زمرو:سائنس

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>زمرو:سائنس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>2453</id>
    <revision>
      <id>320100</id>
      <parentid>296305</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:40:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320100</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4115" sha1="gm4ipkq10axjcjd3nmk26ptsja165ir" xml:space="preserve">{{Infobox library classification
|DDC=500 |LCC=Q |UDC=5}}
{{Portal|سائنس}}
{{Commonscat|Science}}
{{Cat main|سائنس}}
[[Category:Main topic classifications]]
[[Category:Inquiry]]
[[Category:Academic disciplines]]
[[Category:Science fiction themes]]

{{Template:سرو براءِ زمرا}}
{| align=center cellspacing=&quot;1&quot; cellpadding=&quot;1&quot; style=&quot;background: #f7f8ff; border: 1px solid #f7f8ff; padding: 5px; font-size: 16px; width: 100%;&quot;
|- 
! style=&quot;background: #ccf;&quot;|&lt;font face=&quot;times new roman&quot;&gt;عـــــــلم (سائنس)
|}
&lt;font face=&quot;urdu naskh asiatype&quot; size=&quot;3&quot;&gt;&lt;nowiki&gt;'''سائنس'''&lt;/nowiki&gt;  جو مطلب علم آهي (جيسيتائين ڪوئي ان کان بهتر اصطلاح ملي) ۽ انجو مطلب مطالعو ڪري ڪنهن شيءِ جي باري ۾ ڄاڻڻ آهي، سائنس حصول علم جو هڪ منظم ذریعو آهي جنهن ۾ انسان براہ راست تجربي ۽ مشاهدي جي ذريعي سان سکي ٿو. سائنس ڪُل ڪائنات جو علم آهي ۽ هي علم انسان جو اجتماعي ورثو آهي. سائنس جو لفظ لاطيني ٻوليءَ جي لفظ scientia ۽ ان کان اَڳُ يوناني ٻوليءَ جي skhizein مان آيو آهي جنهن جي معنيٰ الڳ ڪرڻ، چاڪ ڪرڻ، ٽوڙڻ جي آهي. ان مخصوص غير فنوني علمن جي لاءِ جيڪي انسان سوچ ويچار حساب ڪتاب ۽ مطالعي جي زريعي حاصل ڪري ٿو،  سائنس جي لفظ جو جديد استعمال سترهين صدي جي اوائل ۾ سامهون آيو.

