سانچو:Infobox writer

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.4</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>سانچو:Infobox writer</title>
    <ns>10</ns>
    <id>5608</id>
    <revision>
      <id>318989</id>
      <parentid>194145</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:49:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <origin>318989</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5656" sha1="lj0vj5ai91eb6osh4jw6fng81eumgm2" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodyclass = vcard
| bodystyle = {{#if:{{{box_width|}}} |width:{{{box_width}}};}}
| child = {{lc:{{{embed}}}}}

| title       = {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}}|yes|'''Writing career'''}}

| above =
    {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}}|yes||  
    {{#if:{{{honorific prefix|{{{honorific_prefix|{{{honorific-prefix|}}}}}}}}} |&lt;span class=&quot;honorific-prefix&quot; style=&quot;font-size: 77%; font-weight: normal;&quot;&gt;{{{honorific prefix|{{{honorific_prefix|{{{honorific-prefix}}}}}}}}}&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;}}&lt;!--
 --&gt;&lt;includeonly&gt;&lt;span class=&quot;fn&quot;&gt;{{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;/span&gt;&lt;/includeonly&gt;&lt;!--
 --&gt;{{#if:{{{honorific suffix|{{{honorific_suffix|{{{honorific-suffix|}}}}}}}}} |&lt;br/&gt;&lt;span class=&quot;honorific-suffix&quot; style=&quot;font-size: 77%; font-weight: normal;&quot;&gt;{{{honorific suffix|{{{honorific_suffix|{{{honorific-suffix}}}}}}}}}&lt;/span&gt;}}&lt;!--
 --&gt;}}

| image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{imagesize|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright={{{image_upright|1}}} |alt={{{alt|}}} |suppressplaceholder=yes}}
| caption = {{{caption|}}}

| labelstyle = padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;
| datastyle = line-height:1.4em;

| label1  = ڏيھي ٻوليءَ ۾ نالو 
|  data1  = {{#if:{{{native_name|}}} |&lt;span class=&quot;nickname&quot; {{#if:{{{native_name_lang|}}}|lang=&quot;{{{native_name_lang}}}&quot;}}&gt;{{{native_name}}}&lt;/span&gt;}}

| label2  = ڄم
|  data2  = {{br separated entries
             | 1={{{birth_name|}}}
             | 2={{#switch:{{lc:{{{birth_date|}}}}}
                |? |?? |??? |???? |19? |19?? |18?? |17?? |u |unk |unknown = {{tooltip|DOB|Date of birth}}&amp;nbsp;unknown
                | {{{birth_date|}}}
               }}
             | 3={{{birth_place|}}}
            }}

| label3  = وفات
|  data3  = {{br separated entries
             | 1={{#switch:{{lc:{{{death_date|}}}}}
                |? |?? |??? |???? |19? |19?? |18?? |17?? |u |unk |unknown = {{tooltip|DOD|Date of death}}&amp;nbsp;unknown
                | {{{death_date|}}}
               }}
             | 2={{{death_place|}}}
            }}

| label4  = دفن ھنڌ
|  data4  = {{br separated entries|{{{resting_place|}}} |{{{resting_place_coordinates|}}} }}

| label5  = قلمي نالو
| class5  = nickname
|  data5  = {{{penname|{{{pseudonym|}}}}}}

| label6  = ٻيو نالو
| class6  = nickname
|  data6  = {{{nickname|}}}

| label7  = ڌنڌو
| class7  = role
|  data7  = {{{occupation|}}}

| label8  = ٻولي
|  data8  = {{{language|}}}

| label9  = رهائش
| data9   = {{{residence|}}}
| class9  = {{#if:{{{death_date|}}}{{{death_place|}}}||label}}

| label10  = قوميت
| class10  = category
|  data10  = {{{nationality|}}}

| label11 = شهريت
|  data11 = {{{citizenship|}}}

| label12 = تعليم
|  data12 = {{{education|}}}

| label13 = مادرِ&amp;nbsp;علمي
|  data13 = {{{alma_mater|}}}

| label14 = جُڳ
|  data14 = {{{period|}}}

| label15 = صنف{{#if:{{{genres|}}}|s}}
| class15 = category
|  data15 = {{#if:{{{genres|}}}|{{{genres}}}|{{{genre|}}}}}

| label16 = موضوع{{#if:{{{subjects|}}}|s}}
|  data16 = {{#if:{{{subjects|}}}|{{{subjects}}}|{{{subject|}}}}}

| label17 = ادبي ھلچل 
|  data17 = {{{movement|}}}

| label18 = مُکيه ڪم{{#if:{{{notableworks|}}}|}}
|  data18 = {{#if:{{{notableworks|}}}|{{{notableworks}}}|{{{notablework|}}}}}

| label19 = ايوارڊ
|  data19 = {{{awards|}}}

| label20 = Years&amp;nbsp;active
|  data20 = {{{years active|{{{years_active|{{{yearsactive|}}}}}}}}}

| label21 = جيون ساٿي {{#if:{{{
جيون ساٿي |}}}|s}}
|  data21 = {{#if:{{{spouses|}}}|{{{spouses}}}|{{{spouse|}}}}}

| label22 = 
Partner{{#if:{{{ شريڪ ساٿي|}}}|s}}
|  data22 = {{#if:{{{partners|}}}|{{{partners
}}}|{{{|}}}}}

| label23 = ٻچا
|  data23 = {{{children|}}}

| label24 = رشتيدار
|  data24 = {{{relatives|{{{relations|}}}}}}

|  data28 = {{#if:{{{signature|}}} |&lt;hr/&gt;}}
| label29 = دستخط
|  data29 = {{#if:{{{signature|}}} |[[File:{{{signature}}}|frameless|upright=0.72|alt={{{signature_alt|}}}]]}}

|  data30 = {{{misc|{{{
متفرق|}}}}}}

| header31   = {{#if:{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|ويبسائيٽ}}
|  data32    = {{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}

|  data33 = {{#if:{{{portaldisp|}}} |&lt;hr/&gt;'''''{{portal-inline|Literature|size=tiny}}'''''}}

}}{{#invoke:Check for unknown parameters | check | ignoreblank = y
| unknown = {{main other|[[زمرو:ڄاڻخانو ليکڪ ۾ غلط استعمال ڪيل پيراميٽر|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}
| preview = Page using [[Template:Infobox writer]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;
| box_width | embed | honorific prefix | honorific_prefix | name | honorific suffix | honorific_suffix | image | image_size | imagesize | image_upright | alt | caption | native_name | native_name_lang | birth_name | birth_date | birth_place | death_date | death_place | resting_place | resting_place_coordinates | penname | pseudonym | nickname | occupation | language | residence | nationality | citizenship | education | alma_mater | period | genres | genre | subjects | subject | movement | notableworks | notablework | awards | years active | years_active | yearsactive | spouses | spouse | partners | partner | children | relatives | relations | signature | signature_alt | misc | module | website | homepage | URL | portaldisp 
}}{{main other|
{{#if:{{{pronunciation|}}} |[[Category:Biography template using pronunciation]]
}}{{#if:{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|{{#switch:{{str left|{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|1}}|&lt;=|[=|#default=[[Category:Biography template using bare URL in website parameter]]}}}}
}}&lt;noinclude&gt;
{{دستاويز}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>lj0vj5ai91eb6osh4jw6fng81eumgm2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318990</id>
      <parentid>318989</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:50:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <origin>318990</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5657" sha1="m4lu6ido5roym85m8ug9cr7ntkuf1hf" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodyclass = vcard
| bodystyle = {{#if:{{{box_width|}}} |width:{{{box_width}}};}}
| child = {{lc:{{{embed}}}}}

| title       = {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}}|yes|'''Writing career'''}}

| above =
    {{#ifeq:{{lc:{{{embed}}}}}|yes||  
    {{#if:{{{honorific prefix|{{{honorific_prefix|{{{honorific-prefix|}}}}}}}}} |&lt;span class=&quot;honorific-prefix&quot; style=&quot;font-size: 77%; font-weight: normal;&quot;&gt;{{{honorific prefix|{{{honorific_prefix|{{{honorific-prefix}}}}}}}}}&lt;/span&gt;&lt;br/&gt;}}&lt;!--
 --&gt;&lt;includeonly&gt;&lt;span class=&quot;fn&quot;&gt;{{{name|{{PAGENAMEBASE}}}}}&lt;/span&gt;&lt;/includeonly&gt;&lt;!--
 --&gt;{{#if:{{{honorific suffix|{{{honorific_suffix|{{{honorific-suffix|}}}}}}}}} |&lt;br/&gt;&lt;span class=&quot;honorific-suffix&quot; style=&quot;font-size: 77%; font-weight: normal;&quot;&gt;{{{honorific suffix|{{{honorific_suffix|{{{honorific-suffix}}}}}}}}}&lt;/span&gt;}}&lt;!--
 --&gt;}}

| image = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage |image={{{image|}}} |size={{{image_size|{{{imagesize|}}}}}} |sizedefault=frameless |upright={{{image_upright|1}}} |alt={{{alt|}}} |suppressplaceholder=yes}}
| caption = {{{caption|}}}

| labelstyle = padding-top:0.225em;line-height:1.1em;padding-right:0.65em;
| datastyle = line-height:1.4em;

| label1  = ڏيھي ٻوليءَ ۾ نالو 
|  data1  = {{#if:{{{native_name|}}} |&lt;span class=&quot;nickname&quot; {{#if:{{{native_name_lang|}}}|lang=&quot;{{{native_name_lang}}}&quot;}}&gt;{{{native_name}}}&lt;/span&gt;}}

| label2  = ڄم
|  data2  = {{br separated entries
             | 1={{{birth_name|}}}
             | 2={{#switch:{{lc:{{{birth_date|}}}}}
                |? |?? |??? |???? |19? |19?? |18?? |17?? |u |unk |unknown = {{tooltip|DOB|Date of birth}}&amp;nbsp;unknown
                | {{{birth_date|}}}
               }}
             | 3={{{birth_place|}}}
            }}

| label3  = وفات
|  data3  = {{br separated entries
             | 1={{#switch:{{lc:{{{death_date|}}}}}
                |? |?? |??? |???? |19? |19?? |18?? |17?? |u |unk |unknown = {{tooltip|DOD|Date of death}}&amp;nbsp;unknown
                | {{{death_date|}}}
               }}
             | 2={{{death_place|}}}
            }}

| label4  = آرامگاھ
|  data4  = {{br separated entries|{{{resting_place|}}} |{{{resting_place_coordinates|}}} }}

| label5  = قلمي نالو
| class5  = nickname
|  data5  = {{{penname|{{{pseudonym|}}}}}}

| label6  = ٻيو نالو
| class6  = nickname
|  data6  = {{{nickname|}}}

| label7  = ڌنڌو
| class7  = role
|  data7  = {{{occupation|}}}

| label8  = ٻولي
|  data8  = {{{language|}}}

| label9  = رهائش
| data9   = {{{residence|}}}
| class9  = {{#if:{{{death_date|}}}{{{death_place|}}}||label}}

| label10  = قوميت
| class10  = category
|  data10  = {{{nationality|}}}

| label11 = شهريت
|  data11 = {{{citizenship|}}}

| label12 = تعليم
|  data12 = {{{education|}}}

| label13 = مادرِ&amp;nbsp;علمي
|  data13 = {{{alma_mater|}}}

| label14 = جُڳ
|  data14 = {{{period|}}}

| label15 = صنف{{#if:{{{genres|}}}|s}}
| class15 = category
|  data15 = {{#if:{{{genres|}}}|{{{genres}}}|{{{genre|}}}}}

| label16 = موضوع{{#if:{{{subjects|}}}|s}}
|  data16 = {{#if:{{{subjects|}}}|{{{subjects}}}|{{{subject|}}}}}

| label17 = ادبي ھلچل 
|  data17 = {{{movement|}}}

| label18 = مُکيه ڪم{{#if:{{{notableworks|}}}|}}
|  data18 = {{#if:{{{notableworks|}}}|{{{notableworks}}}|{{{notablework|}}}}}

| label19 = ايوارڊ
|  data19 = {{{awards|}}}

| label20 = Years&amp;nbsp;active
|  data20 = {{{years active|{{{years_active|{{{yearsactive|}}}}}}}}}

| label21 = جيون ساٿي {{#if:{{{
جيون ساٿي |}}}|s}}
|  data21 = {{#if:{{{spouses|}}}|{{{spouses}}}|{{{spouse|}}}}}

| label22 = 
Partner{{#if:{{{ شريڪ ساٿي|}}}|s}}
|  data22 = {{#if:{{{partners|}}}|{{{partners
}}}|{{{|}}}}}

| label23 = ٻچا
|  data23 = {{{children|}}}

| label24 = رشتيدار
|  data24 = {{{relatives|{{{relations|}}}}}}

|  data28 = {{#if:{{{signature|}}} |&lt;hr/&gt;}}
| label29 = دستخط
|  data29 = {{#if:{{{signature|}}} |[[File:{{{signature}}}|frameless|upright=0.72|alt={{{signature_alt|}}}]]}}

|  data30 = {{{misc|{{{
متفرق|}}}}}}

| header31   = {{#if:{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|ويبسائيٽ}}
|  data32    = {{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}

|  data33 = {{#if:{{{portaldisp|}}} |&lt;hr/&gt;'''''{{portal-inline|Literature|size=tiny}}'''''}}

}}{{#invoke:Check for unknown parameters | check | ignoreblank = y
| unknown = {{main other|[[زمرو:ڄاڻخانو ليکڪ ۾ غلط استعمال ڪيل پيراميٽر|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}
| preview = Page using [[Template:Infobox writer]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;
| box_width | embed | honorific prefix | honorific_prefix | name | honorific suffix | honorific_suffix | image | image_size | imagesize | image_upright | alt | caption | native_name | native_name_lang | birth_name | birth_date | birth_place | death_date | death_place | resting_place | resting_place_coordinates | penname | pseudonym | nickname | occupation | language | residence | nationality | citizenship | education | alma_mater | period | genres | genre | subjects | subject | movement | notableworks | notablework | awards | years active | years_active | yearsactive | spouses | spouse | partners | partner | children | relatives | relations | signature | signature_alt | misc | module | website | homepage | URL | portaldisp 
}}{{main other|
{{#if:{{{pronunciation|}}} |[[Category:Biography template using pronunciation]]
}}{{#if:{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|{{#switch:{{str left|{{{website|{{{homepage|{{{URL|}}}}}}}}}|1}}|&lt;=|[=|#default=[[Category:Biography template using bare URL in website parameter]]}}}}
}}&lt;noinclude&gt;
{{دستاويز}}
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>m4lu6ido5roym85m8ug9cr7ntkuf1hf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اولڙو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>23441</id>
    <revision>
      <id>319038</id>
      <parentid>263267</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:55:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Chenspec</username>
        <id>5690</id>
      </contributor>
      <origin>319038</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1720" sha1="m3xlijpgklukoapss6fndq5zudgkbz3" xml:space="preserve">[[فائل:Monument to the football player Moti Kind in the city of Rehovot, January 2025 16.jpg|thumb|اولڙو]]
اولڙو (Reflection ):عڪس يا پردو، -ان- کي روشنيءَ جي موٽ (Reflection) به چئبو آهي. جيئن ته روشني سڌي ليڪ ۾ حرڪت ڪري ٿي، تنهنڪري غير شفاف (Non-Luminious) جسمن تي روشنيءَ جا ڪرڻا پوڻ سان، اهي سمورا يا ڪجهه موٽ کائيندا آهن. پر جيڪي شيون لسيون ۽ وڌيڪ چمڪدار ٿينديون آهن، سي روشنيءَ جي ڪرڻن کي وڌيڪ نمايان ۽ سُٺيءَ طرح واپس ڪنديون آهن. جيئن آئينو يا ڪنهن ٻي شيءِ جي لسي سطح ۽ پاليش ٿيل سطح. اهڙي قسم جي اولڙي کي روشنيءَ جي باقاعدي موٽ (Regular Reflection) چئبو آهي. جڏهن اسين ڪو آئينو سج طرف جھليندا آهيون ته اس موٽ کائيندي آهي ۽ پوءِ آئيني جو رُخ جنهن طرف به ڦيرائيندا آهيون، -اولڙو- به انهيءَ طرف ئي رخ ڪندو آهي. آئيني وارو -اولڙو- ايترو ته چِٽو هوندو آهي، جو جيڪڏهن اهو ماڻهن جي اکين تي پوي، ته يڪدم -اکيون- پورجي وينديون اٿس. جهڙي ريت سج طرف -اکيون- کڻي نه سگھبيون آهن. روشنيءَ جي موٽ جا قاعده مشهور سائنسدان [[ابن الھثيم|ابن الهيشم]] (Ibn-ul-Hasham) معلوم ڪيا&lt;ref&gt;http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%88%D9%84%DA%99%D9%88&lt;/ref&gt;.

== حوالا ==
{{حوالا}}

[[زمرو:آواز]]</text>
      <sha1>m3xlijpgklukoapss6fndq5zudgkbz3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>چاچڙ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29304</id>
    <revision>
      <id>318995</id>
      <parentid>289193</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:58:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>117.102.55.28</ip>
      </contributor>
      <origin>318995</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5200" sha1="rhkdid30ebpzr595w0nsvqts1dh3tqq" xml:space="preserve">'''چاچڙ'''{{ٻيا نالا|انگريزي=Chachar}} ذات يا قبيلو، راءِ چاچڙ، ڄام چيوڙ خان پٽ راءِ وينون خان جي نسل مان آهي. هن ذات وارا سنڌونديءَ جي ڪناري سان سنڌ ۽ پنجاب جي مختلف شهرن ۾ آباد آهن. مالوند، زراعت ۽ زمينداري ڪرت سان لاڳاپيل هن قبيلي جي اڪثريت ڪچي توڙي شهرن جي رهاڪو آهي.
‘Encyclopedia of Tribes and Castes’ موجب چاچڙ، سيلرو، سڀاڳو ۽ سوسار عمرڪوٽ جي راجا، ڀنگا راءِ جا قيدي هئا.
ڊاڪٽر لعل بخش نائچ ۽ ڄاموٽ حاجي خان چاچڙ جي تحقيق موجب راءِ چيوڙ جي اولاد مان چاچڙ سان گڏ ٻيا ڀائر قبيلا: ڌاريجا، سيلرا، سڊ، لڍڙ، سرڙ، سٻايا، سڌايا ۽ گهليجا وغيره ٿيا.
=== چاچڙ جو اولاد ===

(1) ڇُٽا خان مان ڇُٽا پاڙو (جنهن تي سرداري پڳ آهي)،&lt;br&gt; (2) جـوڳاڻـنـد خـان مان جوڳاڻي پاڙو، &lt;br&gt;(3) نارنگ خان مان نارنگاڻي پاڙو،&lt;br&gt; (4) جوڻي خان مان جاڻيجا پاڙو، &lt;br&gt;(5) ڌيءُ- راڄ ٻائيءَ مان راڄ ڏيهي پاڙو ٿيو.&lt;br&gt;
ايس. صادق عليءَ جي ڪتاب ‘The Races found in Sindh, Balochistan and Afghanistan’ ۾ چاچڙ قبيلي جون هيٺيون شاخون ڄاڻايل آهن:&lt;br&gt;
راڄ ڏيهي، موريا، جاڻيجا، جڳند، جوڳياڻي، ڇُٽا، ڪچا، ڪارڙا، اعواڻ، مغل، جوڳياڻي، جهپلا، بَليلاڻي، سڀاڳا، لُش، نورنگ، نارنگاڻي، روهيلا، متاڻي، گُلا، ڳاڙهيجا، سِيٽاري، ڊگهڙيجا ۽ باداڻي وغيره.
چاچڙ ذات جا ماڻهو سکر، گهوٽڪي، ڪشمور- ڪنڌڪوٽ، جيڪب آباد، لاڙڪاڻي ضلعن ۾ اڪثريت سان آباد آهن، سندن ڪجهه تعداد نوابشاهه، ٺٽي، ٿرپارڪر ۽ حيدرآباد ضلعن ۾ به رهي ٿو، جڏهن ته پنجاب ۾ ملتان، خوشاب، ٽوبه ٽيڪ سنگهه، سرگوڌا ۽ ساهيوال ۾ به چاچڙ رهن ٿا، جن مان ڪي ’راڻا‘ سڏائين ٿا. ان کان سواءِ ڪوٽ مٺڻ وٽ چاچڙان شريف ضلعي راڄڻپور ۾ به چاچڙ اڪثريت سان رهن ٿا. سرائيڪي علائقي ۾ رهندڙ چاچڙ برادري سرائيڪي ڳالهائي ٿي.

==نامور شخصيتون==
ٻارهين صدي هجريءَ جو نامور محدث ۽ عالم ''شيخ محمد حيات سنڌي'' به چاچڙ هو، جنهن جي اولاد مان ''مولانا عبدالقادر المُلا'' تازو وفات ڪئي آهي. قبيلي جو  چيف سردار پهريان ''سردار علي مردان خان'' هو، سندس وفات کان پوءِ هاڻي هن قبيلي جو سردار سندس فرزند ''حاجي خان چاچڙ'' آهي، جيڪو ٻه ڀيرا صوبائي اسيمبليءَ جو ميمبر ۽ ھڪ دفعو صوبائي صلاحڪار پڻ رهي چڪو آهي. مشھور عالم ۽ اديب ''علامه مفتي عبدالوھاب چاچڙ''، گهوٽڪي ضلعي جو مشهور سماجي اڳواڻ ''حاجي شاهنواز خان چاچڙ''؛ تعليمدانن ۾ ''غلام محمد چاچڙ''، ''عـبدالحـليـم چـاچـڙ''، ''شهـزادو خـان چاچڙ''؛ محقق ''ڄاموٽ حاجي خان سنڌي''؛ اڳوڻو ڊي. آءِ. جي ''عبدالله خان''؛ آءِ. ٽي جو ماهر ''جاويد احمد چاچڙ'' ؛ ''نور احمد چاچڙ'' )ايڊ منسٽريٽر زڪوات سنڌ); فارين سروسز ۾ 'محمد عثمان چاچڙ'، ''فھيم احمد چاچڙ'' ( ڊپٽي ڪمشنر) ; سياسي سماجي اڳواڻ ''پپو خان چاچڙ''،  ؛ ڊائريڪٽر محتسب اعليٰ سکر ''علي مراد چاچڙ'' کان سواءِ ڪجهه نوجوان اديب به هن ذات سان واسطو رکن ٿا.

رسالي ’شريعت‘ جو ايڊيٽر، سنڌ جو قومپرست عالم، مڃيل مڃايل فقيه، محقق، اديب، مفتي اعظم ''[[مولانا مفتي عبدالوهاب چاچڙ]]''، سندن والد ''مولانا عبدالقادر چاچڙ''، سندن ڏاڏو علامه ''نور محمد ڪنڊوي رح''، مفتي صاحب جو چاچو پنهنجي علائقي جو معزز, مشھور حڪيم ۽ تپيدار ''مولوي محمد يوسف چاچڙ'' نامور نالا آھن. ''ڊاڪٽر عبدالقادر چاچڙ'' گورنمنٽ ڊگري ڪاليج گهوٽڪي ۽ ڊگري ڪاليج عادلپور ۾ بطور پرنسپال خدمتون سرانجام ڏنيون آهن.ھن وقت ھو ريجنل ڊاريڪٽر ڪاليجز سکر آھن. 

&lt;ref&gt;ڪتاب: انسائڪلوپيڊيا سنڌيانا، جلد چوٿون، ڇپيندڙ: سنڌي لئنگئيج اٿارٽي (ISBN: 978-969-9098-80-2) سال: 2012&lt;/ref&gt;

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:سنڌي ذاتيون]]</text>
      <sha1>rhkdid30ebpzr595w0nsvqts1dh3tqq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زنڪ (جست)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30282</id>
    <revision>
      <id>319099</id>
      <parentid>318590</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:56:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319099</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10430" sha1="2v6j00d03l8o8pta79onzgykj82psf2" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 30
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 18, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 1.65 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1180°K) (907°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (692.68°K)&lt;br&gt;(419.53°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 7.32 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 115 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 25.470 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 65.38
| subdivision_name3 = 12
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 3d10 4s2
[[آرگون|[Ar]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)  
| established_date2 =پهرين: 906.4&lt;br&gt;ٻئي: 1733.3&lt;br&gt;ٽئي: 3833 
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 2-، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 7.140 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = جست
| official_name = Zinc
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;30&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Zn
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[عڪس:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg|thumb|کاٻو|جست جون حالتون]]
'''جست''' يا '''زنڪ''' (Zinc) هڪ ڪيميائي تت آهي جن جو نشان &quot;Zn&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;30&quot; آهي. اها سفيد رنگ جو هڪ منتقلي ڌاتو آهي جو قلعي کان ٿورو دير سان پگھرندو آهي. ڪمري جي گرميء پد تي ٿورو ڀُرندڙ آهي ۽ جڏهن آڪسائيڊ واري پرت هٽايي ويندي آهي ته ان جو رنگ چمڪندڙ-سرمئي رنگ جو هوندو آهي. اهو دوراني جدول جي گروپ 12 (IIB) ۾ پهريون عنصر آهي. ڪجهه لحاظ کان، زنڪ ڪيميائي طور تي ميگنيشيم سان ملندڙ جلندڙ آهي؛ ٻئي عنصر صرف هڪ عام آڪسيڊيشن حالت (+2) ڏيکارين ٿا ۽ Zn+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ۽ Mg+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; آئن ساڳي سائيز جا آهن. هي عنصر خالص حالت ۾ نه ملندو آهي ۽ صرف سلفائيڊ مرڪب (ZnSO4) جي شڪل ۾ ملي ٿو. زنڪ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ 24 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي ۽ ان ۾ پنج مستحڪم آئسوٽوپس آهن. سڀ کان عام زنڪ معدنيات اسفيلريٽ (زنڪ بلينڊ)، هڪ زنڪ سلفائيڊ معدنيات آهي. انهيءَ ڪري سلفائيڊ آف زنڪ مان جست ٺاهڻ جا ڪارخانا موجود آهن. قديم زماني مٿئين مرڪب کي ٽامي سان ملائي پيتل جا ٿانوَ ٺاهبا هئا.

جست انسانن، جانورن، ٻوٽن ۽ خوردبيني حيات لاءِ هڪ ضروري عنصر آهي ۽ پيدائش کان اڳ ۽ پيدائش کان پوءِ ٻارن جي ترقي لاءِ ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20072&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt; اهو انساني جسم ۾ لوهه کان پوءِ ٻيو نمبر سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڌاتو آهي، ڪيترن ئي اينزائمز لاءِ هڪ اهم ڪوفيڪٽر، ۽ واحد ڌاتو جيڪو سڀني اينزائمز طبقن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. زنڪ پڻ مرجان جي واڌ لاءِ هڪ ضروري غذائي عنصر آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Xiao|first1=Hangfang|last2=Deng|first2=Wenfeng|last3=Wei|first3=Gangjian|last4=Chen|first4=Jiubin|last5=Zheng|first5=Xinqing|last6=Shi|first6=Tuo|last7=Chen|first7=Xuefei|last8=Wang|first8=Chenying|last9=Liu|first9=Xi|date=October 30, 2020|title=A Pilot Study on Zinc Isotopic Compositions in Shallow-Water Coral Skeletons|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2020GC009430#:~:text=Although%20excess%20Zn%20is%20toxic,of%20zooxanthellae%20and%20calcification%20of|journal=Geochemistry, Geophysics, Geosystems|volume=21|issue=11|bibcode=2020GGG....2109430X|doi=10.1029/2020GC009430|s2cid=228975484}}&lt;/ref&gt;

زنڪ جي گهٽتائي ترقي پذير دنيا ۾ لڳ ڀڳ ٻه ارب ماڻهن کي متاثر ڪري ٿي ۽ ڪيترن ئي بيمارين سان لاڳاپيل آهي. ٻارن ۾، گهٽتائي واڌ ويجهه ۾ رڪاوٽ، دير سان جنسي پختگي، انفيڪشن جي حساسيت ۽ دستن جو سبب بڻجندي آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20073&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;   رد عمل مرڪز ۾ زنڪ ايٽم سان اينزائمز، جهڙوڪ انسانن ۾ الڪوحل ڊيهائيڊروجنيز، حياتي ڪيميا ۾ وڏي پيماني تي آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Metallomics and the Cell|last1=Maret|first1=Wolfgang|date=2013|publisher=Springer|isbn=978-94-007-5561-1|editor1-last=Banci|editor1-first=Lucia|series=Metal Ions in Life Sciences|volume=12|pages=479–501|chapter=Zinc and the Zinc Proteome|doi=10.1007/978-94-007-5561-1_14|pmid=23595681}}&lt;/ref&gt; زنڪ جو وڌيڪ استعمال ايٽيڪسيا، سستي ۽ ٽامي جي گهٽتائي جو سبب بڻجي سگهي ٿو.

سامونڊي حياتي دائري ۾، خاص طور تي قطبي علائقن ۾، زنڪ جي کوٽ بنيادي الجي برادرين جي حياتيات کي متاثر ڪري سگهي ٿي، ممڪن طور تي پيچيده سامونڊي ٽرافڪ جوڙجڪ کي غير مستحڪم ڪري سگهي ٿي ۽ نتيجي طور حياتياتي تنوع کي متاثر ڪري سگهي ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://phys.org/news/2022-06-zinc-vital-evolution-complex-life.html|title=Zinc vital to evolution of complex life in polar oceans|last=Anglia|first=University of East|website=phys.org|language=en|access-date=2023-09-03}}&lt;/ref&gt;

پيتل، مختلف تناسب ۾ ٽامي ۽ زنڪ جو هڪ مصر، ٽئين صدي قبل مسيح ۾ ايجين، وچ اوڀر ۽ وچ ايشيا ۾ استعمال ڪيو ويو. ٻئي صدي قبل مسيح ۾ اهو انهن علائقن ۾ استعمال ڪيو ويو جن ۾ هن وقت اولهه هندستان، ازبڪستان، ايران، شام، عراق ۽ اسرائيل شامل آهن.

هن عنصر جو نالو شايد ڪيميا دان پيراسيلسس پاران جرمن لفظ زنڪي (پرانگ، ڏند) جي نالي تي رکيو ويو هو. جرمن ڪيميا دان اينڊرياس سيگسمنڊ مارگراف کي 1746 ۾ خالص ڌاتو زنڪ دريافت ڪرڻ جو ڪريڊٽ ڏنو ويو آهي. لوئيگي گالواني ۽ اليسندرو وولٽا جي ڪم 1800 تائين زنڪ جي اليڪٽرڪ ڪيميڪل خاصيتن کي دريافت ڪيو.

لوهه جي سنکنرن جي مزاحمت لاء زنڪ پليٽنگ (گيلوانائيزنگ) هن ڌات جو اهم استعمال آهي. ٻيا استعمال بجلي جي بيٽرين، ننڍين غير ساختي ڪاسٽنگ، ۽ پيتل جهڙن مصرعن ۾ آهن. مختلف قسم جا زنڪ مرڪب عام طور تي استعمال ڪيا ويندا آهن (جهڙوڪ زنڪ ڪاربونيٽ ۽ زنڪ گلوڪوونيٽ) غذائي سپليمنٽس طور، ڊيوڊورنٽ ۾ زنڪ ڪلورائڊ، اينٽي ڊنڊرف شيمپو ۾ زنڪ پائريٿيون، لُومينسنٽ پينٽس ۾ زنڪ سلفائيڊ ۽ نامياتي ليبارٽري ۾ ڊائي ميٿائل زنڪ يا ڊائي ميٿائل زنڪ.

==تاريخ==
پهريون دفعو حـڪـيـم بارڪـل سوس [[سوئٽزرلينڊ]] جي رهاڪو 1541ع ۾ هن کي خالص حالت ۾ ظاهر ڪيو. جست جي استعمال ســان ڪـيــڊمـم شيهي ۽ پاري جو زهر ختم ٿي وڃي ٿو. سنڌ ۾ جست جي ٿانون جو استعمــال اڃــا رائج آهي، جست جي کوٽ سبب ريٽينا (اک جي بناوٽ جو هڪ حصو) جي گهرڙن ۾ ڀڃ ٽوڙ شروع ٿي ويندي آهي. ٻارن کي دست هجن ته ان لاءِ جست ڪم آڻبو آهي. جست کي عربي ۾ شبه، فارسيءَ ۾ جسر، سنسڪرت ۾ شر، بنگاليءَ ۾ دست، انگريزيءَ ۾ Zinc ۽ لاطينيءَ ۾ Zinc Metalicum چيو وڃي ٿو. هن جو مزاج گرم ۽ خشڪ آهي. سنڌ ۾ آڳاٽي وقت ۾ ٺڪر جي ٿانوَن کانسواءِ جست جا ٿانوَ به استعمال ڪيا ويندا هئا، جن ۾ گلاس، ٿالهيون، وٽيون وغيره شامل آهن.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:غذائي معدنيات]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:آتشبازي]]


Category:Dietary minerals]]
[[Category:Transition metals]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]
[[Category:Native element minerals]]
[[Category:Alchemical substances]]</text>
      <sha1>2v6j00d03l8o8pta79onzgykj82psf2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319100</id>
      <parentid>319099</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:57:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319100</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10369" sha1="l5wlrqi1t0jixwko4s8lgny96923u3k" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 30
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 18, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 1.65 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1180°K) (907°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (692.68°K)&lt;br&gt;(419.53°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 7.32 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 115 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 25.470 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 65.38
| subdivision_name3 = 12
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 3d10 4s2
[[آرگون|[Ar]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)  
| established_date2 =پهرين: 906.4&lt;br&gt;ٻئي: 1733.3&lt;br&gt;ٽئي: 3833 
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 2-، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 7.140 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = جست
| official_name = Zinc
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;30&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Zn
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[عڪس:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg|thumb|کاٻو|جست جون حالتون]]
'''جست''' يا '''زنڪ''' (Zinc) هڪ ڪيميائي تت آهي جن جو نشان &quot;Zn&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;30&quot; آهي. اها سفيد رنگ جو هڪ منتقلي ڌاتو آهي جو قلعي کان ٿورو دير سان پگھرندو آهي. ڪمري جي گرميء پد تي ٿورو ڀُرندڙ آهي ۽ جڏهن آڪسائيڊ واري پرت هٽايي ويندي آهي ته ان جو رنگ چمڪندڙ-سرمئي رنگ جو هوندو آهي. اهو دوراني جدول جي گروپ 12 (IIB) ۾ پهريون عنصر آهي. ڪجهه لحاظ کان، زنڪ ڪيميائي طور تي ميگنيشيم سان ملندڙ جلندڙ آهي؛ ٻئي عنصر صرف هڪ عام آڪسيڊيشن حالت (+2) ڏيکارين ٿا ۽ Zn+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ۽ Mg+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; آئن ساڳي سائيز جا آهن. هي عنصر خالص حالت ۾ نه ملندو آهي ۽ صرف سلفائيڊ مرڪب (ZnSO4) جي شڪل ۾ ملي ٿو. زنڪ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ 24 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي ۽ ان ۾ پنج مستحڪم آئسوٽوپس آهن. سڀ کان عام زنڪ معدنيات اسفيلريٽ (زنڪ بلينڊ)، هڪ زنڪ سلفائيڊ معدنيات آهي. انهيءَ ڪري سلفائيڊ آف زنڪ مان جست ٺاهڻ جا ڪارخانا موجود آهن. قديم زماني مٿئين مرڪب کي ٽامي سان ملائي پيتل جا ٿانوَ ٺاهبا هئا.

جست انسانن، جانورن، ٻوٽن ۽ خوردبيني حيات لاءِ هڪ ضروري عنصر آهي ۽ پيدائش کان اڳ ۽ پيدائش کان پوءِ ٻارن جي ترقي لاءِ ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20072&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt; اهو انساني جسم ۾ لوهه کان پوءِ ٻيو نمبر سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڌاتو آهي، ڪيترن ئي اينزائمز لاءِ هڪ اهم ڪوفيڪٽر، ۽ واحد ڌاتو جيڪو سڀني اينزائمز طبقن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. زنڪ پڻ مرجان جي واڌ لاءِ هڪ ضروري غذائي عنصر آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Xiao|first1=Hangfang|last2=Deng|first2=Wenfeng|last3=Wei|first3=Gangjian|last4=Chen|first4=Jiubin|last5=Zheng|first5=Xinqing|last6=Shi|first6=Tuo|last7=Chen|first7=Xuefei|last8=Wang|first8=Chenying|last9=Liu|first9=Xi|date=October 30, 2020|title=A Pilot Study on Zinc Isotopic Compositions in Shallow-Water Coral Skeletons|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2020GC009430#:~:text=Although%20excess%20Zn%20is%20toxic,of%20zooxanthellae%20and%20calcification%20of|journal=Geochemistry, Geophysics, Geosystems|volume=21|issue=11|bibcode=2020GGG....2109430X|doi=10.1029/2020GC009430|s2cid=228975484}}&lt;/ref&gt;

زنڪ جي گهٽتائي ترقي پذير دنيا ۾ لڳ ڀڳ ٻه ارب ماڻهن کي متاثر ڪري ٿي ۽ ڪيترن ئي بيمارين سان لاڳاپيل آهي. ٻارن ۾، گهٽتائي واڌ ويجهه ۾ رڪاوٽ، دير سان جنسي پختگي، انفيڪشن جي حساسيت ۽ دستن جو سبب بڻجندي آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20073&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;   رد عمل مرڪز ۾ زنڪ ايٽم سان اينزائمز، جهڙوڪ انسانن ۾ الڪوحل ڊيهائيڊروجنيز، حياتي ڪيميا ۾ وڏي پيماني تي آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Metallomics and the Cell|last1=Maret|first1=Wolfgang|date=2013|publisher=Springer|isbn=978-94-007-5561-1|editor1-last=Banci|editor1-first=Lucia|series=Metal Ions in Life Sciences|volume=12|pages=479–501|chapter=Zinc and the Zinc Proteome|doi=10.1007/978-94-007-5561-1_14|pmid=23595681}}&lt;/ref&gt; زنڪ جو وڌيڪ استعمال ايٽيڪسيا، سستي ۽ ٽامي جي گهٽتائي جو سبب بڻجي سگهي ٿو.

سامونڊي حياتي دائري ۾، خاص طور تي قطبي علائقن ۾، زنڪ جي کوٽ بنيادي الجي برادرين جي حياتيات کي متاثر ڪري سگهي ٿي، ممڪن طور تي پيچيده سامونڊي ٽرافڪ جوڙجڪ کي غير مستحڪم ڪري سگهي ٿي ۽ نتيجي طور حياتياتي تنوع کي متاثر ڪري سگهي ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://phys.org/news/2022-06-zinc-vital-evolution-complex-life.html|title=Zinc vital to evolution of complex life in polar oceans|last=Anglia|first=University of East|website=phys.org|language=en|access-date=2023-09-03}}&lt;/ref&gt;

پيتل، مختلف تناسب ۾ ٽامي ۽ زنڪ جو هڪ مصر، ٽئين صدي قبل مسيح ۾ ايجين، وچ اوڀر ۽ وچ ايشيا ۾ استعمال ڪيو ويو. ٻئي صدي قبل مسيح ۾ اهو انهن علائقن ۾ استعمال ڪيو ويو جن ۾ هن وقت اولهه هندستان، ازبڪستان، ايران، شام، عراق ۽ اسرائيل شامل آهن.

هن عنصر جو نالو شايد ڪيميا دان پيراسيلسس پاران جرمن لفظ زنڪي (پرانگ، ڏند) جي نالي تي رکيو ويو هو. جرمن ڪيميا دان اينڊرياس سيگسمنڊ مارگراف کي 1746 ۾ خالص ڌاتو زنڪ دريافت ڪرڻ جو ڪريڊٽ ڏنو ويو آهي. لوئيگي گالواني ۽ اليسندرو وولٽا جي ڪم 1800 تائين زنڪ جي اليڪٽرڪ ڪيميڪل خاصيتن کي دريافت ڪيو.

لوهه جي سنکنرن جي مزاحمت لاء زنڪ پليٽنگ (گيلوانائيزنگ) هن ڌات جو اهم استعمال آهي. ٻيا استعمال بجلي جي بيٽرين، ننڍين غير ساختي ڪاسٽنگ، ۽ پيتل جهڙن مصرعن ۾ آهن. مختلف قسم جا زنڪ مرڪب عام طور تي استعمال ڪيا ويندا آهن (جهڙوڪ زنڪ ڪاربونيٽ ۽ زنڪ گلوڪوونيٽ) غذائي سپليمنٽس طور، ڊيوڊورنٽ ۾ زنڪ ڪلورائڊ، اينٽي ڊنڊرف شيمپو ۾ زنڪ پائريٿيون، لُومينسنٽ پينٽس ۾ زنڪ سلفائيڊ ۽ نامياتي ليبارٽري ۾ ڊائي ميٿائل زنڪ يا ڊائي ميٿائل زنڪ.

==تاريخ==
پهريون دفعو حـڪـيـم بارڪـل سوس [[سوئٽزرلينڊ]] جي رهاڪو 1541ع ۾ هن کي خالص حالت ۾ ظاهر ڪيو. جست جي استعمال ســان ڪـيــڊمـم شيهي ۽ پاري جو زهر ختم ٿي وڃي ٿو. سنڌ ۾ جست جي ٿانون جو استعمــال اڃــا رائج آهي، جست جي کوٽ سبب ريٽينا (اک جي بناوٽ جو هڪ حصو) جي گهرڙن ۾ ڀڃ ٽوڙ شروع ٿي ويندي آهي. ٻارن کي دست هجن ته ان لاءِ جست ڪم آڻبو آهي. جست کي عربي ۾ شبه، فارسيءَ ۾ جسر، سنسڪرت ۾ شر، بنگاليءَ ۾ دست، انگريزيءَ ۾ Zinc ۽ لاطينيءَ ۾ Zinc Metalicum چيو وڃي ٿو. هن جو مزاج گرم ۽ خشڪ آهي. سنڌ ۾ آڳاٽي وقت ۾ ٺڪر جي ٿانوَن کانسواءِ جست جا ٿانوَ به استعمال ڪيا ويندا هئا، جن ۾ گلاس، ٿالهيون، وٽيون وغيره شامل آهن.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:غذائي معدنيات]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:آتشبازي]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]
[[Category:Native element minerals]]
[[Category:Alchemical substances]]</text>
      <sha1>l5wlrqi1t0jixwko4s8lgny96923u3k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319101</id>
      <parentid>319100</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:58:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319101</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10367" sha1="9xe0dbsa7fy78dj63tpvlflfjwh6pee" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 30
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 18, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 1.65 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1180°K) (907°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (692.68°K)&lt;br&gt;(419.53°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 7.32 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 115 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 25.470 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 65.38
| subdivision_name3 = 12
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 3d10 4s2
[[آرگون|[Ar]]]
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 134 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)  
| established_date2 =پهرين: 906.4&lt;br&gt;ٻئي: 1733.3&lt;br&gt;ٽئي: 3833 
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 2-، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 7.140 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = جست
| official_name = Zinc
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;30&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Zn
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[عڪس:Zinc fragment sublimed and 1cm3 cube.jpg|thumb|کاٻو|جست جون حالتون]]
'''جست''' يا '''زنڪ''' (Zinc) هڪ ڪيميائي تت آهي جن جو نشان &quot;Zn&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;30&quot; آهي. اها سفيد رنگ جو هڪ منتقلي ڌاتو آهي جو قلعي کان ٿورو دير سان پگھرندو آهي. ڪمري جي گرميء پد تي ٿورو ڀُرندڙ آهي ۽ جڏهن آڪسائيڊ واري پرت هٽايي ويندي آهي ته ان جو رنگ چمڪندڙ-سرمئي رنگ جو هوندو آهي. اهو دوراني جدول جي گروپ 12 (IIB) ۾ پهريون عنصر آهي. ڪجهه لحاظ کان، زنڪ ڪيميائي طور تي ميگنيشيم سان ملندڙ جلندڙ آهي؛ ٻئي عنصر صرف هڪ عام آڪسيڊيشن حالت (+2) ڏيکارين ٿا ۽ Zn+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; ۽ Mg+&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; آئن ساڳي سائيز جا آهن. هي عنصر خالص حالت ۾ نه ملندو آهي ۽ صرف سلفائيڊ مرڪب (ZnSO4) جي شڪل ۾ ملي ٿو. زنڪ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ 24 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي ۽ ان ۾ پنج مستحڪم آئسوٽوپس آهن. سڀ کان عام زنڪ معدنيات اسفيلريٽ (زنڪ بلينڊ)، هڪ زنڪ سلفائيڊ معدنيات آهي. انهيءَ ڪري سلفائيڊ آف زنڪ مان جست ٺاهڻ جا ڪارخانا موجود آهن. قديم زماني مٿئين مرڪب کي ٽامي سان ملائي پيتل جا ٿانوَ ٺاهبا هئا.

جست انسانن، جانورن، ٻوٽن ۽ خوردبيني حيات لاءِ هڪ ضروري عنصر آهي ۽ پيدائش کان اڳ ۽ پيدائش کان پوءِ ٻارن جي ترقي لاءِ ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20072&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt; اهو انساني جسم ۾ لوهه کان پوءِ ٻيو نمبر سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڌاتو آهي، ڪيترن ئي اينزائمز لاءِ هڪ اهم ڪوفيڪٽر، ۽ واحد ڌاتو جيڪو سڀني اينزائمز طبقن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. زنڪ پڻ مرجان جي واڌ لاءِ هڪ ضروري غذائي عنصر آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Xiao|first1=Hangfang|last2=Deng|first2=Wenfeng|last3=Wei|first3=Gangjian|last4=Chen|first4=Jiubin|last5=Zheng|first5=Xinqing|last6=Shi|first6=Tuo|last7=Chen|first7=Xuefei|last8=Wang|first8=Chenying|last9=Liu|first9=Xi|date=October 30, 2020|title=A Pilot Study on Zinc Isotopic Compositions in Shallow-Water Coral Skeletons|url=https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2020GC009430#:~:text=Although%20excess%20Zn%20is%20toxic,of%20zooxanthellae%20and%20calcification%20of|journal=Geochemistry, Geophysics, Geosystems|volume=21|issue=11|bibcode=2020GGG....2109430X|doi=10.1029/2020GC009430|s2cid=228975484}}&lt;/ref&gt;

زنڪ جي گهٽتائي ترقي پذير دنيا ۾ لڳ ڀڳ ٻه ارب ماڻهن کي متاثر ڪري ٿي ۽ ڪيترن ئي بيمارين سان لاڳاپيل آهي. ٻارن ۾، گهٽتائي واڌ ويجهه ۾ رڪاوٽ، دير سان جنسي پختگي، انفيڪشن جي حساسيت ۽ دستن جو سبب بڻجندي آهي.&lt;ref name=&quot;Hambridge20073&quot;&gt;{{Cite journal|author=Hambidge, K. M.|author2=Krebs, N. F.|date=2007|title=Zinc deficiency: a special challenge|journal=J. Nutr.|volume=137|issue=4|pages=1101–5|doi=10.1093/jn/137.4.1101|pmid=17374687|doi-access=free|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;   رد عمل مرڪز ۾ زنڪ ايٽم سان اينزائمز، جهڙوڪ انسانن ۾ الڪوحل ڊيهائيڊروجنيز، حياتي ڪيميا ۾ وڏي پيماني تي آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Metallomics and the Cell|last1=Maret|first1=Wolfgang|date=2013|publisher=Springer|isbn=978-94-007-5561-1|editor1-last=Banci|editor1-first=Lucia|series=Metal Ions in Life Sciences|volume=12|pages=479–501|chapter=Zinc and the Zinc Proteome|doi=10.1007/978-94-007-5561-1_14|pmid=23595681}}&lt;/ref&gt; زنڪ جو وڌيڪ استعمال ايٽيڪسيا، سستي ۽ ٽامي جي گهٽتائي جو سبب بڻجي سگهي ٿو.

سامونڊي حياتي دائري ۾، خاص طور تي قطبي علائقن ۾، زنڪ جي کوٽ بنيادي الجي برادرين جي حياتيات کي متاثر ڪري سگهي ٿي، ممڪن طور تي پيچيده سامونڊي ٽرافڪ جوڙجڪ کي غير مستحڪم ڪري سگهي ٿي ۽ نتيجي طور حياتياتي تنوع کي متاثر ڪري سگهي ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://phys.org/news/2022-06-zinc-vital-evolution-complex-life.html|title=Zinc vital to evolution of complex life in polar oceans|last=Anglia|first=University of East|website=phys.org|language=en|access-date=2023-09-03}}&lt;/ref&gt;

پيتل، مختلف تناسب ۾ ٽامي ۽ زنڪ جو هڪ مصر، ٽئين صدي قبل مسيح ۾ ايجين، وچ اوڀر ۽ وچ ايشيا ۾ استعمال ڪيو ويو. ٻئي صدي قبل مسيح ۾ اهو انهن علائقن ۾ استعمال ڪيو ويو جن ۾ هن وقت اولهه هندستان، ازبڪستان، ايران، شام، عراق ۽ اسرائيل شامل آهن.

هن عنصر جو نالو شايد ڪيميا دان پيراسيلسس پاران جرمن لفظ زنڪي (پرانگ، ڏند) جي نالي تي رکيو ويو هو. جرمن ڪيميا دان اينڊرياس سيگسمنڊ مارگراف کي 1746 ۾ خالص ڌاتو زنڪ دريافت ڪرڻ جو ڪريڊٽ ڏنو ويو آهي. لوئيگي گالواني ۽ اليسندرو وولٽا جي ڪم 1800 تائين زنڪ جي اليڪٽرڪ ڪيميڪل خاصيتن کي دريافت ڪيو.

لوهه جي سنکنرن جي مزاحمت لاء زنڪ پليٽنگ (گيلوانائيزنگ) هن ڌات جو اهم استعمال آهي. ٻيا استعمال بجلي جي بيٽرين، ننڍين غير ساختي ڪاسٽنگ، ۽ پيتل جهڙن مصرعن ۾ آهن. مختلف قسم جا زنڪ مرڪب عام طور تي استعمال ڪيا ويندا آهن (جهڙوڪ زنڪ ڪاربونيٽ ۽ زنڪ گلوڪوونيٽ) غذائي سپليمنٽس طور، ڊيوڊورنٽ ۾ زنڪ ڪلورائڊ، اينٽي ڊنڊرف شيمپو ۾ زنڪ پائريٿيون، لُومينسنٽ پينٽس ۾ زنڪ سلفائيڊ ۽ نامياتي ليبارٽري ۾ ڊائي ميٿائل زنڪ يا ڊائي ميٿائل زنڪ.

==تاريخ==
پهريون دفعو حـڪـيـم بارڪـل سوس [[سوئٽزرلينڊ]] جي رهاڪو 1541ع ۾ هن کي خالص حالت ۾ ظاهر ڪيو. جست جي استعمال ســان ڪـيــڊمـم شيهي ۽ پاري جو زهر ختم ٿي وڃي ٿو. سنڌ ۾ جست جي ٿانون جو استعمــال اڃــا رائج آهي، جست جي کوٽ سبب ريٽينا (اک جي بناوٽ جو هڪ حصو) جي گهرڙن ۾ ڀڃ ٽوڙ شروع ٿي ويندي آهي. ٻارن کي دست هجن ته ان لاءِ جست ڪم آڻبو آهي. جست کي عربي ۾ شبه، فارسيءَ ۾ جسر، سنسڪرت ۾ شر، بنگاليءَ ۾ دست، انگريزيءَ ۾ Zinc ۽ لاطينيءَ ۾ Zinc Metalicum چيو وڃي ٿو. هن جو مزاج گرم ۽ خشڪ آهي. سنڌ ۾ آڳاٽي وقت ۾ ٺڪر جي ٿانوَن کانسواءِ جست جا ٿانوَ به استعمال ڪيا ويندا هئا، جن ۾ گلاس، ٿالهيون، وٽيون وغيره شامل آهن.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:غذائي معدنيات]]
[[زمرو:تفريح]]
[[زمرو:آتشبازي]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]
[[Category:Native element minerals]]
[[Category:Alchemical substances]]</text>
      <sha1>9xe0dbsa7fy78dj63tpvlflfjwh6pee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ماڻڪ ڪنگراڻي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>36158</id>
    <revision>
      <id>318991</id>
      <parentid>318196</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:53:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>/* جيون جو احوال */ ڪاپي ايڊيٽ</comment>
      <origin>318991</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7321" sha1="hqlgjootpoa3xqk7sbk75ysayg0z8jf" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ماڻڪ ڪنگراڻي &lt;br/&gt; '''Manik Kingrani '''
| image = Manik Kingrani at home.jpg
| image_size       = 
| image_upright    = 
| alt              = ماڻڪ
| caption          = ماڻڪ ڪنگراڻي جي حياتيءَ جو فوٽو
| birth_date      = &lt;!-- {{Birth date and age |1978|03|26}} --&gt;
| birth_place      = [[ڳوٺ حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]]، [[جوهي تعلقو]]، [[دادو ضلعو]]، [[سنڌ]]
| death_date       = &lt;!-- {{Death date and age|2025|March|21|1978|March|26|}} --&gt;
| death_place      = [[ڪراچي]] 
| resting_place    = 
| occupation       = ،  [[ليکڪ]] [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]] &lt;br/&gt; [[صحافت|صحافي]] &lt;br/&gt; [[ڊرامو|ڊراما نويس]]
| language         = [[سنڌي ٻولي|سنڌي]], [[اردو]]
| residence        = [[ڪراچي]]
| nationality      = [[پاڪستان|پاڪستاني]] 
| citizenship      = 
| education        = ايم. اي، [[سنڌي ادب]]
| alma_mater       = [[سنڌ يونيورسٽي]]
| period           =  هاڻوڪو
| subject          = [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]]، [[ڊرامو|ڊراما نويس]]، [[صحافي]]
| relatives        =[[عزيز ڪنگراڻي]]، [[نصراللہ ڪنگراڻي]] 
| awards           = بهترين ڊراما نگار پي ٽي وي [[ڪراچي]] اوارڊ
}}
'''ماڻڪ ڪنگراڻي''' [[انگريزي ٻولي]] (Manik Kingrani) [[سنڌ]] [[پاڪستان ]]جو [[سنڌي]] ۽ [[اردو]] زبان جو شاعر، ڪهاڻيڪار، ڊرامه نگار ۽ صحافي ھيو. سندس ڪافي ڪتاب ۽ ڪيترائي [[ريڊيو پاڪستان]] [[حيدرآباد]] ۽ [[ڪراچي]] سان گڏ پي ٽي وي ڊرامه [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ۽ [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]] تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن ۽ ٿين پيا.&lt;ref&gt;[https://azizkingrani.wordpress.com/2014/12/18/poets-and-writers/ Poets and writers | Aziz Kingrani&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

== جيون خاڪو ==
[[عزيز ڪنگراڻي]] جي ننڍي ڀاءُ ماڻڪ ڪنگراڻي جو پورو نالو ماڻڪ خان ڪنگراڻي ولد [[سومار خان ڪنگراڻي]] آهي. سندس جنم [[دادو ضلعو|دادو ضلعي]]، [[جوهي تعلقو|جوهي تعلقي]] جي ڳوٺ [[حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]] ۾ 26 مارچ 1978تي ٿيو. هن پرائمري تعليم ڀر واري ڳوٺ گل محمد گنب جي پرائمري اسڪول مان [[1990ع]] ۾ حاصل ڪئي. ميٽرڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول [[جوهي]] [[1995ع]] ۽  انٽر [[1997ع]] ۾  گورنمينٽ ڊگري ڪاليج [[جوهي]] منجهان ڪئي. بي.اي [[استاد بخاري]] ڊگري ڪاليج [[دادو]] مان ۽ ايم.اي [[سنڌ يونيورسٽي]] [[ڄامشورو]] مان حاصل ڪيائين.

==ساھت سيوا==
ماڻڪ ڪنگراڻي لکڻ جي شروعات [[1993ع]] کان ڪهاڻيوڻ لکڻ سان ڪئي، سندس پهرين ٻارن لاءِ ڪهاڻي “رمون جي عيد” [[روزانه عوامي آواز ڪراچي]] ۾ ڇپي ان پوءِ ٻارن لاءِ توڙي ٻيون ڪهاڻيون روزاني جاڳو ڪراچي، روزاني سنڌ سجاڳ ڪراچي، ماهوار سنڌ سجاڳ ڪراچي ، عبرت ميگزين [[حيدرآباد]]، نئين زندگي حيدرآباد، ڪينجهر، هالار ميگزين حيدرآباد ، سنڌ رنگ ميگزين حيدرآباد، هزارداستان ميگزين حيدرآباد ، سنڌو ميگزين حيدرآباد ، سورهيه ميگزين حيدرآباد، [[ٽماهي مهراڻ]] [[سنڌي ادبي بورڊ]] [[ڄامشورو]]، سوجهرو ميگزين ڪراچي،  نئون نياپو ميگزين ڪراچي کان سواءِ ٻين مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڪهاڻيون، مضمون ۽ شاعري شايع ٿي آهي. حيدرآباد توڙي ڪراچي مان نڪرندڙ اهم رسالن ۾ ڇپيو 1999ع ڌاري حيدرآباد مان صحافت جي شروعات ڪيائين. ان ئي دور ۾  ريڊيو تي 2003ع کان ڊراما لکڻ جي شروعات ڪيائين. سندس لکيل ڊراما ريڊيو پاڪستان حيدرآباد ۽ ڪراچي تان نشر ٿيا آهن. جڏهن ته سنڌي اردو ڊرامه پاڪستان ٽيليوزن ڪراچي، ڪي ٽي اين۽ سنڌ ٽي وي سميت سمورن نجي چينلن تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن، سندس اردو ڊرامو  بدلتا هي رنگ ۽ سنڌي ڊرامه ريشمي ڏور، اڌورو خواب ،رڻ ۾ رات ٺري.  کاٽ،  مياڻ ، وياج، کوٽو سڪو ۽ اکرڀور ذڪر لائق ڊرامه آهن. جڏهن ته صحافي طور [[روزانه ڪاوش]] [[حيدرآباد]], [[روزانه ڪوشش]] حيدرآباد، سنڌو حيدرآباد، تعمير سنڌ حيدرآباد، واڪا ڪراچي، جيجل ڪراچي، امت ڪراچي ، پاڪ ڪراچي، هلال پاڪستان ڪراچي، عوامي آواز ڪراچي، [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ڪراچي ۽ مهراڻ ٽي وي ۽ اردو اخبارن ۾ رپورٽر ، سب ايڊيٽر ، اسڪرپٽ ايڊيٽر طورڪم ڪري چڪو آهي سندس صحافت توڙي لکڻ پڙهڻ جو سلسلو جاري آهي .&lt;ref&gt;{{Citation |title=ماڻڪ ڪنگراڻي {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |accessdate=2017-05-23 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911190748/http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ايوارڊ ==
* بهترين ڊرامه لکڪ ايوارڊ 2008ع [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]&lt;ref&gt;[http://paktv-evergreen.blogspot.com/2010/12/13th-regional-ptv-awards-karachi-centre.html Download and Watch Latest and old Pak TV Dramas: The 13th Regional PTV Awards Karachi Centre 2009&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
* بهترين ڊرامه ليکڪ ايوارڊ 2013ع، ڀٽائي آرٽس ڪائونسل سنڌ، حيدرآباد

== ڊرامه== 
پي ٽي وي سينٽر ڪراچي تان سندس آن ايئر سيريلن ۾ '''ريشمي ڏور'''، '''بي نشان'''، اردو ۾ '''بدلتي هين رنگ''' ۽ ٻيا شامل آهن.

== ڪتاب==
* ڀڳت ڪبير جي شاعري، فن ۽ فلسفو ، سنڌ بوڪ ڪلب [[نواب شاهه]]، 2000ع
* [[ردي پنا]] (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، 2007ع
* ستين آسمان جا فرشتا (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، نومبر 2014ع
==لاڏاڻو==
ماڻڪ ڪنگراڻي 21 مارچ 2025ع تي ڪراچي ۾ دل بيهڻ سبب لاڏاڻو ڪري ويو. هن پونير ۾ پُٽ سومار خان ۽ ڌيءُ سونهن سوڳوار ڇڏي آهي.

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:صحافي]]
[[زمرو:سنڌي ادب]] 
[[زمرو:سنڌي شاعر]]
[[زمرو:ڊرامه نگار]]
[[زمرو:ڪهاڻيڪار]]
[[زمرو:سنڌي شخصيتون]]</text>
      <sha1>hqlgjootpoa3xqk7sbk75ysayg0z8jf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318992</id>
      <parentid>318991</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:54:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ڪتاب */</comment>
      <origin>318992</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7322" sha1="dfnvab3aaapfkrlm66csx9zfg6ta9ov" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ماڻڪ ڪنگراڻي &lt;br/&gt; '''Manik Kingrani '''
| image = Manik Kingrani at home.jpg
| image_size       = 
| image_upright    = 
| alt              = ماڻڪ
| caption          = ماڻڪ ڪنگراڻي جي حياتيءَ جو فوٽو
| birth_date      = &lt;!-- {{Birth date and age |1978|03|26}} --&gt;
| birth_place      = [[ڳوٺ حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]]، [[جوهي تعلقو]]، [[دادو ضلعو]]، [[سنڌ]]
| death_date       = &lt;!-- {{Death date and age|2025|March|21|1978|March|26|}} --&gt;
| death_place      = [[ڪراچي]] 
| resting_place    = 
| occupation       = ،  [[ليکڪ]] [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]] &lt;br/&gt; [[صحافت|صحافي]] &lt;br/&gt; [[ڊرامو|ڊراما نويس]]
| language         = [[سنڌي ٻولي|سنڌي]], [[اردو]]
| residence        = [[ڪراچي]]
| nationality      = [[پاڪستان|پاڪستاني]] 
| citizenship      = 
| education        = ايم. اي، [[سنڌي ادب]]
| alma_mater       = [[سنڌ يونيورسٽي]]
| period           =  هاڻوڪو
| subject          = [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]]، [[ڊرامو|ڊراما نويس]]، [[صحافي]]
| relatives        =[[عزيز ڪنگراڻي]]، [[نصراللہ ڪنگراڻي]] 
| awards           = بهترين ڊراما نگار پي ٽي وي [[ڪراچي]] اوارڊ
}}
'''ماڻڪ ڪنگراڻي''' [[انگريزي ٻولي]] (Manik Kingrani) [[سنڌ]] [[پاڪستان ]]جو [[سنڌي]] ۽ [[اردو]] زبان جو شاعر، ڪهاڻيڪار، ڊرامه نگار ۽ صحافي ھيو. سندس ڪافي ڪتاب ۽ ڪيترائي [[ريڊيو پاڪستان]] [[حيدرآباد]] ۽ [[ڪراچي]] سان گڏ پي ٽي وي ڊرامه [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ۽ [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]] تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن ۽ ٿين پيا.&lt;ref&gt;[https://azizkingrani.wordpress.com/2014/12/18/poets-and-writers/ Poets and writers | Aziz Kingrani&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

== جيون خاڪو ==
[[عزيز ڪنگراڻي]] جي ننڍي ڀاءُ ماڻڪ ڪنگراڻي جو پورو نالو ماڻڪ خان ڪنگراڻي ولد [[سومار خان ڪنگراڻي]] آهي. سندس جنم [[دادو ضلعو|دادو ضلعي]]، [[جوهي تعلقو|جوهي تعلقي]] جي ڳوٺ [[حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]] ۾ 26 مارچ 1978تي ٿيو. هن پرائمري تعليم ڀر واري ڳوٺ گل محمد گنب جي پرائمري اسڪول مان [[1990ع]] ۾ حاصل ڪئي. ميٽرڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول [[جوهي]] [[1995ع]] ۽  انٽر [[1997ع]] ۾  گورنمينٽ ڊگري ڪاليج [[جوهي]] منجهان ڪئي. بي.اي [[استاد بخاري]] ڊگري ڪاليج [[دادو]] مان ۽ ايم.اي [[سنڌ يونيورسٽي]] [[ڄامشورو]] مان حاصل ڪيائين.

==ساھت سيوا==
ماڻڪ ڪنگراڻي لکڻ جي شروعات [[1993ع]] کان ڪهاڻيوڻ لکڻ سان ڪئي، سندس پهرين ٻارن لاءِ ڪهاڻي “رمون جي عيد” [[روزانه عوامي آواز ڪراچي]] ۾ ڇپي ان پوءِ ٻارن لاءِ توڙي ٻيون ڪهاڻيون روزاني جاڳو ڪراچي، روزاني سنڌ سجاڳ ڪراچي، ماهوار سنڌ سجاڳ ڪراچي ، عبرت ميگزين [[حيدرآباد]]، نئين زندگي حيدرآباد، ڪينجهر، هالار ميگزين حيدرآباد ، سنڌ رنگ ميگزين حيدرآباد، هزارداستان ميگزين حيدرآباد ، سنڌو ميگزين حيدرآباد ، سورهيه ميگزين حيدرآباد، [[ٽماهي مهراڻ]] [[سنڌي ادبي بورڊ]] [[ڄامشورو]]، سوجهرو ميگزين ڪراچي،  نئون نياپو ميگزين ڪراچي کان سواءِ ٻين مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڪهاڻيون، مضمون ۽ شاعري شايع ٿي آهي. حيدرآباد توڙي ڪراچي مان نڪرندڙ اهم رسالن ۾ ڇپيو 1999ع ڌاري حيدرآباد مان صحافت جي شروعات ڪيائين. ان ئي دور ۾  ريڊيو تي 2003ع کان ڊراما لکڻ جي شروعات ڪيائين. سندس لکيل ڊراما ريڊيو پاڪستان حيدرآباد ۽ ڪراچي تان نشر ٿيا آهن. جڏهن ته سنڌي اردو ڊرامه پاڪستان ٽيليوزن ڪراچي، ڪي ٽي اين۽ سنڌ ٽي وي سميت سمورن نجي چينلن تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن، سندس اردو ڊرامو  بدلتا هي رنگ ۽ سنڌي ڊرامه ريشمي ڏور، اڌورو خواب ،رڻ ۾ رات ٺري.  کاٽ،  مياڻ ، وياج، کوٽو سڪو ۽ اکرڀور ذڪر لائق ڊرامه آهن. جڏهن ته صحافي طور [[روزانه ڪاوش]] [[حيدرآباد]], [[روزانه ڪوشش]] حيدرآباد، سنڌو حيدرآباد، تعمير سنڌ حيدرآباد، واڪا ڪراچي، جيجل ڪراچي، امت ڪراچي ، پاڪ ڪراچي، هلال پاڪستان ڪراچي، عوامي آواز ڪراچي، [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ڪراچي ۽ مهراڻ ٽي وي ۽ اردو اخبارن ۾ رپورٽر ، سب ايڊيٽر ، اسڪرپٽ ايڊيٽر طورڪم ڪري چڪو آهي سندس صحافت توڙي لکڻ پڙهڻ جو سلسلو جاري آهي .&lt;ref&gt;{{Citation |title=ماڻڪ ڪنگراڻي {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |accessdate=2017-05-23 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911190748/http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ايوارڊ ==
* بهترين ڊرامه لکڪ ايوارڊ 2008ع [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]&lt;ref&gt;[http://paktv-evergreen.blogspot.com/2010/12/13th-regional-ptv-awards-karachi-centre.html Download and Watch Latest and old Pak TV Dramas: The 13th Regional PTV Awards Karachi Centre 2009&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
* بهترين ڊرامه ليکڪ ايوارڊ 2013ع، ڀٽائي آرٽس ڪائونسل سنڌ، حيدرآباد

== ڊرامه== 
پي ٽي وي سينٽر ڪراچي تان سندس آن ايئر سيريلن ۾ '''ريشمي ڏور'''، '''بي نشان'''، اردو ۾ '''بدلتي هين رنگ''' ۽ ٻيا شامل آهن.

== ڪتاب==
# ڀڳت ڪبير جي شاعري، فن ۽ فلسفو ، سنڌ بوڪ ڪلب [[نواب شاهه]]، 2000ع
# [[ردي پنا]] (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، 2007ع
# ستين آسمان جا فرشتا (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، نومبر 2014ع

==لاڏاڻو==
ماڻڪ ڪنگراڻي 21 مارچ 2025ع تي ڪراچي ۾ دل بيهڻ سبب لاڏاڻو ڪري ويو. هن پونير ۾ پُٽ سومار خان ۽ ڌيءُ سونهن سوڳوار ڇڏي آهي.

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:صحافي]]
[[زمرو:سنڌي ادب]] 
[[زمرو:سنڌي شاعر]]
[[زمرو:ڊرامه نگار]]
[[زمرو:ڪهاڻيڪار]]
[[زمرو:سنڌي شخصيتون]]</text>
      <sha1>dfnvab3aaapfkrlm66csx9zfg6ta9ov</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318994</id>
      <parentid>318992</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:56:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* لاڏاڻو */</comment>
      <origin>318994</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7327" sha1="6g2ksxen0ojxwdzcp76zdqlesqhjmnj" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ماڻڪ ڪنگراڻي &lt;br/&gt; '''Manik Kingrani '''
| image = Manik Kingrani at home.jpg
| image_size       = 
| image_upright    = 
| alt              = ماڻڪ
| caption          = ماڻڪ ڪنگراڻي جي حياتيءَ جو فوٽو
| birth_date      = &lt;!-- {{Birth date and age |1978|03|26}} --&gt;
| birth_place      = [[ڳوٺ حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]]، [[جوهي تعلقو]]، [[دادو ضلعو]]، [[سنڌ]]
| death_date       = &lt;!-- {{Death date and age|2025|March|21|1978|March|26|}} --&gt;
| death_place      = [[ڪراچي]] 
| resting_place    = 
| occupation       = ،  [[ليکڪ]] [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]] &lt;br/&gt; [[صحافت|صحافي]] &lt;br/&gt; [[ڊرامو|ڊراما نويس]]
| language         = [[سنڌي ٻولي|سنڌي]], [[اردو]]
| residence        = [[ڪراچي]]
| nationality      = [[پاڪستان|پاڪستاني]] 
| citizenship      = 
| education        = ايم. اي، [[سنڌي ادب]]
| alma_mater       = [[سنڌ يونيورسٽي]]
| period           =  هاڻوڪو
| subject          = [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]]، [[ڊرامو|ڊراما نويس]]، [[صحافي]]
| relatives        =[[عزيز ڪنگراڻي]]، [[نصراللہ ڪنگراڻي]] 
| awards           = بهترين ڊراما نگار پي ٽي وي [[ڪراچي]] اوارڊ
}}
'''ماڻڪ ڪنگراڻي''' [[انگريزي ٻولي]] (Manik Kingrani) [[سنڌ]] [[پاڪستان ]]جو [[سنڌي]] ۽ [[اردو]] زبان جو شاعر، ڪهاڻيڪار، ڊرامه نگار ۽ صحافي ھيو. سندس ڪافي ڪتاب ۽ ڪيترائي [[ريڊيو پاڪستان]] [[حيدرآباد]] ۽ [[ڪراچي]] سان گڏ پي ٽي وي ڊرامه [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ۽ [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]] تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن ۽ ٿين پيا.&lt;ref&gt;[https://azizkingrani.wordpress.com/2014/12/18/poets-and-writers/ Poets and writers | Aziz Kingrani&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

== جيون خاڪو ==
[[عزيز ڪنگراڻي]] جي ننڍي ڀاءُ ماڻڪ ڪنگراڻي جو پورو نالو ماڻڪ خان ڪنگراڻي ولد [[سومار خان ڪنگراڻي]] آهي. سندس جنم [[دادو ضلعو|دادو ضلعي]]، [[جوهي تعلقو|جوهي تعلقي]] جي ڳوٺ [[حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]] ۾ 26 مارچ 1978تي ٿيو. هن پرائمري تعليم ڀر واري ڳوٺ گل محمد گنب جي پرائمري اسڪول مان [[1990ع]] ۾ حاصل ڪئي. ميٽرڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول [[جوهي]] [[1995ع]] ۽  انٽر [[1997ع]] ۾  گورنمينٽ ڊگري ڪاليج [[جوهي]] منجهان ڪئي. بي.اي [[استاد بخاري]] ڊگري ڪاليج [[دادو]] مان ۽ ايم.اي [[سنڌ يونيورسٽي]] [[ڄامشورو]] مان حاصل ڪيائين.

==ساھت سيوا==
ماڻڪ ڪنگراڻي لکڻ جي شروعات [[1993ع]] کان ڪهاڻيوڻ لکڻ سان ڪئي، سندس پهرين ٻارن لاءِ ڪهاڻي “رمون جي عيد” [[روزانه عوامي آواز ڪراچي]] ۾ ڇپي ان پوءِ ٻارن لاءِ توڙي ٻيون ڪهاڻيون روزاني جاڳو ڪراچي، روزاني سنڌ سجاڳ ڪراچي، ماهوار سنڌ سجاڳ ڪراچي ، عبرت ميگزين [[حيدرآباد]]، نئين زندگي حيدرآباد، ڪينجهر، هالار ميگزين حيدرآباد ، سنڌ رنگ ميگزين حيدرآباد، هزارداستان ميگزين حيدرآباد ، سنڌو ميگزين حيدرآباد ، سورهيه ميگزين حيدرآباد، [[ٽماهي مهراڻ]] [[سنڌي ادبي بورڊ]] [[ڄامشورو]]، سوجهرو ميگزين ڪراچي،  نئون نياپو ميگزين ڪراچي کان سواءِ ٻين مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڪهاڻيون، مضمون ۽ شاعري شايع ٿي آهي. حيدرآباد توڙي ڪراچي مان نڪرندڙ اهم رسالن ۾ ڇپيو 1999ع ڌاري حيدرآباد مان صحافت جي شروعات ڪيائين. ان ئي دور ۾  ريڊيو تي 2003ع کان ڊراما لکڻ جي شروعات ڪيائين. سندس لکيل ڊراما ريڊيو پاڪستان حيدرآباد ۽ ڪراچي تان نشر ٿيا آهن. جڏهن ته سنڌي اردو ڊرامه پاڪستان ٽيليوزن ڪراچي، ڪي ٽي اين۽ سنڌ ٽي وي سميت سمورن نجي چينلن تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن، سندس اردو ڊرامو  بدلتا هي رنگ ۽ سنڌي ڊرامه ريشمي ڏور، اڌورو خواب ،رڻ ۾ رات ٺري.  کاٽ،  مياڻ ، وياج، کوٽو سڪو ۽ اکرڀور ذڪر لائق ڊرامه آهن. جڏهن ته صحافي طور [[روزانه ڪاوش]] [[حيدرآباد]], [[روزانه ڪوشش]] حيدرآباد، سنڌو حيدرآباد، تعمير سنڌ حيدرآباد، واڪا ڪراچي، جيجل ڪراچي، امت ڪراچي ، پاڪ ڪراچي، هلال پاڪستان ڪراچي، عوامي آواز ڪراچي، [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ڪراچي ۽ مهراڻ ٽي وي ۽ اردو اخبارن ۾ رپورٽر ، سب ايڊيٽر ، اسڪرپٽ ايڊيٽر طورڪم ڪري چڪو آهي سندس صحافت توڙي لکڻ پڙهڻ جو سلسلو جاري آهي .&lt;ref&gt;{{Citation |title=ماڻڪ ڪنگراڻي {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |accessdate=2017-05-23 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911190748/http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ايوارڊ ==
* بهترين ڊرامه لکڪ ايوارڊ 2008ع [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]&lt;ref&gt;[http://paktv-evergreen.blogspot.com/2010/12/13th-regional-ptv-awards-karachi-centre.html Download and Watch Latest and old Pak TV Dramas: The 13th Regional PTV Awards Karachi Centre 2009&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
* بهترين ڊرامه ليکڪ ايوارڊ 2013ع، ڀٽائي آرٽس ڪائونسل سنڌ، حيدرآباد

== ڊرامه== 
پي ٽي وي سينٽر ڪراچي تان سندس آن ايئر سيريلن ۾ '''ريشمي ڏور'''، '''بي نشان'''، اردو ۾ '''بدلتي هين رنگ''' ۽ ٻيا شامل آهن.

== ڪتاب==
# ڀڳت ڪبير جي شاعري، فن ۽ فلسفو ، سنڌ بوڪ ڪلب [[نواب شاهه]]، 2000ع
# [[ردي پنا]] (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، 2007ع
# ستين آسمان جا فرشتا (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، نومبر 2014ع

==لاڏاڻو==
ماڻڪ ڪنگراڻي 21 مارچ 2025ع تي ڪراچي ۾ دل بيهڻ جي ڪري لاڏاڻو ڪري ويو. هن پونير ۾ پُٽ سومار خان ۽ ڌيءُ سونهن سوڳوار ڇڏي آهي.

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:صحافي]]
[[زمرو:سنڌي ادب]] 
[[زمرو:سنڌي شاعر]]
[[زمرو:ڊرامه نگار]]
[[زمرو:ڪهاڻيڪار]]
[[زمرو:سنڌي شخصيتون]]</text>
      <sha1>6g2ksxen0ojxwdzcp76zdqlesqhjmnj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318996</id>
      <parentid>318994</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:08:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>صفائي ڪاپي ايڊيٽ اسٽائيل کي بهتر ڪيو</comment>
      <origin>318996</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7210" sha1="7iu385t790h6k28lj6lhp9b40w1oyqw" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = ماڻڪ ڪنگراڻي &lt;br/&gt; '''Manik Kingrani '''
| image = Manik Kingrani at home.jpg
| image_size       = 
| image_upright    = 
| alt              = ماڻڪ
| caption          = ماڻڪ ڪنگراڻي جي حياتيءَ جو فوٽو
| birth_date      = &lt;!-- {{Birth date and age |1978|03|26}} --&gt;
| birth_place      = [[ڳوٺ حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]]، [[جوهي تعلقو]]، [[دادو ضلعو]]، [[سنڌ]]
| death_date       = &lt;!-- {{Death date and age|2025|March|21|1978|March|26|}} --&gt;
| death_place      = [[ڪراچي]] 
| resting_place    = 
| occupation       = ،  [[ليکڪ]] [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]] &lt;br/&gt; [[صحافت|صحافي]] &lt;br/&gt; [[ڊرامو|ڊراما نويس]]
| language         = [[سنڌي ٻولي|سنڌي]], [[اردو]]
| residence        = [[ڪراچي]]
| nationality      = [[پاڪستان|پاڪستاني]] 
| citizenship      = 
| education        = ايم. اي، [[سنڌي ادب]]
| alma_mater       = [[سنڌ يونيورسٽي]]
| period           =  هاڻوڪو
| subject          = [[ڪھاڻي|ڪهاڻيڪار]]، [[ڊرامو|ڊراما نويس]]، [[صحافي]]
| relatives        =[[عزيز ڪنگراڻي]]، [[نصراللہ ڪنگراڻي]] 
| awards           = بهترين ڊراما نگار پي ٽي وي [[ڪراچي]] اوارڊ
}}
'''ماڻڪ ڪنگراڻي''' [[انگريزي ٻولي]] (Manik Kingrani) [[سنڌ]] [[پاڪستان ]]جو [[سنڌي]] ۽ [[اردو]] ٻوليءَ جو شاعر، ڪهاڻيڪار، ڊرامه نگار ۽ صحافي ھيو. سندس انيڪ ڪتاب ڇپيل آهن ۽ ڪيترائي ڊراما [[ريڊيو پاڪستان]] [[حيدرآباد]]،[[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ۽ [[ڪي ٽي اين]] تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن ۽ ٿين پيا.&lt;ref&gt;[https://azizkingrani.wordpress.com/2014/12/18/poets-and-writers/ Poets and writers | Aziz Kingrani&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

== جيون خاڪو ==
[[عزيز ڪنگراڻي]] جي ننڍي ڀاءُ ماڻڪ ڪنگراڻي جو پورو نالو ماڻڪ خان ڪنگراڻي ولد [[سومار خان ڪنگراڻي]] آهي. سندس جنم [[دادو ضلعو|دادو ضلعي]]، [[جوهي تعلقو|جوهي تعلقي]] جي ڳوٺ [[حاجي ماڻڪ خان ڪنگراڻي]] ۾ 26 مارچ 1978تي ٿيو. هن پرائمري تعليم ڀر واري ڳوٺ گل محمد گنب جي پرائمري اسڪول مان [[1990ع]] ۾ پرائي. ميٽرڪ گورنمينٽ هاءِ اسڪول [[جوهي]] [[1995ع]] ۽  انٽر [[1997ع]] ۾  گورنمينٽ ڊگري ڪاليج [[جوهي]] منجهان ڪئي. جڏهن ته بي.اي [[استاد بخاري]] ڊگري ڪاليج [[دادو]] مان ۽ ايم.اي [[سنڌ يونيورسٽي]] [[ڄامشورو]] مان حاصل ڪيائين.

