [[گيس]] ڪيئن ڦهلجي وڌندي آهي. چارلس جي قانون جي مطابق: 
&lt;blockquote&gt;
جڏهن خشڪ گئس جي هڪ نموني تي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] مستقل رکيو ويندو آهي، ته ڪيلون ۾ [[گرمي پد (فزڪس)|گرمي پد]] ۽ گئس جو [[حجم]] هڪ ٻئي کان سڌي تناسب (directly Proportional) ۾ هوندا آهن. &lt;ref&gt;{{Citation|publisher=Heinemann|isbn=978-0-435-57078-1|pages=141–42|last=Fullick|first=P.|title=Physics|year=1994}}.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;
سڌي تناسب جو هي تعلق هن طرح لکي سگهجي ٿو:

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V \propto T&lt;/math&gt;

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\frac{V}{T} = k,  \quad \text{or} \quad V=k T&lt;/math&gt;

جڏهن تي:

هي قانون بيان ڪري ٿو ته ڪيئن گئسون گرمي پد وڌڻ سان ڦهلجي، پکڙجي وڃڻ ٿيون؛ ان جي برعڪس، گرمي پد ۾ گهٽتائي حجم ۾ گهٽتائي جو سبب بڻجي ٿي. ٻن مختلف حالتن جي تحت ساڳئي مادي جي تقابل لاءِ، قانون کي هن طرح لکي سگهجي ٿو:

&lt;math&gt;\frac{V_1}{T_1}=\frac{V_2}{T_2}&lt;/math&gt;

مساوات ڏيکاري ٿي ته، جيئن مطلق گرمي پد وڌي ٿي، گئس جو حجم پڻ هن اي تناسب سان وڌندو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>cgebj30zs5ye2xf1439xmsu8u8wlxfj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318527</id>
      <parentid>318520</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:01:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318527</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1864" sha1="1u6ycpq0wu1k1uqbn9pzb4yxbrq66a9" xml:space="preserve">[[File:Charles_and_Gay-Lussac's_Law_animated.gif|thumb|هڪ اينيميشن جيڪو حجم ۽ گرمي پد جي وچ ۾ تعلق ڏيکاري ٿو.]]
'''چارلس جو قانون''' (جنهن کي '''حجم جو قانون''' پڻ چيو ويندو آهي) هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو بيان ڪري ٿو ته گرم ٿيڻ تي [[گيس]] ڪيئن ڦهلجي وڌندي آهي. چارلس جي قانون جي مطابق: 
&lt;blockquote&gt;
جڏهن خشڪ گئس جي هڪ نموني تي [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] مستقل رکيو ويندو آهي، ته ڪيلون ۾ [[گرمي پد (فزڪس)|گرمي پد]] ۽ گئس جو [[حجم]] هڪ ٻئي کان سڌي تناسب (directly Proportional) ۾ هوندا آهن. &lt;ref&gt;{{Citation|publisher=Heinemann|isbn=978-0-435-57078-1|pages=141–42|last=Fullick|first=P.|title=Physics|year=1994}}.&lt;/ref&gt;
&lt;/blockquote&gt;
سڌي تناسب جو هي تعلق هن طرح لکي سگهجي ٿو:

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V \propto T&lt;/math&gt;

: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\frac{V}{T} = k,  \quad \text{or} \quad V=k T&lt;/math&gt;

جڏهن تي:

هي قانون بيان ڪري ٿو ته ڪيئن گئسون گرمي پد وڌڻ سان ڦهلجي، پکڙجي وڃڻ ٿيون؛ ان جي برعڪس، گرمي پد ۾ گهٽتائي حجم ۾ گهٽتائي جو سبب بڻجي ٿي. ٻن مختلف حالتن جي تحت ساڳئي مادي جي تقابل لاءِ، قانون کي هن طرح لکي سگهجي ٿو:

&lt;math&gt;\frac{V_1}{T_1}=\frac{V_2}{T_2}&lt;/math&gt;