سائنس ۽ فنيات (Arts) جي تفريق ڪجهه هيئن ڪري سگهجي ٿي ته آرٽس ۾ اهي شعبا اچي وڃن ٿا جيڪي انسان پنهنجي قدرتي هنر مندي ۽ صلاحيت جي زريعي ڪري ٿو ۽ سائنس ۾ اهي شعبا اچن ٿا جن ۾ سوچ ويچار، تحقيق ۽ تجربا ڪري ڪنهن شيءِ جي باري ۾ حقيقتون دريافت ڪيون وڃن ٿيون. سائنس ۽ آرٽس جي درميان هي حدفاصل ناقابلِ عبور ناهي ته جڏهن ڪنهن آرٽ يا هنر جو مطالعو منظم انداز ۾ هجي ته پوءِ هي ان آرٽ جي سائنس بڻجي وڃي ٿو.
* [[اطلاقي سائنس]] ● [[ارضيات]] ● [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ● [[هائيڊرولوجي|پاڻي سائنس]] ● [[جينياتي سائنس]] ● [[جيو فزڪس]] ● [[حياتيات]] ● [[خلا]] ● [[رسمي سائنس]] ● [[سائنس جي تاريخ]] ● [[سائنس ۽ فلسفو]] ● [[سائنسي مضمون]] ● [[سائنسي طريقو]] ● [[سائنسي ماڊلنگ]] ● [[سائنسي مشاهدو]] ● [[سامونڊي سائنس]] ● [[سماجي سائنس]] ● [[سياسي سائنس]] ● [[ادراڪي اڀياس|شعوري سائنس]] ● [[طب|طب ۽ صحت]] ● [[فزڪس|طبیعیات]] ● [[فارنزڪ سائنس|فارنزڪس]] ● [[فلڪيات]] ● [[فطرتي سائنس|فطري سائنس]] ● [[ڪيمسٽري|علم ڪيميا]] ● [[ڪمپيوٽر سائنس|ڪمپيوٽر ۽ انٽرنيٽ]] ● [[ڪمپيوٽر سائنس]] ● [[ماحوليات]]
* [[مسلمان سائنسدانن جي فهرست|مسلمان سائنسدان]] ● [[مصنوعي انتخاب|مصنوعي زندگي]] ● [[نظريو]] ● [[نفسيات]] ● [[هائيڊرولوجي]]
{| style=&quot;float:center; clear:center; width: 100%; border: 0px solid #FFFFFF; color:#000; background-color:#ffffff; margin: 0 auto .5em; font-size:110%&quot;
|-
! align=&quot;right&quot; colspan=&quot;3&quot; | هن انگريزي فهرست ۾ ڪنهن نئين اندراج جي لاءِ [[سانچو:سائنس انگريزي|هن جڳه وڃو]]، پنهنجي اندراج ۾ حرف ابجد جي ترتيب ۽ جدول جي تناسب جو خيال رکندا. 
|- 
|}
{{Commons|زمرو:سائنس}}
[[زمرو:جانچ پڙتال]]
[[زمرو:درسي علم]]
[[زمرو:اصل مقالو جماعت بندي]]
[[زمرو:انساني سرگرميون]]</text>
      <sha1>gm4ipkq10axjcjd3nmk26ptsja165ir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:بصريات</title>
    <ns>14</ns>
    <id>6804</id>
    <revision>
      <id>320093</id>
      <parentid>289325</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:23:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320093</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1270" sha1="42apdnxssd5ntjdroy0w7rbzv8374oo" xml:space="preserve">{{Commons category}}
{{Cat main}}

{{Wiktionarycat|type=بصريات|category=بصريات}}
بصريات (Optics) روشنيءَ ۽ مادي سان ان جو واسطي جي سائنس آهي. بصريات هڪ وسيع موضوع علائقو آهي. گهڻو ڪري مواد ذيلي زمرا ۾ ڍڪيل آهي. ڪيٽيگري:جاميٽريڪل آپٽڪس ۾ ڪيترائي بنيادي تصور شامل آهن، جن ۾ روشني جي نوعيت سمجهي ويندي آهي ڄڻ ته اها شعاعن مان ٺهيل هجي. روشنيءَ جي موج جي فطرت سان واسطو رکندڙ مضمون، زمري: فزيڪل آپٽڪس ۾ ڳولهي سگهجن ٿا. وڌيڪ ترقي يافته موضوع ڪيٽيگري:نان لائنر آپٽڪس، ڪيٽيگري: فوٽوونڪس ۽ ڪيٽيگري:ڪوانٽم آپٽڪس ۾ آهن. آپٽيڪل ڊوائيسز لاءِ، ڏسو ڪيٽيگري:آپٽيڪل ڊوائيسز. انفرادي بصري عناصر جهڙوڪ لينس ۽ آئيني لاءِ، ڏسو ڪيٽيگري:آپٽيڪل اجزاء

[[زمرو:روشني]]
[[زمرو:برقناطيسي تابڪاري]]
[[زمرو:اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس]]
[[زمرو:ايٽمي، سالماتي ۽ بصرياتي فزڪس]]</text>
      <sha1>42apdnxssd5ntjdroy0w7rbzv8374oo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعي مقدارون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>15511</id>
    <revision>
      <id>320088</id>
      <parentid>318609</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:56:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320088</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="153" sha1="n3z4rgvm8gk7qgra10g2fo43niis0ix" xml:space="preserve">{{Commons|طبيعي مقدار}}
{{اصل مضمون|طبيعي مقدار}} 