==ساھت سيوا==
ماڻڪ ڪنگراڻي لکڻ جي شروعات [[1993ع]] کان ڪهاڻيوڻ لکڻ سان ڪئي، سندس پهرين ٻارن لاءِ ڪهاڻي “رمون جي عيد” [[روزانه عوامي آواز ڪراچي]] ۾ ڇپي انکانپوءِ ٻارن لاءِ توڙي ٻيون ڪهاڻيون روزاني جاڳو ڪراچي، روزاني سنڌ سجاڳ ڪراچي، ماهوار سنڌ سجاڳ ڪراچي ، عبرت ميگزين [[حيدرآباد]]، نئين زندگي حيدرآباد، ڪينجهر، هالار ميگزين حيدرآباد ، سنڌ رنگ ميگزين حيدرآباد، هزارداستان ميگزين حيدرآباد ، سنڌو ميگزين حيدرآباد ، سورهيه ميگزين حيدرآباد، [[ٽماهي مهراڻ]] [[سنڌي ادبي بورڊ]] [[ڄامشورو]]، سوجهرو ميگزين ڪراچي،  نئون نياپو ميگزين ڪراچي کان سواءِ ٻين مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ڪهاڻيون، مضمون ۽ شاعري ڇپي آهي. حيدرآباد توڙي ڪراچي مان نڪرندڙ اهم رسالن ۾ 1999ع ڌاري حيدرآباد مان صحافت جي شروعات ڪيائين. ان ئي دور ۾  ريڊيو تي 2003ع کان ڊراما لکڻ جي شروعات ڪيائين. سندس لکيل ڊراما ريڊيو پاڪستان حيدرآباد ۽ ڪراچي تان نشر ٿيا آهن. جڏهن ته سنڌي اردو ڊرامه پاڪستان ٽيليوزن ڪراچي، ڪي ٽي اين ۽ سنڌ ٽي وي سميت سمورن نجي چينلن تان ٽيليڪاسٽ ٿيا آهن، سندس اردو ڊرامو  بدلتا هي رنگ ۽ سنڌي ڊرامه ريشمي ڏور، اڌورو خواب ،رڻ ۾ رات ٺري.  کاٽ،  مياڻ ، وياج، کوٽو سڪو ۽ اکرڀور ذڪر جوڳا ڊراما آهن. جڏهن ته صحافي طور [[روزانه ڪاوش]] [[حيدرآباد]], [[روزانه ڪوشش]] حيدرآباد، سنڌو حيدرآباد، تعمير سنڌ حيدرآباد، واڪا ڪراچي، جيجل ڪراچي، امت ڪراچي ، پاڪ ڪراچي، هلال پاڪستان ڪراچي، عوامي آواز ڪراچي، [[ڪي ٽي اين]] [[ڪراچي]]، سنڌ ٽي وي ڪراچي ۽ مهراڻ ٽي وي ۽ اردو اخبارن ۾ رپورٽر ، سب ايڊيٽر ، اسڪرپٽ ايڊيٽر طور ڪم ڪري چڪو ھو.&lt;ref&gt;{{Citation |title=ماڻڪ ڪنگراڻي {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |accessdate=2017-05-23 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911190748/http://books.sindhsalamat.com/author.php?id=291 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

== ايوارڊ ==
* بهترين ڊرامه ليکڪ ايوارڊ 2008ع [[پاڪستان ٽيليويزن نيٽورڪ]] [[ڪراچي]]&lt;ref&gt;[http://paktv-evergreen.blogspot.com/2010/12/13th-regional-ptv-awards-karachi-centre.html Download and Watch Latest and old Pak TV Dramas: The 13th Regional PTV Awards Karachi Centre 2009&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
* بهترين ڊرامه ليکڪ ايوارڊ 2013ع، ڀٽائي آرٽس ڪائونسل سنڌ، حيدرآباد

== ڊرامه== 
پي ٽي وي سينٽر ڪراچي تان سندس آن ايئر سيريلن ۾ '''ريشمي ڏور'''، '''بي نشان'''، اردو ۾ '''بدلتي هين رنگ''' ۽ ٻيا شامل آهن.

== ڪتاب==
# ڀڳت ڪبير جي شاعري، فن ۽ فلسفو ، سنڌ بوڪ ڪلب [[نواب شاهه]]، 2000ع
# [[ردي پنا]] (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، 2007ع
# ستين آسمان جا فرشتا (ڪهاڻيون)، [[نئون نياپو اڪيڊمي]] [[ڪراچي]]، نومبر 2014ع

==لاڏاڻو==
ماڻڪ ڪنگراڻي 21 مارچ 2025ع تي ڪراچي ۾ دل بيهڻ جي ڪري لاڏاڻو ڪري ويو. هن پونير ۾ پُٽ سومار خان ۽ ڌيءُ سونهن سوڳوار ڇڏي آهي.

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:صحافي]]
[[زمرو:سنڌي ادب]] 
[[زمرو:سنڌي شاعر]]
[[زمرو:ڊرامه نگار]]
[[زمرو:ڪهاڻيڪار]]
[[زمرو:سنڌي شخصيتون]]</text>
      <sha1>7iu385t790h6k28lj6lhp9b40w1oyqw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪاپر (ٽامو)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37971</id>
    <revision>
      <id>318980</id>
      <parentid>318592</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:03:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318980</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7548" sha1="9o075kb9anj9ace8cqh2ghsn4hd2dqr" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Copper.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 29
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 18, 1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.90 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name =(2835°K) (2562°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (1357.77°K) (1084.62°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 13.26 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 300.4 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.440 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 63.55
| subdivision_name3 = 11
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[آرگون|[Ar]]] 3d10 4s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 128 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 745.5&lt;br&gt;ٻئي: 1957.9&lt;br&gt;ٽئي: 3555
| established_title3 = آڪسيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:4+,3+,+1,-1,-2,+2
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 8.935 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;8.02 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ٽامو 
| official_name = Copper 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;29&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Cu
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:copper.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

'''ٽامو''' (Copper) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Cu''' (لاطيني ڪپرم مان) ۽ ايٽمي نمبر '''29''' آهي. اهو هڪ نرم، ملائم، ۽ لچڪدار ڌاتو آهي جنهن ۾ تمام گهڻي حرارتي ۽ برقي چالکائي آهي. خالص ٽامي جي تازي ظاهر ٿيل مٿاڇري جو رنگ گلابي-نارنگي هوندو آهي. ٽامي کي گرمي ۽ بجلي جي موصل طور، عمارت جي مواد جي طور تي، مختلف ڌاتن جي مصر جي جزو جي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ زيورن ۾ استعمال ٿيندڙ اسٽرلنگ چاندي، سامونڊي هارڊويئر ۽ سڪا ٺاهڻ لاءِ ڪپرونڪل ۽ اسٽرين گيجز ۽ گرمي پد جي ماپ لاءِ ٿرموڪوپلز ۾ ڪانسٽينٽن استعمال ٿيندو آهي.

ڌاتو آھي جنھن جو رنگ گھرو ناسي ٿئي ٿو. ٽامي کي برقي تارون، ميڪنيڪي اوزار، ٿانو وغيره ٺاھڻ ۾ استعمال ڪيو وڃي ٿو. ٽامو [[بجلي|بجليءَ]] جو سٺو پسرائيندڙ آھي.

==تفصيل==

'''Copper''' is a [[chemical element]]; it has [[Chemical symbol|symbol]] '''Cu''' (from [[Latin]] {{lang|la|cuprum}}) and [[atomic number]] 29. It is a soft, malleable, and [[ductility|ductile]] metal with very high [[thermal conductivity|thermal]] and [[electrical conductivity]]. A freshly exposed surface of pure copper has a [[Copper (color)|pinkish-orange color]]. Copper is used as a conductor of heat and electricity, as a [[building material#Metal|building material]], and as a constituent of various metal [[alloy]]s, such as [[sterling silver]] used in [[jewelry]], [[cupronickel]] used to make marine hardware and [[coin]]s, and [[constantan]] used in [[strain gauge]]s and [[thermocouple]]s for temperature measurement.

ٽامي انهن چند ڌاتو مان هڪ آهي جيڪا فطرت ۾ سڌي طرح استعمال لائق، غير ملاوٽ ٿيل ڌاتو جي شڪل ۾ ٿي سگهي ٿي. ان جو مطلب آهي ته ٽامي هڪ مقامي ڌاتو آهي. ان جي ڪري ڪيترن ئي علائقن ۾ تمام ابتدائي انساني استعمال 8000 ق.م. ٿيو. هزارين سالن کان پوءِ، 5000 ق.م اهو پهريون ڌاتو هو جيڪو سلفائيڊ معدنيات مان ڳاريو ويو، 4000 ق.م پهريون ڌاتو جيڪو ٺهيل ۾ شڪل ۾ اڇلايو ويو ۽ 3500 ق.م پهرين ڌاتو جيڪا جان بوجھ ڪري ٻئي ڌاتو، ٽين سان ملايو ويو، جنهن سان ڪانسي ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;EncBrit2&quot;&gt;{{cite EB15|1992|3|Bronze|Copper|page=612|isbn=978-0-85229-553-3|oclc=25228234}}&lt;/ref&gt;

عام طور تي ملندڙ مرڪب ٽامي (II) لوڻ آهن، جيڪي اڪثر ڪري ايزورائٽ، ميلاچائٽ ۽ فيروزي جهڙن معدنيات کي نيرو يا سائو رنگ ڏين ٿا، ۽ انهن کي وڏي پيماني تي ۽ تاريخي طور تي رنگن جي طور تي استعمال ڪيو ويو آهي.

Copper is one of the few metals that can occur in nature in a directly usable, unalloyed metallic form. This means that copper is a [[native metal]]. This led to very early human use in several regions, from {{Circa|8000 BC}}. 

Thousands of years later, it was the first metal to be [[Smelting|smelted]] from sulfide ores, {{Circa|5000 BC}}; the first metal to be cast into a shape in a mold, {{Circa|4000 BC}}; and the first metal to be purposely alloyed with another metal, [[tin]], to create [[bronze]], {{Circa|3500 BC}}.⁰

Commonly encountered compounds are copper(II) salts, which often impart blue or green colors to such minerals as [[azurite]], [[malachite]], and [[turquoise]], and have been used widely and historically as pigments.

Copper used in buildings, usually for roofing, oxidizes to form a green [[patina]] of compounds called [[verdigris]]. Copper is sometimes used in [[decorative art]], both in its elemental metal form and in compounds as pigments. Copper compounds are used as [[bacteriostatic agent]]s, [[fungicide]]s, and [[wood preservative]]s.

Copper is essential to all living organisms as a trace [[dietary mineral]] because it is a key constituent of the respiratory enzyme complex [[cytochrome c oxidase]]. In [[molluscs]] and [[crustacean]]s, copper is a constituent of the blood pigment [[hemocyanin]], replaced by the iron-complexed [[hemoglobin]] in fish and other [[vertebrate]]s. In humans, copper is found mainly in the liver, muscle, and bone.&lt;ref&gt;{{cite web |editor-last = Johnson, MD PhD |editor-first = Larry E. |title = Copper |work = Merck Manual Home Health Handbook |publisher = Merck Sharp &amp; Dohme Corp., a subsidiary of Merck &amp; Co., Inc. |date = 2008 |url = http://www.merckmanuals.com/home/disorders_of_nutrition/minerals/copper.html |access-date = 7 April 2013 |archive-date = 7 March 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160307024751/http://www.merckmanuals.com/home/disorders_of_nutrition/minerals/copper.html |url-status = dead }}&lt;/ref&gt; The adult body contains between 1.4 and 2.1&amp;nbsp;mg of copper per kilogram of body weight.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.copper.org/consumers/health/cu_health_uk.html|title=Copper in human health}}&lt;/ref&gt;

{{TOC limit|3}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:ڪاپر گروپ]]</text>
      <sha1>9o075kb9anj9ace8cqh2ghsn4hd2dqr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318981</id>
      <parentid>318980</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:04:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318981</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7612" sha1="p2j3kufyli5zll33k5ksxv50g92xb4x" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Copper.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 29
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 18, 1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.90 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name =(2835°K) (2562°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (1357.77°K) (1084.62°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 13.26 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 300.4 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.440 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 63.55
| subdivision_name3 = 11
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[آرگون|[Ar]]] 3d10 4s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 128 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 745.5&lt;br&gt;ٻئي: 1957.9&lt;br&gt;ٽئي: 3555
| established_title3 = آڪسيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:4+,3+,+1,-1,-2,+2
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 8.935 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;8.02 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ٽامو 
| official_name = Copper 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;29&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Cu
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:copper.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

'''ٽامو''' (Copper) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Cu''' (لاطيني ڪپرم مان) ۽ ايٽمي نمبر '''29''' آهي. اهو هڪ نرم، ملائم، ۽ لچڪدار ڌاتو آهي جنهن ۾ تمام گهڻي حرارتي ۽ برقي چالکائي آهي. خالص ٽامي جي تازي ظاهر ٿيل مٿاڇري جو رنگ گلابي-نارنگي هوندو آهي. ٽامي کي گرمي ۽ بجلي جي موصل طور، عمارت جي مواد جي طور تي، مختلف ڌاتن جي مصر جي جزو جي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ زيورن ۾ استعمال ٿيندڙ اسٽرلنگ چاندي، سامونڊي هارڊويئر ۽ سڪا ٺاهڻ لاءِ ڪپرونڪل ۽ اسٽرين گيجز ۽ گرمي پد جي ماپ لاءِ ٿرموڪوپلز ۾ ڪانسٽينٽن استعمال ٿيندو آهي.

ڌاتو آھي جنھن جو رنگ گھرو ناسي ٿئي ٿو. ٽامي کي برقي تارون، ميڪنيڪي اوزار، ٿانو وغيره ٺاھڻ ۾ استعمال ڪيو وڃي ٿو. ٽامو [[بجلي|بجليءَ]] جو سٺو پسرائيندڙ آھي.

==تفصيل==

'''Copper''' is a [[chemical element]]; it has [[Chemical symbol|symbol]] '''Cu''' (from [[Latin]] {{lang|la|cuprum}}) and [[atomic number]] 29. It is a soft, malleable, and [[ductility|ductile]] metal with very high [[thermal conductivity|thermal]] and [[electrical conductivity]]. A freshly exposed surface of pure copper has a [[Copper (color)|pinkish-orange color]]. Copper is used as a conductor of heat and electricity, as a [[building material#Metal|building material]], and as a constituent of various metal [[alloy]]s, such as [[sterling silver]] used in [[jewelry]], [[cupronickel]] used to make marine hardware and [[coin]]s, and [[constantan]] used in [[strain gauge]]s and [[thermocouple]]s for temperature measurement.

ٽامي انهن چند ڌاتو مان هڪ آهي جيڪا فطرت ۾ سڌي طرح استعمال لائق، غير ملاوٽ ٿيل ڌاتو جي شڪل ۾ ٿي سگهي ٿي. ان جو مطلب آهي ته ٽامي هڪ مقامي ڌاتو آهي. ان جي ڪري ڪيترن ئي علائقن ۾ تمام ابتدائي انساني استعمال 8000 ق.م. ٿيو. هزارين سالن کان پوءِ، 5000 ق.م اهو پهريون ڌاتو هو جيڪو سلفائيڊ معدنيات مان ڳاريو ويو، 4000 ق.م پهريون ڌاتو جيڪو ٺهيل ۾ شڪل ۾ اڇلايو ويو ۽ 3500 ق.م پهرين ڌاتو جيڪا جان بوجھ ڪري ٻئي ڌاتو، ٽين سان ملايو ويو، جنهن سان ڪانسي ٺاهيو ويو.&lt;ref name=&quot;EncBrit2&quot;&gt;{{cite EB15|1992|3|Bronze|Copper|page=612|isbn=978-0-85229-553-3|oclc=25228234}}&lt;/ref&gt;

عام طور تي ملندڙ مرڪب ٽامي (II) لوڻ آهن، جيڪي اڪثر ڪري ايزورائٽ، ميلاچائٽ ۽ فيروزي جهڙن معدنيات کي نيرو يا سائو رنگ ڏين ٿا، ۽ انهن کي وڏي پيماني تي ۽ تاريخي طور تي رنگن جي طور تي استعمال ڪيو ويو آهي.

Copper is one of the few metals that can occur in nature in a directly usable, unalloyed metallic form. This means that copper is a [[native metal]]. This led to very early human use in several regions, from {{Circa|8000 BC}}. 

Thousands of years later, it was the first metal to be [[Smelting|smelted]] from sulfide ores, {{Circa|5000 BC}}; the first metal to be cast into a shape in a mold, {{Circa|4000 BC}}; and the first metal to be purposely alloyed with another metal, [[tin]], to create [[bronze]], {{Circa|3500 BC}}.⁰

Commonly encountered compounds are copper(II) salts, which often impart blue or green colors to such minerals as [[azurite]], [[malachite]], and [[turquoise]], and have been used widely and historically as pigments.

Copper used in buildings, usually for roofing, oxidizes to form a green [[patina]] of compounds called [[verdigris]]. Copper is sometimes used in [[decorative art]], both in its elemental metal form and in compounds as pigments. Copper compounds are used as [[bacteriostatic agent]]s, [[fungicide]]s, and [[wood preservative]]s.

Copper is essential to all living organisms as a trace [[dietary mineral]] because it is a key constituent of the respiratory enzyme complex [[cytochrome c oxidase]]. In [[molluscs]] and [[crustacean]]s, copper is a constituent of the blood pigment [[hemocyanin]], replaced by the iron-complexed [[hemoglobin]] in fish and other [[vertebrate]]s. In humans, copper is found mainly in the liver, muscle, and bone.&lt;ref&gt;{{cite web |editor-last = Johnson, MD PhD |editor-first = Larry E. |title = Copper |work = Merck Manual Home Health Handbook |publisher = Merck Sharp &amp; Dohme Corp., a subsidiary of Merck &amp; Co., Inc. |date = 2008 |url = http://www.merckmanuals.com/home/disorders_of_nutrition/minerals/copper.html |access-date = 7 April 2013 |archive-date = 7 March 2016 |archive-url = https://web.archive.org/web/20160307024751/http://www.merckmanuals.com/home/disorders_of_nutrition/minerals/copper.html |url-status = dead }}&lt;/ref&gt; The adult body contains between 1.4 and 2.1&amp;nbsp;mg of copper per kilogram of body weight.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.copper.org/consumers/health/cu_health_uk.html|title=Copper in human health}}&lt;/ref&gt;

{{TOC limit|3}}

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:ڪاپر گروپ]]</text>
      <sha1>p2j3kufyli5zll33k5ksxv50g92xb4x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيميائي نشاني</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41082</id>
    <revision>
      <id>319035</id>
      <parentid>313584</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:27:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319035</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1154" sha1="digshj4269osvbhdy6sz8tnfjseqbcq" xml:space="preserve">ڪنھن [[ڪيميائي عنصر|عنصر]] جو اھو نالو (Chemical symbol) جيڪو ان جي سڄي نالي بدران مختصر ڪري ڏنل ھجي ان مختصر نالي کي ان عنصر جي نشاني يا علامت چئبو آهي.

نشاني يا علامت  ھيٺ ڏنل اصولن تحت تجويز ڪئي وئي.
# عنصر جي نالي جو پھريون اکر نشاني بڻائي وئي. مثال: Carbon  جي نشاني C آھي.
# ساڳين اکرن سان شروع ٿيندڙ عنصرن ۾ پھرين کان علاوه ٻيو ڪو اکر شامل ڪيو ويو. مثال: Calcium جي نشاني Ca ، ڪوبالٽ Cobalt جي Co.
# ھڪ کان وڏيڪ اکر نشاني ۾ رکڻ وقت پھريون اکر وڏو ۽ باقي ننڍا رکبا آهن.
# ڪن جون نشانيون انگريزي۾ نالي بدران يوناني۾ نالي مان ٺاھيون ويون آهن. مثال: سوڊيم کي يوناني ۾ نيٽريم چوندا آهن ۽ ان جي نشاني Na رکي وئي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>digshj4269osvbhdy6sz8tnfjseqbcq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪاربوهائيڊريٽ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47421</id>
    <revision>
      <id>319097</id>
      <parentid>318820</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:24:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>319097</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21152" sha1="5dfsems7zycdzyn3nlexgrnmm5gz1u2" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{metabolism}}
{{Food chemistry}}
{{Carbohydrates}}

{{Authority control}}

[[Category:Carbohydrates| ]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>5dfsems7zycdzyn3nlexgrnmm5gz1u2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيميائي عنصر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49614</id>
    <revision>
      <id>319036</id>
      <parentid>314980</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:28:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319036</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23066" sha1="h51zbzbkth0durttuftyp6o1x3mmv5t" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical substance not composed of simpler ones}}
'''ڪيميائي عنصر''' (Chemical element) [[مادو|مادي]] جي سڀ کان سادي حالت کي عنصر چئبو آهي. يا ھر اھا شئي جنھن کي طبعي يا [[ڪيميائي عمل]] ذريعي مخصوص خاصيتن جي بنياد تي  وڌيڪ سادن حصن ۾ تقسيم نہ ڪري سگھجي ان کي عنصر چئبو آهي. مثال: [[لوھ]]، [[چاندي]]، [[آڪسيجن]]، [[ھائڊروجن]] وغيرہ. ھن وقت تائين دنيا ۾ 118 عنصر لڌا ويا آهن. انھن کي [[دوري جدول]] ۾ ترتيب ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.chemistry.com/|title=Chemistry.com™ {{!}} An Online Dating Site for Singles|website=www.chemistry.com|access-date=2023-01-12}}&lt;/ref&gt;

[[File:Periodic table (32-col, enwiki), black and white.png|thumb|upright=1.63|دوري جدول ۾ ترتيب ڏنل ڪيميائي عنصر]]هڪ ڪيميائي عنصر (Chemical  Element) اها ڪيميائي شئي آهي جنهن جي سڀني ايٽمن ۾ پروٽان جو تعداد ساڳيو هوندو آهي. ڪنهن به عنصر ۾ پروٽان جي هي مقرر تعداد کي ان جو ايٽمي نمبر چيو ويندو آهي.  مثال طورآڪسيجن جو ايٽمي نمبر (Z) 8 آهي، ان جو مطلب آهي ته، آڪسيجن جي هر ايٽم جي نيوڪليس ۾ 8 پروٽان هوندا آهن.

ساڳئي عنصر جي ايٽمن ۾ نيوٽرانن جو انگ مختلف  ٿي سگهي ٿو، يعني هن جو ايٽمي وزن (مايو، Mass)، جيڪو پروٽان ۽ نيوٽران جي وزن جو مجموعو هوندو آهي، مختلف ٿي سگهي ٿو ۽ هنن کي، هڪ ائ عنصر جا  همجاء (Isotopes) چيو ويندو آهي. ٻه يا وڌيڪ ايٽم گڏجي ماليڪيول ٺاهي سگهن ٿا. ڪيترائي عنصرن جا ايٽم ساڳئي عنصر جي ايٽم سان گڏجي ماليڪيول ٺاهي سگهن ٿا، مثال طور آڪسيجن (O) جا ٻه ايٽم گڏجي، آڪسيجن جو ڊائيٽامڪ ماليڪيول ( &lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; O) ٺاهيندا آهن. ڪيميائي مرڪب (Chemical Compound) مختلف عنصرن جي ايٽمن سان ٺهيل ماليڪيول تي مشتمل هوندا آهن ۽ انهن ۾ ماليڪيولر يا غير ماليڪيولر جوڙجڪ ٿي سگهي ٿي. آميزا (mixture) اهڙا مواد آهن جن ۾ مختلف قسم جا مرڪب طبيعي طور تي گڏ ٿيل هوندا آهن. (ڪيميائي طور تي نه).  مطلب انهن ۾ مختلف قسم جي مرڪبن جا ماليڪيول هوندا آهن. هڪ عنصر جا ايٽم نيوڪليائي رد عمل ۾، جيڪو هن ايٽمن جي ايٽمي نمبر (پروٽان جي انگ) کي تبديل ڪندو آهي،  ذريعي هڪ مختلف عنصر جي ايٽمن ۾ تبديل ٿي سگهن ٿا.

تاريخي طور تي، اصطلاح &quot;ڪيميائي عنصر&quot; جو مطلب هڪ اهڙو مادو هو جن کي ڪيميائي (نيوڪليائي نه)  رد عمل جي ذريعي انهن جي جزو (نيوٽران، پروٽان وغيره) ۾ نه ٿو ٽوڙي سگهجي. هي تعريف اڃا تائين (valid)  آهي. &quot;

اصطلاح، &quot;(ڪيميائي) عنصر&quot; ٻن مختلف پر ويجهي سان لاڳاپيل معنائن ۾ پڻ استعمال ٿئي ٿي.&lt;ref name=&quot;iupac2&quot;&gt;{{cite journal|last1=Chemistry (IUPAC)|first1=The International Union of Pure and Applied|title=IUPAC – chemical element (C01022)|url=https://goldbook.iupac.org/terms/view/C01022|doi=10.1351/goldbook.C01022|doi-access=free|website=goldbook.iupac.org}}&lt;/ref&gt; هڪ اها ته ڪيميائي مادو جيڪو هڪ ئي قسم جي ايٽمن (هڪ مخصوص عنصر جا ايٽم) تي مشتمل هجي، يا ان جو مطلب مختلف ڪيميائي مادن (مرڪبن) جي جزو جي طور تي ان قسم جو ايٽم ٿي سگهي ٿو. مثال طور، پاڻي (H2O) عنصرن هائڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) تي مشتمل آهي جيتوڻيڪ ان ۾ ڪيميائي مادا (di) هائيڊروجن (H2) ۽ (di) آڪسيجن (O2) شامل نه آهن، ڇاڪاڻ ته H2O ماليڪيول H2 ۽ O2 ماليڪيولن کان مختلف آهن. &quot;هڪ قسم جي ايٽم تي مشتمل ڪيميائي مادو&quot; جي معنيٰ لاءِ، &quot;ابتدائي مادو&quot; ۽ &quot;سادو مادو&quot; جا اصطلاح تجويز ڪيا ويا آهن، پر انهن کي انگريزي ڪيميائي ادب ۾ گهڻي قبوليت نه ملي آهي، جڏهن ته ڪجهه ٻين ٻولين ۾ انهن جي برابر وڏي پيماني تي استعمال ڪيو ويندو آهي. مثال طور، فرانسيسي ڪيميائي اصطلاح élément chimique (ايٽم جو قسم) ۽ corps simple (ڪيميائي مادو جيڪو هڪ قسم جي ايٽم تي مشتمل آهي) ۾ فرق ڪري ٿو؛ روسي ڪيميائي اصطلاح химический элемент ۽ простое вещество ۾ فرق ڪري ٿو. 

ڪائنات ۾ تقريبن سڀئي بيرونڪ مادو عنصرن تي مشتمل آهي (نادر استثنان ۾ نيوٽران تارا آهن). جڏهن مختلف عنصر ڪيميائي رد عمل مان گذرندا آهن، ايٽم کي ڪيميائي بانڊن ذريعي گڏ رکيل نئين مرڪبن ۾ ٻيهر ترتيب ڏنو ويندو آهي. صرف ڪجھ عنصر، جهڙوڪ چاندي ۽ سون، نسبتاً خالص اصلي عنصر معدنيات جي طور تي، غير گڏيل مليا آهن. تقريبن سڀئي ٻيا قدرتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصر زمين ۾ مرڪبن ۽ آميزن (mixture) جي طور تي ٿين ٿا. جئين ته هوا گهڻو ڪري ماليڪيولر نائٽروجن ۽ آڪسيجن جو  مڪسچر آهي، جيتوڻيڪ ان ۾ ڪاربان ڊاءِ آڪسائيڊ ۽ پاڻي سميت مرڪبات ۽ انهن سان گڏ هڪ آزاد ايٽم طور تي آرگن، هڪ نوبل گئس جيڪا ڪيميائي طور تي غير فعال آهي ۽ ان ڪري ڪيميائي رد عمل مان نه گذرندي آهي، شامل هوندا آهن.

عنصرن جي دريافت ۽ استعمال جي تاريخ ابتدائي انساني سماجن سان شروع ٿي جن ڪاربن، سلفر، ٽامي ۽ سون جهڙن اصلي معدنيات کي دريافت ڪيو، جيتوڻيڪ ان وقت عنصر جو جديد تصور معلوم نه هو. مواد کي درجه بندي ڪرڻ لاءِ ڪيتريون ئي ڪوششون ڪيون ويون. (جهڙوڪ انهن جي نتيجي ۾ ڪلاسيڪل عنصرن، ڪيميا، ۽ تاريخ ۾ ساڳين نظرين جا تصور پيدا ٿيا). عنصرن جي جديد سمجھ جو گهڻو حصو دمتري مينڊيليف جي ڪم مان پيدا ٿيو، هڪ روسي ڪيميا دان جنهن 1869 ۾ پهريون سڃاڻپ ڪندڙ دوراني جدول شايع ڪيو. هي جدول عناصر کي قطارن (&quot;دور&quot;) ۽ ڪالمن (&quot;گروپن&quot;) ۾ ايٽمي نمبر وڌائي ترتيب ڏئي ٿو، جيڪي بار بار (&quot;وقتي&quot;) جسماني ۽ ڪيميائي خاصيتون شيئر ڪن ٿا. دوراني جدول عنصرن جي مختلف خاصيتن جو خلاصو ڪري ٿو. ڪيمسٽن کي انهن جي وچ ۾ لاڳاپن جي ڄاڻ ڏئي ٿو ۽ عنصرن بابت اڳڪٿيون ڪرڻ جو موقعو ڏئي ٿو، جيڪا اڃا تائين دريافت نه ڪيا ويا آهن ۽ نوان مرڪب ٺاهڻ جي صلاحيت ڏين ٿا.

نومبر 2016ع تائين، انٽرنيشنل يونين آف پيور اينڊ اپلائيڊ ڪيمسٽري (IUPAC) ڪل 118 ڪيميائي عنصرن کي تسليم ڪيو آهي. پهرين 94 قدرتي طور تي ڌرتيء تي موجود آهن ۽ باقي 24 مصنوعي عنصر، جيڪا نيوڪليائي رد عمل جي ذريعي پيدا ٿيا آهن. غير مستحڪم تابڪاري عنصرن (ريڊيو عنصرن) کان سواءِ، جيڪا پنهنجي مختصر هاف لائف جي ڪارڻ جلدي زوال پذير ٿين ٿا، تقريبن سڀئي عنصر صنعتي طور تي مختلف مقدار ۾ موجود آهن. وڌيڪ نون عنصرن جي دريافت ۽ ترڪيب سائنسي مطالعي جو هڪ جاري علائقو آهي.

==118 سڃاتل ڪيميائي عنصرن جي فهرست==
{{Main|ڪيميائي عنصرن جي فهرست}}
هيٺ ڏنل جدول 118 سڃاتل [[ڪيميائي عنصر|عنصرن]] کي ڏيکاري ٿو. 
* ايٽمي نمبر، عنصر جو نالو ۽ نشان سڀ آزاد طور تي منفرد سڃاڻپ ڪندڙ طور ڪم ڪن ٿا. 
* بلاڪ هر عنصر لاءِ [[دوري جدول]] جي بلاڪ کي ظاهر ڪري ٿو: 
# ڳاڙهو = s-بلاڪ
# پيلو = p-بلاڪ 
# نيرو = d-بلاڪ
# سائو = f-بلاڪ 
* گروپ ۽ پريڊ [[دوري جدول]] ۾ عنصر جي پوزيشن جو حوالو ڏين ٿا. هتي گروپ نمبر موجوده طور تي قبول ٿيل نمبرنگ جي مطابق آهن.
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot;
|-
!ايٽمي نمبر (Z)
! نشان 
! نالو
! ايٽمي ماس (amu)
! گروپ
! گھاٽائي&lt;br&gt;(g/cm3)
! حالت (STP تي)
|-
|1
|H
|align=&quot;right&quot;|[[ھائڊروجن]]
|align=&quot;left&quot;|1.0080
|1
|align=&quot;left&quot;|0.00008988
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|2
|He
|align=&quot;right&quot;|[[هيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|4.0026
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0001785
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|3	
|Li	
|[[لٿيئم|ليٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|6.94
|1
|align=&quot;left&quot;|0.534
|گئس
|-
|4	
|Be	
|[[بيريليئم]]	
|align=&quot;left&quot;|9.012
|2	
|align=&quot;left&quot;|1.85
|سالڊ 
|-
|5	
|B	
|[[بورون]]	
|align=&quot;left&quot;|10.81
|13	
|align=&quot;left&quot;|2.34
|سالڊ 
|-
|6	
|C	
|[[ڪاربان]]		
|align=&quot;left&quot;|12.011
|14	
|align=&quot;left&quot;|2.267
|سالڊ 
|-
|7	
|N	
|[[نائٽروجن]]		
|align=&quot;left&quot;|14.007
|15	
|align=&quot;left&quot;|0.0012506
|گئس
|-	
|8	
|O	
|[[آڪسيجن]]	
|align=&quot;left&quot;|15.999
|16	
|align=&quot;left&quot;|0.001429
|گئس
|-
|9	
|F	
|[[فلورين]]
|align=&quot;left&quot;|18.998	
|17
|align=&quot;left&quot;|0.001696
|گئس
|-
|10	
|Ne	
|[[نيون]]
|align=&quot;left&quot;|20.180
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0009002
|گئس
|- 	
|11	
|Na	
|[[سوڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|22.990	
|1
|align=&quot;left&quot;|0.968
|سالڊ 
|-
|12	
|Mg	
|[[ميگنيشيئم]]
|align=&quot;left&quot;|24.305
|2
|align=&quot;left&quot;|1.738
|سالڊ 
|-	
|13	
|Al	
|[[ايليومينيم|ايلومينيم]]	
|align=&quot;left&quot;|26.982
|13
|align=&quot;left&quot;|2.70
|سالڊ 
|- 
|14	
|Si	
|[[سليڪان]]
|align=&quot;left&quot;|28.085
|14 
|align=&quot;left&quot;|2.3290
|سالڊ
|- 
|15	
|P	
|[[فاسفورس]]	
|align=&quot;left&quot;|30.974
|15
|align=&quot;left&quot;|1.823
|سالڊ 
|-
|16	
|S	
|[[گندرف|سلفر]]		
|align=&quot;left&quot;|32.06	
|16
|align=&quot;left&quot;|2.07
|سالڊ 
|-
|17	
|Cl	
|[[ڪلورين]]	
|align=&quot;left&quot;|35.45
|17
|align=&quot;left&quot;|0.0032
|گئس
|-
|18	
|Ar	
|[[آرگون]]	
|align=&quot;left&quot;|39.95
|18
|align=&quot;left&quot;|0.001784
|گئس
|-
|19	
|K	
|[[پوٽاشيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|39.098
|1
|align=&quot;left&quot;|0.89
|سالڊ 
|-
|20	
|Ca	
|[[ڪيلشم|ڪئلشيم]]		
|align=&quot;left&quot;|40.078
|2
|align=&quot;left&quot;|1.55
|سالڊ 
|-
|21	
|Sc	
|[[اسڪينڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|44.956
|3
|align=&quot;left&quot;|2.985
|سالڊ 
|-
|22	
|Ti	
|[[ٽائيٽينئم]]
|align=&quot;left&quot;|47.867
|4
|align=&quot;left&quot;|4.506
|سالڊ
|-	
|23	
|V	
|[[وينڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|50.942
|5
|align=&quot;left&quot;|6.11
|سالڊ 
|-
|24	
|Cr	
|[[ڪروميئم]]
|align=&quot;left&quot;|51.996	
|6
|align=&quot;left&quot;|7.15	
|سالڊ 
|-
|25	
|Mn	
|[[مينگانيز]]		
|align=&quot;left&quot;|54.938
|7
|align=&quot;left&quot;|7.21
|سالڊ 
|-
|26	
|Fe	
|[[لوھ|آئرن]]		
|align=&quot;left&quot;|55.845
|8
|align=&quot;left&quot;|7.874
|سالڊ
|- 
|27	
|Co	
|[[ڪوبالٽ]]		
|align=&quot;left&quot;|58.933	
|9
|align=&quot;left&quot;|8.90
|سالڊ
|- 
|28	
|Ni	
|[[نڪل]]	
|align=&quot;left&quot;|58.693
|10
|align=&quot;left&quot;|8.908
|سالڊ 
|-
|29	
|Cu	
|[[ٽامو|ڪاپر]]
|align=&quot;left&quot;|63.546
|11
|align=&quot;left&quot;|8.96
|سالڊ 
|-
|30	
|Zn	
|[[جست|زنڪ]]		
|align=&quot;left&quot;|65.38
|12
|align=&quot;left&quot;|7.14
|سالڊ 
|-
|31	
|Ga	
|[[گيليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|69.723
|13
|align=&quot;left&quot;|5.91
|سالڊ 
|-
|32	
|Ge	
|[[جرمينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|72.630
|14
|align=&quot;left&quot;|5.323
|سالڊ 
|-
|33	
|As	
|[[آرسينڪ]]
|align=&quot;left&quot;|74.922
|15
|align=&quot;left&quot;|5.727
|سالڊ 
|-
|34	
|Se	
|[[سيلينيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|78.971
|16
|align=&quot;left&quot;|4.81
|سالڊ 
|-
|35
|Br
|[[برومين]]
|align=&quot;left&quot;|79.904
|17
|align=&quot;left&quot;|3.1028
|مايع
|-
|36	
|Kr	
|[[ڪرپٽن]]		
|align=&quot;left&quot;|83.798
|18	
|align=&quot;left&quot;|0.003749
|گئس
|-
|37	
|Rb	
|[[روبيڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|85.468
|1
|align=&quot;left&quot;|1.532
|سالڊ 
|-	
|38	
|Sr	
|[[اسٽرونشيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|87.62
|2
|align=&quot;left&quot;|2.64	
|سالڊ 
|-	
|39	
|Y	
|[[يٽريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|88.906
|3
|align=&quot;left&quot;|4.472
|سالڊ 
|-
|40	
|Zr	
|[[زرڪونيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|91.224
|4
|align=&quot;left&quot;|6.52
|سالڊ 
|- 
|41	
|Nb	
|[[نائيوبيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|92.906	
|5
|align=&quot;left&quot;|8.57	
|سالڊ 
|-
|42	
|Mo	
|[[مولبيڊينم]]	
|align=&quot;left&quot;|95.95	
|6
|align=&quot;left&quot;|
10.28	
|سالڊ 
|-
|43	
|Tc	
|[[ٽيڪنيٽئم]]	
|align=&quot;left&quot;|97
|7
|align=&quot;left&quot;|11
|سالڊ 
&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|44	
|Ru	
|[[روٿينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|101.07
|8
|align=&quot;left&quot;|12.45
|سالڊ 
|-
|45	
|Rh	
|[[روڊيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|102.91
|9
|align=&quot;left&quot;|12.41
|سالڊ 
|-	
|46	
|Pd	
|[[پلاڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|106.42
|10
|align=&quot;left&quot;|12.023
|سالڊ
|- 	
|47	
|Ag	
|[[چاندي|سلور]]
|align=&quot;left&quot;|107.87
|11
|align=&quot;left&quot;|10.49	
|سالڊ 
|-
|48	
|Cd	
|[[ڪيڊميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|112.41
|12
|align=&quot;left&quot;|8.65	
|سالڊ 
|-
|49
|In	
|[[انڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|114.82
|13
|align=&quot;left&quot;|7.31	
|سالڊ 
|-
|50
|Sn	
|[[ٽين|ٽن]]	
|align=&quot;left&quot;|118.71
|14
|align=&quot;left&quot;|7.265	
|سالڊ 
|-
|51	
|Sb	
|[[اينٽيمني]]	
|align=&quot;left&quot;|121.76
|15
|align=&quot;left&quot;|6.697
|سالڊ 
|-
|52	
|Te	
|[[ٽيلريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|127.60
|16
|align=&quot;left&quot;|6.24
|سالڊ 
|-
|53
|I	
|[[آيوڊين]]		
|align=&quot;left&quot;|126.90	
|17
|align=&quot;left&quot;|4.933	
|سالڊ 
|-
|54	
|Xe	
|[[زينون]]	
|align=&quot;left&quot;|131.29
|18
|align=&quot;left&quot;|0.005894
|گئس
|-	
|55	
|Cs	
|[[سيزيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|132.91
|1
|align=&quot;left&quot;|1.93
|سالڊ 
|-
|56
|Ba	
|[[بيريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|137.33
|2
|align=&quot;left&quot;|3.51	
|سالڊ 
|-
|57
|La	
|[[لانٿيلم]]	
|align=&quot;left&quot;|138.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.162	
|سالڊ 
|-
|58	
|Ce	
|[[سيريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|140.12
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.770	
|سالڊ 
|-
|59	
|Pr	
|[[پراسيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|140.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.77	
|سالڊ 
|-
|60	
|Nd	
|[[نيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|144.24
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.01	
|سالڊ 
|-
|61
|Pm	
|[[پرومئٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|145
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.26
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|62
|Sm	
|[[سماريئم]]
|align=&quot;left&quot;|150.36
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.52
|سالڊ 
|-
|63
|Eu	
|[[يورپيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|151.96
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|5.244	
|سالڊ 
|-
|64	
|Gd	
|[[گڊوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|157.25
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|7.90
|سالڊ 
|-
|65	
|Tb	
|[[ٽيربيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|158.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.23
|سالڊ 
|-
|66	
|Dy	
|[[ڊسپروسيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|162.50
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.540
|سالڊ 
|-
|67	
|Ho	
|[[هولميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|164.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.79
|سالڊ 
|-
|68	
|Er	
|[[اربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|167.26
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.066
|سالڊ 
|-	
|69
|Tm	
|[[ٿوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|168.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.32
|سالڊ 
|-
|70	
|Yb	
|[[اٽربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|173.05
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.90
|سالڊ 
|-
|71	
|Lu	
|[[لٽئٽيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|174.97
|3
|align=&quot;left&quot;|9.841
|سالڊ 
|-
|72	
|Hf	
|[[هفنيئم]]
|align=&quot;left&quot;|178.49
|4
|align=&quot;left&quot;|13.31
|سالڊ 
|-	
|73	
|Ta	
|[[ٽنٽالم]]
|align=&quot;left&quot;|180.95
|5
|align=&quot;left&quot;|16.69
|سالڊ 
|-	
|74	
|W	
|[[ٽنگسٽين]]
|align=&quot;left&quot;|183.84
|6	
|align=&quot;left&quot;|19.25	
|سالڊ 
|-
|75	
|Re	
|[[رينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|186.21
|7
|align=&quot;left&quot;|21.02
|سالڊ 
|-
|76	
|Os	
|[[اوسميئم]]		
|align=&quot;left&quot;|190.23
|8	
|align=&quot;left&quot;|22.59
|سالڊ 
|-
|77	
|Ir	
|[[اريڊيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|192.22
|9
|align=&quot;left&quot;|22.56
|سالڊ 
|-
|78	
|Pt	
|[[پلاٽينيم|پلاٽينم]] 	
|align=&quot;left&quot;|195.08
|10
|align=&quot;left&quot;|21.45
|سالڊ
|-
|79	
|Au	
|[[سون|گولڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|196.97
|11
|align=&quot;left&quot;|19.3
|سالڊ 
|-
|80	
|Hg	
|[[پارو|مرڪري]]		
|align=&quot;left&quot;|200.59
|12
|align=&quot;left&quot;|13.534
|مايع 
|-
|81	
|Tl	
|[[ٿليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|204.38
|13
|align=&quot;left&quot;|11.85	
|سالڊ 
|-
|82	
|Pb	
|[[شيھو|ليڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|207.2
|14
|align=&quot;left&quot;|11.34
|سالڊ 
|-
|83	
|Bi	
|[[بسمٿ]]	
|align=&quot;left&quot;|208.98	
|15
|align=&quot;left&quot;|9.78	
|سالڊ 
|-
|84	
|Po	
|[[پولونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|209
|16
|align=&quot;left&quot;|9.196
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|85	
|At	
|[[اسٽاٽائن]]		
|align=&quot;left&quot;|210
|17
|align=&quot;left&quot;|8.91-8.95
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|86	
|Rn	
|[[ريڊون]]	
|align=&quot;left&quot;|222
|18
|align=&quot;left&quot;|0.00973	
|گئس&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|87	
|Fr	
|[[فرانسيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|223
|1
|align=&quot;left&quot;|2.48
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|88
|Ra	
|[[ريڊيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|226
|2
|align=&quot;left&quot;|5.5	
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|89	
|Ac	
|[[اڪٽينيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|227
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|10
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|90	
|Th	
|[[ٿوريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|232.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.7
|سالڊ 
|-
|91	
|Pa	
|[[پروٽيڪٽينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|231.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.37
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|92	
|U	
|[[يورينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|238.03	
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.1
|سالڊ 
|-
|93	
|Np	
|[[نيپچونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|237
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|20.45
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|94	
|Pu	
|[[پلوٽونيم|پلوٽونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|244
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.85
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|95	
|Am	
|[[آمريڪيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|243
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|96	
|Cm	
|[[ڪيوريم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|97	
|Bk	
|[[برڪيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|14.78
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|98
|Cf	
|[[ڪيليفورنيم]]
|align=&quot;left&quot;|251
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|99	
|Es	
|[[آئنسٽائنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|252
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.84
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|100	
|Fm	
|[[فرميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|257
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic
unknown phase)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|101	
|Md	
|[[مينڊليويم]]	
|align=&quot;left&quot;|258
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|10.3
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|102	
|No	
|[[نوبيليم]]
|align=&quot;left&quot;|259
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|103
|Lr	
|[[لارينسيئم]]
|align=&quot;left&quot;|266
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|104
|Rf	
|[[رٿرفورڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|17
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|105
|Db	
|[[ڊبنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|268
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|21.6
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|106	
|Sg	
|[[شيبورجيئم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|23
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|107
|Bh	
|[[بوهريم]]	
|align=&quot;left&quot;|270
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|26
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|108
|Hs	
|[[هئزيئم]]
|align=&quot;left&quot;|271
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|109	
|Mt	
|[[ميٽنريم]]
|align=&quot;left&quot;|278
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|110
|Ds	
|[[ڊرمسٽاڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|281
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|111
|Rg	
|[[روئنٽجينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|282
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|22
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|112	
|Cn	
|[[ڪوپرنيڪيم]]	
|align=&quot;left&quot;|285
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|113
|Nh	
|[[نيهونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|286
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|16
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|114	
|Fl	
|[[فليروويئم]]
|align=&quot;left&quot;|289
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|115	
|Mc	
|[[ماسڪوويئم]]
|align=&quot;left&quot;|290
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|116
|Lv	
|[[ليورموريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|293
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|117
|Ts	
|[[ٽينيسائن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|118	
|Og	
|[[اوگانئسن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|}

==تفصيل==
==نالا ۽ علامتون==
==عنصرن جي اصليت== 
==ڪثرت== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>h51zbzbkth0durttuftyp6o1x3mmv5t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سانچو:Infobox character</title>
    <ns>10</ns>
    <id>63159</id>
    <revision>
      <id>318933</id>
      <parentid>231054</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:24:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <origin>318933</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7670" sha1="ap3xurjn8d19a9chijz6egr13qxcynz" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodystyle    = border-spacing: 2px 5px;

| above        = {{If empty |{{{name|}}} |&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt; }}
| abovestyle   = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} | color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| subheader    = {{#if: {{{series|}}}{{{franchise|}}} | {{#if: {{{series|}}} | ''{{{series|}}}'' | {{{franchise|}}} }} character{{#if: {{{multiple|}}} | s }} }}

| image        = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|sizedefault=frameless|upright={{{image_upright|1}}}|alt={{{alt|}}}}}
| caption      = {{{caption|}}}

| headerstyle  = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} |color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| label1       = First appearance
| data1        = {{#if: {{{first|}}} | {{{first|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{first_major|}}} |minor_work={{{first_minor|}}} |issue={{{first_issue|}}} |date={{{first_date|}}} }} }}

| label2       = First game
| data2        = {{{firstgame|}}}

| label3       = Last appearance
| data3        = {{#if: {{{last|}}} | {{{last|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{last_major|}}} |minor_work={{{last_minor|}}} |issue={{{last_issue|}}} |date={{{last_date|}}} }} }}

| label4       = جي سرجيل
| data4        = {{{creator|}}}

| label5       = بنياد تي 
| data5        = {{{based_on|}}}

| label6       = پاران ترتيب ڏنل
| data6        = {{{adapted_by|}}}

| label7       = ڊزائين ڪيل
| data7        = {{{designer|}}}

| label8       = پورٽريٽر
| data8        = {{{portrayer|}}}

| label9       = جي آواز سان
| data9        = {{{voice|}}}

| label10      = موشن ايڪٽر
| data10       = {{{motion_actor|}}}

| label11      = {{{lbl1|}}}
| data11       = {{{data1|}}}

| label12      = {{{lbl2|}}}
| data12       = {{{data2|}}}

| label13      = {{{lbl3|}}}
| data13       = {{{data3|}}}

| label14      = {{{lbl4|}}}
| data14       = {{{data4|}}}

| label15      = {{{lbl5|}}}
| data15       = {{{data5|}}}

| header20     = {{#if: {{{noinfo|}}} || {{#if: {{{full_name|}}} {{{alias|}}} {{{aliases|}}} {{{nickname|}}} {{{nicknames|}}} {{{race|}}} {{{species|}}} {{{gender|}}} {{{title|}}} {{{occupation|}}} {{{position|}}} {{{class|}}} {{{affiliation|}}} {{{alignment|}}} {{{fighting_style|}}} {{{weapon|}}} {{{family|}}} {{{spouse|}}} {{{spouses|}}} {{{significant_other|}}} {{{significant_others|}}} {{{children|}}} {{{relatives|}}} {{{religion|}}} {{{origin|}}} {{{home|}}} {{{nationality|}}} {{{data21|}}} {{{data22|}}} {{{data23|}}} {{{data24|}}} {{{data25|}}} | {{If empty |{{{info-hdr|}}} |Information }} }} }}

| label21      = پورو نالو
| data21       = {{{full_name|}}}

| label22      = {{#if: {{{alias|}}} | Alias | Aliases }}
| data22       = {{If empty |{{{alias|}}} |{{{aliases|}}} }}

| label23      = {{#if: {{{nickname|}}} | Nickname | Nicknames }}
| data23       = {{If empty |{{{nickname|}}} |{{{nicknames|}}} }}

| label24      = {{#if: {{{race|}}} | Race | Species }}
| data24       = {{If empty |{{{race|}}} |{{{species|}}} }}

| label25      = جنس
| data25       = {{{gender|}}}

| label26      = عنوان
| data26       = {{{title|}}}

| label27      = {{#if: {{{occupation|}}} | ڌنڌو| {{#if: {{{position|}}} | Position | Class }} }}
| data27       = {{If empty |{{{occupation|}}} |{{{position|}}} |{{{class|}}} }}

| label28      = {{#if: {{{affiliation|}}} | لاڳاپو | Alignment }}
| data28       = {{If empty |{{{affiliation|}}} |{{{alignment|}}} }}

| label29      = وڙهڻ جو انداز
| data29       = {{{fighting_style|}}}

| label30      = هٿيار
| data30       = {{{weapon|}}}

| label31      = ڪٽنب
| data31       = {{{family|}}}

| label32      = {{#if: {{{spouse|}}} | جيون ساٿي | Spouses }}
| data32       = {{If empty |{{{spouse|}}} |{{{spouses|}}} }}

| label33      = {{#if: {{{significant_other|}}} | Significant {{nowrap|other}} | Significant {{nowrap|others}} }}
| data33       = {{If empty |{{{significant_other|}}} |{{{significant_others|}}} }}

| label34      = ٻارڙا
| data34       = {{{children|}}}

| label35      = رشتيدار
| data35       = {{{relatives|}}}

| label36      = ڌرم
| data36       = {{{religion|}}}

| label37      = {{#if: {{{origin|}}} | Origin | Home }}
| data37       = {{If empty |{{{origin|}}} |{{{home|}}} }}

| label38      = قوميت
| data38       = {{{nationality|}}}

| label39      = {{{lbl21|}}}
| data39       = {{{data21|}}}

| label40      = {{{lbl22|}}}
| data40       = {{{data22|}}}

| label41      = {{{lbl23|}}}
| data41       = {{{data23|}}}

| label42      = {{{lbl24|}}}
| data42       = {{{data24|}}}

| label43      = {{{lbl25|}}}
| data43       = {{{data25|}}} 

| header50     = {{#if: {{{data31|}}} {{{data32|}}} {{{data33|}}} {{{data34|}}} {{{data35|}}} | {{{extra-hdr|}}} }}

| label51      = {{{lbl31|}}}
| data51       = {{{data31|}}}

| label52      = {{{lbl32|}}}
| data52       = {{{data32|}}}

| label53      = {{{lbl33|}}}
| data53       = {{{data33|}}}

| label54      = {{{lbl34|}}}
| data54       = {{{data34|}}}

| label55      = {{{lbl35|}}}
| data55       = {{{data35|}}}

}}&lt;!-- Start tracking
--&gt;{{Main other
|{{#if: {{{lbl35|}}} {{{data35|}}} {{{lbl25|}}} {{{data25|}}} {{{lbl5|}}} {{{data5|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|5{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl34|}}} {{{data34|}}} {{{lbl24|}}} {{{data24|}}} {{{lbl4|}}} {{{data4|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|4{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl33|}}} {{{data33|}}} {{{lbl23|}}} {{{data23|}}} {{{lbl3|}}} {{{data3|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|3{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl32|}}} {{{data32|}}} {{{lbl22|}}} {{{data22|}}} {{{lbl2|}}} {{{data2|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|2{{PAGENAME}}]]
}} }} }} }}&lt;!--
--&gt;{{Ensure AAA contrast ratio|base={{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|category={{Main other|[[Category:Articles using infoboxes for fictional elements with invalid color combination]]}}}}}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{Main other|[[Category:Pages using infobox character with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox character]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;| adapted_by | affiliation | alias | aliases | alignment | alt | caption | children | class | color | colour | creator | based_on | data1 | data2 | data3 | data4 | data5 | data21 | data22 | data23 | data24 | data25 | data31 | data32 | data33 | data34 | data35 | designer | extra-hdr | family | fighting_style | first | first_date | first_issue | first_major | first_minor | firstgame | franchise | full_name | gender | home | image | image_size | image_upright | info-hdr | last | last_date | last_issue | last_major | last_minor | lbl1 | lbl2 | lbl3 | lbl4 | lbl5 | lbl21 | lbl22 | lbl23 | lbl24 | lbl25 | lbl31 | lbl32 | lbl33 | lbl34 | lbl35 | motion_actor | multiple | name | nationality | nickname | nicknames | noinfo | occupation | origin | portrayer | position | race | relatives | religion | series | significant_other | significant_others | species | spouse | spouses | title | voice | weapon }}&lt;noinclude&gt;
{{Documentation}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>ap3xurjn8d19a9chijz6egr13qxcynz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318934</id>
      <parentid>318933</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:39:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>ليبل جا نالا سنڌيءَ ۾ رکيا ويا</comment>
      <origin>318934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7710" sha1="fi2549d1i02858a8nguorg8obaxqzf1" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodystyle    = border-spacing: 2px 5px;

| above        = {{If empty |{{{name|}}} |&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt; }}
| abovestyle   = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} | color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| subheader    = {{#if: {{{series|}}}{{{franchise|}}} | {{#if: {{{series|}}} | ''{{{series|}}}'' | {{{franchise|}}} }} character{{#if: {{{multiple|}}} | s }} }}

| image        = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|sizedefault=frameless|upright={{{image_upright|1}}}|alt={{{alt|}}}}}
| caption      = {{{caption|}}}

| headerstyle  = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} |color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| label1       = پھريون ڏيک
| data1        = {{#if: {{{first|}}} | {{{first|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{first_major|}}} |minor_work={{{first_minor|}}} |issue={{{first_issue|}}} |date={{{first_date|}}} }} }}

| label2       = پھرين راند
| data2        = {{{firstgame|}}}

| label3       = پويون ڏيک
| data3        = {{#if: {{{last|}}} | {{{last|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{last_major|}}} |minor_work={{{last_minor|}}} |issue={{{last_issue|}}} |date={{{last_date|}}} }} }}

| label4       = جي سرجيل
| data4        = {{{creator|}}}

| label5       = بنياد تي 
| data5        = {{{based_on|}}}

| label6       = پاران ترتيب ڏنل
| data6        = {{{adapted_by|}}}

| label7       = ڊزائين ڪيل
| data7        = {{{designer|}}}

| label8       = پورٽريٽر
| data8        = {{{portrayer|}}}

| label9       = جي آواز سان
| data9        = {{{voice|}}}

| label10      = موشن ايڪٽر
| data10       = {{{motion_actor|}}}

| label11      = {{{lbl1|}}}
| data11       = {{{data1|}}}

| label12      = {{{lbl2|}}}
| data12       = {{{data2|}}}

| label13      = {{{lbl3|}}}
| data13       = {{{data3|}}}

| label14      = {{{lbl4|}}}
| data14       = {{{data4|}}}

| label15      = {{{lbl5|}}}
| data15       = {{{data5|}}}

| header20     = {{#if: {{{noinfo|}}} || {{#if: {{{full_name|}}} {{{alias|}}} {{{aliases|}}} {{{nickname|}}} {{{nicknames|}}} {{{race|}}} {{{species|}}} {{{gender|}}} {{{title|}}} {{{occupation|}}} {{{position|}}} {{{class|}}} {{{affiliation|}}} {{{alignment|}}} {{{fighting_style|}}} {{{weapon|}}} {{{family|}}} {{{spouse|}}} {{{spouses|}}} {{{significant_other|}}} {{{significant_others|}}} {{{children|}}} {{{relatives|}}} {{{religion|}}} {{{origin|}}} {{{home|}}} {{{nationality|}}} {{{data21|}}} {{{data22|}}} {{{data23|}}} {{{data24|}}} {{{data25|}}} | {{If empty |{{{info-hdr|}}} |Information }} }} }}

| label21      = پورو نالو
| data21       = {{{full_name|}}}

| label22      = {{#if: {{{alias|}}} | ٻيو نالو | Aliases }}
| data22       = {{If empty |{{{alias|}}} |{{{aliases|}}} }}

| label23      = {{#if: {{{nickname|}}} | سڏڻ جو نالو | Nicknames }}
| data23       = {{If empty |{{{nickname|}}} |{{{nicknames|}}} }}

| label24      = {{#if: {{{race|}}} | بُڻ | Species }}
| data24       = {{If empty |{{{race|}}} |{{{species|}}} }}

| label25      = جنس
| data25       = {{{gender|}}}

| label26      = عنوان
| data26       = {{{title|}}}

| label27      = {{#if: {{{occupation|}}} | ڌنڌو| {{#if: {{{position|}}} | رتبو | Class }} }}
| data27       = {{If empty |{{{occupation|}}} |{{{position|}}} |{{{class|}}} }}

| label28      = {{#if: {{{affiliation|}}} | لاڳاپو | Alignment }}
| data28       = {{If empty |{{{affiliation|}}} |{{{alignment|}}} }}

| label29      = وڙهڻ جو انداز
| data29       = {{{fighting_style|}}}

| label30      = هٿيار
| data30       = {{{weapon|}}}

| label31      = ڪٽنب
| data31       = {{{family|}}}

| label32      = {{#if: {{{spouse|}}} | جيون ساٿي | Spouses }}
| data32       = {{If empty |{{{spouse|}}} |{{{spouses|}}} }}

| label33      = {{#if: {{{significant_other|}}} | نمايان {{nowrap|other}} | Significant {{nowrap|others}} }}
| data33       = {{If empty |{{{significant_other|}}} |{{{significant_others|}}} }}

| label34      = ٻارڙا
| data34       = {{{children|}}}

| label35      = رشتيدار
| data35       = {{{relatives|}}}

| label36      = ڌرم
| data36       = {{{religion|}}}

| label37      = {{#if: {{{origin|}}} | Origin | Home }}
| data37       = {{If empty |{{{origin|}}} |{{{home|}}} }}

| label38      = قوميت
| data38       = {{{nationality|}}}

| label39      = {{{lbl21|}}}
| data39       = {{{data21|}}}

| label40      = {{{lbl22|}}}
| data40       = {{{data22|}}}

| label41      = {{{lbl23|}}}
| data41       = {{{data23|}}}

| label42      = {{{lbl24|}}}
| data42       = {{{data24|}}}

| label43      = {{{lbl25|}}}
| data43       = {{{data25|}}} 

| header50     = {{#if: {{{data31|}}} {{{data32|}}} {{{data33|}}} {{{data34|}}} {{{data35|}}} | {{{extra-hdr|}}} }}

| label51      = {{{lbl31|}}}
| data51       = {{{data31|}}}

| label52      = {{{lbl32|}}}
| data52       = {{{data32|}}}

| label53      = {{{lbl33|}}}
| data53       = {{{data33|}}}

| label54      = {{{lbl34|}}}
| data54       = {{{data34|}}}

| label55      = {{{lbl35|}}}
| data55       = {{{data35|}}}

}}&lt;!-- Start tracking
--&gt;{{Main other
|{{#if: {{{lbl35|}}} {{{data35|}}} {{{lbl25|}}} {{{data25|}}} {{{lbl5|}}} {{{data5|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|5{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl34|}}} {{{data34|}}} {{{lbl24|}}} {{{data24|}}} {{{lbl4|}}} {{{data4|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|4{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl33|}}} {{{data33|}}} {{{lbl23|}}} {{{data23|}}} {{{lbl3|}}} {{{data3|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|3{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl32|}}} {{{data32|}}} {{{lbl22|}}} {{{data22|}}} {{{lbl2|}}} {{{data2|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|2{{PAGENAME}}]]
}} }} }} }}&lt;!--
--&gt;{{Ensure AAA contrast ratio|base={{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|category={{Main other|[[Category:Articles using infoboxes for fictional elements with invalid color combination]]}}}}}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{Main other|[[Category:Pages using infobox character with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox character]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;| adapted_by | affiliation | alias | aliases | alignment | alt | caption | children | class | color | colour | creator | based_on | data1 | data2 | data3 | data4 | data5 | data21 | data22 | data23 | data24 | data25 | data31 | data32 | data33 | data34 | data35 | designer | extra-hdr | family | fighting_style | first | first_date | first_issue | first_major | first_minor | firstgame | franchise | full_name | gender | home | image | image_size | image_upright | info-hdr | last | last_date | last_issue | last_major | last_minor | lbl1 | lbl2 | lbl3 | lbl4 | lbl5 | lbl21 | lbl22 | lbl23 | lbl24 | lbl25 | lbl31 | lbl32 | lbl33 | lbl34 | lbl35 | motion_actor | multiple | name | nationality | nickname | nicknames | noinfo | occupation | origin | portrayer | position | race | relatives | religion | series | significant_other | significant_others | species | spouse | spouses | title | voice | weapon }}&lt;noinclude&gt;
{{دستاويز}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fi2549d1i02858a8nguorg8obaxqzf1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318935</id>
      <parentid>318934</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:40:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Protected &quot;[[سانچو:Infobox character]]&quot;: عام سانڍڻ جو ڪم ([سنواريو=رڳو پاڻمرادو طور پڪ ڪيل واپرائيندڙن کي اجازت ڏيو] (لامحدود) [چوريو=رڳو پاڻمرادو طور پڪ ڪيل واپرائيندڙن کي اجازت ڏيو] (لامحدود))</comment>
      <origin>318934</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7710" sha1="fi2549d1i02858a8nguorg8obaxqzf1" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodystyle    = border-spacing: 2px 5px;

| above        = {{If empty |{{{name|}}} |&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt; }}
| abovestyle   = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} | color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| subheader    = {{#if: {{{series|}}}{{{franchise|}}} | {{#if: {{{series|}}} | ''{{{series|}}}'' | {{{franchise|}}} }} character{{#if: {{{multiple|}}} | s }} }}

| image        = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|sizedefault=frameless|upright={{{image_upright|1}}}|alt={{{alt|}}}}}
| caption      = {{{caption|}}}

| headerstyle  = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} |color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| label1       = پھريون ڏيک
| data1        = {{#if: {{{first|}}} | {{{first|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{first_major|}}} |minor_work={{{first_minor|}}} |issue={{{first_issue|}}} |date={{{first_date|}}} }} }}

| label2       = پھرين راند
| data2        = {{{firstgame|}}}

| label3       = پويون ڏيک
| data3        = {{#if: {{{last|}}} | {{{last|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{last_major|}}} |minor_work={{{last_minor|}}} |issue={{{last_issue|}}} |date={{{last_date|}}} }} }}

| label4       = جي سرجيل
| data4        = {{{creator|}}}

| label5       = بنياد تي 
| data5        = {{{based_on|}}}

| label6       = پاران ترتيب ڏنل
| data6        = {{{adapted_by|}}}

| label7       = ڊزائين ڪيل
| data7        = {{{designer|}}}

| label8       = پورٽريٽر
| data8        = {{{portrayer|}}}

| label9       = جي آواز سان
| data9        = {{{voice|}}}

| label10      = موشن ايڪٽر
| data10       = {{{motion_actor|}}}

| label11      = {{{lbl1|}}}
| data11       = {{{data1|}}}

| label12      = {{{lbl2|}}}
| data12       = {{{data2|}}}

| label13      = {{{lbl3|}}}
| data13       = {{{data3|}}}

| label14      = {{{lbl4|}}}
| data14       = {{{data4|}}}

| label15      = {{{lbl5|}}}
| data15       = {{{data5|}}}

| header20     = {{#if: {{{noinfo|}}} || {{#if: {{{full_name|}}} {{{alias|}}} {{{aliases|}}} {{{nickname|}}} {{{nicknames|}}} {{{race|}}} {{{species|}}} {{{gender|}}} {{{title|}}} {{{occupation|}}} {{{position|}}} {{{class|}}} {{{affiliation|}}} {{{alignment|}}} {{{fighting_style|}}} {{{weapon|}}} {{{family|}}} {{{spouse|}}} {{{spouses|}}} {{{significant_other|}}} {{{significant_others|}}} {{{children|}}} {{{relatives|}}} {{{religion|}}} {{{origin|}}} {{{home|}}} {{{nationality|}}} {{{data21|}}} {{{data22|}}} {{{data23|}}} {{{data24|}}} {{{data25|}}} | {{If empty |{{{info-hdr|}}} |Information }} }} }}

| label21      = پورو نالو
| data21       = {{{full_name|}}}

| label22      = {{#if: {{{alias|}}} | ٻيو نالو | Aliases }}
| data22       = {{If empty |{{{alias|}}} |{{{aliases|}}} }}

| label23      = {{#if: {{{nickname|}}} | سڏڻ جو نالو | Nicknames }}
| data23       = {{If empty |{{{nickname|}}} |{{{nicknames|}}} }}

| label24      = {{#if: {{{race|}}} | بُڻ | Species }}
| data24       = {{If empty |{{{race|}}} |{{{species|}}} }}

| label25      = جنس
| data25       = {{{gender|}}}

| label26      = عنوان
| data26       = {{{title|}}}

| label27      = {{#if: {{{occupation|}}} | ڌنڌو| {{#if: {{{position|}}} | رتبو | Class }} }}
| data27       = {{If empty |{{{occupation|}}} |{{{position|}}} |{{{class|}}} }}

| label28      = {{#if: {{{affiliation|}}} | لاڳاپو | Alignment }}
| data28       = {{If empty |{{{affiliation|}}} |{{{alignment|}}} }}

| label29      = وڙهڻ جو انداز
| data29       = {{{fighting_style|}}}

| label30      = هٿيار
| data30       = {{{weapon|}}}

| label31      = ڪٽنب
| data31       = {{{family|}}}

| label32      = {{#if: {{{spouse|}}} | جيون ساٿي | Spouses }}
| data32       = {{If empty |{{{spouse|}}} |{{{spouses|}}} }}

| label33      = {{#if: {{{significant_other|}}} | نمايان {{nowrap|other}} | Significant {{nowrap|others}} }}
| data33       = {{If empty |{{{significant_other|}}} |{{{significant_others|}}} }}

| label34      = ٻارڙا
| data34       = {{{children|}}}

| label35      = رشتيدار
| data35       = {{{relatives|}}}

| label36      = ڌرم
| data36       = {{{religion|}}}

| label37      = {{#if: {{{origin|}}} | Origin | Home }}
| data37       = {{If empty |{{{origin|}}} |{{{home|}}} }}

| label38      = قوميت
| data38       = {{{nationality|}}}

| label39      = {{{lbl21|}}}
| data39       = {{{data21|}}}

| label40      = {{{lbl22|}}}
| data40       = {{{data22|}}}

| label41      = {{{lbl23|}}}
| data41       = {{{data23|}}}

| label42      = {{{lbl24|}}}
| data42       = {{{data24|}}}

| label43      = {{{lbl25|}}}
| data43       = {{{data25|}}} 

| header50     = {{#if: {{{data31|}}} {{{data32|}}} {{{data33|}}} {{{data34|}}} {{{data35|}}} | {{{extra-hdr|}}} }}

| label51      = {{{lbl31|}}}
| data51       = {{{data31|}}}

| label52      = {{{lbl32|}}}
| data52       = {{{data32|}}}

| label53      = {{{lbl33|}}}
| data53       = {{{data33|}}}

| label54      = {{{lbl34|}}}
| data54       = {{{data34|}}}

| label55      = {{{lbl35|}}}
| data55       = {{{data35|}}}

}}&lt;!-- Start tracking
--&gt;{{Main other
|{{#if: {{{lbl35|}}} {{{data35|}}} {{{lbl25|}}} {{{data25|}}} {{{lbl5|}}} {{{data5|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|5{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl34|}}} {{{data34|}}} {{{lbl24|}}} {{{data24|}}} {{{lbl4|}}} {{{data4|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|4{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl33|}}} {{{data33|}}} {{{lbl23|}}} {{{data23|}}} {{{lbl3|}}} {{{data3|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|3{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl32|}}} {{{data32|}}} {{{lbl22|}}} {{{data22|}}} {{{lbl2|}}} {{{data2|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|2{{PAGENAME}}]]
}} }} }} }}&lt;!--
--&gt;{{Ensure AAA contrast ratio|base={{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|category={{Main other|[[Category:Articles using infoboxes for fictional elements with invalid color combination]]}}}}}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{Main other|[[Category:Pages using infobox character with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox character]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;| adapted_by | affiliation | alias | aliases | alignment | alt | caption | children | class | color | colour | creator | based_on | data1 | data2 | data3 | data4 | data5 | data21 | data22 | data23 | data24 | data25 | data31 | data32 | data33 | data34 | data35 | designer | extra-hdr | family | fighting_style | first | first_date | first_issue | first_major | first_minor | firstgame | franchise | full_name | gender | home | image | image_size | image_upright | info-hdr | last | last_date | last_issue | last_major | last_minor | lbl1 | lbl2 | lbl3 | lbl4 | lbl5 | lbl21 | lbl22 | lbl23 | lbl24 | lbl25 | lbl31 | lbl32 | lbl33 | lbl34 | lbl35 | motion_actor | multiple | name | nationality | nickname | nicknames | noinfo | occupation | origin | portrayer | position | race | relatives | religion | series | significant_other | significant_others | species | spouse | spouses | title | voice | weapon }}&lt;noinclude&gt;
{{دستاويز}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fi2549d1i02858a8nguorg8obaxqzf1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318938</id>
      <parentid>318935</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:00:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>ليبل جا نالا سنڌيءَ ۾ رکيا ويا</comment>
      <origin>318938</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7718" sha1="o0hot40r4yvwf4okkump0x985s9hyiw" xml:space="preserve">{{Infobox
| bodystyle    = border-spacing: 2px 5px;

| above        = {{If empty |{{{name|}}} |&lt;includeonly&gt;{{PAGENAMEBASE}}&lt;/includeonly&gt; }}
| abovestyle   = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} | color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| subheader    = {{#if: {{{series|}}}{{{franchise|}}} | {{#if: {{{series|}}} | ''{{{series|}}}'' | {{{franchise|}}} }} character{{#if: {{{multiple|}}} | s }} }}

| image        = {{#invoke:InfoboxImage|InfoboxImage|image={{{image|}}}|size={{{image_size|}}}|sizedefault=frameless|upright={{{image_upright|1}}}|alt={{{alt|}}}}}
| caption      = {{{caption|}}}

| headerstyle  = background: {{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} |#DEDEE2 }}; {{#if: {{{color|}}}{{{colour|}}} |color: {{Greater color contrast ratio|{{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|black|white }}; }}

| label1       = پھريون ڏيک
| data1        = {{#if: {{{first|}}} | {{{first|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{first_major|}}} |minor_work={{{first_minor|}}} |issue={{{first_issue|}}} |date={{{first_date|}}} }} }}

| label2       = پھرين راند
| data2        = {{{firstgame|}}}

| label3       = پويون ڏيک
| data3        = {{#if: {{{last|}}} | {{{last|}}} | {{#invoke:Formatted appearance|getFormattedAppearance|major_work={{{last_major|}}} |minor_work={{{last_minor|}}} |issue={{{last_issue|}}} |date={{{last_date|}}} }} }}

| label4       = جي سرجيل
| data4        = {{{creator|}}}

| label5       = بنياد تي 
| data5        = {{{based_on|}}}

| label6       = پاران ترتيب ڏنل
| data6        = {{{adapted_by|}}}

| label7       = ڊزائين ڪيل
| data7        = {{{designer|}}}

| label8       = پورٽريٽر
| data8        = {{{portrayer|}}}

| label9       = جي آواز سان
| data9        = {{{voice|}}}

| label10      = موشن ايڪٽر
| data10       = {{{motion_actor|}}}

| label11      = {{{lbl1|}}}
| data11       = {{{data1|}}}

| label12      = {{{lbl2|}}}
| data12       = {{{data2|}}}

| label13      = {{{lbl3|}}}
| data13       = {{{data3|}}}

| label14      = {{{lbl4|}}}
| data14       = {{{data4|}}}

| label15      = {{{lbl5|}}}
| data15       = {{{data5|}}}

| header20     = {{#if: {{{noinfo|}}} || {{#if: {{{full_name|}}} {{{alias|}}} {{{aliases|}}} {{{nickname|}}} {{{nicknames|}}} {{{race|}}} {{{species|}}} {{{gender|}}} {{{title|}}} {{{occupation|}}} {{{position|}}} {{{class|}}} {{{affiliation|}}} {{{alignment|}}} {{{fighting_style|}}} {{{weapon|}}} {{{family|}}} {{{spouse|}}} {{{spouses|}}} {{{significant_other|}}} {{{significant_others|}}} {{{children|}}} {{{relatives|}}} {{{religion|}}} {{{origin|}}} {{{home|}}} {{{nationality|}}} {{{data21|}}} {{{data22|}}} {{{data23|}}} {{{data24|}}} {{{data25|}}} | {{If empty |{{{info-hdr|}}} سُڌُسماءُ }} }} }}

| label21      = پورو نالو
| data21       = {{{full_name|}}}

| label22      = {{#if: {{{alias|}}} | ٻيو نالو | Aliases }}
| data22       = {{If empty |{{{alias|}}} |{{{aliases|}}} }}

| label23      = {{#if: {{{nickname|}}} | سڏڻ جو نالو | Nicknames }}
| data23       = {{If empty |{{{nickname|}}} |{{{nicknames|}}} }}

| label24      = {{#if: {{{race|}}} | بُڻ | Species }}
| data24       = {{If empty |{{{race|}}} |{{{species|}}} }}

| label25      = جنس
| data25       = {{{gender|}}}

| label26      = عنوان
| data26       = {{{title|}}}

| label27      = {{#if: {{{occupation|}}} | ڌنڌو| {{#if: {{{position|}}} | رتبو | Class }} }}
| data27       = {{If empty |{{{occupation|}}} |{{{position|}}} |{{{class|}}} }}

| label28      = {{#if: {{{affiliation|}}} | لاڳاپو | Alignment }}
| data28       = {{If empty |{{{affiliation|}}} |{{{alignment|}}} }}

| label29      = وڙهڻ جو انداز
| data29       = {{{fighting_style|}}}

| label30      = هٿيار
| data30       = {{{weapon|}}}

| label31      = ڪٽنب
| data31       = {{{family|}}}

| label32      = {{#if: {{{spouse|}}} | جيون ساٿي | Spouses }}
| data32       = {{If empty |{{{spouse|}}} |{{{spouses|}}} }}

| label33      = {{#if: {{{significant_other|}}} | نمايان {{nowrap|other}} | Significant {{nowrap|others}} }}
| data33       = {{If empty |{{{significant_other|}}} |{{{significant_others|}}} }}

| label34      = ٻارڙا
| data34       = {{{children|}}}

| label35      = رشتيدار
| data35       = {{{relatives|}}}

| label36      = ڌرم
| data36       = {{{religion|}}}

| label37      = {{#if: {{{origin|}}} | پيڙھ | Home }}
| data37       = {{If empty |{{{origin|}}} |{{{home|}}} }}

| label38      = قوميت
| data38       = {{{nationality|}}}

| label39      = {{{lbl21|}}}
| data39       = {{{data21|}}}

| label40      = {{{lbl22|}}}
| data40       = {{{data22|}}}

| label41      = {{{lbl23|}}}
| data41       = {{{data23|}}}

| label42      = {{{lbl24|}}}
| data42       = {{{data24|}}}

| label43      = {{{lbl25|}}}
| data43       = {{{data25|}}} 

| header50     = {{#if: {{{data31|}}} {{{data32|}}} {{{data33|}}} {{{data34|}}} {{{data35|}}} | {{{extra-hdr|}}} }}

| label51      = {{{lbl31|}}}
| data51       = {{{data31|}}}

| label52      = {{{lbl32|}}}
| data52       = {{{data32|}}}

| label53      = {{{lbl33|}}}
| data53       = {{{data33|}}}

| label54      = {{{lbl34|}}}
| data54       = {{{data34|}}}

| label55      = {{{lbl35|}}}
| data55       = {{{data35|}}}

}}&lt;!-- Start tracking
--&gt;{{Main other
|{{#if: {{{lbl35|}}} {{{data35|}}} {{{lbl25|}}} {{{data25|}}} {{{lbl5|}}} {{{data5|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|5{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl34|}}} {{{data34|}}} {{{lbl24|}}} {{{data24|}}} {{{lbl4|}}} {{{data4|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|4{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl33|}}} {{{data33|}}} {{{lbl23|}}} {{{data23|}}} {{{lbl3|}}} {{{data3|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|3{{PAGENAME}}]]
 | {{#if: {{{lbl32|}}} {{{data32|}}} {{{lbl22|}}} {{{data22|}}} {{{lbl2|}}} {{{data2|}}} | [[Category:Articles using Infobox character with multiple unlabeled fields|2{{PAGENAME}}]]
}} }} }} }}&lt;!--
--&gt;{{Ensure AAA contrast ratio|base={{If empty |{{{color|}}} |{{{colour|}}} }}|category={{Main other|[[Category:Articles using infoboxes for fictional elements with invalid color combination]]}}}}}}&lt;!--
--&gt;{{#invoke:Check for unknown parameters|check|unknown={{Main other|[[Category:Pages using infobox character with unknown parameters|_VALUE_{{PAGENAME}}]]}}|preview=Page using [[Template:Infobox character]] with unknown parameter &quot;_VALUE_&quot;| adapted_by | affiliation | alias | aliases | alignment | alt | caption | children | class | color | colour | creator | based_on | data1 | data2 | data3 | data4 | data5 | data21 | data22 | data23 | data24 | data25 | data31 | data32 | data33 | data34 | data35 | designer | extra-hdr | family | fighting_style | first | first_date | first_issue | first_major | first_minor | firstgame | franchise | full_name | gender | home | image | image_size | image_upright | info-hdr | last | last_date | last_issue | last_major | last_minor | lbl1 | lbl2 | lbl3 | lbl4 | lbl5 | lbl21 | lbl22 | lbl23 | lbl24 | lbl25 | lbl31 | lbl32 | lbl33 | lbl34 | lbl35 | motion_actor | multiple | name | nationality | nickname | nicknames | noinfo | occupation | origin | portrayer | position | race | relatives | religion | series | significant_other | significant_others | species | spouse | spouses | title | voice | weapon }}&lt;noinclude&gt;
{{دستاويز}}
&lt;!-- Add categories to the /doc subpage, not here! --&gt;
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>o0hot40r4yvwf4okkump0x985s9hyiw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>خاصخيلي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67742</id>
    <revision>
      <id>319054</id>
      <parentid>267348</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:10:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>182.189.92.189</ip>
      </contributor>
      <comment>گڊو</comment>
      <origin>319054</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="87346" sha1="13k3gebm81vcj6n7d90s5r0v1fc57sd" xml:space="preserve">'''خاصخيلي''' قبيلو هڪ سنڌي ڄاموٽ سماٽ قبيلو آهي جيڪو پاڪستان جي سنڌ ۽ بلوچستان جي صوبن ۾ ملندو آهي. ڊاڪٽر بلاول لکي ٿو تہ اهي خاص خيل خان سما جي اولاد مان آهن، ھن حوالي سان  جيڪو 14 صدي عيسويء ۾ رهندو هو. خاصخيلي قبيلو پنهنجي شاندار ثقافتي ورثي ۽ روايتن جي ڪري مشهور آهي، ۽ بنيادي طور تي زراعت ۽ مال پالڻ ۾ مصروف آهن. ”خاصخيلي“ جو لقب سمن جي اڳواڻ خاصخيلي خان سما سان جڙيل آهي، جيڪو 14 صدي عيسويءَ ۾ هڪ اهم شخصيت هو. هو سما قبيلي جي باني ڄام انڙ جي اولاد مان هو ۽ پنهنجي بهادري، ڏاهپ ۽ رهبري جي صلاحيتن جي ڪري مشهور هو.
# '''خاصخيلي خان سما''' هڪ طاقتور ۽ بااثر اڳواڻ هو، جنهن سنڌ ۽ بلوچستان جي تاريخ کي سنوارڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو. هو هڪ عادل ۽ منصف حڪمران هو، پنهنجي ماڻهن سان پيار ڪندو هو، ۽ سندس ساٿين ۽ مخالفن وٽ هڪجهڙائي هئي.
# '''خاصخيلي جو لقب''' سندس نالي، خاص خيل مان نڪتل آهي، ۽ سندس اولاد ۽ پوئلڳن کي سڃاڻڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي، جيڪي خاصخيلي قبيلي جي نالي سان مشهور آهن. لقب جرئت، عزت ۽ رهبري جو مترادف بڻجي ويو آهي، جيڪو خاصخيل خان سما جي قدرن ۽ خوبين جي عڪاسي ڪري ٿو.
* '''خاصخيلي قبيلي جو شجرو''' سندن ڏاڏي خاصخيلي خان سما سان ملي ٿو، جيڪو سما قبيلي جي باني ڄام انڙ جي اولاد مان هو. هتي انهن جي نسب جو مختصر جائزو آهي:
* ڄام انڙ (سما قبيلي جو باني)
*  ڄام تماچي (پٽ ڄام انڙ)
* ڄام خير الدين (پٽ ڄام تماچي)
*  خاصخيلي خان سما (پٽ ڄام خيرالدين)
* حاجي خان خاصخيلي (پٽ خاصخيلي خان سما
*   محمد خان خاصخيلي (پٽ حاجي خاصخيلي)
* دوست محمد خان خاصخيلي (پٽ محمد)
*  سردار خان خاصخيلي (دوست محمد خان  خاصخيلي جو پٽ)
# خاصخيلي قبيلو هڪ امير ۽ پيچيده شجرو آهي، جنهن جون ڪيتريون شاخون ۽ ذيلي قبيلا آهن. هي صرف سندن اباڻي نسب جو مختصر جائزو آهي. خاصخيلي قبيلو، جنهن جون پاڙون پاڪستان جي سنڌ واري علائقي ۾ آهن، ان جي تاريخي تعلق سما خاندان سان آهي، جنهن 1351ع کان 15241ع تائين سنڌ تي حڪومت ڪئي. هيءَ قبيلو پنهنجي شهرت جي ڪري سُڃاتو وڃي ٿو، جنهن کي هڪ زبردست ويڙهاڪ سڏيو وڃي ٿو ۽ هڪ پيچيده تاريخ سان جڙيل آهي. علائقي جي سياسي ۽ سماجي .
# 1834ع ۾ انگريزن جي فتح کان پوءِ ڪيترن ئي خاصخيلي سپاهين کي منهن ڏيڻو پيو
جڏهن ته ٻين کي زبردستي سڄي برطانوي راڄ ۾ منتقل ڪيو ويو. 
* خاصخيلي سپاهين ۽ ارغون خاندان جي وچ ۾ لڙائي غالباً خطي ۾ قبضي ۽ اقتدار لاءِ وڏي جدوجهد جو حصو هئي.
* خندق جي جنگ (1438ع) : خاصخيلي سپاهين ڄام مدد خان جي اڳواڻيءَ ۾ سما خاندان جي لشڪر سان گڏ ارغون خاندان جي لشڪر سان گڏ، شاهه حسن ارغون جي اڳواڻيءَ ۾ ڍاڪا جي جنگ ۾ وڙهندا هئا. سما گهراڻي جي فتح ٿي، ۽ ارغون خاندان شڪست کاڌي.
* ٺٽي جي جنگ (1442ع): ٺٽي جي جنگ ۾ خاصخيلي فوجن جو وري ارغون خاندان جي لشڪر سان مقابلو ٿيو، جنهن جي نتيجي ۾ ارغون خاندان جي شڪست ۽ سما خاندان جو سنڌ تي قبضو ٿيو.
* لڙائي ۽ حملا: علائقي ۾ هلندڙ لڙائي ۽ اقتدار جي ويڙهه جي حصي طور خاصخيلي سپاهين ۽ ارغون خاندان جي لشڪر جي وچ ۾ ننڍيون ننڍيون لڙائيون ۽ حملا ٿي سگهن ٿا.
* خاصخيلي سپاهي پنهنجي بهادري، جنگي صلاحيتن ۽ سما خاندان سان وفاداريءَ جي ڪري مشهور هئا، ۽ ارغون خاندان جي خلاف ويڙهه ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.
# خاصخيلي“ جو نالو مختلف ٻولين ۽ رسم الخط ۾ مختلف انداز سان لکيل آهي. هتي ڪجهه مثال آهن:
'''# ثقافتي اهميت'''
*  خاصخيلي سنڌ جي شاهوڪار ثقافتي ورثي ۾ حصو ورتو آهي، انهن جون ڪيتريون ئي روايتون ۽ رسمون اڄ به رائج آهن.
*  '''وراثت''' خاصخيلي سنڌ جي تاريخ ۽ ثقافت جو هڪ اهم حصو رهيو آهي، جن مان ڪيترائي اڃا تائين قبيلي جا ميمبر آهن.
* '''پاڪستان ۾ پکڙجڻ''' خاصخيلي نه رڳو سنڌ ۾ پر پاڪستان جي ٻين حصن جهڙوڪ بلوچستان ۽ پنجاب ۾ به وڏي تعداد ۾ آھن .
* سما خاندان جي دور ۾، خاصخيلي ماڻهن مختلف قسم جا ڪم ڪيا، جن ۾ 
 # '''فوجي خدمت خاصخيلي''' ويڙهاڪ سما فوج ۾ سپاهين، گهوڙي سوارن ۽ ڪمانڊرن طور ڪم ڪندا هئا، سلطنت کي ٻاهرين خطرن کان بچائيندا هئا.
# '''ايڊمنسٽريشن''' خاصخيلي ماڻهو انتظامي ڍانچي ۾ اهم عهدن تي فائز رهيا، سما حڪمرانن جا گورنر، وزير ۽ صلاحڪار به رهيا.
# زراعت ڪيترائي خاصخيلي ماڻهو زراعت، فصل پوکڻ ۽ سمن حڪمرانن پاران کين ڏنل زمينون سنڀالڻ ۾ مشغول هئا.
# '''واپاري ۽ واپار''' خاصخيلي واپارين ۽ واپارين علائقي جي معيشت ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، سڄي سلطنت ۾ سامان ۽ شين جي واپار ۾.
#  مذهبي ۽ ثقافتي قيادت
# '''خاصخيلي شخصيتون''' مذهبي اڳواڻن، عالمن ۽ ثقافتي روايتن جي محافظ جي حيثيت ۾ اهم عهدن تي فائز رهيون.
# '''زمينداري''' خاصخيلي خاندانن وٽ خاص زمينون هيون، جن کي هو منظم ۽ پوکيندا هئا، جنهن ڪري آمدني جو هڪ مستحڪم ذريعو مهيا ڪيو ويندو هو.
# ٽيڪس گڏ ڪرڻ*: خاصخيلي جا عملدار سما حڪمرانن طرفان محصول ۽ محصول گڏ ڪرڻ جا ذميوار هئا.
# انصاف ۽ قانون نافذ ڪرڻ*: خاصخيلي ماڻهو جج، مئجسٽريٽ ۽ قانون لاڳو ڪندڙ اهلڪارن جي حيثيت ۾ ڪم ڪندا هئا، بادشاهت ۾ امن امان کي برقرار رکندا هئا.
# شاهي باڊي گارڊ خاصخيلي سما حڪمرانن کي ذاتي حفاظت فراهم ڪئي،
#  وفادار ۽ قابل اعتماد محافظ جي حيثيت ۾ خدمت ڪري رهيو آهي.
# اهي ڪردار خاصخيلي ماڻهن جي سما خاندان جي انتظام، معيشت، ثقافت ۽ فوجي طاقت ۾ مختلف قسم جي تعاون کي ظاهر ڪن ٿا.
#  ”شاهي محافظ خاصخيلي فوج سما کي ذاتي جاني تحفظ فراهم ڪيو.
حڪمرانن، پيارن ۽ معتبر محافظن جي حيثيت ۾ حڪومت ڪري رهيا آهن.  اهي ڪردار تنوع ڏيکارين ٿا.
*  '''سما خاندان ۾ اشرافيه جو حصو''':
 3. انتظاميه.  اقتصاديات، ثقافت ۽ فوجي طاقت تاريخي حوالن ۽ خاصخيلي روايتن موجب هيٺيان خاصخيلي سما حڪمرانن جا ويجها ساٿي ۽ معتبر صلاحڪار طور سڃاتا ويندا هئا.
* تاريخي حوالن ۽ خاصخيلي روايتن موجب هيٺيان خاصخيلي شخصيتون سما حڪمرانن جا ويجها ساٿي ۽ قابل اعتماد صلاحڪار ٿي سڃاتا ويندا هئا
* ڄام عليدار خاصخيلي، ڄام نظام الدين دوم جو قابل اعتماد صلاحڪار ۽ ڪمانڊر هو، پنهنجي بهادري ۽ حڪمت عملي جي ڪري مشهور هو.
* ڄام ڪنڊو خاصخيلي: ڄام نندو جو وفادار ساٿي، هن سلطنت جي مختلف علائقن ۾ گورنر ۽ منتظم طور خدمتون سرانجام ڏنيون.
ڪتاب جينس لوجي آف خاصخيلي.
# '''ڪتاب ذاتين جي انسائيڪلوپيڊيا جلد ٻيو''' 
خاص خيلي هڪ سنڌي سماٽ ذات آهي پر هڪ مخصوص گھڙ سوار فوجي ذات وارن جو نالو آهي جن جو تعلق راجا بادشاه حاڪم حڪمران سان آهي اهي هنن جا خاص گھوڙي سوار فوجي سپاھي ھئا  سنڌي لغات مطابق خاص خيلي جي معني آهي. خاص - خيلي با گھوڙي سوار سپاہي شهسوارن جو دستو مطلب وقت جي حاڪمن جو مخصوص طبقو جن جو تعلق انهن جي ذات سان هو فيروز اللغات جي مطابق خاص معني نج ذاتي پنهنجو، عمده، منتخب پیارو منظور نظر، لاڈلو به خیل معنی گروه جماعت گهڻا سوار گھٹا گھڙ گھوڙن جو در مطلب بادشاه حاڪم، راجا سپہ سالار جو اهو پنهنجو منتخب ٿيل گھوڙي سوار فوجی دستو جيڪو جن،گ جي وقت ھر اول دستي جو ڪم سر انجام ڏيندا ھئا. اڳتي ھلي اھو خاص طبقو ذات ۾ تبديل ٿي ويو. ڇاڪاڻ انھن خاص ماڻھن جي اولاد کي خاص يا خاص طبقي وارن جي اولاد سڏيو ويو جيڪي اڳتي ھلي خاصخيلي سڏيا ويا.