مساوات ڏيکاري ٿي ته، جيئن مطلق گرمي پد وڌي ٿي، گئس جو حجم پڻ هن اي تناسب سان وڌندو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:گيس جا قانون]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>1u6ycpq0wu1k1uqbn9pzb4yxbrq66a9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Aridhims</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82923</id>
    <revision>
      <id>318522</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:42:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>318522</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" sha1="5ckqd0g086hedjnqim1tb69t2v6f91e" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 9 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>5ckqd0g086hedjnqim1tb69t2v6f91e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Mojo.bangladesh</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82924</id>
    <revision>
      <id>318523</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:42:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>318523</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" sha1="5ckqd0g086hedjnqim1tb69t2v6f91e" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 9 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>5ckqd0g086hedjnqim1tb69t2v6f91e</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Suwannachai Thaopheng</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82925</id>
    <revision>
      <id>318524</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:43:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>318524</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4351" sha1="if87n3303zhvz7jp3xj5zpfvq4uppwb" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:43, 9 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>if87n3303zhvz7jp3xj5zpfvq4uppwb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايووگاڊرو جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82926</id>
    <revision>
      <id>318525</id>
      <timestamp>2025-06-09T10:58:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1294419528|Avogadro's law]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>318525</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2866" sha1="onzf314gdq76sdr5ii1b5m9j92fel08" xml:space="preserve">'''ايووگاڊرو جو قانون''' (Avogadro's law)،  '''ايووگاڊرو جي اصول''' جي طور تي به حوالو ڏنو ويندو آهي، هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو گئس جي [[حجم]] کي گئس جي مقدار جيڪا هن حجم ۾ موجود آهي، سان لاڳاپيل آهي. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; قانون مثالي گئس قانون جو هڪ مخصوص ڪيس آهي. جديد بيان هن طرح آهي:
&lt;blockquote&gt;
&quot; گيسن جي ساڳي حجم ۾، ساڳئي [[گرمي پد (فزڪس)|گرميء پد]] ۽ [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] تي، [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو انگ ساڳيو هوندو آهي.&quot; &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt;

هڪ مثالي گئس جي ڏنل مايو (mass) لاءِ، گئس جو حجم ۽ مقدار (مول) سڌي طرح متناسب هوندا آهن جئين ته گرمي پد ۽ دٻاءُ مستقل رکيو وڃي.
&lt;/blockquote&gt;

هن قانون جو نالو اميڊيو ايووگاڊرو جي نالي تي رکيو ويو آهي، جنهن 1812ع ۾، &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Avogadro|first=Amedeo|author-link=Amedeo Avogadro|year=1810|title=Essai d'une manière de déterminer les masses relatives des molécules élémentaires des corps, et les proportions selon lesquelles elles entrent dans ces combinaisons|url=https://books.google.com/books?id=MxgTAAAAQAAJ&amp;pg=PA58|journal=Journal de Physique|volume=73|pages=58–76}} [http://web.lemoyne.edu/~giunta/avogadro.html English translation]&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;US Definition&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.merriam-webster.com/medical/Avogadro's%20law|title=Avogadro's law|website=[[Merriam-Webster]] Medical Dictionary|access-date=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; اهو مفروضو پيش ڪيو ته هڪ مثالي گئس جا ساڳي حجم جا ٻه ڏنل نمونا، ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي، ساڳئي تعداد ۾ ماليڪيولن تي مشتمل هوندا آهن. مثال طور، گيس واري حالت ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[نائٽروجن]] جي برابر حجم ۾ ساڳيا ماليڪيول هوندا آهن جڏهن اهي ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي رکيا ويا هوندا ۽ مثالي گئس جي رويي جي پيروي ظاهر ڪندا آهن. عملي طور تي، حقيقي گيسون مثالي رويي کان ٿوڙو انحراف ڏيکارين ٿيون ۽ قانون صرف قريبي اندازي جي مطابق برقرار رهيي ٿو، پر اها به سائنسدانن لاءِ هڪ مفيد اندازو آهي.</text>
      <sha1>onzf314gdq76sdr5ii1b5m9j92fel08</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318526</id>
      <parentid>318525</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:00:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318526</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2957" sha1="5m3mb03at49y716bi8xl5q1a8u58jlx" xml:space="preserve">'''ايووگاڊرو جو قانون''' (Avogadro's law)،  '''ايووگاڊرو جي اصول''' جي طور تي به حوالو ڏنو ويندو آهي، هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو گئس جي [[حجم]] کي گئس جي مقدار جيڪا هن حجم ۾ موجود آهي، سان لاڳاپيل آهي. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; قانون مثالي گئس قانون جو هڪ مخصوص ڪيس آهي. جديد بيان هن طرح آهي:
&lt;blockquote&gt;
&quot; گيسن جي ساڳي حجم ۾، ساڳئي [[گرمي پد (فزڪس)|گرميء پد]] ۽ [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] تي، [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو انگ ساڳيو هوندو آهي.&quot; &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt;