[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>n3z4rgvm8gk7qgra10g2fo43niis0ix</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320090</id>
      <parentid>320088</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:00:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320090</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="180" sha1="j7elqyujwy4lhkokciu32t0era59jhz" xml:space="preserve">{{Commons|طبيعي مقدار}}
{{اصل مضمون|طبيعي مقدار}} 
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>j7elqyujwy4lhkokciu32t0era59jhz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڊي اين اي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37947</id>
    <revision>
      <id>320013</id>
      <parentid>304999</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:39:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320013</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28547" sha1="dpb3mdprk4yn857gjq9bx8j7dpt81xo" xml:space="preserve">{{Short description|Molecule that carries genetic information}}
{{Featured article}}
[[فائل:DNA animation.gif|thumb|
ٻٽي پيچدار ڌاڳي نما ڊي اين اي جي شڪل جو حصو]]
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' &lt;small&gt;(Deoxyribonucleic Acid)&lt;/small&gt;، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس (&lt;small&gt;Lipids&lt;/small&gt;) ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (&lt;small&gt;Polysaccharides&lt;/small&gt;) سان گڏ، نيوڪليڪ ايسڊ ڊگھي ماليڪيول (&lt;small&gt;macromolecules&lt;/small&gt;) جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي، جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; ۽ اها وراثت جي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. 

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊن، ٿائمن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينن ۽ گوانن آهن.
[[File:DNA Structure+Key+Labelled.pn NoBB.png|thumb|right|upright=1.33|ڊي اين اي ڊبل هيلڪس (قسم B-DNA) جي جوڙجڪ. ڍانچي ۾ ايٽم عنصرن جي رنگ سان ڪوڊ ٿيل آهن ۽ ٻن بنيادي جوڙن جي تفصيلي جوڙجڪ هيٺئين ساڄي پاسي ڏيکاريل آهن]]
ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿا. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي. 
[[File:Phosphate backbone.jpg|thumb|ڊي اين اي جي سادي ڊاياگرام ]]
يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي [[ڪروموسوم|ڪروموزوم]] سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو گھرڙي جي مرڪز &lt;small&gt;(Nucleus)&lt;/small&gt; جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي &lt;small&gt;(Nucleic DNA)&lt;/small&gt; طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا &lt;small&gt;(mitochondria)&lt;/small&gt; ۾ مائٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

== خاصيتون ==

== ڪيميائي تبديليون ۽ تبديل ٿيل ڊي اين اي پيڪئجنگ ==

== حياتياتي ڪم ==

== پروٽين سان باهمي عمل ==

== جينياتي بحالي ==

== ارتقا ==

== ٽيڪنالاجي ۾ استعمال ==

==تاريخ==
سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر &lt;small&gt;(Friedrich Miescher)&lt;/small&gt; جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي [[فاسفورس]] موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. اهو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي) ھڪ سرجيڪل پٽي (bandage) تي لڳل پيپ (pus) مان حاصل ڪيو. ھنجو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
سال 1895ع ۾ ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; 
[[File:Maclyn McCarty with Francis Crick and James D Watson - 10.1371 journal.pbio.0030341.g001-O.jpg|thumb|ميڪلن ميڪارٽي (کاٻي) فرانسس ڪرڪ ۽ جيمز واٽسن، ايڪسري تفاوت جي ڊيٽا ۽ روزالنڊ فرئنڪلن ۽ رئمونڊ گوسلنگ جي بصيرت جي بنياد تي، ڊبل هيلڪس ماڊل جي گڏيل شروعات ڪندڙ، سان هٿ ملائندي.]]
سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس|مورس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن|روزالنڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt;

ڊي اين اي (DNA) هڪ پوليمر آهي جيڪو ٻن پولي نيوڪليوٽائيڊ زنجيرن مان ٺهيل آهي جيڪي هڪ ٻئي جي چوڌاري ڊبل هيلڪس ٺاهيندا آهن. پوليمر سڀني سڃاتل جاندارن ۽ ڪيترن ئي وائرسن جي ترقي، ڪم، واڌ ۽ پيدائش لاءِ جينياتي هدايتون ڏين ٿا. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (پوليسڪچرائڊس) سان گڏ، نيوڪليئڪ تيزاب ميڪرو ماليڪولن جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جيڪي زندگي جي سڀني ڄاڻايل شڪلن لاء ضروري آهن.

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊين ٿايامن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينائن ۽  گيانائن آهن.

ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿيون. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي.

يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي ڪروموزوم سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو جيو گھرڙي جي نيوڪليس جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا ۾ مائيٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

{{TOC limit|3}}
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' (Deoxyribonucleic Acid)، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. اھو ھڪ ڊگھو ماليڪيول آهي جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي. جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندڙ ھوندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھو وراثتي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. سال 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر (Friedrich Miescher) جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي نائٽروجن موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
اھو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر  اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي)  ھڪ مڇي جي پيپ مان حاصل ڪيو. ھن جو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. سال1895ع ۾  ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء [[ٽائمس]] غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name =&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي (DNA) جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ان ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:طب]]
* [[:باب:سائنس]]
* [[:باب:حياتيات]]
* [[ڊي اين اي سيڪوينسنگ]]
* [[جينياتي تبديلي]]
* [[جينياتي ڊس آرڊر]]
* [[ايڊينن]] 
*[[سائٽوسن]]
*[[گوانن]]
*[[ٿائمن]]

ڊي اين اي ھڪ ورو ڪڙدار ڏاڪڻ وانگر ٺھيل ھوندو آھي، جن جا پاسا ڄڻ تہ ٻن ھڪ ٻئي سان وڪوڙيل ڌاڳن وانگر ھوندا آھن، جن جي وچ ۾ ڪروڙين ڏاڪا ھوندا آھن. ھر ڏاڪي ۾ ٻہ بنيادي ايڪا (Base) ڳنڍيل  ھوندا آھن، يعني ھر ڏاڪو ھڪ جوڙو ھوندو آھي جن جو ڏاڪي جي وچ تي سنگم ھائڊروجن بانڊ سڏبو آهي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھي بنيادي ايڪا ھيٺين چئن قسمن جا ھوندا آھن:&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt;&lt;br&gt;
* [[ايڊينن]] (Adenine) يا (A)
*[[سائٽوسين]] (Cytosine) يا (C)
*[[گوانن]] (Guanine) يا (G)
*[[ٿائمن]] (Thymine) يا (T)

مٿين بنيادي ايڪن جي ترتيب وارو جينياتي ڪوڊ ھر جيو گھرڙي جي مرڪز ۾ موجود ھوندو آھي جيڪو مورثي ھوندو آھي يعني والدين مان ٻارن ۾ منتقل ٿيندڙ آهي. ڊي اين اي ماليڪيولن جو ٺھيل ھوندو آھي جن کي [[نيوڪليوٽائڊ]] چوندا آهن. ھر نيوڪليوٽائڊ کنڊ ۽ فاسفيٽ گروپن جو ٺھيل ھوندو آھي جن جا بنياد نائٽروجن ھوندا آھن. انھن بنيادن جا چار قسم مٿي بيان ٿيل آھن.&lt;ref name =&quot; سائنس&quot;&gt; livescience.com-   &lt;/ref&gt; انھن چئن بنيادن جي ڊي اين اي جي ڏاڪڻ جي ڏاڪن واري ترتيب کي جينياتي ڪوڊ يا جينياتي مجموعو چوندا آهن.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Library resources box
 |onlinebooks=yes
 |by=no
 |lcheading= DNA
 |label=DNA
}}