*  '''المام ابي سعد عبدالڪريم بن محمد ابن منصور''' '''التميمي السعاني وفات ۶۲۲ ھجري''' ھڪ ڪتاب ٬ الانساب لکيو آھي جنھن جي پھرين جلد ۾ آھي قريش قوم جي خاص قبيلي جڏھن جھاد ڪيو تہ نسب جي ماھرن خاص جي پٺيان الخيلي لڳايو يعني سلطان جي لشڪر جي اڳواڻي ڪندڙ عربي ۾ گھوڙي کي خيل چيو وڃي ٿو.
معني سلطان جي لشڪر جي اڳواڻي ڪندڙ خاص سپه سالار جئين تہ اوائلي دور جنگيون گھوڙن تي چڙھي وڙھيون وينديون ھون جنھن ڪري اڳواڻي ڪندڙ ۽ ٻيا ھميشہ گھوڙن ۽ اٺن تي لشڪر وٺي ويندا ھئا ۽ اڳواڻي ڪندڙ يا سپہ سالار ھڪ خاص ۽ ڀلي گھوڙي تي سوار ھوندو ھو جنھن ڪري ان کي خيلي چيو ويندو ھو. اھا ان جي سڃاڻپ ھئي جيڪا اڳتي ھلي ھن ۽ ان جي خاندان جي سڃاڻپ بڻجي وئي ۽ پوء ذات ۾ بدلجي ويئي
* اھڙي طرح ھڪ ٻي عربي ڪتاب صبح الاعشي في في صناعتہ النشا ٬ جلد پھريون ٽاليف احمد بن علي القلقندي وفات ۸۴۱ ھجري لکيو آھي تہ ھي خاص اصل ۾ قريش آھن جيڪي بن زيد بن حجم بن جرام جن جو سلسلو آخر عدنان سان وڃي ملي ٿو.
* '''عربي نسب نامن جي مطابق''' 
خاص جو تعلق خيل سان آھي جئين لکيل آھي خاص ۽ خيل ٻنهي جي معني آھي گھوڙن جا خاص شھسوار ٬ پر جڏھن ٻنن لفظن کي آخر ۾ (ي) لڳايو وڃي تہ ھڪ لفظ مڪمل ٿيندو .
* جنھن خاص+خيل+ي يعني خاص خيلي مطلب ھڪ مخصوص قبيلي جو نالو.
خاصخيلي قبيلي وارا ان مان مطلب ڪڍن ٿا تہ ھو خاص گھوڙي سوار ھئا ٬ جن جو تعلق بہ ھڪ ذات يا قبيلي سان ھو ٬ انھي ڪري ھو عرب نسل سان تعلق رکندڙ آھن ۽ ۷۱۲ ع ۾ جڏھن محمد بن قاسم سنڌ تي حملو ڪيو تہ ان جي لشڪر ۾شامل ھئا ۽ ھو ھميشہ لاء سنڌ ۾ رھي پيا. عربي خاص خيل جو نسب ٬ عربي الانساب جي ڪتابن ۾ ھئين آيو آھي. ھي بنو ريام جي نسل مان آھن. جئين ريام بن حارث بن عبدالمدان بن حمير بن رعين ابن زيد بن الغوث بن سعد بن عوف بن عدي بن عوف بن عدي بن مالڪ بن زيد ابن شداد بن الھاد بن حمير لااصغر بن سيا بن ڪعب بن زيد المجھور ابن سھل بن عمرو بن قيس بن معاويته بن جشم بن عبد شمس ابن وائل بن الغوث بن قطن بن عريب بن زھير بن ايمن بن الھمسيع بن العرنيج بن حمير الاڪبر بن سبا بن بشجب بن يعرب بن قحطان بن ھود عليہ السلام.
* افغان قومون بہ پنھنجي ڪنھن خاص ذات جي پويان خيلي لڳايو جئين دائود خيل ٬ سليمان خيل وغيره انھي ڪري اڄ ڪلھ خيل ۽ خيلي جي ڪري سنڌ ۾ رھندڙ خاصخيلي جن جو پڻ سنڌ جي حڪمرانن جي خاص طبقي سان تعلق ھو .
* دنيا جي ھر شھنشاھ ٬ بادشاه ٬ حاڪم جا حڪومت ڪرڻ لاء ھلائڻ ۽ مستحڪم ڪرڻ لاء پنھنجا خاص ماڻھو ٬ اعتماد وارا ۽ گھڙ سوار فوجي ساٿي نور نظر ھوندا آھن ۽ انھن مٿان مختلف ڪمن جون ذميواريون ھونديون ھيون اھي ايترا با اختيار ۽ مختيار ھوندا ھئا جو جو وزير مشير ۽ امير انھن جا محتاج ھوندا ھئا انھن جي حرمراء ۽ محل کان وٺي بادشاھ جي ذاتي ڪمري تائين بنا ڪنھن روڪ ٽوڪ جي اچڻ وڃڻ ھوندو ھو.ھمشيہ بادشاه جي ذاتي ڪمن کا وٺي سر ۽ جان جي حفاظت ڪرڻ تائين انھن جي ذميواري ھوندي ھئي انھن کي خاصخيلي چيو ويندو ھو يعني راجا بادشاه يا حاڪم جا خاص ماڻھو ۽ انھن جي خاص ماڻھن جي اولاد  جئين تہ اھي خاص ماڻھو ھڪ نسل يا ھڪ خاندان جا نہ ھئا تنھن ڪري انھن کي ھڪ نسل يا نسب جو چئي نٿو سگھجي نہ ھو عرب ٿي سگھن ٿا نہ وري سنڌي ٬ خاصخيلي ھڪ خاندان جا فرد نہ آھن ھو مختلف ذاتين ۽ نسبن ۽ نسلن جو مجموعي نالو آھي جي حڪمران طبقي سان تعلق رکن ٿا جنھن ۾  ترڪ ازبڪ افغان عرب ڪرد منگول شيدي ۽ مقامي سنڌي ھوندا ھئا.
'''آئين اڪبر جلد پھريون ٬ تاريخ خورشيد جھان''' ٬ تاريخ پشتو ٬ سراج احمد علوي ٬ تاريخ فرشتہ جلد پھريون حافظ رحمت خاني ۽ بابر نامون ۾ 
* خاصخيلي کي افغان پٽاڻ ڏيکاريو ويو جن جو ڪم خيل يعني حفاظتي دستو ٻڌايو ويو آھي. ڪنھن ۾ خاص لشڪر يا انجي اڳواڻي ڪندڙ خيل يا خيلي سڏيو ويو جنھن کي امير غريب الخيلي بہ چوندا ھئا.
* '''قومن جي عالمي تاريخ ۾ لکيل آھي''' تہ مسلمان اسپين اتر آفريڪا ۽ ٻين ھنڌن تي قابض ٿيا تہ ھو مختلف علائقن ۾ڇائيجي ويا جنھن ڪري عيسائي واپارين جي پاڙ پٽجي وئي ۽ مسلمانن جي حملن ڪري ڪيترو ولڀننجيائي بادشاھت پنھنجو رعيت جو تحفظ نہ ڪري سگھي جنھن ڪري اتي زميني ملڪيت ۽ شخصي اطاعت جو بنياد پيو.
يورپ ۾ جاگيرداري نظام جو بنياد پڻ رومن شھنشاھت جي وقت ۾پيو ھو چوٿين صدي ۾ اتي زرعي پيداوار گھٽجي وئي جنھن ڪري ھارين کي پابند ڪيو ويو تہ ھو زرعي پوک ڪن جن کي سرف سڏيو وڃي سرف لاطيني ٻولي جي لفظ سروس مان نڪتو آھي .جرمن جي قبائلي رسم رواج مطابق جنگين کان مليل مال پنھنجن فوجن ۽ جوانن ۾ ورھائيندا ھئا انعام ۾ مليل زمين جا بڻجندا ھئا.
* اھي زمينون جنھن جي حوالي ڪيون وينديون ھون ٬ انھن کي ٻيلي يا خاصخيلي چوندا ھئا. مطلب تہ خاص ماڻھن يا سپہ سالارن جي اولاد . شير شاه سوري جو شجاع خان خاص خیلي اهڙی طرح سوين اهرا نالا آھن  جيڪي وقت جي حاڪمن ۽  بادشاهن جا خاص گھوڙي سوار سپہ سالار  هئا ڇا اهي سڀ خاص ماڻهو عرب نسل سان تعلق رکندڙ آھن .یا افغان انھن سڀنی جو تعلق الگ الگ نسلن سان هو جن ۾ عرب ٬ ترڪ ٬ ازبڪ ٬ افغان ٬ ڪرد ٬سنڌي  سماٽ يعني مقامی مائهن جو نسل شامل هو ان مان اها حقیقت بت پدری آهي ته خاصخیلی هڪ نسل جا نہ آھن پر هڪ طبقي سان تعلق رکندڙ  ذات أهي جيڪي پنهنجي وقت جا اعلی عملدار با همت سپه سالار ، بادشاهن جي اعتماد وارا ماڻھو ھئا. جنھن جو تعلق انھن جي ذات سان ھو. رحیم داد مولائي شیدائي رسالی ڳوٺ سدار ۾ خاص خيلي مضمون ۾  لكي ٿو خاص خیل جنگ جی میدان یا دربار جي موقعن تي سر خیل سوار دستن مان كي قابل اعتماد جانباز بادشاه پنهنجی لاء محافظ تيار ڪندا هئا جن کي اڄ  ڪلھ باڊي گارڊ  چون ٿا جنگ جي میدان ۾  خاصخیلی كي سر جاندار سڏيندا هئا جنگ جی میدان ۾  سڀنين اڳیان مقدم دستو رهندو هو. اهڙي طرح هڪڙو فوجن جي پٺيان هڪڙو دستو ساڄي کان ٻيو كابي كان ليڪن صفن جي نگرانی ڪرڻ تي خاص خیلي مقرر هئا هر فوجی دستی ۾  هڪڙو خاصخیلی بادشاه وٽ خبرون پهچائن لاء مامور هو. اهڙي خاص خيلي كي ڪیفیت نویس چوندا هئا ڪتاب سماٽ ۾  الهركيو ٻٽ لکي ٿو ته مسلمان بادشاهن هندو راجائن وانڱر بادشاهي  ڪيمپ لاء ھڪ خاص لشڪر تيار ڪيو، جيڪو بادشاهي شهر محلات ۽  جنگ جي وقت انهن جي مٿان پهرو ڏيندو هو، جن کي خاصخيلي چيو ويندو هو. شیخ صادق علي شير علي انصاري پنهنجي ڪتاب ۾  لكيو آھي ته خاصخیلی معنی خاص مددگار   ایچ اي روز لکيو آهي ته خاصخيلي بهاولپور جي هڪ ذات جيڪا  ماڇين جو هڪ پاڙو آهي.
* ھڪ خاصخيلي ٬ يعقوب محمد بهاول خان ٽئين جو وزیر هو پر بھاول چوٿین جي وقت ۾  انهن جي طاقت ختم ٿي ويئي.تاريخ ریگستان ۾  رائچند هیر جن لکيو آهي ته  خاصخيلي کي ٿر ۾ بجير چوندا آهن .
*  الاغاني ۾ آھي تہ خاصخيلي عرب جي زمين مان دنيا  جي ڪنڊ ڪرڇ ۾ ڦھليا آھن ٬ اھڙي طرح ڪتاب معجم البلدان ۾ لکيل آھي تہ خاصخيلي ڏکڻ ايشياء ۾ عرب کان آيا آھن حقيقت اھا آھي تہ ھي راجا بادشاهن جي اميرن گھوڙي سوارن جو دستو ھو جيڪو بادشاھ جي ڪھول خاندان جي جان جي حفاظت سميت حڪومتي معاملن جي نگراني ۽ سنڀال ڪندا ھئا انھن جي حفاظت عام حالتن ۽ جنگ جي صورت ۾ انھن جي حوالي ھوندي ھئي بادشاھ اھا ذميواري ان ڪري انھن جي حوالي ڪندا ھئا جو ھو وفادار ٬. بھادر ٬ اعتماد وارا ھئا جنھن لاء ضروري ھو تہ ھو بنيادي طور اھڙيءَ خاندان سان يا نسب يا نالي واري سان تعلق رکندڙ ھجن جنھن تي ڀروسو ڪري سگھجي پيو ۽ گھڻي قدر انھن جو تعلق بادشاه جي خاندان مان ھوندو ھو. سنڌ ۾ مومل ۽ مينڌري مشھور آھي مومل راجا نند جي ڌي ھئي ۽ سندس ٻي ڌيءَ ناتر نالي مان ھئي جيڪا مومل کان پوء ھتي رھڻ
 مناسب نہ سمجھيو ۽ گمناميءَ جي زندگي گذارڻ لاء سنڌ ڏانھن ھلي آئي ۽ لاھري کان دڙٻو (ڪراچي واري جاھي جو پراڻو نالو)پھتي انھن ڏينھن ۾ سيوھاڻي وارو رستو مواصلات واپار ۽ اچ وڃ لاء واڌو ذريعو ھو ناتر انھي رستي تي نارا ٿر جبل وٽ رھائش اختيار ڪئي جيڪو سون مياڻي دڙٻو ۽ لاھري بندر ڏانھن ويندڙن رستي جو چوسول ھو. ھن ھتي ھيبت نالي واري خاصخیلي سان شادي ڪئي جنھن جي نالي تي اڄ بہ ڳوٺ رونيو رڪارڊ ۾موجود آھن ديھہ موکيءَ ٬ ديھہ مٺان ٬ ديھہ تائيسر ٬ ديھہ صفوران ٬ جيڪي گڏاب ٽائون ۾ آھن ۽ پٽ مادل جي نالي وارو ڳوٺ بہ موجود آھي .
* خاصخيلي قبيلو سنڌ جي ھر ضلعي ۾ اڪثريت ۾ رھي ٿي فخر خاصخيلي سڏرائيڻ ٿا .
اھڙي طرح محترم خير محمد ٻرڙو پنھنجي غلطي تسليم ڪندي چئي ٿو موکان ذاتيون جي انسائيڪلوپيڊيا جي پھرين ڇاپي ۾ خاصخيلي جي غلط معني لکجي وئي انھي لاء معافي ۽ پنھنجي ڪتاب ذاتين جي انسائيڪلوپيڊيا جي ٽين ڇاپي ۾ لکي ٿو خاصخيلي عربي زبان جي بن لفظن جو مرڪب آھي خاص يعني چڱو نج ذاتي اعلي ۽ خيلي معني گھوڙي سوار يا شھسوار فوجي يا لشڪر جو اڳواڻ  خاصخيلي حضرت ابراهيم عليه اسلام جي نسل مان منصور جو اولاد عرب آھن. جيڪي محمد بن قاسم جي لشڪر سان گڏ راجا ڏاھر سان جنگ ڪئي رحیمداد خان مولائی شیدائی تاریخ خاصخيلي ۾ لكي ٿو تہ خاصخیلی اصل ۾  عرب آهن، جيڪي عمان كان نڪري پهريان مڪران پوء لسٻيلي ۾ داخل ٿيا. محمد بن قاسم سان مكران ۾  محمد محمد بن هارون ، ٽي هزار لشكر سان گڏ همراه ٿي هليو، جنھن تہ مڪران به رهندڙ 
* خاصخيلي عرب مجاهد هنا محترم ملڪ محسن علي محسن لکي ٿو  خاصخيلي قبيلو سنڌ سمیت عربستان، مصر، هندستان و ملڪ جي گھڻن بين ھندن تي آباد آهي . هنن تالپورن جي ڪمان هیٺ انگریزن سان جنگ ڪئي، جنهن ڪري تالپورن ۽ ٻين راڄن ۾  سندن وڏي عزت هوندي هئي انهن مان ڪيترين ھي نه وزارت جا عھدہ ماڻيا هئا مير علي مراد تالپور  پنهنجي مقرب يعني خاصخيلي کي خان صاحب جي لقب سال پڪاريندو هو هي سيدن، تالپورن عباسین و اميرن جي حرمن جا پاسبان هئا يعقوب محمد خان حامیان بھاول خان سوم عباسي جو وزير هو، جنهنجو ان وقت وڏو نالو هو هي پير پاڳاري جي لشڪر جا مجاھد ھئا حر تحريڪ ۾  حصو وٺي پنھنجو سنھيري لفظن ۾  پنهنجو نالو لکارایائون شهید بجو بادشاه جي شجاعت ۽  بھادري  زنده مثال آهي .
 '''ڪتاب ذاتيون جي انسائيڪلوپيڊيا ٽيون ڇاپو
لکيک خيرمحمد ٻرڙو سيوھاڻي'''.
تاريخ خاصخيلي ۾ رحيمداد خان مولائي شيدائي لکي ٿو خاصخيلي قبيلي جو نسب
خاصخيلين كي غلام ڪوٺڻ سراسر غلطي آهي ضرورت آهي ان جي ته بندوبست ڪيو وڃي : ملت كي ڪاوڙيل دماغن كان باز ركيو وڃي جيڪي مسلمانن جي عضون كي وڊي اخوت اسلام کي پامال ڪري انتشار جي وبا پکیڙن ۾ سرگرم آهن خاصخيلي اصل ۾  عرب آهن جيڪي عمان كان نڪري پهريون مڪران ۽ پوء  لس ٻیلی ۾ رهائش پذیر ٿیا سندن سردار محمد بن هارون نميري قبيلي جو سردار هو. سندن شمار عرب المستعریہ نمبرا باهریان عرب يعني حضرت ابراهیم جو نسل ٻاهریان ان
ڪري ڄاڻايل آهي ته جو حضرت ابراهيم جو وطن بابل هو جو عراق ۾ آهي، اتان نڪري عربستان ۾  پکرجی ویا قریش جو قبیلو قیدار
حضرت اسماعیل جو ہیو نمبر پٽ جي نسل مان آهن. قيدار جي نسل مان عدنان جي شاخ مان محمد رسول الله ﷺ پیدا ٿیا.  عرب مان هو ۽  سندن ڏاڏو حضرت ابراهیم علیه السلام جنهن جو نسل عرب ۾ پکراجي ويو نميري منصور جو اولاد آهن جنهن جي اولاد مان هيٺيان قبيلا شمار ڪیا وڃن ٿا (۱) بنو حرام (۲) بنو خفاف (۳) بنو سمان (۴) بنور عل (۵) بنو ذكوان (1) بنو مطر (بنو تنفذ (۹) بنو رفاعه (۱۰) بنو شرید (۱۱) بنو قبته (۱۲) سلامان (۱۳) بنو هوازن (۱۴) مازن (۱۵) بنو سعد (۱۲) بنو نصر (۱۷) بنو مره (۱۸) نميري (۱۹) بنو هلال (۲۰) بنو مجد (۲۱) بنو البكا (۲۲) بنو معاویہ (۲۳) بنو جعفر (۲۴) بنو ودان (۲۵) بنو عجلان (۲۶) بنو ضميره (۲۷) بنو ثقیف .
 (۲) خاصخيلي جي لغوي معني: خاصخيلي نالو ٻن لفظن جو مرڪب آهي .
* (۱) خاص معنى نج يا ذاتي 
* (۲) خيل معنى فوج يا جماعت ٻئي لفظ عربي آهن. جيتوڻيڪ خاصخیلین هر دور ۾  جهاد في سبيل ۾  بر حصو وٺندا رهيا. تنهن ڪري هن مجاهد قبيلي تي اهو نالو پيو جيڪڏهن غير عرب هجن ها ته عربي نالي سان ڪون سڏجن ها ان ۾  شڪ ڪونهي ته اسلام جن غير عرب ذاتين کي پنهنجي آغوش ۾  هند دنو تن كي عزت ڏين لاء بلند تي لقب ڏنا مثلاً غير عرب قومن كي شيخ“ جو خطاب ڏنو جنهن جي معنى آهي بزرگ یا سردار يا وڏي عمر جو ماڻهو يا جنهن جي عمر ۵۰ ورهين كان مٿي هجي ليڪن سنڌ ۾  شیخ گھٽ ذات تصور ڪن ٿا مگر خاص خیل نالو جنگي قوت سان تعلق رکي تو يعني چونڊ سپاهي خيل لفظ اڪثر بلوچستان افغانستان ۽ اتر پنجاب ۾ اڄ به سڏجي ٿو مثلاً بلوچستان ۾ سردارن جي جماعت كي سردار خیل چون ٿا سليمان خيل معنى سليمان جي جماعت دائود خيل معنى دائود جي جماعت يعني خاص خيل نالي مان ظاهر آهي ته هي ذات عربي نسل مان آهي..
(۳) فوج خاصة جو پس منظر خاص خيل معنى &quot;فوج خاصة اها خاص فوج جيڪا بارگاه سلطاني ۾ حاضر رهندي : سفر حضر ۾ بادشاهن سان هم رڪاب رهندي هئي. انهن كي اج ڪلھہ بادي گارڊ چئجي ٿو. انهي فوج ۾ اهڙا سپاهي چوندبا هئا جيڪي قد ۽ بت شڪل صورت، قوت ۽ جسارت ۾ خاص طور اعلی هجن انهن جون وردیون خوبصورت هیون ۽  هٿيارن سان مسلح هنا.
سندن هٿيارن تي سون ۽ چاندي جو ڪم ڪيل هو، خاص خيل فوج جو رواج ساساني حاڪمن وڌو.
۱. جيتوٹیڪ پوئین ساساني شهنشاه جي ارد گرد خاص خيل فوج جو تعدا ۲۰۰۰ چار هزار هو ۽ اهي ديلم جا جوان هئا. 
* قدسيه جی لڑائی ۾  ایرانین جي شڪست کائڻ كان يوم انهن اسلام قبول ڪيو  ۽ اسلامي لشڪر جي سپهه سالار حضرت سعد بن ابي وقاص انھن کي ڪوفي جي ڇانوڻي ۾ رکيو .خاص خيل فوج جو شروعاتي حالات ھتان شروع ٿين ٿا. مسلمان بادشاهن جي بہ انھي ساڳي طريقي تي محافظ فوجين جا دستا مقرر ڪيا ھئا  جيتوڻيڪ سلجوقي شهنشاهن خاص خيل تي فوجي اصطلاح ۾  مفردان&quot; نالو رکيو ۽  هر هڪ سپاهي جو نالو رجسٽر ۾  داخل ڪيو جن وٽ نقري، ڍالون سون سان مڙهيل : نقري نيزا هئا جن تي طلائي جو ڪم ڪيل هو انهن مان هر ۵۰ سپاهین جي مٿان هڪڙو و عملدار مقرر هو جو ڪم كين ورهائي ڏیندو هو پیادن خاص خیل جو تعدا ۴۰۰۰ چار هزار هو هر هزار دستي ۾  الگ ذات جا سپاهي هئا.

# مولانا عبد الرزاق ڪانپوري: نظام المڪ طوسي ص ۲۴۷ ۲۴۸ کراچي.
# نوٽ خاصه اها صفت جيڪا ڪنهن ماڻهو لاء خاص هجي. 
*شخصي حڪومت هجي جمهوري گڏيل حکومت هجي يا سامراجي محافظ فوج جو وجود هر هند نظر اچي تو ساساني شهنشاهیت ۾  چوڌاري آخري شهنشاه جي حفاظت لاء ٣٠٠ تي سئو پهلوان مقرر هئا جن مٿان سياه ڪماندر هو. اهي چونڊ
جوان هئا ارد گرد پنهنجي قابل اعتماد محافظ فوج كي پنهنجي بچا لاء روانو ڪيو ۽  عربن جي فتح كي ڏسي هنن خوشي سان اسلام قبول ڪيو.
* (مقريزي: ج ۱ ص ۱۶۶ مصر.)

*  نادر شاه جي محافظ فوج جو تعداد ۲۰۰۰ ڇه هزار هو احمد شاه ابدالي هن فوج مٿان سپه سالار هو هي تاريخي مثال هتي ان ڪري ڏنا ويا جيئن پڙهندڙ کي فوج جي اهميت ۽ محافظ فوج جي اصليت ۽ ڪيفيت ۽ ڪردار جو پتو پئجي سگهي.
احمد شاه ابدالي نادري محافظ فوج لاء ڏسو ڊاكٽر هري رام گپتا جي پنجاب ۾ آخری مغلیہ حکومت ۱۷۰۷ ع كان ١٨٩٣ ع
ص ۵۸۱ لاهور ۱۹۴۴ ع.

*  تاتاري سردارن جڏهن چنگیز خان كي خاني جو لقب ڏنو هو تڏهن پنهنجي حفاظت لاء تاتاري لشڪر مان بهادر نوجوان
سپاهین مان قابل اعتماد نوجوان چونڊي هڪڙي محافظ فوج يعني &quot;ڪبشڪ&quot; تيار ڪئي هئي هڪڙي لشڪر جو نالو چن گر هو يعني ساڄي پاسي واري فوج ٻي لشڪر جو نالو هو &quot;برن گر“ يعني كابي پاسي واري فوج چنگیز خان جو فوجي نظام مضبوط هو ذهن ذهن سوارن سو سو سوارن جا دستا جن مٿان سالار مقرر هئا. انهي طرح هڪ هزاري پنج هزاري ڏه هزاري ويه هزاري جرنل عهدن تي مقرر هئا هي بيان ان ڪري ديون تا جيئن خاص خيل فوجي دستن جي صورت نمایان ٿئي.
مرتضی احمد خان تاریخ اقوام عالم ص ۴۱۸ علمي پرنٹنگ پریس لاهور.

* فوجي خدمات فتوحات سنڌ : مڪراڻ هڪ جابلو علائقو آهي هتي جا رهاڪو أڪثر فساد ڪندا هئا ۲۰ صدي تائين مڪراني بلوچ انگريزن خلاف فساد ڪندا رهيا ان كان سواء حجاج بن يوسف جي ڏينهن ۾  علاقي ڀائرن فساد ڪري عمان كان ڀجي مڪران ۾ پناه ورتي فسادين كي روڪڻ لاء حجاج محمد بن هارون كي مڪران جو عامل مقرر ڪيو، جنهن پنهنجي جماعت جنهن ۾ خاص خیل شامل هئا. علاقين كي قيد ڪيو هو. باقي جيڪي بچيا هئا تن سنڌ ۾ راجا ڏاهر وٽ اچي پناه ورتي هئي. محمد بن قاسم جي لشڪر ۾ شامي : عراقي سپاهي هئا. محمد بن قاسم جڏهن شيراز كان مڪران پهتو تڏهن محمد بن هارون ۳۰۰۰ تي هزار لشڪر سان سائس همراه ٿي هليو جنهن ۾ اڪثر مڪران ۾ رهندڙ عرب مجاهد هئا جن جي بازن جي قوت سان لس ٻیلو فتح ٿيو محمد بن هارون هتي وفات ڪئي سندن مزار لس ٻيلي ۾ زیارت گاه آهي اج تائين لس بيلي ۾ خاصخيلي رهن تا وري جيڪي غازي محمد بن قاسم سان سنڌ ۾ داخل ٿیا تن ديبل، نيرن ڪوٽ. سیوستان برهمن آباد الورم ملتان تائین جهاد ۾ حصو ورتو ۽  سنڌ ۾  تري پكڙي جي ويا. ۱۵ اهي اج به صديقي، فاروقي، بنو حارث بنو تمیم انصار بنو مغیره ۽ خاص خیل و غیره سڏ جن ٿا ۱۲.
۱۵ محمد بن هارون نميري لاو ڏسو چچنامو تحفته الڪرام ۽  ٻيون سنڌ جون تاريخون تحفة الڪرام ۾ غلطي سان محمد بن هارون کي امير همزه جو اولاد لكيو آهي پر هو نميري هو.

* وليد بن عبد الملڪ کان پوء سندس ڀاء سلیمان بن عبد الملڪ دمش جي تخت تي ويٺو تنهن عربي لشڪر كي سنڌ ۾  رهن لاء حڪم ڏنو، انهن مجاهدن سنڌ جي هندو عورتن کي اسلام جي دائري ۾ آڻي ساڻس شاديون ڪيون، سنڌ جي ڄاموٽ عربي نسل وارين ذاتين كي سندن نالن مان سڃاڻي سگهون ٿا.

* محمود غزنوي جو دور : ١٠٣٦ع سلطان محمود سومنات فتح ڪرڻ کان پوء مولندي منصوره جو عربي ریاست جو خاتمو ڪيو سنڌ ۾ جيڪي به عرب سردار یا جاگیردار هئا تن کي سند مان لڏائي ڇڏيو فقط اهي عرب قومون سند ۾ رهن آناشين جنهن مان مقابلي جو خطرو ڪون هو جهڙوڪ قاضي مڪتبن جا آخوند. هنرمند. ڪاریگر ۽  ڪاشتکار جي گهر بار ڪري ويهي رهيا هئا انهن ۾ خاصخيلي جن ۾ فوجی اسپرت هئو سلطاني فوجين ۾  داخل ٿیا چاڪاڻ ته مال غنیمت مان حڪمرانن کي پنجون حصو ملندر هو باقي سپاهين ۾  وڙهائي چڏيندا هئا. ١٤. انهيء مال غنیمت ڪري سلطان محمود جي لشڪر  ۾ ڀانت ڀانت جون قومون شامل هيون مثلاً ترڪ تاجڪ توراني، افغان ايراني، بلوچي پنجاپي، ملتاني، سنڌي ۽  هندو شامل هئا. فوجي عهدا سڀيني لاء  هڪجهڙا رکيل هئا. خاصخيلي هڪ سپاهي ذات ھئي جنهن جي زندگي جو وڏو عرصو جنگين جي ميدانن ۾  لڙائيءَ ڪندي گذريو ان ڪري ضروري آهي ته مختلف اسلامي حڪومتن جي فوجي نظام تي روشني وجھون جئين مجاھدن جي سپاھيانہ ميار ۽ ڪردار پڙھندڙ اڳيان روشن ٿين.
۱۷ جن عرب مجاهدن سنڌ جي جنگين ۾  بهادري جا جوهر ڏيكاريا هئا تن كي بنا دل زمین جا ٽڪرا ملیا مگر حضرت عمر بن عبد العزيز ١٨ هجري ۾  حڪم ڪيو ته ڪو به سپاهی ڪاشتگيري يا ڪنهن ڌتندي ۾ مشغول نه ٿئي ان ڪري خاصخيلين کي به زمینون موٽائي ڏيڻيون پيون اھڙي حالت ۾  جيڪڏھن غزنوي لشڪر ۾ ڀرتي ڪونه ٿين ها ته سنڌ مان نڪرڻو پوي ها مال غنیمت مان ۴ ڀاڱي پنجون حصو انهن سپاهين ۾ ورھائبو هو. جيڪي بنا پگهار فوجي سپاهي ٿيندا هئا. (تاریخ سنڌ جلد ۳).

*  محمود غزنوي جو فوجي نظام سلطان محمود جي ڏينهن ۾ اسلامي لشڪر ۾ ترڪن كي فوقيت حاصل هئي ليكن هر ڪنهن نسل جي سپاهين كي برابري جا حق مليل هئا اوهان كي خاصخيلين لاء شڪايت آهي مگر سلطان محمود غنوي جي هندو لشڪر جو سپه سالار تلڪ حجام جو پٽ سموري غزنوي فوج ھيٺين عهدن ۾ ورهايل هئي.
(۱) بادشاه ۽ شهزادن کان پوء وڏو فوجي عملدار صاحب دیوان عرض یا عارض سڏبو هو، جو فوجي معاملن ۾ بادشاه جو خاص مشیر هو جهاز وڪ هن دور ۾ وزیر جنگ جيتري حيثيت رکندو هو. سندن عهد و وڏي وزير كان ٿورو گهٽ هو. جنگین جي وقت سپاهين جي راشن ۽  هنن جي گاه پاڻي جو انتظام ڪرڻ، فتح کان پوه سپاهین ۾ مال غنیمت ورهائن فوجين
جي نقل ۽  حمل جو انتظام سندن نگراني هيٺ هو .
* نائب عارض جو پگهاردار سپاهين کي پگهار گهٽ ڏيندو هو هر هڪ صوبي مٿان نائب عارض مقرر هئا : سمورا ديوان عرض جي ماتحت هئا. غلامن خلجين : تغلقن جي ڏينهن تائین عارض جو عهدو قائم رهيو.
*  سلاطين دهلي جي ڏينهن ۾ &quot;ديوان عرض&quot; كي &quot;ملڪ&quot; جو خطاب ملیو سپه سالار بادشاه مقرر ڪندا هئا ملڪ سموري ڪاروبار مٿان مالڪ هو پر بادشاهن كان حكم وٺي پوء ڪاروبار ڪندو هي معزز عهدو هو هن عهدي تي معزز امير مقرر ڪبا هئا. غياث الدين تغلق ديوان عرض نالي كي بدلائي راوت عرض نالو ڏنو. عهد فيروز شاهي ۾ اهو لقب ڦري عماد الملڪ ٿيو مغليه دور هي لقب ڦري بخشي ممالڪ&quot; ٿیو ۱۸. 
*  سپه سالار، غزنوي دور ۾ عارض کان پوء وڏو فوجي عهدو هو. هر هڪ صوبي مٿان دار دار سپه سالار مقرر هنا سپه سالار کان پوء حاجب جو عهدو هو. سپه سالاري عهدا گهٹي ڀاڱي شاهی خاندان وارن لاء مخصوص هئا حاجب جي ماتحت فقط ۵۰۰ سپاهي رهندا هئا
*  قائد حاجب کان پوء قائد جو عهد و جنهن وٽ ۱۰۰ سپاهي رهندا هنا.
*  خاص خيل. جن كي خيل تاش جي لقب سان سڏبو هو خيل جي معنیٰ پڙهي چڪا آهيو يعني فوجي دستو يا جماعت تاش فارسي لفظ آهي جنهن جي معنیٰ دوست صاحب یا .
۱۸ آئين اڪبري جلد ۱ دفتر ۲ بخشي ممالك شاهي محلات لاء محافظ مقرر ڪندو هو. اهڙي محافظ دستي كي اهل &quot;ڪبشڪ&quot;سڏيندا هئا. سلطنت جي وڪيل کان پوء بخشي وڏو عهدو هو.
شريڪ جیئن ایران ۾ امراء جو هڪڙو  طبقو &quot;ءوڪلتاش&quot; سڏبو هو شاه بیگ ارغون سنڌ فتح ڪرڻ کان پوه بكر مٿان فاضل ڪوڪلتاش کي پنهنجي پاران گورنر مقرر ڪيو هو. في خاص خیل ماتحت ڏه سوار رهندا هئا. هنجو ٽيون لقب سرخیل هيو يعني اها قوم جا سلطان محمود جي ڏينهن ۾ اسلامي فوج ۾ شامل ٿي : سلاطين دهلي جي زماني ۾ ترقي ڪري &quot;تاش&quot; ۽ &quot;سرخيل“ جي لقبن سان سنڌين جي فوجي قابلیت جو دهلي دربار كان خراج وصول ڪيو. اهڙن مجاهدن جانبازن کي نظر حقارت سان ڈسڻ سنڌي پنهنجي بي عزتي پاڻ ڪرڻ جي قابل آهي حالانڪ سنڌين كي فخر ڪرڻ گهرجي.
* ڏھ خاص خيل هڪڙي سپه سالار جي ماتحت هوا، ڏهن سپه سالارن كان وڏي فوج عملدار جو لقب &quot;أمير&quot; هو ۽  ڏهن اميرن مان خان سرداري ڪندو هو جنهن جي ماتحت هڪ لک سوار هئا فوج جو ورهاگو عهدن مطابق هن طرح هو خان ما تحت هڪ لک سوار ملڪ هيٺيان ڏھ هزار سوار امیر ما تحت هڪ هزار سوار سپه سالار هیٺيان هڪ سو سوار خاص خيل جي ماتحت ڏهـ هزار.  
* سپهه سالار جو درجو اڳين کان گهٽيل هو. وڏو ڪماندر آن چيف خان ڪوتبو هو
* هن کي مير لشڪر به چوندا هئا. خان تركي لقب ق آن جو .
* ضياء الدين برني تاريخ فيروز شاهي ص ٣٦٦) مخفف آهي. جنهن جو مونث خاتون آهي. ۲۰. (۸) تربیگ شاهی لشڪر جا علمبردار جيڪي فوجين كي پاسن كان جهندا كڻي هلندا هئا. شاهي جهند ۽  کڻندڙ به وڏو عهدو هو. ۲۱. غلام سلاطين جي جهندي جو رنگ گاڙهو هو جنهن تي ازدها جي تصویر نڪتل هئي ڪن جهندن تي هلال كان علاوه مڇي جي تصوير ڏنل هئي جنهن كي ماهي مراتب“ چوندا هئا. (۹) امیر اخور جنهن کي اخربڪ به چوندا هئا شاهي اصطبل مٿان وڏي عملدار کي امير اخور چوندا هئا ھن عهدي تي گهڻو ڪري امير یا خان مقرر ڪندا هئا. ۲۲.
* لشڪر جي هاٿين جي نگراني ڪندڙ عملدار کي شحن پيل ؟ جنگي هٿيارن جي نگران کي شحنه نفر و سرسلاحدار سڏيندا هئا. بكر ۽ سيوهن سنڌ ۾  وڏیون ڇانوڻيون هيون جن ۾ لشڪر لاء سپاهي ڀرتي ڪندا هئا.
۱۲۲۶۲۰۰ ع پر سلطان غياث الدين بلبلن تخت تي ويٺو، پنهنجي پت سلطان
محمود ق آن کي سنڌ جو حاڪم مقرر ڪيائين، جنهن جو تخت گاه ملتان هو.
۲۱ برني ص ۳۳۱ فوج جا ٻه قسم هئا (۱) وجهي باقائده فوج (۲) غير وجهي با قائده فوج
۲۲۰ غیاث الدین تغلق دهلي جي تخت تي ويٺو سيوهن جي فوجي كلاه پر سيوھڻ جي فوجي ڪڙھ ۾ سئيس مقرر ٿيو پوء ھو ترقي ڪري سپھہ سالار ۽ اميري جي عھدن تي پھتو .ان لاء ڪو اعتراض نٿو ڪري باقي خاصخيلي باعث اعتراض ڇو آھن.

'''خاصخيلي سپاهين جي پگهاري فوجي لباس'''
سلاطين دهلي جي زماني ۾  خان جي سالانه پگهار هک لک ٽڪا . امير كي ۳۰ یا ۴۰ هزار ٽڪا ملڪ كي ۵۰ هزار ٽڪاء في سوار كي ۲۳۴ ٽڪا هئا. اوهين چوندا ته اهو پگهار ٿورو آهي پر اهو ستائي جو دور هو خاص طور تي علاء الدین خلجی جو جپ خوشحالي جو دور تاریخ ۾ یادگار آهي. راشن سسٽم جو رواج پهریون علاء الدين خلجي رائج ڪيو هو. اهڙو دور وري سنڌين کي آسودگي جي لحاظ سان وري اهڙو نصيب ڪون ٿيو. هن صحبت ۾ علائي عهدا جنهن شین جا نرخ پیش ڪجن ٿا . (۱) ڪڻڪ في مڻ ساڍا ، پئسا من جو وزن ۲۸ سیر (۱) جو مر ۴ جيتل في من (۳) ساري ۵ جيتل في من (۴) داليون ۵ جيتل في مڻ (۵) اچي كند ۱۰۰ جيتل في مڻ(۲) گاڙهی کند ۶۰ جيتل في مڻ (4) رڍن ۽ ٻكرين جو گوشت ۱۰ جيتل في مڻ (۸) كيه ١٦ جيتل في من.
فیروز شاهي نرخ: (۱) ڪڻڪ  ٨ جيتل في مڻ (۲) جو ۴ جيتل في مڻ (۳) ساريون ۱۴ جيتل في مڻ (۴) داليون ۴ جيتل في مڻ (۵) گاڙهی کند ۱۲۰ جيتل في من (۲) گيه ١٠٠ جيتل في مڻ مٿيان نرخ کادو ۽ خوراڪ جي شين جا آهن.
ڪپڙن جا (۱) ململ ، ۷ ٽڪا في ٿان (۲) ريشمي اعلى قسم جر ۴ ٽڪا في ٿان (۳) اوني ڪپڙو ۳ ٽڪا في ٿان (۴) اعلى قسم جو پشمي ڪمبل ۳۵ جيتل (۵) اوني كمبل ٦ جيتل (۲) اعلى درجي جو سوٽی ڪپڙو هک ٽڪو ۲۰ گز (۷) اوني ۽ سوتي گڏيل ڪپڙو هڪ ٽکو ۴۰ گز (۸) اعلی چادر ۱۰ جیتل (۹) غلام ٻانهيون في دائو ۸ ٽڪا (۱۰) خوبصورت ٻانهي ۱۲۰ ٽكا. ابن بطوطا جيڪي اگه ڏيكاري تو في چوزو هڪ جيتل ۱۵ کبوتر ٨ جيتل في رد ١٦ جيتل
چانور ۸ جيتل في من بكري ٣ ثڪا ، اچي كند هڪ ٽڪو في من.
غلام ۸ ٽڪا، همایون جڏهن سنڌ ۾ آیو ۱۵۴۱ ع ان وقت امرڪوٽ ۾  في ٽڪي جون ۴ ٻكريون وڪامندیون هیون ۳۲. ڪاریگرن كي روزانه هن طرح مغلیہ دور ۾ روز ملندو هو جو دام جي نرخ سان هو في رپيه ۾ ۴۰ دام هئا (۱) راز و ۸ دام (۳) وادو 4 دام (۳) سرون ٺاهیندڙ سادا ۳ دام (۴) بیلدار سادا ۳ دام (۵) بخالي ۳ دام (۲) عام مزور ۲ دام. 
* محمد تغلق بادشاه هو في سوار جي سالياني پگهار ۵۰۰ ٽڪا مقرر ڪيو راشن ۽ وردي گهوڙي لاء داڻو به سرڪاري ملندو هو خاصخيلين جي فوجي ڊريس جو معائنو ڪيو ته جيئن نڪته چينين جي دلين تي ارمان نه رهي خاصخيلي فوج سپاهي بادشاهن جا باڊی گارڊ هئن كان سواء ڪيفيت نويسي جو ڪم به سندن وسيلي هلندو هو، جيئن اج ڪلھہ حڪومتن وٽ خوفیہ پولیس جو كاتو أهي يعني ته هر هڪ فوجي دستي سان فوجي نقل ۽  حرڪت معلوم ڪرڻ لاء ھڪ ڪيفيت نويس رهندو هو جو بادشاه کي فوجي سپاهين جي کار کردگي جون صحي خبرون پهچائيندو ھو.
 لباس : فوجي عملدارن کي چوڪنڊاریون ڊگهیون ٽوپیون پاتل هيون، بدن تي ڊگها چوغا جن جي گچين ٻانهن ۽  زرد وزي جو ڪم ڪيل هو فوجي عملدار ڊگهن وارن كي ڪلهن تي لڙڪائيندا هئا فوجين ۾ افغان توراني ايراني، تاجڪ، روسي، چينائي  سنڌي سپاهي هئا تيرڪمان بڙڇيون نيزا تراریون کهاریون گرز مختلف قسمن جون ڍالون ٬ زرھون مکيہ ھٿيار ھئا.
سنڌ ۽ برصغير جي حالت
غلام خلجين ۽  تغلقن جي ڏينهن ۾ سنڌ ٿوري برصغير ۾ جابجا هندو راجائن جون ریاستون هیون مسلمانن جو تعداد هر هند ٿورو هو شهرن ۽  ڳوٺن ۾  سلاطين کي اسلامي ادارن ۽  مسلمانن جي حفاظت لاء فوجي دستا ركڻا پوندا هئا. هندو راجائون موقعي سر بغاوت ڪندا هئا ۽ لكن جي تعداد ۾ لشڪرن سان مقابلو ڪندا هئا ڪجھ واپاري ڪافلن كي لٽيندا هئا. سرحدين جي تاتارين جي حملن كان خطرو هو. چغتائي بلوچستان فتح ڪيو هو ڪنهن مهل مغلن جو سیلاب لاهور : ملتان تائين پهچندو هو.
اهڙن اندروني ۽  بيروني خطرن کي منهن ڏيڻ لاء هر وقت ملڪ: صوبن ۾ هنگامی حالتون نافذ هیون گورنرن کي فوجي : سول
اختیاریون ملیل هیون علاء الدین خلجی جي زمانی ۾ سیوهن جو  راجا سلھديو تاتارين جي اشارن تي بغاوت کڙي ڪئي ھئي مگر ھو قيد ٿي پابجولان دھلي ڏانھن روانو ڪيو ويو سيوھڻ ۽ بکر جا قلعا وڏيون فوجي ڇانوڻيون ھيون سنڌ جو گورنر نصرت خان برجستو حاڪم ھيو جنھن سنڌ جي شھرن ۾ امين ۽ قاضي مقرر ڪري سرڪاري آفيسن ۾ ٽپال جو پورو نظام رکيو ۲۳.
۶۹۷ هجري يعني ۱۲۹۸ع ۾ گجرات جي راجا راء ڪرن واگهيلي جي پنهنجي وزير مادو راء سان انت بڻت تي پئي وزير سلطان علاء الدين كان مدد گهري الخ خان ۽ نصرت خان ۽  ڏھ هزار لشكر سان جن ۾ بلوچ ، خاصخيلي شامل هئا. گجرات تي كاه ڪئي. راء ڪرن شڪست كائي دكن ڀجي ويو. الخ خان بیشمار مال غنیمت سان موٽيو ۲۴ سیوهن جي راجا سهلديو جي شڪست جي انتقام وٺن لاء مغلن قتلق خواجہ جا هيلمد كان ٻن لكن سوارن سان پنجاب تي ڪاه ڪئي. سلطان علاء الدين تي لک فوجين ۽ ٻن هزار هاٿين سان مقابلو ڪيو. هن جنگ ۾ دیپالپور ڇانوٹي جي فوجين جن ۾ خاصخيلي شامل هئا، مغلن هار كادي سندن سپه سالار ظفر خان مغلن هتان مارجي ويو ۷٠٣ هجري مطابق ۱۳۰۳ ع پر مغلن پیو گهمرو طرغي خان جي اڳواڻي ھيٺ ڪاھ ڪئي. سنڌي لشڪر به حصو ورتو ۽ مغلن كي شڪست فاش دين ۾ ڪامياب ٿيا اٺ هزار مغلن جون سيون وڊرائي سلطان هڪڙو  ڀرج کرو ڪیو (فرشته جلد ص (۱۷۹) ملڪ ڪافور جي اڳواڻي هيٺ خاصخيلي دکن تائين ديو گري پهتا. ديگري فتح ٿين کانپوه ۲۴۰۰ پائوند سچا موتی ۱۲۰ پائوند جواهرات ۲۰۰۰ پائوند چاندی ۴۰۰۰ ریشمی ڪپڙن جا ٿان اسلامی لشڪر کي مال غنیمت ۾ ھٿ لڳا. ديپالپور  ملتان ڇانوڻیون ۽ قلعا سنڌ جي بچاء لاء هئا. سنڌي سپاهي جيڪي چيلهه سان رسا بدي هڪٻي كي سوگهو ڪري پوء دشمنن سان وڙهندا هئا اج اهي ساڳيا سنڌ ي فوج ۾  ڀرتي ٿين كان كيبائن ٿا. بلڪه فوجي ڪارنامن كان بي خبر آهن اڄ اهي ڀٽ ڀان فقير لڏي ويا جيڪي سنڌي سور من جون پراڻيون تاريخي ڳالهيون : نقل نظیر ڪچهرین ۽  مجلسن ۾  ڳائیندا هئا. اڳ سنڌ جون ذاتيون پنهنجن بهادري جي ڪارنامن تي فخر ڪنديون هيون، غلامي جي دور نشین تعلیم  ۽ نئین تهذیب اڳیان جڏهن خانداني فخر جي پگڙیون اڏامي ويون، بي واهـ نه ڏسي. پنهنجن وڏن جون هديون وڪڻڻ لڳا، نواب زادن ۽ پیر زادن سپ ڪجه وڃائڻ کان پوه اقتدار ۽ تن آساني حاصل ڪرڻ لاء جيڪي دنگ کڙا ڪیا، انهن ۾ سيني كان ڏکيو هٿيار خانداني فخر هو جنهن جي ذريعي هنن اخوت جي شيشي كي پرزا پرزا ڪري قوم انتشار جي وبا سان ڪمزور ڪري ڇڏيائون .
'''ٿرپارڪر جي بلوچن ۽ خاصخيلين جي اڻبڻت''' 
فیروز شاه تغلق ء جام بابينا جي وچ ۾ مخدوم جهانيا جهان گشت صلح ڪرايو، سنڌ سمن جي صاحبي ۾ دهلي كان آزاد ٿي چالاء ته سم سلاطین اچ شريف جي بخاري سيدن جا مريد ٿيا. گجرات جا مظفریه غیر مسلم سلاطین به اچ شريف جي سيدن جا معتقد هئا. سنڌ ۽ گجرات جي سرحدن جي حفاظت لاء جيڪي سنڌي فوجون مقرر هیون تن ۾ خاصخيلين جا جٿا به هئا اتي بلوچن خاصخيلين جي ڪن ڳالهين تان پاڻ ۾ باهمي تڪرار شروع ٿيا. پهریون سبب هن طرح هو جو ان دور ۾  سنڌ جون مسلمان قومون مثلاً سماء سومراء كلهوڙا هندو زالن سان شاديون ڪندا هئا انهن كي اسلام جي ڪا به خبر ڪان هئي. ۲۵. بلوچ رافضي هئا. دابستان مذاهب ۾ ڄاڻايل آهي ته هندستان ۾  به سنڌ جهڙي حالت هئي ڪجه مسلمان بيراكي هئا : وشنو جي پرتش ڪندا هئا. ۲۶. كشمير ۾  پنیر جا مسلمان هندن سان پنهنجو ڌیئرون شادي ڪرائيندا هئا. بدقسمتي سان ڪا مسلمان زال هندو مرد جي گهر ۾ مرندي هئي ته هندو هن کي ساريندا هئا پنجاب جي گجرات ضلعي ۾ اها رسم جاري هئي هندو مسلمان زالن کي گهرن ۾ رکندا هئا اهريون غير شرعي رسمون افغانستان تائین پکتیل هیون اهي عجيب ۽  غريب رسمون شاهجهان جي دور تائين جاري رهيون ٻیو سبب سياسي هو سمن جي صاحبي جي زماني ۾ گجرات جي ٻن مکیه شهر مصطفى آباد ۽ احمد آباد كان مال سان ڀريل قافلا رحڪمي بازار رستي ٺٽي ڏانهن ويندا هئا جن كي سودا سومرا ڪلهوڙا بلوچ ڦري مال ٿر جي ڀٽن ۾ لڪائي ركندا هئا بعد ۾  ڪچ جي جاريجن ۽  واگهيلن كي نيڪال ڪري انهن كان هٿيار خريد ڪندا هئا. جام نظام الدين جي ڏينهن ۾ ۱۴۷۲ ع داري ۴۰ هزار بلوچن گجرات جا قافلا لٽيا خاصخيلي سائن شريڪ ڪونه ٿيا، جنهن ڪري ٿرپارڪر ۾ فساد پئجي ويا. گجرات جي بادشاه سلطان محمود بیگره ڪچ جو رڻ ٽپی ٿر تي ڪاهي ڦورن كي قيد ڪيو ۽  مال ڀٽن مان هٿ ڪيو ڄام نظام الدين صلح ڪرڻ لاء تحفن سان گڏ پنهنجي نياڻي کي محمود بیگره جي خدمت ۾ روانو ڪيو جنهن سم شهزادي جي خانديش جي افتخار الملڪ جي پوتي قیصر خان سان شادي ڪرائي : بلوچ رافضين كي دين حنيفت جي تعلیم ڏیارن لاء پان گجرات وٺي ويو. جتي حنفي علمائن انهن كي تعلیم ڏیارن لڳا . ۲۷. وري جيڪي بلوچ گجرات ۾  رهن پسند ڪيو تن كي محمود شاه سورت نمبر ۱ ۾  زمینون ڏنیون ٻروچن سنڌين سان خاصخيلين جي جيڪا پهريون دفعو دشمني هن موقعي تي پيدا ٿي تنهن اڳتي هلي خوب رنگ ڄمايو
۲۵۰ ڪتاب ڪلم برج تاریخ هندستان ج ۲ ص ۳۰۶. ۱۹۲۸ ع ۲۶ محمد اکرام شيخ كتاب رود كوثر ص ۲۶۲ آفست پریس ڪراچی سنڌ ۾  واما مرگي فرڪي جا هندو گوشت کندا هئا ۽ مسلمانن کي ورغلائيندا هئا. حضرت مخدوم نوح مسلمانن کي خبردار ڪيو ته واما مرگین کان پري رهن تاريخن ۾  واما مرگين کي اباحيان نالو ڏنل آهي.
خاصخيلي فوجي ذات کي پهريون دفعو ٻروچن غلام سڏيو  ڇا لاء ته هنن ٿر جي دارن ھڻڻ ۽ واپاري ڪافلن كي لٽن خلاف قانون ڄاڻي ڪو حصو ڪونه ورتو هو ٿوري جو ٿر جا سوڍا راڻا هن لٽ مار ۾ مسلمان ڌاڙیلن سان ڀائيوار هئا. پورچوگيزن جي سمنڊن تي قبضي هين ڪري صورت جو بندرگاه حاجین لاءِ بند تي چڪو هو. هندستان جا حاجي ننگر پارڪر ٺٽو ۽  مڪران جي خشڪي واري رستي كان حج ڏانهن ويندا هئا، حاجين كي ننگر پارڪر جا سوڍا ڦريندا هئا. خاصخيلين خلاف غلامي جي مهر لگندڙ تحریک مغلیہ دور ۾ زور ورتو. ان جا مکيه سبب هن طرح آهن ته دهلي جي مغل شهنشاهن جتي سنڌين تي ڍلون مڙهيون هيون سي دهلي جي غلام خلجي : تغلق سلاطين کان گھٹو ڳريون هيون مثلاً مغلن في ڪس  سر شماري“ ٽيڪس نافذ ڪئي هئي. جنهن کان سيد. پٺاڻ ۽  ٻروچ آزاد هئا. پٽاڻ ۽ ٻروچ جنگجون قومون هیون هر وقت فساد ڪرڻ رستن تي ڦر ڪرڻ هنن لاء آسان ڪم هو. سنڌ جي ڊيلٽا حص وارن هندو توڙي مسلمان زمیندارن ۽  جاگیردارن ڌاڙيلن جي سرپرستي ڪندي پاٿاريون .
قائم ڪيون هيون تن ڪن بلوچي قبيلن کي واپار جي قافلن جي حفاظت لاء زمينون - وظيفا ملڻ لڳا خاصخيلين کي فوجي ملازمت كان خارج ڪري ٻروچن پنهنجي جبلي عادت موجب فوجي صورت اختيار ڪئي. سنڌ جو ڏاکٹیون چاچڪان حصو بلڪ مهراڻ جو الهندو حصو اڪبري دور ۾ بلوچي جاگير بڻجي ويو انهي طرح ملتان جي لانگاه سلاطین به بلوچن کي فوج ۾ ڀرتي ڪيو هو جن ديره جات جي صوبي ۾ ڪوٽ آدو، ديره غازي خان علي پور دیره اسماعیل خان لیا ء ٻیا شهر تعمير ڪيا هئا. دیره جات جي راڻي بلوچن اڍائي سو ورهيه ديره جات تي حڪومت ڪئي. مغلن کان پوء ڪلهوڙن جي لشڪر ۾ فوجي عهدا تالپرن هٿ ڪيا جن ۱۷۸۲ع ير هالاڻي جي فيصلا ڪن جنگ ۾ ڪلهوڙن کي شڪست ڏئي سند فتح ڪئي جنهن کي انگريزي لشكر ۱۸۴۳ ع ۾ مياڻي ۽  دبي جي جنگين ۾ شڪست ڏئي سنڌ تي قبضو ڄمايو تالپري دور ۾ بلوچ جيڪي حڪمران هئا اهي غير بلوچي سيني سنڌي قومن کي جدگال&quot; يعني جاموٽ یا سماٽ نالو ڏنو ۽ پان كي فخر سان سڏائڻ لڳا.
* '''مغلیہ دور ۾  خاصخيلين جا فوجي ڪارنامو'''
خاصخيلين جي فوجي قوت ارغونن ۽ ترخانين جي دور به قائم رھندي آھي.
جيئن مير علي شير قاتع ٺٽوي  پنهنجي شهره آفاق تاریخ ۾ ڄاڻايو آهي ته مرزا عيسى خان ترخان جي وفات كان پوء پٽس مرزا محمد باقي سنڌ جي لاڙ صوبي جو حاڪم ٿيو. ترخاني سندس خلاف هئا تنهن ڪري هن خاصخيلي قبيلي كي فوج ۾ ڀرتي ڪيو. محمد باقي جي ننڊي  ڀاء مرزا جان بابا سميجن مان شادي ڪئي هئي تنهن ارغونن مان شاه قاسم : علي شير جهڙا باقي بچيل ارغون جيڪي ٽڙي پكڙي ويا هئا، گڏ ڪري ڀروسي جهڙو لشڪر ٺاهي ٺٽي تي حملو ڪيائين. هو ڏانهن محمد باقي سپاهين ۽ خاصخيلين کي چيو ته &quot;ڏينهن اڄوڪو آهي جي کٽيوسين ته ملڪ اسان جي ملڪيت آهي نه ته ٻي صورت اڳيان ڏجھا ڏنل آهن آرام سان گذارن لاء بي ڪا به جاء ڪان آهي.“ بس پوء مڪلي جي مقام ۽ ٺٽي شهر جي وچ تي زبردست خون ريز لڙائيءَ لڳي. محمد باقي جي لشڪر خاصخيلين زبردست حملا ڪري مرزا جان بابا كي شڪست ڏني (ڏسو تاريخ تحفة الڪرام ص ۱۵۷ كان ۱۷۸ سنڌي ترجمو سنڌي ادبي بورد ڪراچي بيگلار نامي جي سنڌي ترجمي مان ڄاڻايل آهي ته مٿین جنگ ماه بیگم محمد باقي جي ماٽيلي ماء) جي رهنمائي هيٺ 966هـ مڪلي تي لڳي هئي هن جنگ ۾  مرزا جان بابا ۽  یادگار مسڪين ڪڪرالي ڏانهن ڀجي ويا هئا ماه بيگم قيد ٿي وئي ھئي ۽ مرزا محمد باقي جي فتح تي جان بابا جي ظلم ۽ قتل جو واقعو تاریخ معصومي ۾ هن طرح بيان ٿيل آهي ته مرزا جان بابا یادگار مسڪین خاصخیلین جي پهرين حملي ۾ ڪڪرالي ڏانهن نڪري ويا جو سمنڊ جي ڪنار تي ڄام ڏهيسر جي رهن جو هند هو. مرزا باقي ٺٽي جي هڪڙي وڏي پير سيد علي شيرازي كي وچ ۾ اتي مرزا جان بابا ء یادگار مسڪين كي صلح سان هٿ ڪري قتل ڪري ڇڏيو.

'''# باپ ٽيون.'''
# ملڪ ٬ گڊا ٬ گولا.
# باپ پنجون 

'''# ملڪ ٬ گڊا ٬ گولا''' 
* ملڪ: خاصخيلين وانڱي ملڪن کي به غلط فهمي ڪري سنڌ ۾  غلام تصور ڪن ٿا خاصخيلي جيڪي فوجي زندگي اختار ڪرئڻ وقت سرخیل خاص خیلی سر سپاه سڏبا هئا سي فوجي زندگي ختم ڪرڻ کان پوء اوج اقبال وڃائن کان پوء غلام تصور ڪیا ويا تيئن ملڪ جي لغوي معنى آهي &quot;فرشتو&quot; محمود غزنوي كان وٺي دهلي جي سلاطین ۱۳۹۸ ع ۾  امیر تیمور جي ڪاه تائين ملڪ وڏو فوجي عهدو هو فقط امير جو عهدو ملڪ كان مٿي هو. خاصخیلین وانڱر فوجي زندگي ڇڏن کانپوء سنڌ ۾ رط ڪيمتن مفت غلامي جي مهر لڳي وئي جيتوڻيڪ اتري الهندي پنجاب وارا ملڪ اڄ  به نواب : امیر دولتمند آهن الله تعالى قومن جي حالت تیسیتائین نٿو بدلائي جيسين قومون پنهنجي حالتن کي بدلائن ڏانهن رجوع نشيون ٿين. سنڌ جي مرزائن ڏانهن غور ڪریو ايران ۾  ایرانین ٿا چارن کان شڪست کائن کانپوه ايران جي وڏن شهرن ۾  غلام ٿي وڪاڻا  سنڌي  ۾ بہ  غلامي جي حالت ۾ پھتا ۽  علم پرائش ڪري ٽالپري ٿوري انگريزي دور ۾  وڏن عهدن تي پهتا. اج اصلوڪي خانداني نالي تي سڏجن ٿا تیئن پنجاب جا ملڪ نواب دولتمند . وڏن عهدن تي نظر اچن ٿا ڇا لاء ته وٺن علم ۽  دولت آهي : سنڌ ۾  بدحالي وبي علمي ڪري غلام سڏجن ٿا. غلامي  پرس سری اصلوڪي خانداني نالي تي سڏجن ٿا ئیئن پنجاب جا ملڪ نواب دولتمند . وڏن عهدن تي نظر اچن ٿا ڇا لاء ته وٺن علم ۽  دولت آهي : سنڌ ۾  بدحالي ۽ بي علمي ڪري غلام سڏجن ٿا، غلامي جي مهر مٿن غفلت ڪري لكل آهي. بي صوت ۾  مرزائن غلام ٿي وڪاڻا تن كي ڪو به غلام نٿو سمجھي. سنڌي. سنڌ ۾  گهٹیون ايتڙیون قومون آهن جيڪي پنجاب كان ظاهر ٿيون مثلاً ملڪ سيال. كوكر تنيا، اعوان وغيره.
''''گڊا''''''
*  معنی گڊور یعنی گڏیل، حبشین عورتن سان مڪرانین یا سنڌین قومن شاديون ڪيون تن جو اولاد گڊا سڏجن لڳو.مڪران جي در زادن ۽  نقیبن جو به ساڳیو حال آهي كي مزدوري ڪن ٿا ڪي هاري آهن ڪي موچڪو، ڪنڀارڪو، كي واڊڪو : ڪورڪو ڌنڌو ڪن ٿا مگر انهن ساڪن درزادن مان جيڪي پڙهیل آهن سي مولوي ۽  قاضي سڏجن ٿا.
'''*  گولا:''' 
* بلوچن ۾  جبلي عادت پيل آهي ته سنڌي ذاتيون مثلاً لسبيلي جا ڄام، سومرا، سما غیره جن صدين تائين حڪومت ڪئي
اهي حڪمران قومون هيون تن كي هڪڙي نالي سان جدگال&quot; سڏين ٿا وري جنگين ۾  جيڪي به قومون وٺن قيد ٿي آيون تن
كي خدمتگار ۽  پاڻ کي حاڪم سڏائن لڳا در زادن نقیبن میدن. گڊن : ٻين ما تحت قومن تي غلامي جي ڇاپ هنيائون ساڳئي ویڌن گولن سان ڪيائون جیتوڻیڪ گولا ڪنهن جا به غلام ڪونه هئا گولا اصل راجپوت آهن گولا لفظ سنسڪرت لفظ &quot;گلا&quot; جي بگڙيل صورت آهي جنهن جي معنى آهي &quot;كير&quot; يعني دودي سندن گذران چوپائي مال تي هو گولا وڏي ذات آهي. جا یورپ تائين پکڙیل آهي. یورپ گال سندن شاخ آهي. فرانس جو صدر ديگال زنده مثال آهي. راجپوت همش ڪري فوجي طاقت رکندڙ هئا. جيڪي پنجاب ۾  رهندا هئا. محمود غزنوي جي ڏينهن ۾  اسلام اختيار ڪيو. سلطان قطب الدين اجمير فتح ڪري حفاظت جو ڪم گولن جي سپرد ڪیو رندن جڏهن سبي فتح ڪيو ته گولن كي غلام سڏن لگا ۱۹ صدي جي آخر ۾  راجپوتانا ۾  سخت ذڪر پيو ايتري قدر جو مصیبت جا ماڙيل زالون ۽  ٻار وڪٹن لڳا جیئن ٽالپری دور ۾  ڪڇین سنڌ ۾  ٻار وڪڻيا هئا جن ماڻهن قحط زده زالون خريد ڪيون سي گوليون سڏجن لگیون ۽ بار گولا جيتوڻيڪ منجهن ڪي كتري ۽  برهمڻ هئا . .
٣'''١ ڪتاب تاریخ راجستان لیک ڪرنل جيمس تاب جلد ۱ جاگرافي ڪلڪتو ۱۸۹۴ ع.
''''''نوٽ گڊا، نقیب ۽  درزاده''' يورپي محققين جي نظر ۾  ایشیا جا بهترین حمال (مزور) آهن مسلمانن جي نا اتفاقي انهن تي غلامي جي مهر هڻي ڇڏي، نقيب هڪ وڏي قوم آهي تاريخ جي پسمنظر ڏسو انهن نقيبن جي تبليغ ڪري ابو مسلم خراساني بني امي وارن جو تخت اوندو ڪري بني عباس جي سلطنت جو بنیاد قائم ڪيو هو. انهي طرح قلات جي بروهي احمد زئي نوابن وٽ غلامن جو هڪتاو ٽولو خدمتگار هو جنهن کي خانزاده ڪوٺيندا هئا. مگر انهن كي خصي ڪيو ويو انھي لاء ته حرم جو ڪم ڪار ڪري سگهن.
حوالہ تاريخ خاصخيلي 
باپ پنجون رحيمداد خان مولائي شيدائي بروھي .
# '''خاصخيلي جي اصل معني'''.
خاصخيلي عربي لفظ خاص الخيلي مان نڪتل آھي. 
* خاص جي معني آھي ٬ نج ٬  اعلي ٬ عمدہ ٬ وڻندڙ ٬ لاجواب ٬ اھم ٬ چڱو  ٬ وغيره 
* خيل مان مراد گھوڙو يا ٽولو جڏھن خيلي جي معني آھي گھوڙو سوار فوج جو سپاھي ٬ شهسوارن جو دستو  ٬ گھوڙي سوار فوج جو اڳواڻ يا سردار ٬ بادشاه جي سوار  فوج  جو سردار يا سپہ سالار ٬ جماعت ٬ ٽولو ٬ سلطان جي لشڪر جو سردار يا اڳواڻي ڪندڙ ھڪ خاص ۽ ڀلي گھوڙي تي سوار ھوندو ھو انھي لاء انھي کي خيلي چيو ويندو ھو.
 خاصخيلي يعني خاص گھڙ سوار فوج يا گھوڙي سوار فوج جو سپاھي يا اڳواڻ يا سلطان جي خاص گھوڙي سوار فوج جو سردار يا اڳواڻي ڪندڙ ٬ خاص جماعت ٬ خاص سوارن جو دستو ٬ خاص شهسواري ڪندڙ سپه سالار وغيره.
خاصخيلي کي عربستان ۾ الخاصخيلي يا 
خاص الخيلي چيو ويندو آھي ٬ ايران ۾ خاشخيلي ٬ سنڌ بلوچستان پاڪستان ۽  گجرات ۽ راجستان۾ خاصخيلي چيو ويندو آھي. ھي ھڪ فوجي ذات آھي.
*  '''عربي لغت ۾ خاصخيلي جي معني ۽ مفھوم '''
 &quot;خاص خيلي&quot; (خاص خيلي) هڪ لقب ۽ لقب آهي جيڪو عربي ٻن عربي لفظن  مان نڪرندو آهي.  
 
* - ”'''خاص''' “ (خاص) معنيٰ ”خاص“، ”شاهي“، يا ”اشراف“.
*  - &quot;'''خيلي'''&quot; (خيلي) جو مطلب آهي &quot;گھوڙي سوار&quot;، &quot;گھوڙي سوار&quot;، يا &quot;نائيٽ&quot;
* &quot;خاصخيلي &quot; جو ترجمو ڪري سگهجي ٿو:
* خاص شاهي گھوڙي سوار
 - '''Knightly Knight'''
 - شاهي محافظ فوجي دستو 
 - ايلٽ گھوڙي سوار
 - چونڊيل سوار
 - نوبل جنگجو
 - ايلٽ نائٹ
 - شاهي محافظ
 - منتخب ڪيليئر
 - اسپيشل فورسز
 - معزز سوار
 - ممتاز گهوڙي سوار
 - دلير نائيٽ
 - عظيم جنگجو
 - معزز گارڊ
 - افسانوي جنگجو
 - خوفناڪ مخالف
 - محترم اڳواڻ
 - قابل اعتماد ساٿي
 - ماهر حڪمت عملي
 - ماسٽر حڪمت عملي
 - بيحد محافظ
 - معصومن جو محافظ
 - انصاف جو چيمپئن
 - ماڻهن جو هيرو
 - اميد جي علامت
 - جرئت جو مجسمو
 - طاقت جي علامت
 - وفاداري جو نشان
 - عزت جو پيراگون
#  هتي خاصخيلي لاءِ ڪجهه مترادف آهن:
1. نائيٽ /نائٽلي 
 2. سوار
 3. جنگجو
 4. نوبل
 5. ايلٽ
 6. چيمپئن
 7. هيرو
 8. پالادين
 9. صليبي
 10. خاص شهسوار فوجي تنظيم 
 11. محافظ
 12. محافظ فوجي سوار 
 13. بهادري
 14. بي خوف
 15.دلير
17. بهادر
 * ياد رهي ته انهن لفظن مان ڪجھ مختلف معنائون يا نزاڪت ٿي سگهن ٿا، پر اهي سڀ عام طور تي مارشل لا، شرافت ۽ عزت جو احساس ڏيارين ٿا، جيڪي خاصخيلي لقب جا بنيادي پهلو آهن.
* اضافي طور تي، هتي ٻين ٻولين ۾ ڪجهه مترادف آهن:
- '''عربي: فارس''' (فارس)، معنيٰ ”نائيٽ“ يا ”سوار“
 '''فارسي: شواليه''' (Shavāliye)، معنيٰ ”نائيٽ“ يا ”سوار“
 '''ترڪي: Şövalye'''، معنيٰ ”نائيٽ“ يا ”سوار“
 - اردو: شواليه (شواليه)، معنيٰ ”نائيٽ“ يا ”سوار“
*  اهي لفظ سڀ عزت، شرافت، ۽ مارشل لا جو احساس ڏيارين ٿا، ۽ اڪثر انهن ماڻهن کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندا آهن جيڪي انهن خوبين کي ظاهر ڪن ٿا.