هڪ مثالي گئس جي ڏنل مايو (mass) لاءِ، گئس جو حجم ۽ مقدار (مول) سڌي طرح متناسب هوندا آهن جئين ته گرمي پد ۽ دٻاءُ مستقل رکيو وڃي.
&lt;/blockquote&gt;

هن قانون جو نالو اميڊيو ايووگاڊرو جي نالي تي رکيو ويو آهي، جنهن 1812ع ۾، &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Avogadro|first=Amedeo|author-link=Amedeo Avogadro|year=1810|title=Essai d'une manière de déterminer les masses relatives des molécules élémentaires des corps, et les proportions selon lesquelles elles entrent dans ces combinaisons|url=https://books.google.com/books?id=MxgTAAAAQAAJ&amp;pg=PA58|journal=Journal de Physique|volume=73|pages=58–76}} [http://web.lemoyne.edu/~giunta/avogadro.html English translation]&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;US Definition&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.merriam-webster.com/medical/Avogadro's%20law|title=Avogadro's law|website=[[Merriam-Webster]] Medical Dictionary|access-date=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; اهو مفروضو پيش ڪيو ته هڪ مثالي گئس جا ساڳي حجم جا ٻه ڏنل نمونا، ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي، ساڳئي تعداد ۾ ماليڪيولن تي مشتمل هوندا آهن. مثال طور، گيس واري حالت ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[نائٽروجن]] جي برابر حجم ۾ ساڳيا ماليڪيول هوندا آهن جڏهن اهي ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي رکيا ويا هوندا ۽ مثالي گئس جي رويي جي پيروي ظاهر ڪندا آهن. عملي طور تي، حقيقي گيسون مثالي رويي کان ٿوڙو انحراف ڏيکارين ٿيون ۽ قانون صرف قريبي اندازي جي مطابق برقرار رهيي ٿو، پر اها به سائنسدانن لاءِ هڪ مفيد اندازو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>5m3mb03at49y716bi8xl5q1a8u58jlx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318528</id>
      <parentid>318526</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:03:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318528</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3032" sha1="7bryb9wwpna7ecmhqophtvbw29uy0x6" xml:space="preserve">'''ايووگاڊرو جو قانون''' (Avogadro's law)،  '''ايووگاڊرو جي اصول''' جي طور تي به حوالو ڏنو ويندو آهي، هڪ تجرباتي گيس قانون آهي جيڪو گئس جي [[حجم]] کي گئس جي مقدار جيڪا هن حجم ۾ موجود آهي، سان لاڳاپيل آهي. &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; قانون مثالي گئس قانون جو هڪ مخصوص ڪيس آهي. جديد بيان هن طرح آهي:
&lt;blockquote&gt;
&quot; گيسن جي ساڳي حجم ۾، ساڳئي [[گرمي پد (فزڪس)|گرميء پد]] ۽ [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] تي، [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو انگ ساڳيو هوندو آهي.&quot; &lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;{{Cite encyclopedia|title=Avogadro's law|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=3 February 2016}}&lt;/ref&gt;

هڪ مثالي گئس جي ڏنل مايو (mass) لاءِ، گئس جو حجم ۽ مقدار (مول) سڌي طرح متناسب هوندا آهن جئين ته گرمي پد ۽ دٻاءُ مستقل رکيو وڃي.
&lt;/blockquote&gt;