* [https://web.archive.org/web/20070306082905/http://pipe.scs.fsu.edu/displar.html DNA binding site prediction on protein]
* [https://web.archive.org/web/20100223035803/http://nobelprize.org/educational_games/medicine/dna_double_helix/ DNA the Double Helix Game] From the official Nobel Prize web site
* [http://www.fidelitysystems.com/Unlinked_DNA.html DNA under electron microscope]
* [http://www.dnalc.org/ Dolan DNA Learning Center]
* [http://www.nature.com/nature/dna50/archive.html Double Helix: 50 years of DNA], ''[[Nature (journal)|Nature]]''
* [http://www.nature.com/encode/ ENCODE threads explorer] ENCODE home page at [[Nature (journal)|Nature]]
* [https://web.archive.org/web/20070213030135/http://www.ncbe.reading.ac.uk/DNA50/ Double Helix 1953–2003] National Centre for Biotechnology Education
* [http://www.genome.gov/10506718 Genetic Education Modules for Teachers] – ''DNA from the Beginning'' Study Guide
* [https://www.nytimes.com/packages/pdf/science/dna-article.pdf &quot;Clue to chemistry of heredity found&quot;]. ''[[The New York Times]]'', June 1953. First American newspaper coverage of the discovery of the DNA structure
* [http://www.dnaftb.org/ DNA from the Beginning] Another DNA Learning Center site on DNA, genes, and heredity from Mendel to the human genome project.
* [https://web.archive.org/web/20070825101712/http://orpheus.ucsd.edu/speccoll/testing/html/mss0660a.html#abstract The Register of Francis Crick Personal Papers 1938&amp;nbsp;– 2007] at Mandeville Special Collections Library, [[University of California, San Diego]]
* [http://www.nature.com/polopoly_fs/7.9746!/file/Crick%20letter%20to%20Michael.pdf Seven-page, handwritten letter that Crick sent to his 12-year-old son Michael in 1953 describing the structure of DNA.] See [http://www.nature.com/news/crick-s-medal-goes-under-the-hammer-1.12705 Crick's medal goes under the hammer], Nature, 5 April 2013.
{{Subject bar
 |commons        = yes
 |d              = yes
 |v              = yes
 |portal1        = حياتيات
}}
{{Authority control}}

[[Category:DNA| ]]
[[Category:Biotechnology]]
[[Category:Helices]]
[[Category:Nucleic acids]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طب]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:ڊي اين اي]]
[[زمرو:ڪيميائي مرڪب]]</text>
      <sha1>dpb3mdprk4yn857gjq9bx8j7dpt81xo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320014</id>
      <parentid>320013</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:41:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320014</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28436" sha1="4t97btt4c8c0e7laq51nnhpi5izklw1" xml:space="preserve">{{Short description|Molecule that carries genetic information}}
{{Featured article}}
[[فائل:DNA animation.gif|thumb|
ٻٽي پيچدار ڌاڳي نما ڊي اين اي جي شڪل جو حصو]]
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' &lt;small&gt;(Deoxyribonucleic Acid)&lt;/small&gt;، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس (&lt;small&gt;Lipids&lt;/small&gt;) ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (&lt;small&gt;Polysaccharides&lt;/small&gt;) سان گڏ، نيوڪليڪ ايسڊ ڊگھي ماليڪيول (&lt;small&gt;macromolecules&lt;/small&gt;) جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي، جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; ۽ اها وراثت جي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. 

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊن، ٿائمن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينن ۽ گوانن آهن.
[[File:DNA Structure+Key+Labelled.pn NoBB.png|thumb|right|upright=1.33|ڊي اين اي ڊبل هيلڪس (قسم B-DNA) جي جوڙجڪ. ڍانچي ۾ ايٽم عنصرن جي رنگ سان ڪوڊ ٿيل آهن ۽ ٻن بنيادي جوڙن جي تفصيلي جوڙجڪ هيٺئين ساڄي پاسي ڏيکاريل آهن]]
ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿا. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي. 
[[File:Phosphate backbone.jpg|thumb|ڊي اين اي جي سادي ڊاياگرام ]]
يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي [[ڪروموسوم|ڪروموزوم]] سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو گھرڙي جي مرڪز &lt;small&gt;(Nucleus)&lt;/small&gt; جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي &lt;small&gt;(Nucleic DNA)&lt;/small&gt; طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا &lt;small&gt;(mitochondria)&lt;/small&gt; ۾ مائٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