'''ڪلھوڙن جي دور ۾ خاصخيلي فوج 
''''''خاصخيلي قبيلي ڪلهوڙا خاندان جي دور ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، جنهن 1701ع کان 1783ع تائين سنڌ (هاڻي پاڪستان ۾) حڪومت ڪئي. انهن جي ڪردار جا ڪجهه اهم پهلو هي آهن:
*  فوجي مدد: خاصخيلي پنهنجي بهادري ۽ جنگي صلاحيتن جي ڪري سڃاتا ويندا هئا ۽ ڪلهوڙا حڪمرانن کي فوجي مدد ڏيندا هئا، سپاهين، گهوڙي سوارن ۽ محافظن جي حيثيت ۾ خدمتون سرانجام ڏيندا هئا.
*  انتظامي ڪردار: خاصخيلي ڪلهوڙا حڪومت ۾ اهم انتظامي عهدن تي رهيا، جهڙوڪ گورنر، وزير ۽ صلاحڪار.
* زمينون ڏنيون: ڪلهوڙن حڪمرانن خاصخيلين کي سندن وفاداري ۽ خدمت جي اعتراف ۾ زمينون ڏنيون ۽ کين جاگيردار ۽ امير بڻائي ڇڏيو.
*  ٽيڪس گڏ ڪرڻ: خاصخيلي مختلف علائقن مان ٽيڪس ۽ آمدني گڏ ڪرڻ جا ذميوار هئا، انهن جي اعتماد ۽ مالي صلاحيتن جو مظاهرو ڪيو.
*  سفارتي مشن: خاصخيلي اڪثر سفارتي مشنن تي پاڙيسري سلطنتن ۽ سلطنتن ڏانهن موڪليا ويندا هئا، جيڪي پنهنجي سفارتي صلاحيتن جو مظاهرو ڪندا هئا ۽ ڪلهوڙا خاندان جي نمائندگي ڪندا هئا.
* ثقافتي خدمتون: خاصخيلين ڪلهوڙن جي دور ۾ سنڌي ثقافت، ادب ۽ فن جي واڌاري ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو، جيڪو هڪ لازوال ورثو ڇڏي ويو.
*خاصخيلي قبيلي جي وفاداري، فوجي صلاحيت ۽ انتظامي مهارت ڪلهوڙي خاندان جي ڪاميابي ۽ استحڪام ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.  ان جي بدلي ۾، ڪلهوڙن انهن جي مدد کي تسليم ڪيو ۽ ان کي انعام ڏنو، جنهن جي نتيجي ۾ ٻنهي جي وچ ۾ مضبوط ۽ دائمي تعلق پيدا ٿيو. 
'''''''''خاصخيلي قبيلي جا پاڙا''' ''' '''
ڇتاڻي گيلاڻي  گراڻي  مزاراڻي  سرائي   گڊاڻي  ميراڻي خميساڻي موٽواڻي جماني  هوتاڻي چٽاڻي  ساناڻي  ڪنڊاڻي طاھراڻي  مارماڻي ڦلواڻي  ببراڻي  لشڪراڻي دوڌاڻي ملوڪاڻي عالماڻي  بندراڻي  پرياڻي  ورياڻي  بنداڻي  پرياڻي  جھکواڻي الواري ڪولميراڻي نيماري گودراري  موٽلاڻي سچناڻي ٬ داروڳاڻي ٬ سھراڻي ٬ شيھڻڙا  مزاراڻي  برھماڻي  لونگاڻي  ھوتاڻي  حاڪماڻي  منکاني  بڍاڻي  گورچاڻي  مٺاڻي سوناڻي پرياڻي دوداري مورواڻي بخشاڻي عيساڻي ٻڊاڻي پارواڻي زئوڪياڻي تونگائي موساڻي  ڪنڊيراڻي آچراڻي  نمراڻي پنوھاڻي پٽيلاڻي ٬سرائي ٫پانڊياڻي  ببراڻي حسناڻي راستاڻي آرباڻي مقيماڻي  علياڻي  موٽياڻي شادياڻي خميساڻي قدراڻي پانڌياڻي سچناڻي جمڪاڻي عيساڻي ميناياڻي ڪاراڻي ڄامناڻي ملاڻي سنڙائي ڪامواڻي پيروڙاڻي ڊبواڻي ڪارواڻي ھاشماڻي جماڙي زنگياڻي شبواڻ  براداڻي  پيرياڻي مريڌاڻي خدراڻي٬ خيراڻي  بلاڪاڻي لاڏواڻي حملاڻي  ملڪاڻي مانجهاڻي هاشماڻي قاسماڻي قبولاڻي ٿوهراڻي جاڙانڻي شابراڻي  دائوداڻي ٽوٽاڻي  غيباڻي ديرائي  اميراڻي خوشحالاڻي سارنگاڻي گدارا گلاباڻي  ميرداڻي  مراداڻي ملڪ  مومن  نماڻي  پنجواڻي  ڪلاتي  لاسي  طالباڻي  دولاڻي  عمراڻي  ميواڻي  حسناڻي  هويداڻي  رنگائي  ڪوٽائي  ريڍر  اهيري  سرائي قمبراڻي دولائي  وداڻي  گاڳياڻي ٻولهاڙا  طاهراڻي  ڪانٽائي عارباڻي ڪارولي وڪيلاڻي فاصلاڻي محموداڻي مارماڻي سرداڻي ورياماڻي  ڇتاڻي گيلاڻي گراڻي مزاراڻي سرائي  گڊاڻي ميراڻي خميساڻي موٽواڻي جماني هوتاڻي چٽاڻي ٬ساناڻي ڪنڊاڻي  طاھراڻي مارماڻي  ڦلواڻي  ببراڻي لشڪراڻي دوڌاڻي  ملوڪاڻي  عالماڻي  بندراڻي پرياڻي ورياڻي بنداڻي پرياڻي جھکواڻي ٬ الواري ڪولميراڻي نيماري  گودراري  موٽلاڻي سچناڻي داروڳاڻي سھراڻي  شيھڻڙا  مزاراڻي برھماڻي لونگاڻي  ھوتاڻي حاڪماڻي منکاني  بڍاڻي ٬گورچاڻي مٺاڻي سوناڻي پرياڻي دوداري مورواڻي بخشاڻي عيساڻي ٻڊاڻي.  پارواڻي  زئوڪياڻي تونگائي موساڻي ڪنڊيراڻي  آچراڻي نمراڻي پنوھاڻي  پٽيلاڻي  سرائي پانڊياڻي ببراڻي جمڪاڻي .راستاڻي آرباڻي مقيماڻي.علياڻي موٽياڻي. شادياڻي خميساڻي قدراڻي پانڌياڻي سچناڻي عيساڻي ميناياڻي.ڪاراڻي ڄامناڻي ملاڻي سنڙائي ڪامواڻي پيروڙاڻي. ڊبواڻي ڪارواڻي  ھاشماڻي جماڙي زنگياڻي شبواڻي براداڻي .پيرياڻي  شاهواڻي مريڌاڻي.خدراڻي٬ خيراڻي  بلاڪاڻي فقيراڻي بجاراڻي پنجواڻي صغراڻي  لائقناڻي ويرائي  آگفيراڻي جکراڻي  قادوئاڻي  قائماڻي سالماڻي گلاڻي  سواتي راجستاڻي ڄاموٽ  ميرجاني ڪڇي ميرکاڻي  بانوکاڻي  وغيره.

== اڪثريت ==
ڪراچي ٬بدين ٬ ٺٺي ٬ سانگھڙ ٫٬ نوابشاه ٬ خيرپور ميرس ٬ مٽياري ٬ سجاول ٬ جامشورو ٬ ڪوھستان ٬ نوشهروفيروز ٬ ۾ وڏي تعداد ۾ آباد آھن.
ھن کان علاوہ بلوچستان جي لسبيلہ ۾ بہ خاص خيلين جي اڪثريت آھي.
خاصخيلي قبيلو سنڌ ۾ گھڻو ڪري سنڌي ۽ سرائيڪي گالاھيندو آھي ۽ بلوچستان ۾ سنڌي جو لاسي لھجو گالاھيندو آھي.
خاص خيلي قبيلو سنڌ سميت افغانستان ؛ .[[مصر]] ،[[هندستان]] ۽ ملڪ جي ڪيترن هنڌن تي آباد آهي .مغل ۽ سنڌ جا ٻيا حاڪم به پنهنجيءَ حفاظت لاءِ ’خاص خيل ‘فوجي دستا مقرر ڪندا هئا .[[ٽالپر شاهي خاندان|ٽالپرن]] جي دؤر ۾ به خاصخيلي جنگجو ۽ بهادرن جي حيثيت ۾ ،حڪمرانن سان گڏ حرم سراءِ جا نگهبان رهيا آهن ،جنهنڪري راڄ ۾ سندن عزت هئي ۽ منجهانئن ڪي خاص وزير به بڻيا .ڪتاب ’تاريخ خاص خيلي ‘مرتب ملڪ محسن علي جي لکڻ موجب خاص خيل فوج ،قنوج جو قلعو فتح ڪرڻ ۾ سلطان محمود عزنويءَ جي وڏي مدد ڪئي هئي ،وڏي تعداد ۾ خاص خيل لشڪر جڏهن سلطان جي فوج سان گڏ قنوج پهتو ته اتان جو ’راجا ڪورهه ‘حشمت ۽ شوڪت ڏسي دهلجي ويو ۽ قاصد موڪلي اطاعت جو اظهار ڪيائين .“وڪيپيڊيا موجب خاص خيل قبيلو عربن سان [[سنڌ]] ۾ گڏجي آيو هو .خاصخيلين ٽالپرن جي دور ۾ انگريزن  سان جنگ ڪئي هئي ۽ جڏهن ٽالپر دور جو خاتمو ٿيو ته خاصخيلي [[پير پاڳارو|پير صاحب پاڳاري]] جا مددگار ٿي وڙهندا رهيا .


هن وقت خاص خيلي قبيلو وڏي تعداد ۾ سنڌ جي مختلف شهرن ۽ ڳوٺن ۾ آباد آهي .[[سجاول ضلعو|سجاول]] شهر جو نالو به سجاول خاصخيليءَ جي پٺيان پيل آهي .حر تحريڪ جو بهادر گوريلو بچو بادشاهه به خاصخيلي هو .ان کان سواءِ ٻيا به ڪيترا ڳڻڻ جهڙا نالا ٿي گذريا آهن

خاصخيلي قبيلي جا پاڙا 
(۰۱) ڪنڊاڻي (۰۲) شابراڻي (۰۳) دائوداڻي (۰۴) ٽوٽاڻي (۰۵) غيباڻي (۰۶) ديرائي (۰۷) اميراڻي (۰۸) خوشحالاڻي (۰۹)سارنگاڻي (۱۰) گدارا (۱۱) گلاباڻي
(۱۲) ميرداڻي (۱۳) مراداڻي (۱۴) ملڪ
(۱۵) مومن (۱۶) نماڻي (۱۷) پنجواڻي (۱۷) ڪلاتي (۱۹) لاسي (۲۰) طالباڻي (۲۱) دولاڻي (۲۲) عمراڻي (۲۳) ميواڻي (۲۴) حسناڻي (۲۵) هويداڻي (۲۶) رنگائي (۲۷) ڪوٽائي (۲۸) ريڍر (۲۹) اهيري (۳۰) سرائي (۳۱) قمبراڻي (۳۲) دولائي (۳۳) وداڻي (۳۴) گاڳياڻي (۳۵) ٻولهاڙا (۳۶) طاهراڻي (۳۸) ڪانٽائي (۳۸) عارباڻي (۳۹) ڪارولي (۴۰) وڪيلاڻي (۴۱) فاصلاڻي (۴۲) محموداڻي (۴۳).مارماڻي (۴۴) سرداڻي (۴۵)ورياماڻي 
اڃا وڌيڪ پاڙا آھن ھي ڪجھ مشھور پاڙا  آھن.

== حوالا == 
#تاريخ انساب عالم (ملڪ محسن)
#تاريخ خاصخيلي (مولائي شيدائي)
#تاريخ معصومي 
#بابر نامو (بابر بادشاه)
#تاريخ خاصخيلي (ملڪ محسن)
#تاريخ راجپوت
#تاريخ خورشيد جھان
#تاريخ اقوام عالم 
#ڪتاب سماٽ (الرکيو بٽ)
#تاريخ پشتون (روشن خان) 
#عربي ڪتاب تاريخ الانساب
#عربي ڪتاب صبح الاعشي في ضناعت النشا
٬# آفتاب ادب حڪيم محمد سيوھاڻي ٬ تاريخ پشاور ماسٽر گوپالداس
#آئين اڪبري ٬ تزڪ بابري ٬ تاريخ معصومي ۾ ھي سڀ  حوالہ ۽ تاريخ موجود آھن .
#. ”تاريخ الرشيد“ (تاريخ الرشيد) از ابن اثير (1160-1233 عيسوي)
# . ”ڪتاب الفهرست“ (ڪتاب الفهرست) از ابن النديم (938-995 عيسوي)
#  ”تاريخ الخلفاء“ (خليفن جي تاريخ) از السيوطي (1445-1505ع)
 # ”الڪمل في التاريخ“ (مڪمل تاريخ) از ابن اثير (1160-1233 عيسوي)
#تاريخ الطبري“ (تاريخ الطبري) از الطبري (838-923 عيسوي)
#ڪتاب الاغاني“ (گانن جو ڪتاب) از ابو الفراج اصفهاني (897-967 عيسوي)
#تاريخ يعقوبي“ (تاريخ يعقوبي) از ال يعقوبي (842-905 عيسوي)
 #المنتخب في التاريخ“ (تاريخ ۾ چونڊيل هڪ) از ابن الجوزي (1116-1201ع
#نسب جو ڪتاب“ (ڪتاب النصب) از السماني (1216ع)
 # .جمعرات النصب“ از احمد المقرزي (1442ع)
# . ”تاريخ السنڌ“ از مير محمد معصوم (1600ع)
#  ”الانوار السنة“ (الانوار السنة) از المقرزي (1442 )
# ”تاريخ الخلفاء“ از السيوطي (1505ع)
# شروعات ۽ پڇاڙي“ (البدايه و النحيه) از ابن ڪثير (1333ع)
#. ”تاريخ الاسلام“ از الذهبي (1338ع)
# ”جنگل جو شعر“ (اسد الغابه) از ابن الثير (1216 عيسوي)
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR1c6X_N5yozaXI2fdtbpq8ZB4idTNfT_NnMgDuQ_wkX5Jax_uinGpszXJ4#vhid=zephyrhttp://nihcr.edu.pk/Downloads/PDF%2520Books/Mughal%2520Afghan%2520Relations%2520in%2520South%2520Asia.pdf&amp;vssid=zephyr-w-http://nihcr.edu.pk/Downloads/PDF%2520Books/Mughal%2520Afghan%2520Relations%2520in%2520South%2520Asia.pdf
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR19E2D76RIC-0VPhz5nXlfSU3Zt0aHrPZ7J9irBZqiRPdivQpdGeg2N2j0#vhid=zephyrhttps://m.facebook.com/TheRoyalMarathas/photos/a.383720838409541/452710094843948/?type%3D3&amp;vssid=zephyr-w-https://m.facebook.com/TheRoyalMarathas/photos/a.383720838409541/452710094843948/?type%3D3
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR2bLDdX68KyAdjr-k96QhBD_pQLSb-QPZXNVPEu4rEQbLp09AJT_IGsi4g#vhid=zephyrhttps://docdrop.org/ocr/download/baburnama----320-61-rdkef_ocr.pdf&amp;vssid=zephyr-w-https://docdrop.org/ocr/download/baburnama----320-61-rdkef_ocr.pdf
https://99notes.in/upsc-notes/general-studies-1/history/medieval-india/delhi-sultanate/
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR2bLDdX68KyAdjr-k96QhBD_pQLSb-QPZXNVPEu4rEQbLp09AJT_IGsi4g#vhid=zephyrhttps://theroyalmaratha.wordpress.com/2013/09/07/the-royal-maratha-titles/&amp;vssid=zephyr-w-https://theroyalmaratha.wordpress.com/2013/09/07/the-royal-maratha-titles/&amp;ip=1
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR2bLDdX68KyAdjr-k96QhBD_pQLSb-QPZXNVPEu4rEQbLp09AJT_IGsi4g#vhid=zephyrhttps://historyuntold.quora.com/PRATIHAR-EMPIRE-A-RAJPUT-EMPIRE&amp;vssid=zephyr-w-https://historyuntold.quora.com/PRATIHAR-EMPIRE-A-RAJPUT-EMPIRE&amp;ip=1
https://www.google.com/search?q=Khasa+Khel+empire+ruler+army&amp;client=app-meta-messenger-sa-r&amp;fbclid=IwAR2aKB0X6PYr_JOScLt_obU5ugH9-iG8xX8vOqs3G4SNNM6C5jBPW3MXhZg#vhid=zephyrhttps://collection.nam.ac.uk/inventory/objects/results.php?shortDescription%3D%26event%3D%26campaign%3D%26associatedName%3D%26unit%3D%26placeNotes%3D%26productionNotes%3D%26keyword%3D%26ot
https://archive.org/details/san_0585/%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%BD-%DA%8A%D8%A7%DA%AA%D9%BD%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%B1%DA%A9%D9%8A%D9%88_%D9%BB%D9%BD-2003-%D8%B5%D8%A7%D9%81?q=%DA%AA%D8%AA%D8%A7%D8%A8+%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%BD
https://archive.org/details/2_20230309_20230309_2125/%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D9%86_%D8%8C_%D9%82%D9%88%D9%85%D9%86_%DB%BD_%D9%82%D8%A8%D9%8A%D9%84%D9%86_%D8%AC%D9%8A_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%8A%DA%AA%D9%84%D9%88_%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7_%D8%AC%D9%84%D8%AF_2_%D8%AD%D8%B5%D9%88_%D9%BE%D9%87%D8%B1%D9%8A%D9%88%D9%86?q=%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D9%86+%D8%AC%D9%8A+%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%8A%DA%AA%D9%84%D9%88%D9%BE%D9%8A%DA%8A%D9%8A%D8%A7

[[زمرو:سما جاتيون]]
[[زمرو:سنڌي ذاتيون]]</text>
      <sha1>13k3gebm81vcj6n7d90s5r0v1fc57sd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ھائڊروجن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72090</id>
    <revision>
      <id>318936</id>
      <parentid>318187</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:58:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318936</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14281" sha1="o0kdj7dfng5hhln0ah0qlgnol7nwnmp" xml:space="preserve">{{About|the chemical element}}
[[File:19. Експлозија на смеса од водород и воздух.webm|thumb|هوا ۾ آڪسيجن سان هائيڊروجن جو ملهه ۽ باهه جي پيدائش]]
[[File:Shuttle Main Engine Test Firing cropped edited and reduced.jpg|thumb|خلائي شٽل جو مکيه انجڻ [[آڪسيجن]] سان گڏ هائيڊروجن کي ساڙيندي، مڪمل زور تي باهه جو لڳ ڀڳ پوشيده شعلو پيدا ڪري ٿو.|alt=A black inverted funnel with blue glow emerging from its opening.]]
'''{{PAGENAME}}''' (hydrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت H آھي ۽ ايٽمي نمبر 1 آھي. اهو سڀ کان هلڪو عنصر آهي ۽ معياري حالتن ۾، فارمولي، H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; سان گڏ ڊائي ائٽومڪ [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو هڪ گيس آهي، ڪڏهن ڪڏهن ڊاء هائيڊروجن به سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|title=Dihydrogen|work=O{{=}}CHem Directory|publisher=[[University of Southern Maine]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090213174645/http://usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|archive-date=13 February 2009|access-date=6 April 2009|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; پر وڌيڪ عام طور تي هائڊروجن گيس، ماليڪيولر هائڊروجن يا صرف هائڊروجن سڏيو ويندو آهي. اهو بي رنگ، بي بو، غير زهريلي ۽ انتهائي آتش گير گئس آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/science/hydrogen|title=Hydrogen|website=[[Encyclopædia Britannica]]|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165150/https://www.britannica.com/science/hydrogen|archive-date=24 December 2021|access-date=25 December 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سڀني عام مادي جو %75 بابت ٺاهيندي، هائيڊروجن [[ڪائنات]] ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڪيميائي عنصر آهي. &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|title=What is the chemical composition of stars?|last=Boyd|first=Padi|date=19 July 2014|publisher=[[NASA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150115074556/http://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|archive-date=15 January 2015|access-date=5 February 2008|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ستارا، [[سج]]، خاص طور تي [[پلازما]] جي حالت ۾ هائڊروجن تي مشتمل آهن، جڏهن ته ڌرتيء تي، هائيڊروجن [[پاڻي|پاڻيء]] ۾، نامياتي مرڪبن، ڊاء هائيڊروجن ۽ ٻين سالمياتي شڪلن ۾ ملي ٿو. هائيڊروجن جو سڀ کان عام آئسوٽوپ (پروٽيم، &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;H) هڪ [[پروٽان]]، هڪ [[اليڪٽران]] ۽ تي مشتمل هوندو آهي ۽ هن ۾ [[نيوٽران]] نه هوندا آهن.

شروعاتي ڪائنات ۾، هائيڊروجن جي پروٽان جو ٺهڻ بگ بينگ کان پوءِ پهرئين سيڪنڊ ۾ ٿيو؛ غير جانبدار هائيڊروجن ايٽم صرف 3,70,000 سالن کان پوءِ ٻيهر ٺهڻ واري دور ۾ ٺهيا، جڏهن ڪائنات ٿڌي ٿي وئي ۽ پلازما ڪافي ٿڌو ٿي چڪو هو ته اليڪٽران پروٽانن سان جڙيل رهيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Tanabashi|first=M.|display-authors=etal|year=2018|title=Big-Bang Cosmology|url=http://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|journal=[[Physical Review D]]|volume=98|issue=3|page=358|doi=10.1103/PhysRevD.98.030001|archive-url=https://web.archive.org/web/20210629034426/https://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|archive-date=29 June 2021|quote=Chapter 21.4.1 - This occurred when the age of the Universe was about 370,000 years.|via=[[Particle Data Group]] at [[Lawrence Berkeley National Laboratory]]|doi-access=free|url-status=live}} (Revised September 2017) by [[Keith Olive|Keith A. Olive]] and [[John A. Peacock]].&lt;/ref&gt; هائيڊروجن، عام طور تي غير ڌاتوءَ آهي (انتهائي دٻاءَ هيٺ کان سواءِ) ۽ آسانيءَ سان اڪثر غير ڌاتوءَ سان ڪوويلنٽ بانڊ ٺاهي ٿو، مرڪبات جهڙوڪ پاڻي ۽ مختلف نامياتي مادن جي ٺهڻ ۾ مدد ڪري ٿو. ان جو ڪردار تيزاب-اساس عمل ۾ اهم آهي، جنهن ۾ خاص طور تي حل ٿيندڙ ماليڪيولن جي وچ ۾ پروٽون جي مٽاسٽا شامل آهي. آئني مرڪبن ۾، هائيڊروجن يا ته منفي طور تي چارج ٿيل اين آئنن جي صورت وٺي سگھي ٿو، جتي ان کي هائڊرائيڊ طور سڃاتو وڃي ٿو، يا مثبت طور تي چارج ڪيل ڪيٽ آئن (&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;H). ڪيٽ آئن، عام طور تي صرف هڪ پروٽون (علامت p)، آبي محلولن ۾ مخصوص رويي کي ظاهر ڪري ٿو ۽ آئني مرڪبات ۾، ان جي چوڌاري پولر ماليڪيولز يا اين آئنن جي ذريعي، ان جي برقي چارج جي اسڪريننگ ۾ شامل آهي.    

هائيڊروجن جي هڪ غير جانبدار ايٽم جي طور تي منفرد پوزيشن، جنهن لاءِ شروڊنگر مساوات سڌو سنئون حل ٿي سگهي ٿو، ان جي توانائي ۽ ڪيميائي بانڊنگ جي ڳولا ذريعي ڪوانٽم ميڪنڪس جي بنيادي اصولن ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.&lt;ref name=&quot;Laursen042&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|title=An extremely brief introduction to computational quantum chemistry|last1=Laursen|first1=S.|last2=Chang|first2=J.|date=27 July 2004|website=Molecular Modeling in Chemical Engineering|publisher=University of Michigan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150520061846/http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|archive-date=20 May 2015|access-date=4 May 2015|last3=Medlin|first3=W.|last4=Gürmen|first4=N.|last5=Fogler|first5=H. S.|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

هائيڊروجن گيس پهريون ڀيرو مصنوعي طور تي 16هين صدي جي شروعات ۾ تيزاب کي ڌاتو سان رد عمل ڪندي پيدا ڪيو ويو. [[هنري ڪيونڊش]] 1764ع ۾، هائيڊروجن گيس کي هڪ الڳ مادي جي طور تي سڃاڻي&lt;ref&gt;{{Cite episode|title=Discovering the Elements|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|series=Chemistry: A Volatile History|credits=Presenter: Professor Jim Al-Khalili|network=[[BBC]]|station=[[BBC Four]]|air-date=21 January 2010|minutes=25:40|access-date=9 February 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100125010949/http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|archive-date=25 January 2010|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ ان جي خاصيت کي دريافت ڪيو جيڪو پاڻي پيدا ڪري ٿي جڏهن ساڙي ويندي آهي؛ تنهن ڪري ان جي نالي جو يوناني ۾ مطلب &quot;پاڻي ٺاھيندڙ&quot;  آهي.

اڪثر هائڊروجن جي پيداوار قدرتي گئس کي ٻاڦ جي مٿان گذاري ٿيندي آهي؛ هڪ ننڍڙو حصو توانائي جي شدت واري طريقي، جهڙوڪ پاڻي جي اليڪٽرولائيزيشن مان اچي ٿو.&lt;ref name=&quot;Dincer-20152&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Dincer|first1=Ibrahim|last2=Acar|first2=Canan|date=14 September 2015|title=Review and evaluation of hydrogen production methods for better sustainability|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360319914034119|journal=International Journal of Hydrogen Energy|language=en|volume=40|issue=34|pages=11094–11111|bibcode=2015IJHE...4011094D|doi=10.1016/j.ijhydene.2014.12.035|issn=0360-3199|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215183915/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360319914034119|archive-date=15 February 2022|access-date=4 February 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|title=Hydrogen Basics&amp;nbsp;– Production|date=2007|publisher=[[Florida Solar Energy Center]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20080218210526/http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|archive-date=18 February 2008|access-date=5 February 2008}}&lt;/ref&gt; ان جي مکيه صنعتي استعمالن ۾ فوسل اينڌن (Fuel) جي پروسيسنگ، جهڙوڪ هائڊروڪڪنگ ۽ امونيا جي پيداوار، بجلي جي پيداوار لاءِ ايندھن جي سيلن ۾ وڌندڙ استعمال ۽ گرمي جي ذريعي جي طور تي شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Lewis-20212&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; جڏهن ايندھن جي سيلن ۾ استعمال ڪي ويندي آهي، استعمال جي نقطي تي هائڊروجن جو واحد اخراج پاڻي جا بخارات آهن، جيتوڻيڪ ٻرڻ (Combustion) نائيٽروجن آڪسائيڊ پيدا ڪري سگهي ٿو. &lt;ref name=&quot;Lewis-20213&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; هائيڊروجن جو ڌاتن سان لاڳاپو ڌاتن جي ڦوٽڪ جو سبب بڻجي سگهي ٿو.&lt;ref name=&quot;Rogers 1999 1057–10642&quot;&gt;{{cite journal|last=Rogers|first=H. C.|date=1999|title=Hydrogen Embrittlement of Metals|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=159|issue=3819|pages=1057–1064|bibcode=1968Sci...159.1057R|doi=10.1126/science.159.3819.1057|pmid=17775040|s2cid=19429952}}&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = 
| leader_name5 =
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = گروپ 
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ؟؟؟؟
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = xxx 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==خاصيتون==
==تاريخ== 
==ڪائناتي پکيڙ ۽ ورڇ==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حياتياتي ردعمل==
==حفاظت ۽ احتياط== 
==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[نائٽروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [https://web.archive.org/web/20060612225336/http://www.physics.drexel.edu/~tim/open/hydrofin/ Basic Hydrogen Calculations of Quantum Mechanics]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/001.htm Hydrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
&lt;!-- access forbidden *[http://www.astro.washington.edu/users/larson/Astro150b/Lectures/JupSatUraNep/hydrogen_phase.gif Hydrogen phase diagram] --&gt;
* [http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html High temperature hydrogen phase diagram] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304070245/http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html |date=2016-03-04 }}
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/quantum/hydwf.html#c3 Wavefunction of hydrogen]

{{Subject bar
|portal1=Chemistry
|portal2=Energy
|book1=Hydrogen
|book2=Period 1 elements
|book3=Chemical elements (sorted&amp;nbsp;alphabetically)
|book4=Chemical elements (sorted by number)
|commons=y
|wikt=y
|wikt-search=hydrogen
|v=y
|v-search=Hydrogen atom
|b=y
|b-search=Wikijunior:The Elements/Hydrogen
}}

{{Authority control}}

[[Category:Hydrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Nuclear fusion fuels]]
[[Category:Airship technology]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Refrigerants]]
[[Category:Gaseous signaling molecules]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Least dense things]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>o0kdj7dfng5hhln0ah0qlgnol7nwnmp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318937</id>
      <parentid>318936</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:58:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318937</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14248" sha1="qvg5h5v2q7wn2eouia37pcpi1h82de1" xml:space="preserve">{{About|the chemical element}}
[[File:19. Експлозија на смеса од водород и воздух.webm|thumb|هوا ۾ آڪسيجن سان هائيڊروجن جو ملهه ۽ باهه جي پيدائش]]
[[File:Shuttle Main Engine Test Firing cropped edited and reduced.jpg|thumb|خلائي شٽل جو مکيه انجڻ [[آڪسيجن]] سان گڏ هائيڊروجن کي ساڙيندي، مڪمل زور تي باهه جو لڳ ڀڳ پوشيده شعلو پيدا ڪري ٿو.|alt=A black inverted funnel with blue glow emerging from its opening.]]
'''{{PAGENAME}}''' (hydrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت H آھي ۽ ايٽمي نمبر 1 آھي. اهو سڀ کان هلڪو عنصر آهي ۽ معياري حالتن ۾، فارمولي، H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; سان گڏ ڊائي ائٽومڪ [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو هڪ گيس آهي، ڪڏهن ڪڏهن ڊاء هائيڊروجن به سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|title=Dihydrogen|work=O{{=}}CHem Directory|publisher=[[University of Southern Maine]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090213174645/http://usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|archive-date=13 February 2009|access-date=6 April 2009|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; پر وڌيڪ عام طور تي هائڊروجن گيس، ماليڪيولر هائڊروجن يا صرف هائڊروجن سڏيو ويندو آهي. اهو بي رنگ، بي بو، غير زهريلي ۽ انتهائي آتش گير گئس آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/science/hydrogen|title=Hydrogen|website=[[Encyclopædia Britannica]]|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165150/https://www.britannica.com/science/hydrogen|archive-date=24 December 2021|access-date=25 December 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سڀني عام مادي جو %75 بابت ٺاهيندي، هائيڊروجن [[ڪائنات]] ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڪيميائي عنصر آهي. &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|title=What is the chemical composition of stars?|last=Boyd|first=Padi|date=19 July 2014|publisher=[[NASA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150115074556/http://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|archive-date=15 January 2015|access-date=5 February 2008|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ستارا، [[سج]]، خاص طور تي [[پلازما]] جي حالت ۾ هائڊروجن تي مشتمل آهن، جڏهن ته ڌرتيء تي، هائيڊروجن [[پاڻي|پاڻيء]] ۾، نامياتي مرڪبن، ڊاء هائيڊروجن ۽ ٻين سالمياتي شڪلن ۾ ملي ٿو. هائيڊروجن جو سڀ کان عام آئسوٽوپ (پروٽيم، &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;H) هڪ [[پروٽان]]، هڪ [[اليڪٽران]] ۽ تي مشتمل هوندو آهي ۽ هن ۾ [[نيوٽران]] نه هوندا آهن.

شروعاتي ڪائنات ۾، هائيڊروجن جي پروٽان جو ٺهڻ بگ بينگ کان پوءِ پهرئين سيڪنڊ ۾ ٿيو؛ غير جانبدار هائيڊروجن ايٽم صرف 3,70,000 سالن کان پوءِ ٻيهر ٺهڻ واري دور ۾ ٺهيا، جڏهن ڪائنات ٿڌي ٿي وئي ۽ پلازما ڪافي ٿڌو ٿي چڪو هو ته اليڪٽران پروٽانن سان جڙيل رهيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Tanabashi|first=M.|display-authors=etal|year=2018|title=Big-Bang Cosmology|url=http://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|journal=[[Physical Review D]]|volume=98|issue=3|page=358|doi=10.1103/PhysRevD.98.030001|archive-url=https://web.archive.org/web/20210629034426/https://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|archive-date=29 June 2021|quote=Chapter 21.4.1 - This occurred when the age of the Universe was about 370,000 years.|via=[[Particle Data Group]] at [[Lawrence Berkeley National Laboratory]]|doi-access=free|url-status=live}} (Revised September 2017) by [[Keith Olive|Keith A. Olive]] and [[John A. Peacock]].&lt;/ref&gt; هائيڊروجن، عام طور تي غير ڌاتوءَ آهي (انتهائي دٻاءَ هيٺ کان سواءِ) ۽ آسانيءَ سان اڪثر غير ڌاتوءَ سان ڪوويلنٽ بانڊ ٺاهي ٿو، مرڪبات جهڙوڪ پاڻي ۽ مختلف نامياتي مادن جي ٺهڻ ۾ مدد ڪري ٿو. ان جو ڪردار تيزاب-اساس عمل ۾ اهم آهي، جنهن ۾ خاص طور تي حل ٿيندڙ ماليڪيولن جي وچ ۾ پروٽون جي مٽاسٽا شامل آهي. آئني مرڪبن ۾، هائيڊروجن يا ته منفي طور تي چارج ٿيل اين آئنن جي صورت وٺي سگھي ٿو، جتي ان کي هائڊرائيڊ طور سڃاتو وڃي ٿو، يا مثبت طور تي چارج ڪيل ڪيٽ آئن (&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;H). ڪيٽ آئن، عام طور تي صرف هڪ پروٽون (علامت p)، آبي محلولن ۾ مخصوص رويي کي ظاهر ڪري ٿو ۽ آئني مرڪبات ۾، ان جي چوڌاري پولر ماليڪيولز يا اين آئنن جي ذريعي، ان جي برقي چارج جي اسڪريننگ ۾ شامل آهي.    

هائيڊروجن جي هڪ غير جانبدار ايٽم جي طور تي منفرد پوزيشن، جنهن لاءِ شروڊنگر مساوات سڌو سنئون حل ٿي سگهي ٿو، ان جي توانائي ۽ ڪيميائي بانڊنگ جي ڳولا ذريعي ڪوانٽم ميڪنڪس جي بنيادي اصولن ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.&lt;ref name=&quot;Laursen042&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|title=An extremely brief introduction to computational quantum chemistry|last1=Laursen|first1=S.|last2=Chang|first2=J.|date=27 July 2004|website=Molecular Modeling in Chemical Engineering|publisher=University of Michigan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150520061846/http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|archive-date=20 May 2015|access-date=4 May 2015|last3=Medlin|first3=W.|last4=Gürmen|first4=N.|last5=Fogler|first5=H. S.|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

هائيڊروجن گيس پهريون ڀيرو مصنوعي طور تي 16هين صدي جي شروعات ۾ تيزاب کي ڌاتو سان رد عمل ڪندي پيدا ڪيو ويو. [[هنري ڪيونڊش]] 1764ع ۾، هائيڊروجن گيس کي هڪ الڳ مادي جي طور تي سڃاڻي&lt;ref&gt;{{Cite episode|title=Discovering the Elements|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|series=Chemistry: A Volatile History|credits=Presenter: Professor Jim Al-Khalili|network=[[BBC]]|station=[[BBC Four]]|air-date=21 January 2010|minutes=25:40|access-date=9 February 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100125010949/http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|archive-date=25 January 2010|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ ان جي خاصيت کي دريافت ڪيو جيڪو پاڻي پيدا ڪري ٿي جڏهن ساڙي ويندي آهي؛ تنهن ڪري ان جي نالي جو يوناني ۾ مطلب &quot;پاڻي ٺاھيندڙ&quot;  آهي.

اڪثر هائڊروجن جي پيداوار قدرتي گئس کي ٻاڦ جي مٿان گذاري ٿيندي آهي؛ هڪ ننڍڙو حصو توانائي جي شدت واري طريقي، جهڙوڪ پاڻي جي اليڪٽرولائيزيشن مان اچي ٿو.&lt;ref name=&quot;Dincer-20152&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Dincer|first1=Ibrahim|last2=Acar|first2=Canan|date=14 September 2015|title=Review and evaluation of hydrogen production methods for better sustainability|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360319914034119|journal=International Journal of Hydrogen Energy|language=en|volume=40|issue=34|pages=11094–11111|bibcode=2015IJHE...4011094D|doi=10.1016/j.ijhydene.2014.12.035|issn=0360-3199|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215183915/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360319914034119|archive-date=15 February 2022|access-date=4 February 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|title=Hydrogen Basics&amp;nbsp;– Production|date=2007|publisher=[[Florida Solar Energy Center]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20080218210526/http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|archive-date=18 February 2008|access-date=5 February 2008}}&lt;/ref&gt; ان جي مکيه صنعتي استعمالن ۾ فوسل اينڌن (Fuel) جي پروسيسنگ، جهڙوڪ هائڊروڪڪنگ ۽ امونيا جي پيداوار، بجلي جي پيداوار لاءِ ايندھن جي سيلن ۾ وڌندڙ استعمال ۽ گرمي جي ذريعي جي طور تي شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Lewis-20212&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; جڏهن ايندھن جي سيلن ۾ استعمال ڪي ويندي آهي، استعمال جي نقطي تي هائڊروجن جو واحد اخراج پاڻي جا بخارات آهن، جيتوڻيڪ ٻرڻ (Combustion) نائيٽروجن آڪسائيڊ پيدا ڪري سگهي ٿو. &lt;ref name=&quot;Lewis-20213&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; هائيڊروجن جو ڌاتن سان لاڳاپو ڌاتن جي ڦوٽڪ جو سبب بڻجي سگهي ٿو.&lt;ref name=&quot;Rogers 1999 1057–10642&quot;&gt;{{cite journal|last=Rogers|first=H. C.|date=1999|title=Hydrogen Embrittlement of Metals|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=159|issue=3819|pages=1057–1064|bibcode=1968Sci...159.1057R|doi=10.1126/science.159.3819.1057|pmid=17775040|s2cid=19429952}}&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = 
| leader_name5 =
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = گروپ 
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ؟؟؟؟
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = xxx 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==خاصيتون==
==تاريخ== 
==ڪائناتي پکيڙ ۽ ورڇ==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حياتياتي ردعمل==
==حفاظت ۽ احتياط== 
==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[نائٽروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [https://web.archive.org/web/20060612225336/http://www.physics.drexel.edu/~tim/open/hydrofin/ Basic Hydrogen Calculations of Quantum Mechanics]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/001.htm Hydrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
&lt;!-- access forbidden *[http://www.astro.washington.edu/users/larson/Astro150b/Lectures/JupSatUraNep/hydrogen_phase.gif Hydrogen phase diagram] --&gt;
* [http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html High temperature hydrogen phase diagram] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304070245/http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html |date=2016-03-04 }}
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/quantum/hydwf.html#c3 Wavefunction of hydrogen]

{{Subject bar
|portal1=Chemistry
|portal2=Energy
|book1=Hydrogen
|book2=Period 1 elements
|book3=Chemical elements (sorted&amp;nbsp;alphabetically)
|book4=Chemical elements (sorted by number)
|commons=y
|wikt=y
|wikt-search=hydrogen
|v=y
|v-search=Hydrogen atom
|b=y
|b-search=Wikijunior:The Elements/Hydrogen
}}

{{Authority control}}

[[Category:Hydrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Nuclear fusion fuels]]
[[Category:Airship technology]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Refrigerants]]
[[Category:Gaseous signaling molecules]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Least dense things]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qvg5h5v2q7wn2eouia37pcpi1h82de1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318939</id>
      <parentid>318937</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:00:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>318939</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14256" sha1="fmegxl6xyttwj5uieteb0po1yb3jwjc" xml:space="preserve">{{About|the chemical element}}
[[File:19. Експлозија на смеса од водород и воздух.webm|thumb|هوا ۾ آڪسيجن سان هائيڊروجن جو ملهه ۽ باهه جي پيدائش]]
[[File:Shuttle Main Engine Test Firing cropped edited and reduced.jpg|thumb|خلائي شٽل جو مکيه انجڻ [[آڪسيجن]] سان گڏ هائيڊروجن کي ساڙيندي، مڪمل زور تي باهه جو لڳ ڀڳ پوشيده شعلو پيدا ڪري ٿو.|alt=A black inverted funnel with blue glow emerging from its opening.]]
'''{{PAGENAME}}''' (hydrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت H آھي ۽ ايٽمي نمبر 1 آھي. اهو سڀ کان هلڪو عنصر آهي ۽ معياري حالتن ۾، فارمولي، H&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; سان گڏ ڊائي ائٽومڪ [[ماليڪيول|ماليڪيولن]] جو هڪ گيس آهي، ڪڏهن ڪڏهن ڊاء هائيڊروجن به سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|title=Dihydrogen|work=O{{=}}CHem Directory|publisher=[[University of Southern Maine]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20090213174645/http://usm.maine.edu/~newton/Chy251_253/Lectures/LewisStructures/Dihydrogen.html|archive-date=13 February 2009|access-date=6 April 2009|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; پر وڌيڪ عام طور تي هائڊروجن گيس، ماليڪيولر هائڊروجن يا صرف هائڊروجن سڏيو ويندو آهي. اهو بي رنگ، بي بو، غير زهريلي ۽ انتهائي آتش گير گئس آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.britannica.com/science/hydrogen|title=Hydrogen|website=[[Encyclopædia Britannica]]|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20211224165150/https://www.britannica.com/science/hydrogen|archive-date=24 December 2021|access-date=25 December 2021|url-status=live}}&lt;/ref&gt; سڀني عام مادي جو %75 بابت ٺاهيندي، هائيڊروجن [[ڪائنات]] ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو ڪيميائي عنصر آهي. &lt;ref&gt;{{cite web|url=https://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|title=What is the chemical composition of stars?|last=Boyd|first=Padi|date=19 July 2014|publisher=[[NASA]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20150115074556/http://imagine.gsfc.nasa.gov/ask_astro/stars.html#961112a|archive-date=15 January 2015|access-date=5 February 2008|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ستارا، [[سج]]، خاص طور تي [[پلازما]] جي حالت ۾ هائڊروجن تي مشتمل آهن، جڏهن ته ڌرتيء تي، هائيڊروجن [[پاڻي|پاڻيء]] ۾، نامياتي مرڪبن، ڊاء هائيڊروجن ۽ ٻين سالمياتي شڪلن ۾ ملي ٿو. هائيڊروجن جو سڀ کان عام آئسوٽوپ (پروٽيم، &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;H) هڪ [[پروٽان]]، هڪ [[اليڪٽران]] ۽ تي مشتمل هوندو آهي ۽ هن ۾ [[نيوٽران]] نه هوندا آهن.

شروعاتي ڪائنات ۾، هائيڊروجن جي پروٽان جو ٺهڻ بگ بينگ کان پوءِ پهرئين سيڪنڊ ۾ ٿيو؛ غير جانبدار هائيڊروجن ايٽم صرف 3,70,000 سالن کان پوءِ ٻيهر ٺهڻ واري دور ۾ ٺهيا، جڏهن ڪائنات ٿڌي ٿي وئي ۽ پلازما ڪافي ٿڌو ٿي چڪو هو ته اليڪٽران پروٽانن سان جڙيل رهيا.&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Tanabashi|first=M.|display-authors=etal|year=2018|title=Big-Bang Cosmology|url=http://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|journal=[[Physical Review D]]|volume=98|issue=3|page=358|doi=10.1103/PhysRevD.98.030001|archive-url=https://web.archive.org/web/20210629034426/https://pdg.lbl.gov/2018/reviews/rpp2018-rev-bbang-cosmology.pdf|archive-date=29 June 2021|quote=Chapter 21.4.1 - This occurred when the age of the Universe was about 370,000 years.|via=[[Particle Data Group]] at [[Lawrence Berkeley National Laboratory]]|doi-access=free|url-status=live}} (Revised September 2017) by [[Keith Olive|Keith A. Olive]] and [[John A. Peacock]].&lt;/ref&gt; هائيڊروجن، عام طور تي غير ڌاتوءَ آهي (انتهائي دٻاءَ هيٺ کان سواءِ) ۽ آسانيءَ سان اڪثر غير ڌاتوءَ سان ڪوويلنٽ بانڊ ٺاهي ٿو، مرڪبات جهڙوڪ پاڻي ۽ مختلف نامياتي مادن جي ٺهڻ ۾ مدد ڪري ٿو. ان جو ڪردار تيزاب-اساس عمل ۾ اهم آهي، جنهن ۾ خاص طور تي حل ٿيندڙ ماليڪيولن جي وچ ۾ پروٽون جي مٽاسٽا شامل آهي. آئني مرڪبن ۾، هائيڊروجن يا ته منفي طور تي چارج ٿيل اين آئنن جي صورت وٺي سگھي ٿو، جتي ان کي هائڊرائيڊ طور سڃاتو وڃي ٿو، يا مثبت طور تي چارج ڪيل ڪيٽ آئن (&lt;sup&gt;+&lt;/sup&gt;H). ڪيٽ آئن، عام طور تي صرف هڪ پروٽون (علامت p)، آبي محلولن ۾ مخصوص رويي کي ظاهر ڪري ٿو ۽ آئني مرڪبات ۾، ان جي چوڌاري پولر ماليڪيولز يا اين آئنن جي ذريعي، ان جي برقي چارج جي اسڪريننگ ۾ شامل آهي.    

هائيڊروجن جي هڪ غير جانبدار ايٽم جي طور تي منفرد پوزيشن، جنهن لاءِ شروڊنگر مساوات سڌو سنئون حل ٿي سگهي ٿو، ان جي توانائي ۽ ڪيميائي بانڊنگ جي ڳولا ذريعي ڪوانٽم ميڪنڪس جي بنيادي اصولن ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو آهي.&lt;ref name=&quot;Laursen042&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|title=An extremely brief introduction to computational quantum chemistry|last1=Laursen|first1=S.|last2=Chang|first2=J.|date=27 July 2004|website=Molecular Modeling in Chemical Engineering|publisher=University of Michigan|archive-url=https://web.archive.org/web/20150520061846/http://www.umich.edu/~elements/5e/web_mod/quantum/introduction_3.htm|archive-date=20 May 2015|access-date=4 May 2015|last3=Medlin|first3=W.|last4=Gürmen|first4=N.|last5=Fogler|first5=H. S.|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

هائيڊروجن گيس پهريون ڀيرو مصنوعي طور تي 16هين صدي جي شروعات ۾ تيزاب کي ڌاتو سان رد عمل ڪندي پيدا ڪيو ويو. [[هنري ڪيونڊش]] 1764ع ۾، هائيڊروجن گيس کي هڪ الڳ مادي جي طور تي سڃاڻي&lt;ref&gt;{{Cite episode|title=Discovering the Elements|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|series=Chemistry: A Volatile History|credits=Presenter: Professor Jim Al-Khalili|network=[[BBC]]|station=[[BBC Four]]|air-date=21 January 2010|minutes=25:40|access-date=9 February 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100125010949/http://www.bbc.co.uk/programmes/b00q2mk5|archive-date=25 January 2010|url-status=live}}&lt;/ref&gt; ۽ ان جي خاصيت کي دريافت ڪيو جيڪو پاڻي پيدا ڪري ٿي جڏهن ساڙي ويندي آهي؛ تنهن ڪري ان جي نالي جو يوناني ۾ مطلب &quot;پاڻي ٺاھيندڙ&quot;  آهي.

اڪثر هائڊروجن جي پيداوار قدرتي گئس کي ٻاڦ جي مٿان گذاري ٿيندي آهي؛ هڪ ننڍڙو حصو توانائي جي شدت واري طريقي، جهڙوڪ پاڻي جي اليڪٽرولائيزيشن مان اچي ٿو.&lt;ref name=&quot;Dincer-20152&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Dincer|first1=Ibrahim|last2=Acar|first2=Canan|date=14 September 2015|title=Review and evaluation of hydrogen production methods for better sustainability|url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0360319914034119|journal=International Journal of Hydrogen Energy|language=en|volume=40|issue=34|pages=11094–11111|bibcode=2015IJHE...4011094D|doi=10.1016/j.ijhydene.2014.12.035|issn=0360-3199|archive-url=https://web.archive.org/web/20220215183915/https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0360319914034119|archive-date=15 February 2022|access-date=4 February 2022|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|title=Hydrogen Basics&amp;nbsp;– Production|date=2007|publisher=[[Florida Solar Energy Center]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20080218210526/http://www.fsec.ucf.edu/en/consumer/hydrogen/basics/production.htm|archive-date=18 February 2008|access-date=5 February 2008}}&lt;/ref&gt; ان جي مکيه صنعتي استعمالن ۾ فوسل اينڌن (Fuel) جي پروسيسنگ، جهڙوڪ هائڊروڪڪنگ ۽ امونيا جي پيداوار، بجلي جي پيداوار لاءِ ايندھن جي سيلن ۾ وڌندڙ استعمال ۽ گرمي جي ذريعي جي طور تي شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Lewis-20212&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; جڏهن ايندھن جي سيلن ۾ استعمال ڪي ويندي آهي، استعمال جي نقطي تي هائڊروجن جو واحد اخراج پاڻي جا بخارات آهن، جيتوڻيڪ ٻرڻ (Combustion) نائيٽروجن آڪسائيڊ پيدا ڪري سگهي ٿو. &lt;ref name=&quot;Lewis-20213&quot;&gt;{{Cite journal|last=Lewis|first=Alastair C.|date=10 June 2021|title=Optimising air quality co-benefits in a hydrogen economy: a case for hydrogen-specific standards for NO x emissions|journal=Environmental Science: Atmospheres|language=en|volume=1|issue=5|pages=201–207|doi=10.1039/D1EA00037C|doi-access=free|s2cid=236732702}}{{Creative Commons text attribution notice|cc=by3|url=|authors=|vrt=|from this source=yes}}&lt;/ref&gt; هائيڊروجن جو ڌاتن سان لاڳاپو ڌاتن جي ڦوٽڪ جو سبب بڻجي سگهي ٿو.&lt;ref name=&quot;Rogers 1999 1057–10642&quot;&gt;{{cite journal|last=Rogers|first=H. C.|date=1999|title=Hydrogen Embrittlement of Metals|journal=[[Science (journal)|Science]]|volume=159|issue=3819|pages=1057–1064|bibcode=1968Sci...159.1057R|doi=10.1126/science.159.3819.1057|pmid=17775040|s2cid=19429952}}&lt;/ref&gt;
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = 
| leader_name5 =
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = گروپ 
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ؟؟؟؟
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = xxx 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
==خاصيتون==
==تاريخ== 
==ڪائناتي پکيڙ ۽ ورڇ==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حياتياتي ردعمل==
==حفاظت ۽ احتياط== 
==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[نائٽروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [https://web.archive.org/web/20060612225336/http://www.physics.drexel.edu/~tim/open/hydrofin/ Basic Hydrogen Calculations of Quantum Mechanics]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/001.htm Hydrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
&lt;!-- access forbidden *[http://www.astro.washington.edu/users/larson/Astro150b/Lectures/JupSatUraNep/hydrogen_phase.gif Hydrogen phase diagram] --&gt;
* [http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html High temperature hydrogen phase diagram] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304070245/http://militzer.berkeley.edu/diss/node5.html |date=2016-03-04 }}
* [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/Hbase/quantum/hydwf.html#c3 Wavefunction of hydrogen]

{{Subject bar
|portal1=Chemistry
|portal2=Energy
|book1=Hydrogen
|book2=Period 1 elements
|book3=Chemical elements (sorted&amp;nbsp;alphabetically)
|book4=Chemical elements (sorted by number)
|commons=y
|wikt=y
|wikt-search=hydrogen
|v=y
|v-search=Hydrogen atom
|b=y
|b-search=Wikijunior:The Elements/Hydrogen
}}

{{Authority control}}

[[زمرو:ھائڊروجن]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Nuclear fusion fuels]]
[[Category:Airship technology]]
[[Category:Reducing agents]]
[[Category:Refrigerants]]
[[Category:Gaseous signaling molecules]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:Least dense things]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>fmegxl6xyttwj5uieteb0po1yb3jwjc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نائٽروجن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72091</id>
    <revision>
      <id>318964</id>
      <parentid>318406</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:35:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12025" sha1="dwioieye8bxm8fb1gao6nzcatrb5qdk" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>dwioieye8bxm8fb1gao6nzcatrb5qdk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318965</id>
      <parentid>318964</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:36:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12053" sha1="jb48eqs0a83tro7412z9tu5vifauee7" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>jb48eqs0a83tro7412z9tu5vifauee7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318967</id>
      <parentid>318965</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:37:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11992" sha1="jr8krxzbt4tf546b54n554bwjld2ozy" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==خارجي لنڪس==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}

[[Category:Nitrogen| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>jr8krxzbt4tf546b54n554bwjld2ozy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318968</id>
      <parentid>318967</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:39:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>318968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12009" sha1="pz2x1bsghqiayuby6jteu08u5lmik1f" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
File:liquidnitrogen.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ
| subdivision_name1 = 7 
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 5
| seat_type = حالت (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (معياري حرارت ۽ داٻ تي)
| seat1 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (77.355°K) ​(195.795°C-) (N2)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (63.23°K) ​(209.86°C-) (N2)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.72 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 5.57 ڪلو جول في مول (N2)
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 29.124 جول في مول.ڪيلون (N2)
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 1.2506 گرام في لٽر&lt;br&gt; 0.808 گرام في لٽر (مايع حالت ۾ اٻارڻ نقطي تي)
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 14.01
| subdivision_name3 = 15 (نڪٽوجين)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 
1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt; 2p&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt; 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 71±1 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 
1st: 1402.3 &lt;br&gt;2nd: 2856&lt;br&gt;3rd: 4578.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -3&lt;br&gt;+3،-2،-1،+1،+2،+4&lt;ref&gt;
Greenwood, Norman N.; Earnshaw Alan
 (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. p. 28. ISBN 978-0-08-037941-8.
#Arblaster, John W. (2018). Selected Values of the Crystallographic Properties of Elements. Materials Park, Ohio: ASM International. ISBN 978-1-62708-155-9.
&lt;/ref&gt;
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 3.04 (پالنگ اسڪيل)
| name = نائٽروجن 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;7&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;N
| native_name = Nitrogen
| government_type = 
| image_blank_emblem = [[File:Nitrogen.svg|90px]]
| blank_emblem_type = نشان
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
| image_caption = 
}}
'''نائٽروجن''' (Nitrogen) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت N آھي ۽ ايٽمي نمبر 7 آھي. نائٽروجن ھڪ غير ڌات آھي ۽ پيريوڊڪ جدول جي گروپ 15 جو سڀ کان ھلڪو ميمبر آھي، جنھن کي اڪثر نڪتوجينز (pnictogens) سڏيو ويندو آھي. اهو ڪائنات ۾ هڪ عام عنصر آهي، جيڪو ملڪي واٽ ۽ شمسي نظام ۾ ڪل مقدار ۾ ستين نمبر تي آهي. معياري درجه حرارت ۽ دٻاء تي، نائٽروجن جا ٻه ايٽم ماليڪيولر نائٽروجن (N2)، هڪ بي رنگ ۽ بي بوءِ ڊائي ائٽومڪ گيس، ٺاهيندا آهن. ماليڪيولر نائٽروجن (N2) ڌرتيء جي فضا جو تقريبا %78 آهي، جيڪا ان کي هوا ۾ سڀ کان وڌيڪ گهڻائي ڪيميائي شي بڻائيندي آهي. نائيٽروجن مرکبات جي عدم استحڪام جي ڪري، نائيٽروجن ڌرتيء جي نهرين حصن ۾ نسبتا نادر آهي.

اهو پهريون ڀيرو سال 1772ع ۾، اسڪاٽش طبيعيات دان، ڊينيئل رٿرفورڊ طرفان الگ ڪيو ۽ دريافت ڪيو ويو ۽ ساڳئي وقت ۾  آزاد طور تي ڪارل ولهيلم شيلي ۽ هينري ڪيوينڊش پاران دريافت ڪيو ويو. نائٽروجن جو نالو سال 1790ع ۾ فرانسيسي ڪيميا دان، جين-اينٽائن ڪلاڊ شپٽل تجويز ڪيو هو، جڏهن هن اهو معلوم ڪيو ته نائٽرڪ ايسڊ ۽ نائٽريٽس ۾ نائٽروجن موجود هوندي آهي. انٿوني ليوائيزر Antoine) Lavoisier) ان جي بدران، قديم يوناني لفظ، ἀζωτικός (بغير جيئو واري) مان، ايزوتي (azote) نالو تجويز ڪيو، ان ڪري ته اها هڪ ٿڌي گيس ([[asphyxiant gas]]) آهي. هي نالو ڪيترين ئي ٻولين ۾ استعمال ٿيندو آهي ۽ انگريزيءَ ۾ ڪجهه نائٽروجن جا مرڪب جهڙوڪ هائيڊرازائين، ايزائڊس ۽ ايزو مرڪبن ۾ ظاهر ٿئي ٿو. 

عنصر نائٽروجن (N) عام طور تي پريشر سوئنگ ٽيڪنالاجي ذريعي هوا سان پيدا ٿيندي آهي. تجارتي طور تي پيدا ٿيندڙ عنصري نائٽروجن جو اٽڪل 2/3 تجارتي استعمال لاءِ انرٽ (آڪسيجن فري) گئس طور استعمال ڪي ويندي آهي جهڙوڪ فوڊ پيڪيجنگ ۽ باقي گهڻو حصو ڪرائيوجنڪ ايپليڪيشنن ۾ مائع نائٽروجن طور استعمال ڪيو ويندو آهي. ڪيترا ئي صنعتي لحاظ کان اهم مرڪب، جهڙوڪ [[امونيا]]، [[نائٽرڪ ايسڊ]]، نامياتي نائٽريٽس (پروپيلنٽ ۽ ڌماڪيدار مادا) ۽ سائيانائڊز (زهر)، نائٽروجن تي مشتمل آهن. عنصري نائٽروجن (N≡N) ۾ انتهائي مضبوط ٽريپل بانڊ، ڪاربن مونو آڪسائيڊ (CO) کان پوءِ، ڪنهن به ڊائي ائٽامڪ ماليڪيول ۾ ٻيو مضبوط بانڊ، نائٽروجن ڪيميا تي غالب آهي.&lt;ref&gt;[http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html Common Bond Energies (D) and Bond Lengths (r)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100515215439/http://www.wiredchemist.com/chemistry/data/bond_energies_lengths.html|date=2010-05-15}}. wiredchemist.com&lt;/ref&gt; اهو ٻنهي جاندارن ۽ صنعتن لاءِ نائٽروجن (N2) کي مفيد مرڪبن ۾ تبديل ڪرڻ ۾ ڏکيائي جو سبب بڻجندو آهي، پر ساڳئي وقت ان جو مطلب اهو آهي ته نائيٽروجن مرڪبن کي ساڙڻ يا ڦاڙڻ ذريعي نائٽروجن گيس ٺاهڻ ۾ وڏي مقدار ۾ مفيد توانائي خارج ٿئي ٿي. مصنوعي طور تي پيدا ڪيل امونيا ۽ نائٽريٽس اهم صنعتي ڀاڻ آهن ۽ ڀاڻ نائٽريٽس پاڻي جي سسٽم جي يوٽروفيڪيشن ۾ اهم آلودگي آهن. ڀاڻ ۽ توانائي جي صنعتن ۾ ان جي استعمال کان علاوه، نائٽروجن نامياتي مرڪبن جو هڪ جزو آهي جيئن ته اعلي طاقت وارو ڪپڙو ٺاهڻ لاء مختلف قسم جي ايرامدز (aramids) ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ سيانو اڪريليٽ (cyanoacrylate)  ۾ استعمال ٿيندو آهي جيڪا سپر گلوئن (Super Glues) ٺاهين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

نائٽروجن سڀني جاندارن ۾، بنيادي طور تي امائنو ايسڊ (۽ اھڙيءَ طرح پروٽين ۾)، نيوڪليڪ ايسڊ (DNA ۽ RNA ۾) ۽ توانائي جي منتقلي واري ماليڪيول ايڊينوسائن ٽرائيفاسفيٽ ۾ موجود هوندو آهي. انساني جسم ۾ ڪميت (Mass) جي لحاظ کان اٽڪل 3 سيڪڙو نائٽروجن، آڪسيجن، ڪاربن ۽ هائيڊروجن کان پوءِ جسم ۾ چوٿون سڀ کان وڏو عنصر آهي. نائٽروجن چڪر عنصر جي هوا مان حرڪت، حياتي دائري (Biosphere) ۽ نامياتي مرڪبن ۾ ۽ پوء واپس فضا ۾ منتقلي کي بيان ڪري ٿو. نائٽروجن هر وڏي فارماڪولوجيڪل دوا جي قسم، بشمول اينٽي بايوٽڪس، جو هڪ جزو آهي. ڪيتريون ئي دوائون قدرتي نائيٽروجن تي مشتمل سگنل واري ماليڪيولز جي نقل يا پروڊرگس آهن. مثال طور، نامياتي نائٽريٽس نائٽروگليسرين ۽ نائٽروپروسائڊ نائٽرڪ آڪسائيڊ ۾ ميٽابولائيز ڪري بلڊ پريشر کي ڪنٽرول ڪن ٿيون. ڪيتريون ئي قابل ذڪر نائيٽروجن تي مشتمل دوائون، جهڙوڪ قدرتي ڪيفين ۽ مارفين يا مصنوعي ايمفيٽامائن، جانورن جي نيورو ٽرانسميٽرز جي وصول ڪندڙن (Receptors) تي ڪم ڪن ٿيون.

==تاريخ==
==خاصيتون== 
==ڪيميا ۽ ڪيميائي مرڪب==
==وقوع==
==پيداوار==
==ايپليڪيشن== 
==حفاظت==

==نائٽروجن چڪر==
سمورن جاندارن کي نائٽروجن جي ضرورت هوندي آهي پر اهي اڪثر نائٽروجن کي سڌو سنئون هوا مان کڻي استعمال نٿا ڪري سگھن. نائٽروجن ٻين عنصرن سان ملي ڪري نائٽروجني لوڻَ يا مرڪب (نائٽرائيٽس- NO2 ۽ نائٽريٽس NO3) ٺاهي ٿي. اهو عمل کنوڻ ۽ نائٽروجن ٺھڪائيندڙ بيڪٽريا (nitrogen-fixing bacteria) وسيلي ٿئي ٿو. [[ٻوٽا]]، [[زمين]] مان نائٽريٽس مادا کڻن ٿا جن کي وري جانور کاڌي رستي واپرائين ٿا. اهڙي ريت نائٽروجن جو هڪ لڳاتار هلندڙ چڪر شروع ٿئي ٿو، جن کي &quot;نائٽروجن چڪر&quot; سڏيو ويندو آهي.
# کنوڻ، نائٽروجن ۽ آڪسيجن سان ملي ڪري شوري جي تيزاب (نائٽرڪ ايسڊ) ٺاهي ٿي.
# شوري جو تيزاب مٽي ۾ نائٽروجن جا مرڪب (نائٽرائيٽس، NO2) ٺاهي ٿو.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي جوڙيندڙ بيڪٽريا (Nitrifying Bacteria)، نائٽرائيٽس (NO2) کي نائٽريٽس (NO) ۾ تبديل ڪن ٿا.
# ٻوٽا، مٽي مان نائٽريٽس کڻن ٿا.
# نائٽروجني مرڪب جوڙيندڙ بيڪٽريا نائٽروجن کي نائٽرائيٽس يا نائٽريٽس جي مرڪبن ۾ بدلائين ٿا.
# جانور نائٽروجن جي مرڪبن تي مشتمل ٻوٽن کي کائين ٿا.
# جانور جي فضلن (Waste) ۽ ڳرندڙ سڙندڙ ٻوٽن ۾ نائٽروجن جا مرڪب هوندا آهن.
# نائٽروجن جي مرڪبن کي ٽوڙيندڙ بيڪٽريا (Denitrifying Bacteria) نائٽريٽس کي نائٽروجن گئس ۾ ٽوڙين يا تبديل ڪن ٿا جيڪا هوا ۾ ملي وڃي ٿي.

==پڻ ڏسو==
* [[آڪسيجن]] 
* [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://www.balashon.com/2008/07/neter-and-nitrogen.html Etymology of Nitrogen]
* [http://www.periodicvideos.com/videos/007.htm Nitrogen] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [http://www.rsc.org/periodic-table/podcast/7/nitrogen Nitrogen podcast] from the Royal Society of Chemistry's ''[[Chemistry World]]''
{{Authority control}}
{{good article}}
[[زمرو:نائٽروجن]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Diatomic nonmetals]]
[[Category:Coolants]]
[[Category:Laser gain media]]
[[Category:Dielectric gases]]
[[Category:Industrial gases]]
[[Category:E-number additives]]
[[Category:GABAA receptor positive allosteric modulators]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>pz2x1bsghqiayuby6jteu08u5lmik1f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪاربان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72092</id>
    <revision>
      <id>318952</id>
      <parentid>315297</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:18:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7967" sha1="8hzoouc18pmaxf8g4z8sr94h7xpuykw" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Graphite-and-diamond-with-scale.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 6
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 4
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 2.55 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = اُبلڻدو نه آهي
| leader_title1 = صعود جو نقطو
| leader_name1 = (3915°K) ​(3642°C
| leader_title2 = پگھرائڻ جي حرارت
| leader_name2 = 117 ڪلو جول في مول (گريفائٽ)
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = اُبلڻدو نه آهي
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = گريفائٽ: 8.517 جول في مول.ڪيلون&lt;br&gt;هيرو: 6.155 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 12.01
| subdivision_name3 = 14
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 2s2 2p2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 77 پيڪو ميٽر (sp3)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 1086.5&lt;br&gt;ٻئي: 2352.6&lt;br&gt;ٽئي: 4620.5
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: −4, −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4
| extinct_title = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| extinct_date = گريفائٽ:2.266 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;هيرو:3.515 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;امورفس:1.8 کان 2.1 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر تائين
| name = ڪاربان
| official_name = Carbon
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;C
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Carbon.svg
| blank_emblem_type = نشان
| image_caption = هيرو ساڄي، گريفائٽ کاٻي؛ ڪاربان جا ٻه ايلوٽروپ
| footnotes = صعود جو نقطو: جن گرميء پد تي ڪا ٻه شي سيڌو سالڊ کان گيس بڻجي وڃي ٿو.
}}
'''ڪاربان''' (Carbon) ھڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آھي، جن جو نشان '''C''' ۽ ايٽمي نمبر '''6''' آھي. اهو غير ڌاتو ۽ ٽيٽراويلينٽ آهي، يعني ان جو ائٽم ٻاهرين شيل ۾ &lt;small&gt;'''4'''&lt;/small&gt; ويلنس اليڪٽرانن جي ڪري چار ڪوويلنٽ بانڊ ٺاهي سگهندو آهي. ان جو تعلق [[دوري جدول]] جي گروپ '''14''' (ڪاربان گروپ) سان آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |title=carbon {{!}} Facts, Uses, &amp; Properties |url=https://www.britannica.com/science/carbon-chemical-element|website=Encyclopedia Britannica|language=en|url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171024183827/https://www.britannica.com/science/carbon-chemical-element|archive-date=2017-10-24}}&lt;/ref&gt; ڪاربان ڌرتيءَ جي مٿي واري پرت &lt;small&gt;('''Crust''')&lt;/small&gt; جو &lt;small&gt;'''0.025'''&lt;/small&gt; سيڪڙو حصو ٺاهي ٿو.&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://www.britannica.com/science/carbon-chemical-element |title=carbon |website=Britannica encyclopedia|date=22 February 2024 }}&lt;/ref&gt; ھن جا ٽي آئسوٽوپس، &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;C &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C۽ &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt;C قدرتي حالت ۾ ملن  ٿا، &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C۽ &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;sup&gt;3&lt;/sup&gt;Cمستحڪم آهن، جڏهن تہ &lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt;Cهڪ ريڊيو نيوڪلائيڊ آهي، جيڪو &lt;small&gt;'''5,700'''&lt;/small&gt; سال جي اڌ حياتي &lt;small&gt;'''(Half Life)'''&lt;/small&gt; سان زوال پذير ٿئي ٿو. اها انهن ڪجهه عنصرن مان ھڪ آھي جيڪا قديم زماني کان وٺي سڃاتل آھن.&lt;ref name=&quot;D2&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.caer.uky.edu/carbon/history/carbonhistory.shtml |title=History of Carbon |access-date=2013-01-10 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121101085829/http://www.caer.uky.edu/carbon/history/carbonhistory.shtml |archive-date=2012-11-01}}&lt;/ref&gt;

[[File:Carbon.svg|thumb|&lt;small&gt;'''ڪاربان جي علامت، ان جو ايٽمي نمبر ۽ ايٽمي مايو'''&lt;/small&gt;]]

ڪاربان جا ائٽم مختلف طريقن سان پاڻ ۾ ڳنڍجي سگهن ٿا، نتيجي ۾ ڪاربان جا مختلف الوٽروپس &lt;small&gt;(Allotropes&lt;/small&gt;) ٿين ٿا. سڃاتل الوٽروپس ۾، گراڦائٽ، هيرا، بي شڪل &lt;small&gt;(Amorphous)&lt;/small&gt; ڪاربن ۽ فلرينس &lt;small&gt;(Bucky Ball)&lt;/small&gt; شامل آهن. ڪاربان تت جون طبيعي خاصيتون الوٽروپڪ فارمن جي ڪري وڏي پيماني تي مختلف آهن. مثال طور، گرافائٽ غيرشفاف ۽ ڪاري رنگ جو هوندو آهي، هيرو انتھائي شفاف ۽ سخت هوندو آهي، جڏهن ته گريفائٽ ايترو نرم هوندو آهي ته ڪاغذ تي لڪير ٺاهي سگهي ٿو، هنڪري ان جو نالو، يوناني فعل &quot;گرافيئن&quot; (γράφειν) مان آھي، جنھن جو مطلب آهي &quot;لکڻ&quot;، جڏهن تہ هيرو قدرتي طور تي معلوم ٿيل سڀ شيئن کان سخت هوندو آهي. گريفائيٽ هڪ سٺو برقي موصل آهي جڏهن تہ هيرن جي برقي چالکائي (electrical conductivity) تمام گھٽ آهي. عام حالتن ۾، هيرا، ڪاربان نينو ٽيوب ۽ گرافائٽ سڀني سڃاتل مواد جي سڀ کان وڌيڪ حرارتي چالکائي (thermal conductivity) وارا آهن. سڀ ڪاربان ايلوٽروپس عام حالتن ۾ ٺوس هوندا آهن، گريفائٽ معياري گرمي پد ۽ دٻاءَ تي سڀ کان وڌيڪ حر حرڪياتي (thermodynamically) طور تي مستحڪم فارم آهي. اها ڪيميائي مزاحمت ڪندڙ آهي، ايتري تائين جو [[آڪسيجن]] سان رد عمل ڪرڻ لاءِ پڻ اعلي گرمي پد جي ضرورت هوندي آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{In Our Time|Carbon|p003c1cj|Carbon}}
* [http://www.periodicvideos.com/videos/006.htm Carbon] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.britannica.com/eb/article-80956/carbon-group-element Carbon on Britannica]
* [https://web.archive.org/web/20100618165649/http://invsee.asu.edu/nmodules/Carbonmod/everywhere.html Extensive Carbon page at asu.edu] (archived 18 June 2010)
* [https://web.archive.org/web/20011109080742/http://electrochem.cwru.edu/ed/encycl/art-c01-carbon.htm Electrochemical uses of carbon] (archived 9 November 2001)
* [https://web.archive.org/web/20121109012854/http://www.forskning.no/Artikler/2006/juni/1149432180.36 Carbon—Super Stuff. Animation with sound and interactive 3D-models.] (archived 9 November 2012)

{{Subject bar|Chemistry|b=Wikijunior:The Elements/Carbon |commons=Carbon|wikt=carbon|v=Carbon atom|auto=1}}
{{Periodic table (navbox)}}
{{Allotropes of carbon}}
{{Carbon compounds}}
{{ChemicalBondsToCarbon}}

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربان گروپ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

[[Category:Carbon| ]]
[[Category:Allotropes of carbon]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal planar structure]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Native element minerals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Reducing agents]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>8hzoouc18pmaxf8g4z8sr94h7xpuykw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>هيليئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72095</id>
    <revision>
      <id>318941</id>
      <parentid>318206</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:04:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318941</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18270" sha1="lo0bsxegv14ptszu4avfm6ng9xpdh1a" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline =
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 2
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = گئس
| seat1_type = گھاٽائي (STP تي)
| seat1 = 0.1786 گرام في ليٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name =  4.222°K (-268.928°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =  -
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.0138 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 0.0829 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 20.78 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = 
| leader_name5 =
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = گئس
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 4.002
| subdivision_name3 = گروپ 
| subdivision_name4 = 18 (نوبل گئسون)
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 28 پيڪو ميٽر (ڪوويلنٽ)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي
| established_date2 = پهرين: 2372.3 ڪلو جول في مول&lt;br&gt;ٻئي: 5250.5 ڪلو جول في مول
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = 0 (انرٽ)
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = ڊيٽا دستياب نه آهي 
| name = هيليئم
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;He
| native_name = Helium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
 
'''هيليئم''' (Helium)، قديم يوناني لفظ &quot;هيليوس&quot; (ἥλιος، معني، &quot;سج وارو&quot;) مان ورتل، هڪ ڪيميائي تت آهي. ان جو نشان &quot;He&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;2&quot; آهي. هي هڪ رنگ، بوءِ ۽ ذائقي کان پاڪ، غير زهريلي، غير فعال (Inert) ۽ مونو اٽامڪ گيس آهي ۽ ڪيميائي عنصرن جي [[دوري جدول]] ۾ نوبل گيس جو پهريون ميمبر آهي.&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Grochala |first1=Wojciech |date=1 November 2017 |title=On the position of helium and neon in the Periodic Table of Elements |journal=Foundations of Chemistry |volume=20 |pages=191–207 |issue=2018 |doi=10.1007/s10698-017-9302-7 |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Bent Weberg |first1=Libby |date=18 January 2019 |title=&quot;The&quot; periodic table |url=https://cen.acs.org/articles/97/i3/Reactions.html |journal=Chemical &amp; Engineering News |volume=97 |issue=3 |access-date=27 March 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Grandinetti |first1=Felice |date=23 April 2013 |title=Neon behind the signs |journal=Nature Chemistry |volume=5 |issue=2013 |pages=438 |doi=10.1038/nchem.1631 |pmid=23609097 |bibcode=2013NatCh...5..438G |doi-access=free }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;
{{cite journal |last1=Kurushkin |first1=Mikhail |date=2020 |title=Helium's placement in the Periodic Table from a crystal structure viewpoint |url=https://www.researchgate.net/publication/342152661 |journal=IUCrJ |volume=7 |issue=4 |pages=577–578 |doi=10.1107/S2052252520007769 |pmid=32695406 |pmc=7340260 |access-date=19 June 2020|doi-access=free |bibcode=2020IUCrJ...7..577K }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Labarca |first1=Martín |last2=Srivaths |first2=Akash |date=2016 |title=On the Placement of Hydrogen and Helium in the Periodic System: A New Approach |url=https://www.academia.edu/27974090 |journal=Bulgarian Journal of Science Education |volume=25 |issue=4 |pages=514–530 |access-date=19 June 2020 |archive-date=29 November 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211129140234/https://www.academia.edu/27974090 |url-status=dead }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211129140234/https://www.academia.edu/27974090 |date=29 November 2021 }}&lt;/ref&gt; ان جو اُبلڻ جو نقطو سڀني عنصرن ۾ گهٽ ۾ گهٽ آهي، ۽ ان جو معياري دٻاءُ تي پگھلڻ جو نقطو ناهي. اهو مشاهدي لائق ڪائنات ۾ هائيڊروجن کان پوءِ ٻيو سڀ کان هلڪو ۽ ٻيو سڀ کان وڌيڪ گهڻائي عنصر آهي. اهو ڪل عنصري ماس جي لڳ ڀڳ 24٪ تي موجود آهي، جيڪو سڀني ڳري عنصرن جي مجموعي ماس کان 12 ڀيرا وڌيڪ آهي. ان جي گهڻائي سج ۽ مشتري ٻنهي ۾ ان سان ملندڙ جلندڙ آهي، ڇاڪاڻ ته هيليم-4 جي تمام گهڻي ايٽمي پابند توانائي (في نيوڪليون) هيليم کان پوءِ ايندڙ ٽن عنصرن جي حوالي سان. هي هيليم-4 پابند توانائي اهو به سبب آهي ته اهو ايٽمي فيوزن ۽ ريڊيو ايڪٽو ڊاهي ٻنهي جي پيداوار ڇو آهي. ڪائنات ۾ هيليم جو سڀ کان عام آئسوٽوپ هيليم-4 آهي، جنهن جو وڏو حصو بگ بينگ دوران ٺهيو هو. ستارن ۾ هائيڊروجن جي نيوڪليئر فيوزن ذريعي نئين هيليم جي وڏي مقدار پيدا ٿئي ٿي. 
[[File:Kansas Helium Marker.jpg|thumb|يادگاري نشان، جيڪو  ڊيڪسٽر، ڪنساس جي ويجهو هڪ وڏي هيليم جي ڳولا کي ظاهر ڪري ٿو]]


هي هائيڊروجن کان پوءِ مشاهدي واري ڪائنات ۾ ٻيو سڀ کان وڌيڪ هلڪو ۽ ٻيو وڏو عنصر آهي. اهو ڪل عنصري ڪميت جو 24 سيڪڙو موجود آهي، جيڪو سڀني وڏن عناصرن جي گڏيل ڪميتن کان 12 ڀيرا وڌيڪ آهي. هيليئم کان پوءِ ايندڙ ٽن عنصرن جي حوالي سان هيليئم-4 جي تمام گهڻي ايٽمي بائنڊنگ انرجي (في نيوڪلون) جي ڪري سج ۽ مشتري ٻنهي ۾ ان جي گهڻائي ساڳي آهي. هي هيليم-4 بائنڊنگ انرجي ان لاءِ به حساب رکي ٿي ڇو ته اها ائٽمي فيوزن ۽ ريڊيويڪل ڊیڪي ٻنهي جي پيداوار آهي. ڪائنات ۾ هيليم جو سڀ کان وڌيڪ عام آئسوٽوپ هيليم-4 آهي، جنهن جي وڏي اڪثريت بگ بينگ دوران ٺاهي وئي هئي. نئين هيليم جي وڏي مقدار ستارن ۾ هائڊروجن جي ايٽمي فيوزن ذريعي ٺاهي وئي آهي.

هيليم پهريون ڀيرو 1868ع ۾ سج گرهڻ دوران سج جي روشنيءَ ۾ اڻڄاتل، پيلي اسپيڪٽرل لڪير جي نشاني جي طور تي جارجس ريٽ، &lt;ref&gt;Rayet, G. (1868) [https://web.archive.org/web/20180817142616/https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=umn.31951d000083928;view=1up;seq=763 &quot;Analyse spectral des protubérances observées, pendant l'éclipse totale de Soleil visible le 18 août 1868, à la presqu'île de Malacca&quot;] (Spectral analysis of the protuberances observed during the total solar eclipse, seen on 18 August 1868, from the Malacca peninsula), ''Comptes rendus'' ... , '''67''' : 757–759. From p. 758: ''&quot; ... je vis immédiatement une série de neuf lignes brillantes qui ... me semblent devoir être assimilées aux lignes principales du spectre solaire, B, D, E, b, une ligne inconnue, F, et deux lignes du groupe G.&quot;'' ( ... I saw immediately a series of nine bright lines that ... seemed to me should be classed as the principal lines of the solar spectrum, B, D, E, b, an unknown line, F, and two lines of the group G.)&lt;/ref&gt; ڪئپٽن سي ٽي هيگ،&lt;ref&gt;Captain C. T. Haig (1868) [https://books.google.com/books?id=glFJAAAAcAAJ&amp;pg=PA74 &quot;Account of spectroscopic observations of the eclipse of the sun, August 18th, 1868&quot;] ''Proceedings of the Royal Society of London'', '''17''' : 74–80. From p. 74: &quot;I may state at once that I observed the spectra of two red flames close to each other, and in their spectra two broad bright bands quite sharply defined, one rose-madder and the other light golden.&quot;&lt;/ref&gt;  نارمن آر. پوگسن     &lt;ref&gt;Pogson filed his observations of the 1868 eclipse with the local Indian government, but his report wasn't published. (Biman B. Nath, ''The Story of Helium and the Birth of Astrophysics'' (New York, New York: Springer, 2013), [https://books.google.com/books?id=Zko_Na5IQL8C&amp;pg=PA8 p. 8.]) Nevertheless, Lockyer quoted from his report. [https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015038750884;view=1up;seq=360;size=150 From p. 320] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180817113022/https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015038750884;view=1up;seq=360;size=150|date=17 August 2018}} of Lockyer, J. Norman (1896) &quot;The story of helium. Prologue,&quot; ''Nature'', '''53''' : 319–322 : &quot;Pogson, in referring to the eclipse of 1868, said that the yellow line was &quot;at D, or near D.&quot; &quot;&lt;/ref&gt; ۽ ليفٽيننٽ جان هرشل&lt;ref&gt;Lieutenant John Herschel (1868) [https://books.google.com/books?id=glFJAAAAcAAJ&amp;pg=PA104 &quot;Account of the solar eclipse of 1868, as seen at Jamkandi in the Bombay Presidency,&quot;] ''Proceedings of the Royal Society of London'', '''17''' : 104–120. From p. 113: As the moment of the total solar eclipse approached, &quot; ... I recorded an increasing brilliancy in the spectrum in the neighborhood of D, so great in fact as to prevent any measurement of that line till an opportune cloud moderated the light. I am not prepared to offer any explanation of this.&quot; From p. 117: &quot;I also consider that there can be no question that the ORANGE LINE was identical with D, so far as the capacity of the instrument to establish any such identity is concerned.&quot;&lt;/ref&gt; پاران دريافت ڪيو ويو. ۽ بعد ۾ فرانسيسي آسترونومر، جولیس جانسین&lt;ref&gt;In his initial report to the French Academy of Sciences about the 1868 eclipse, Janssen made no mention of a yellow line in the solar spectrum. See:

* Janssen (1868) [https://books.google.com/books?id=hpZDAQAAIAAJ&amp;pg=PA838 &quot;Indication de quelques-uns des résultats obtenus à Cocanada, pendant l'éclipse du mois d'août dernier, et à la suite de cette éclipse&quot;] (Information on some of the results obtained at Cocanada, during the eclipse of the month of last August, and following that eclipse), ''Comptes rendus'' ... , '''67''' : 838–839.
* Wheeler M. Sears, ''Helium: The Disappearing Element'' (Heidelberg, Germany: Springer, 2015), [https://books.google.com/books?id=5SvABgAAQBAJ&amp;pg=PA44 p. 44.]
* Françoise Launay with Storm Dunlop, trans., ''The Astronomer Jules Janssen: A Globetrotter of Celestial Physics'' (Heidelberg, Germany: Springer, 2012), [https://books.google.com/books?id=3YaAup49nqoC&amp;pg=PA45 p. 45.]However, subsequently, in an unpublished letter of 19 December 1868 to Charles Sainte-Claire Deville, Janssen asked Deville to inform the French Academy of Sciences that : &quot;Several observers have claimed the bright D line as forming part of the spectrum of the prominences on 18 August. The bright yellow line did indeed lie very close to D, but the light was more refrangible [i.e., of shorter wavelength] than those of the D lines. My subsequent studies of the Sun have shown the accuracy of what I state here.&quot; (See: (Launay, 2012), p. 45.)&lt;/ref&gt; طرفان تصديق ڪئي وئي. جانسن عام طور تي نارمن لاکير ​​سان گڏ عنصر کي ڳولڻ سان گڏيل طور تي اعتبار ڪيو ويندو آهي. جانسن 1868ع جي سج گرهڻ دوران هيليم اسپيڪٽرل لڪير کي رڪارڊ ڪيو، جڏهن ته لاکير ​​ان جو مشاهدو برطانيه مان ڪيو. بهرحال، صرف لاڪير اهو تجويز ڪيو ته لڪير هڪ نئين عنصر جي ڪري هئي، جنهن جو نالو هن سج جي نالي تي رکيو. عنصر جي باضابطه دريافت سال 1895ع ۾ ڪيمسٽ سر وليم رامسي، پروفیسر ٽيوڊور ڪلايو ۽ نيلس ابراهام لنگليٽ پاران ڪئي وئي، جن کي هيليم مليو، جيڪو يورينيم جي معدنيات مان نڪرندو هو، جيڪو هاڻي هڪ الڳ معدني نسل نه آهي، پر  يورينائيٽ جو هڪ قسم جي طور تي.&lt;ref name=&quot;mindat uraninite2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.mindat.org/min-4102.html|title=Uraninite|website=Mindat.org|access-date=14 February 2020}}&lt;/ref&gt; سال 1903ع ۾، هيليم جا وڏا ذخيرا آمريڪا جي مختلف حصن ۾ قدرتي گئس جي فيلڊن ۾ مليا، جيڪي اڄ تائين گئس جو سڀ کان وڏو سپلائر آهي.