هن قانون جو نالو اميڊيو ايووگاڊرو جي نالي تي رکيو ويو آهي، جنهن 1812ع ۾، &lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Avogadro|first=Amedeo|author-link=Amedeo Avogadro|year=1810|title=Essai d'une manière de déterminer les masses relatives des molécules élémentaires des corps, et les proportions selon lesquelles elles entrent dans ces combinaisons|url=https://books.google.com/books?id=MxgTAAAAQAAJ&amp;pg=PA58|journal=Journal de Physique|volume=73|pages=58–76}} [http://web.lemoyne.edu/~giunta/avogadro.html English translation]&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;US Definition&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.merriam-webster.com/medical/Avogadro's%20law|title=Avogadro's law|website=[[Merriam-Webster]] Medical Dictionary|access-date=3 February 2016}}&lt;/ref&gt; اهو مفروضو پيش ڪيو ته هڪ مثالي گئس جا ساڳي حجم جا ٻه ڏنل نمونا، ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي، ساڳئي تعداد ۾ ماليڪيولن تي مشتمل هوندا آهن. مثال طور، گيس واري حالت ۾ [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[نائٽروجن]] جي برابر حجم ۾ ساڳيا ماليڪيول هوندا آهن جڏهن اهي ساڳئي گرميء پد ۽ دٻاءُ تي رکيا ويا هوندا ۽ مثالي گئس جي رويي جي پيروي ظاهر ڪندا آهن. عملي طور تي، حقيقي گيسون مثالي رويي کان ٿوڙو انحراف ڏيکارين ٿيون ۽ قانون صرف قريبي اندازي جي مطابق برقرار رهيي ٿو، پر اها به سائنسدانن لاءِ هڪ مفيد اندازو آهي.
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:گيس جا قانون]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>7bryb9wwpna7ecmhqophtvbw29uy0x6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اوهم جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82927</id>
    <revision>
      <id>318529</id>
      <timestamp>2025-06-09T11:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (directly Proportional) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مس...</comment>
      <origin>318529</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="603" sha1="3jhxxtswivqph8kvla7ksbn71dhfwyy" xml:space="preserve">'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (directly Proportional) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>3jhxxtswivqph8kvla7ksbn71dhfwyy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318530</id>
      <parentid>318529</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:14:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318530</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4873" sha1="fu2jd8i59w04krou8dzdto3u4wavx2z" xml:space="preserve">'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (directly Proportional) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:


&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>fu2jd8i59w04krou8dzdto3u4wavx2z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318533</id>
      <parentid>318530</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318533</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4903" sha1="7fs0raer7yyj1t0tyysfx5g59qsigir" xml:space="preserve">'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;
==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>7fs0raer7yyj1t0tyysfx5g59qsigir</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318534</id>
      <parentid>318533</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318534</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5173" sha1="jc3q1yu6jxu59bj7lyb54cbra19olhi" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>jc3q1yu6jxu59bj7lyb54cbra19olhi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318535</id>
      <parentid>318534</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:41:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318535</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5144" sha1="csq97favq09tzsa8e8txrolwif0nt8o" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>csq97favq09tzsa8e8txrolwif0nt8o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318536</id>
      <parentid>318535</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:46:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318536</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6985" sha1="llaomlnc0id4soeyzhjqzbypj5vw0h2" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

جئين ته
اهي اوهم جي قانون جا پيرا ميٽر آهن. * جتي I ڪنڊڪٽر ذريعي ڪرنٽ آهي، V ڪنڊڪٽر جي پار ماپيل وولٽيج آهي ۽ R ڪنڊڪٽر جي مزاحمت آهي. وڌيڪ خاص طور تي، اوهم جو قانون ٻڌائي ٿو ته هن تعلق ۾ R مستقل آهي، ڪرنٽ کان آزاد. جيڪڏهن مزاحمت مستقل نه آهي، ته پوئين مساوات کي اوهم جو قانون نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي اڃا تائين جامد/ڊي سي مزاحمت جي تعريف طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. اوهم جو قانون هڪ تجرباتي تعلق آهي جيڪو ڪرنٽ جي شدت جي ڪيترن ئي حڪمن تي برقي طور تي چالڪ مواد جي وڏي اڪثريت جي چالکائي کي صحيح طور تي بيان ڪري ٿو. تنهن هوندي به ڪجهه مواد اوهم جي قانون جي تابعداري نٿا ڪن؛ انهن کي غير اوهمڪ سڏيو ويندو آهي. * قانون جو نالو جرمن فزڪسسٽ جارج اوهم جي نالي تي رکيو ويو هو، جنهن 1827 ۾ شايع ٿيل هڪ مقالي ۾، مختلف ڊيگهه جي تارن تي مشتمل سادي برقي سرڪٽ ذريعي لاڳو ٿيل وولٽيج ۽ ڪرنٽ جي ماپن کي بيان ڪيو. اوهم پنهنجي تجرباتي نتيجن کي مٿي ڏنل جديد شڪل کان ٿورو وڌيڪ پيچيده مساوات ذريعي بيان ڪيو. * فزڪس ۾، اصطلاح &quot;اوهم جو قانون&quot; قانون جي مختلف عام ڪرڻ لاءِ پڻ استعمال ڪيو ويندو آهي؛ مثال طور، برقي مقناطيسي ۽ مادي سائنس ۾ استعمال ٿيندڙ قانون جي ویکٹر فارم:

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>llaomlnc0id4soeyzhjqzbypj5vw0h2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318537</id>
      <parentid>318536</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:48:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318537</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7005" sha1="br5tqln8p4wwwi2s9yst9emfef1lrpd" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

جئين ته

اهي V، I ۽ R اوهم جي قانون جا پيرا ميٽر آهن. * 

جتي &quot;I&quot; ڪنڊڪٽر ذريعي ڪرنٽ آهي، &quot;V&quot; ڪنڊڪٽر جي پار ماپيل وولٽيج آهي ۽ &quot;R&quot; ڪنڊڪٽر جي مزاحمت آهي. وڌيڪ خاص طور تي، اوهم جو قانون ٻڌائي ٿو ته هن تعلق ۾ R مستقل آهي، ڪرنٽ کان آزاد. جيڪڏهن مزاحمت مستقل نه آهي، ته پوئين مساوات کي اوهم جو قانون نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي اڃا تائين جامد/ڊي سي مزاحمت جي تعريف طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. اوهم جو قانون هڪ تجرباتي تعلق آهي جيڪو ڪرنٽ جي شدت جي ڪيترن ئي حڪمن تي برقي طور تي چالڪ مواد جي وڏي اڪثريت جي چالکائي کي صحيح طور تي بيان ڪري ٿو. تنهن هوندي به ڪجهه مواد اوهم جي قانون جي تابعداري نٿا ڪن؛ انهن کي غير اوهمڪ سڏيو ويندو آهي. 

قانون جو نالو جرمن فزڪسسٽ جارج اوهم جي نالي تي رکيو ويو هو، جنهن 1827 ۾ شايع ٿيل هڪ مقالي ۾، مختلف ڊيگهه جي تارن تي مشتمل سادي برقي سرڪٽ ذريعي لاڳو ٿيل وولٽيج ۽ ڪرنٽ جي ماپن کي بيان ڪيو. اوهم پنهنجي تجرباتي نتيجن کي مٿي ڏنل جديد شڪل کان ٿورو وڌيڪ پيچيده مساوات ذريعي بيان ڪيو. 

فزڪس ۾، اصطلاح &quot;اوهم جو قانون&quot; قانون جي مختلف عام ڪرڻ لاءِ پڻ استعمال ڪيو ويندو آهي؛ مثال طور، برقي مقناطيسي ۽ مادي سائنس ۾ استعمال ٿيندڙ قانون جي ویکٹر فارم:

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>br5tqln8p4wwwi2s9yst9emfef1lrpd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318538</id>
      <parentid>318537</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:50:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318538</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6927" sha1="7jsheckabmwfozqj0jb9zp6rkjzyrc1" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px| V، I ۽ R اوهم جي قانون جا پيرا ميٽر آهن.]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