== خاصيتون ==

== ڪيميائي تبديليون ۽ تبديل ٿيل ڊي اين اي پيڪئجنگ ==

== حياتياتي ڪم ==

== پروٽين سان باهمي عمل ==

== جينياتي بحالي ==

== ارتقا ==

== ٽيڪنالاجي ۾ استعمال ==

==تاريخ==
سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر &lt;small&gt;(Friedrich Miescher)&lt;/small&gt; جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي [[فاسفورس]] موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. اهو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي) ھڪ سرجيڪل پٽي (bandage) تي لڳل پيپ (pus) مان حاصل ڪيو. ھنجو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
سال 1895ع ۾ ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; 
[[File:Maclyn McCarty with Francis Crick and James D Watson - 10.1371 journal.pbio.0030341.g001-O.jpg|thumb|ميڪلن ميڪارٽي (کاٻي) فرانسس ڪرڪ ۽ جيمز واٽسن، ايڪسري تفاوت جي ڊيٽا ۽ روزالنڊ فرئنڪلن ۽ رئمونڊ گوسلنگ جي بصيرت جي بنياد تي، ڊبل هيلڪس ماڊل جي گڏيل شروعات ڪندڙ، سان هٿ ملائندي.]]
سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس|مورس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن|روزالنڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt;

ڊي اين اي (DNA) هڪ پوليمر آهي جيڪو ٻن پولي نيوڪليوٽائيڊ زنجيرن مان ٺهيل آهي جيڪي هڪ ٻئي جي چوڌاري ڊبل هيلڪس ٺاهيندا آهن. پوليمر سڀني سڃاتل جاندارن ۽ ڪيترن ئي وائرسن جي ترقي، ڪم، واڌ ۽ پيدائش لاءِ جينياتي هدايتون ڏين ٿا. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (پوليسڪچرائڊس) سان گڏ، نيوڪليئڪ تيزاب ميڪرو ماليڪولن جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جيڪي زندگي جي سڀني ڄاڻايل شڪلن لاء ضروري آهن.

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊين ٿايامن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينائن ۽  گيانائن آهن.

ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿيون. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي.

يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي ڪروموزوم سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو جيو گھرڙي جي نيوڪليس جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا ۾ مائيٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

{{TOC limit|3}}
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' (Deoxyribonucleic Acid)، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. اھو ھڪ ڊگھو ماليڪيول آهي جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي. جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندڙ ھوندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھو وراثتي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. سال 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر (Friedrich Miescher) جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي نائٽروجن موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
اھو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر  اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي)  ھڪ مڇي جي پيپ مان حاصل ڪيو. ھن جو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. سال1895ع ۾  ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء [[ٽائمس]] غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name =&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي (DNA) جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ان ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:طب]]
* [[:باب:سائنس]]
* [[:باب:حياتيات]]
* [[ڊي اين اي سيڪوينسنگ]]
* [[جينياتي تبديلي]]
* [[جينياتي ڊس آرڊر]]
* [[ايڊينن]] 
*[[سائٽوسن]]
*[[گوانن]]
*[[ٿائمن]]

ڊي اين اي ھڪ ورو ڪڙدار ڏاڪڻ وانگر ٺھيل ھوندو آھي، جن جا پاسا ڄڻ تہ ٻن ھڪ ٻئي سان وڪوڙيل ڌاڳن وانگر ھوندا آھن، جن جي وچ ۾ ڪروڙين ڏاڪا ھوندا آھن. ھر ڏاڪي ۾ ٻہ بنيادي ايڪا (Base) ڳنڍيل  ھوندا آھن، يعني ھر ڏاڪو ھڪ جوڙو ھوندو آھي جن جو ڏاڪي جي وچ تي سنگم ھائڊروجن بانڊ سڏبو آهي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھي بنيادي ايڪا ھيٺين چئن قسمن جا ھوندا آھن:&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt;&lt;br&gt;
* [[ايڊينن]] (Adenine) يا (A)
*[[سائٽوسين]] (Cytosine) يا (C)
*[[گوانن]] (Guanine) يا (G)
*[[ٿائمن]] (Thymine) يا (T)