مائع هيليم کرائیوجینک (cryogenics) (ان جو سڀ کان وڏو اڪيلو استعمال، پيداوار جي هڪ چوٿين جي باري ۾ استعمال ڪرڻ)، سپر ڪنڊڪٽنگ مقناطيس جي ڪولنگ ۽ ايم آر آئي اسڪينر ۾ ان جي مکيه تجارتي ايپليڪيشن ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي. هيليم جا ٻيا صنعتي استعمال، جيئن گئس کي پريشر ڪرڻ ۽ صاف ڪرڻ، آرڪ ويلڊنگ لاءِ حفاظتي ماحول جي طور تي ۽ عملن ۾ جيئن ته سلڪون ويفرز ٺاهڻ لاءِ ڪرسٽل اُڀري، پيداوار جي اڌ گيس جو حساب آهي. هڪ ننڍڙو پر معروف استعمال غبارن ۽ هوائي جهازن ۾ گئس کڻڻ جي طور تي آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.photonics.com/Article.aspx?AID=35225|title=Helium: Up, Up and Away?|last=Rose|first=Melinda|date=October 2008|website=Photonics Spectra|archive-url=https://web.archive.org/web/20100822172353/http://www.photonics.com/Article.aspx?AID=35225|archive-date=22 August 2010|access-date=27 February 2010|url-status=live}} For a more authoritative but older 1996 pie chart showing U.S. helium use by sector, showing much the same result, see the chart reproduced in &quot;Applications&quot; section of this article.&lt;/ref&gt; جيئن ڪنهن به گيس سان جنهن جي کثافت هوا کان مختلف هجي، هيليم جي هڪ ننڍڙي مقدار کي ساهه کڻڻ سان انساني آواز جي ٽمبر ۽ معيار کي عارضي طور تي تبديل ڪري ٿو. سائنسي تحقيق ۾، هيليم-4 (هيليم 1 ۽ هيليم 2) جي ٻن فلوئڊ مرحلن جو رويو انهن محققن لاءِ اهم آهي جيڪي ڪوانٽم ميڪانڪس جو مطالعو ڪري رهيا آهن (خاص طور تي سپر فلوئڊيٽي جي ملڪيت) ۽ انهن لاءِ جيڪي رجحان کي ڏسن ٿا، جهڙوڪ سپر ڪنڊڪٽيویٽي، پيدا ٿيل. معاملي ۾ بلڪل صفر جي ويجهو.

ڌرتيء تي، اهو نسبتا نادر آهي (فضا ۾ حجم جي لحاظ کان 5.2 ذرات في ملين). اڄڪلهه موجود اڪثر زميني هيليم قدرتي تابڪاري عنصرن (ٿوريم ۽ يورينيم، جيتوڻيڪ ٻيا مثال به موجود آهن) جي قدرتي تابڪاري ڪٽڻ سان پيدا ڪيا ويا آهن، جيئن ته اهڙين Decay مان خارج ٿيندڙ الفا ذرڙا هيليئم-4 نيوڪليس تي مشتمل هوندا آهن. هي ريڊيوجينڪ هيليم قدرتي گئس سان گڏ 7 سيڪڙو مقدار جي لحاظ کان وڏي مقدار ۾ ڦاٿل آهي، جنهن مان ان کي تجارتي طور تي گھٽ درجه حرارت جي الڳ ٿيڻ واري عمل ذريعي ڪڍيو ويندو آهي جنهن کي فريڪشنل ڊسٽليشن سڏيو ويندو آهي. زميني هيليم هڪ غير قابل تجديد وسيلو آهي، ڇاڪاڻ ته هڪ ڀيرو فضا ۾ ڇڏيل آهي، اهو فوري طور تي خلا ۾ ڀڄي ويندو آهي. ان جي فراهمي تيزي سان گهٽجڻ لڳي.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/science/why-the-world-is-running-out-of-helium-2059357.html|title=Why the world is running out of helium|last=Connor|first=Steve|date=23 August 2010|work=The Independent|access-date=16 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130927231657/http://www.independent.co.uk/news/science/why-the-world-is-running-out-of-helium-2059357.html|archive-date=27 September 2013|location=London|url-status=live}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://scienceblogs.com/startswithabang/2012/12/12/why-the-world-will-run-out-of-helium/|title=Why the World Will Run Out of Helium|last=Siegel|first=Ethan|author-link=Ethan Siegel|date=12 December 2012|website=Starts with a Bang|publisher=Scienceblogs.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20130914120934/http://scienceblogs.com/startswithabang/2012/12/12/why-the-world-will-run-out-of-helium/|archive-date=14 September 2013|access-date=16 September 2013|url-status=live}}&lt;/ref&gt; بهرحال، ڪجهه مطالعن مان معلوم ٿئي ٿو ته هيليم ڌرتيء جي اندر تابڪاري جي Decay سان پيدا ٿئي ٿي، قدرتي گئس جي ذخيرن ۾ گڏ ٿي سگهي ٿي توقع کان وڏي مقدار ۾، ڪجهه حالتن ۾ آتش فشاني سرگرمي طرفان جاري ڪئي وئي آهي.&lt;ref name=&quot;Sample2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.theguardian.com/science/2016/jun/28/huge-helium-gas-tanzania-east-africa-averts-medical-shortage|title=Huge helium gas find in east Africa averts medical shortage|last=Sample|first=Ian|date=28 June 2016|work=The Guardian|access-date=29 June 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160629022834/https://www.theguardian.com/science/2016/jun/28/huge-helium-gas-tanzania-east-africa-averts-medical-shortage|archive-date=29 June 2016|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نوبل گيسون]]</text>
      <sha1>lo0bsxegv14ptszu4avfm6ng9xpdh1a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نيون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72097</id>
    <revision>
      <id>318971</id>
      <parentid>315066</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:44:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5770" sha1="ig4lyzseyz1jctcstmho6akowcyg81v" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 10 (Ne)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Neon_discharge_tube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = گئس
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 10
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 8 ، 2
| seat_type = وجود
| seat = قديم (Primordial)
| seat1_type = زوال جي تفصيل
| seat1 = ڪوبه نه
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 27.104°K (-248.59°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 24.56°K (-248.59°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.335 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 1.71 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 20.79 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 20.18
| subdivision_name3 = 18 (نوبل گئس)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 
2s2 2p6
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 54 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:2080.7&lt;br&gt;ٻيون:3952.3&lt;br&gt;ٽيون:6122
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = 0، ڪوبه نه
| extinct_title = گھاٽائي (STP تي)
| extinct_date = 0.9002 گرام في ليٽر
| name = نيون
| official_name = Neon
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;10&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ne
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Neon.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[File:Neon.svg|100px|thumb|نيون]]
'''نيون''' (Neon) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي. ھن جو نشان &quot;Ne&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] (Z) &quot;10&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ نوبل گئسن ۾ ٻئي نمبر تي آهي.&lt;ref&gt;Group 18 refers to the modern numbering of the periodic table. Older numberings described the rare gases as Group 0 or Group VIIIA (sometimes shortened to 8). See also [[Group (periodic table)]].&lt;/ref&gt; نيون هڪ بي رنگ، بي بوء ۽ معياري حالتن هيٺ، هڪ غير فعال، موناٽومڪ گئس آهي. 

نيون جي دريافت سال 1898ع ۾ [[ڪرپٽن]] ۽ [[زينون]] سان گڏ ٿي. ان جي دريافت تي، هڪ مخصوص روشن ڳاڙهي اخراج واري اسپيڪٽرم ذريعي نشان لگايو ويو، جيڪو ان کي هڪ نئين عنصر طور فوري طور تي تسليم ڪرڻ جو سبب بڻيو. نيون نالو يوناني لفظ &quot;νέον&quot; مان نڪتل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي 'نئون'. نيون ڪيميائي طور تي غير فعال گئس آهي، پر نيون جا مرڪب موجود آهن. اها بنيادي طور تي آئنڪ ماليڪيول آهن جيڪي وان ڊير والز قوتن پاران گڏ رکيا ويا آهن. 

ڪائنات ۾ نيون جي سنٿيسس، گهڻو ڪري، الفا-ڪيپچر عمل ذريعي، [[آڪسيجن]] ۽ [[هيليئم]] تارن جي اندر ايٽمي فيوزن جي نتيجي ۾ ٿي آهي.  ڪائنات ۽ شمسي نظام ۾ ان جي وڏي موجودگي جي باوجود، ([[هائيڊروجن]]، [[هيليم]]، [[آڪسيجن]] ۽ [[ڪاربان]] کان پوءِ ڪائنات ۾ پنجين نمبر تي)، نيون زمين تي نسبتاً گهٽ آهي. نيون جي فضا ۾ فوري طور تي تحليل ٿيڻ جي صلاحيت (volatility) ۽ مرڪب، جيڪا ان کي مضبوط سان گڏ رکي سگهندا هئا، کي ٺاهڻ ۾ ناڪامي، زمين تي ان جي محدود موجودگي جي وضاحت ڪندا آهن.

نيون جي قابل ذڪر ايپليڪيشنن ۾، گهٽ وولٽيج نيون گلو ليمپ، هاءِ وولٽيج ڊسچارج ٽيوب ۽ نيون جي سائن بورڊ ۾ هن جا استعمال شامل آهن. اها هڪ الڳ ڳاڙهي-نارنگي رنگ جي چمڪ خارج ڪندي آهي.&lt;ref&gt;{{cite book |title = Project STAR: The Universe in Your Hands|author = Coyle, Harold P. |publisher = Kendall Hunt|date = 2001|isbn = 978-0-7872-6763-6|url = https://books.google.com/books?id=KwTzo4GMlewC&amp;pg=PA127 |pages = 464}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|chapter = Phosphors for lamps |title = Phosphor Handbook|editor = Shionoya, Shigeo|editor2 = Yen, William M. |author = Kohmoto, Kohtaro |publisher = CRC Press|date = 1999|isbn = 978-0-8493-7560-6|chapter-url = https://books.google.com/books?id=lWlcJEDukRIC&amp;pg=PA380|pages = 940}}&lt;/ref&gt; ساڳي ڳاڙهي رنگ جي اخراج لائن هيليم، نيون ليزر جي خاصيت واري ڳاڙهي روشني لاءِ ذميوار آهي. 

جيتوڻيڪ نيون جي پلازما ٽيوب ۽ ريفريجرينٽ جي طور تي ڪجهه ايپليڪيشنون آهن، پر ان جا تجارتي استعمال نسبتاً محدود آهن. اها بنيادي طور تي مائع هوا (Liquid Air) جي جزوي آسون (fractional distillation) ذريعي حاصل ڪئي ويندي آهي ۽ جئين تي هن جي حاصل ڪرڻ جو واحد ذريعو هوا آهي، ان کي هيليم کان گهڻو مهانگو بڻائي ٿو.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نوبل گيسون]]</text>
      <sha1>ig4lyzseyz1jctcstmho6akowcyg81v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318972</id>
      <parentid>318971</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:45:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5836" sha1="b4ofsldwcerznzepq3n4z203d6cbu6q" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 10 (Ne)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Neon_discharge_tube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = گئس
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 10
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 8 ، 2
| seat_type = وجود
| seat = قديم (Primordial)
| seat1_type = زوال جي تفصيل
| seat1 = ڪوبه نه
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 27.104°K (-248.59°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 24.56°K (-248.59°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.335 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 1.71 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 20.79 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 20.18
| subdivision_name3 = 18 (نوبل گئس)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 
2s2 2p6
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 54 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:2080.7&lt;br&gt;ٻيون:3952.3&lt;br&gt;ٽيون:6122
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = 0، ڪوبه نه
| extinct_title = گھاٽائي (STP تي)
| extinct_date = 0.9002 گرام في ليٽر
| name = نيون
| official_name = Neon
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;10&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ne
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Neon.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[File:Neon.svg|100px|thumb|نيون]]
'''نيون''' (Neon) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي. ھن جو نشان &quot;Ne&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] (Z) &quot;10&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ نوبل گئسن ۾ ٻئي نمبر تي آهي.&lt;ref&gt;Group 18 refers to the modern numbering of the periodic table. Older numberings described the rare gases as Group 0 or Group VIIIA (sometimes shortened to 8). See also [[Group (periodic table)]].&lt;/ref&gt; نيون هڪ بي رنگ، بي بوء ۽ معياري حالتن هيٺ، هڪ غير فعال، موناٽومڪ گئس آهي. 

نيون جي دريافت سال 1898ع ۾ [[ڪرپٽن]] ۽ [[زينون]] سان گڏ ٿي. ان جي دريافت تي، هڪ مخصوص روشن ڳاڙهي اخراج واري اسپيڪٽرم ذريعي نشان لگايو ويو، جيڪو ان کي هڪ نئين عنصر طور فوري طور تي تسليم ڪرڻ جو سبب بڻيو. نيون نالو يوناني لفظ &quot;νέον&quot; مان نڪتل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي 'نئون'. نيون ڪيميائي طور تي غير فعال گئس آهي، پر نيون جا مرڪب موجود آهن. اها بنيادي طور تي آئنڪ ماليڪيول آهن جيڪي وان ڊير والز قوتن پاران گڏ رکيا ويا آهن. 

ڪائنات ۾ نيون جي سنٿيسس، گهڻو ڪري، الفا-ڪيپچر عمل ذريعي، [[آڪسيجن]] ۽ [[هيليئم]] تارن جي اندر ايٽمي فيوزن جي نتيجي ۾ ٿي آهي.  ڪائنات ۽ شمسي نظام ۾ ان جي وڏي موجودگي جي باوجود، ([[هائيڊروجن]]، [[هيليم]]، [[آڪسيجن]] ۽ [[ڪاربان]] کان پوءِ ڪائنات ۾ پنجين نمبر تي)، نيون زمين تي نسبتاً گهٽ آهي. نيون جي فضا ۾ فوري طور تي تحليل ٿيڻ جي صلاحيت (volatility) ۽ مرڪب، جيڪا ان کي مضبوط سان گڏ رکي سگهندا هئا، کي ٺاهڻ ۾ ناڪامي، زمين تي ان جي محدود موجودگي جي وضاحت ڪندا آهن.

نيون جي قابل ذڪر ايپليڪيشنن ۾، گهٽ وولٽيج نيون گلو ليمپ، هاءِ وولٽيج ڊسچارج ٽيوب ۽ نيون جي سائن بورڊ ۾ هن جا استعمال شامل آهن. اها هڪ الڳ ڳاڙهي-نارنگي رنگ جي چمڪ خارج ڪندي آهي.&lt;ref&gt;{{cite book |title = Project STAR: The Universe in Your Hands|author = Coyle, Harold P. |publisher = Kendall Hunt|date = 2001|isbn = 978-0-7872-6763-6|url = https://books.google.com/books?id=KwTzo4GMlewC&amp;pg=PA127 |pages = 464}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|chapter = Phosphors for lamps |title = Phosphor Handbook|editor = Shionoya, Shigeo|editor2 = Yen, William M. |author = Kohmoto, Kohtaro |publisher = CRC Press|date = 1999|isbn = 978-0-8493-7560-6|chapter-url = https://books.google.com/books?id=lWlcJEDukRIC&amp;pg=PA380|pages = 940}}&lt;/ref&gt; ساڳي ڳاڙهي رنگ جي اخراج لائن هيليم، نيون ليزر جي خاصيت واري ڳاڙهي روشني لاءِ ذميوار آهي. 

جيتوڻيڪ نيون جي پلازما ٽيوب ۽ ريفريجرينٽ جي طور تي ڪجهه ايپليڪيشنون آهن، پر ان جا تجارتي استعمال نسبتاً محدود آهن. اها بنيادي طور تي مائع هوا (Liquid Air) جي جزوي آسون (fractional distillation) ذريعي حاصل ڪئي ويندي آهي ۽ جئين تي هن جي حاصل ڪرڻ جو واحد ذريعو هوا آهي، ان کي هيليم کان گهڻو مهانگو بڻائي ٿو.

==پڻ ڏسو≈=
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نوبل گيسون]]</text>
      <sha1>b4ofsldwcerznzepq3n4z203d6cbu6q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318973</id>
      <parentid>318972</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:45:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5834" sha1="4tmpoolriemghf4p6bko5rczjq15jnb" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 10 (Ne)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Neon_discharge_tube.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = گئس
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 10
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 8 ، 2
| seat_type = وجود
| seat = قديم (Primordial)
| seat1_type = زوال جي تفصيل
| seat1 = ڪوبه نه
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 27.104°K (-248.59°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 24.56°K (-248.59°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.335 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 1.71 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 20.79 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 20.18
| subdivision_name3 = 18 (نوبل گئس)
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 
2s2 2p6
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 54 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:2080.7&lt;br&gt;ٻيون:3952.3&lt;br&gt;ٽيون:6122
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = 0، ڪوبه نه
| extinct_title = گھاٽائي (STP تي)
| extinct_date = 0.9002 گرام في ليٽر
| name = نيون
| official_name = Neon
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;10&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ne
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Neon.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
[[File:Neon.svg|100px|thumb|نيون]]
'''نيون''' (Neon) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي. ھن جو نشان &quot;Ne&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] (Z) &quot;10&quot; آهي. اهو [[دوري جدول]] ۾ نوبل گئسن ۾ ٻئي نمبر تي آهي.&lt;ref&gt;Group 18 refers to the modern numbering of the periodic table. Older numberings described the rare gases as Group 0 or Group VIIIA (sometimes shortened to 8). See also [[Group (periodic table)]].&lt;/ref&gt; نيون هڪ بي رنگ، بي بوء ۽ معياري حالتن هيٺ، هڪ غير فعال، موناٽومڪ گئس آهي. 

نيون جي دريافت سال 1898ع ۾ [[ڪرپٽن]] ۽ [[زينون]] سان گڏ ٿي. ان جي دريافت تي، هڪ مخصوص روشن ڳاڙهي اخراج واري اسپيڪٽرم ذريعي نشان لگايو ويو، جيڪو ان کي هڪ نئين عنصر طور فوري طور تي تسليم ڪرڻ جو سبب بڻيو. نيون نالو يوناني لفظ &quot;νέον&quot; مان نڪتل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي 'نئون'. نيون ڪيميائي طور تي غير فعال گئس آهي، پر نيون جا مرڪب موجود آهن. اها بنيادي طور تي آئنڪ ماليڪيول آهن جيڪي وان ڊير والز قوتن پاران گڏ رکيا ويا آهن. 

ڪائنات ۾ نيون جي سنٿيسس، گهڻو ڪري، الفا-ڪيپچر عمل ذريعي، [[آڪسيجن]] ۽ [[هيليئم]] تارن جي اندر ايٽمي فيوزن جي نتيجي ۾ ٿي آهي.  ڪائنات ۽ شمسي نظام ۾ ان جي وڏي موجودگي جي باوجود، ([[هائيڊروجن]]، [[هيليم]]، [[آڪسيجن]] ۽ [[ڪاربان]] کان پوءِ ڪائنات ۾ پنجين نمبر تي)، نيون زمين تي نسبتاً گهٽ آهي. نيون جي فضا ۾ فوري طور تي تحليل ٿيڻ جي صلاحيت (volatility) ۽ مرڪب، جيڪا ان کي مضبوط سان گڏ رکي سگهندا هئا، کي ٺاهڻ ۾ ناڪامي، زمين تي ان جي محدود موجودگي جي وضاحت ڪندا آهن.

نيون جي قابل ذڪر ايپليڪيشنن ۾، گهٽ وولٽيج نيون گلو ليمپ، هاءِ وولٽيج ڊسچارج ٽيوب ۽ نيون جي سائن بورڊ ۾ هن جا استعمال شامل آهن. اها هڪ الڳ ڳاڙهي-نارنگي رنگ جي چمڪ خارج ڪندي آهي.&lt;ref&gt;{{cite book |title = Project STAR: The Universe in Your Hands|author = Coyle, Harold P. |publisher = Kendall Hunt|date = 2001|isbn = 978-0-7872-6763-6|url = https://books.google.com/books?id=KwTzo4GMlewC&amp;pg=PA127 |pages = 464}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|chapter = Phosphors for lamps |title = Phosphor Handbook|editor = Shionoya, Shigeo|editor2 = Yen, William M. |author = Kohmoto, Kohtaro |publisher = CRC Press|date = 1999|isbn = 978-0-8493-7560-6|chapter-url = https://books.google.com/books?id=lWlcJEDukRIC&amp;pg=PA380|pages = 940}}&lt;/ref&gt; ساڳي ڳاڙهي رنگ جي اخراج لائن هيليم، نيون ليزر جي خاصيت واري ڳاڙهي روشني لاءِ ذميوار آهي. 

جيتوڻيڪ نيون جي پلازما ٽيوب ۽ ريفريجرينٽ جي طور تي ڪجهه ايپليڪيشنون آهن، پر ان جا تجارتي استعمال نسبتاً محدود آهن. اها بنيادي طور تي مائع هوا (Liquid Air) جي جزوي آسون (fractional distillation) ذريعي حاصل ڪئي ويندي آهي ۽ جئين تي هن جي حاصل ڪرڻ جو واحد ذريعو هوا آهي، ان کي هيليم کان گهڻو مهانگو بڻائي ٿو.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نوبل گيسون]]</text>
      <sha1>4tmpoolriemghf4p6bko5rczjq15jnb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سليڪان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72098</id>
    <revision>
      <id>319042</id>
      <parentid>313839</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:37:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>319042</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8585" sha1="bol92x3g5a4h6n346mgs1m9tl9jbd9j" xml:space="preserve">{{Distinguish|text=the silicon-containing synthetic polymer [[silicone]]}}
{{Good article}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Silicon.jpg
| image_alt = 
| image_caption = سليڪون 
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = Si
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 14
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 4
| seat_type = آئنائيزيشن انرجي
| seat_name = ڪلو جول في مول
| seat1_type = ٻاڦ جي حرارت 
| seat1 = 383 ڪلو جول في مول
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 3538 ڪيلون (C°3234)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 1687 ڪيلون (C°24)
| leader_title2 = فيوزن پگھرائڻ جي حرارت 
| leader_name2 = 50.21 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = مولر گرمي جي گنجائش
| leader_name3 = 19.789 جول في مول-ڪيلون
| leader_title4 = آئنائيزيشن توانائيون
| leader_name4 = پهريون: 786.5 ڪلو جول في مول 
ٻيون: 1577.1 ڪلو جول في مول
ٽيون: 3231.6 ڪلو جول في مول
| leader_title5 = گھاٽائي 
| leader_name5 = گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
2.329085
| postal_code_type = Heat of vaporization
| postal_code = 
| area_code_type = Heat of vaporization
| area_code = 383 ڪلو جول في مول
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 28.08 amu
| subdivision_name3 = 
IVA (ڪاربان گروپ)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 3s2, 3p2 ,[[نيون|Ne]]
| established_title1 = معياري دٻا ۽ پد تي حالت
| established_date1 = ٺوس 
| established_title2 = ايٽمي ريڊيس
| established_date2 = 111 پيڪو ميٽر
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −4 (عام)، +4، −3، −2، −1، 0، +1، +2، +3
| extinct_title = گھاٽائي
| extinct_date = 2.329085 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (20C)
| named_for = 
| demographics_type1 = 
| demographics1_title1 = 
| demographics_type2 = 
| demographics2_title1 = 
| postal2_code_type = 
| postal2_code = 
}}
'''سليڪون''' (Silicon) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت &quot;Si&quot; آھي ۽ ايٽمي نمبر &quot;14&quot; آھي. اهو هڪ سخت، ڀُريل ڪرسٽل آهي جنهن ۾ نيرو-گرين ڌاتو چمڪ آهي ۽ هڪ ٽيٽراويلنٽ غير ڌاتو ۽ سيمي ڪنڊڪٽر آهي. اهو [[دوري جدول|دوراني جدول]] ۾ گروپ 14 (IVA) جو ميمبر آهي: ڪاربان ان جي مٿان آهي؛ ۽ جرمينيم، ٽين، ليڊ ۽ فلورويم ان کان هيٺ آهن. اهو نسبتاً غير ردعمل  وارو تت آهي. سليڪون هڪ اهم عنصر آهي جيڪو ٻوٽن ۾ ڪيترن ئي جسماني ۽ ميٽابولڪ عملن لاءِ ضروري آهي. سليڪون کي، مختلف برقي ڊوائيسز جهڙوڪ ٽرانزسٽر، سولر سيلز، انٽيگريٽڊ سرڪٽس ۽ ٻين ۾ ان جي ورسٽائل ايپليڪيشنن جي ڪري، وڏي پيماني تي غالب سيمي ڪنڊڪٽر مواد سمجهيو ويندو آهي. اها شايد ان جي اهم بينڊ گيپ، وسيع آپٽيڪل ٽرانسميشن رينج، وسيع جذب اسپيڪٽرم، مٿاڇري جي خراب (rough) ٿيڻ ۽ اثرائتي اينٽي ريفليڪشن ڪوٽنگ جي ڪري آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Nabil|first1=Marwa|last2=Elnouby|first2=Mohamed|last3=Al-Askar|first3=Abdulaziz A.|last4=Kowalczewski|first4=Przemysław Łukasz|last5=Abdelkhalek|first5=Ahmed|last6=Behiry|first6=Said I.|date=2024|title=Porous silicon nanostructures: Synthesis, characterization, and their antifungal activity|journal=Open Chemistry|language=en|volume=22|issue=1|doi=10.1515/chem-2023-0169|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

آڪسيجن لاءِ ان جي اعليٰ ڪيميائي لاڳاپي جي ڪري، اهو سال 1823ع تائين ايجاد نه ٿيو هو، جيستائين جونز جيڪب برزيليئس پهريون ڀيرو ان کي تيار ڪرڻ ۽ ان کي خالص شڪل ۾ بيان ڪرڻ جي قابل ٿيو. ان جا آڪسائيڊ سليڪٽس (SiO-1) جي نالي سان سڃاتل اين آئنن جو هڪ خاندان ٺاهيندا آهن. ان جا پگھلڻ ۽ اُبلندڙ نقطا ترتيب وار °1414  ۽ °3265 سينٽي گريڊ، سڀني ميٽالائيڊز ۽ غير ڌاتو ۾، صرف بورون کان اڳتي، ٻئي نمبر تي آهن.

سلڪون ڪائنات ۾ اٺون سڀ کان وڌيڪ عام عنصر آهي، پر زمين جي ڪرسٽ ۾ پنهنجي خالص شڪل ۾ تمام گهٽ ملي ٿو. اهو ڪائناتي مٽي، پلينيٽائڊز، ۽ سيارن ۾ سليڪا، سلڪون ڊاءِ آڪسائيڊ (SiO2) يا سليڪيٽس جي مختلف شڪلن جي طور تي خلا ۾ وڏي پيماني تي ورهايو ويندو آهي. ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جو 90 سيڪڙو کان وڌيڪ سليڪيٽ معدنيات مان ٺهيل آهي، جنهن ڪري سليڪون آڪسيجن کان پوءِ ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ ٻيو سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو (تقريبن %28 مايي جي لحاظ کان) عنصر آهي.

گهڻو ڪري سليڪون کي الڳ ڪرڻ کان سواءِ تجارتي طور تي، اڪثر ڪري قدرتي معدنيات جي تمام گهٽ پروسيسنگ سان، استعمال ڪيو ويندو آهي اهڙي استعمال ۾ مٽي، سليڪا واري ريت ۽ پٿر سان صنعتي تعمير شامل آهي. سليڪيٽ پورٽلينڊ سيمينٽ ۾ مارٽر ۽ اسٽوڪو لاءِ استعمال ڪيا ويندا آهن ۽ سليڪا واري ريت ۽ بجری سان ملايا ويندا آهن ته جيئن رستن، بنيادن ۽ روڊن لاءِ ڪنڪريٽ ٺاهيو وڃي. اهي وائٽ ويئر سيرامڪس جهڙوڪ پورسلين ۽ روايتي سليڪيٽ تي ٻڌل سوڊا-لائم گلاس ۽ ڪيترن ئي ٻين خاص شيشي ۾ پڻ استعمال ڪيا ويندا آهن. سليڪون ڪاربائڊ جهڙا سليڪون مرڪب تيزاب ۽ اعليٰ طاقت واري سيرامڪس جي اجزاء طور استعمال ڪيا ويندا آهن. سليڪون وڏي پيماني تي استعمال ٿيندڙ مصنوعي پوليمر جو بنياد آهي جنهن کي سليڪونيز سڏيو ويندو آهي.
 
20هين صدي جي آخر کان 21هين صدي جي شروعات تائين سليڪون دور (جنهن کي ڊجيٽل دور يا انفارميشن ايج پڻ چيو ويندو آهي) جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي ڇاڪاڻ ته عنصري سليڪون جو جديد عالمي معيشت تي وڏو اثر آهي. سيمي ڪنڊڪٽر اليڪٽرانڪس ۾ استعمال ٿيندڙ تمام گهڻي صاف ٿيل ايليمينٽل سليڪون جو ننڍڙو حصو (%15 کان گهٽ) ٽرانزسٽر ۽ انٽيگريٽڊ سرڪٽ چپس لاءِ ضروري آهي جيڪي جديد ٽيڪنالاجي جهڙوڪ اسمارٽ فونز ۽ ٻين ڪمپيوٽرن ۾ استعمال ٿيندا آهن. سال 2019ع ۾، سيمي ڪنڊڪٽر مارڪيٽ سيگمينٽ جو %32.4 نيٽ ورڪ ۽ ڪميونيڪيشن ڊوائيسز لاءِ هو ۽ سيمي ڪنڊڪٽر انڊسٽري سال 2027ع تائين 726.73 بلين ڊالر تائين پهچڻ جو امڪان آهي.&lt;ref&gt;{{harvnb|Kamal|2022}}&lt;/ref&gt;

سليڪون حياتيات ۾ هڪ ضروري تت آهي. گھڻن جانورن کي صرف نشانن جي ضرورت هوندي آهي، پر ڪجهه سامونڊي اسپنج ۽ خوردبيني جيو، جهڙوڪ ڊائيٽمس ۽ ريڊيوليريا، سليڪا مان ٺهيل کنڊر جي جوڙجڪ کي خارج ڪندا آهن. سليڪا ڪيترن ئي ٻوٽن جي بافتن ۾ جمع ٿيل آهي.&lt;ref name=&quot;Cutter2&quot;&gt;{{cite book|title=Plant Anatomy. Part 1 Cells and Tissues|last=Cutter|first=Elizabeth G.|date=1978|publisher=Edward Arnold|isbn=978-0-7131-2639-6|edition=2nd|place=London}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:ڪاربان گروپ]]</text>
      <sha1>bol92x3g5a4h6n346mgs1m9tl9jbd9j</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فاسفورس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72102</id>
    <revision>
      <id>319043</id>
      <parentid>315166</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:40:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319043</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10310" sha1="l33nia32dj5rfx5k56oyqcatdc5mc6i" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==

فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. 
هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، پنڪٽوجن خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي. فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود غذائيت آهي، ۽ جڏهن ته قدرتي
 

All elemental forms of phosphorus are highly [[Reactivity (chemistry)|reactive]] and are therefore never found in nature. They can nevertheless be prepared artificially, the two most common [[allotropes]] being [[white phosphorus]] and [[red phosphorus]]. With {{chem2|^{31}P}} as its only stable [[isotope]], phosphorus has an occurrence in [[Earth's crust]] of about 0.1%, generally as [[phosphate rock]]. A member of the [[pnictogen]] family, phosphorus readily forms a wide variety of [[organic compound|organic]] and [[inorganic compound|inorganic]] compounds, with as its main [[oxidation state]]s +5, +3 and −3.

The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>l33nia32dj5rfx5k56oyqcatdc5mc6i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319044</id>
      <parentid>319043</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:45:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>319044</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9686" sha1="apf4xg2fnd5yfyqkh6qqwksh5621qbm" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي. فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود غذائيت آهي، ۽ جڏهن ته قدرتي
 

The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>apf4xg2fnd5yfyqkh6qqwksh5621qbm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319045</id>
      <parentid>319044</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:07:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319045</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9703" sha1="lypkfnk8ip14odswk9jh41ebpaqkdpo" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۽ باهه (retardent) ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي. فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود غذائيت آهي، ۽ جڏهن ته قدرتي

 
The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>lypkfnk8ip14odswk9jh41ebpaqkdpo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319046</id>
      <parentid>319045</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:14:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319046</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9748" sha1="ht62stekwq8vc2i3s6n9oy896keljao" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ هن جي فاسفورڪ ايسڊ جي تياري ۾ استعمال لاء ٿيندي آهي. فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود غذائيت آهي، ۽ جڏهن ته قدرتي


The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>ht62stekwq8vc2i3s6n9oy896keljao</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319047</id>
      <parentid>319046</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:30:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319047</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11289" sha1="knx2uhxrsvlmuwwfop3tdt5wg4c5k8r" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ هن جي فاسفورڪ ايسڊ جي تياري ۾ استعمال لاء ٿيندي آهي. فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود غذائيت آهي، ۽ جڏهن ته قدرتي

فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ڪندڙ رد عمل (غذائيت) آهي. جڏهن ته قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي وقت سان گڏ برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي جي افزودگي (ٻيهر پيدا ٿيڻ) لاءِ تمام سست آهي جيڪا سخت پوک مان گذري ٿي. نتيجي طور. اهي ڀاڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا. روس 2024 ۾ فاسفيٽ معدنيات جو اڳواڻ پيدا ڪندڙ هو. صرف مراکش ۾ دنيا جي اندازي مطابق (استعمال لائق) فاسفيٽ ذخيرن جو ٻه ٽيون حصو. فاسفورس مرکبات جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، کاڌي جا اجزا (اضافا) ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. * فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ ضروري آهي، گهڻو ڪري آرگنوفاسفٽ ذريعي. نامياتي مرکبات جن ۾ فاسفيٽ آئن (PO-2) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل آهن. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊس شامل آهن. پيچيده مرکبات جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو. هڏن جو معدنيات هائيڊروڪسيپيٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي. پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>knx2uhxrsvlmuwwfop3tdt5wg4c5k8r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319048</id>
      <parentid>319047</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T06:57:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319048</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11233" sha1="1wfo4cfu9s5ecxwo67wiztbgf47zkw8" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن (PO-2) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone ore)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2|PO4(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>1wfo4cfu9s5ecxwo67wiztbgf47zkw8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319049</id>
      <parentid>319048</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:00:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>319049</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11256" sha1="8ldvj8r22ecmvp5ld7g31e9srahfgav" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


==خاڪو==

The isolation of white phosphorus in 1669 by [[Hennig Brand]] marked the scientific community's first discovery since Antiquity of an element. The name phosphorus is a reference to the [[Phosphorus (morning star)|god of the Morning star]] in [[Greek mythology]], inspired by the faint glow of white phosphorus when exposed to [[oxygen]]. This property is also at the origin of the term ''[[phosphorescence]]'', meaning glow after illumination, although white phosphorus itself does not exhibit phosphorescence, but [[chemiluminescence]] caused by its [[oxidation]]. Its high [[toxicity]] makes exposure to white phosphorus very dangerous, while its [[flammability]] and [[pyrophoricity]] can be weaponised in the form of [[incendiaries]]. Red phosphorus is less dangerous and is used in [[match]]es and [[fire retardant]]s.

Most industrial production of phosphorus is focused on the mining and transformation of phosphate rock into [[phosphoric acid]] for [[phosphate]]-based [[fertiliser]]s. Phosphorus is an essential and often [[limiting nutrient]] for plants, and while natural levels are normally maintained over time by the [[phosphorus cycle]], it is too slow for the regeneration of soil that undergoes [[intensive cultivation]]. As a consequence, these fertilisers are vital to modern agriculture. The leading producers of phosphate ore in 2024 were China, Morocco, the United States and Russia, with two-thirds of the estimated exploitable phosphate reserves worldwide in Morocco alone. Other applications of phosphorus compounds include [[pesticide]]s, [[food additive]]s, and [[detergent]]s.

Phosphorus is essential to all known forms of [[life]], largely through [[organophosphate]]s, organic compounds containing the phosphate ion {{chem2
(PO4)-3
(3−)}} as a [[functional group]]. These include [[DNA]], [[RNA]], [[Adenosine triphosphate|ATP]], and [[phospholipid]]s, complex compounds fundamental to the functioning of all [[Cell (biology)|cells]]. The main component of bones and teeth, [[bone mineral]], is a modified form of [[hydroxyapatite]], itself a phosphorus mineral.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>8ldvj8r22ecmvp5ld7g31e9srahfgav</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319050</id>
      <parentid>319049</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:01:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319050</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9145" sha1="m3v1as346hj4cmu5cpvex42x69s0te4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت' جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>m3v1as346hj4cmu5cpvex42x69s0te4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319051</id>
      <parentid>319050</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:02:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319051</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9145" sha1="n9rei6isb28s0njckxslobjzejqaaex" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.

==تفصيل==
فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>n9rei6isb28s0njckxslobjzejqaaex</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319052</id>
      <parentid>319051</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:02:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319052</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9124" sha1="4iy4xugbk7ydhambghmd6junmm3ewvk" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.


فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>4iy4xugbk7ydhambghmd6junmm3ewvk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319053</id>
      <parentid>319052</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:03:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319053</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9152" sha1="ju3xvc74u5j39vig73qvvma6jjeoo1e" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي پهرين دريافت جي پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو آهي جڏهن کان هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي. نالو فاسفورس يوناني تصوف ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالو آهي، جيڪو آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي اڇي فاسفورس جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿيو. هي خاصيت فاسفورسينس جي اصطلاح جي اصل ۾ پڻ آهي، جنهن جو مطلب آهي روشني کان پوءِ چمڪ، جيتوڻيڪ اڇو فاسفورس پاڻ فاسفورسينس نه ڏيکاريندو آهي، پر ان جي آڪسائيڊيشن جي ڪري ڪيميلومينسيس. ان جي وڌيڪ زهريليت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس گهٽ خطرناڪ آهي ۽ ماچيس ۽ باهه جي مزاحمت ۾ استعمال ٿيندو آهي. فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفيٽ پٿر جي کان کني ۽ فاسفورڪ ايسڊ ۾ تبديلي تي ڌيان ڏئي ٿي.


فاسفورس هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان P ۽ ايٽمي نمبر 15 آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري. اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جي واحد مستحڪم آئسوٽوپ، 33P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3،-3) سان، نڪٽوجين خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جي هڪ وسيع قسم ٺاهيندو آهي.
  
سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران (اڇو فاسفورس) جي الڳ ٿيڻ هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي سائنسي برادري جي، هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون ٿيڻ تي اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>ju3xvc74u5j39vig73qvvma6jjeoo1e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319055</id>
      <parentid>319053</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:18:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319055</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6666" sha1="fz7y0jxikz3hh1i1ti98ku9ser9euxl" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ کان متاثر ٿي، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جو حوالي سان آهي. هي فاسفوريسينس جي اصطلاح جي اصل پڻ آهي، جنهن جو مطلب روشن ٿيڻ کان پوءِ چمڪ آهي. جڏهن ته اڇو فاسفورس پاڻ اها خاصيت نه ڏيکاريندو آهي، پر اها ان جي آڪسيڊيشن تي ڪيميلوسنس جي ڪري آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها گهٽ آهي ۽ ماچس ۾ سست سڙن واري مادي طور استعمال ٿيندو آهي. 

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگونوفاسفيٽ، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن 3-(PO4) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪي سڀني سيلن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو، هڏن جي معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسي ايٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>fz7y0jxikz3hh1i1ti98ku9ser9euxl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319056</id>
      <parentid>319055</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:43:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319056</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6742" sha1="fr2vq6sv0bwhl9zgazegjeti5m9xlp5" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>fr2vq6sv0bwhl9zgazegjeti5m9xlp5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319057</id>
      <parentid>319056</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:48:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تاريخ */</comment>
      <origin>319057</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6921" sha1="ni9ce6dwtqzscc56eqphx01sxgubqpc" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>ni9ce6dwtqzscc56eqphx01sxgubqpc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319058</id>
      <parentid>319057</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:56:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319058</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41689" sha1="818o155o91yidg6gv49od17ehljtjmo" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanKauwenbergh2010&quot;&gt;{{cite book |last=Van Kauwenbergh |first=Steven J. |url=http://ifdc.org/technical-bulletins/ |title=World Phosphate Rock Reserves and Resources |date=2010 |publisher=[[International Fertilizer Development Center]] (IFDC) |isbn=978-0-88090-167-3 |location=Muscle Shoals, AL, USA |pages=60 |access-date=7 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180819051418/https://ifdc.org/technical-bulletins/ |archive-date=19 August 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Weeks1932&quot;&gt;{{cite journal |last=Weeks |first=Mary Elvira |date=1932 |title=The discovery of the elements. II. Elements known to the alchemists |journal=Journal of Chemical Education |volume=9 |issue=1 |page=11 |bibcode=1932JChEd...9...11W |doi=10.1021/ed009p11}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Periodic table (navbox)}}
{{Phosphorus compounds}}
{{Authority control}}

[[Category:Phosphorus| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]</text>
      <sha1>818o155o91yidg6gv49od17ehljtjmo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319059</id>
      <parentid>319058</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:56:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319059</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41628" sha1="gfmlj54tz86ugh96ymc5t73fcge4tq3" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanKauwenbergh2010&quot;&gt;{{cite book |last=Van Kauwenbergh |first=Steven J. |url=http://ifdc.org/technical-bulletins/ |title=World Phosphate Rock Reserves and Resources |date=2010 |publisher=[[International Fertilizer Development Center]] (IFDC) |isbn=978-0-88090-167-3 |location=Muscle Shoals, AL, USA |pages=60 |access-date=7 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180819051418/https://ifdc.org/technical-bulletins/ |archive-date=19 August 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Weeks1932&quot;&gt;{{cite journal |last=Weeks |first=Mary Elvira |date=1932 |title=The discovery of the elements. II. Elements known to the alchemists |journal=Journal of Chemical Education |volume=9 |issue=1 |page=11 |bibcode=1932JChEd...9...11W |doi=10.1021/ed009p11}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Periodic table (navbox)}}
{{Phosphorus compounds}}
{{Authority control}}

[[Category:Phosphorus| ]]
[[Category:Chemical elements]]
[[Category:Pnictogens]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>gfmlj54tz86ugh96ymc5t73fcge4tq3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319060</id>
      <parentid>319059</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:58:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>319060</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41634" sha1="62k231kd1ptkr0kwd82gxbyxw77udsv" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanKauwenbergh2010&quot;&gt;{{cite book |last=Van Kauwenbergh |first=Steven J. |url=http://ifdc.org/technical-bulletins/ |title=World Phosphate Rock Reserves and Resources |date=2010 |publisher=[[International Fertilizer Development Center]] (IFDC) |isbn=978-0-88090-167-3 |location=Muscle Shoals, AL, USA |pages=60 |access-date=7 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180819051418/https://ifdc.org/technical-bulletins/ |archive-date=19 August 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Weeks1932&quot;&gt;{{cite journal |last=Weeks |first=Mary Elvira |date=1932 |title=The discovery of the elements. II. Elements known to the alchemists |journal=Journal of Chemical Education |volume=9 |issue=1 |page=11 |bibcode=1932JChEd...9...11W |doi=10.1021/ed009p11}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Periodic table (navbox)}}
{{Phosphorus compounds}}
{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>62k231kd1ptkr0kwd82gxbyxw77udsv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319061</id>
      <parentid>319060</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T07:58:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319061</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41582" sha1="3ifbbsepldd0o9zh135upqddk424czr" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanKauwenbergh2010&quot;&gt;{{cite book |last=Van Kauwenbergh |first=Steven J. |url=http://ifdc.org/technical-bulletins/ |title=World Phosphate Rock Reserves and Resources |date=2010 |publisher=[[International Fertilizer Development Center]] (IFDC) |isbn=978-0-88090-167-3 |location=Muscle Shoals, AL, USA |pages=60 |access-date=7 April 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180819051418/https://ifdc.org/technical-bulletins/ |archive-date=19 August 2018 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Weeks1932&quot;&gt;{{cite journal |last=Weeks |first=Mary Elvira |date=1932 |title=The discovery of the elements. II. Elements known to the alchemists |journal=Journal of Chemical Education |volume=9 |issue=1 |page=11 |bibcode=1932JChEd...9...11W |doi=10.1021/ed009p11}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>3ifbbsepldd0o9zh135upqddk424czr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319062</id>
      <parentid>319061</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T09:00:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319062</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41089" sha1="hvpgrb23134dhksao6tycu25t8icujq" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Weeks1932&quot;&gt;{{cite journal |last=Weeks |first=Mary Elvira |date=1932 |title=The discovery of the elements. II. Elements known to the alchemists |journal=Journal of Chemical Education |volume=9 |issue=1 |page=11 |bibcode=1932JChEd...9...11W |doi=10.1021/ed009p11}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>hvpgrb23134dhksao6tycu25t8icujq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319063</id>
      <parentid>319062</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T09:07:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40809" sha1="sjpdixz2kphog9fursnp0yxccz11vmi" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;AGU2007&quot;&gt;American Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ahokas2015&quot;&gt;{{cite web |last=Ahokas |first=K. |date=2015 |title=Finland's phosphorus resources are more important than ever (Geological Survey of Finland) |url=http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190506172330/http://verkkolehti.geofoorumi.fi/en/2015/10/finlands-phosphorus-resources-are-more-important-than-ever/ |archive-date=2019-05-06 |access-date=2017-04-01}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Amundson2015&quot;&gt;{{cite journal |last1=Amundson |first1=R. |last2=Berhe |first2=A. A. |last3=Hopmans |first3=J. W. |last4=Olson |first4=C. |last5=Sztein |first5=A. E. |last6=Sparks |first6=D. L. |year=2015 |title=Soil and human security in the 21st century |url=http://www.escholarship.org/uc/item/8f42m6w4 |journal=Science |volume=348 |issue=6235 |pages=1261071 |bibcode=2015Sci...34861071A |doi=10.1126/science.1261071 |issn=0036-8075 |pmid=25954014 |s2cid=206562728}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Atwood2013&quot;&gt;{{cite book |title=Radionuclides in the Environment |date=2013-02-19 |publisher=John Wiley &amp; Sons, 2013 |isbn=978-1-118-63269-7 |editor-last=David A. Atwood}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Averbuch-Pouchot1996&quot;&gt;{{cite book |last1=Marie-Thérèse Averbuch-Pouchot |title=Topics in Phosphate Chemistry |last2=A. Durif |publisher=World Scientific, 1996 |year=1996 |isbn=981-02-2634-9 |page=3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baccini2012&quot;&gt;{{cite book |last1=Baccini |first1=Peter |title=Metabolism of the Anthroposphere |last2=Paul H. Brunner |date=2012-02-10 |publisher=MIT Press, 2012 |isbn=978-0-262-30054-4 |page=288}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Baliga1987&quot;&gt;{{cite book |last=Baliga |first=B. Jayant |title=Modern Power Devices |date=1987-03-10 |publisher=Wiley-Interscience |isbn=0-471-81986-7 |page=32}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Beatty2000&quot;&gt;{{cite book |last=Beatty |first=Richard |url=https://books.google.com/books?id=FHJIUJM1_JUC |title=Phosphorus |date=2000 |publisher=Marshall Cavendish |isbn=0-7614-0946-7}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Berger1996&quot;&gt;{{cite book |last=Berger, L. I. |url=https://archive.org/details/semiconductormat0000berg |title=Semiconductor materials |date=1996 |publisher=CRC Press |isbn=0-8493-8912-7 |page=[https://archive.org/details/semiconductormat0000berg/page/84 84] |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Bernhardt2008&quot;&gt;{{cite book |last1=Bernhardt, Nancy E. |url=https://books.google.com/books?id=ba_5OSsyS4YC&amp;pg=PA171 |title=Nutrition for the Middle Aged and Elderly |last2=Kasko, Artur M. |date=2008 |publisher=Nova Publishers |isbn=978-1-60456-146-3 |page=171}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Brown1965&quot;&gt;{{cite journal |last1=A. Brown |last2=S. Runquist |date=1965 |title=Refinement of the crystal structure of black phosphorus |journal=Acta Crystallogr |volume=19 |issue=4 |pages=684–685 |bibcode=1965AcCry..19..684B |doi=10.1107/S0365110X65004140}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Carpenter2005&quot;&gt;{{cite journal |last=Carpenter |first=Stephen R. |date=2005 |title=Eutrophication of aquatic ecosystems: Bistability and soil phosphorus |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences |volume=102 |issue=29 |pages=10002–10005 |bibcode=2005PNAS..10210002C |doi=10.1073/pnas.0503959102 |issn=0027-8424 |pmc=1177388 |pmid=15972805 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cartz1979&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cartz, L. |last2=Srinivasa, S.R. |last3=Riedner, R.J. |last4=Jorgensen, J.D. |last5=Worlton, T.G. |date=1979 |title=Effect of pressure on bonding in black phosphorus |journal=Journal of Chemical Physics |volume=71 |issue=4 |pages=1718–1721 |bibcode=1979JChPh..71.1718C |doi=10.1063/1.438523}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CDC&quot;&gt;{{cite web |title=CDC - NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards - Phosphorus (yellow) |url=https://www.cdc.gov/niosh/npg/npgd0507.html |access-date=2015-11-21 |website=www.cdc.gov}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR1&quot;&gt;{{cite web |date=17 October 2001 |title=66 FR 52670—52675 |url=http://frwebgate.access.gpo.gov/cgi-bin/getdoc.cgi?dbname=2001_register&amp;docid=01-26013-filed |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CFR2&quot;&gt;{{cite web |title=21 cfr 1309 |url=http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20090503063012/http://www.access.gpo.gov/nara/cfr/waisidx_06/21cfr1309_06.html |archive-date=2009-05-03 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CIM2010&quot;&gt;{{cite book |url=http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |title=CIM DEFINITION STANDARDS - For Mineral Resources and Mineral Reserves |publisher=CIM Standing Committee on Reserve Definitions |year=2010 |pages=4–6 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190214115454/http://web.cim.org/userfiles/file/cim_definiton_standards_nov_2010.pdf |archive-date=14 February 2019 |url-status=dead |accessdate=5 April 2024}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Coca-ColaGB&quot;&gt;{{cite web |title=Why is phosphoric acid used in some Coca‑Cola drinks?{{!}} Frequently Asked Questions {{!}} Coca-Cola GB |url=https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210802114054/https://www.coca-cola.co.uk/our-business/faqs/why-is-phosphoric-acid-used-in-coca-cola-drinks-diet-coke-coke-zero |archive-date=2 August 2021 |access-date=2021-08-31 |website=www.coca-cola.co.uk |language=en-GB}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Conley2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Conley |first1=Daniel J. |last2=Paerl |first2=Hans W. |last3=Howarth |first3=Robert W. |display-authors=etal |date=2009 |title=Controlling Eutrophication: Nitrogen and Phosphorus |journal=Science |volume=323 |issue=5917 |pages=1014–1015 |doi=10.1126/science.1167755 |issn=0036-8075 |pmid=19229022}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Corbridge1995&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=Corbridge, D.E.C. (1995) &quot;Phosphorus: An Outline of its Chemistry, Biochemistry, and Technology&quot; 5th Edition Elsevier: Amsterdam. {{ISBN|0-444-89307-5}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cordell2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cordell |first1=Dana |author-link1=Dana Cordell |last2=Drangert |first2=Jan-Olof |last3=White |first3=Stuart |year=2009 |title=The story of phosphorus: Global food security and food for thought |journal=Global Environmental Change |volume=19 |issue=2 |pages=292–305 |bibcode=2009GEC....19..292C |doi=10.1016/j.gloenvcha.2008.10.009 |issn=0959-3780 |s2cid=1450932}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Cossairt2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Cossairt |first1=Brandi M. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |last3=Head |first3=Ashley R. |last4=Lichtenberger |first4=Dennis L. |last5=Berger |first5=Raphael J. F. |last6=Hayes |first6=Stuart A. |last7=Mitzel |first7=Norbert W. |last8=Wu |first8=Gang |date=2010-06-01 |title=On the Molecular and Electronic Structures of AsP3 and P4 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=132 |issue=24 |pages=8459–8465 |bibcode=2010JAChS.132.8459C |doi=10.1021/ja102580d |issn=0002-7863 |pmid=20515032}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Crass1941&quot;&gt;{{cite journal |last=Crass, M. F. Jr. |year=1941 |title=A history of the match industry. Part 9 |url=http://www.jce.divched.org/journal/Issues/1941/Sep/jceSubscriber/JCE1941p0428.pdf |journal=Journal of Chemical Education |volume=18 |issue=9 |pages=428–431 |bibcode=1941JChEd..18..428C |doi=10.1021/ed018p428}}{{dead link|date=March 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;CSA&quot;&gt;{{cite web |title=21 USC, Chapter 13 (Controlled Substances Act) |url=http://www.usdoj.gov/dea/pubs/csa.html |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Davisz2001&quot;&gt;{{cite book |title=Copper and Copper Alloys |date=January 2001 |publisher=ASM International |isbn=0-87170-726-8 |editor-last=Joseph R. Davisz |page=181}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Diskowski2000&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Diskowski|first1=Herbert|last2=Hofmann|first2=Thomas|title=Phosphorus|doi=10.1002/14356007.a19_505}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Dockery1997&quot;&gt;{{cite book |last=Dockery, Kevin |title=Special Warfare Special Weapons |date=1997 |publisher=Emperor's Press |isbn=1-883476-00-3 |location=Chicago}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Edixhoven2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Edixhoven |first1=J. D. |last2=Gupta |first2=J. |last3=Savenije |first3=H. H. G. |year=2014 |title=Recent revisions of phosphate rock reserves and resources: a critique |url=https://pure.uva.nl/ws/files/2486540/162701_478483.pdf |journal=Earth System Dynamics |volume=5 |issue=2 |pages=491–507 |bibcode=2014ESD.....5..491E |doi=10.5194/esd-5-491-2014 |issn=2190-4987 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2006&quot;&gt;{{cite web |year=2006 |title=Tolerable Upper Intake Levels For Vitamins And Minerals |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/efsa_rep/blobserver_assets/ndatolerableuil.pdf |access-date=2025-03-22 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2017&quot;&gt;{{cite web |year=2017 |title=Overview on Dietary Reference Values for the EU population as derived by the EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies |url=https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/assets/DRV_Summary_tables_jan_17.pdf}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;EFSA2024&quot;&gt;{{cite web |date=7 August 2024 |title=Dietary reference values |url=https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/dietary-reference-values |access-date=24 September 2024 |publisher=European Food Safety Authority}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;ERCO&quot;&gt;{{cite web |title=ERCO and Long Harbour |url=http://www.heritage.nf.ca/law/erco.html |access-date=2009-06-06 |publisher=Memorial University of Newfoundland and the C.R.B. Foundation}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;FGOVUK&quot;&gt;{{cite web |date=14 March 2012 |title=Current EU approved additives and their E Numbers |url=http://www.food.gov.uk/policy-advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20130821045312/http://food.gov.uk/policy-
#
advice/additivesbranch/enumberlist#h_7 |archive-date=21 August 2013 |access-date=22 July 2012 |publisher=Foods Standards Agency}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Geeson2020&quot;&gt;{{cite journal |last1=Geeson |first1=Michael B. |last2=Cummins |first2=Christopher C. |year=2020 |title=Let's Make White Phosphorus Obsolete |journal=ACS Central Science |volume=6 |issue=6 |pages=848–860 |doi=10.1021/acscentsci.0c00332 |pmc=7318074 |pmid=32607432}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Gilbert2009&quot;&gt;{{cite journal |last=Gilbert |first=Natasha |date=8 October 2009 |title=The disappearing nutrient |journal=Nature |volume=461 |issue=7265 |pages=716–718 |doi=10.1038/461716a |pmid=19812648 |s2cid=4419892}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Goldfrank2006&quot;&gt;{{cite book |last1=Lewis R. Goldfrank |url=https://books.google.com/books?id=cvJuLqBxGUcC&amp;pg=PA1487 |title=Goldfrank's toxicologic emergencies |last2=Neal Flomenbaum |last3=Mary Ann Howland |last4=Robert S. Hoffman |last5=Neal A. Lewin |last6=Lewis S. Nelson |date=2006 |publisher=McGraw-Hill Professional |isbn=0-07-143763-0 |pages=1486–1489}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hammond2000&quot;&gt;{{cite book |last=Hammond, C. R. |title=Handbook of Chemistry and Physics |date=2000 |publisher=CRC press |isbn=0-8493-0481-4 |edition=81st |chapter=The Elements}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hardt2001&quot;&gt;{{cite book |last=Alexander P. Hardt |title=Pyrotechnics |date=2001 |publisher=Pyrotechnica Publications |isbn=0-929388-06-2 |location=Post Falls Idaho US |pages=74–84 |chapter=Matches}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Heal1980&quot;&gt;Heal, H. G. &quot;The Inorganic Heterocyclic Chemistry of Sulfur, Nitrogen, and Phosphorus&quot; Academic Press: London; 1980. {{ISBN|0-12-335680-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Holleman1985&quot;&gt;{{cite book |last1=A. Holleman |title=Lehrbuch der Anorganischen Chemie |last2=N. Wiberg |date=1985 |publisher=de Gruyter |isbn=3-11-012641-9 |edition=33rd |chapter=XV 2.1.3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Wagner1897&quot;&gt;{{cite book |last=Von Wagner |first=Rudolf |url=http://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=uc2.ark:/13960/t3tt4gz1p;view=1up;seq=439 |title=Manual of chemical technology |date=1897 |publisher=D. Appleton &amp; Co. |location=New York |page=411}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Walan2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Walan |first1=P. |last2=Davidsson |first2=S. |last3=Johansson |first3=S. |last4=Höök |first4=M. |date=2014 |title=Phosphate rock production and depletion: Regional disaggregated modeling and global implications |url=http://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2:770437 |journal=Resources, Conservation and Recycling |volume=93 |issue=12 |pages=178–187 |bibcode=2014RCR....93..178W |doi=10.1016/j.resconrec.2014.10.011 |access-date=9 October 2017}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Wiberg2001&quot;&gt;{{cite book |last1=Egon Wiberg |url=https://books.google.com/books?id=Mtth5g59dEIC&amp;pg=PA684 |title=Inorganic chemistry |last2=Nils Wiberg |last3=Arnold Frederick Holleman |date=2001 |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-352651-9 |pages=683–684, 689 |access-date=2011-11-19}}&lt;/ref&gt;
&lt;!---End of reflist---&gt;
}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>sjpdixz2kphog9fursnp0yxccz11vmi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319065</id>
      <parentid>319063</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T09:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28199" sha1="br7uxrjpc2hmvi7av4co2khfneqd0q4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==

Crustsulpher
&lt;ref p Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;

Refbone

&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

Allotro

&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

Prod
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;

Organophosphate 

&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;


Refcrop

&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

Weight

&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;

Dental

&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;IDFC2010&quot;&gt;{{cite web |date=22 September 2010 |title=IFDC Report Indicates Adequate Phosphorus Resources Available to Meet Global Food Demands |url=https://ifdc.org/2010/09/22/ifdc-report-indicates-adequate-phosphorus-resources-available-to-meet-global-food-demands/}}&lt;/ref&gt;

Ref

&lt;ref name=&quot;IOM1997&quot;&gt;{{cite book |last=Institute of Medicine |author-link=Institute of Medicine |title=Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride |publisher=The National Academies Press |year=1997 |isbn=978-0-309-06403-3 |location=Washington, DC |pages=146–189 |chapter=Phosphorus |doi=10.17226/5776 |pmid=23115811 |chapter-url=https://www.nap.edu/read/5776/chapter/7 |s2cid=8768378}}&lt;/ref&gt;

Ref

&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Koo2013&quot;&gt;{{cite journal |last1=Koo |first1=B.-C. |last2=Lee |first2=Y.-H. |last3=Moon |first3=D.-S. |last4=Yoon |first4=S.-C. |last5=Raymond |first5=J. C. |year=2013 |title=Phosphorus in the Young Supernova Remnant Cassiopeia A |journal=Science |volume=342 |issue=6164 |pages=1346–8 |arxiv=1312.3807 |bibcode=2013Sci...342.1346K |doi=10.1126/science.1243823 |pmid=24337291 |s2cid=35593706}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Lange2007&quot;&gt;{{cite journal |last1=Lange, Stefan |last2=Schmidt, Peer |last3=Nilges, Tom |name-list-style=amp |date=2007 |title=Au3SnP7@Black Phosphorus: An Easy Access to Black Phosphorus |journal=[[Inorg. Chem.]] |volume=46 |issue=10 |pages=4028–35 |doi=10.1021/ic062192q |pmid=17439206}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Leigh2004&quot;&gt;{{cite book |last=Leigh |first=G. J. |url=https://archive.org/details/worldsgreatestfi0000leig |title=The World's Greatest Fix: A History of Nitrogen and Agriculture |publisher=Oxford University Press |year=2004 |isbn=978-0-19-516582-1 |url-access=registration}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mark1992&quot;&gt;Mark, J. E.; Allcock, H. R.; West, R. &quot;Inorganic Polymers&quot; Prentice Hall, Englewood, NJ: 1992. {{ISBN|0-13-465881-7}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Medline&quot;&gt;{{wikicite|reference=reference=[https://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/002424.htm Phosphorus in diet: MedlinePlus Medical Encyclopedia]. Nlm.nih.gov (2011-11-07). Retrieved on 2011-11-19.|id=Medline}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mehanna2008&quot;&gt;{{cite journal |last1=Mehanna H. M. |last2=Moledina J. |last3=Travis J. |date=June 2008 |title=Refeeding syndrome: what it is, and how to prevent and treat it |journal=BMJ |volume=336 |issue=7659 |pages=1495–8 |doi=10.1136/bmj.a301 |pmc=2440847 |pmid=18583681}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Mellor1939&quot;&gt;{{cite book |last1=Parkes |first1=G. D. |title=Mellor's Modern Inorganic Chemistry |last2=Mellor |first2=J. W. |date=1939 |publisher=Longman's Green and Co. |pages=717–722}}&lt;/ref&gt;
#
Ref#dental

&lt;ref name=&quot;Moynihan2002&quot;&gt;{{cite journal |last=Moynihan |first=P. J. |date=23 November 2002 |title=Dietary advice in dental practice |journal=British Dental Journal |volume=193 |issue=10 |pages=563–568 |doi=10.1038/sj.bdj.4801628 |pmid=12481178 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;MIT&quot;&gt;{{cite web |title=Neutron Transmutation Doping of Silicon &amp;#124; MIT Nuclear Reactor Laboratory |url=http://nrl.mit.edu/facilities/ntds}}&lt;/ref&gt;


RefRetardent

&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Nelson2000&quot;&gt;Nelson, D. L.; Cox, M. M. &quot;Lehninger, Principles of Biochemistry&quot; 3rd Ed. Worth Publishing: New York, 2000. {{ISBN|1-57259-153-6}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neset2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neset |first1=Tina-Simone S. |last2=Cordell |first2=Dana |year=2011 |title=Global phosphorus scarcity: identifying synergies for a sustainable future |journal=Journal of the Science of Food and Agriculture |volume=92 |issue=1 |pages=2–6 |doi=10.1002/jsfa.4650 |pmid=21969145}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Neufcourt2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Neufcourt |first1=L. |last2=Cao |first2=Y. |last3=Nazarewicz |first3=W. |last4=Olsen |first4=E. |last5=Viens |first5=F. |date=2019 |title=Neutron drip line in the Ca region from Bayesian model averaging |journal=Physical Review Letters |volume=122 |issue=6 |pages=062502–1–062502–6 |arxiv=1901.07632 |bibcode=2019PhRvL.122f2502N |doi=10.1103/PhysRevLett.122.062502 |pmid=30822058 |s2cid=73508148}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Ölander1956&quot;&gt;{{cite web |title=Nobel Prize in Chemistry 1956 – Presentation Speech by Professor A. Ölander (committee member) |url=https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1956/ceremony-speech/ |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Oliver1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Oliver, Thomas |year=1906 |title=Industrial disease due to certain poisonous fumes or gases |url=https://archive.org/stream/archivesofpublic01victuoft#page/2/mode/1up |journal=Archives of the Public Health Laboratory |publisher=Manchester University Press |volume=1 |pages=1–21}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;OSEH&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphorus-32 |url=http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160528091951/http://www.oseh.umich.edu/pdf/TrainP32.pdf |archive-date=2016-05-28 |access-date=2010-11-18 |publisher=University of Michigan Department of Occupational Safety &amp; Environmental Health}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Patent&quot;&gt;US patent 417943&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Philpott2013&quot;&gt;{{cite magazine |last=Philpott |first=Tom |date=March–April 2013 |title=You Need Phosphorus to Live—and We're Running Out |url=https://www.motherjones.com/environment/2013/05/fertilizer-peak-phosphorus-shortage |magazine=Mother Jones}}&lt;/ref&gt;

Ref2

&lt;ref name=&quot;Piro2006&quot;&gt;{{cite journal |last1=Piro, N. A. |last2=Figueroa |first2=J. S. |last3=McKellar |first3=J. T. |last4=Cummins |first4=C. C. |date=2006 |title=Triple-Bond Reactivity of Diphosphorus Molecules |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=313 |issue=5791 |pages=1276–9 |bibcode=2006Sci...313.1276P |doi=10.1126/science.1129630 |pmid=16946068 |s2cid=27740669}}&lt;/ref&gt;


Ref2

&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PublicHealthEngland&quot;&gt;{{cite web |date=January 2016 |title=Public Health England |url=https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a74987bed915d0e8e3997a1/phosphorus_incident_management.pdf |access-date=2 March 2025 |website=Public Health England}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Qaseem2014&quot;&gt;{{cite journal |last1=Qaseem |first1=A |last2=Dallas |first2=P |last3=Forciea |first3=MA |last4=Starkey |first4=M |last5=Denberg |first5=TD |display-authors=4 |date=4 November 2014 |title=Dietary and pharmacologic management to prevent recurrent nephrolithiasis in adults: A clinical practice guideline from the American College of Physicians |journal=[[Annals of Internal Medicine]] |volume=161 |issue=9 |pages=659–67 |doi=10.7326/M13-2908 |pmid=25364887 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Rivilla2019&quot;&gt;{{cite journal |last1=Rivilla |first1=V. M. |last2=Drozdovskaya |first2=M. N. |last3=Altwegg |first3=K. |author-link3=Kathrin Altwegg |last4=Caselli |first4=P. |author-link4=Paola Caselli |last5=Beltrán |first5=M. T. |last6=Fontani |first6=F. |last7=van der Tak |first7=F. F. S. |last8=Cesaroni |first8=R. |last9=Vasyunin |first9=A. |last10=Rubin |first10=M. |last11=Lique |first11=F. |last12=Marinakis |first12=S. |last13=Testi |first13=L. |date=2019 |title=ALMA and ROSINA detections of phosphorus-bearing molecules: the interstellar thread between star-forming regions and comets |journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society |volume=492 |pages=1180–1198 |arxiv=1911.11647 |doi=10.1093/mnras/stz3336 |s2cid=208290964 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Roberts1992&quot;&gt;{{cite book |last1=Welford C. Roberts |title=Drinking Water Health Advisory: Munitions |last2=William R. Hartley |date=1992-06-16 |publisher=CRC Press, 1992 |isbn=0-87371-754-6 |edition=illustrated |page=399}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Ruttenberg2011&quot;&gt;{{wikicite |reference=reference=Ruttenberg, K. C. [http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html Phosphorus Cycle – Terrestrial Phosphorus Cycle, Transport of Phosphorus], from ''Continents to the Ocean, The Marine Phosphorus Cycle''. {{webarchive|url=https://archive.today/20110713204340/http://www.libraryindex.com/pages/3375/Phosphorus-Cycle.html|date=July 13, 2011}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sartorius2011&quot;&gt;Sartorius, C., von Horn, J., Tettenborn, F. (2011). [http://www.susana.org/en/resources/library/details/1304 Phosphorus recovery from wastewater – state-of-the-art and future potential]. Conference presentation at Nutrient Recovery and Management Conference organised by International Water Association (IWA) and Water Environment Federation (WEF) in Florida, USA&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmidt1998&quot;&gt;{{cite conference |last1=Schmidt |first1=P. E. |last2=Vedde |first2=J. |year=1998 |title=High Resistivity NTD Production and Applications |conference=Electrochemical Society Proceedings |volume=98 |issue=13 |isbn=9781566772075}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schmundt2010&quot;&gt;Schmundt, Hilmar (21 April 2010), [http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,690450-2,00.html &quot;Experts Warn of Impending Phosphorus Crisis&quot;], ''[[Der Spiegel]]''&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Scholz2014&quot;&gt;{{cite book |title=Sustainable Phosphorus Management: A Global Transdisciplinary Roadmap |date=2014-03-12 |publisher=Springer Science &amp; Business Media |isbn=978-94-007-7250-2 |editor-last=Roland W. Scholz |page=175 |editor-last2=Amit H. Roy |editor-last3=Fridolin S. Brand |editor-last4=Deborah Hellums |editor-last5=Andrea E. Ulrich}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Schwartz2016&quot;&gt;{{cite book |last=Mel Schwartz |title=Encyclopedia and Handbook of Materials, Parts and Finishes |date=2016-07-06 |publisher=CRC Press |isbn=978-1-138-03206-4}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shriver2010&quot;&gt;Shriver, Atkins. Inorganic Chemistry, Fifth Edition. W. H. Freeman and Company, New York; 2010; p. 379.&lt;/ref&gt;

Ref3

&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

Ref5

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Shen2016&quot;&gt;{{cite book |last1=Shen |first1=Z |title=Nanostructured Photocatalysts: Advanced Functional Materials |last2=Yu |first2=JC |date=2016 |publisher=Springer |isbn=978-3-319-26077-8 |editor-last=Yamashita |editor-first=H |location=Switzerland |pages=295–312 (301) |chapter=Nanostructured elemental photocatalysts: Development and challenges |editor-last2=Li |editor-first2=H}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Simon1976&quot;&gt;{{cite journal |last=Simon |first=Frank A. |date=1976-03-29 |title=Acute Yellow Phosphorus Poisoning: &quot;Smoking Stool Syndrome&quot; |journal=JAMA |volume=235 |issue=13 |pages=1343–1344 |doi=10.1001/jama.1976.03260390029021 |issn=0098-7484 |pmid=946251}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skaggs1995&quot;&gt;{{cite book |last=Skaggs |first=Jimmy M. |title=The Great Guano Rush: Entrepreneurs and American Overseas Expansion |date=May 1995 |publisher=St. Martin's Press |isbn=978-0-312-12339-0}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Skinner1990&quot;&gt;{{cite journal |last=Skinner, H.F. |date=1990 |title=Methamphetamine synthesis via hydriodic acid/red phosphorus reduction of ephedrine |journal=Forensic Science International |volume=48 |issue=2 |pages=123–134 |doi=10.1016/0379-0738(90)90104-7}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sommers2007&quot;&gt;{{cite book |last=Sommers |first=Michael&amp;nbsp;A. |url=https://archive.org/details/phosphorus0000somm/ |title=Phosphorus |date=2007-08-15 |publisher=Rosen Group |isbn=978-1-4042-1960-1}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Stillman1960&quot;&gt;{{cite book |last=Stillman |first=J. M. |title=The Story of Alchemy and Early Chemistry |year=2003|orig-date=1960 |publisher=Dover |isbn=0-7661-3230-7 |location=New York |pages=418–419}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Sutton2013&quot;&gt;{{cite book |last1=Sutton |first1=M.A. |url=http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |title=Our Nutrient World: The challenge to produce more food and energy with less pollution |last2=Bleeker, A. |last3=Howard, C.M. |date=2013 |publisher=Centre for Ecology and Hydrology, Edinburgh on behalf of the Global Partnership on Nutrient Management and the International Nitrogen Initiative. |isbn=978-1-906698-40-9 |display-authors=etal |access-date=2015-05-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20161104175311/http://www.initrogen.org/sites/default/files/documents/files/ONW.pdf |archive-date=2016-11-04 |url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tayibi2009&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tayibi |first1=Hanan |last2=Choura |first2=Mohamed |last3=López |first3=Félix A. |last4=Alguacil |first4=Francisco J. |last5=López-Delgado |first5=Aurora |year=2009 |title=Environmental Impact and Management of Phosphogypsum |journal=Journal of Environmental Management |volume=90 |issue=8 |pages=2377–2386 |bibcode=2009JEnvM..90.2377T |doi=10.1016/j.jenvman.2009.03.007 |pmid=19406560 |hdl-access=free |hdl=10261/45241}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;pg=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tian2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Tian |first1=Haijiang |last2=Wang |first2=Jiahong |last3=Lai |first3=Gengchang |last4=Dou |first4=Yanpeng |last5=Gao |first5=Jie |last6=Duan |first6=Zunbin |last7=Feng |first7=Xiaoxiao |last8=Wu |first8=Qi |last9=He |first9=Xingchen |last10=Yao |first10=Linlin |last11=Zeng |first11=Li |last12=Liu |first12=Yanna |last13=Yang |first13=Xiaoxi |last14=Zhao |first14=Jing |last15=Zhuang |first15=Shulin |date=2023 |title=Renaissance of elemental phosphorus materials: properties, synthesis, and applications in sustainable energy and environment |url=https://pubs.rsc.org/en/content/articlepdf/2023/cs/d2cs01018f |journal=Chemical Society Reviews |volume=52 |issue=16 |pages=5388–5484 |doi=10.1039/D2CS01018F |issn=0306-0012 |pmid=37455613 |access-date=2025-02-25 |doi-access=free |last16=Shi |first16=Jianbo |last17=Qu |first17=Guangbo |last18=Yu |first18=Xue-Feng |last19=Chu |first19=Paul K. |last20=Jiang |first20=Guibin}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Toy1975&quot;&gt;{{cite book |last=Toy |first=Arthur D.&amp;nbsp;F. |url=https://archive.org/details/chemistryofphosp0003toya/ |title=The Chemistry of Phosphorus |publisher=Pergamon |year=1975 |isbn=978-1-4831-4741-3 |series=Texts in Inorganic Chemistry |volume=3 |access-date=2013-10-22}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Threlfall1951&quot;&gt;{{cite book |last=Threlfall |first=Richard E. |title=The Story of 100&amp;nbsp;years of Phosphorus Making: 1851–1951 |date=1951 |publisher=Albright &amp; Wilson Ltd |location=Oldbury}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Tweed2009&quot;&gt;{{cite web |last=Tweed |first=Katherine |date=2009-11-01 |title=Sewage Industry Fights Phosphorus Pollution |url=https://www.scientificamerican.com/article/sewages-cash-crop/ |access-date=2024-06-21 |website=Scientific American |language=en}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;Udawatta2011&quot;&gt;{{cite journal |last1=Udawatta |first1=Ranjith P. |last2=Henderson |first2=Gray S. |last3=Jones |first3=John R. |last4=Hammer |first4=David |year=2011 |title=Phosphorus and nitrogen losses in relation to forest, pasture and row-crop land use and precipitation distribution in the midwest usa |journal=Journal of Water Science |volume=24 |issue=3 |pages=269–281 |doi=10.7202/1006477ar |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USDA2020&quot;&gt;{{cite web |title=Soil Phosphorous |url=https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201028202404/https://www.nrcs.usda.gov/Internet/FSE_DOCUMENTS/nrcs142p2_053254.pdf |archive-date=2020-10-28 |access-date=2020-08-17 |website=United States Department of Agriculture}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2021&quot;&gt;US Geological Survey, [https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-phosphate.pdf Phosphate Rock], 2021.&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2023&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate Rock Statistics and Information U.S. Geological Survey |url=https://www.usgs.gov/centers/national-minerals-information-center/phosphate-rock-statistics-and-information |access-date=2023-04-09 |website=www.usgs.gov}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USGS2025&quot;&gt;{{cite web |title=Phosphate rock, U.S. Geological Survey, Mineral Commodity Summaries, January 2025 |url=https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2025/mcs2025-phosphate.pdf |access-date=2025-03-05}}&lt;/ref&gt;

&lt;ref name=&quot;USNavy&quot;&gt;{{cite web |title=US Navy's Treatment of Chemical Agent Casualties and Conventional Military Chemical Injuries: FM8-285: Part 2 Conventional Military Chemical Injuries |url=http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20051122221207/http://www.vnh.org/FM8285/Chapter/chapter9.html |archive-date=November 22, 2005 |access-date=2009-05-05}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;VanVuuren2010&quot;&gt;{{cite journal |last1=Van Vuuren |first1=D.P. |last2=Bouwman |first2=A.F. |last3=Beusen |first3=A.H.W. |year=2010 |title=Phosphorus demand for the 1970–2100 period: A scenario analysis of resource depletion |journal=Global Environmental Change |volume=20 |issue=3 |pages=428–439 |bibcode=2010GEC....20..428V |doi=10.1016/j.gloenvcha.2010.04.004 |issn=0959-3780}}&lt;/ref&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>br7uxrjpc2hmvi7av4co2khfneqd0q4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319066</id>
      <parentid>319065</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:10:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11814" sha1="kbn6eewbjs26b52y052xvwu6na7kgtk" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref p Geophysical Union, Fall Meeting 2007, abstract #V33A-1161. [http://adsabs.harvard.edu/abs/2007AGUFM.V33A1161P Mass and Composition of the Continental Crust]&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>kbn6eewbjs26b52y052xvwu6na7kgtk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319067</id>
      <parentid>319066</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:11:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11642" sha1="t3okky00tdzsgsnlh1qwuvzm1fmtbuw" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>t3okky00tdzsgsnlh1qwuvzm1fmtbuw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319068</id>
      <parentid>319067</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:18:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11642" sha1="r3z52ctcvgs2rc7b6kfmdzl9u3gjrr2" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;PSE&quot;&gt;{{cite web |title=Managing Phosphorus for Crop Production |url=https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20201020090515/https://extension.psu.edu/programs/nutrient-management/educational/soil-fertility/managing-phosphorus-for-crop-production#:~:text=The%20challenge%20is%20that%20phosphorus,only%20from%20the%20soil%20solution |archive-date=2020-10-20 |access-date=2020-08-17 |website=Penn State Extension}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>r3z52ctcvgs2rc7b6kfmdzl9u3gjrr2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319069</id>
      <parentid>319068</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:26:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10988" sha1="howzg4qxeyvn7i735eqqswpar5a71sx" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book |last=Thomson, Robert Dundas |url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416 |title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts |publisher=Rich. Griffin and Company |year=1870 |page=416}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal |last1=Vanzee |first1=Richard J. |last2=Khan |first2=Ahsan U. |year=1976 |title=The phosphorescence of phosphorus |journal=The Journal of Physical Chemistry |volume=80 |issue=20 |pages=2240–2242 |doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;
#

&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal |last1=Simon, Arndt |last2=Borrmann |first2=Horst |last3=Horakh |first3=Jörg |date=1997 |title=On the Polymorphism of White Phosphorus |journal=Chemische Berichte |volume=130 |issue=9 |pages=1235–1240 |doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>howzg4qxeyvn7i735eqqswpar5a71sx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319070</id>
      <parentid>319069</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:27:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>319070</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9982" sha1="c12kfyjrnepygu3z2qcl2nqkaoh5668" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن. هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي. ڏيکاريندو آهي. ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>c12kfyjrnepygu3z2qcl2nqkaoh5668</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319071</id>
      <parentid>319070</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319071</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11465" sha1="8n8ql5bcct42u1iycdase78iwkewpg3" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو.

اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

#

&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;

#

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

#

&lt;ref name=&quot;Vanzee1976&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt;

#

&lt;ref name=&quot;Arndt1997&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8n8ql5bcct42u1iycdase78iwkewpg3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319072</id>
      <parentid>319071</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:34:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10938" sha1="pkxzm2rg9nqxdrbo3i5akaj03457xfr" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

#

&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;

#

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

#

#

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>pkxzm2rg9nqxdrbo3i5akaj03457xfr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319073</id>
      <parentid>319072</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:36:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11217" sha1="muk96hw3sdhh92bywxlkwv0e91jylg7" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

#

&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;

#

&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

#

#

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>muk96hw3sdhh92bywxlkwv0e91jylg7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319074</id>
      <parentid>319073</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:39:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11210" sha1="8v19mrofzu9gegusshasb14sadon4w7" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.