جتي &quot;I&quot; ڪنڊڪٽر ذريعي ڪرنٽ آهي، &quot;V&quot; ڪنڊڪٽر جي پار ماپيل وولٽيج آهي ۽ &quot;R&quot; ڪنڊڪٽر جي مزاحمت آهي. وڌيڪ خاص طور تي، اوهم جو قانون ٻڌائي ٿو ته هن تعلق ۾ R مستقل آهي، ڪرنٽ کان آزاد. جيڪڏهن مزاحمت مستقل نه آهي، ته پوئين مساوات کي اوهم جو قانون نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي اڃا تائين جامد/ڊي سي مزاحمت جي تعريف طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. اوهم جو قانون هڪ تجرباتي تعلق آهي جيڪو ڪرنٽ جي شدت جي ڪيترن ئي حڪمن تي برقي طور تي چالڪ مواد جي وڏي اڪثريت جي چالکائي کي صحيح طور تي بيان ڪري ٿو. تنهن هوندي به ڪجهه مواد اوهم جي قانون جي تابعداري نٿا ڪن؛ انهن کي غير اوهمڪ سڏيو ويندو آهي. 

قانون جو نالو جرمن فزڪسسٽ جارج اوهم جي نالي تي رکيو ويو هو، جنهن 1827 ۾ شايع ٿيل هڪ مقالي ۾، مختلف ڊيگهه جي تارن تي مشتمل سادي برقي سرڪٽ ذريعي لاڳو ٿيل وولٽيج ۽ ڪرنٽ جي ماپن کي بيان ڪيو. اوهم پنهنجي تجرباتي نتيجن کي مٿي ڏنل جديد شڪل کان ٿورو وڌيڪ پيچيده مساوات ذريعي بيان ڪيو. 

فزڪس ۾، اصطلاح &quot;اوهم جو قانون&quot; قانون جي مختلف عام ڪرڻ لاءِ پڻ استعمال ڪيو ويندو آهي؛ مثال طور، برقي مقناطيسي ۽ مادي سائنس ۾ استعمال ٿيندڙ قانون جي ویکٹر فارم:

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>7jsheckabmwfozqj0jb9zp6rkjzyrc1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318539</id>
      <parentid>318538</parentid>
      <timestamp>2025-06-09T11:50:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318539</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6929" sha1="gfmxfkskfvzxgkpzq9ai2l0ffq59crz" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px| V، I ۽ R اوهم جي قانون جا پيرا ميٽر آهن.]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. 

تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

جتي &quot;I&quot; ڪنڊڪٽر ذريعي ڪرنٽ آهي، &quot;V&quot; ڪنڊڪٽر جي پار ماپيل وولٽيج آهي ۽ &quot;R&quot; ڪنڊڪٽر جي مزاحمت آهي. وڌيڪ خاص طور تي، اوهم جو قانون ٻڌائي ٿو ته هن تعلق ۾ R مستقل آهي، ڪرنٽ کان آزاد. جيڪڏهن مزاحمت مستقل نه آهي، ته پوئين مساوات کي اوهم جو قانون نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي اڃا تائين جامد/ڊي سي مزاحمت جي تعريف طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. اوهم جو قانون هڪ تجرباتي تعلق آهي جيڪو ڪرنٽ جي شدت جي ڪيترن ئي حڪمن تي برقي طور تي چالڪ مواد جي وڏي اڪثريت جي چالکائي کي صحيح طور تي بيان ڪري ٿو. تنهن هوندي به ڪجهه مواد اوهم جي قانون جي تابعداري نٿا ڪن؛ انهن کي غير اوهمڪ سڏيو ويندو آهي. 

قانون جو نالو جرمن فزڪسسٽ جارج اوهم جي نالي تي رکيو ويو هو، جنهن 1827 ۾ شايع ٿيل هڪ مقالي ۾، مختلف ڊيگهه جي تارن تي مشتمل سادي برقي سرڪٽ ذريعي لاڳو ٿيل وولٽيج ۽ ڪرنٽ جي ماپن کي بيان ڪيو. اوهم پنهنجي تجرباتي نتيجن کي مٿي ڏنل جديد شڪل کان ٿورو وڌيڪ پيچيده مساوات ذريعي بيان ڪيو. 

فزڪس ۾، اصطلاح &quot;اوهم جو قانون&quot; قانون جي مختلف عام ڪرڻ لاءِ پڻ استعمال ڪيو ويندو آهي؛ مثال طور، برقي مقناطيسي ۽ مادي سائنس ۾ استعمال ٿيندڙ قانون جي ویکٹر فارم:

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]</text>
      <sha1>gfmxfkskfvzxgkpzq9ai2l0ffq59crz</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>