&lt;ref name=&quot;Thomson1870&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

#

#

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8v19mrofzu9gegusshasb14sadon4w7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319075</id>
      <parentid>319074</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:41:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11201" sha1="nwr505js1geiodqp4du4zo2y0za4aeo" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.
==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>nwr505js1geiodqp4du4zo2y0za4aeo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319078</id>
      <parentid>319075</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:42:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>319078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10908" sha1="6iracj059xnkpnd0hpqpvyzn1tqt2hx" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء  آهي.  فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.
==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>6iracj059xnkpnd0hpqpvyzn1tqt2hx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319081</id>
      <parentid>319078</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:44:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11197" sha1="oj08zsh2q4sb0hw3rvurr7crjnlpgkg" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#
&lt;ref name=&quot;Engel2003&quot;&gt;{{cite book |last=Robert Engel |title=Synthesis of Carbon-Phosphorus Bonds |date=2003-12-18 |publisher=CRC Press, 2003 |isbn=0-203-99824-3 |edition=2 |page=11}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>oj08zsh2q4sb0hw3rvurr7crjnlpgkg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319082</id>
      <parentid>319081</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:46:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11009" sha1="djdhjgivkmvhacyxtr3o1z85fd1h1kf" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي. انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>djdhjgivkmvhacyxtr3o1z85fd1h1kf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319083</id>
      <parentid>319082</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:50:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11298" sha1="ekarvh32hfkz99hhbp6yhhwwbo037x5" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Anderson1996&quot;&gt;{{cite journal |last=Anderson |first=John J. B. |date=1996 |title=Calcium, Phosphorus and Human Bone Development |journal=[[Journal of Nutrition]] |volume=126 |issue=4 Suppl |pages=1153S–1158S |doi=10.1093/jn/126.suppl_4.1153S |pmid=8642449 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;


&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ekarvh32hfkz99hhbp6yhhwwbo037x5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319086</id>
      <parentid>319083</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:55:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319086</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11023" sha1="3ed1f0ebt0b61mcw1iv45gm6ac7mzm3" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>3ed1f0ebt0b61mcw1iv45gm6ac7mzm3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319087</id>
      <parentid>319086</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:56:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319087</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11311" sha1="auatu7siwur42l12wyvuvo1r30dg46t" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Naiker2023&quot;&gt;{{cite journal |last1=Naiker |first1=Vidhukrishnan E. |last2=Mestry |first2=Siddhesh |last3=Nirgude |first3=Tejal |last4=Gadgeel |first4=Arjit |last5=Mhaske |first5=S. T. |date=2023-01-01 |title=Recent developments in phosphorous-containing bio-based flame-retardant (FR) materials for coatings: an attentive review |journal=Journal of Coatings Technology and Research |language=en |volume=20 |issue=1 |pages=113–139 |doi=10.1007/s11998-022-00685-z |issn=1935-3804 |s2cid=253349703}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Senning1971&quot;&gt;{{cite book |last=Almasi |first=Lucreţia |title=Sulfur in Organic and Inorganic Chemistry |publisher=Marcel Dekker |year=1971 |isbn=0-8247-1615-9 |editor-last=Senning |editor-first=Alexander |volume=1 |location=New York |pages=49–55 |chapter=The Sulfur&amp;ndash;Phosphorus Bond |lccn=70-154612}}&lt;/ref&gt;
#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>auatu7siwur42l12wyvuvo1r30dg46t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319088</id>
      <parentid>319087</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:57:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319088</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10472" sha1="r4krbizxw8hpzcie8w6mc5snmtfxrtz" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>r4krbizxw8hpzcie8w6mc5snmtfxrtz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319089</id>
      <parentid>319088</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:57:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319089</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10761" sha1="8bbd1arye1nxltk5woitjozjtfir5ig" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#
&lt;ref name=&quot;Kogel2006&quot;&gt;{{cite book |title=Industrial Minerals &amp; Rocks: Commodities, Markets, and Uses |publisher=SME, 2006 |year=2006 |isbn=0-87335-233-5 |editor-last=Jessica Elzea Kogel |page=964}}&lt;/ref&gt;
#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8bbd1arye1nxltk5woitjozjtfir5ig</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319090</id>
      <parentid>319089</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:10:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319090</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10558" sha1="9ob5vt3ctygl6mmjcybujtfbazxf8k4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#

#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>9ob5vt3ctygl6mmjcybujtfbazxf8k4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319091</id>
      <parentid>319090</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:10:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319091</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10577" sha1="jvdqjgw8hc3rrqaa228g42yv84axkjc" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#
&lt;ref name=&quot;Etesami2019&quot;&gt;{{cite book |last=Etesami |first=H. |url=https://books.google.com/books?id=DeKtDwAAQBAJ&amp;q=phosphorous%20limiting |title=Nutrient Dynamics for Sustainable Crop Production |date=2019 |publisher=Springer |isbn=978-981-13-8660-2 |page=217}}&lt;/ref&gt;

#

#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>jvdqjgw8hc3rrqaa228g42yv84axkjc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319092</id>
      <parentid>319091</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:11:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319092</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10310" sha1="egjwd0qo3xcgzn1wfsrm3uj9gia2419" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي. جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#

#

#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>egjwd0qo3xcgzn1wfsrm3uj9gia2419</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319093</id>
      <parentid>319092</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:12:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319093</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10599" sha1="7sidx8k4czzxc6ytoiufbxcl14zcdrq" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200824&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#

#

#
&lt;ref name=&quot;Charnovitz1987&quot;&gt;{{cite journal |last=Charnovitz |first=Steve |date=1987 |title=The Influence of International Labour Standards on the World Trading Regime. A Historical Overview |journal=International Labour Review |volume=126 |issue=5 |pages=565, 571}}&lt;/ref&gt;
#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>7sidx8k4czzxc6ytoiufbxcl14zcdrq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319094</id>
      <parentid>319093</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:13:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319094</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10329" sha1="qc2wibn200l6gtfdtq59c1vjq9jncil" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200824&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا، ۽ اندازي مطابق،  ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو. فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#

#

#

#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qc2wibn200l6gtfdtq59c1vjq9jncil</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319095</id>
      <parentid>319094</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:14:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319095</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10615" sha1="p2gl6c29iv5qv9duirtnxi9nwy2l0q5" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200824&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا ۽ اندازي مطابق، ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو.&lt;ref name=&quot;Schrödter200825&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
#

#

#

#

#

#

#


&lt;nowiki&gt;&lt;ref name=&quot;Hughes1962&quot;&gt;&lt;/nowiki&gt;{{cite journal |last1=Hughes, J. P. W |last2=Baron, R. |last3=Buckland, D. H. |last4=Cooke, M. A. |last5=Craig, J. D. |last6=Duffield, D. P. |last7=Grosart, A. W. |last8=Parkes, P. W. J. |last9=Porter, A. |display-authors=3 |year=1962 |title=Phosphorus Necrosis of the Jaw: A Present-day Study: With Clinical and Biochemical Studies |journal=Br. J. Ind. Med. |volume=19 |issue=2 |pages=83–99 |doi=10.1136/oem.19.2.83 |pmc=1038164 |pmid=14449812}}&lt;/ref

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>p2gl6c29iv5qv9duirtnxi9nwy2l0q5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319096</id>
      <parentid>319095</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T11:15:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>319096</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10146" sha1="f94q1nwslcu2lnn1waiytueckwnyuhj" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:PhosphComby.jpg
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = P
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 15
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,5
&lt;br&gt;5,8,2
| seat_type = حالت (STP تي)
| seat_name = حالت
| seat1_type = وجود
| seat1 = شروع کان
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (553.7​°K)
 (280.5°C) (اڇو)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = اڇو: (317°K) (44.15°C)&lt;br&gt;ڳاڙهو: (860°K) (590°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0.66 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 51.9 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 23.824 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = نالو رکيو ويو
| leader_name5 = 
| leader_title6 = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| leader_name6 = 2.19 (پالنگ اسڪيل)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 30.97&lt;ref name=&quot;Greenwood1997&quot;&gt;Greenwood, N. N.; &amp; Earnshaw, A. (1997). Chemistry of the Elements (2nd Edn.), Oxford:Butterworth-Heinemann. {{ISBN|0-7506-3365-4}}.&lt;/ref&gt;
| subdivision_name3 = 15 (pnictogens)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[نيون|Ne]] +  3s2 3p3
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 107±3 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهريون:1011.8
&lt;br&gt;ٻيون:1907&lt;br&gt;ٽيون:2914.1
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = −3,+3,+5−2,−1,0-,+1,+2,+4
| extinct_title = گھاٽائي (روم ٽمپريچر تي)
| extinct_date = اڇو:1.823 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;ڳاڙهو:2.34 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;واڱڻائي:2.36 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;ڪارو:2.69 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = فاسفورس
| official_name = Phosphorus
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;15&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;P
| government_type = غير ڌات
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| seat = سالڊ
| image_blank_emblem = File:Phosphorus.svg
| image_seal = 
| blank_emblem_type = Symbol
}}
'''فاسفورس''' (Phosphorus) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَت]] آهي. ھن جو نشان &quot;P&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;15&quot; آهي. فاسفورس جون سڀئي عنصري شڪلون انتهائي رد عمل واريون آهن ۽ تنهن ڪري، اها فطرت ۾ ڪڏهن به خالص حالت ۾ نه مليو آهي. تنهن هوندي به هن کي مصنوعي طور تي تيار ڪري سگهجي ٿو. اڇو فاسفورس ۽ ڳاڙهو فاسفورس، ٻه سڀ کان عام ايلوٽروپ آهن.&lt;ref name=&quot;Arndt19972&quot;&gt;{{cite journal|last1=Simon, Arndt|last2=Borrmann|first2=Horst|last3=Horakh|first3=Jörg|date=1997|title=On the Polymorphism of White Phosphorus|journal=Chemische Berichte|volume=130|issue=9|pages=1235–1240|doi=10.1002/cber.19971300911}}&lt;/ref&gt;

هن جو واحد مستحڪم آئسوٽوپ، &lt;sub&gt;33&lt;/sub&gt;P سان گڏ زمين جي ڪرسٽ ۾ هن جي موجودگي، عام طور تي فاسفيٽ پٿر جي طور تقريبن %0.1 آهي. هن جي مکيه آڪسائيڊيشن حالتن (+5، +3، -3) سان، نڪٽوجين (pnictogens) خاندان جو ميمبر، فاسفورس نامياتي ۽ غير نامياتي مرڪبن جو هڪ وسيع  سلسلو ٺاهيندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18702&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;

سال 1669ع ۾ هينيگ برانڊ پاران الڳ ڪيل، اڇو فاسفورس، هڪ آئسوٽوپ هو. ان کي سائنسي برادري جي هڪ عنصر جي قديم زماني کان وٺي، پهرين دريافت طور نشان لڳايو ويو. هن جو نالو فاسفورس، يوناني ڏندڪٿا ۾ صبح جي تاري جي ديوتا جي حوالي سان، اڇي رنگ جي فاسفورس جي آڪسيجن جي سامهون اچڻ تي، هن جي هلڪي چمڪ سان آهي. اصطلاح  فاسفوريسينس،  روشني ۾ چمڪن جي صلاحيت، اصل ۾ ڪيميليوسينس آهي، جيڪا هن جي آڪسيڊيشن جي ڪارڻ هوندي آهي ۽ اها اڇي فاسفورس پاڻ جي هڪ خاصيت نه آھي.&lt;ref name=&quot;Vanzee19762&quot;&gt;{{cite journal|last1=Vanzee|first1=Richard J.|last2=Khan|first2=Ahsan U.|year=1976|title=The phosphorescence of phosphorus|journal=The Journal of Physical Chemistry|volume=80|issue=20|pages=2240–2242|doi=10.1021/j100561a021}}&lt;/ref&gt; ان جي تمام تيزي سان سڙن جي اها خاصيت اڇي فاسفورس جي نمائش کي تمام خطرناڪ بڻائي ٿي، جڏهن ته ان جي ٻرندڙ ۽ پائروفوريسيٽي کي باهه ڏيندڙ شين جي صورت ۾ هٿيار بڻائي سگهجي ٿو. ڳاڙهو فاسفورس ۾ اها سڙن جي رفتار گهٽ هوندي  آهي، جن ڪري هن کي ماچس ۽ ٻئي اهڙي شين ۾ فوري سڙن تي روڪ لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Thomson18703&quot;&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1LxBAAAAcAAJ&amp;p
g=PA416|title=Dictionary of chemistry with its applications to mineralogy, physiology and the arts|last=Thomson, Robert Dundas|publisher=Rich. Griffin and Company|year=1870|page=416}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Schrödter200823&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;  

فاسفورس جي گهڻي صنعتي پيداوار فاسفيٽ تي ٻڌل ڀاڻن لاءِ فاسفورڪ تيزاب جي تياري لاء فاسفيٽ پٿر جي کان ڪني لاء آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter2008&quot;&gt;{{Ullmann |last1=Schrödter |first1=Klaus |first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس ٻوٽن لاءِ هڪ ضروري ۽ اڪثر محدود ردعمل ڪندڙ غذائي جز آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200824&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; جئين ته مٽي ۾ هن جي قدرتي سطح عام طور تي فاسفورس چڪر ذريعي، برقرار رکي ويندي آهي. اهو مٽي، جيڪا حد کان وڌيڪ پوکين مان گذري ٿي، جي افزودگي لاءِ محدود عمل ڪندڙ عامل آهي ۽ نتيجي طور، اها ڀانوڻ جديد زراعت لاءِ اهم آهن. چين، مراکش، آمريڪا ۽ روس 2024ع ۾ فاسفيٽ معدنيات جا وڏا پيدا ڪندڙ هئا ۽ اندازي مطابق، ان ۾ صرف مراڪش جو حصو، دنيا ۾ استعمال لائق فاسفيٽ ذخيرن جو 65 سيڪڙي کان وڌيڪ هو.&lt;ref name=&quot;Schrödter200825&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; فاسفورس جي مرڪبن جي ٻين استعمالن ۾ جراثيم ڪش، غذا جي صنعت ۾ اضافي جزو ۽ ڊٽرجنٽ شامل آهن. 

فاسفورس زندگي جي سڀني ڄاتل سڃاتل شڪلن لاءِ، گهڻو ڪري آرگانوفاسفيٽ (Organophosphate)، نامياتي مرڪب جن ۾ فاسفيٽ آئن، &lt;sup&gt;3-&lt;/sup&gt;(PO&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) هڪ فنڪشنل گروپ طور شامل هوندو آهي، ضروري آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter200822&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt; انهن ۾ ڊي اين اي، آر اين اي، اي ٽي پي ۽ فاسفو لپڊ، پيچيده مرڪب جيڪا سڀني جيو گهرڙن جي ڪم ڪرڻ لاءِ بنيادي آهن، شامل آهن. هڏن ۽ ڏندن جو مکيه جزو معدنيات،  بون منرل (bone mineral)، جيڪو هائيڊروڪسئٽائٽ جو هڪ تبديل ٿيل روپ آهي، پاڻ هڪ فاسفورس معدنيات آهي.&lt;ref name=&quot;Schrödter20082&quot;&gt;{{Ullmann|last1=Schrödter|first1=Klaus|first2=Gerhard|last2=Bettermann|first3=Thomas|last3=Staffel|first4=Friedrich|last4=Wahl|first5=Thomas|last5=Klein|first6=Thomas|last6=Hofmann|title=Phosphoric Acid and Phosphates|doi=10.1002/14356007.a19_465.pub3}}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
==خاصيتون==
==مرڪب== 
==حياتياتي ڪردار==
==فاسفورس چڪر==
==پيداوار== 
==ايپليڪيشن==
==خطرا==
==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Authority control}}
[[زمرو:فاسفورس]]
[[زمرو:نڪٽوجين]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[Category:Reactive nonmetals]]
[[Category:Polyatomic nonmetals]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Pyrotechnic fuels]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>f94q1nwslcu2lnn1waiytueckwnyuhj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ليٿيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72118</id>
    <revision>
      <id>318943</id>
      <parentid>318261</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:07:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318943</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3701" sha1="ogzppmqk3kooj5diozqm25i7h9d5i8m" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lithiumcut_cropped.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم
| official_name = Lithium
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;Spellman, F. R. (2023). ''The Science of Lithium''. CRC Press.&lt;/ref&gt; اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلي ڌاتون]]</text>
      <sha1>ogzppmqk3kooj5diozqm25i7h9d5i8m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318945</id>
      <parentid>318943</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:09:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3765" sha1="gd8fzwy4x6x3fr27ffiojb1ac9kxjbw" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lithiumcut_cropped.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم
| official_name = Lithium
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;Spellman, F. R. (2023). ''The Science of Lithium''. CRC Press.&lt;/ref&gt; اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلي ڌاتون]]</text>
      <sha1>gd8fzwy4x6x3fr27ffiojb1ac9kxjbw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318962</id>
      <parentid>318945</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:32:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3763" sha1="3w6r047thjzzbj1gqvhwe4signg8ix3" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lithiumcut_cropped.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 3
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,1
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| seat1 = 0.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1617°K) (1344°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (453.65°K) (180.50°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 3.00 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 146 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.860 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 6.94
| subdivision_name3 = 1
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = 1s2 2s1
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 152 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين:520.2&lt;br&gt;ٻئي: 7298.1&lt;br&gt;ٽئي:11815.0
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: -1,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 0.5334 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر&lt;br&gt;0.512 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = لٿيئم
| official_name = Lithium
| native_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;3&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Li
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''لٿيئم''' (Lithium؛ قديم يوناني: λίθος، لٿوس، 'پٿر') هڪ  [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنهن جو نشان Li ۽ ايٽمي نمبر 3 آهي. اهو هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو الڪلي ڌاتو آهي. معياري حالتن ۾، اهو گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو ڌاتو ۽ گهٽ ۾ گهٽ گهاٽو مضبوط عنصر آهي. سڀني الڪلي ڌاتو وانگر، لٿيئم انتهائي رد عمل ڪندڙ ۽ ٻرندڙ آهي ۽ ان کي ويڪيوم، غير فعال ماحول يا صاف ٿيل مٽيءَ جو تيل يا معدني تيل وانگر غير فعال مائع ۾ ذخيرو ڪرڻ گهرجي.&lt;ref&gt;Spellman, F. R. (2023). ''The Science of Lithium''. CRC Press.&lt;/ref&gt; اهو هڪ ڌاتوءَ جي چمڪ ڏيکاري ٿو. اهو هوا ۾ جلدي خراب ٿي هڪ مدھم چانديءَ جي ڀوري، پوءِ ڪارو داغ بڻجي ويندو آهي. اهو فطرت ۾ آزاديءَ سان نه ٿيندو آهي، پر بنيادي طور تي پگميٽڪ معدنيات جي طور تي ٿئي ٿو، جيڪي ڪڏهن لٿيئم جو مکيه ذريعو هئا. آئن جي طور تي ان جي حل پذيري جي ڪري، اهو سمنڊ جي پاڻي ۾ موجود آهي ۽ عام طور تي برائن مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ليٿيم ڌاتو کي لٿيئم ڪلورائڊ (LiCl) ۽ پوٽاشيئم ڪلورائڊ (KCl) جي ميلاپ مان اليڪٽرولائيٽيڪل طور تي الڳ ڪيو ويندو آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>3w6r047thjzzbj1gqvhwe4signg8ix3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪوبالٽ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72126</id>
    <revision>
      <id>318987</id>
      <parentid>315629</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:44:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318987</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2379" sha1="mwialg2cjinozg5saaqkmcskvk8mrdi" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي.
==تفصيل==
==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>mwialg2cjinozg5saaqkmcskvk8mrdi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318988</id>
      <parentid>318987</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:45:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>318988</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6438" sha1="riv48waqohflx0tgw43abwsxajdbjed" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي.
==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Co''' and [[atomic number]] 27. As with [[nickel]], cobalt is found in the Earth's crust only in a chemically combined form, save for small deposits found in alloys of natural [[meteoric iron]]. The [[free element]], produced by reductive [[smelting]], is a hard, lustrous, somewhat brittle, gray [[metal]].

Cobalt-based blue pigments ([[cobalt blue]]) have been used since antiquity for jewelry and paints, and to impart a distinctive blue tint to glass. The color was long thought to be due to the metal [[bismuth]]. Miners had long used the name ''[[kobold]] ore'' ([[German language|German]] for ''[[goblin]] ore'') for some of the blue pigment-producing [[mineral]]s. They were so named because they were poor in known metals and gave off poisonous [[arsenic]]-containing fumes when smelted.&lt;ref&gt;{{Cite OED2 | cobalt}}&lt;/ref&gt; In 1735, such ores were found to be reducible to a new metal (the first discovered since ancient times), which was ultimately named for the ''kobold''.

Today, some cobalt is produced specifically from one of a number of metallic-lustered ores, such as [[cobaltite]] (CoAsS). The element is more usually produced as a by-product of [[copper]] and nickel mining. The [[Copperbelt]] in the [[Democratic Republic of the Congo]] (DRC) and [[Zambia]] yields most of the global cobalt production. World production in 2016 was {{convert|116,000|t}} according to [[Natural Resources Canada]], and the DRC alone accounted for more than 50%.&lt;ref name=&quot;Bochove&quot;&gt;{{cite news|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town |url= https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |author=Danielle Bochove |work=Vancouver Sun|date=1 November 2017|agency=Bloomberg |archive-url= https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |archive-date= 28 July 2019 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In 2024, production exceeded 300,000 tons, of which DRC accounted for more than 80%.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>riv48waqohflx0tgw43abwsxajdbjed</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318993</id>
      <parentid>318988</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:55:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318993</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8855" sha1="s53x4pq0q50iy1yt4qz42g9p68dx2z9" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Co''' and [[atomic number]] 27. As with [[nickel]], cobalt is found in the Earth's crust only in a chemically combined form, save for small deposits found in alloys of natural [[meteoric iron]]. The [[free element]], produced by reductive [[smelting]], is a hard, lustrous, somewhat brittle, gray [[metal]].

Cobalt-based blue pigments ([[cobalt blue]]) have been used since antiquity for jewelry and paints, and to impart a distinctive blue tint to glass. The color was long thought to be due to the metal [[bismuth]]. Miners had long used the name ''[[kobold]] ore'' ([[German language|German]] for ''[[goblin]] ore'') for some of the blue pigment-producing [[mineral]]s. They were so named because they were poor in known metals and gave off poisonous [[arsenic]]-containing fumes when smelted.&lt;ref&gt;{{Cite OED2 | cobalt}}&lt;/ref&gt; In 1735, such ores were found to be reducible to a new metal (the first discovered since ancient times), which was ultimately named for the ''kobold''.

Today, some cobalt is produced specifically from one of a number of metallic-lustered ores, such as [[cobaltite]] (CoAsS). The element is more usually produced as a by-product of [[copper]] and nickel mining. The [[Copperbelt]] in the [[Democratic Republic of the Congo]] (DRC) and [[Zambia]] yields most of the global cobalt production. World production in 2016 was {{convert|116,000|t}} according to [[Natural Resources Canada]], and the DRC alone accounted for more than 50%.&lt;ref name=&quot;Bochove&quot;&gt;{{cite news|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town |url= https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |author=Danielle Bochove |work=Vancouver Sun|date=1 November 2017|agency=Bloomberg |archive-url= https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |archive-date= 28 July 2019 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In 2024, production exceeded 300,000 tons, of which DRC accounted for more than 80%.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>s53x4pq0q50iy1yt4qz42g9p68dx2z9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318999</id>
      <parentid>318993</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:25:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318999</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10416" sha1="q2nh9h71thbe0sccts6yxcbeg0bz2nq" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. 2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

Today, some cobalt is produced specifically from one of a number of metallic-lustered ores, such as [[cobaltite]] (CoAsS). The element is more usually produced as a by-product of [[copper]] and nickel mining. The [[Copperbelt]] in the [[Democratic Republic of the Congo]] (DRC) and [[Zambia]] yields most of the global cobalt production. World production in 2016 was {{convert|116,000|t}} according to [[Natural Resources Canada]], and the DRC alone accounted for more than 50%.&lt;ref name=&quot;Bochove&quot;&gt;{{cite news|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town |url= https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |author=Danielle Bochove |work=Vancouver Sun|date=1 November 2017|agency=Bloomberg |archive-url= https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html |archive-date= 28 July 2019 |url-status=live }}&lt;/ref&gt; In 2024, production exceeded 300,000 tons, of which DRC accounted for more than 80%.&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>q2nh9h71thbe0sccts6yxcbeg0bz2nq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319000</id>
      <parentid>318999</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:29:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319000</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9827" sha1="2p5be15x0dow9kincehcmu6noh9vnjj" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>2p5be15x0dow9kincehcmu6noh9vnjj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319002</id>
      <parentid>319000</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:41:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319002</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12017" sha1="d4cfxt7j63rh14w5xpi15x5yj2meyjb" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl2O4، ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور استعمال ٿيندو آهي ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ استعمال ٿيندو آهي. خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي. اهو خام تيل کي سلفر مان صاف ڪرڻ لاءِ آهي. جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامين سڏيو ويندو آهي. وٽامن بي 12 (بي 12) اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>d4cfxt7j63rh14w5xpi15x5yj2meyjb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319003</id>
      <parentid>319002</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:03:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319003</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12413" sha1="pf16fgwvmge2ivtqgbo4y2pg7u4b809" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}}

'''Cobalt''' is 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن بي 12 (بي 12) اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>pf16fgwvmge2ivtqgbo4y2pg7u4b809</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319004</id>
      <parentid>319003</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:07:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319004</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12410" sha1="rkinql7l22v4217prvohp530yzlk7m4" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}} 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

== حوالا ==
Cobalt is primarily used in [[lithium-ion batteries]], and in the manufacture of [[magnetic]], wear-resistant and high-strength [[alloy]]s. The compounds cobalt silicate and [[Cobalt blue|cobalt(II) aluminate]] (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;, cobalt blue) give a distinctive deep blue color to [[glass]], [[ceramic]]s, [[ink]]s, [[paint]]s and [[varnish]]es. Cobalt occurs naturally as only one stable [[isotope]], cobalt-59. [[Cobalt-60]] is a commercially important radioisotope, used as a [[radioactive tracer]] and for the production of high-energy [[gamma ray]]s. Cobalt is also used in the petroleum industry as a catalyst when refining crude oil. This is to purge it of sulfur, which is very polluting when burned and causes [[acid rain]].&lt;ref&gt;{{cite web |title=Catalysts |url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |publisher=Cobalt Institute |access-date=15 August 2023 |archive-date=16 August 2023 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/ |url-status=dead }}&lt;/ref&gt;

Cobalt is the active center of a group of [[coenzymes]] called [[cobalamin]]s. [[Vitamin B12|Vitamin B{{ssub|12}}]], the best-known example of the type, is an essential [[vitamin]] for all animals. Cobalt in inorganic form is also a [[micronutrient]] for [[bacteria]], [[algae]], and [[fungi]].

The name cobalt derives from a type of ore considered a nuisance by 16th century German silver miners, which in turn may have been named from a spirit or goblin held superstitiously responsible for it; this spirit is considered equitable to the [[kobold]] (a [[household spirit]]) by some, or, categorized as a [[gnome]] (mine spirit) by others.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>rkinql7l22v4217prvohp530yzlk7m4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319005</id>
      <parentid>319004</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:07:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10598" sha1="damahf1cx2h5g214f4vwdrvrwc70ai9" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}} 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>damahf1cx2h5g214f4vwdrvrwc70ai9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319006</id>
      <parentid>319005</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:08:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319006</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10614" sha1="eduece3ggxhtzstwsn8dwcjxud1mlvq" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي.  

== تري ==
ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو. قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ صرف ننڍا ذخيرا مليا آهن. آزاد عنصر، جيڪو گھٽائيندڙ پگھلڻ سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ڪجهه حد تائين ڀُريل، گرين ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ. رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. کان کن ڊگهي عرصي کان ڪوبولڊ معدنيات جو نالو استعمال ڪندا هئا. (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن). جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي. انهن کي اهو نالو ڏنو ويو ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا. ۽ ڳارڻ تي زهريلي آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏيندا هئا. 1735 ۾، اهڙيون معدنيات هڪ نئين ڌاتو ۾ گهٽجي سگهن ٿيون. (قديم زماني کان پهرين دريافت ٿيل). جنهن کي آخرڪار ڪوبولڊ لاءِ نالو ڏنو ويو.

اڄڪلهه، ڪجهه ڪوبالٽ خاص طور تي ڪيترن ئي ڌاتو-چمڪندڙ معدنيات مان هڪ مان پيدا ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS). عنصر عام طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻ جي ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. ڪانگو جي جمهوري جمهوريه (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. 2016 ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي. قدرتي وسيلن ڪينيڊا جي مطابق. ۽ صرف DRC 50٪ کان وڌيڪ هئي. 2024 ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن کان وڌي وئي. جنهن مان DRC 80٪ کان وڌيڪ هئي. 

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۾ استعمال ٿيندو آهي.

==تفصيل==
{{about|the chemical element}} 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>eduece3ggxhtzstwsn8dwcjxud1mlvq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319007</id>
      <parentid>319006</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:09:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319007</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8184" sha1="7qllchllzopzxukjkp815spkaqyc7sf" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي.  

==تفصيل==
{{about|the chemical element}} 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>7qllchllzopzxukjkp815spkaqyc7sf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319008</id>
      <parentid>319007</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:09:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319008</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8170" sha1="74q4fextd0ewr241uu9h7910n0gyukc" xml:space="preserve">'''{{PAGENAME}}''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي.  


{{about|the chemical element}} 

ڪوبالٽ هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Co ۽ ايٽمي نمبر 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>74q4fextd0ewr241uu9h7910n0gyukc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319009</id>
      <parentid>319008</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:11:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319009</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8032" sha1="12eh7lhl0ybfzrr4ikzk31c9oe784gv" xml:space="preserve">{{about|the chemical element}} 
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>12eh7lhl0ybfzrr4ikzk31c9oe784gv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319010</id>
      <parentid>319009</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:18:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319010</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8003" sha1="kkqwmv3onkerw6pn1l85u4uu74kev6f" xml:space="preserve">{{about|the chemical element}} 
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==

{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>kkqwmv3onkerw6pn1l85u4uu74kev6f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319011</id>
      <parentid>319010</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:18:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319011</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8033" sha1="a3qeqzx1zth2hqa4drl3ls7c72bmp50" xml:space="preserve">{{about|the chemical element}}
 {{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==

{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>a3qeqzx1zth2hqa4drl3ls7c72bmp50</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319012</id>
      <parentid>319011</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:19:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319012</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7990" sha1="dr2lauor9swe4fxb19z0283ykgt4htp" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==

{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}

[[File:Cobalt.png|thumb|ڪوبالٽ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>dr2lauor9swe4fxb19z0283ykgt4htp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319013</id>
      <parentid>319012</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:19:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5939" sha1="6ladens52t8uvelv1yjn92tfhtemu7s" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>6ladens52t8uvelv1yjn92tfhtemu7s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319014</id>
      <parentid>319013</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:21:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319014</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11340" sha1="mdd8167mx7lma0cx93v374u0ulb4lf2" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


==ايڪٽينيم==

''' (Actinium) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي؛ ان جو [[ڪيميائي نشاني|نشان]] '''Ac''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''89''' آهي. ان کي 1902ع ۾ فريڊرڪ آسڪر گيزل دريافت ڪيو، جنهن ان کي ''امانيئم (Emanium) جو نالو ڏنو''؛ هن عنصر کي پنهنجو نالو غلط طور تي هڪ مادو اينڊري-لوئس ڊيبيرن سان سڃاڻڻ جي ڪري مليو، جيڪو سال 1899ع ۾ مليو، جن کي ايڪٽينيم سڏيو ويندو هو. [[دوري جدول|عناصر جي دوري جدول]] ۾، ايڪٽينائيڊ سيريز، هڪ درجه بندي، ايڪٽينيئم ۽ لارينشيئم جي وچ ۾ 15 عنصرن جو هڪ سيٽ، جو نالو ايڪٽينيم جي نالي تي رکيو ويو آهي. [[پولونيئم|پولونيم]]، [[ريڊيئم|ريڊيم]] ۽ [[ريڊون]] سان گڏ، ايڪٽينيم دريافت ٿيندڙ پهريون غير ابتدائي تابڪاري عنصرن مان هڪ هو.

هڪ نرم، چانديءَ جهڙو اڇو تابڪاري ڌاتو، ايڪٽينيم تيزيءَ سان آڪسيجن ۽ هوا ۾ نمي سان رد عمل ڪري، ايڪٽينيم آڪسائيڊ جي هڪ اڇي ڪوٽنگ ٺاهيندو آهي، جيڪو هن جي وڌيڪ آڪسيڊيشن کي روڪيندو آهي. گھڻن لنٿانائيڊز ۽  ايڪٽئنائيڊز وانگر، ايڪٽينيئم جي سڀني ڪيميائي مرڪبن ۾ آڪسائيڊيشن حالت کي +3 فرض ڪيو وڃي ٿو. ايڪٽينيم صرف [[يورينيئم|يورينيم]] ۽ ٿوريم جي ڪچ ڌات ۾ [[آئسوٽوپ]] &lt;sup&gt;227&lt;/sup&gt;Ac طور ملي ٿو، جيڪو 21.772 سالن جي اڌ زندگي سان سڙي ٿو، خاص طور تي بيٽا ۽ ڪڏهن ڪڏهن الفا ذرڙا خارج ڪري ٿو، جڏهن تي &lt;sup&gt;228&lt;/sup&gt;Ac جيڪو بيٽا سرگرم (Beta active) آهي، 6.15 ڪلاڪن جي اڌ زندگي رکي ٿو. [[يورينيئم|يورينيم]] جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 0.2 ملي گرام ايڪٽينيم-227 هوندو آهي ۽ ٿوريم جي هڪ ٽن ڪچڌات ۾ لڳ ڀڳ 5 نئنوگرام ايڪٽينيم-228 هوندو آهي. ايڪٽينيم ۽ لينٿئنم جي طبعي ۽ ڪيميائي خاصيتن جي ويجهڙائي ايڪٽينيم کي ڪچڌات کان الڳ ڪرڻ جي عمل کي عملي طور تي مشڪل بڻائي ٿو. ان جي بدران، ايڪٽينيم کي هڪ ايٽمي ري ايڪٽر ۾، 226R جي نيوٽران جي تابڪاري (Irradiation) جي ذريعي ملي گرام جي مقدار ۾ حاصل ڪيو ويندو آهي. ان جي کوٽ، وڏي قيمت ۽ تابڪاري جي ڪري، ايڪٽينيم جو ڪو خاص صنعتي استعمال ناهي. ان جي موجوده ايپليڪيشن ۾، هن جو هڪ نيوٽران، جيڪو تابڪاري علاج لاءِ هڪ ايجنٽ طور استعمال ٿئي ٿو، جي حاصل ڪرڻ جي ذريعي (Source) طور استعمال آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>mdd8167mx7lma0cx93v374u0ulb4lf2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319015</id>
      <parentid>319014</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:22:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319015</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8231" sha1="appetbw3mkn3lw1fm4zunantns663cz" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Uraninite-39029.jpg|upright=0.70|thumb|يورينينائٽ ڪچڌات ۾ ايڪٽينيم جي مقدار وڌيڪ هوندي آهي.]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 89
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = ايڪٽينائيڊ (f-bloc)
| subdivision_name4 = 7
| subdivision_name5 = f-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = اڪٽينيئم 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;89&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Ac
| native_name = Actinium 
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>appetbw3mkn3lw1fm4zunantns663cz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319016</id>
      <parentid>319015</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:28:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319016</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8854" sha1="rz5n3oaxrc3wrn80fr60rhbc7dj84ik" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 127
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>rz5n3oaxrc3wrn80fr60rhbc7dj84ik</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319017</id>
      <parentid>319016</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:31:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319017</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8877" sha1="av8yu61berzselbav2y7w27lgym69ue" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي انگ]] (Z)
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>av8yu61berzselbav2y7w27lgym69ue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319018</id>
      <parentid>319017</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:32:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319018</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8897" sha1="pbq2pyk5lg31lxj7ka9s558h0er6obx" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>pbq2pyk5lg31lxj7ka9s558h0er6obx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319019</id>
      <parentid>319018</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:35:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319019</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8935" sha1="rywpd7popriv7zgzbrosdi79q3lqt9d" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Kobalt_electrolytic_and_1cm3_subd.jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>rywpd7popriv7zgzbrosdi79q3lqt9d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319020</id>
      <parentid>319019</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:37:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319020</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8939" sha1="ilxy3boxl1lsqtmay9owau3ffgz4byz" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Kobalt_electrolytic_and_1cm3_cube (1).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>ilxy3boxl1lsqtmay9owau3ffgz4byz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319021</id>
      <parentid>319020</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:41:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319021</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8986" sha1="6xrhdiw35yrhjdj166x0qb3vt1jama4" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|Sheet of cobalt metal]]


Kobalt_electrolytic_and_1cm3_cube (1).jpg
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>6xrhdiw35yrhjdj166x0qb3vt1jama4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319022</id>
      <parentid>319021</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:43:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319022</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8961" sha1="q14r5e38810yoxd09xgdhzwhh90tasc" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,18,32,18,9,2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| seat1 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3500±300)°K،&lt;br&gt;(3200±300)°C 
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1500°K)، ​(1227°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[ريڊون|[Rn]]] 6d1 7s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu

cobalt → nickel
Atomic number (Z)
27
Group
group 9
Period
period 4
Block
  d-block
Electron configuration
[Ar] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
1768 K ​(1495 °C, ​2723 °F)
Boiling point
3200 K ​(2927 °C, ​5301 °F)
Density (at 20° C)
8.834 g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)
7.75 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>q14r5e38810yoxd09xgdhzwhh90tasc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319023</id>
      <parentid>319022</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T20:56:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319023</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8951" sha1="8jvgvqjnjnhnr545exqf9zqyzs8j4g9" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 15, 8, 2
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = [[آرگون|[Ar]]] 3d7 4s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu


Electron configuratio

[[آرگون|[Ar]]] 3d7 4s2
Electrons per shell
2, 8, 15, 2
2, 15, 8, 2
Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
(1768°K) (1495°C)
Boiling point
(3200°K) (2927°C)
 
Density (at 20° C)
8.834 
7.75
(MP)

g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)

7.75

 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>8jvgvqjnjnhnr545exqf9zqyzs8j4g9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319024</id>
      <parentid>319023</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:03:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319024</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9014" sha1="sgnudbthn0iys2f9r8oox14fc17s51l" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 14ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 400 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 27.2 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 215 پيڪو ميٽر (ڪو ويلنت)
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st: 499 
&lt;br&gt;2nd: 1170&lt;br&gt;3rd: 1900
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.1(پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}
58.933 amu


Electron configuratio

[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''


lectrons per shell

'''2, 15, 8, 2'''


Physical properties
Phase at STP
solid
Melting point
(1768°K) (1495°C)
Boiling point
(3200°K) (2927°C)
 
Density (at 20° C)
8.834 
7.75
(MP)

g/cm3 [4]
when liquid (at m.p.)

7.75

 g/cm3
Heat of fusion
16.06 kJ/mol
Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)
Vapor pressure
P (Pa)	1	10	100	1 k	10 k	100 k
at T (K)	1790	1960	2165	2423	2755	3198
Atomic properties
Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 kJ/mol
2nd: 1648 kJ/mol
3rd: 3232 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>sgnudbthn0iys2f9r8oox14fc17s51l</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319025</id>
      <parentid>319024</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:11:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319025</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8571" sha1="0fd47nb2sg7cd941e9wmrncumyjruat" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +3
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

 
F:
16.06 
V:
377
M:
24.81

Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)

Oxidation states
common: +2, +3
−3,[5] −1,[6] 0,[6] +1,[6] +4,[6] +5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 &lt;br&gt;
2nd: 1648 &lt;br&gt;
3rd: 3232

 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 
125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>0fd47nb2sg7cd941e9wmrncumyjruat</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319026</id>
      <parentid>319025</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319026</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8641" sha1="s64witgy3zr10teho1z02dul9o39fv0" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

 
F:
16.06 
V:
377
M:
24.81

Heat of vaporization
377 kJ/mol
Molar heat capacity
24.81 J/(mol·K)

Oxidation states
common: 
عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
+2, 
+3
−3,
[5]
 −1
,
[6]
 0,
[6] 
+1,[6]
 +4,[6] 
+5[7]
Electronegativity
Pauling scale: 1.88
Ionization energies
1st: 760.4 &lt;br&gt;
2nd: 1648 &lt;br&gt;
3rd: 3232

 kJ/mol
(more)
Atomic radius
empirical: 
125 pm

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>s64witgy3zr10teho1z02dul9o39fv0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319027</id>
      <parentid>319026</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:16:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خاڪو */</comment>
      <origin>319027</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8271" sha1="cqe2spx0wku73npk7lgy5u3u939xqn8" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>cqe2spx0wku73npk7lgy5u3u939xqn8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319028</id>
      <parentid>319027</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:16:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319028</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10575" sha1="orq30i57fe3ayyr379tmuonu2qb2hok" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==خاڪو==
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>orq30i57fe3ayyr379tmuonu2qb2hok</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319029</id>
      <parentid>319028</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:17:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319029</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8229" sha1="b0w3tj5p0hlvmz73irhouydcn283ivf" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>b0w3tj5p0hlvmz73irhouydcn283ivf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319030</id>
      <parentid>319029</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:21:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>319030</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9182" sha1="9nc5yurn3f43unkzt64j3d1li9pc0j7" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==External links==
{{Commons}}
{{Wiktionary|cobalt}}
* {{cite EB9 |wstitle = Cobalt |volume= VI | pages=81-83 |short=1}}
* [http://www.periodicvideos.com/videos/027.htm Cobalt] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.cdc.gov/niosh/topics/cobalt/ Centers for Disease and Prevention – Cobalt]

{{Periodic table (navbox)}}
{{Cobalt compounds}}
{{Authority control}}
{{Good article}}
[[زمرو:ڪوبالٽ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:ڪارسينوجين]]
[[Category:Ferromagnetic materials]]
[[Category:Nuclear magnetic resonance]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Child labour]]
[[Category:Cobalt mining]]
[[Category:Informal economy in Africa]]
[[Category:Resource economics]]
[[Category:Mining communities in Africa]]
[[Category:Extractive Industries Transparency Initiative]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Native element minerals]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>9nc5yurn3f43unkzt64j3d1li9pc0j7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319031</id>
      <parentid>319030</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:22:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319031</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9165" sha1="t0a6q0d1mbuiibbyqrzulebb218lb6e" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{Commons}}
{{Wiktionary|cobalt}}
* {{cite EB9 |wstitle = Cobalt |volume= VI | pages=81-83 |short=1}}
* [http://www.periodicvideos.com/videos/027.htm Cobalt] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.cdc.gov/niosh/topics/cobalt/ Centers for Disease and Prevention – Cobalt]

{{Periodic table (navbox)}}
{{Cobalt compounds}}
{{Authority control}}
{{Good article}}
[[زمرو:ڪوبالٽ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:ڪارسينوجين]]
[[Category:Ferromagnetic materials]]
[[Category:Nuclear magnetic resonance]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Child labour]]
[[Category:Cobalt mining]]
[[Category:Informal economy in Africa]]
[[Category:Resource economics]]
[[Category:Mining communities in Africa]]
[[Category:Extractive Industries Transparency Initiative]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Native element minerals]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>t0a6q0d1mbuiibbyqrzulebb218lb6e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319032</id>
      <parentid>319031</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:23:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319032</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9048" sha1="oxm8vwcazhd9sx0xe32pf7hj5owgt82" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons}}
{{Wiktionary|cobalt}}
*
* [http://www.periodicvideos.com/videos/027.htm Cobalt] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.cdc.gov/niosh/topics/cobalt/ Centers for Disease and Prevention – Cobalt]
{{Authority control}}
{{Good article}}
[[زمرو:ڪوبالٽ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:ڪارسينوجين]]
[[Category:Ferromagnetic materials]]
[[Category:Nuclear magnetic resonance]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Child labour]]
[[Category:Cobalt mining]]
[[Category:Informal economy in Africa]]
[[Category:Resource economics]]
[[Category:Mining communities in Africa]]
[[Category:Extractive Industries Transparency Initiative]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Native element minerals]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>oxm8vwcazhd9sx0xe32pf7hj5owgt82</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319040</id>
      <parentid>319032</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:32:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>319040</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9112" sha1="g2sb4up3rxd6lwrtfjixoin66yk1pvf" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = [[File:Cobalt-3.jpg|thumb|ڪوبالٽ ڌاتو جي هڪ چادر]]
| subdivision_type = وجود
| subdivision_name = شروع کان
| subdivision_type1 = [[ايٽمي نمبر|ايٽمي انگ (Z)]]
| subdivision_name1 = 27
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = '''2, 15, 8, 2'''
| seat_type = حالت (STP)
| seat = سالڊ
| seat1_type = گھاٽائي (20°C تي)
| seat1 = 8.834 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;7.75 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (مايع، پگھرائڻ جي نقطي تي)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (3200°K) (2927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =(1768°K) (1495°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 16.06 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 377 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.81 جول في مول.ڪيلون
| leader_title5 = گھاٽائي (STP تي)
| leader_name5 = 10 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| leader_title6 = حالت (STP تي)
| leader_name6 = سالڊ
| subdivision_type2 = [[معياري ايٽمي مايو]] 
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 58.933
| subdivision_name3 = 9
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 =[[آرگون|[Ar]]]  '''3d&lt;sup&gt;7&lt;/sup&gt;  4s&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;'''
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 125 پيڪو ميٽر 
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = 1st:760.4 &lt;br&gt;2nd:1648 &lt;br&gt;3rd:3232
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: +2،+3،-3،-1،+1،+4،+5
| extinct_title = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي
| extinct_date = 1.88 (پالنگ اسڪيل)
| name = ڪوبالٽ 
| official_name = &lt;small&gt;&lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Co
| native_name = Cobalt  
| government_type = 
| image_blank_emblem = 
| blank_emblem_type = 
| governing_body = 
| government_footnotes = فزيڪل خاصيتون
}}


'''ڪوبالٽ''' (Cobalt) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي، جنھن جي نشاني Co ۽ [[ايٽمي نمبر]] 27 آهي. نڪل وانگر، ڪوبالٽ زمين جي ڪرسٽ ۾ صرف ڪيميائي طور تي گڏيل شڪل ۾ ملي ٿو، سواء هڪ ننڍڙي مقدار قدرتي ميٽيورڪ لوهه جي مصر ۾ ملندي آهي. خالص ڪوبالٽ، جيڪو اسميلٽنگ (Smelting) سان پيدا ٿئي ٿو، هڪ سخت، چمڪندڙ، ۽ ڀُريل، سائو ڌاتو آهي. 

ڪوبالٽ تي ٻڌل نيرو رنگ (ڪوبالٽ نيرو) قديم زماني کان وٺي زيورن ۽ رنگن لاءِ ۽ شيشي کي هڪ مخصوص نيرو رنگ ڏيڻ لاءِ استعمال ٿيندو رهيو آهي. معدنيات ۾ موجود رنگ کي ڊگهي عرصي کان ڌاتو بسمٿ جي ڪري سمجهيو ويندو هو. جيئن ته اهو ڪجهه نيرو رنگ پيدا ڪندڙ معدنيات آهي، کاڻن ۾ ڪم ڪندڙ ڊگهي عرصي کان &quot;ڪوبولڊ&quot; معدنيات (گوبلن معدنيات لاءِ جرمن لفظ) جو نالو استعمال ڪندا هئا. ڇاڪاڻ ته اهي ڄاتل سڃاتل ڌاتو ۾ گهٽ هئا ۽ اسميلٽنگ تي زهريلو آرسينڪ تي مشتمل دونهون ڇڏينديون هيون، انهن کي اهو نالو ڏنو ويو هو.&lt;ref&gt;{{Cite OED2|cobalt}}&lt;/ref&gt; سال 1735ع ۾، اهڙي ڪچ ڌاتن جي گهٽتائي (reducing) سان هڪ نئين ڌاتو (قديم زماني کان پهرين ڀيري دريافت ٿيل) حاصل ڪئي وئي، جن جو نالو ڪوبولڊ جي مٿان رکيو ويو. 

اڄڪلهه ڪوبالٽ کي ڪيترن ئي ڌاتو وانگر چمڪندڙ ڪچ ڌات، جهڙوڪ ڪوبالٽائيٽ (CoAsS) مان حاصل ڪيو ويندو آهي. ڪوبالٽ کي طور تي ٽامي ۽ نڪل جي کاڻن مان ضمني پيداوار جي طور تي پيدا ڪيو ويندو آهي. جمهوري جمهوريه ڪانگو (DRC) ۽ زامبيا ۾ ڪاپر بيلٽ عالمي ڪوبالٽ جي پيداوار جو گهڻو حصو پيدا ڪري ٿو. ڪينيڊا جي قدرتي وسيلن جي اداري مطابق ، 2016ع ۾ عالمي پيداوار 1,16,000 ٽن هئي، جن ۾  50 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC) جو حصو هيو. &lt;ref name=&quot;Bochove2&quot;&gt;{{cite news|url=https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|title=Electric car future spurs Cobalt rush: Swelling demand for product breathes new life into small Ontario town|author=Danielle Bochove|date=1 November 2017|work=Vancouver Sun|archive-url=https://web.archive.org/web/20190728212957/https://www.thestar.com/news/canada/2017/11/01/rare-metal-used-in-electric-cars-causes-a-cobalt-rush-in-cobalt-ont.html|archive-date=28 July 2019|agency=Bloomberg|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  2024ع ۾، پيداوار 3,00,000 ٽن تائين وڌي وئي، جن مان 80 سيڪڙو کان وڌيڪ ڪانگو (DRC)  جو حصو هيو.

ڪوبالٽ بنيادي طور تي ليٿيم-آئن بيٽرين ۽ مقناطيسي، دٻاءُ مزاحمتي ۽ اعليٰ طاقت وارن مصر جي پيداوار ۾ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ مرڪب ڪوبالٽ سليڪٽ ۽ ڪوبالٽ (II) ايلومينيٽ (CoAl&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;sub&gt;،&lt;/sub&gt; ڪوبالٽ نيرو)، شيشي، سيرامڪس، انڪ ، رنگ ۽ وارنش کي هڪ مخصوص ڳاڙهو نيرو رنگ ڏين ٿا. ڪوبالٽ قدرتي طور تي صرف هڪ مستحڪم آئسوٽوپ، ڪوبالٽ-59 جي طور تي ٿئي ٿو. ڪوبالٽ-60 هڪ تجارتي طور تي اهم ريڊيوآئسوٽوپ آهي. اهو ريڊيو ايڪٽو ٽريسر طور  ۽ اعليٰ توانائي واري گاما شعاعن جي پيداوار لاءِ استعمال ٿيندو آهي. ڪوبالٽ پيٽروليم انڊسٽري ۾ پڻ خام تيل کي صاف ڪرڻ وقت هڪ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. اهو خام تيل مان گندرف کي صاف ڪرڻ لاءِ آهي، جيڪو ساڙڻ تي تمام گهڻو آلوده ٿيندو آهي ۽ تيزابي مينهن جو سبب بڻجندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|title=Catalysts|publisher=Cobalt Institute|archive-url=https://web.archive.org/web/20230816125621/https://www.cobaltinstitute.org/essential-cobalt-2/powering-the-green-economy/catalytic-converters/|archive-date=16 August 2023|access-date=15 August 2023|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;  

ڪوبالٽ ڪوانزائمز جي هڪ گروپ جو فعال مرڪز آهي جنهن کي ڪوبالامن سڏيو ويندو آهي. وٽامن B&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; اهڙي قسم جي بهترين مشهور مثال آهي. اهو سڀني جانورن لاءِ هڪ ضروري وٽامن آهي. غير نامياتي شڪل ۾ ڪوبالٽ بيڪٽيريا، الجي ۽ فنگس لاءِ هڪ مائڪرو غذائيت پڻ آهي.

ڪوبالٽ نالو هڪ قسم جي معدنيات مان نڪتل آهي جيڪو 16 صدي جي جرمن چاندي جي معدنيات جي طرفان تڪليف ڏيندڙ سمجهيو ويندو هو. جنهن جو نالو شايد ڪنهن روح يا گوبلن مان رکيو ويو هجي جيڪو ان لاءِ وهم پرستي سان ذميوار هو. هي روح ڪجهه ماڻهن پاران ڪوبولڊ (هڪ گهريلو روح) جي برابر سمجهيو ويندو آهي، يا ٻين پاران گنوم (مائن روح) جي طور تي درجه بندي ڪيو ويندو آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons}}
{{Wiktionary|cobalt}}
*
* [http://www.periodicvideos.com/videos/027.htm Cobalt] at ''[[The Periodic Table of Videos]]'' (University of Nottingham)
* [https://www.cdc.gov/niosh/topics/cobalt/ Centers for Disease and Prevention – Cobalt]
{{Authority control}}
{{Good article}}
[[زمرو:ڪوبالٽ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]
[[زمرو:ڪارسينوجين]]
[[Category:Ferromagnetic materials]]
[[Category:Nuclear magnetic resonance]]
[[Category:Dietary minerals]]
[[Category:Child labour]]
[[Category:Cobalt mining]]
[[Category:Informal economy in Africa]]
[[Category:Resource economics]]
[[Category:Mining communities in Africa]]
[[Category:Extractive Industries Transparency Initiative]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]
[[Category:Native element minerals]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>g2sb4up3rxd6lwrtfjixoin66yk1pvf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سوڊيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72127</id>
    <revision>
      <id>318974</id>
      <parentid>313754</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:47:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318974</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3173" sha1="oxsbtzg03d1vvijgxnhzb7nssr6hz6g" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Sodium.jpg
| image_alt = 
| image_caption = سوڊيم
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = Na
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 11
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,8,1
| seat_type = 
| seat_name = 
| seat1_type = مقناطيسي ترتيب
| seat1 = 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 1156.090 K ​(882.940 °C, ​1621.292 °F)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 370.944 K ​(97.794 °C, ​208.029 °F)
| leader_title2 = 
| leader_name2 = 
| leader_title3 = 
| leader_name3 = 
| leader_title4 = 
| leader_name4 = 
| leader_title5 = 
| leader_name5 = گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| postal_code_type = 
| postal_code = 
| area_code_type = 
| area_code = 
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 23
| subdivision_name3 = IA (الڪلي ڌات)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s
| subdivision_name6 = 1s2, 2s2,2p6,3s1
| established_title1 = معياري دٻا ۽  پد تي حالت
| established_date1 = Solid
| established_title2 = ايٽمي ريڊيس
| established_date2 = پيڪو ميٽر
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = +1
| extinct_title = گھاٽائي
| extinct_date = 0.9688 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (20C)
| named_for = 
| demographics_type1 = 
| demographics1_title1 = 
| demographics_type2 = 
| demographics2_title1 = 
| postal2_code_type = 
| postal2_code = 
}}
'''سوڊيم''' (Sodium)، سائنسي نالو نيٽريئم (Natrium) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]]  آهي، جنهن جي نشاني &quot;Na&quot;، [[ايٽمي نمبر]] &quot;11&quot; ۽ ايٽمي وزن &quot;23&quot; هوندو آهي. اهو هڪ نرم، چاندي جهڙو اڇو، انتهائي رد عمل وارو ڌاتو آهي. سوڊيم هڪ الڪلي ڌاتو آهي، جيڪو [[دوري جدول]] جي گروپ IA ۾ آهي. ان جو واحد مستحڪم [[همزاد|آئسوٽوپ]] Na&lt;sub&gt;23&lt;/sub&gt; آهي. ڌاتو آزاد طور تي فطرت ۾ نه ملي ٿو ۽ ان کي مرڪبات مان تيار ڪيو وڃي ٿو. سوڊيم ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ ڇهين سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو تت آهي ۽ ڪيترن ئي معدنيات جهڙوڪ فيلڊ اسپارس، سوڊالائيٽ، ۽ هيلائيٽ (NaCl) ۾ موجود آهي. سوڊيم جا ڪيترائي لوڻ پاڻي ۾ تمام گهڻو حل ٿيندڙ آهن. سوڊيم آئن ڪيترن ئي سالن کان ڌرتيءَ جي معدنيات مان پاڻي جي عمل سان ليچ ڪيا ويا آهن ۽ انهي ڪري سوڊيم ۽ ڪلورين سمنڊن ۾ وزن جي لحاظ کان سڀ کان وڌيڪ عام حل ٿيل تت آهن.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>oxsbtzg03d1vvijgxnhzb7nssr6hz6g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ميگنيشيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72128</id>
    <revision>
      <id>318975</id>
      <parentid>315610</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:48:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318975</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5585" sha1="gdm0p2iauc8d1ytyqqfx3c6a5tj5lgg" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File: Magnesium.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 12
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.31 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (1363°K) (1091°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (923°K) (650°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 8.48 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 128 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 24.869 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 24.31
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[نيون|[Ne]]] 3s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 160 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول)
| established_date2 = پهرين: 737.7&lt;br&gt;ٻئي: 1450.7&lt;br&gt;ٽئي: 7732.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 0,+2,+1
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.737 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر &lt;br&gt;1.584 گرام/cm3 (پگھرائڻ جي نقطي تي مائع حالت ۾)
| name = ميگنيشيئم 
| official_name = Magnesium 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;
Mg
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Magnesium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''ميگنيشيئم''' (Magnesium) هڪ [[ڪيميائي عنصر|ڪيميائي تَتوَ]] (عنصر) آهي، جنھن جي نشاني Mg ۽ [[ايٽمي نمبر]] 12 آهي. هي هڪ چمڪندڙ ڀوري ڌاتو آهي جنهن جي گھاٽائي گهٽ، پگھلڻ جو نقطو گهٽ ۽ ڪيميائي رد عمل وڌيڪ آهي. ٻين الڪلائين زميني ڌاتو (پيريوڊڪ ٽيبل جو گروپ 2) وانگر، اهو قدرتي طور تي صرف ٻين عنصرن سان ميلاپ ۾ ٿئي ٿو ۽ تقريبن هميشه +2 جي آڪسيڊيشن حالت رکي ٿو. اهو هوا سان آساني سان رد عمل ڪري ميگنيشيم آڪسائيڊ جي هڪ پتلي ڪوٽنگ ٺاهيندو آهي جيڪو ڌاتو جي وڌيڪ سنکنرن کي روڪيندو آهي. آزاد ڌاتو هڪ شاندار سفيد روشني سان ساڙي ٿو. ڌاتو بنيادي طور تي برائن مان حاصل ڪيل ميگنيشيم لوڻ جي اليڪٽرولائيزيشن ذريعي حاصل ڪيو ويندو آهي. اهو ايلومينيم کان گهٽ گهاٽو آهي ۽ بنيادي طور تي مضبوط ۽ هلڪو وزن واري مصر ۾ هڪ جزو جي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي جنهن ۾ ايلومينيم هوندو آهي. 

ڪائنات ۾، ميگنيشيم وڏي تارن ۾ ڪاربان نيوڪليس ۾  هيليم نيوڪليس جي ترتيب وار اضافي ذريعي پيدا ٿيو. جڏهن اهڙا تارا سپرنووا جي طور تي ڦاٽي پوندا آهن، ته ميگنيشيم جو گهڻو حصو انٽر اسٽيلر ميڊيم ۾ خارج ڪيو ويندو آهي جتي اهو نئين اسٽار سسٽم ۾ ري سائيڪل ٿي سگهي ٿو. ميگنيشيم ڌرتيءَ جي ڪرسٽ ۾ اٺون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي ۽ ڌرتيءَ تي چوٿون سڀ کان وڌيڪ عام تت آهي (لوهه، آڪسيجن ۽ سليڪان کان پوءِ)، جيڪو ڌرتيءَ جي ماس جو %13 ۽ ڌرتيءَ جي مينٽل جو هڪ وڏو حصو ٺاهيندو آهي. اهو سوڊيم ۽ ڪلورين کان پوءِ سمنڊ جي پاڻيءَ ۾ حل ٿيندڙ ٽيون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://www.seafriends.org.nz/oceano/seawater.htm#composition|title=The chemical composition of seawater|author=Anthoni, J. Floor|date=2006|website=Seafriends}}&lt;/ref&gt; 

هي عنصر انساني جسم ۾ ماس جي لحاظ کان يارهين سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي ۽ سڀني جيو گهرڙن ۽ تقريبن 300 اينزائمز لاءِ ضروري آهي. ميگنيشيم آئن پولي فاسفيٽ مرکبات جهڙوڪ ATP، DNA، ۽ RNA سان لهه وچڙ ڪن ٿا. سوين اينزائمز کي ڪم ڪرڻ لاءِ ميگنيشيم آئن جي ضرورت هوندي آهي. ميگنيشيم مرکبات کي دوائن ۾ عام جلاب ۽ اينٽي ايسڊ (جهڙوڪ ملڪ آف ميگنيشيا) جي طور تي استعمال ڪيو ويندو آهي ۽ ايڪلمپسيا جهڙين حالتن ۾ غير معمولي اعصاب جي جوش يا رت جي نالن جي اسپاسم کي مستحڪم ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو]]</text>
      <sha1>gdm0p2iauc8d1ytyqqfx3c6a5tj5lgg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بيريليئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72167</id>
    <revision>
      <id>318946</id>
      <parentid>315200</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9051" sha1="9xtwx4b3sgu4wym1wpk195x2f3n7dj8" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 4 (Be)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Be-140g.jpg 
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 4
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.57 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2742°K ​(2469°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =1560°K ​(1287°C) 
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 12.2 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 292 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 16.443 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 9.01
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 2s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 112 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي
| established_date2 = پهرين: 899.5
ٻئي: 1757.1 
ٽئي: 14,848.7 ڪلو جول في مول
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 1.845 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = بيريليئم 
| official_name = Beryllium
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Be
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Beryllium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''بئريليئم''' (beryllium) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت &quot;Be&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;4&quot; آھي. اهو هڪ اسٽيل-گرين، سخت، مضبوط، هلڪو ۽ ڀُرندڙ الڪلين زميني ڌاتو آهي. اهو هڪ 2+ valent عنصر آهي جيڪو قدرتي طور تي صرف معدنيات (minerals) ۾ ٻين عنصرن سان ميلاپ ۾ ملي ٿو. بيريليم ۾ وڌيڪ قيمتي پٿرن ۾ بيرل (اڪوامارين، زمرد، ڳاڙهو بيرل) ۽ ڪرائسوبيرل شامل آهن. اهو ڪائنات ۾ هڪ نسبتاً ناياب عنصر آهي، عام طور تي وڏي ايٽمي نيوڪليس اسپيليشن جي پيداوار جي طور تي ٿئي ٿو جيڪي ڪائناتي شعاعن سان ٽڪرائجي ويا آهن. تارن جي ڪور اندر، بيريليم ختم ٿي ويندو آهي ڇاڪاڻ ته اهو ڳري عنصرن ۾ ملائي ويندو آهي. بيريليم زمين جي ڪرسٽ جي وزن جي لحاظ کان تقريباً 0.0004 سيڪڙو ٺاهيندو آهي. دنيا جي سالياني بيريليم پيداوار 220 ٽن عام طور تي معدني بيريل مان ڪڍڻ سان تيار ڪئي ويندي آهي، هڪ ڏکيو عمل ڇاڪاڻ ته بيريليم آڪسيجن سان مضبوطي سان ڳنڍيل آهي.

ساخت جي ايپليڪيشنن ۾، اعلي لچڪدار سختي، حرارتي استحڪام، حرارتي چالکائي ۽ گهٽ کثافت (پاڻيءَ کان 1.85 ڀيرا) جو ميلاپ بيريليم کي جهاز جي اجزاء، ميزائلن، خلائي جهاز ۽ سيٽلائيٽس لاءِ هڪ گهربل ايرو اسپيس مواد بڻائي ٿو. پنهنجي گهٽ کثافت ۽ ايٽمي وزن جي ڪري، بيريليم ايڪس ريز ۽ آئنائيزنگ تابڪاري جي ٻين شڪلن لاءِ نسبتاً شفاف آهي؛ تنهن ڪري، اهو ايڪس ريز جي سامان ۽ پارٽيڪل ڊيڪٽرز جي اجزاء لاءِ سڀ کان عام ونڊو مواد آهي. جڏهن ايلومينيم، ٽامي (خاص طور تي مصر بيريليم ڪاپر)، لوهه، يا نڪل ۾ مصر جي عنصر طور شامل ڪيو ويندو آهي، ته بيريليم ڪيترن ئي جسماني خاصيتن کي بهتر بڻائي ٿو. مثال طور، بيريليم ڪاپر جي مصر مان ٺهيل اوزار ۽ جزا مضبوط ۽ سخت هوندا آهن ۽ جڏهن اهي اسٽيل جي مٿاڇري سان ٽڪرائيندا آهن ته چنگاري پيدا نه ڪندا آهن.

is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Be''' and [[atomic number]] 4. It is a steel-gray, hard, strong, lightweight and brittle [[alkaline earth metal]]. It is a [[divalent]] element that occurs naturally only in combination with other elements to form minerals. [[Gemstones]] high in beryllium include [[beryl]] ([[Aquamarine (gemstone)|aquamarine]], [[emerald]], [[red beryl]]) and [[chrysoberyl]]. It is a [[Abundance of the chemical elements#Universe|relatively rare]] element in the [[universe]], usually occurring as a product of the [[spallation]] of larger atomic nuclei that have collided with [[cosmic ray]]s. Within the cores of stars, beryllium is depleted as it is fused into heavier elements. Beryllium constitutes about 0.0004 percent by mass of Earth's crust. The world's annual beryllium production of 220 tons is usually manufactured by extraction from the mineral [[beryl]], a difficult process because beryllium bonds strongly to [[oxygen]].

In structural applications, the combination of high [[flexural rigidity]], [[Thermostability|thermal stability]], [[thermal conductivity]] and low [[density]] (1.85 times that of water) make beryllium a desirable [[aerospace]] material for aircraft components, [[missile]]s, [[spacecraft]], and [[satellites]]. Because of its low density and [[atomic mass]], beryllium is relatively transparent to [[X-ray]]s and other forms of [[ionizing radiation]]; therefore, it is the most common window material for X-ray equipment and components of [[particle detector]]s. When added as an [[alloy]]ing element to [[aluminium]], [[copper]] (notably the alloy [[beryllium copper]]), [[iron]], or [[nickel]], beryllium improves many physical properties. For example, tools and components made of beryllium copper [[alloy]]s are [[Strength of materials|strong]] and [[Hardness|hard]] and do not create sparks when they strike a steel surface. In air, the surface of beryllium oxidizes readily at room temperature to form a [[Passivation (chemistry)|passivation layer]] 1–10&amp;nbsp;nm thick that protects it from further oxidation and corrosion.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Hoover |first1=Mark D. |last2=Castorina |first2=Bryan T. |last3=Finch |first3=Gregory L. |last4=Rothenberg |first4=Simon J. |date=October 1989 |title=Determination of the Oxide Layer Thickness on Beryllium Metal Particles |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15298668991375146 |journal=American Industrial Hygiene Association Journal |language=en |volume=50 |issue=10 |pages=550–553 |doi=10.1080/15298668991375146 |pmid=2801503 |issn=0002-8894}}&lt;/ref&gt; The metal oxidizes in bulk (beyond the [[Passivation (chemistry)|passivation]] layer) when heated above {{convert|500|C}}, and burns brilliantly when heated to about {{convert|2500|C}}.&lt;ref name=&quot;Maček-1969&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Maček |first1=Andrej |last2=McKenzie Semple |first2=J. |date=1969 |title=Experimental burning rates and combustion mechanisms of single beryllium particles |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0082078469803930 |journal=Symposium (International) on Combustion |language=en |volume=12 |issue=1 |pages=71–81 |doi=10.1016/S0082-0784(69)80393-0}}&lt;/ref&gt;

The commercial use of beryllium requires the use of appropriate dust control equipment and industrial controls at all times because of the [[toxicity]] of inhaled beryllium-containing dusts that can cause a chronic life-threatening allergic disease, [[berylliosis]], in some people.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1038/nchem.1033|title=A brighter beryllium|date=2011|last1=Puchta|first1=Ralph|journal=Nature Chemistry|volume=3|issue=5|page=416|pmid=21505503|bibcode=2011NatCh...3..416P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Berylliosis is typically manifested by chronic [[pulmonary fibrosis]] and, in severe cases, right sided [[heart failure]] and death.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Chong |first1=S |last2=Lee |first2=KS |last3=Chung |first3=MJ |last4=Han |first4=J |last5=Kwon |first5=OJ |last6=Kim |first6=TS |title=Pneumoconiosis: comparison of imaging and pathologic findings. |journal=Radiographics |date=January 2006 |volume=26 |issue=1 |pages=59–77 |doi=10.1148/rg.261055070 |pmid=16418244}}&lt;/ref&gt;


[[File: Beryllium.svg|thumb|بيريليئم]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتون]]</text>
      <sha1>9xtwx4b3sgu4wym1wpk195x2f3n7dj8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318948</id>
      <parentid>318946</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:13:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9115" sha1="jilzn6lgwcsxvuynxvij7n7outrv18r" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 4 (Be)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Be-140g.jpg 
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 4
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.57 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2742°K ​(2469°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =1560°K ​(1287°C) 
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 12.2 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 292 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 16.443 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 9.01
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 2s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 112 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي
| established_date2 = پهرين: 899.5
ٻئي: 1757.1 
ٽئي: 14,848.7 ڪلو جول في مول
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 1.845 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = بيريليئم 
| official_name = Beryllium
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Be
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Beryllium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''بئريليئم''' (beryllium) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت &quot;Be&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;4&quot; آھي. اهو هڪ اسٽيل-گرين، سخت، مضبوط، هلڪو ۽ ڀُرندڙ الڪلين زميني ڌاتو آهي. اهو هڪ 2+ valent عنصر آهي جيڪو قدرتي طور تي صرف معدنيات (minerals) ۾ ٻين عنصرن سان ميلاپ ۾ ملي ٿو. بيريليم ۾ وڌيڪ قيمتي پٿرن ۾ بيرل (اڪوامارين، زمرد، ڳاڙهو بيرل) ۽ ڪرائسوبيرل شامل آهن. اهو ڪائنات ۾ هڪ نسبتاً ناياب عنصر آهي، عام طور تي وڏي ايٽمي نيوڪليس اسپيليشن جي پيداوار جي طور تي ٿئي ٿو جيڪي ڪائناتي شعاعن سان ٽڪرائجي ويا آهن. تارن جي ڪور اندر، بيريليم ختم ٿي ويندو آهي ڇاڪاڻ ته اهو ڳري عنصرن ۾ ملائي ويندو آهي. بيريليم زمين جي ڪرسٽ جي وزن جي لحاظ کان تقريباً 0.0004 سيڪڙو ٺاهيندو آهي. دنيا جي سالياني بيريليم پيداوار 220 ٽن عام طور تي معدني بيريل مان ڪڍڻ سان تيار ڪئي ويندي آهي، هڪ ڏکيو عمل ڇاڪاڻ ته بيريليم آڪسيجن سان مضبوطي سان ڳنڍيل آهي.

ساخت جي ايپليڪيشنن ۾، اعلي لچڪدار سختي، حرارتي استحڪام، حرارتي چالکائي ۽ گهٽ کثافت (پاڻيءَ کان 1.85 ڀيرا) جو ميلاپ بيريليم کي جهاز جي اجزاء، ميزائلن، خلائي جهاز ۽ سيٽلائيٽس لاءِ هڪ گهربل ايرو اسپيس مواد بڻائي ٿو. پنهنجي گهٽ کثافت ۽ ايٽمي وزن جي ڪري، بيريليم ايڪس ريز ۽ آئنائيزنگ تابڪاري جي ٻين شڪلن لاءِ نسبتاً شفاف آهي؛ تنهن ڪري، اهو ايڪس ريز جي سامان ۽ پارٽيڪل ڊيڪٽرز جي اجزاء لاءِ سڀ کان عام ونڊو مواد آهي. جڏهن ايلومينيم، ٽامي (خاص طور تي مصر بيريليم ڪاپر)، لوهه، يا نڪل ۾ مصر جي عنصر طور شامل ڪيو ويندو آهي، ته بيريليم ڪيترن ئي جسماني خاصيتن کي بهتر بڻائي ٿو. مثال طور، بيريليم ڪاپر جي مصر مان ٺهيل اوزار ۽ جزا مضبوط ۽ سخت هوندا آهن ۽ جڏهن اهي اسٽيل جي مٿاڇري سان ٽڪرائيندا آهن ته چنگاري پيدا نه ڪندا آهن.

is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Be''' and [[atomic number]] 4. It is a steel-gray, hard, strong, lightweight and brittle [[alkaline earth metal]]. It is a [[divalent]] element that occurs naturally only in combination with other elements to form minerals. [[Gemstones]] high in beryllium include [[beryl]] ([[Aquamarine (gemstone)|aquamarine]], [[emerald]], [[red beryl]]) and [[chrysoberyl]]. It is a [[Abundance of the chemical elements#Universe|relatively rare]] element in the [[universe]], usually occurring as a product of the [[spallation]] of larger atomic nuclei that have collided with [[cosmic ray]]s. Within the cores of stars, beryllium is depleted as it is fused into heavier elements. Beryllium constitutes about 0.0004 percent by mass of Earth's crust. The world's annual beryllium production of 220 tons is usually manufactured by extraction from the mineral [[beryl]], a difficult process because beryllium bonds strongly to [[oxygen]].

In structural applications, the combination of high [[flexural rigidity]], [[Thermostability|thermal stability]], [[thermal conductivity]] and low [[density]] (1.85 times that of water) make beryllium a desirable [[aerospace]] material for aircraft components, [[missile]]s, [[spacecraft]], and [[satellites]]. Because of its low density and [[atomic mass]], beryllium is relatively transparent to [[X-ray]]s and other forms of [[ionizing radiation]]; therefore, it is the most common window material for X-ray equipment and components of [[particle detector]]s. When added as an [[alloy]]ing element to [[aluminium]], [[copper]] (notably the alloy [[beryllium copper]]), [[iron]], or [[nickel]], beryllium improves many physical properties. For example, tools and components made of beryllium copper [[alloy]]s are [[Strength of materials|strong]] and [[Hardness|hard]] and do not create sparks when they strike a steel surface. In air, the surface of beryllium oxidizes readily at room temperature to form a [[Passivation (chemistry)|passivation layer]] 1–10&amp;nbsp;nm thick that protects it from further oxidation and corrosion.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Hoover |first1=Mark D. |last2=Castorina |first2=Bryan T. |last3=Finch |first3=Gregory L. |last4=Rothenberg |first4=Simon J. |date=October 1989 |title=Determination of the Oxide Layer Thickness on Beryllium Metal Particles |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15298668991375146 |journal=American Industrial Hygiene Association Journal |language=en |volume=50 |issue=10 |pages=550–553 |doi=10.1080/15298668991375146 |pmid=2801503 |issn=0002-8894}}&lt;/ref&gt; The metal oxidizes in bulk (beyond the [[Passivation (chemistry)|passivation]] layer) when heated above {{convert|500|C}}, and burns brilliantly when heated to about {{convert|2500|C}}.&lt;ref name=&quot;Maček-1969&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Maček |first1=Andrej |last2=McKenzie Semple |first2=J. |date=1969 |title=Experimental burning rates and combustion mechanisms of single beryllium particles |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0082078469803930 |journal=Symposium (International) on Combustion |language=en |volume=12 |issue=1 |pages=71–81 |doi=10.1016/S0082-0784(69)80393-0}}&lt;/ref&gt;

The commercial use of beryllium requires the use of appropriate dust control equipment and industrial controls at all times because of the [[toxicity]] of inhaled beryllium-containing dusts that can cause a chronic life-threatening allergic disease, [[berylliosis]], in some people.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1038/nchem.1033|title=A brighter beryllium|date=2011|last1=Puchta|first1=Ralph|journal=Nature Chemistry|volume=3|issue=5|page=416|pmid=21505503|bibcode=2011NatCh...3..416P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Berylliosis is typically manifested by chronic [[pulmonary fibrosis]] and, in severe cases, right sided [[heart failure]] and death.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Chong |first1=S |last2=Lee |first2=KS |last3=Chung |first3=MJ |last4=Han |first4=J |last5=Kwon |first5=OJ |last6=Kim |first6=TS |title=Pneumoconiosis: comparison of imaging and pathologic findings. |journal=Radiographics |date=January 2006 |volume=26 |issue=1 |pages=59–77 |doi=10.1148/rg.261055070 |pmid=16418244}}&lt;/ref&gt;


[[File: Beryllium.svg|thumb|بيريليئم]]

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتون]]</text>
      <sha1>jilzn6lgwcsxvuynxvij7n7outrv18r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318963</id>
      <parentid>318948</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:33:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318963</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9113" sha1="1jjo1mx6m8p5j5t9snntn6spjwp37qf" xml:space="preserve">{{Short description|Chemical element with atomic number 4 (Be)}}
{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Be-140g.jpg 
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 4
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,2
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 1.57 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2742°K ​(2469°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =1560°K ​(1287°C) 
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 12.2 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 292 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 16.443 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 9.01
| subdivision_name3 = 2
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = s-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 2s2
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 112 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي
| established_date2 = پهرين: 899.5
ٻئي: 1757.1 
ٽئي: 14,848.7 ڪلو جول في مول
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 2+، 0، 1+
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 1.845 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = بيريليئم 
| official_name = Beryllium
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;Be
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Beryllium.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''بئريليئم''' (beryllium) ھڪ [[ڪيميائي عنصر]] آھي جنھن جي علامت &quot;Be&quot; ۽ [[ايٽمي نمبر]] &quot;4&quot; آھي. اهو هڪ اسٽيل-گرين، سخت، مضبوط، هلڪو ۽ ڀُرندڙ الڪلين زميني ڌاتو آهي. اهو هڪ 2+ valent عنصر آهي جيڪو قدرتي طور تي صرف معدنيات (minerals) ۾ ٻين عنصرن سان ميلاپ ۾ ملي ٿو. بيريليم ۾ وڌيڪ قيمتي پٿرن ۾ بيرل (اڪوامارين، زمرد، ڳاڙهو بيرل) ۽ ڪرائسوبيرل شامل آهن. اهو ڪائنات ۾ هڪ نسبتاً ناياب عنصر آهي، عام طور تي وڏي ايٽمي نيوڪليس اسپيليشن جي پيداوار جي طور تي ٿئي ٿو جيڪي ڪائناتي شعاعن سان ٽڪرائجي ويا آهن. تارن جي ڪور اندر، بيريليم ختم ٿي ويندو آهي ڇاڪاڻ ته اهو ڳري عنصرن ۾ ملائي ويندو آهي. بيريليم زمين جي ڪرسٽ جي وزن جي لحاظ کان تقريباً 0.0004 سيڪڙو ٺاهيندو آهي. دنيا جي سالياني بيريليم پيداوار 220 ٽن عام طور تي معدني بيريل مان ڪڍڻ سان تيار ڪئي ويندي آهي، هڪ ڏکيو عمل ڇاڪاڻ ته بيريليم آڪسيجن سان مضبوطي سان ڳنڍيل آهي.

ساخت جي ايپليڪيشنن ۾، اعلي لچڪدار سختي، حرارتي استحڪام، حرارتي چالکائي ۽ گهٽ کثافت (پاڻيءَ کان 1.85 ڀيرا) جو ميلاپ بيريليم کي جهاز جي اجزاء، ميزائلن، خلائي جهاز ۽ سيٽلائيٽس لاءِ هڪ گهربل ايرو اسپيس مواد بڻائي ٿو. پنهنجي گهٽ کثافت ۽ ايٽمي وزن جي ڪري، بيريليم ايڪس ريز ۽ آئنائيزنگ تابڪاري جي ٻين شڪلن لاءِ نسبتاً شفاف آهي؛ تنهن ڪري، اهو ايڪس ريز جي سامان ۽ پارٽيڪل ڊيڪٽرز جي اجزاء لاءِ سڀ کان عام ونڊو مواد آهي. جڏهن ايلومينيم، ٽامي (خاص طور تي مصر بيريليم ڪاپر)، لوهه، يا نڪل ۾ مصر جي عنصر طور شامل ڪيو ويندو آهي، ته بيريليم ڪيترن ئي جسماني خاصيتن کي بهتر بڻائي ٿو. مثال طور، بيريليم ڪاپر جي مصر مان ٺهيل اوزار ۽ جزا مضبوط ۽ سخت هوندا آهن ۽ جڏهن اهي اسٽيل جي مٿاڇري سان ٽڪرائيندا آهن ته چنگاري پيدا نه ڪندا آهن.

is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Be''' and [[atomic number]] 4. It is a steel-gray, hard, strong, lightweight and brittle [[alkaline earth metal]]. It is a [[divalent]] element that occurs naturally only in combination with other elements to form minerals. [[Gemstones]] high in beryllium include [[beryl]] ([[Aquamarine (gemstone)|aquamarine]], [[emerald]], [[red beryl]]) and [[chrysoberyl]]. It is a [[Abundance of the chemical elements#Universe|relatively rare]] element in the [[universe]], usually occurring as a product of the [[spallation]] of larger atomic nuclei that have collided with [[cosmic ray]]s. Within the cores of stars, beryllium is depleted as it is fused into heavier elements. Beryllium constitutes about 0.0004 percent by mass of Earth's crust. The world's annual beryllium production of 220 tons is usually manufactured by extraction from the mineral [[beryl]], a difficult process because beryllium bonds strongly to [[oxygen]].

In structural applications, the combination of high [[flexural rigidity]], [[Thermostability|thermal stability]], [[thermal conductivity]] and low [[density]] (1.85 times that of water) make beryllium a desirable [[aerospace]] material for aircraft components, [[missile]]s, [[spacecraft]], and [[satellites]]. Because of its low density and [[atomic mass]], beryllium is relatively transparent to [[X-ray]]s and other forms of [[ionizing radiation]]; therefore, it is the most common window material for X-ray equipment and components of [[particle detector]]s. When added as an [[alloy]]ing element to [[aluminium]], [[copper]] (notably the alloy [[beryllium copper]]), [[iron]], or [[nickel]], beryllium improves many physical properties. For example, tools and components made of beryllium copper [[alloy]]s are [[Strength of materials|strong]] and [[Hardness|hard]] and do not create sparks when they strike a steel surface. In air, the surface of beryllium oxidizes readily at room temperature to form a [[Passivation (chemistry)|passivation layer]] 1–10&amp;nbsp;nm thick that protects it from further oxidation and corrosion.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Hoover |first1=Mark D. |last2=Castorina |first2=Bryan T. |last3=Finch |first3=Gregory L. |last4=Rothenberg |first4=Simon J. |date=October 1989 |title=Determination of the Oxide Layer Thickness on Beryllium Metal Particles |url=https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/15298668991375146 |journal=American Industrial Hygiene Association Journal |language=en |volume=50 |issue=10 |pages=550–553 |doi=10.1080/15298668991375146 |pmid=2801503 |issn=0002-8894}}&lt;/ref&gt; The metal oxidizes in bulk (beyond the [[Passivation (chemistry)|passivation]] layer) when heated above {{convert|500|C}}, and burns brilliantly when heated to about {{convert|2500|C}}.&lt;ref name=&quot;Maček-1969&quot;&gt;{{Cite journal |last1=Maček |first1=Andrej |last2=McKenzie Semple |first2=J. |date=1969 |title=Experimental burning rates and combustion mechanisms of single beryllium particles |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S0082078469803930 |journal=Symposium (International) on Combustion |language=en |volume=12 |issue=1 |pages=71–81 |doi=10.1016/S0082-0784(69)80393-0}}&lt;/ref&gt;

The commercial use of beryllium requires the use of appropriate dust control equipment and industrial controls at all times because of the [[toxicity]] of inhaled beryllium-containing dusts that can cause a chronic life-threatening allergic disease, [[berylliosis]], in some people.&lt;ref&gt;{{cite journal|doi=10.1038/nchem.1033|title=A brighter beryllium|date=2011|last1=Puchta|first1=Ralph|journal=Nature Chemistry|volume=3|issue=5|page=416|pmid=21505503|bibcode=2011NatCh...3..416P |doi-access=free}}&lt;/ref&gt; Berylliosis is typically manifested by chronic [[pulmonary fibrosis]] and, in severe cases, right sided [[heart failure]] and death.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Chong |first1=S |last2=Lee |first2=KS |last3=Chung |first3=MJ |last4=Han |first4=J |last5=Kwon |first5=OJ |last6=Kim |first6=TS |title=Pneumoconiosis: comparison of imaging and pathologic findings. |journal=Radiographics |date=January 2006 |volume=26 |issue=1 |pages=59–77 |doi=10.1148/rg.261055070 |pmid=16418244}}&lt;/ref&gt;


[[File: Beryllium.svg|thumb|بيريليئم]]

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو]]</text>
      <sha1>1jjo1mx6m8p5j5t9snntn6spjwp37qf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بورون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72168</id>
    <revision>
      <id>318949</id>
      <parentid>315586</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:14:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6260" sha1="1tk2yirp1yvyavjxo2ccbltz4qquygv" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Boron_R105.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = سالڊ 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 5
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,3
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 2.04 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = (4200°K) (3927°C)
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = (2349°K) (2076°C)
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 50.2 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 508 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش
| leader_name4 = 11.087 جول في مول.ڪيلون
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 10.86
| subdivision_name3 = 13
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = 2s2 2p1
[[هيليئم|[He]]] 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 90 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (ڪلو جول في مول) 
| established_date2 = پهرين: 800.6&lt;br&gt;ٻئي: 2427.1&lt;br&gt;ٽئي: 3659.7
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام:3+,-5+,-1,+1,-2
| extinct_title = گھاٽائي
 (20°C تي)
| extinct_date = 2.08 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| name = بورون 
| official_name = Boron
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;5&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;B
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Boron.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''بورون''' (Boron) هڪ [[ڪيميائي عنصر]] آهي. ان جي ڪيميائي علامت'B' ۽ ايٽمي نمبر '5' آهي. ان جي ڪرسٽلائن شڪل ۾، اهو هڪ ٿلهو، ڳاڙهو، چمڪندڙ ڌاتو آهي. ان جي ڦوٽڪ (amorphous) شڪل ۾، اهو هڪ ناسي رنگ جو پائوڊر آهي. جيئن اهو بورون گروپ جو سڀ کان ہلڪو عنصر آهي، ان ۾ ڪو۔ويلنٽ بانڊ ٺاهڻ لاءِ ٽي [[ويلنسي|ويلنس]] [[اليڪٽران]] آهن. نتيجي ۾ ڪيترائي مرکبات جهڙوڪ بورڪ ايسڊ، سوڊيم بوریٽ، بوران ڪاربائيڊ ۽ بوران نائٽرائڊ جا الٽرا-هارڊ ڪرسٽل بنائی تو. 

بورون، اسٽيلر نيوڪليوسنٿيسس جي ذريعي نه بلڪ مڪمل طور تي ڪاسمڪ شعاعن جي اسپيليشن یا سپرنووا سان ٺهيل آهي، تنهنڪري اهو شمسي نظام ۽ ڌرتيء جي ڪرسٽ ۾ گهٽ مقدار وارو عنصر آهي.&lt;ref&gt;
{{cite web|url = http://van.physics.illinois.edu/qa/listing.php?id=17594|title = Q &amp; A: Where does the element Boron come from?|website = physics.illinois.edu|access-date = 2011-12-04|archive-url = https://web.archive.org/web/20120529072641/http://van.physics.illinois.edu/qa/listing.php?id=17594|archive-date = 29 May 2012|url-status = dead}}
&lt;/ref&gt; اهو ڌرتيءَ جي ڪرسٽ جي وزن جي لحاظ کان اٽڪل 0.001 سيڪڙو آهي.&lt;ref&gt;
{{cite web|url=https://www.britannica.com/science/boron-chemical-element|title=Boron|website=Britannica encyclopedia|access-date=4 August 2020|archive-date=4 August 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200804181151/https://www.britannica.com/science/boron-chemical-element|url-status=live}}&lt;/ref&gt;    اهو ڌرتيء تي ان جي وڌيڪ عام قدرتي طور تي موجود مرڪبن، پاڻيء ۾ بوریٽ معدنيات جي حل ڪرڻ جي ذريعي مرڪوز آهي. اهو صنعتي طور تی بخارات ٿيڻ، جهڙوڪ بورڪس ۽ ڪرنائيٽ کان کنيا ويندا آهن. سڀ کان وڏي ڄاڻايل ذخيرا [[ترڪي]] ۾ آهن، جیکو بورون معدنيات جو سڀ کان وڏو پيدا ڪندڙ آھی.

[[فائل:Boron.jpg | thumb |ساڄو|بورون]]

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:بورون گروپ]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]

&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Hobbs |first1=Dale Z. |last2=Campbell |first2=Thomas T. |last3=Block |first3=F. E. |title=Methods Used in Preparing Boron |date=1964 |publisher=U.S. Department of the Interior, Bureau of Mines |page=14 |url=https://books.google.com/books?id=37NtbclQPRgC&amp;pg=PA14 |language=en |access-date=25 February 2022 |archive-date=8 March 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240308024312/https://books.google.com/books?id=37NtbclQPRgC&amp;pg=PA14#v=onepage&amp;q&amp;f=false |url-status=live }}
&lt;/ref&gt; 


Boron is primarily used in chemical compounds. About half of all production consumed globally is an additive in [[fiberglass]] for insulation and structural materials. The next leading use is in [[polymer]]s and [[ceramic]]s in high-strength, lightweight structural and [[Refractory|heat-resistant]] materials. [[Borosilicate glass]] is desired for its greater strength and thermal shock resistance than ordinary soda lime glass. As [[sodium perborate]], it is used as a [[bleach]]. A small amount is used as a [[dopant]] in [[semiconductor]]s, and [[reagent]] intermediates in the [[Organic synthesis|synthesis of organic fine chemicals]]. A few boron-containing organic pharmaceuticals are used or are in study. Natural boron is composed of two stable isotopes, one of which ([[#Enriched boron (boron-10)|boron-10]]) has a number of uses as a neutron-capturing agent.

The intersection of boron with biology is very small.  Consensus on it as essential for mammalian life is lacking. [[Borate]]s have low toxicity in mammals (similar to [[Salt|table salt]]) but are more toxic to [[arthropod]]s and are occasionally used as [[insecticide]]s. Boron-containing organic antibiotics are known. Although only traces are required, it is an essential [[plant nutrition|plant nutrient]].</text>
      <sha1>1tk2yirp1yvyavjxo2ccbltz4qquygv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فلورين</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72169</id>
    <revision>
      <id>318969</id>
      <parentid>315485</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:42:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6589" sha1="hki2c2y3rq2xs8kkhs8lxk1k05o3vme" xml:space="preserve">{{About|ڪيميائي تت}}
{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Liquid_fluorine_tighter_crop.jpg
| subdivision_type = حالت (STP تي)
| subdivision_name = گئس 
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 9
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2,7
| seat_type = وجود
| seat = شروع کان (primordial)
| seat1_type = اليڪٽرو نيگيٽيئٽي 
| seat1 = 3.98 (پالنگ اسڪيل)
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو (F2)
| leader_name = 
85.03°K&lt;br&gt;-188.11°C
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو (F2)
| leader_name1 = 
53.48°K &lt;br&gt;​-219.67°C 
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت
| leader_name2 = 0 ڪلو جول في مول
| leader_title3 = ٻاڦ جي حرارت
| leader_name3 = 6.51 ڪلو جول في مول
| leader_title4 = مولر گرميء گنجائش (21.1°C تي)
| leader_name4 =  
31 جول في مول.ڪيلون (Cp)&lt;br&gt;23 جول في مول.ڪيلون (Cv)
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 =18.998
| subdivision_name3 = 17
| subdivision_name4 = 2
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [[هيليئم|He]] + 2s2 2p5 
| established_title1 = ايٽمي ريڊيس
| established_date1 = 64 پيڪو ميٽر
| established_title2 = آئيونائزيشن انرجي (في مول)
| established_date2 = پهرين: 1681 ڪلو جول&lt;br&gt;ٻئي: 3374 ڪلو جول&lt;br&gt;ٽئي: 6147 ڪلو جول
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = عام: 1-
| extinct_title = گھاٽائي (20°C تي)
| extinct_date = 1.696 گرام في ليٽر (گئس)&lt;br&gt;1.5 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (سيال)
| name = فلورين
| official_name = Fluorine 
| native_name = 
&lt;small&gt;&lt;sub&gt;9&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;F
| government_type = 
| government_footnotes = طبيعي خاصيتون
| image_blank_emblem = File:Fluorine.svg
| blank_emblem_type = نشان
}}
'''فلورين''' (Fluorine) ھڪ ڪيميائي عنصر آھي؛ ان جو نشان '''F''' ۽ [[ايٽمي نمبر]] '''9''' آهي. اها دوري جدول جي گروپ 17 (هيلوجن گروپ) جو پھريون ۽ سڀ کان هلڪو ميمبر آهي ۽ معياري حالتن ۾ هڪ پيلي ڊائيٽومڪ گيس جي طور تي موجود آهي. فلورين انتهائي رد عمل ڪندڙ آهي ڇاڪاڻ ته اهو هلڪي نوبل گيسن کانسواءِ ٻين سڀني عنصرن سان رد عمل ڪري ٿو. اهو انتهائي زهريلو  آهي. 

عنصرن ۾، فلورين ڪائنات ۾ 24هين ۽ زمين جي ڪرسٽ ۾ 13هين نمبر تي آهي. فلورائٽ، فلورين جو بنيادي معدني ذريعو، جنهن عنصر کي پنهنجو نالو ڏنو، پهريون ڀيرو 1529ع ۾ بيان ڪيو ويو هو؛ جيئن ته ڌاتن جي پگھلڻ واري نقطي کي گهٽائل لاء، ان کي ڌاتن ۾ شامل ڪيو ويندو هو. لاطيني فعل فلو (fluo: مطلب، چمڪ) معدنيات کي پنهنجو نالو ڏنو. سال 1810ع ۾ هڪ عنصر جي طور تي تجويز ڪيل، فلورين کي ان جي مرڪبن کان الڳ ڪرڻ ڏکيو ۽ خطرناڪ ثابت ٿيو ۽ ڪيترائي شروعاتي تجربا موتمار هئا؛ تجربا ڪندڙ هن دوران کان زخمي ٿيا. صرف 1886ع ۾ فرانسيسي ڪيمسٽ هينري موسن گهٽ درجه حرارت جي اليڪٽرولائيزيشن، هڪ عمل جيڪو اڃا تائين جديد پيداوار لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي، استعمال ڪندي عنصري فلورين کي الڳ ڪيو. فلورين گيس جي صنعتي پيداوار ۽ ان جو سڀ کان وڏو استعمال، ٻي عالمي جنگ جي دوران شروع ٿيو، جڏهن هن کي مينهٽن پروجيڪٽ ۾ يورينيم جي افزودگي لاءِ استعمال ڪيو ويو.

خالص فلورين کي معدني ذريعو سان الگ ۽ صاف ڪرڻ لاء مهانگي خرچ جي ڪري، اڪثر تجارتي ايپليڪيشنون فلورين جا مرڪب استعمال ڪن ٿيون، جن ۾ کان کني ڪيل فلورائيٽ جو اڌ حصو اسٽيل ٺاهڻ ۾ استعمال ٿيندو آهي. فلورائيٽ جو جو ٻيو وڏو استعمال، مختلف نامياتي فلورائيڊز، يا ڪرائولائٽ، جيڪا ايلومينيم جي صاف ڪرڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪرڻ ٿا، جي تياري ۾ هن کي هائيڊروجن فلورائيڊ جي طور حاصل ڪين لاء ٿئي ٿو. ڪاربان-فلورين بانڊ عام طور تي تمام مستحڪم هوندو آهي. آرگانو فلورين مرڪب وڏي پيماني تي ريفريجرينٽ، برقي انسيوليتر ۽ ٽيفلون طور استعمال ٿيندا آهن. دواسازي جهڙوڪ ايٽورواسٽينٽ ۽ فلو آڪسيٽائن ۾ C−F بانڊ هوندا آهن. حل ٿيل فلورائيڊ لوڻ مان فلورائيڊ آئن ڏندن جي گفا کي روڪيندو آهي ۽ ان ڪري ٽوٿ پيسٽ ۽ پاڻي جي فلورائيڊيشن ۾ استعمال ٿيندو آهي. عالمي فلوروڪيميڪل سيلز جي رقم هر سال 15 بلين آمريڪي ڊالر کان وڌيڪ آهي. 

فلورو ڪاربن گيسون عام طور تي گرين هائوس گيسون آهن جن ۾ گلوبل وارمنگ جي صلاحيت ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ کان 100 کان 23,500 ڀيرا وڌيڪ آهي، ۽ SF6 ۾ ڪنهن به ڄاتل سڃاتل مادو جي سڀ کان وڌيڪ گلوبل وارمنگ جي صلاحيت آهي. آرگنو فلورائن مرڪب اڪثر ڪري ماحول ۾ ڪاربن-فلورين بانڊ جي طاقت جي ڪري برقرار رهن ٿا. فلورائن جو ڪو به ڄاتل سڃاتل ميٽابولڪ ڪردار نه آهي، پر ڪجهه ٻوٽا ۽ سامونڊي اسپنج آرگنو فلورائن زهر (اڪثر ڪري مونو فلورو ايسيٽيٽس) کي گڏ ڪن ٿا، جيڪا انهن تي حملو ڪندڙن کي روڪڻ ۾ انهن جي مدد ڪن ٿا.{{sfn|Lee et al.|2014}}

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:هيلوجن گروپ]]</text>
      <sha1>hki2c2y3rq2xs8kkhs8lxk1k05o3vme</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايٽمي نمبر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72313</id>
    <revision>
      <id>319034</id>
      <parentid>318416</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:26:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319034</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3148" sha1="fthkbpt0qvl4r1hk8pcp3pqm70eh8wl" xml:space="preserve">{{Short description|Number of protons found in the nucleus of an atom}}
{{Distinguish|Atomic mass|Mass number|Atomic weight}}
'''ايٽمي نمبر''' (Atomic Number) ھر [[ڪيميائي عنصر]] ۾ موجود [[اليڪٽران|اليڪٽرانن]] يا [[پروٽان|پروٽانن]] جي تعداد کي ظاھر ڪري ٿو. هن سائنسي علامت &quot;Z&quot; دؤري جدول ۾ عنصرن جي ترتيب سندن وڌندڙ ايٽمي نمبر مطابق ڪئي وئي آهي.
[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|ڪيميائي تت جي نشان تي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت]]
ڪنهن ڪيميائي عنصر جو ايٽمي نمبر يا نيوڪليئر چارج نمبر (علامت Z) ان جي ايٽمي نيوڪليس جو چارج نمبر آهي. پروٽان ۽ نيوٽران تي مشتمل عام نيوڪليس لاءِ، اهو پروٽان نمبر (np) يا ان عنصر جي هر ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽان جي تعداد جي برابر آهي. ايٽمي نمبر کي عام ڪيميائي عنصرن کي منفرد طور تي سڃاڻڻ لاءِ استعمال ڪري سگهجي ٿو. عام غير چارج ٿيل ايٽم ۾، اليڪٽرانن جي تعداد پڻ ايٽمي نمبر (پروٽان جي تعداد)جي برابر هوندي آهي. 

هڪ عام ايٽم، جنهن ۾ پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران شامل آهن، ۾ ايٽمي نمبر &quot;Z&quot; ۽ نيوٽران نمبر &quot;N&quot; جو مجموعو ايٽم جو ايٽمي ماس نمبر &quot;A&quot; ڏئي ٿو. جيئن ته پروٽان ۽ نيوٽران جو ماس تقريبن ساڳيو هوندو آهي (اليڪٽران جو ماس ۽ نيوڪليس بانڊنگ جي ڪارڻ ماس جي ڪمي هميشه نيوڪليس جي ماس جي مقابلي ۾، نه هجڻ برابر آهي). ڪنهن به ايٽم جو ايٽمي ماس، جڏهن ڊالٽن، هڪ مقدار جنهن کي &quot;نسبتي آئسوٽوپ ماس&quot; سڏيو ويندو آهي، پوري ماس نمبر A جي %1 جي اندر هوندو آهي.
 
ايٽم جيڪي ساڳيا ايٽمي نمبر پر مختلف نيوٽران نمبر، ۽ ان ڪري مختلف ماس نمبر رکڻ ٿا، همجاء يا آئسوٽوپ (Isotopes) طور سڃاڻيا وڃن ٿا. قدرتي طور تي موجود عنصرن ۾ 3/4 کان وڌيڪ آئسوٽوپس جي ميلاپ جي طور تي موجود آهن. 

ايٽمي ماس نمبر جي علامت Z، علم ڪيميا ۽ طبيعيات جي خيالن جي جديد ترکیب کان اڳ جي آهي، جيڪا جرمن لفظ (Zahl، معني نمبر) مان آئي آهي.

==نوٽيشن==
==تاريخ== 
==ڪيميائي خاصيتون==
==نوان عنصر==
==پڻ ڏسو==
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي نشاني]]
* [[ڪيميائي عنصر]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

{{wiktionary|ايٽمي نمبر}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]</text>
      <sha1>fthkbpt0qvl4r1hk8pcp3pqm70eh8wl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايٽمي مايو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72314</id>
    <revision>
      <id>319037</id>
      <parentid>318636</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T21:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>319037</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5222" sha1="lp0omkbvfyd08yl6jtn80wpy4cn5e4w" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ماپ جي اڪائيون]]</text>
      <sha1>lp0omkbvfyd08yl6jtn80wpy4cn5e4w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319039</id>
      <parentid>319037</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T01:57:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:ڪيميائي مقدارون]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>319039</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5222" sha1="49x16of9becx0xrqn2wqpk86pr1pvm0" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ماپ جي اڪائيون]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>49x16of9becx0xrqn2wqpk86pr1pvm0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>الينوائي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76410</id>
    <revision>
      <id>319064</id>
      <parentid>280332</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T09:09:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>103</id>
      </contributor>
      <comment>Removing [[:c:File:Illinois!.ogg|Illinois!.ogg]], it has been deleted from Commons by [[:c:User:Abzeronow|Abzeronow]] because: per [[:c:Commons:Deletion requests/File:Illinois!.ogg|]].</comment>
      <origin>319064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17946" sha1="ccyx13a9b9zl0osturu63sm5wahbji7" xml:space="preserve">{{short description|U.S. state}}
{{about|the U.S. state|the river|Illinois River|other uses}}
{{Infobox U.S. state
| official_name = الينوائي جي رياست&lt;br&gt;State of Illinois
| image_flag = Flag of Illinois.svg
| name = الينوائي&lt;br&gt;Illinois
| image_seal = Seal of Illinois.svg
| seal_link = Flag and seal of Illinois
| flag_link = Flag and seal of Illinois
| nickname = لنڪن جي زمين، پریري ریاست، انلینڊ ایمپائر اسٽیٽ
| motto = ''رياست، خودمختاري، اتحاد&quot;
| anthem = &quot;الينوائي&quot;&lt;br /&gt; 
| image_map = Illinois in United States.svg
| OfficialLang = English&lt;ref&gt;{{cite web |title=(5 ILCS 460/20) (from Ch. 1, par. 2901‑20) State Designations Act |url=http://www.ilga.gov/legislation/ilcs/ilcs3.asp?ActID=132&amp;ChapAct=5%26nbsp%3BILCS%26nbsp%3B460%2F&amp;ChapterID=2&amp;ChapterName=GENERAL+PROVISIONS&amp;ActName=State+Designations+Act%2E |website=Illinois Compiled Statutes |publisher=Illinois General Assembly |location=Springfield, Illinois |date=September 4, 1991 |access-date=April 10, 2009 |quote=Sec. 20. Official language. The official language of the State of Illinois is English. |archive-url=https://web.archive.org/web/20090305053414/http://www.ilga.gov/legislation/ilcs/ilcs3.asp?ActID=132&amp;ChapAct=5%26nbsp%3BILCS%26nbsp%3B460%2F&amp;ChapterID=2&amp;ChapterName=GENERAL+PROVISIONS&amp;ActName=State+Designations+Act%2E |archive-date=March 5, 2009 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| Languages = English (80.8%){{break}}Spanish (14.9%){{break}}Other (5.1%)
| population_demonym = [[List of U.S. state residents names|Illinoisan]]
| LargestCity = سڀ کان وڏو شهر:
[[شڪاگو]]
| seat = گادي:
اسپرنگ فيلڊ
| LargestCounty = [[Cook County, Illinois|Cook]]
| LargestMetro = سڀ کان وڏو ميٽرو ۽ شهري علائقو:
شڪاگو لينڊ
| area_rank = 25th
| area_total_sq_mi = 57,915
| area_total_km2 = 149,997
| width_mi = 210
| width_km = 338
| length_mi = 390
| length_km = 628
| area_water_percent = 3.99
| Latitude = 36° 58′ N to 42° 30′ N
| Longitude = 87° 30′ W to 91° 31′ W
| population_rank = 6th
| population_as_of = 2020
| 2010Pop = 12,812,508&lt;ref name=&quot;PopHousingEst&quot;&gt;{{cite web |title=2020 Census Apportionment Results |url=https://www.census.gov/data/tables/2020/dec/2020-apportionment-data.html |website=census.gov |publisher=[[United States Census Bureau]] |access-date=April 26, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210426210008/https://www.census.gov/data/tables/2020/dec/2020-apportionment-data.html |archive-date=April 26, 2021 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
| MedianHouseholdIncome = $65,030&lt;ref&gt;{{cite web |last1=Bureau |first1=US Census |title=U.S. Median Household Income Up in 2018 From 2017 |url=https://www.census.gov/library/stories/2019/09/us-median-household-income-up-in-2018-from-2017.html |website=The United States Census Bureau |access-date=July 12, 2020 |archive-date=June 30, 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200630074652/https://www.census.gov/library/stories/2019/09/us-median-household-income-up-in-2018-from-2017.html |url-status=live }}&lt;/ref&gt;
| 2000DensityUS = 232
| 2000Density = 89.4
| population_density_rank = 12th
| IncomeRank = [[List of U.S. states and territories by income#States and territories ranked by median household income|17th]]
| elevation_max_point = [[Charles Mound]]&lt;ref&gt;{{cite ngs |id=NJ0855 |designation=Charles |access-date=October 20, 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=USGS&gt;{{cite web |url=http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |title=Elevations and Distances in the United States |publisher=[[United States Geological Survey]] |year=2001 |access-date=October 21, 2011 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111102003514/http://egsc.usgs.gov/isb/pubs/booklets/elvadist/elvadist.html |archive-date=November 2, 2011}}&lt;/ref&gt;{{efn|name=NAVD88|Elevation adjusted to [[North American Vertical Datum of 1988]].}}
| elevation_max_ft = 1235
| elevation_max_m = 376.4
| elevation_ft = 600
| elevation_m = 180
| elevation_min_point = Confluence of [[Mississippi River]] and [[Ohio River]]&lt;ref name=USGS/&gt;{{efn|name=NAVD88}}
| elevation_min_m = 85
| elevation_min_ft = 280
| Former = رياست کان اڳ:
الينوائي علائقو
| AdmittanceDate = يونين ۾ داخل ٿيو:
3 ڊسمبر 1818ع
| AdmittanceOrder = 21 هون
| Governor = گورنر: 
جي بي پريزڪر  (ڊيمو ڪريٽ)
| Lieutenant Governor = ليفٽيننٽ گورنر:
جوليانا اسٽريٽن(ڊيمو ڪريٽ)
| Legislature = [[Illinois General Assembly|General Assembly]]
| Upperhouse = [[Illinois Senate]]
| Lowerhouse = [[Illinois House of Representatives]]
| Judiciary = [[Supreme Court of Illinois]]
| Senators = {{nowrap|[[Dick Durbin]] (D)}}{{break}}{{nowrap|[[Tammy Duckworth]] (D)}}
| Representative = 14 Democrats{{break}}3 Republicans
| timezone1 = [[Central Standard Time|CST]]
| utc_offset1 = −06:00
| timezone1_DST = [[Central Daylight Time|CDT]]
| utc_offset1_DST = −05:00
| iso_code = US-IL
| postal_code = IL
| TradAbbreviation = Ill.
| website = https://illinois.gov
| area_land_sq_mi = 55,593
| area_land_km2 = 143,969
| area_water_sq_mi = 2,320
| area_water_km2 = 5,981
| Capital = 
| Representatives = 
}}
{{Infobox region symbols|country=آمريڪا
|state = الینوائي
|image_flag = Flag of Illinois.svg
|image_flag_size = 100px
|image_seal = Seal of Illinois.svg
|image_seal_size = 100px
|amphibian = سلامینڊر
|bird = اتر ڪارڊنل
|butterfly = مونارچ تتری
|crustacean = 
|fish = بليوگل
|flower = وائیولا
|grass = [[Big bluestem]]
|mammal = سفید دم وارو ھرن
|reptile = [[Painted turtle]]
|tree = اڇو بلوط وڻ
|beverage = 
|colors = 
|dance = اسڪوائر ڊانس
|dinosaur = 
|food = گولڈ رش صوف، پاپ کورن
|fossil = [[Tullimonstrum gregarium|Tully monster]]
|gemstone = 
|instrument = 
|mineral = [[Fluorite]]
|poem = 
|rock = [[Dolomite (rock)|Dolomite]]
|shell = 
|ship = 
|slogan = &quot;Land of Lincoln&quot;
|soil = [[Loam|Drummer silty clay loam]]
|sport =باسڪٽ بال 
|tartan = 
|toy = 
|image_route = Illinois 64.svg
|image_quarter = 2003 IL Proof.png
|quarter_release_date = 2003
}}
'''الينوائي''' (Illinois) [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا جي گڏيل رياستن]] جي وچ اولهه واري علائقي ۾ هڪ رياست آهي. ان جي اتر اوڀر ۾ مشي گن ڍنڍ، ان جي اولهه ۾ مسسيپي ندي، ۽ ان جي ڏکڻ ۾ وابش ۽ اوهائيو ندين جي سرحد آهي. آمريڪا جي 50 رياستن مان، ايليينوس وٽ پنجون نمبر وڏو مجموعي گھربل پيداوار (GDP)، ڇهين نمبر وڏي آبادي، ۽ 25هين وڏي زميني ايراضي آهي. ان جي وڏي شهري علائقن ۾ شڪاگو ۽ ميٽرو ايسٽ آف گريٽر سينٽ لوئس، گڏوگڏ پيوريا، راڪفورڊ، چيمپين-اربانا ۽ اسپرنگ فيلڊ، رياست جي گاديءَ جو هنڌ شامل آهن. 

موجوده ڏينهن ايليينوس هزارين سالن تائين مختلف مقامي ثقافتن سان آباد هو، جنهن ۾ ترقي يافته تهذيب شامل آهي جنهن جو مرڪز Cahokia علائقي ۾ آهي. فرانسيسي پھريون يورپي ھئا، جيڪي 17 صدي عيسويءَ ۾ مسيسپي ۽ ايليينوس درياءَ جي ويجھو ھن علائقي ۾ آباد ٿيا، جنھن کي ھو ايليينوس ملڪ سڏين ٿا، نيو فرانس جي وسيع ڪالوني جو حصو. 1783 ۾ آمريڪا جي آزاديءَ کانپوءِ، آمريڪي آبادگار ڪينٽڪي کان اوهائيو نديءَ ذريعي اچڻ شروع ٿيا، ۽ آبادي ڏکڻ کان اتر طرف وڌي وئي. ايليينوس آمريڪا جي قديم ترين علائقي جو حصو هو، اتر اولهه وارو علائقو، ۽ 1818 ۾ ان کي رياست جو درجو مليو. ايري ڪينال وڏين ڍنڍن ۾ تجارتي سرگرمي کي وڌايو، ۽ شڪاگو جي ننڍڙي آبادي دنيا جي تيز ترين وڌندڙ شهرن مان هڪ بڻجي وئي، ڏکڻ اولهه ڍنڍ مشي گن جي چند قدرتي بندرگاهن مان هڪ جي حيثيت سان ان جي مقام مان فائدو حاصل ڪيو. ايليينوسان جان ڊيري پاران خود اسڪورنگ اسٽيل پل جي ايجاد رياست جي امير پريري کي دنيا جي سڀ کان وڌيڪ پيداوار ۽ قيمتي زرعي زمين ۾ تبديل ڪري ڇڏيو، جرمني ۽ سويڊن کان مهاجر هارين کي راغب ڪيو. 1900ع تائين، اترين شهرن ۾ صنعتي نوڪرين جي واڌ ۽ مرڪزي ۽ ڏاکڻي علائقن ۾ ڪوئلي جي کوٽائي، مشرقي ۽ ڏاکڻي يورپ مان آيل مهاجرن کي راغب ڪيو. ايليينوس آمريڪا جي سڀ کان وڌيڪ صنعتي رياستن مان هڪ بڻجي ويو ۽ هڪ اهم پيداوار مرڪز رهي ٿو. ڏکڻ کان وڏي لڏپلاڻ آفريڪي آمريڪن جي هڪ وڏي برادري قائم ڪئي، خاص طور تي شڪاگو ۾، جن شهر جي مشهور جاز ۽ بلوز ثقافتن جو بنياد وڌو. شکاگو هڪ اهم ثقافتي، اقتصادي ۽ آبادي جو مرڪز بڻجي ويو ۽ اڄ دنيا جي اهم تجارتي مرڪزن مان هڪ آهي؛ ان جو ميٽروپوليٽن علائقو، غير رسمي طور تي شڪاگولينڊ جي نالي سان حوالو ڏنو ويو آهي، رياست جي هڪ ڪروڙ 28 لک آبادي جو 65 سيڪڙو آهي.

'''الينوائي''' (Illinois) [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|گڏيل رياستون]] [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] جي وچ اولهه واري علائقي ۾ هڪ رياست آهي. اهو پنجون نمبر وڏو مجموعي گھربل پيداوار ( [[ڪل ديسي پيداوار|GDP]] )، ڇهين وڏي آبادي، ۽ سڀني [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪي]] رياستن جو 25th وڏو زميني علائقو آهي. ايليينوس سڄي [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] جي مائڪروڪوزم طور سڃاتو وڃي ٿو. [[شڪاگو|شکاگو]] سان اتر اوڀر ايليينوس ۾، ننڍڙا صنعتي شهر، ۽ رياست جي اتر ۽ مرڪز ۾ وڏي زرعي پيداوار، ۽ ڏکڻ ۾ قدرتي وسيلا جهڙوڪ ڪوئلو، ڪاٺ ۽ پيٽروليم، ايليينوس جو هڪ متنوع معاشي بنياد آهي ۽ هڪ وڏو نقل و حمل جو مرڪز آهي. شڪاگو جی بندرگاهه رياست کي ٻن وڏن واٽر ويز ذريعي بين الاقوامي بندرگاهن سان ڳنڍي ٿو: سينٽ لارنس سامونڊي رستي ذريعي عظيم ڍنڍون، [[ايٽلانٽڪ سمنڊ|ائٽلانٽڪ سمنڊ]] ۽ وڏيون ڍنڍون ايليينوس نديءَ ذريعي، ۽ [[مسيسپي ندي|مسيسپي درياءَ]] ايليينوس واٽر وي ذريعي. مسيسپي درياء، اوهائيو درياء ۽ واباش درياء ايليينوس سرحد جا حصا ٺاهيندا آهن. ڏهاڪن تائين، شڪاگو جي اوھارا بين الاقوامي هوائي اڏي کي دنيا جي مصروف ترين ايئرپورٽن ۾ شمار ڪيو ويو آهي. ايليينوس ڊگهي عرصي کان سماجي ۽ ثقافتي اصطلاحن ۾، ۽ سياست ۾ [[1980ع|1980 ع]] تائين هڪ ٻرندڙ رهيو آهي.

ايليينوس جي [[راڄڌاني شھر|گاديءَ جو هنڌ]] اسپرنگ فيلڊ آهي، جيڪو رياست جي مرڪزي حصي ۾ واقع آهي. جيتوڻيڪ اڄ ايليينوس جي سڀ کان وڏي آبادي جو مرڪز ان جي اتر اوڀر ۾ آهي، رياست جي يورپي آبادي پهرين اولهه ۾ وڌي وئي جيئن فرانسيسي مسيسپي ندي جي ويجهو آباد ٿيا، جڏهن اهو علائقو ايليينوس ملڪ جي نالي سان مشهور هو ۽ اهو نيو [[فرانس]] جو حصو هو. آمريڪي انقلابي جنگ کان پوءِ، آمريڪي آبادگار 1780ع ۾ اوهائيو ذريعي ڪينٽڪي کان اچڻ شروع ٿيا ۽ آبادي ڏکڻ کان اتر تائين وڌي وئي. 1818 ع ۾، ايليينوس رياست جو درجو حاصل ڪئي. ايري ڪينال جي تعمير ۽ وڏين ڍنڍن تي تجارتي سرگرميون وڌائڻ کان پوءِ، 1830ع ۾ شڪاگو کي شڪاگو نديءَ سان گڏ مشي گن ڍنڍ جي ڏاکڻي پاسي تي موجود چند قدرتي بندرگاهن مان هڪ ۾ شامل ڪيو ويو. جان ڊيري جي خود هلائيندڙ اسٽيل جی ھل جي ايجاد ايليينوس جي دولت کي دنيا جي سڀ کان وڌيڪ پيداوار ۽ قيمتي زمين ۾ تبديل ڪري ڇڏيو، [[جرمني]] ۽ [[سويڊن]] کان مهاجر هارين کي راغب ڪيو. ايليينوس ۽ مشي گن ڪينال (1848) وڏين ڍنڍن ۽ مسسيپي نديءَ جي وادي جي وچ ۾ آمد و رفت تيز ۽ سستي ڪئي، ۽ نئين ريل گاڏين مهاجرن کي اولهه ۾ نون گهرن تائين پهچايو ۽ ملڪ ۾ سامان جي فصلن کي پهچايو. رياست قوم لاءِ ٽرانسپورٽ جو مرڪز بڻجي وئي.

1900ع تائين، اترين شهرن ۾ صنعتي روزگار جي واڌ ۽ مرڪزي ۽ ڏاکڻي علائقن ۾ ڪوئلي جي کوٽائي، اوڀر ۽ ڏکڻ يورپ مان آيل مهاجرن کي راغب ڪيو. ايليينوس ٻنهي عالمي جنگين دوران هڪ اهم پيداواري مرڪز هو. ڏکڻ کان وڏي لڏپلاڻ رياست ۾ افريقي آمريڪن جي هڪ وڏي برادري قائم ڪئي، بشمول شکاگو، جنهن شهر جي مشهور جاز ۽ بلوز ثقافتن جو بنياد رکيو. شکاگو، ميٽروپوليٽن علائقي جو مرڪز، شڪاگو هاڻي هڪ کاسموپوليٽن شهر طور سڃاتو وڃي ٿو. شکاگو ميٽروپوليٽن علائقو، شڪاگولينڊ، رياست جي آبادي جو لڳ ڀڳ 65 سيڪڙو تي مشتمل آهي. شڪاگو جي علائقي کان ٻاهر سڀ کان وڌيڪ آبادي وارو ميٽروپوليٽن علائقن ۾ ميٽرو ايسٽ (گريٽر سينٽ لوئس جو)، پيوريا ۽ راڪ فورڊ شامل آهن.

ايليينوس ۾ رهڻ دوران ٽي آمريڪي صدر چونڊيا ويا آهن: ابراهيم لنڪن، يوليسس ايس گرانٽ ۽ [[بارڪ اوباما]]. اضافي طور تي، رونالڊ ريگن، جنهن جو سياسي ڪيريئر [[ڪيليفورنيا]] ۾ ٻڌل هو، رياست ۾ پيدا ٿيو ۽ پرورش ڪيو ويو. اڄ، ايليينوس لنڪن کي پنهنجي سرڪاري رياستي مقصد، لينڊ آف لنڪن سان عزت ڏئي ٿو، جيڪو سال 1954ع کان وٺي پنهنجي لائسنس پليٽ تي ظاهر ٿيو آهي. رياست اسپرنگ فيلڊ ۾ ابراهيم لنڪن صدارتي لائبريري ۽ ميوزيم جو گهر آهي ۽ شڪاگو ۾ بارڪ اوباما صدارتي مرڪز جو مستقبل جو گهر آهي.

==نالو==

الينوائي (Illinois) ابتدائي فرانسيسي ڪيٿولڪ مشنري ۽ الينوائي جي اصلي آمريڪن جي ڳولا ڪندڙن جي نالي جو جديد اسپيلنگ آهي، اهو نالو جيڪو شروعاتي رڪارڊ ۾ ڪيترن ئي مختلف طريقن سان لکيو ويو آهي. آمريڪي عالمن اڳ ۾ سوچيو ته نالو 
الينوائي میامي۔الينوائي ٻوليء ۾ &quot;ماڻهو&quot; يا &quot;مرد&quot; آهي، اصل الينويڪ (iliniwek) فرانسيسي ذريعي الينوائي ۾ تبديل ڪيو ويو آهي. هي تشریح الينوائي ٻولي جي حمايت نه ڪئي آهي، جيئن لفظ &quot;انسان&quot; لاء ارینیوا (ireniwa) آهي، ۽ انسان جو جمع ارینیواڪی (ireniwaki) آهي. نالو الينیويڪ  (Illiniwek) پڻ چيو ويو آهي جنهن جي معنيٰ آهي &quot;عظيم ماڻهن جو قبيلو&quot;، جيڪو هڪ غلط تشريح آهي. نالو الينوائي، میامي۔الينوائي ٻولي جی فعل ارینوی (irenwe) مان نڪتل آهي 'هي ڳالهائيندو آهي باقاعده طريقو'. اهو اوجيبوي ٻولي ۾ ورتو ويو، شايد اوٽوا جي ٻولي ۾، ۽ تبديل ڪيو ويو. فرينچن هنن فارمن کي قرض ورتو، جنهن جي اسپيل /we/ جي آخر ۾ -ois، ان وقت جي فرينچ ۾ ان آواز جو ترجمو. موجوده اسپيلنگ فارم، ايليينوس، 1670 جي شروعات ۾ ظاهر ٿيڻ شروع ڪيو، جڏهن فرانسيسي نوآبادين مغربي علائقي ۾ آباد ٿيا هئا. ايليينوس جو نالو پاڻ لاءِ، جيئن ايليينوس جي ٽن فرانسيسي مشنري-دوري ڊڪشنري ۾ تصديق ٿيل آهي، انوڪا هو، اڻڄاتل معنيٰ وارو ۽ ٻين اصطلاحن سان لاڳاپو رکندڙ. 
==تاريخ== 
==ارضيات==
==جاگرافي==
==آبادي==
==معيشت== 
==ثقافت== 
==پارڪ ۽ تفريح== 
==قانون ۽ سياست== 
==تعليم== 
==انفراسٽرڪچر==
==پڻ ڏسو==
 
==خارجي لنڪس== 
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:گڏيل رياستون]]
[[زمرو:گڏيل آمريڪي رياستن جون رياستون]]</text>
      <sha1>ccyx13a9b9zl0osturu63sm5wahbji7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:ARI</title>
    <ns>3</ns>
    <id>76501</id>
    <revision>
      <id>319084</id>
      <parentid>272384</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T10:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MdsShakil</username>
        <id>13889</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>MdsShakil صفحي [[واپرائيندڙ بحث:Arijit Kisku]] کي [[واپرائيندڙ بحث:ARI]] ڏانھن چوريو: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Arijit Kisku|Arijit Kisku]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/ARI|ARI]]&quot;</comment>
      <origin>272384</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="pa2apam67cw4a12phg067r2jsxffs8u" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 01:20, 15 جُونِ 2024 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>pa2apam67cw4a12phg067r2jsxffs8u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايليومينيم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82529</id>
    <revision>
      <id>318976</id>
      <parentid>313765</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318976</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4737" sha1="jddh8bdtxe76gpcxad6tuyiudko7uzr" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lingot aluminium.jpg
| image_alt = 
| image_caption = ايليومينيم (Aluminium Ingot)
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = Al
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 13
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 3
| seat_type = آئنائيزيشن انرجي
| seat_name = 577.5 kJ/mol
| seat1_type = مقناطيسي ترتيب
| seat1 = 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2743 K
2470 °C
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =
 933.47 K
660.32 C ​
| leader_title2 = فيوزن جي گرمي 
| leader_name2 = 10.71 kJ/mol
| leader_title3 = مولر گرمي جي گنجائش
| leader_name3 = 24.20 J/(mol·K)
| leader_title4 = آئنائيزيشن توانائيون
| leader_name4 = 
1st: 577.5 kJ/mol
2nd: 1816.7 kJ/mol
3rd: 2744.8 kJ/mol
| leader_title5 = 
| leader_name5 = گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| postal_code_type = 
| postal_code = 
| area_code_type = 
| area_code = 
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 27
| subdivision_name3 = III A (اڌات)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [Ne] 3s2 3p1
| established_title1 = معياري دٻا ۽ پد تي حالت
| established_date1 = Solid
| established_title2 = ايٽمي ريڊيس
| established_date2 = 143 پيڪو ميٽر
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 =  +3 (common)
−2, −1, 0, +1, +2
| extinct_title = گھاٽائي
| extinct_date = 2.699 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (20C)
| named_for = Alumina (Alumine) 
| demographics_type1 = 
| demographics1_title1 = 
| demographics_type2 = 
| demographics2_title1 = 
| postal2_code_type = 
| postal2_code = 
}}
'''ايليومينيم''' (Aluminium) هڪ ڪيميائي تت آهي. هن جي علامت &quot;Al&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;13&quot; ۽ ايٽمي وزن 27 amu هوندو آهي. ان جي کثافت ٻين عام ڌاتو جي ڀيٽ ۾ گهٽ آهي، اسٽيل جي لڳ ڀڳ ٽيون حصو. ايلومينيم کي آڪسيجن سان تمام گهڻو لاڳاپو آهي، هوا جي سامهون اچڻ تي مٿاڇري تي آڪسائيڊ (Al2O3) جي هڪ حفاظتي پرت ٺاهيندي آهي. اهو ڏسڻ ۾ چانديءَ وانگر نظر اچي ٿو، ان جي رنگ ۽ روشني کي ظاهر ڪرڻ جي وڏي صلاحيت ۾. اهو نرم، غير مقناطيسي، ۽ نرم آهي. ان ۾ &lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;Al، هڪ مستحڪم آئسوٽوپ آهي،  جيڪو تمام گهڻو آهي، ايلومينيم کي ڪائنات ۾ 12 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي عنصر بڻائي ٿو. 26Al جي ريڊيو ايڪٽيويٽي ان کي ريڊيوميٽرڪ ڊيٽنگ ۾ استعمال ڪرڻ جو سبب بڻائي ٿي.

ڪيميائي طور تي، ايلومينيم بورون گروپ ۾ هڪ ٻاهرين منتقلي ڌاتو (Outer Transition Element) آهي؛ جيئن گروپ لاءِ عام آهي، ايلومينيم بنيادي طور تي +3 آڪسائيڊيشن حالت ۾ مرکبات ٺاهيندو آهي. ايلومينيم ڪيشن Al3+ ننڍو ۽ تمام گهڻو چارج ٿيل آهي؛ جيئن ته، ان ۾ وڌيڪ پولرائيزنگ پاور آهي ۽ ايلومينيم پاران ٺاهيل بانڊن ۾ وڌيڪ ڪوويلنٽ (Covalent)  ڪردار آهي. آڪسيجن لاءِ ايلومينيم جو مضبوط لاڳاپو فطرت ۾ ان جي آڪسائيڊ جي عام موجودگي ڏانهن وٺي ٿو. ايلومينيم زمين تي بنيادي طور تي ڪرسٽ ۾ پٿرن ۾ ملي ٿو، جتي اهو آڪسيجن ۽ سلڪون کان پوءِ، ٽيون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي. اهو صنعتي طور تي باڪسائيٽ، هڪ تلچھٽ وارو پٿر جيڪو ايلومينيم معدنيات سان مالا مال آهي جي کان کني ذريعي حاصل ڪيو ويندو آهي.

ايلومينيم جي دريافت جو اعلان 1825 ۾ ڊينش فزڪسسٽ هانس ڪرسچن آرسٽيڊ پاران ڪيو ويو هو. ايلومينيم جي پهرين صنعتي پيداوار 1856 ۾ فرانسيسي ڪيمسٽ هينري ايٽين سينٽ-ڪليئر ڊيويل پاران شروع ڪئي وئي هئي.


==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:بورون گروپ]]</text>
      <sha1>jddh8bdtxe76gpcxad6tuyiudko7uzr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319041</id>
      <parentid>318976</parentid>
      <timestamp>2025-06-12T05:34:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>319041</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4712" sha1="fb9kfhcsnrj9ifvgqq65stxgi581g4r" xml:space="preserve">{{Infobox settlement
| image_skyline = File:Lingot aluminium.jpg
| image_alt = 
| image_caption = ايليومينيم (Aluminium Ingot)
| subdivision_type = علامت
| subdivision_name = Al
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 13
| established_title = اليڪٽران في شيل
| established_date = 2, 8, 3
| seat_type = آئنائيزيشن انرجي
| seat_name = 577.5 kJ/mol
| seat1_type = مقناطيسي ترتيب
| seat1 = 
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2743 K
2470 °C
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 =
 933.47 K
660.32 C ​
| leader_title2 = فيوزن جي گرمي 
| leader_name2 = 10.71 kJ/mol
| leader_title3 = مولر گرمي جي گنجائش
| leader_name3 = 24.20 J/(mol·K)
| leader_title4 = آئنائيزيشن توانائيون
| leader_name4 = 
1st: 577.5 kJ/mol
2nd: 1816.7 kJ/mol
3rd: 2744.8 kJ/mol
| leader_title5 = 
| leader_name5 = گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر
| postal_code_type = 
| postal_code = 
| area_code_type = 
| area_code = 
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A)
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 27
| subdivision_name3 = III A (اڌات)
| subdivision_name4 = 3
| subdivision_name5 = p-block
| subdivision_name6 = [Ne] 3s2 3p1
| established_title1 = معياري دٻا ۽ پد تي حالت
| established_date1 = Solid
| established_title2 = ايٽمي ريڊيس
| established_date2 = 143 پيڪو ميٽر
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 =  +3 (common)
−2, −1, 0, +1, +2
| extinct_title = گھاٽائي
| extinct_date = 2.699 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر (20C)
| named_for = Alumina (Alumine) 
| demographics_type1 = 
| demographics1_title1 = 
| demographics_type2 = 
| demographics2_title1 = 
| postal2_code_type = 
| postal2_code = 
}}
'''ايليومينيم''' (Aluminium) هڪ ڪيميائي تت آهي. هن جي علامت &quot;Al&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;13&quot;  هوندو آهي. ان جي گھاٽائي ٻين عام ڌاتو جي ڀيٽ ۾ گهٽ آهي، اسٽيل جي لڳ ڀڳ ٽيون حصو. ايلومينيم کي آڪسيجن سان تمام گهڻو لاڳاپو آهي، هوا جي سامهون اچڻ تي مٿاڇري تي آڪسائيڊ (Al2O3) جي هڪ حفاظتي پرت ٺاهيندي آهي. اهو ڏسڻ ۾ چانديءَ وانگر نظر اچي ٿو، ان جي رنگ ۽ روشني کي ظاهر ڪرڻ جي وڏي صلاحيت ۾. اهو نرم، غير مقناطيسي، ۽ نرم آهي. ان ۾ &lt;sub&gt;27&lt;/sub&gt;Al، هڪ مستحڪم آئسوٽوپ آهي،  جيڪو تمام گهڻو آهي، ايلومينيم کي ڪائنات ۾ 12 هون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي عنصر بڻائي ٿو. 26Al جي ريڊيو ايڪٽيويٽي ان کي ريڊيوميٽرڪ ڊيٽنگ ۾ استعمال ڪرڻ جو سبب بڻائي ٿي.

ڪيميائي طور تي، ايلومينيم بورون گروپ ۾ هڪ ٻاهرين منتقلي ڌاتو (Outer Transition Element) آهي؛ جيئن گروپ لاءِ عام آهي، ايلومينيم بنيادي طور تي +3 آڪسائيڊيشن حالت ۾ مرکبات ٺاهيندو آهي. ايلومينيم ڪيشن Al3+ ننڍو ۽ تمام گهڻو چارج ٿيل آهي؛ جيئن ته، ان ۾ وڌيڪ پولرائيزنگ پاور آهي ۽ ايلومينيم پاران ٺاهيل بانڊن ۾ وڌيڪ ڪوويلنٽ (Covalent)  ڪردار آهي. آڪسيجن لاءِ ايلومينيم جو مضبوط لاڳاپو فطرت ۾ ان جي آڪسائيڊ جي عام موجودگي ڏانهن وٺي ٿو. ايلومينيم زمين تي بنيادي طور تي ڪرسٽ ۾ پٿرن ۾ ملي ٿو، جتي اهو آڪسيجن ۽ سلڪون کان پوءِ، ٽيون سڀ کان وڌيڪ گهڻائي وارو عنصر آهي. اهو صنعتي طور تي باڪسائيٽ، هڪ تلچھٽ وارو پٿر جيڪو ايلومينيم معدنيات سان مالا مال آهي جي کان کني ذريعي حاصل ڪيو ويندو آهي.

ايلومينيم جي دريافت جو اعلان 1825 ۾ ڊينش فزڪسسٽ هانس ڪرسچن آرسٽيڊ پاران ڪيو ويو هو. ايلومينيم جي پهرين صنعتي پيداوار 1856 ۾ فرانسيسي ڪيمسٽ هينري ايٽين سينٽ-ڪليئر ڊيويل پاران شروع ڪئي وئي هئي.

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:بورون گروپ]]</text>
      <sha1>fb9kfhcsnrj9ifvgqq65stxgi581g4r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪروميئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82542</id>
    <revision>
      <id>318979</id>
      <parentid>314322</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:59:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318979</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9528" sha1="6cobok6vhem5qb1uko7gzbq7n5xyxks" xml:space="preserve">{{About|the chemical element}} 
{{Infobox settlement
| image_skyline = 
| image_alt = 
| image_caption = 
| subdivision_type = نشان 
| subdivision_name = Cr
| subdivision_type1 = ايٽمي انگ (Z)
| subdivision_name1 = 28
| established_title = هر مدار ۾ اليڪٽرانن تعداد
| established_date = 
1 13 8 2
| seat_type = ٻاڦ جي حرارت (في مول)
| seat_name = 577.5 ڪلو جول 
| seat1_type = ايٽمي ريڊيس
| seat1 = 128 پيڪو ميٽر
| leader_title = اُبلڻ جو نقطو
| leader_name = 2944°K
2671°C
| leader_title1 = پگھلڻ جو نقطو
| leader_name1 = 2180°K
1907°C 
| leader_title2 = پگھرائڻ لاء حرارت (في مول)
| leader_name2 = 21.0 ڪلو جول 
| leader_title3 = مولر گرمي جي گنجائش
| leader_name3 = 23.35 جول في مول-ڪيلون
| leader_title4 = آئيونائزيشن انرجي (في مول)
| leader_name4 = پهريون: 652.9 ڪلو جول،
بيون: 1590.6 ڪلو جول، ٽيون: 2987 ڪلو جول
| leader_title5 = 
| leader_name5 = 7.192 
| leader_title6 = ٻاڦ جي حرارت 
| leader_name6 = 379 ڪلو جول في مول
| postal_code_type = 
| postal_code = 
| area_code_type = 
| area_code = 
| subdivision_type2 = ايٽمي وزن (A) a.m.u.
| subdivision_type3 = گروپ
| subdivision_type4 = سيريز
| subdivision_type5 = بلاڪ
| subdivision_type6 = اليڪٽران جي ترتيب
| subdivision_name2 = 51.9961
| subdivision_name3 = VI A (منتقلي تت)
| subdivision_name4 = 4
| subdivision_name5 = d-block
| subdivision_name6 = 4s1 3d5 [[آرگون|Ar]]
| established_title1 = معياري دٻا ۽ گرميء پد تي حالت
| established_date1 = ٺوس (solid)
| established_title2 = ايٽمي ريڊيس
| established_date2 = 124 پيڪو ميٽر
| established_title3 = آڪسائيڊيشن نمبر
| established_date3 = +2 (عام)،-2،-1، 0، +1،+3،+4
| extinct_title = گھاٽائي (عام گرميء پد تي)
| extinct_date = 7.192 گرام في ڪعبي سينٽي ميٽر 
| named_for = ?
| demographics_type1 = ٻاڦ جي حرارت (في مول)
| demographics1_title1 = 347 ڪلو جول 
| demographics_type2 = 
| demographics2_title1 = 
| postal2_code_type = 
| postal2_code = 
}}


[[File:Motorcycle Reflections bw edit.jpg|thumb|&quot;ڪروم پليٽڊ&quot; موٽرسائيڪل جا حصا، ڪروميم جي آرائشي پرت سان پليٽنگ ٿيل]] 

''' ڪروميئم''' (Chromium) هڪ ڪيميائي تت  آهي جن جو نشان &quot;Cr&quot; ۽ ايٽمي نمبر &quot;24&quot; آهي.
اهو گروپ 6 جو پهريون عنصر آهي. اها هڪ سائو، چمڪندڙ، سخت، ۽ ڀُرندڙ منتقلي ڌاتو آهي.

ڪروميم کي ان جي اعلي سنکنرن جي مزاحمت ۽ سختي لاءِ قدر ڪيو ويندو آهي. اسٽيل جي پيداوار ۾ هڪ اهم ترقي اها دريافت هئي ته اسٽيل کي اسٽينلیس اسٽيل ٺاهڻ لاءِ ڌاتو ڪروميم شامل ڪري سنکنرن ۽ رنگت جي خلاف انتهائي مزاحمتي بڻائي سگهجي ٿو. اسٽينلیس اسٽيل ۽ ڪروم پليٽنگ (ڪروميم سان اليڪٽروپليٽنگ) گڏجي تجارتي استعمال جو %85 شامل آهن. ڪروميم کي هڪ ڌاتو جي طور تي پڻ تمام گهڻو قدر ڪيو ويندو آهي جيڪو خراب ٿيڻ جي مزاحمت ڪندي انتهائي پالش ڪرڻ جي قابل آهي. پالش ٿيل ڪروميم نظر ايندڙ اسپيڪٽرم جو تقريباً 70٪، ۽ انفراريڊ روشني جو تقريباً 90٪ عڪاسي ڪري ٿو. عنصر جو نالو يوناني لفظ χρῶμα، ڪروما، جنهن جي معنيٰ آهي رنگ، مان نڪتل آهي ڇاڪاڻ ته ڪيترائي ڪروميم مرکبات شدت سان رنگيل آهن.

ڪروميم جي صنعتي پيداوار ڪرومائيٽ جي معدنيات (گهڻو ڪري FeCr2O4) مان ٿيندي آهي ته جيئن ايلومينٿرمڪ يا سليڪوٿرمڪ رد عملن ذريعي فيروڪروميم، هڪ لوهه-ڪروميم مصر، پيدا ٿئي. پوءِ فيروڪروميم کي اسٽينلیس اسٽيل جهڙا مصر پيدا ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. خالص ڪروميم ڌاتو هڪ مختلف عمل ذريعي پيدا ڪيو ويندو آهي: لوهه کان الڳ ڪرڻ لاءِ ڪرومائيٽ کي روسٽنگ ۽ ليچنگ، ان کان پوءِ ڪاربان ۽ پوءِ ايلومينيم سان گهٽتائي.


'''Chromium''' is a [[chemical element]]; it has the [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Cr''' and [[atomic number]] 24. It is the first element in [[Group 6 element|group 6]]. It is a steely-grey, [[Luster (mineralogy)|lustrous]], hard, and brittle [[transition metal]].&lt;ref&gt;{{cite journal|last1 = Brandes|first1 = EA|last2 = Greenaway|first2 = HT|last3 = Stone|first3 = HEN|s2cid = 4221048|date = 1956|title = Ductility in Chromium|journal = Nature|volume = 178|issue = 4533|doi = 10.1038/178587a0|page = 587|bibcode = 1956Natur.178..587B|doi-access = free}}&lt;/ref&gt;

Chromium is valued for its high [[corrosion]] resistance and [[hardness]]. A major development in steel production was the discovery that steel could be made highly resistant to corrosion and discoloration by adding metallic chromium to form [[stainless steel]]. Stainless steel and [[chrome plating]] ([[electroplating]] with chromium) together comprise 85% of the commercial use. Chromium is also greatly valued as a [[metal]] that is able to be highly [[polishing|polished]] while resisting [[tarnish]]ing. Polished chromium reflects almost 70% of the [[visible spectrum]], and almost 90% of [[infrared|infrared light]].&lt;ref name = &quot;NIST specular reflection&quot;&gt;{{cite web|last1 = Coblentz|first1 = WW|last2 = Stair|first2 = R|title = Reflecting power of beryllium, chromium, and several other metals|url = https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/jres/2/jresv2n2p343_A2b.pdf|website = National Institute of Standards and Technology|publisher = NIST Publications|access-date = 11 October 2018|archive-date = 27 April 2020|archive-url = https://web.archive.org/web/20200427201104/https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/jres/2/jresv2n2p343_A2b.pdf|url-status = live}}&lt;/ref&gt; The name of the element is derived from the [[Ancient Greek|Greek]] word χρῶμα, ''chrōma'', meaning [[color]],&lt;ref&gt;[https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3Dxrw%3Dma χρῶμα] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210422204843/http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=xrw=ma |date=22 April 2021 }}, Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', on Perseus&lt;/ref&gt; because many chromium compounds are intensely colored.

Industrial production of chromium proceeds from [[chromite]] ore (mostly FeCr&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;4&lt;/sub&gt;) to produce [[ferrochromium]], an iron-chromium alloy, by means of [[aluminothermic reaction|aluminothermic]] or [[silicothermic reaction]]s. Ferrochromium is then used to produce alloys such as stainless steel. Pure chromium metal is produced by a different process: [[Roasting (metallurgy)|roasting]] and [[Leaching (metallurgy)|leaching]] of chromite to separate it from iron, followed by reduction with [[carbon]] and then [[aluminium]].

[[Trivalent]] chromium (Cr(III)) occurs naturally in many foods and is sold as a [[dietary supplement]], although there is insufficient evidence that dietary chromium provides nutritional benefit to people.&lt;ref name=&quot;ods&quot;&gt;{{cite web |title=Chromium |url=https://ods.od.nih.gov/factsheets/Chromium-HealthProfessional/ |publisher=Office of Dietary Supplements, US National Institutes of Health |access-date=17 October 2024 |date=2 June 2022}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lpi&quot;&gt;{{cite web |title=Chromium |url=https://lpi.oregonstate.edu/mic/minerals/chromium |publisher=Micronutrient Information Center, Linus Pauling Institute, Oregon State University, Corvallis |access-date=17 October 2024 |date=January 2024}}&lt;/ref&gt; In 2014, the [[European Food Safety Authority]] concluded that research on dietary chromium did not justify it to be recognized as an essential [[nutrient]].&lt;ref name=&quot;efsa&quot;&gt;{{cite journal|url = https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2014.3845|title = Scientific Opinion on Dietary Reference Values for Chromium| journal=EFSA Journal |date = 18 September 2014| volume=12 | issue=10 | page=3845 |access-date = 17 October 2024|publisher = European Food Safety Authority| doi=10.2903/j.efsa.2014.3845 }}&lt;/ref&gt;

While chromium metal and Cr(III) ions are considered non-toxic, chromate and its derivatives, often called &quot;[[hexavalent chromium]]&quot;, is toxic and [[carcinogenic]]. According to the European Chemicals Agency (ECHA), [[chromium trioxide]] that is used in industrial electroplating processes is a &quot;substance of very high concern&quot; (SVHC).&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Substance Information – ECHA|url=https://echa.europa.eu/substance-information/-/substanceinfo/100.014.189|access-date=2022-01-17|website=echa.europa.eu|language=en-GB|archive-date=23 November 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20211123202221/https://echa.europa.eu/substance-information/-/substanceinfo/100.014.189|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتو]]</text>
      <sha1>6cobok6vhem5qb1uko7gzbq7n5xyxks</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيميائي عنصرن جي فهرست</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82548</id>
    <revision>
      <id>318977</id>
      <parentid>318651</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:53:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>318977</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15842" sha1="iu1a760nhn9hoz0nxvtei6p2vy3dn62" xml:space="preserve">{{Short description|none}}
اڄا تائين 118 '''ڪيميائي عنصرن''' (Chemical Elements) جي سڃاڻپ ڪئي وئي آهي ۽ پيور ۽ اپلائيڊ ڪيمسٽري جي بين الاقوامي يونين (IUPAC) طرفان سرڪاري طور تي انهن کي نالا ڏنا ويا آهن. هڪ ڪيميائي عنصر، جنهن کي اڪثر ڪري صرف هڪ عنصر سڏيو ويندو آهي، هڪ قسم جو ايٽم آهي جنهن جي ايٽمي مرڪز ۾ پروٽان جو هڪ مخصوص تعداد هوندو آهي، جن کي ايٽمي نمبر (Z) چئبو آهي.&lt;ref&gt;{{GoldBookRef|title=chemical element|file=C01022}}&lt;/ref&gt;
[[File:Colour_18-col_PT_with_labels.png]]

عنصرن جي دوري جدول سڀني 118 عنصرن جي وضاحت جي هڪ بصري شڪل آهي، جن جي تاريخ ۽ اصول جديد ڪيميا جي بنيادي ترقي مان هڪ هئا. اها انهن عنصرن جي ڪيميائي خاصيتن جي لحاظ کان هڪ جدولي ترتيب آهي، جيڪا عام طور تي مڪمل عنصر جي نالن جي جاءِ تي مختصر ڪيميائي علامتون استعمال ڪندي آهي.

هيٺ ڏنل فهرست پڻ مفيد آهي. اها فھرست به دوري جدول وانگر، عنصرن کي انهن جي ايٽم ۾ پروٽان جي تعداد جي لحاظ کان منظم ڪري ٿي. اها هن عنصرن ۽ هنن جي ايٽمن جي ٻين خاصيتن، جهڙوڪ ايٽم جي وزن (Atomic Mass)، گھاٽائي ۽ برقي منفيت، جي ڄاڻ پڻ ڏئي ٿي.

==فهرست==	 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot;
|-
!ايٽمي نمبر (Z)
! نشان 
! نالو
! ايٽمي ماس (amu)
! گروپ
! گھاٽائي&lt;br&gt;(g/cm3)
! حالت (STP تي)
|-
|1
|H
|align=&quot;right&quot;|[[ھائڊروجن]]
|align=&quot;left&quot;|1.0080
|1
|align=&quot;left&quot;|0.00008988
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|2
|He
|align=&quot;right&quot;|[[هيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|4.0026
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0001785
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|3	
|Li	
|[[لٿيئم|ليٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|6.94
|1
|align=&quot;left&quot;|0.534
|گئس
|-
|4	
|Be	
|[[بيريليئم]]	
|align=&quot;left&quot;|9.012
|2	
|align=&quot;left&quot;|1.85
|سالڊ 
|-
|5	
|B	
|[[بورون]]	
|align=&quot;left&quot;|10.81
|13	
|align=&quot;left&quot;|2.34
|سالڊ 
|-
|6	
|C	
|[[ڪاربان]]		
|align=&quot;left&quot;|12.011
|14	
|align=&quot;left&quot;|2.267
|سالڊ 
|-
|7	
|N	
|[[نائٽروجن]]		
|align=&quot;left&quot;|14.007
|15	
|align=&quot;left&quot;|0.0012506
|گئس
|-	
|8	
|O	
|[[آڪسيجن]]	
|align=&quot;left&quot;|15.999
|16	
|align=&quot;left&quot;|0.001429
|گئس
|-
|9	
|F	
|[[فلورين]]
|align=&quot;left&quot;|18.998	
|17
|align=&quot;left&quot;|0.001696
|گئس
|-
|10	
|Ne	
|[[نيون]]
|align=&quot;left&quot;|20.180
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0009002
|گئس
|- 	
|11	
|Na	
|[[سوڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|22.990	
|1
|align=&quot;left&quot;|0.968
|سالڊ 
|-
|12	
|Mg	
|[[ميگنيشيئم]]
|align=&quot;left&quot;|24.305
|2
|align=&quot;left&quot;|1.738
|سالڊ 
|-	
|13	
|Al	
|[[ايليومينيم|ايلومينيم]]	
|align=&quot;left&quot;|26.982
|13
|align=&quot;left&quot;|2.70
|سالڊ 
|- 
|14	
|Si	
|[[سليڪان]]
|align=&quot;left&quot;|28.085
|14 
|align=&quot;left&quot;|2.3290
|سالڊ
|- 
|15	
|P	
|[[فاسفورس]]	
|align=&quot;left&quot;|30.974
|15
|align=&quot;left&quot;|1.823
|سالڊ 
|-
|16	
|S	
|[[گندرف|سلفر]]		
|align=&quot;left&quot;|32.06	
|16
|align=&quot;left&quot;|2.07
|سالڊ 
|-
|17	
|Cl	
|[[ڪلورين]]	
|align=&quot;left&quot;|35.45
|17
|align=&quot;left&quot;|0.0032
|گئس
|-
|18	
|Ar	
|[[آرگون]]	
|align=&quot;left&quot;|39.95
|18
|align=&quot;left&quot;|0.001784
|گئس
|-
|19	
|K	
|[[پوٽاشيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|39.098
|1
|align=&quot;left&quot;|0.89
|سالڊ 
|-
|20	
|Ca	
|[[ڪيلشم|ڪئلشيم]]		
|align=&quot;left&quot;|40.078
|2
|align=&quot;left&quot;|1.55
|سالڊ 
|-
|21	
|Sc	
|[[اسڪينڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|44.956
|3
|align=&quot;left&quot;|2.985
|سالڊ 
|-
|22	
|Ti	
|[[ٽائيٽانيئم]]
|align=&quot;left&quot;|47.867
|4
|align=&quot;left&quot;|4.506
|سالڊ
|-	
|23	
|V	
|[[وينئڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|50.942
|5
|align=&quot;left&quot;|6.11
|سالڊ 
|-
|24	
|Cr	
|[[ڪروميئم]]
|align=&quot;left&quot;|51.996	
|6
|align=&quot;left&quot;|7.15	
|سالڊ 
|-
|25	
|Mn	
|[[مينگانيز]]		
|align=&quot;left&quot;|54.938
|7
|align=&quot;left&quot;|7.21
|سالڊ 
|-
|26	
|Fe	
|[[لوھ|آئرن]]		
|align=&quot;left&quot;|55.845
|8
|align=&quot;left&quot;|7.874
|سالڊ
|- 
|27	
|Co	
|[[ڪوبالٽ]]		
|align=&quot;left&quot;|58.933	
|9
|align=&quot;left&quot;|8.90
|سالڊ
|- 
|28	
|Ni	
|[[نڪل]]	
|align=&quot;left&quot;|58.693
|10
|align=&quot;left&quot;|8.908
|سالڊ 
|-
|29	
|Cu	
|[[ٽامو|ڪاپر]]
|align=&quot;left&quot;|63.546
|11
|align=&quot;left&quot;|8.96
|سالڊ 
|-
|30	
|Zn	
|[[جست|زنڪ]]		
|align=&quot;left&quot;|65.38
|12
|align=&quot;left&quot;|7.14
|سالڊ 
|-
|31	
|Ga	
|[[گئليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|69.723
|13
|align=&quot;left&quot;|5.91
|سالڊ 
|-
|32	
|Ge	
|[[جرمئنيئم]]
|align=&quot;left&quot;|72.630
|14
|align=&quot;left&quot;|5.323
|سالڊ 
|-
|33	
|As	
|[[آرسينڪ]]
|align=&quot;left&quot;|74.922
|15
|align=&quot;left&quot;|5.727
|سالڊ 
|-
|34	
|Se	
|[[سيلينيم|سيلينيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|78.971
|16
|align=&quot;left&quot;|4.81
|سالڊ 
|-
|35
|Br
|[[برومين]]
|align=&quot;left&quot;|79.904
|17
|align=&quot;left&quot;|3.1028
|مايع
|-
|36	
|Kr	
|[[ڪرپٽن]]		
|align=&quot;left&quot;|83.798
|18	
|align=&quot;left&quot;|0.003749
|گئس
|-
|37	
|Rb	
|[[روبيڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|85.468
|1
|align=&quot;left&quot;|1.532
|سالڊ 
|-	
|38	
|Sr	
|[[اسٽرونشيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|87.62
|2
|align=&quot;left&quot;|2.64	
|سالڊ 
|-	
|39	
|Y	
|[[ايٽريم]]	
|align=&quot;left&quot;|88.906
|3
|align=&quot;left&quot;|4.472
|سالڊ 
|-
|40	
|Zr	
|[[زرڪونيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|91.224
|4
|align=&quot;left&quot;|6.52
|سالڊ 
|- 
|41	
|Nb	
|[[نايوبيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|92.906	
|5
|align=&quot;left&quot;|8.57	
|سالڊ 
|-
|42	
|Mo	
|[[مولبڊينم]]	
|align=&quot;left&quot;|95.95	
|6
|align=&quot;left&quot;|
10.28	
|سالڊ 
|-
|43	
|Tc	
|[[ٽيڪنيشيئم]]
|align=&quot;left&quot;|97
|7
|align=&quot;left&quot;|11
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''سالڊ (زوال)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|44	
|Ru	
|[[روٿينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|101.07
|8
|align=&quot;left&quot;|12.45
|سالڊ 
|-
|45	
|Rh	
|[[روڊيم|روڊيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|102.91
|9
|align=&quot;left&quot;|12.41
|سالڊ 
|-	
|46	
|Pd	
|[[پلاڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|106.42
|10
|align=&quot;left&quot;|12.023
|سالڊ
|- 	
|47	
|Ag	
|[[چاندي|سلور]]
|align=&quot;left&quot;|107.87
|11
|align=&quot;left&quot;|10.49	
|سالڊ 
|-
|48	
|Cd	
|[[ڪيڊميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|112.41
|12
|align=&quot;left&quot;|8.65	
|سالڊ 
|-
|49
|In	
|[[انڊيم|انڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|114.82
|13
|align=&quot;left&quot;|7.31	
|سالڊ 
|-
|50
|Sn	
|[[ٽين|ٽن]]	
|align=&quot;left&quot;|118.71
|14
|align=&quot;left&quot;|7.265	
|سالڊ 
|-
|51	
|Sb	
|[[اينٽيمني]]	
|align=&quot;left&quot;|121.76
|15
|align=&quot;left&quot;|6.697
|سالڊ 
|-
|52	
|Te	
|[[ٽيلريئم|ٽيليوريم]]	
|align=&quot;left&quot;|127.60
|16
|align=&quot;left&quot;|6.24
|سالڊ 
|-
|53
|I	
|[[آيوڊين]]		
|align=&quot;left&quot;|126.90	
|17
|align=&quot;left&quot;|4.933	
|سالڊ 
|-
|54	
|Xe	
|[[زينون]]	
|align=&quot;left&quot;|131.29
|18
|align=&quot;left&quot;|0.005894
|گئس
|-	
|55	
|Cs	
|[[سيزيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|132.91
|1
|align=&quot;left&quot;|1.93
|سالڊ 
|-
|56
|Ba	
|[[بيريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|137.33
|2
|align=&quot;left&quot;|3.51	
|سالڊ 
|-
|57
|La	
|[[لنٿانم]]
|align=&quot;left&quot;|138.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.162	
|سالڊ 
|-
|58	
|Ce	
|[[سئريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|140.12
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.770	
|سالڊ 
|-
|59	
|Pr	
|[[پراسيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|140.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.77	
|سالڊ 
|-
|60	
|Nd	
|[[نيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|144.24
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.01	
|سالڊ 
|-
|61
|Pm	
|[[پرومئٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|145
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.26
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|62
|Sm	
|[[سماريئم]]
|align=&quot;left&quot;|150.36
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.52
|سالڊ 
|-
|63
|Eu	
|[[يورپيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|151.96
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|5.244	
|سالڊ 
|-
|64	
|Gd	
|[[گڊوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|157.25
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|7.90
|سالڊ 
|-
|65	
|Tb	
|[[ٽيربيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|158.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.23
|سالڊ 
|-
|66	
|Dy	
|[[ڊسپروسيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|162.50
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.540
|سالڊ 
|-
|67	
|Ho	
|[[هولميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|164.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.79
|سالڊ 
|-
|68	
|Er	
|[[اربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|167.26
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.066
|سالڊ 
|-	
|69
|Tm	
|[[ٿوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|168.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.32
|سالڊ 
|-
|70	
|Yb	
|[[اٽربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|173.05
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.90
|سالڊ 
|-
|71	
|Lu	
|[[لٽئٽيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|174.97
|3
|align=&quot;left&quot;|9.841
|سالڊ 
|-
|72	
|Hf	
|[[هئفنيئم]]
|align=&quot;left&quot;|178.49
|4
|align=&quot;left&quot;|13.31
|سالڊ 
|-	
|73	
|Ta	
|[[ٽئنٽالم]]
|align=&quot;left&quot;|180.95
|5
|align=&quot;left&quot;|16.69
|سالڊ 
|-	
|74	
|W	
|[[ٽنگسٽين|ٽنگسٽن]]
|align=&quot;left&quot;|183.84
|6	
|align=&quot;left&quot;|19.25	
|سالڊ 
|-
|75	
|Re	
|[[رئنيئم|رينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|186.21
|7
|align=&quot;left&quot;|21.02
|سالڊ 
|-
|76	
|Os	
|[[اوسميئم]]		
|align=&quot;left&quot;|190.23
|8	
|align=&quot;left&quot;|22.59
|سالڊ 
|-
|77	
|Ir	
|[[ايريڊيم|اريڊيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|192.22
|9
|align=&quot;left&quot;|22.56
|سالڊ 
|-
|78	
|Pt	
|[[پلاٽينيم|پلاٽينيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|195.08
|10
|align=&quot;left&quot;|21.45
|سالڊ
|-
|79	
|Au	
|[[سون|گولڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|196.97
|11
|align=&quot;left&quot;|19.3
|سالڊ 
|-
|80	
|Hg	
|[[پارو|مرڪري]]		
|align=&quot;left&quot;|200.59
|12
|align=&quot;left&quot;|13.534
|مايع 
|-
|81	
|Tl	
|[[ٿئليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|204.38
|13
|align=&quot;left&quot;|11.85	
|سالڊ 
|-
|82	
|Pb	
|[[شيھو|ليڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|207.2
|14
|align=&quot;left&quot;|11.34
|سالڊ 
|-
|83	
|Bi	
|[[بسمٿ]]	
|align=&quot;left&quot;|208.98	
|15
|align=&quot;left&quot;|9.78	
|سالڊ 
|-
|84	
|Po	
|[[پولونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|209
|16
|align=&quot;left&quot;|9.196
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|85	
|At	
|[[ايسٽئٽن]]		
|align=&quot;left&quot;|210
|17
|align=&quot;left&quot;|8.91-8.95
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|86	
|Rn	
|[[ريڊون]]	
|align=&quot;left&quot;|222
|18
|align=&quot;left&quot;|0.00973	
|گئس&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|87	
|Fr	
|[[فرانسيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|223
|1
|align=&quot;left&quot;|2.48
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|88
|Ra	
|[[ريڊيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|226
|2
|align=&quot;left&quot;|5.5	
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|89	
|Ac	
|[[ايڪٽينيئم|اڪٽينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|227
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|10
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|90	
|Th	
|[[ٿوريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|232.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.7
|سالڊ 
|-
|91	
|Pa	
|[[پروٽيڪٽينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|231.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.37
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|92	
|U	
|[[يورينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|238.03	
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.1
|سالڊ 
|-
|93	
|Np	
|[[نيپچونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|237
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|20.45
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|94	
|Pu	
|[[پلوٽونيم|پلوٽونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|244
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.85
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|95	
|Am	
|[[آمريڪيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|243
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|96	
|Cm	
|[[ڪيوريم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|97	
|Bk	
|[[برڪيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|14.78
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|98
|Cf	
|[[ڪيليفورنيم]]
|align=&quot;left&quot;|251
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|99	
|Es	
|[[آئنسٽائنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|252
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.84
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|100	
|Fm	
|[[فرميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|257
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic
unknown phase)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|101	
|Md	
|[[مينڊليويم]]	
|align=&quot;left&quot;|258
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|10.3
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|102	
|No	
|[[نوبيليم]]
|align=&quot;left&quot;|259
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|103
|Lr	
|[[لارينسيئم]]
|align=&quot;left&quot;|266
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|104
|Rf	
|[[رٿرفورڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|17
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|105
|Db	
|[[ڊبنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|268
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|21.6
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|106	
|Sg	
|[[شيبورجيئم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|23
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|107
|Bh	
|[[بوهريم]]	
|align=&quot;left&quot;|270
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|26
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|108
|Hs	
|[[هئزيئم]]
|align=&quot;left&quot;|271
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|109	
|Mt	
|[[ميٽنريم]]
|align=&quot;left&quot;|278
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|110
|Ds	
|[[ڊرمسٽاڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|281
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|111
|Rg	
|[[روئنٽجينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|282
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|22
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|112	
|Cn	
|[[ڪوپرنيڪيم]]	
|align=&quot;left&quot;|285
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|113
|Nh	
|[[نيهونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|286
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|16
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|114	
|Fl	
|[[فليروويئم]]
|align=&quot;left&quot;|289
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|115	
|Mc	
|[[ماسڪوويئم]]
|align=&quot;left&quot;|290
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|116
|Lv	
|[[ليورموريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|293
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|117
|Ts	
|[[ٽينيسائن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|118	
|Og	
|[[اوگانيسن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|}

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]
* [[ڪيميائي عنصرن جي فهرست]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
*[http://www.thingsmadethinkable.com/item/atoms.php Atoms made thinkable], an interactive visualisation of the elements allowing physical and chemical properties of the elements to be compared

{{Periodic table (navbox)}}
{{Navbox periodic table}}

[[Category:Lists of chemical elements| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فهرستون]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:سائنس-سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>iu1a760nhn9hoz0nxvtei6p2vy3dn62</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318978</id>
      <parentid>318977</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:54:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318978</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15794" sha1="maaiclxknoedmbwkkvqnccxz7for5gj" xml:space="preserve">{{Short description|none}}
اڄا تائين 118 '''ڪيميائي عنصرن''' (Chemical Elements) جي سڃاڻپ ڪئي وئي آهي ۽ پيور ۽ اپلائيڊ ڪيمسٽري جي بين الاقوامي يونين (IUPAC) طرفان سرڪاري طور تي انهن کي نالا ڏنا ويا آهن. هڪ ڪيميائي عنصر، جنهن کي اڪثر ڪري صرف هڪ عنصر سڏيو ويندو آهي، هڪ قسم جو ايٽم آهي جنهن جي ايٽمي مرڪز ۾ پروٽان جو هڪ مخصوص تعداد هوندو آهي، جن کي ايٽمي نمبر (Z) چئبو آهي.&lt;ref&gt;{{GoldBookRef|title=chemical element|file=C01022}}&lt;/ref&gt;
[[File:Colour_18-col_PT_with_labels.png]]

عنصرن جي دوري جدول سڀني 118 عنصرن جي وضاحت جي هڪ بصري شڪل آهي، جن جي تاريخ ۽ اصول جديد ڪيميا جي بنيادي ترقي مان هڪ هئا. اها انهن عنصرن جي ڪيميائي خاصيتن جي لحاظ کان هڪ جدولي ترتيب آهي، جيڪا عام طور تي مڪمل عنصر جي نالن جي جاءِ تي مختصر ڪيميائي علامتون استعمال ڪندي آهي.

هيٺ ڏنل فهرست پڻ مفيد آهي. اها فھرست به دوري جدول وانگر، عنصرن کي انهن جي ايٽم ۾ پروٽان جي تعداد جي لحاظ کان منظم ڪري ٿي. اها هن عنصرن ۽ هنن جي ايٽمن جي ٻين خاصيتن، جهڙوڪ ايٽم جي وزن (Atomic Mass)، گھاٽائي ۽ برقي منفيت، جي ڄاڻ پڻ ڏئي ٿي.

==فهرست==	 
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; style=&quot;text-align:right&quot;
|-
!ايٽمي نمبر (Z)
! نشان 
! نالو
! ايٽمي ماس (amu)
! گروپ
! گھاٽائي&lt;br&gt;(g/cm3)
! حالت (STP تي)
|-
|1
|H
|align=&quot;right&quot;|[[ھائڊروجن]]
|align=&quot;left&quot;|1.0080
|1
|align=&quot;left&quot;|0.00008988
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|2
|He
|align=&quot;right&quot;|[[هيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|4.0026
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0001785
|align=&quot;right&quot;|گئس
|-
|3	
|Li	
|[[لٿيئم|ليٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|6.94
|1
|align=&quot;left&quot;|0.534
|گئس
|-
|4	
|Be	
|[[بيريليئم]]	
|align=&quot;left&quot;|9.012
|2	
|align=&quot;left&quot;|1.85
|سالڊ 
|-
|5	
|B	
|[[بورون]]	
|align=&quot;left&quot;|10.81
|13	
|align=&quot;left&quot;|2.34
|سالڊ 
|-
|6	
|C	
|[[ڪاربان]]		
|align=&quot;left&quot;|12.011
|14	
|align=&quot;left&quot;|2.267
|سالڊ 
|-
|7	
|N	
|[[نائٽروجن]]		
|align=&quot;left&quot;|14.007
|15	
|align=&quot;left&quot;|0.0012506
|گئس
|-	
|8	
|O	
|[[آڪسيجن]]	
|align=&quot;left&quot;|15.999
|16	
|align=&quot;left&quot;|0.001429
|گئس
|-
|9	
|F	
|[[فلورين]]
|align=&quot;left&quot;|18.998	
|17
|align=&quot;left&quot;|0.001696
|گئس
|-
|10	
|Ne	
|[[نيون]]
|align=&quot;left&quot;|20.180
|18
|align=&quot;left&quot;|0.0009002
|گئس
|- 	
|11	
|Na	
|[[سوڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|22.990	
|1
|align=&quot;left&quot;|0.968
|سالڊ 
|-
|12	
|Mg	
|[[ميگنيشيئم]]
|align=&quot;left&quot;|24.305
|2
|align=&quot;left&quot;|1.738
|سالڊ 
|-	
|13	
|Al	
|[[ايليومينيم|ايلومينيم]]	
|align=&quot;left&quot;|26.982
|13
|align=&quot;left&quot;|2.70
|سالڊ 
|- 
|14	
|Si	
|[[سليڪان]]
|align=&quot;left&quot;|28.085
|14 
|align=&quot;left&quot;|2.3290
|سالڊ
|- 
|15	
|P	
|[[فاسفورس]]	
|align=&quot;left&quot;|30.974
|15
|align=&quot;left&quot;|1.823
|سالڊ 
|-
|16	
|S	
|[[گندرف|سلفر]]		
|align=&quot;left&quot;|32.06	
|16
|align=&quot;left&quot;|2.07
|سالڊ 
|-
|17	
|Cl	
|[[ڪلورين]]	
|align=&quot;left&quot;|35.45
|17
|align=&quot;left&quot;|0.0032
|گئس
|-
|18	
|Ar	
|[[آرگون]]	
|align=&quot;left&quot;|39.95
|18
|align=&quot;left&quot;|0.001784
|گئس
|-
|19	
|K	
|[[پوٽاشيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|39.098
|1
|align=&quot;left&quot;|0.89
|سالڊ 
|-
|20	
|Ca	
|[[ڪيلشم|ڪئلشيم]]		
|align=&quot;left&quot;|40.078
|2
|align=&quot;left&quot;|1.55
|سالڊ 
|-
|21	
|Sc	
|[[اسڪينڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|44.956
|3
|align=&quot;left&quot;|2.985
|سالڊ 
|-
|22	
|Ti	
|[[ٽائيٽانيئم]]
|align=&quot;left&quot;|47.867
|4
|align=&quot;left&quot;|4.506
|سالڊ
|-	
|23	
|V	
|[[وينئڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|50.942
|5
|align=&quot;left&quot;|6.11
|سالڊ 
|-
|24	
|Cr	
|[[ڪروميئم]]
|align=&quot;left&quot;|51.996	
|6
|align=&quot;left&quot;|7.15	
|سالڊ 
|-
|25	
|Mn	
|[[مينگانيز]]		
|align=&quot;left&quot;|54.938
|7
|align=&quot;left&quot;|7.21
|سالڊ 
|-
|26	
|Fe	
|[[لوھ|آئرن]]		
|align=&quot;left&quot;|55.845
|8
|align=&quot;left&quot;|7.874
|سالڊ
|- 
|27	
|Co	
|[[ڪوبالٽ]]		
|align=&quot;left&quot;|58.933	
|9
|align=&quot;left&quot;|8.90
|سالڊ
|- 
|28	
|Ni	
|[[نڪل]]	
|align=&quot;left&quot;|58.693
|10
|align=&quot;left&quot;|8.908
|سالڊ 
|-
|29	
|Cu	
|[[ٽامو|ڪاپر]]
|align=&quot;left&quot;|63.546
|11
|align=&quot;left&quot;|8.96
|سالڊ 
|-
|30	
|Zn	
|[[جست|زنڪ]]		
|align=&quot;left&quot;|65.38
|12
|align=&quot;left&quot;|7.14
|سالڊ 
|-
|31	
|Ga	
|[[گئليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|69.723
|13
|align=&quot;left&quot;|5.91
|سالڊ 
|-
|32	
|Ge	
|[[جرمئنيئم]]
|align=&quot;left&quot;|72.630
|14
|align=&quot;left&quot;|5.323
|سالڊ 
|-
|33	
|As	
|[[آرسينڪ]]
|align=&quot;left&quot;|74.922
|15
|align=&quot;left&quot;|5.727
|سالڊ 
|-
|34	
|Se	
|[[سيلينيم|سيلينيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|78.971
|16
|align=&quot;left&quot;|4.81
|سالڊ 
|-
|35
|Br
|[[برومين]]
|align=&quot;left&quot;|79.904
|17
|align=&quot;left&quot;|3.1028
|مايع
|-
|36	
|Kr	
|[[ڪرپٽن]]		
|align=&quot;left&quot;|83.798
|18	
|align=&quot;left&quot;|0.003749
|گئس
|-
|37	
|Rb	
|[[روبيڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|85.468
|1
|align=&quot;left&quot;|1.532
|سالڊ 
|-	
|38	
|Sr	
|[[اسٽرونشيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|87.62
|2
|align=&quot;left&quot;|2.64	
|سالڊ 
|-	
|39	
|Y	
|[[ايٽريم]]	
|align=&quot;left&quot;|88.906
|3
|align=&quot;left&quot;|4.472
|سالڊ 
|-
|40	
|Zr	
|[[زرڪونيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|91.224
|4
|align=&quot;left&quot;|6.52
|سالڊ 
|- 
|41	
|Nb	
|[[نايوبيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|92.906	
|5
|align=&quot;left&quot;|8.57	
|سالڊ 
|-
|42	
|Mo	
|[[مولبڊينم]]	
|align=&quot;left&quot;|95.95	
|6
|align=&quot;left&quot;|
10.28	
|سالڊ 
|-
|43	
|Tc	
|[[ٽيڪنيشيئم]]
|align=&quot;left&quot;|97
|7
|align=&quot;left&quot;|11
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''سالڊ (زوال)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|44	
|Ru	
|[[روٿينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|101.07
|8
|align=&quot;left&quot;|12.45
|سالڊ 
|-
|45	
|Rh	
|[[روڊيم|روڊيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|102.91
|9
|align=&quot;left&quot;|12.41
|سالڊ 
|-	
|46	
|Pd	
|[[پلاڊيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|106.42
|10
|align=&quot;left&quot;|12.023
|سالڊ
|- 	
|47	
|Ag	
|[[چاندي|سلور]]
|align=&quot;left&quot;|107.87
|11
|align=&quot;left&quot;|10.49	
|سالڊ 
|-
|48	
|Cd	
|[[ڪيڊميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|112.41
|12
|align=&quot;left&quot;|8.65	
|سالڊ 
|-
|49
|In	
|[[انڊيم|انڊيئم]]
|align=&quot;left&quot;|114.82
|13
|align=&quot;left&quot;|7.31	
|سالڊ 
|-
|50
|Sn	
|[[ٽين|ٽن]]	
|align=&quot;left&quot;|118.71
|14
|align=&quot;left&quot;|7.265	
|سالڊ 
|-
|51	
|Sb	
|[[اينٽيمني]]	
|align=&quot;left&quot;|121.76
|15
|align=&quot;left&quot;|6.697
|سالڊ 
|-
|52	
|Te	
|[[ٽيلريئم|ٽيليوريم]]	
|align=&quot;left&quot;|127.60
|16
|align=&quot;left&quot;|6.24
|سالڊ 
|-
|53
|I	
|[[آيوڊين]]		
|align=&quot;left&quot;|126.90	
|17
|align=&quot;left&quot;|4.933	
|سالڊ 
|-
|54	
|Xe	
|[[زينون]]	
|align=&quot;left&quot;|131.29
|18
|align=&quot;left&quot;|0.005894
|گئس
|-	
|55	
|Cs	
|[[سيزيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|132.91
|1
|align=&quot;left&quot;|1.93
|سالڊ 
|-
|56
|Ba	
|[[بيريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|137.33
|2
|align=&quot;left&quot;|3.51	
|سالڊ 
|-
|57
|La	
|[[لنٿانم]]
|align=&quot;left&quot;|138.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.162	
|سالڊ 
|-
|58	
|Ce	
|[[سئريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|140.12
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.770	
|سالڊ 
|-
|59	
|Pr	
|[[پراسيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|140.91
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|6.77	
|سالڊ 
|-
|60	
|Nd	
|[[نيوڊائيميئم]]
|align=&quot;left&quot;|144.24
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.01	
|سالڊ 
|-
|61
|Pm	
|[[پرومئٿيئم]]
|align=&quot;left&quot;|145
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.26
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|62
|Sm	
|[[سماريئم]]
|align=&quot;left&quot;|150.36
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.52
|سالڊ 
|-
|63
|Eu	
|[[يورپيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|151.96
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|5.244	
|سالڊ 
|-
|64	
|Gd	
|[[گڊوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|157.25
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|7.90
|سالڊ 
|-
|65	
|Tb	
|[[ٽيربيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|158.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.23
|سالڊ 
|-
|66	
|Dy	
|[[ڊسپروسيئم]]		
|align=&quot;left&quot;|162.50
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.540
|سالڊ 
|-
|67	
|Ho	
|[[هولميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|164.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.79
|سالڊ 
|-
|68	
|Er	
|[[اربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|167.26
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.066
|سالڊ 
|-	
|69
|Tm	
|[[ٿوليئم]]
|align=&quot;left&quot;|168.93
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.32
|سالڊ 
|-
|70	
|Yb	
|[[اٽربيئم]]
|align=&quot;left&quot;|173.05
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|6.90
|سالڊ 
|-
|71	
|Lu	
|[[لٽئٽيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|174.97
|3
|align=&quot;left&quot;|9.841
|سالڊ 
|-
|72	
|Hf	
|[[هئفنيئم]]
|align=&quot;left&quot;|178.49
|4
|align=&quot;left&quot;|13.31
|سالڊ 
|-	
|73	
|Ta	
|[[ٽئنٽالم]]
|align=&quot;left&quot;|180.95
|5
|align=&quot;left&quot;|16.69
|سالڊ 
|-	
|74	
|W	
|[[ٽنگسٽين|ٽنگسٽن]]
|align=&quot;left&quot;|183.84
|6	
|align=&quot;left&quot;|19.25	
|سالڊ 
|-
|75	
|Re	
|[[رئنيئم|رينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|186.21
|7
|align=&quot;left&quot;|21.02
|سالڊ 
|-
|76	
|Os	
|[[اوسميئم]]		
|align=&quot;left&quot;|190.23
|8	
|align=&quot;left&quot;|22.59
|سالڊ 
|-
|77	
|Ir	
|[[ايريڊيم|اريڊيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|192.22
|9
|align=&quot;left&quot;|22.56
|سالڊ 
|-
|78	
|Pt	
|[[پلاٽينيم|پلاٽينيئم]] 	
|align=&quot;left&quot;|195.08
|10
|align=&quot;left&quot;|21.45
|سالڊ
|-
|79	
|Au	
|[[سون|گولڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|196.97
|11
|align=&quot;left&quot;|19.3
|سالڊ 
|-
|80	
|Hg	
|[[پارو|مرڪري]]		
|align=&quot;left&quot;|200.59
|12
|align=&quot;left&quot;|13.534
|مايع 
|-
|81	
|Tl	
|[[ٿئليئم]]		
|align=&quot;left&quot;|204.38
|13
|align=&quot;left&quot;|11.85	
|سالڊ 
|-
|82	
|Pb	
|[[شيھو|ليڊ]]	
|align=&quot;left&quot;|207.2
|14
|align=&quot;left&quot;|11.34
|سالڊ 
|-
|83	
|Bi	
|[[بسمٿ]]	
|align=&quot;left&quot;|208.98	
|15
|align=&quot;left&quot;|9.78	
|سالڊ 
|-
|84	
|Po	
|[[پولونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|209
|16
|align=&quot;left&quot;|9.196
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|85	
|At	
|[[ايسٽئٽن]]		
|align=&quot;left&quot;|210
|17
|align=&quot;left&quot;|8.91-8.95
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|86	
|Rn	
|[[ريڊون]]	
|align=&quot;left&quot;|222
|18
|align=&quot;left&quot;|0.00973	
|گئس&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|87	
|Fr	
|[[فرانسيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|223
|1
|align=&quot;left&quot;|2.48
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(unknown phase from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|88
|Ra	
|[[ريڊيئم]] 
|align=&quot;left&quot;|226
|2
|align=&quot;left&quot;|5.5	
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|89	
|Ac	
|[[ايڪٽينيئم|اڪٽينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|227
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|10
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|90	
|Th	
|[[ٿوريئم]]		
|align=&quot;left&quot;|232.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.7
|سالڊ 
|-
|91	
|Pa	
|[[پروٽيڪٽينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|231.04
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.37
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|92	
|U	
|[[يورينيئم]]
|align=&quot;left&quot;|238.03	
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.1
|سالڊ 
|-
|93	
|Np	
|[[نيپچونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|237
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|20.45
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|94	
|Pu	
|[[پلوٽونيم|پلوٽونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|244
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|19.85
|سالڊ&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(from decay)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|95	
|Am	
|[[آمريڪيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|243
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|96	
|Cm	
|[[ڪيوريم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|97	
|Bk	
|[[برڪيليئم]]
|align=&quot;left&quot;|247
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;	
|align=&quot;left&quot;|14.78
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|98
|Cf	
|[[ڪيليفورنيم]]
|align=&quot;left&quot;|251
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|15.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|99	
|Es	
|[[آئنسٽائنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|252
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|8.84
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic solid )'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|100	
|Fm	
|[[فرميئم]]	
|align=&quot;left&quot;|257
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''(synthetic
unknown phase)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|101	
|Md	
|[[مينڊليويم]]	
|align=&quot;left&quot;|258
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|10.3
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|102	
|No	
|[[نوبيليم]]
|align=&quot;left&quot;|259
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|9.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|103
|Lr	
|[[لارينسيئم]]
|align=&quot;left&quot;|266
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|104
|Rf	
|[[رٿرفورڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|17
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|105
|Db	
|[[ڊبنيئم]]	
|align=&quot;left&quot;|268
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|21.6
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|106	
|Sg	
|[[شيبورجيئم]]
|align=&quot;left&quot;|267
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|23
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|107
|Bh	
|[[بوهريم]]	
|align=&quot;left&quot;|270
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|26
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|108
|Hs	
|[[هئزيئم]]
|align=&quot;left&quot;|271
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-	
|109	
|Mt	
|[[ميٽنريم]]
|align=&quot;left&quot;|278
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|110
|Ds	
|[[ڊرمسٽاڊيم]]
|align=&quot;left&quot;|281
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|27
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|111
|Rg	
|[[روئنٽجينيم]] 	
|align=&quot;left&quot;|282
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|22
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|112	
|Cn	
|[[ڪوپرنيڪيم]]	
|align=&quot;left&quot;|285
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|14
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|113
|Nh	
|[[نيهونيئم]]
|align=&quot;left&quot;|286
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|16
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|114	
|Fl	
|[[فليروويئم]]
|align=&quot;left&quot;|289
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|11.4
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|115	
|Mc	
|[[ماسڪوويئم]]
|align=&quot;left&quot;|290
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|13.5
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|116
|Lv	
|[[ليورموريئم]]	
|align=&quot;left&quot;|293
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|12.9
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|117
|Ts	
|[[ٽينيسائن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''p-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7.1
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|118	
|Og	
|[[اوگانيسن]]
|align=&quot;left&quot;|294
|&lt;small&gt;''f-block''&lt;/small&gt;
|align=&quot;left&quot;|7
|&lt;small&gt;&lt;sup&gt;'''unknown phase (synthetic)'''&lt;/sup&gt;&lt;/small&gt;
|-
|}

==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[دوري جدول]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
*[http://www.thingsmadethinkable.com/item/atoms.php Atoms made thinkable], an interactive visualisation of the elements allowing physical and chemical properties of the elements to be compared

{{Periodic table (navbox)}}
{{Navbox periodic table}}

[[Category:Lists of chemical elements| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فهرستون]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:سائنس-سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>maaiclxknoedmbwkkvqnccxz7for5gj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پريم تنواڻي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82890</id>
    <revision>
      <id>318985</id>
      <parentid>318241</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:20:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>حوالا شامل/بهتر ڪيا</comment>
      <origin>318985</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6785" sha1="5wsuh5b1syjsyucg7yd00htlhxoz65n" xml:space="preserve">{{Infobox writer  
|name = '''پريم تنواڻي'''
| honorific_prefix =  
| honorific_suffix = 
| native_name =  پريم تنواڻي
| image =  
| caption = 
| pseudonym = دادا پريم تنواڻي 
| birth_name = پريم
| birth_date =  
| birth_place = رائيپور
|death_date = 5 جون 2025
| death_place = ڇتيسڳڙھ، انڊيا
| occupation = [[ليکڪ]]، تحقيقدان، ودوان
| nationality = ھندستاني
| alma_mater = 
| subject = 
| notableworks =  سنڌي وياڪرڻ، لسانيات 
| spouse =  
| children =   
| awards = 
| signature = 
| influences = 
| influenced = 
}}
'''پريم تنواڻي'''({{lang-en|Prem Tanwani}}) (وفات: 5 جون 2025ع) سنڌي ٻوليءَ جو هڪ ناليوارو گياني، ليکڪ، محقق، ۽ [[ديوناگري اسڪرپٽ|ديوناگري لپيءَ]] جو سرگرم حامي هو&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.scribd.com/document/353029622/Sindhi-Writers-by-Bhagwan-Bhagchandani|title=Sindhi Writers by Bhagwan Bhagchandani {{!}} PDF {{!}} Sikhism|website=Scribd|language=en|access-date=2025-06-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: سنڌي ليکڪ، ڀڳوان ڀاڳچنداڻي&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://humsari.com/the-legacy-of-dada-prem-tanwani-the-only-scholar-who-revived-the-ancient-civilization-and-language-of-sindh/|title=سنڌ جي پراچين تھذيب ۽ ٻوليءَ کي اجاڳر ڪندڙ يگاني عالم دادا پريم تنواڻيءَ جو وڇوڙو|last=Abro|first=Zahida|date=2025-06-11|website=Humsari|language=en-US|access-date=2025-06-11}}&lt;/ref&gt;. هن سڄي ڄمار سنڌي ٻولي، [[سنڌي ادب|ساھت]]، ثقافت، ۽ قومي سڃاڻپ جي واڌاري لاءِ ارپي ڇڏي. ھو هڪ اهڙو نرالو فڪري ماڻھو هو، جيڪو نه رڳو علمي دنيا ۾، پر سوشل ميڊيا جي ذريعي به سنڌي ماڻھن ۾ ڏاڍو مقبول ۽ قابلِ عزت رهيو.

== جيون خاڪو ==
پريم تنواڻي جو جنم ڀومي هندستان هئي، ۽ ابتدائي زندگيءَ جا گهڻا سال رائپور شهر ۾ گذاريائين، جتي هو هڪ اخبار جو ايڊيٽر ڊيٽر طور ڪم ڪندو رهيو. سندس اصل ڳوٺ لشڪري چانڊيو، ضلعي لاڙڪاڻو، سنڌ آهي، جنهن جي ياترا ڪرڻ سندس وڏي خواهش هئي، جيڪا پوري نه ٿي سگهي.

ورهاڱي کان پوءِ سندس پريوار هندستان لڏپلاڻ ڪري ويو. پوءِ هو رائيپور شهر، ضلعي ۽ رياست [[ڇتيس ڳڙھ|ڇتيسڳڙھ]]، [[ڀارت]] ۾ مستقل طور آباد ٿيو. اتي ئي سندس سڄي زندگي علمي ۽ لساني سيوا ڪندي گذري.
== پيشور زندگي ==
پريم تنواڻي ڪيترائي سال رائيپور ۾ اخبار سان لاڳاپيل رهيو ۽ ايڊيٽر طور ڪم ڪندو رهيو، ان کان پوءِ هن جو ڌيان سنڌي ٻولي، ادب ۽ تحقيق ڏانهن وڌيو، جنھن ۾ پوريءَ ريت پاڻ ارپي ڇڏيو.

== ٻولي ۽ ساھت  سيوا==
پريم تنواڻي سنڌي ٻوليءَ جو وڏو ڄاڻو هيو. پاڻ سنڌي ٻوليءَ جي جديد دور جي انهن نمايان ماڻهن مان هو، جن نه رُڳو ٻوليءَ سان لاڳاپو ڏيکاريو، پر ان کي نئين ٽھيءَ تائين پهچائڻ لاءِ علمي بنيادن تي ڪم ڪيو.
هو خاص طور تي سنڌي ٻولي لاءِ ديوناگري لپيءَ جي وڏي پٺڀرائي ڪندو هو. ان موضوع تي هو بار بار وائيس نوٽس، لکتون، ۽ ٽيڪاٽٻڻي ڪندو هو. سندس آواز، اندازِ بيان ۽ دليل، ٻوليءَ سان سندس پيار جو عڪس هوندا هئا.
ھن ڪيترائي لساني مضمون لکيا، ادبي پرچار ڪئي جيڪا سنڌي ٻوليءَ جي واڌاري لاءِ اھم اثاثو آهي. ان سان گڏوگڏ سنڌي ٻولي، لپي، ۽ ادبي لاڙن تي سندس راءِ سميت سنڌي ادب، لسانيات، ۽ تاريخ بابت هن جي ڄاڻ ادبي حلقن کي گهرو فڪر ڏنو. سندس علمي اظهار خاص طور سوشل ميڊيا ۽ واٽس ايپ ذريعي عام سنڌي ماڻهن تائين پهچندو رهيو.
=== لکيل ڪتاب ===
# سواتنترا سنگرام اور سنڌ ڪا ہوڳدان&lt;ref&gt;https://sanipanhwar.com/uploads/books/2024-08-28_16-34-47_4bf1b589284435338c56e8f046107fcd.pdf&lt;/ref&gt;

== فڪري لاڳاپو ==
دادا پريم تنواڻي سنڌ جي آزادي جو پڪو حامي هو. هو پنهنجي هر نياپي ۽ خطاب ۾ اها ڳالهه ورجائيندو هو ته &quot;ھر سنڌيءَ جو رستو رُڳو سنڌ جو آجپو هجڻ گهرجي&quot;، ۽ هر سنڌيءَ کي پنهنجي حصي جو قومي نڀائڻ گهرجي.&quot;
سندس اهڙي بيباڪ راءِ کيس سنڌ جي آزادي پسند فڪري ڌارائن جو نمايان آواز بڻايو.
== سوشل ميڊيا تي ڪردار ==
پريم جي سوشل ميڊيا وسيلي به تمام سٺي سڃاڻپ هئي. هو ورلڊ سنڌي فورم نالي واٽس ايپ گروپ جو سرگرم رڪن هو، جتي آمريڪا کان انڊونيشيا تائين سنڌي ڄاتل سڃاتل سنڌي ماڻهو شامل هئا. ان فورم جا سڀ ساٿي کيس سڪ سان &quot;دادا پريم&quot; ڪري سڏيندا هئا. هو سدائين فڪري، لساني، ۽ قومي معاملن تي اثرائتي راءِ ڏيندو هو.
== لاڏاڻو ==
پريم تنواڻي 5 جون 2025ع ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. سندس لاڏاڻي جي خبر سنڌي علمي، ادبي ۽ قومي حلقن لاءِ هڪ گھري ويراڳ ڇڏيو.
سندس اڌوري خواهش، جيڪا سڄي زندگي ساڻس رهي، اها هئي سنڌ ۾ اباڻو ڳوٺ لشڪري چانڊيا، لاڙڪاڻي جو درشن ڪرڻ، جيڪا هن سان گڏ دفن ٿي وئي، پر سندس سيوا، فڪر، ۽ آواز سدائين سنڌ جي اتھاس جو ڀاڱو رهندا.
== ورثو ==
پريم تنواڻي سنڌي ٻوليءَ، ديوناگري لپي، ۽ قومي شعور بابت جيڪا شعور جاڳايو، ان کي سدائين ياد ڪيو ويندو.
هو سڄي انسانيت جو خيرخواهه هو، سندس زندگيءَ جو نچوڙ سندس ئي جملي ۾ سمايل آهي، جيڪو ھو پنهنجي نياپن جي پڇاڙيءَ ۾ چوندو هو:
&quot;جيئي سنڌ، جيئي هند، جيئي ساري دنيا!&quot;
== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:سنڌي ليکڪ]]</text>
      <sha1>5wsuh5b1syjsyucg7yd00htlhxoz65n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318986</id>
      <parentid>318985</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:41:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:سنڌي ماڻھو]] [[وڪيپيڊيا:ھاٽ ڪيٽ|ھاٽ ڪيت]] جي مدد سان</comment>
      <origin>318986</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6818" sha1="axfji7ef7qsgl5zsy4wli7mrc9m3e47" xml:space="preserve">{{Infobox writer  
|name = '''پريم تنواڻي'''
| honorific_prefix =  
| honorific_suffix = 
| native_name =  پريم تنواڻي
| image =  
| caption = 
| pseudonym = دادا پريم تنواڻي 
| birth_name = پريم
| birth_date =  
| birth_place = رائيپور
|death_date = 5 جون 2025
| death_place = ڇتيسڳڙھ، انڊيا
| occupation = [[ليکڪ]]، تحقيقدان، ودوان
| nationality = ھندستاني
| alma_mater = 
| subject = 
| notableworks =  سنڌي وياڪرڻ، لسانيات 
| spouse =  
| children =   
| awards = 
| signature = 
| influences = 
| influenced = 
}}
'''پريم تنواڻي'''({{lang-en|Prem Tanwani}}) (وفات: 5 جون 2025ع) سنڌي ٻوليءَ جو هڪ ناليوارو گياني، ليکڪ، محقق، ۽ [[ديوناگري اسڪرپٽ|ديوناگري لپيءَ]] جو سرگرم حامي هو&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://www.scribd.com/document/353029622/Sindhi-Writers-by-Bhagwan-Bhagchandani|title=Sindhi Writers by Bhagwan Bhagchandani {{!}} PDF {{!}} Sikhism|website=Scribd|language=en|access-date=2025-06-06}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;ڪتاب: سنڌي ليکڪ، ڀڳوان ڀاڳچنداڻي&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://humsari.com/the-legacy-of-dada-prem-tanwani-the-only-scholar-who-revived-the-ancient-civilization-and-language-of-sindh/|title=سنڌ جي پراچين تھذيب ۽ ٻوليءَ کي اجاڳر ڪندڙ يگاني عالم دادا پريم تنواڻيءَ جو وڇوڙو|last=Abro|first=Zahida|date=2025-06-11|website=Humsari|language=en-US|access-date=2025-06-11}}&lt;/ref&gt;. هن سڄي ڄمار سنڌي ٻولي، [[سنڌي ادب|ساھت]]، ثقافت، ۽ قومي سڃاڻپ جي واڌاري لاءِ ارپي ڇڏي. ھو هڪ اهڙو نرالو فڪري ماڻھو هو، جيڪو نه رڳو علمي دنيا ۾، پر سوشل ميڊيا جي ذريعي به سنڌي ماڻھن ۾ ڏاڍو مقبول ۽ قابلِ عزت رهيو.

== جيون خاڪو ==
پريم تنواڻي جو جنم ڀومي هندستان هئي، ۽ ابتدائي زندگيءَ جا گهڻا سال رائپور شهر ۾ گذاريائين، جتي هو هڪ اخبار جو ايڊيٽر ڊيٽر طور ڪم ڪندو رهيو. سندس اصل ڳوٺ لشڪري چانڊيو، ضلعي لاڙڪاڻو، سنڌ آهي، جنهن جي ياترا ڪرڻ سندس وڏي خواهش هئي، جيڪا پوري نه ٿي سگهي.

ورهاڱي کان پوءِ سندس پريوار هندستان لڏپلاڻ ڪري ويو. پوءِ هو رائيپور شهر، ضلعي ۽ رياست [[ڇتيس ڳڙھ|ڇتيسڳڙھ]]، [[ڀارت]] ۾ مستقل طور آباد ٿيو. اتي ئي سندس سڄي زندگي علمي ۽ لساني سيوا ڪندي گذري.
== پيشور زندگي ==
پريم تنواڻي ڪيترائي سال رائيپور ۾ اخبار سان لاڳاپيل رهيو ۽ ايڊيٽر طور ڪم ڪندو رهيو، ان کان پوءِ هن جو ڌيان سنڌي ٻولي، ادب ۽ تحقيق ڏانهن وڌيو، جنھن ۾ پوريءَ ريت پاڻ ارپي ڇڏيو.

== ٻولي ۽ ساھت  سيوا==
پريم تنواڻي سنڌي ٻوليءَ جو وڏو ڄاڻو هيو. پاڻ سنڌي ٻوليءَ جي جديد دور جي انهن نمايان ماڻهن مان هو، جن نه رُڳو ٻوليءَ سان لاڳاپو ڏيکاريو، پر ان کي نئين ٽھيءَ تائين پهچائڻ لاءِ علمي بنيادن تي ڪم ڪيو.
هو خاص طور تي سنڌي ٻولي لاءِ ديوناگري لپيءَ جي وڏي پٺڀرائي ڪندو هو. ان موضوع تي هو بار بار وائيس نوٽس، لکتون، ۽ ٽيڪاٽٻڻي ڪندو هو. سندس آواز، اندازِ بيان ۽ دليل، ٻوليءَ سان سندس پيار جو عڪس هوندا هئا.
ھن ڪيترائي لساني مضمون لکيا، ادبي پرچار ڪئي جيڪا سنڌي ٻوليءَ جي واڌاري لاءِ اھم اثاثو آهي. ان سان گڏوگڏ سنڌي ٻولي، لپي، ۽ ادبي لاڙن تي سندس راءِ سميت سنڌي ادب، لسانيات، ۽ تاريخ بابت هن جي ڄاڻ ادبي حلقن کي گهرو فڪر ڏنو. سندس علمي اظهار خاص طور سوشل ميڊيا ۽ واٽس ايپ ذريعي عام سنڌي ماڻهن تائين پهچندو رهيو.
=== لکيل ڪتاب ===
# سواتنترا سنگرام اور سنڌ ڪا ہوڳدان&lt;ref&gt;https://sanipanhwar.com/uploads/books/2024-08-28_16-34-47_4bf1b589284435338c56e8f046107fcd.pdf&lt;/ref&gt;

== فڪري لاڳاپو ==
دادا پريم تنواڻي سنڌ جي آزادي جو پڪو حامي هو. هو پنهنجي هر نياپي ۽ خطاب ۾ اها ڳالهه ورجائيندو هو ته &quot;ھر سنڌيءَ جو رستو رُڳو سنڌ جو آجپو هجڻ گهرجي&quot;، ۽ هر سنڌيءَ کي پنهنجي حصي جو قومي نڀائڻ گهرجي.&quot;
سندس اهڙي بيباڪ راءِ کيس سنڌ جي آزادي پسند فڪري ڌارائن جو نمايان آواز بڻايو.
== سوشل ميڊيا تي ڪردار ==
پريم جي سوشل ميڊيا وسيلي به تمام سٺي سڃاڻپ هئي. هو ورلڊ سنڌي فورم نالي واٽس ايپ گروپ جو سرگرم رڪن هو، جتي آمريڪا کان انڊونيشيا تائين سنڌي ڄاتل سڃاتل سنڌي ماڻهو شامل هئا. ان فورم جا سڀ ساٿي کيس سڪ سان &quot;دادا پريم&quot; ڪري سڏيندا هئا. هو سدائين فڪري، لساني، ۽ قومي معاملن تي اثرائتي راءِ ڏيندو هو.
== لاڏاڻو ==
پريم تنواڻي 5 جون 2025ع ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. سندس لاڏاڻي جي خبر سنڌي علمي، ادبي ۽ قومي حلقن لاءِ هڪ گھري ويراڳ ڇڏيو.
سندس اڌوري خواهش، جيڪا سڄي زندگي ساڻس رهي، اها هئي سنڌ ۾ اباڻو ڳوٺ لشڪري چانڊيا، لاڙڪاڻي جو درشن ڪرڻ، جيڪا هن سان گڏ دفن ٿي وئي، پر سندس سيوا، فڪر، ۽ آواز سدائين سنڌ جي اتھاس جو ڀاڱو رهندا.
== ورثو ==
پريم تنواڻي سنڌي ٻوليءَ، ديوناگري لپي، ۽ قومي شعور بابت جيڪا شعور جاڳايو، ان کي سدائين ياد ڪيو ويندو.
هو سڄي انسانيت جو خيرخواهه هو، سندس زندگيءَ جو نچوڙ سندس ئي جملي ۾ سمايل آهي، جيڪو ھو پنهنجي نياپن جي پڇاڙيءَ ۾ چوندو هو:
&quot;جيئي سنڌ، جيئي هند، جيئي ساري دنيا!&quot;
== حوالا ==
{{حوالا|2}}

[[زمرو:سنڌي ليکڪ]]
[[زمرو:سنڌي ماڻھو]]</text>
      <sha1>axfji7ef7qsgl5zsy4wli7mrc9m3e47</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:چالڪوجين</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82901</id>
    <revision>
      <id>318931</id>
      <parentid>318326</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:11:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318931</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108" sha1="72usfd88uzdv2py2pnqdju6vir4cfgq" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول جا گروپ]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>72usfd88uzdv2py2pnqdju6vir4cfgq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪشور محبوباڻي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82909</id>
    <revision>
      <id>318997</id>
      <parentid>318407</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:11:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>اسٽائيل کي بهتر ڪيو</comment>
      <origin>318997</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1075" sha1="ilh99t1zqebb6cqh029hvecwhikcw4p" xml:space="preserve">ڪشور محبوباڻي (Kishore Mahbubani)، جنھن جا ماءُ پيءُ ورھاڱي وقت حيدرآباد، سنڌ مان سنگاپور لڏي ويا ھئا۔ ھن اتي جنم ورتو، پڙھيو ۽ اتان جي پرڏيھي معاملن واري وزارت ۾ نوڪري شروع ڪئي ۽ نيٺ ان منزل تي پھتو جو کيس گڏيل قومن ۾ مستقل نمائندو ڪري موڪليو ويو ۽ اتي ھو سلامتي ڪائونسل جو ٻه ڀيرا صدر به ٿيو۔ اتھاس ۾ اھو شايد پھريون مثال آھي ته ھڪ سنڌي سلامتي ڪائونسل جو صدر ٿيو۔ محبوباڻي سنگاپور يونيورسٽي ۽ ٻين ڪيترن ئي ادارن ۾ پڙھائي به ٿو۔ سندس 8 مشھور ڪتاب آھن ۽ عالمي اخبارن ۾ ڪالم لکندو رھيو آھي۔ &lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2025-05-15|title=Kishore Mahbubani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kishore_Mahbubani&amp;oldid=1290597978|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==
{{حوالا|2}}</text>
      <sha1>ilh99t1zqebb6cqh029hvecwhikcw4p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318998</id>
      <parentid>318997</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:17:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>انفوباڪس ۾ وڪيپيڊيا مضمونن جا ڳنڍڻا ٺيڪ ڪرڻ جي گھرج آھي مضمون کي بهتر بڻايو</comment>
      <origin>318998</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2361" sha1="azc2z1rmxqqf0101upwxssqu9r418qx" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name = ڪشور مھبوباڻي 
| honorific_suffix = {{post-nominals|list=[[Pingat Pentadbiran Awam|PPA]]}}
| image = كيشور محبوباني.jpg
| caption = مھبوباڻي 2012ع ۾
| birth_date = {{birth date and age|df=yes|1948|10|24}}
| birth_name = ڪشور مھبوباڻي 
| birth_place = [[Colony of Singapore]]
| office = [[Presidency of the United Nations Security Council|President of the United Nations Security Council]]
| term_start = جنوري 2001
| term_end = مئي 2002
| predecessor = [[Sergey Lavrov]]
| successor = [[Habib Ben Yahia]]
|office1      = Singapore [[Permanent Representative to the United Nations]]
|term_start1  = 1998
|term_end1    = 2004
|president1   = [[Ong Teng Cheong]]&lt;br /&gt;[[S. R. Nathan]]
|term_start2  = 1984
|term_end2    = 1989
|president2   = [[Devan Nair]]&lt;br /&gt;[[Wee Kim Wee]]
| alma_mater = [[National University of Singapore|University of Singapore]] ([[Bachelor of Arts|بي اي]])&lt;br /&gt;[[Dalhousie University]] ([[Master of Arts|ايم اي]])
| occupation = {{hlist|Diplomat|academic}}
| spouse = {{plainlist|
* {{marriage|Gretchen Gustafson|21 جون 1975||reason=divorced}}
* {{marriage|Anne King Markey|30 مارچ 1985}}
}}
| children = 3
| website = {{url|https://mahbubani.net}}
}}
'''ڪشور محبوباڻي''' (Kishore Mahbubani)، جنھن جا ماءُ پيءُ ورھاڱي وقت حيدرآباد، سنڌ مان سنگاپور لڏي ويا ھئا۔ ھن اتي جنم ورتو، پڙھيو ۽ اتان جي پرڏيھي معاملن واري وزارت ۾ نوڪري شروع ڪئي ۽ نيٺ ان منزل تي پھتو جو کيس گڏيل قومن ۾ مستقل نمائندو ڪري موڪليو ويو ۽ اتي ھو سلامتي ڪائونسل جو ٻه ڀيرا صدر به ٿيو۔ اتھاس ۾ اھو شايد پھريون مثال آھي ته ھڪ سنڌي سلامتي ڪائونسل جو صدر ٿيو۔ محبوباڻي سنگاپور يونيورسٽي ۽ ٻين ڪيترن ئي ادارن ۾ پڙھائي به ٿو۔ سندس 8 مشھور ڪتاب آھن ۽ عالمي اخبارن ۾ ڪالم لکندو رھيو آھي۔ &lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2025-05-15|title=Kishore Mahbubani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kishore_Mahbubani&amp;oldid=1290597978|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==
{{حوالا|2}}</text>
      <sha1>azc2z1rmxqqf0101upwxssqu9r418qx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>319001</id>
      <parentid>318998</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T17:34:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:1948ع جون پيدائشون]]، [[زمرو:جيوت ماڻهو]]، [[زمرو:سنڌي ماڻھو]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>319001</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2471" sha1="g7n1h55w21ag2rwij1dppxcjjnrpqnz" xml:space="preserve">{{Infobox officeholder
| name = ڪشور مھبوباڻي 
| honorific_suffix = {{post-nominals|list=[[Pingat Pentadbiran Awam|PPA]]}}
| image = كيشور محبوباني.jpg
| caption = مھبوباڻي 2012ع ۾
| birth_date = {{birth date and age|df=yes|1948|10|24}}
| birth_name = ڪشور مھبوباڻي 
| birth_place = [[Colony of Singapore]]
| office = [[Presidency of the United Nations Security Council|President of the United Nations Security Council]]
| term_start = جنوري 2001
| term_end = مئي 2002
| predecessor = [[Sergey Lavrov]]
| successor = [[Habib Ben Yahia]]
|office1      = Singapore [[Permanent Representative to the United Nations]]
|term_start1  = 1998
|term_end1    = 2004
|president1   = [[Ong Teng Cheong]]&lt;br /&gt;[[S. R. Nathan]]
|term_start2  = 1984
|term_end2    = 1989
|president2   = [[Devan Nair]]&lt;br /&gt;[[Wee Kim Wee]]
| alma_mater = [[National University of Singapore|University of Singapore]] ([[Bachelor of Arts|بي اي]])&lt;br /&gt;[[Dalhousie University]] ([[Master of Arts|ايم اي]])
| occupation = {{hlist|Diplomat|academic}}
| spouse = {{plainlist|
* {{marriage|Gretchen Gustafson|21 جون 1975||reason=divorced}}
* {{marriage|Anne King Markey|30 مارچ 1985}}
}}
| children = 3
| website = {{url|https://mahbubani.net}}
}}
'''ڪشور محبوباڻي''' (Kishore Mahbubani)، جنھن جا ماءُ پيءُ ورھاڱي وقت حيدرآباد، سنڌ مان سنگاپور لڏي ويا ھئا۔ ھن اتي جنم ورتو، پڙھيو ۽ اتان جي پرڏيھي معاملن واري وزارت ۾ نوڪري شروع ڪئي ۽ نيٺ ان منزل تي پھتو جو کيس گڏيل قومن ۾ مستقل نمائندو ڪري موڪليو ويو ۽ اتي ھو سلامتي ڪائونسل جو ٻه ڀيرا صدر به ٿيو۔ اتھاس ۾ اھو شايد پھريون مثال آھي ته ھڪ سنڌي سلامتي ڪائونسل جو صدر ٿيو۔ محبوباڻي سنگاپور يونيورسٽي ۽ ٻين ڪيترن ئي ادارن ۾ پڙھائي به ٿو۔ سندس 8 مشھور ڪتاب آھن ۽ عالمي اخبارن ۾ ڪالم لکندو رھيو آھي۔ &lt;ref&gt;{{Cite journal|date=2025-05-15|title=Kishore Mahbubani|url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Kishore_Mahbubani&amp;oldid=1290597978|journal=Wikipedia|language=en}}&lt;/ref&gt;

== حوالا ==
{{حوالا|2}}
[[زمرو:جيوت ماڻهو]]
[[زمرو:سنڌي ماڻھو]]
[[زمرو:1948ع جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>g7n1h55w21ag2rwij1dppxcjjnrpqnz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڏم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82947</id>
    <revision>
      <id>318932</id>
      <parentid>318741</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:15:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>ڳنڍڻن کي شامل/بهتر ڪيو</comment>
      <origin>318932</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4604" sha1="pxkchv1orlxmph19mq5s9v27ut1srk7" xml:space="preserve">{{Infobox character
|name=ڏم
|series=[[سهڻي ميهار|سهڻي ميهار (داستان)]]
|image=&lt;!-- جيڪڏهن تصوير موجود هجي ته هتي فائيل نالو ڏيو --&gt;
|caption=ڏم جو ذڪر شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي رسالي ۾ ملي ٿو
|first=سنڌي لوڪ داستان &quot;سهڻي ميهار&quot;
|creator=سنڌي لوڪ ادب
|gender=مرد
|occupation=سهڻيءَ جو مڙس
|family=سامٽيو ذات
|spouse=[[سهڻي]]
|religion=روايتي سنڌي سماجي پسمنظر
|nationality=سنڌي
}}

'''ڏم'''، سنڌ جي مشهور رومانوي داستان '''[[سهڻي ميهار]]''' جو هڪ اهم ڪردار هو&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;سنڌي لوڪ ادب، رومانوي داستان:سهڻي ميهار''، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو''&lt;/ref&gt;. ڏم، سهڻيءَ جو مڙس هو&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%DA%8F%D9%85|title=ڏم : (Sindhianaسنڌيانا)|website=www.encyclopediasindhiana.org|language=sd|access-date=2025-06-10}}&lt;/ref&gt; ۽ سندس ذات '''سامٽيو''' بيان ڪئي وئي آهي.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; سندس رهائش موجوده سنڌ جي ضلعو [[سانگهڙ]] جي شهر [[شهدادپور]] ڀرسان هڪ بستيءَ ۾ بيان ڪئي وئي آهي.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;شاهواڻي، غلام محمد.''شاهه جو رسالو''، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو&lt;/ref&gt;

== ڪردار جي  پرک==
روايتن موجب، ڏم ۽ سهڻي جو نڪاح سندن ننڍپڻ کان طئي ٿيل هو. شاديءَ کان پوءِ، جڏهن سهڻيءَ کي ميهار سان محبت ٿي، تڏهن به هوءَ ڏم سان ناتا ختم نه ڪري سگهي، پر پوءِ به دل سان ميهار سان ئي لاڳاپيل رهي. ڪجهه روايتن موجب، ميهار نالي شخص، جيڪو روزانو درياهه چناب پار ڪري سهڻي سان ملاقات ڪندو هو، کيس عشق ۾ گرفتار ڪيو. انهن ملاقاتن جي خبر جڏهن سهڻيءَ جي والد '''تلا''' کي پئي، تڏهن هن سهڻيءَ جي شادي ڏم سان ڪرائي&lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;.

ڪجهه لوڪ روايتن موجب، ميهار سهڻيءَ جي ڄڃ جي وقت کير جي چڪي پيش ڪئي، جنهن جي اثر هيٺ سهڻي ڏم کان ڪنارو ڪندي ميهار سان پيار جو ناتو جوڙيو. ڏم لاءِ چيو وڃي ٿو ته هو صورت جو موچارو نه هو، ۽ جڏهن کيس سهڻيءَ جي ميهار سان لاڳاپن جي خبر پئي ته هن کيس طعنا ۽ مهڻا ڏنا. آخر ۾، ڏم ۽ سندس ڀيڻ (يعني سهڻيءَ جي نڻان) هڪ سازش رچي، جنهن ۾ هڪ اڌ پڪو دلو سهڻيءَ لاءِ تيار ڪيو ويو. سهڻي انيءَ ۾ ان دلوي تي سوار ٿي درياهه ۾ لٿي، جيڪو وچ سير ۾ ڀُري پيو ۽ هوءَ ميهار سان گڏ غرق ٿي وئي&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;.

== شاهه جو رسالو ۾ ذڪر ==
'''شاهه عبداللطيف ڀٽائي'''، پنهنجي مشهور رسالي جي [[سر سهڻي]] ۾ ڏم جو ذڪر ڪئي ٿو. هيٺيان بيت ڏم جي ڪردار سان لاڳاپيل آهن:

: &lt;poem&gt;  
تڙ تڪڙ تار گھڙڻ، ايءُ ڪاڻيارن ڪم،  
ڏهه ڏهه ڀيرا ڏينهن ۾، ڏي ڏوراپا ڏم،  
عقل، مت، شرم، ٽيئي نينهن نهوڙيا.  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 3، بيت: 1)

: &lt;poem&gt;  
ساهڙ ڌاران سهڻي، آهي منجهه آر،  
ڏم پاسي ۾ ڏکندو، صحت وٽ سنگھار،  
توڏيءَ سندي تن جي، دوا ۾ ديدار،  
جي پسي منهن ميهار – ته سگھيا ئي سگھي ٿئي.  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 1، بيت: 3)

: &lt;poem&gt;  
گهڙو ڀڳو ته گھورئو، مر چور ٿئي چوڙو،  
طالب المولى مذڪر، ايءُ ٻڏندِين ٻوڙو،  
ڪوڙهيو ڏم ڪوڙو، مون ميهار من ۾!  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 2، بيت: 3)

== حوالا ==
{{حوالا|2}}
  
[[زمرو:سنڌي لوڪ ڪردار]]  
[[زمرو:رومانوي داستان]]  
[[زمرو:شاهه عبداللطيف ڀٽائي جا ڪردار]]
[[زمرو:سنڌي لوڪ ڪھاڻي]]

== ڏسو پڻ ==
* [[سهڻي ميهار|سهڻي ميهار (داستان)]]
* [[شاهه عبداللطيف ڀٽائي]]
* [[سنڌي لوڪ ادب]]</text>
      <sha1>pxkchv1orlxmph19mq5s9v27ut1srk7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318951</id>
      <parentid>318932</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:16:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>/* ڪردار جي  پرک */ ڪاپي ايڊيٽ، نج سنڌي ٻولن سان لفظ مٽايا ويا، پڙھڻ ۾ سولو ۽ نجپڻو لاءِ</comment>
      <origin>318951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4596" sha1="7v6zpc9uwdzdtsq70cxn4o7ii0qb0gd" xml:space="preserve">{{Infobox character
|name=ڏم
|series=[[سهڻي ميهار|سهڻي ميهار (داستان)]]
|image=&lt;!-- جيڪڏهن تصوير موجود هجي ته هتي فائيل نالو ڏيو --&gt;
|caption=ڏم جو ذڪر شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي رسالي ۾ ملي ٿو
|first=سنڌي لوڪ داستان &quot;سهڻي ميهار&quot;
|creator=سنڌي لوڪ ادب
|gender=مرد
|occupation=سهڻيءَ جو مڙس
|family=سامٽيو ذات
|spouse=[[سهڻي]]
|religion=روايتي سنڌي سماجي پسمنظر
|nationality=سنڌي
}}

'''ڏم'''، سنڌ جي مشهور رومانوي داستان '''[[سهڻي ميهار]]''' جو هڪ اهم ڪردار هو&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;سنڌي لوڪ ادب، رومانوي داستان:سهڻي ميهار''، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو''&lt;/ref&gt;. ڏم، سهڻيءَ جو مڙس هو&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{حوالو_ويب|url=http://www.encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%DA%8F%D9%85|title=ڏم : (Sindhianaسنڌيانا)|website=www.encyclopediasindhiana.org|language=sd|access-date=2025-06-10}}&lt;/ref&gt; ۽ سندس ذات '''سامٽيو''' بيان ڪئي وئي آهي.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt; سندس رهائش موجوده سنڌ جي ضلعو [[سانگهڙ]] جي شهر [[شهدادپور]] ڀرسان هڪ بستيءَ ۾ بيان ڪئي وئي آهي.&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;شاهواڻي، غلام محمد.''شاهه جو رسالو''، سنڌي ادبي بورڊ، ڄامشورو&lt;/ref&gt;

== ڪردار جي  پرک==
روايتن پٽاندڙ، ڏم ۽ سهڻي جو سنڱ سندن ننڍپڻ کان رٿيل هو. شاديءَ کان پوءِ، جڏهن سهڻيءَ کي ميهار سان پيار ٿي ويو، تڏهن به هوءَ ڏم سان ناتا ٽوڙي نہ سگهي، پر پوءِ به دل سان ميهار سان ئي لاڳاپيل رهي. ڪجهه روايتن موجب، ميهار نالي ھمراھ، جيڪو روزانو درياهه چناب پار ڪري سهڻي سان ملاقات ڪندو هو، کيس عشق ۾ ڦاسايو. انهن ملاقاتن جي سِڌُ جڏهن سهڻيءَ جي پيءُ '''تلا''' کي پئي، تڏهن هن سهڻيءَ جي شادي ڏم سان ڪرائي ڇڏي &lt;ref name=&quot;:0&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;.

ڪجهه لوڪ روايتن موجب، ميهار سهڻيءَ جي ڄڃ جي وقت کير جي چڪي ڏني، جنهن جي اثر هيٺ سهڻي ڏم کان ڪنارو ڪندي ميهار سان پيار جو ناتو جوڙيو. ڏم لاءِ چيو وڃي ٿو ته هو مھانڊي جو موچارو نه هو، ۽ جڏهن کيس سهڻيءَ جي ميهار سان لاڳاپن جي سِڌُ پئي ته هن کيس طعنا ۽ مهڻا ڏنا. نيٺ، ڏم ۽ سندس [[ڀيڻ]] (يعني سهڻيءَ جي [[نڻان]]) هڪ سازش رچي، جنهن ۾ هڪ اڌ پڪو دلو سهڻيءَ لاءِ تيار ڪيو ويو. سهڻي انھيءَ مٽڪي تي چڙھي نديءَ ۾ لٿي، جيڪو وچ سير ۾ ڀُري پيو ۽ هوءَ ميهار سان گڏ ٻڏي وئي&lt;ref name=&quot;:1&quot; /&gt;.

== شاهه جو رسالو ۾ ذڪر ==
'''شاهه عبداللطيف ڀٽائي'''، پنهنجي مشهور رسالي جي [[سر سهڻي]] ۾ ڏم جو ذڪر ڪئي ٿو. هيٺيان بيت ڏم جي ڪردار سان لاڳاپيل آهن:

: &lt;poem&gt;  
تڙ تڪڙ تار گھڙڻ، ايءُ ڪاڻيارن ڪم،  
ڏهه ڏهه ڀيرا ڏينهن ۾، ڏي ڏوراپا ڏم،  
عقل، مت، شرم، ٽيئي نينهن نهوڙيا.  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 3، بيت: 1)

: &lt;poem&gt;  
ساهڙ ڌاران سهڻي، آهي منجهه آر،  
ڏم پاسي ۾ ڏکندو، صحت وٽ سنگھار،  
توڏيءَ سندي تن جي، دوا ۾ ديدار،  
جي پسي منهن ميهار – ته سگھيا ئي سگھي ٿئي.  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 1، بيت: 3)

: &lt;poem&gt;  
گهڙو ڀڳو ته گھورئو، مر چور ٿئي چوڙو،  
طالب المولى مذڪر، ايءُ ٻڏندِين ٻوڙو،  
ڪوڙهيو ڏم ڪوڙو، مون ميهار من ۾!  
&lt;/poem&gt;
: (شاهه جو رسالو، داستان: 2، بيت: 3)

== حوالا ==
{{حوالا|2}}
  
[[زمرو:سنڌي لوڪ ڪردار]]  
[[زمرو:رومانوي داستان]]  
[[زمرو:شاهه عبداللطيف ڀٽائي جا ڪردار]]
[[زمرو:سنڌي لوڪ ڪھاڻي]]

== ڏسو پڻ ==
* [[سهڻي ميهار|سهڻي ميهار (داستان)]]
* [[شاهه عبداللطيف ڀٽائي]]
* [[سنڌي لوڪ ادب]]</text>
      <sha1>7v6zpc9uwdzdtsq70cxn4o7ii0qb0gd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نکيٽي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82949</id>
    <revision>
      <id>318983</id>
      <parentid>318726</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:11:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>حوالا شامل/بهتر ڪيا</comment>
      <origin>318983</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="937" sha1="5vb5eyb0pyv8ovkjtfi7ejin78rfke0" xml:space="preserve">نِکيٽِي: [[گھوٽ|گهوٽ]] جو [[شادي|پرڻو]] ڪري ساهرن وٽان [[ڪنوار]] کي پنهنجي گهر وٺي اچڻ واري رسم کي سڏبو آهي&lt;ref&gt;ڪتاب ”شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ“ ، ليکڪ: عاجز رحمت الله لاشاري&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://books.sindhsalamat.com/book/427/read/22291|title=شاهه جي شعرن ۾ لوڪ رسمن جو ذڪر.! - شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ|date=2025-01-12|website=books.sindhsalamat.com|language=sd|access-date=2025-06-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://books.sindhsalamat.com/book/427/read/22281|title=شاهه جو لوڪ رنگ...! - شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ|date=2025-01-12|website=books.sindhsalamat.com|language=sd|access-date=2025-06-11}}&lt;/ref&gt;.

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

{{Wiktionary}}</text>
      <sha1>5vb5eyb0pyv8ovkjtfi7ejin78rfke0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318984</id>
      <parentid>318983</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T16:11:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>added [[Category:مٽي مائٽي]] [[وڪيپيڊيا:ھاٽ ڪيٽ|ھاٽ ڪيت]] جي مدد سان</comment>
      <origin>318984</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="969" sha1="0hthh1c342aguutfqiu6hermz60llcm" xml:space="preserve">نِکيٽِي: [[گھوٽ|گهوٽ]] جو [[شادي|پرڻو]] ڪري ساهرن وٽان [[ڪنوار]] کي پنهنجي گهر وٺي اچڻ واري رسم کي سڏبو آهي&lt;ref&gt;ڪتاب ”شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ“ ، ليکڪ: عاجز رحمت الله لاشاري&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://books.sindhsalamat.com/book/427/read/22291|title=شاهه جي شعرن ۾ لوڪ رسمن جو ذڪر.! - شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ|date=2025-01-12|website=books.sindhsalamat.com|language=sd|access-date=2025-06-10}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://books.sindhsalamat.com/book/427/read/22281|title=شاهه جو لوڪ رنگ...! - شاهه جي شاعريءَ ۾ سُگهڙائپ جو رنگ|date=2025-01-12|website=books.sindhsalamat.com|language=sd|access-date=2025-06-11}}&lt;/ref&gt;.

== حوالا ==
{{حوالا|2}}

{{Wiktionary}}

[[زمرو:مٽي مائٽي]]</text>
      <sha1>0hthh1c342aguutfqiu6hermz60llcm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>لوٽئشيئم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82975</id>
    <revision>
      <id>318917</id>
      <timestamp>2025-06-11T13:23:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ جو اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ زنگ جي مزاحمت ڪري ٿو. پر نم هوا ۾ نه. لوٽيٽيم لينٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي. ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين د...</comment>
      <origin>318917</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="586" sha1="29jubqaxilnph9en02o82u0y2h59tkj" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ جو اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ زنگ جي مزاحمت ڪري ٿو. پر نم هوا ۾ نه. لوٽيٽيم لينٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي. ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.</text>
      <sha1>29jubqaxilnph9en02o82u0y2h59tkj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318918</id>
      <parentid>318917</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:25:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318918</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="692" sha1="d7o4al69c9h6ass37gz04uox2oilnkx" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>d7o4al69c9h6ass37gz04uox2oilnkx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318919</id>
      <parentid>318918</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:31:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318919</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="951" sha1="fw8xy8emgpvx864n2ena000n2aiwlpi" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل==
==حوالا==
{{حوالا}}
{{Periodic table (navbox)}}
{{Lutetium compounds}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>fw8xy8emgpvx864n2ena000n2aiwlpi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318920</id>
      <parentid>318919</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:31:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318920</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="900" sha1="swuu9b33o09yqn5a9hn68uin1ot8i11" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل==
==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>swuu9b33o09yqn5a9hn68uin1ot8i11</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318921</id>
      <parentid>318920</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:32:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>318921</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4793" sha1="pz5mrvcxv3faa50migw8etr8yy98uej" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل==
'''Lutetium''' is a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Lu''' and [[atomic number]] 71. It is a silvery white [[metal]], which resists corrosion in dry air, but not in moist air. Lutetium is the last element in the [[lanthanide]] series, and it is traditionally counted among the [[rare earth element]]s; it can also be classified as the first element of the 6th-period [[transition metal]]s.&lt;ref name=&quot;finally&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|df=dmy-all|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>pz5mrvcxv3faa50migw8etr8yy98uej</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318922</id>
      <parentid>318921</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:35:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318922</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5423" sha1="ex7909j6so0dj7mwuugcbuc0r75ii33" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل==
'''Lutetium''' is 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

a [[chemical element]]; it has [[Symbol (chemistry)|symbol]] '''Lu''' and [[atomic number]] 71. It is a silvery white [[metal]], which resists corrosion in dry air, but not in moist air. Lutetium is the last element in the [[lanthanide]] series, and it is traditionally counted among the [[rare earth element]]s; it can also be classified as the first element of the 6th-period [[transition metal]]s.

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>ex7909j6so0dj7mwuugcbuc0r75ii33</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318923</id>
      <parentid>318922</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:36:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318923</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5003" sha1="53pp3hgo3bl13gswz1f083n69o90mwv" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل== 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>53pp3hgo3bl13gswz1f083n69o90mwv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318924</id>
      <parentid>318923</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T13:52:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318924</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7332" sha1="jafbos3jv0x5m9m63wql37im0r11vue" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل== 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

لوٽيٽيم 1907ع ۾، آزادانه طور تي، فرانسيسي سائنسدان جارجس اربين، آسٽريائي معدنيات جي ماهر بارون ڪارل آور وون ويلسباخ ۽ آمريڪي ڪيميادان چارلس جيمس پاران دريافت ڪيو ويو. انهن سڀني محققن لوٽيٽيم کي هڪ نجاست طور مليو. يٽربيئم ۾. ٿوري دير ۾، هڪ تڪرار پيدا ٿيو. ان تي ته ان کي پهرين ڪنهن دريافت ڪيو. بعد ۾. اربين ۽ ويلسباخ هڪ ٻئي تي نتيجن کي شايع ڪرڻ جو الزام لڳايو. جيڪي شايع ٿيل تحقيق کان متاثر ٿيا. ٻئي جي. نالو ڏيڻ جو اعزاز اربين کي ڏنو ويو. جيئن ته هن پنهنجا نتيجا اڳ ۾ شايع ڪيا هئا. 1909 ۾، ترجيح آخرڪار اربين کي ڏني وئي ۽ هن پاران ڏنل نالو، سرڪاري طور تي اختيار ڪيو ويو. جڏهن ته، ويلسباخ پاران تجويز ڪيل عنصر 71 لاءِ نالو ڪيسيوپيم (يا بعد ۾ ڪيسيوپيم). اهو 1950 جي ڏهاڪي تائين ڪيترن ئي جرمن سائنسدانن پاران استعمال ڪيو ويندو هو. * لوٽيٽيم خاص طور تي گهڻائي وارو عنصر ناهي. جيتوڻيڪ اهو زمين جي ڪرسٽ ۾ چاندي کان گهڻو عام آهي. ان جا ڪجهه خاص استعمال آهن. Lutetium-176 هڪ نسبتاً گهڻي مقدار ۾ (2.5٪) ريڊيو ايڪٽو آئسوٽوپ آهي. جنهن جي اڌ زندگي لڳ ڀڳ 38 ارب سال آهي. ۽ معدنيات ۽ شعاعيات جي عمر کي طئي ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. Lutetium عام طور تي عنصر يٽريئم سان گڏ هوندو آهي. ۽ اهو ڪڏهن ڪڏهن ڌاتو جي مصرعن ۾ ۽ مختلف ڪيميائي رد عملن ۾ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي. 177Lu-DOTA-TATE نيورو اينڊوڪرائن ٽيومر تي ريڊيونيوڪلائيڊ ٿراپي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. Lutetium ۾ ڪنهن به لينٿانائيڊ جي سڀ کان وڌيڪ برينل سختي آهي. (890-1300 MPa). آزاد طور تي.

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>jafbos3jv0x5m9m63wql37im0r11vue</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318925</id>
      <parentid>318924</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:04:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318925</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7482" sha1="16yjtaba8saxvfjog0j3avh626ct06r" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل== 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

لوٽئشيئم 1907ع ۾، آزادانه طور تي، فرانسيسي سائنسدان جارجس اربين، آسٽريائي معدنيات جي ماهر بارون ڪارل آور وون ويلسباخ ۽ آمريڪي ڪيميادان چارلس جيمس پاران دريافت ڪيو ويو. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; انهن سڀني محققن کي لوٽئشيئم، هڪ ٻئي عنصر، يٽربيئم ۾ هڪ نجاست طور مليو. دريافت جي  ٿوري ئي وقعدير ۾، هڪ تڪرار پيدا ٿيو ته ان کي پهرين ڪنهن دريافت ڪيو. پوء اربين ۽ ويلسباخ هڪ ٻئي تي نتيجن کي شايع ڪرڻ جو الزام لڳايو. جيڪا، ٻئي جي شايع ٿيل تحقيق کان متاثر هئا. نالو ڏيڻ جو اعزاز اربين کي ڏنو ويو، جيئن ته هن پنهنجا نتيجا اڳ ۾ شايع ڪيا هئا. 1909ع ۾، ترجيح آخرڪار اربين کي ڏني وئي ۽ هن پاران ڏنل نالو، سرڪاري طور تي اختيار ڪيو ويو. جڏهن ته، ويلسباخ پاران تجويز ڪيل عنصر 71 لاءِ نالو، ڪيسيوپيم 1950ع جي ڏهاڪي تائين ڪيترن ئي جرمن سائنسدانن پاران استعمال ڪيو ويندو هو.

لوٽئشيئم خاص طور تي گهڻائي وارو عنصر ناهي، پر اهو ڌرتي جي ڪرسٽ ۾ چاندي کان گهڻو عام آهي. ان جا ڪجهه خاص استعمال آهن. هن جو تابڪار آئسوٽوپ، Lutetium-176 هڪ نسبتاً گهڻي مقدار ۾ (%2.5) موجود آهي، جنهن جي اڌ زندگي لڳ ڀڳ 38 ارب سال آهي ۽ معدنيات ۽ شعاعيات جي عمر کي طئي ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم عام طور تي عنصر يٽريئم سان گڏ هوندو آهي ۽ اهو ڪڏهن ڪڏهن ڌاتو جي مصرعن ۾ ۽ مختلف ڪيميائي رد عملن ۾ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي.  177Lu-DOTA-TATE نيورو اينڊوڪرائن ٽيومر تي ريڊيونيوڪلائيڊ ٿراپي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم ۾ ڪنهن به لنٿانائيڊ جي مقابلي ۾ سڀ کان وڌيڪ برينل سختي (890-1300 MPa) آهي.

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>16yjtaba8saxvfjog0j3avh626ct06r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318926</id>
      <parentid>318925</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:06:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318926</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7619" sha1="qmugf5zzbwfbji39s2i73q6i19580ki" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل== 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

لوٽئشيئم 1907ع ۾، آزادانه طور تي، فرانسيسي سائنسدان جارجس اربين، آسٽريائي معدنيات جي ماهر بارون ڪارل آور وون ويلسباخ ۽ آمريڪي ڪيميادان چارلس جيمس پاران دريافت ڪيو ويو. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; انهن سڀني محققن کي لوٽئشيئم، هڪ ٻئي عنصر، يٽربيئم ۾ هڪ نجاست طور مليو. دريافت جي  ٿوري ئي وقت پوء، هڪ تڪرار پيدا ٿيو ته ان کي پهرين ڪنهن دريافت ڪيو آهي. پوء اربين ۽ ويلسباخ هڪ ٻئي تي نتيجن کي شايع ڪرڻ جو الزام لڳايو، جيڪا، ٻئي جي شايع ٿيل تحقيق کان متاثر هئا. نالو ڏيڻ جو اعزاز اربين کي ڏنو ويو، جيئن ته هن پنهنجا نتيجا اڳ ۾ شايع ڪيا هئا. سال 1909ع ۾، ترجيح آخرڪار اربين کي ڏني وئي ۽ هن پاران ڏنل نالو، سرڪاري طور تي اختيار ڪيو ويو. جڏهن ته، ويلسباخ پاران تجويز ڪيل عنصر 71 لاءِ نالو، ڪيسيوپيم سال 1950ع جي ڏهاڪي تائين ڪيترن ئي جرمن سائنسدانن پاران استعمال ڪيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt;

لوٽئشيئم خاص طور تي گهڻائي وارو عنصر ناهي، پر اهو ڌرتي جي ڪرسٽ ۾ چاندي کان گهڻو عام آهي. ان جا ڪجهه خاص استعمال آهن. هن جو تابڪار آئسوٽوپ، Lutetium-176 هڪ نسبتاً گهڻي مقدار ۾ (%2.5) موجود آهي، جنهن جي اڌ زندگي لڳ ڀڳ 38 ارب سال آهي ۽ معدنيات ۽ شعاعيات جي عمر کي طئي ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم عام طور تي عنصر يٽريئم سان گڏ هوندو آهي ۽ اهو ڪڏهن ڪڏهن ڌاتو جي مصرعن ۾ ۽ مختلف ڪيميائي رد عملن ۾ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي.  177Lu-DOTA-TATE نيورو اينڊوڪرائن ٽيومر تي ريڊيونيوڪلائيڊ ٿراپي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم ۾ ڪنهن به لنٿانائيڊ جي مقابلي ۾ سڀ کان وڌيڪ برينل سختي (890-1300 MPa) آهي.

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}

{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>qmugf5zzbwfbji39s2i73q6i19580ki</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318927</id>
      <parentid>318926</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:07:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>318927</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7618" sha1="sklxs15n8zglim2cnqw2snoe74rz6hh" xml:space="preserve">'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان Lu ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي. ان کي ڇهين دور جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.
==تفصيل== 

'''لوٽئشيئم''' (Lutetium) هڪ ڪيميائي عنصر آهي؛ ان جو نشان '''Lu''' ۽ ايٽمي نمبر 71 آهي. اهو هڪ چانديءَ وانگر اڇو ڌاتو آهي، جيڪو خشڪ هوا ۾ سنکنرن جي مزاحمت ڪري ٿو، پر نم هوا ۾ نه ڪندو آهي. لوٽئشيئم لنٿانائيڊ سيريز ۾ آخري عنصر آهي ۽ اهو روايتي طور تي نادر زميني عنصرن ۾ شمار ڪيو ويندو آهي؛ ان کي ڇهين پيريڊ جي منتقلي ڌاتو جي پهرين عنصر طور پڻ درجه بندي ڪري سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;finally2&quot;&gt;{{cite journal|last=Scerri|first=E.|author-link=Eric Scerri|year=2012|title=Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|journal=Chemistry International|volume=34|issue=4|doi=10.1515/ci.2012.34.4.28|archive-url=https://web.archive.org/web/20170705051357/https://www.iupac.org/publications/ci/2012/3404/ud.html|archive-date=5 July 2017|doi-access=free|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt;

لوٽئشيئم 1907ع ۾، آزادانه طور تي، فرانسيسي سائنسدان جارجس اربين، آسٽريائي معدنيات جي ماهر بارون ڪارل آور وون ويلسباخ ۽ آمريڪي ڪيميادان چارلس جيمس پاران دريافت ڪيو ويو. &lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; انهن سڀني محققن کي لوٽئشيئم، هڪ ٻئي عنصر، يٽربيئم ۾ هڪ نجاست طور مليو. دريافت جي  ٿوري ئي وقت پوء، هڪ تڪرار پيدا ٿيو ته ان کي پهرين ڪنهن دريافت ڪيو آهي. پوء اربين ۽ ويلسباخ هڪ ٻئي تي نتيجن کي شايع ڪرڻ جو الزام لڳايو، جيڪا، ٻئي جي شايع ٿيل تحقيق کان متاثر هئا. نالو ڏيڻ جو اعزاز اربين کي ڏنو ويو، جيئن ته هن پنهنجا نتيجا اڳ ۾ شايع ڪيا هئا. سال 1909ع ۾، ترجيح آخرڪار اربين کي ڏني وئي ۽ هن پاران ڏنل نالو، سرڪاري طور تي اختيار ڪيو ويو. جڏهن ته، ويلسباخ پاران تجويز ڪيل عنصر 71 لاءِ نالو، ڪيسيوپيم سال 1950ع جي ڏهاڪي تائين ڪيترن ئي جرمن سائنسدانن پاران استعمال ڪيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018}}&lt;/ref&gt;

لوٽئشيئم خاص طور تي گهڻائي وارو عنصر ناهي، پر اهو ڌرتي جي ڪرسٽ ۾ چاندي کان گهڻو عام آهي. ان جا ڪجهه خاص استعمال آهن. هن جو تابڪار آئسوٽوپ، Lutetium-176 هڪ نسبتاً گهڻي مقدار ۾ (%2.5) موجود آهي، جنهن جي اڌ زندگي لڳ ڀڳ 38 ارب سال آهي ۽ معدنيات ۽ شعاعيات جي عمر کي طئي ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم عام طور تي عنصر يٽريئم سان گڏ هوندو آهي ۽ اهو ڪڏهن ڪڏهن ڌاتو جي مصرعن ۾ ۽ مختلف ڪيميائي رد عملن ۾ ڪيٽالسٽ جي طور تي استعمال ٿيندو آهي.  177Lu-DOTA-TATE نيورو اينڊوڪرائن ٽيومر تي ريڊيونيوڪلائيڊ ٿراپي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي. لوٽئشيئم ۾ ڪنهن به لنٿانائيڊ جي مقابلي ۾ سڀ کان وڌيڪ برينل سختي (890-1300 MPa) آهي.

Lutetium was independently discovered in 1907 by French scientist [[Georges Urbain]], Austrian mineralogist [[Freiherr|Baron]] [[Carl Auer von Welsbach]], and American chemist [[Charles James (chemist)|Charles James]].&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.chemicool.com/elements/lutetium.html|title=Lutetium Element Facts / Chemistry}}&lt;/ref&gt; All of these researchers found lutetium as an impurity in [[ytterbium]]. The dispute on the priority of the discovery occurred shortly after, with Urbain and Welsbach accusing each other of publishing results influenced by the published research of the other; the naming honor went to Urbain, as he had published his results earlier. He chose the name ''lutecium'' for the new element, but in 1949 the spelling was changed to ''lutetium''. In 1909, the priority was finally granted to Urbain and his names were adopted as official ones; however, the name ''cassiopeium'' (or later ''cassiopium'') for element 71 proposed by Welsbach was used by many German scientists until the 1950s.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.chemistrylearner.com/lutetium.html|title=History of Lutetium|date=25 May 2018 }}&lt;/ref&gt;

Lutetium is not a particularly abundant element, although it is significantly more common than [[silver]] in the Earth's crust. It has few specific uses. Lutetium-176 is a relatively abundant (2.5%) radioactive isotope with a half-life of about 38 billion years, used to [[Lutetium-hafnium dating|determine the age]] of minerals and [[meteorite]]s. Lutetium usually occurs in association with the element [[yttrium]]&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.vocabulary.com/dictionary/lutetium|title=lutetium - Dictionary Definition|website=Vocabulary.com|access-date=2020-03-06}}&lt;/ref&gt; and is sometimes used in metal [[alloy]]s and as a [[catalyst]] in various chemical reactions. [[Lutetium (177Lu) oxodotreotide|&lt;sup&gt;177&lt;/sup&gt;Lu-DOTA-TATE]] is used for [[radiopharmaceutical|radionuclide therapy]] (see [[Nuclear medicine]]) on neuroendocrine tumours. Lutetium has the highest [[Brinell scale|Brinell hardness]] of any lanthanide, at 890–1300 [[Pascal (unit)|MPa]].&lt;ref&gt;{{cite book|editor=Samsonov, G. V.|chapter=Mechanical Properties of the Elements|doi=10.1007/978-1-4684-6066-7_7|isbn=978-1-4684-6066-7|chapter-url=http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|title=Handbook of the physicochemical properties of the elements|pages=387–446|publisher=IFI-Plenum|place=New York, USA|year=1968|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402123344/http://ihtik.lib.ru/2011.08_ihtik_nauka-tehnika/2011.08_ihtik_nauka-tehnika_3560.rar|archive-date=2015-04-02}}&lt;/ref&gt;
&lt;!------------&lt;ref&gt;{{cite news| url=http://www.iupac.org/reports/provisional/abstract04/connelly_310804.html|title =IUPAC Provisional Recommendations for the Nomenclature of Inorganic Chemistry (online draft of an updated version of the &quot;''Red Book''&quot; IR 3-6)| date =2004| access-date = 2009-06-06}}&lt;/ref&gt;-----------------&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
{{good article}}
{{Authority control}}
[[زمرو:لوٽئشيئم]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:لنٿانائيڊ]]
[[زمرو:منتقلي ڌاتون]]
[[Category:Chemical elements with hexagonal close-packed structure]]</text>
      <sha1>sklxs15n8zglim2cnqw2snoe74rz6hh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:لنٿانائيڊ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82976</id>
    <revision>
      <id>318928</id>
      <timestamp>2025-06-11T14:08:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]]</comment>
      <origin>318928</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="mfdqivp6seqg04xx1c3ucyz4bi6bs49" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>mfdqivp6seqg04xx1c3ucyz4bi6bs49</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318930</id>
      <parentid>318928</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T14:09:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>318930</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:منتقلي ڌاتو</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82977</id>
    <revision>
      <id>318929</id>
      <timestamp>2025-06-11T14:08:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318960</id>
      <parentid>318929</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:32:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:منتقلي ڌاتون]] کي [[زمرو:منتقلي ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318929</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ھائڊروجن</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82978</id>
    <revision>
      <id>318940</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:01:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميائي تت]] [[زمرو:دوري جدول]]</comment>
      <origin>318940</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="kx3zw0d5twm49ft6swp7g4420a1b25h" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميائي تت]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>kx3zw0d5twm49ft6swp7g4420a1b25h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:نوبل گيسون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82979</id>
    <revision>
      <id>318942</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:06:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318942</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:الڪلي ڌاتو</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82980</id>
    <revision>
      <id>318944</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:08:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318958</id>
      <parentid>318944</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:31:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:الڪلي ڌاتون]] کي [[زمرو:الڪلي ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82981</id>
    <revision>
      <id>318947</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:12:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318956</id>
      <parentid>318947</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتون]] کي [[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:بورون گروپ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82982</id>
    <revision>
      <id>318950</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:15:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وڪيپيڊيا:ھاٽ ڪيٽ</title>
    <ns>4</ns>
    <id>82983</id>
    <revision>
      <id>318953</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:27:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: وڪيپيڊيا تي مضمونن ۾ زمرا وجھڻ جو ھڪ پاڻمرادو اوزار آھي. ان کي ڪم آڻڻ لاءِ ترجيحن ۾ وڃي ڪري ان کي پنھنجي وڪيپيڊيا واپرائيندڙ کاتي تي لاڳو ڪرڻو پوندو آهي پوءِ جنھن مضمون ۾ ان اوزار وسيلي زمرا وجھي سگھجن ٿا. زمرا وجھڻ لاء مضمون کي پڇاڙيءَ ۾ + جوڙ جو نشان تي نھاريو ان ت...</comment>
      <origin>318953</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="756" sha1="icjiilr6na0kvm6v6opztxzqltv6msr" xml:space="preserve">وڪيپيڊيا تي مضمونن ۾ زمرا وجھڻ جو ھڪ پاڻمرادو اوزار آھي. ان کي ڪم آڻڻ لاءِ ترجيحن ۾ وڃي ڪري ان کي پنھنجي وڪيپيڊيا واپرائيندڙ کاتي تي لاڳو ڪرڻو پوندو آهي پوءِ جنھن مضمون ۾ ان اوزار وسيلي زمرا وجھي سگھجن ٿا. زمرا وجھڻ لاء مضمون کي پڇاڙيءَ ۾ + جوڙ جو نشان تي نھاريو ان تي ٺڙڪ ڪري لاڳاپيل زمري جو نالو لکو ۽ ٺيڪ آ (اوڪي) بٽڻ کي دٻايو يا انٽر ڪريو ته لاڳاپيل زمرو پاڻمرادو ان مضمون ۾ شامل ٿي ويندو ۽ ڪجھ گھڙيون مضمون تازو ٿي ويندو.</text>
      <sha1>icjiilr6na0kvm6v6opztxzqltv6msr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>318955</id>
      <parentid>318953</parentid>
      <timestamp>2025-06-11T15:30:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>JogiAsad</username>
        <id>4693</id>
      </contributor>
      <origin>318955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="842" sha1="00e4mkbq4hypw0dyj0465lpf97wnm3s" xml:space="preserve">وڪيپيڊيا تي مضمونن ۾ زمرا وجھڻ جو ھڪ پاڻمرادو اوزار آھي. ان کي ڪم آڻڻ لاءِ ترجيحن ۾ وڃي ڪري ان کي پنھنجي وڪيپيڊيا واپرائيندڙ کاتي تي لاڳو ڪرڻو پوندو آهي پوءِ جنھن مضمون ۾ ان اوزار وسيلي زمرا وجھڻ چاھيو ته ان اوزار وسيلي لاڳاپيل ليک ۾ زمرا وجھي سگھجن ٿا. زمرا وجھڻ لاء مضمون کي پڇاڙيءَ ۾ + جوڙ جو نشان تي نھاريو ان تي ٺڙڪ ڪري لاڳاپيل زمري جو نالو لکو ۽ ٺيڪ آ (اوڪي) بٽڻ کي دٻايو يا انٽر ڪريو ته لاڳاپيل زمرو پاڻمرادو ان مضمون ۾ شامل ٿي ويندو ۽ ڪجھ گھڙيون مضمون تازو ٿي ويندو.</text>
      <sha1>00e4mkbq4hypw0dyj0465lpf97wnm3s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪاربان گروپ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82984</id>
    <revision>
      <id>318954</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:الڪلائن زميني ڌاتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82985</id>
    <revision>
      <id>318957</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:30:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتون]] کي [[زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="76" sha1="9qh4l9eourcfnor8h0mif7n5pnph25h" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:الڪلائن زميني ڌاتو}}</text>
      <sha1>9qh4l9eourcfnor8h0mif7n5pnph25h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:الڪلي ڌاتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82986</id>
    <revision>
      <id>318959</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:31:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:الڪلي ڌاتون]] کي [[زمرو:الڪلي ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" sha1="9c7ajgzb645xm2n166jwrysvgqfjuzi" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:الڪلي ڌاتو}}</text>
      <sha1>9c7ajgzb645xm2n166jwrysvgqfjuzi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:منتقلي ڌاتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82987</id>
    <revision>
      <id>318961</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:32:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:منتقلي ڌاتون]] کي [[زمرو:منتقلي ڌاتو]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>318961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="828ynfldv8ownez5uajzyz56snh4ijt" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:منتقلي ڌاتو}}</text>
      <sha1>828ynfldv8ownez5uajzyz56snh4ijt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:نڪٽوجين</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82988</id>
    <revision>
      <id>318966</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:37:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:هيلوجن گروپ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82989</id>
    <revision>
      <id>318970</id>
      <timestamp>2025-06-11T15:43:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪاپر گروپ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82990</id>
    <revision>
      <id>318982</id>
      <timestamp>2025-06-11T16:05:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>318982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪارسينوجين</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82991</id>
    <revision>
      <id>319033</id>
      <timestamp>2025-06-11T21:24:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:دوري جدول]] [[زمرو:ڪيميائي تت]]</comment>
      <origin>319033</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="63" sha1="9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4" xml:space="preserve">[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:ڪيميائي تت]]</text>
      <sha1>9udv7y5pj56qchon6617i9vbcwigks4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Shakeel Khan Lolai Baloch</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82992</id>
    <revision>
      <id>319076</id>
      <timestamp>2025-06-12T10:42:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>319076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="8r65pypqqgd45svk4n452krhw2woyl6" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 12 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>8r65pypqqgd45svk4n452krhw2woyl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Sarangbsr</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82993</id>
    <revision>
      <id>319077</id>
      <timestamp>2025-06-12T10:42:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>319077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="8r65pypqqgd45svk4n452krhw2woyl6" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 12 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>8r65pypqqgd45svk4n452krhw2woyl6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Owenbadall1</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82994</id>
    <revision>
      <id>319079</id>
      <timestamp>2025-06-12T10:43:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>319079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="ie6w8hryhzzyde1jszehw54jwgaen7n" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:43, 12 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>ie6w8hryhzzyde1jszehw54jwgaen7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Magicmorz</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82995</id>
    <revision>
      <id>319080</id>
      <timestamp>2025-06-12T10:43:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>319080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="ie6w8hryhzzyde1jszehw54jwgaen7n" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:43, 12 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>ie6w8hryhzzyde1jszehw54jwgaen7n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Arijit Kisku</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82996</id>
    <redirect title="واپرائيندڙ بحث:ARI" />
    <revision>
      <id>319085</id>
      <timestamp>2025-06-12T10:52:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MdsShakil</username>
        <id>13889</id>
      </contributor>
      <comment>MdsShakil صفحي [[واپرائيندڙ بحث:Arijit Kisku]] کي [[واپرائيندڙ بحث:ARI]] ڏانھن چوريو: Automatically moved page while renaming the user &quot;[[Special:CentralAuth/Arijit Kisku|Arijit Kisku]]&quot; to &quot;[[Special:CentralAuth/ARI|ARI]]&quot;</comment>
      <origin>319085</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="4yegme1zk2nxwccbjtgrlmw1pr0y8av" xml:space="preserve">#چوريو [[واپرائيندڙ بحث:ARI]]</text>
      <sha1>4yegme1zk2nxwccbjtgrlmw1pr0y8av</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Rayansh15</title>
    <ns>3</ns>
    <id>82997</id>
    <revision>
      <id>319098</id>
      <timestamp>2025-06-12T11:46:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>319098</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="sllekbaya82id0jmu4duncm6syq901a" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 11:46, 12 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>sllekbaya82id0jmu4duncm6syq901a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:غذائي معدنيات</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82998</id>
    <revision>
      <id>319102</id>
      <timestamp>2025-06-12T11:58:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:غذائون]]</comment>
      <origin>319102</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" sha1="bzvh46ibg7vftnh4hjsg44eux38a0cc" xml:space="preserve">[[زمرو:غذائون]]</text>
      <sha1>bzvh46ibg7vftnh4hjsg44eux38a0cc</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>