مٿين بنيادي ايڪن جي ترتيب وارو جينياتي ڪوڊ ھر جيو گھرڙي جي مرڪز ۾ موجود ھوندو آھي جيڪو مورثي ھوندو آھي يعني والدين مان ٻارن ۾ منتقل ٿيندڙ آهي. ڊي اين اي ماليڪيولن جو ٺھيل ھوندو آھي جن کي [[نيوڪليوٽائڊ]] چوندا آهن. ھر نيوڪليوٽائڊ کنڊ ۽ فاسفيٽ گروپن جو ٺھيل ھوندو آھي جن جا بنياد نائٽروجن ھوندا آھن. انھن بنيادن جا چار قسم مٿي بيان ٿيل آھن.&lt;ref name =&quot; سائنس&quot;&gt; livescience.com-   &lt;/ref&gt; انھن چئن بنيادن جي ڊي اين اي جي ڏاڪڻ جي ڏاڪن واري ترتيب کي جينياتي ڪوڊ يا جينياتي مجموعو چوندا آهن.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Library resources box
 |onlinebooks=yes
 |by=no
 |lcheading= DNA
 |label=DNA
}}

* [https://web.archive.org/web/20070306082905/http://pipe.scs.fsu.edu/displar.html DNA binding site prediction on protein]
* [https://web.archive.org/web/20100223035803/http://nobelprize.org/educational_games/medicine/dna_double_helix/ DNA the Double Helix Game] From the official Nobel Prize web site
* [http://www.fidelitysystems.com/Unlinked_DNA.html DNA under electron microscope]
* [http://www.dnalc.org/ Dolan DNA Learning Center]
* [http://www.nature.com/nature/dna50/archive.html Double Helix: 50 years of DNA], ''[[Nature (journal)|Nature]]''
* [http://www.nature.com/encode/ ENCODE threads explorer] ENCODE home page at [[Nature (journal)|Nature]]
* [https://web.archive.org/web/20070213030135/http://www.ncbe.reading.ac.uk/DNA50/ Double Helix 1953–2003] National Centre for Biotechnology Education
* [http://www.genome.gov/10506718 Genetic Education Modules for Teachers] – ''DNA from the Beginning'' Study Guide
* [https://www.nytimes.com/packages/pdf/science/dna-article.pdf &quot;Clue to chemistry of heredity found&quot;]. ''[[The New York Times]]'', June 1953. First American newspaper coverage of the discovery of the DNA structure
* [http://www.dnaftb.org/ DNA from the Beginning] Another DNA Learning Center site on DNA, genes, and heredity from Mendel to the human genome project.
* [https://web.archive.org/web/20070825101712/http://orpheus.ucsd.edu/speccoll/testing/html/mss0660a.html#abstract The Register of Francis Crick Personal Papers 1938&amp;nbsp;– 2007] at Mandeville Special Collections Library, [[University of California, San Diego]]
* [http://www.nature.com/polopoly_fs/7.9746!/file/Crick%20letter%20to%20Michael.pdf Seven-page, handwritten letter that Crick sent to his 12-year-old son Michael in 1953 describing the structure of DNA.] See [http://www.nature.com/news/crick-s-medal-goes-under-the-hammer-1.12705 Crick's medal goes under the hammer], Nature, 5 April 2013.
{{Subject bar
 |commons        = yes
 |d              = yes
 |v              = yes
 |portal1        = حياتيات
}}
{{Authority control}}

[[Category:DNA| ]]
[[Category:Biotechnology]]
[[Category:Helices]]
[[Category:Nucleic acids]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>4t97btt4c8c0e7laq51nnhpi5izklw1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320015</id>
      <parentid>320014</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:42:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320015</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28527" sha1="8qv9rtutgjp4t9suhhssx2mjqk2qfxd" xml:space="preserve">{{Short description|Molecule that carries genetic information}}
{{Featured article}}
[[فائل:DNA animation.gif|thumb|
ٻٽي پيچدار ڌاڳي نما ڊي اين اي جي شڪل جو حصو]]
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' &lt;small&gt;(Deoxyribonucleic Acid)&lt;/small&gt;، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس (&lt;small&gt;Lipids&lt;/small&gt;) ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (&lt;small&gt;Polysaccharides&lt;/small&gt;) سان گڏ، نيوڪليڪ ايسڊ ڊگھي ماليڪيول (&lt;small&gt;macromolecules&lt;/small&gt;) جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي، جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; ۽ اها وراثت جي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. 

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊن، ٿائمن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينن ۽ گوانن آهن.
[[File:DNA Structure+Key+Labelled.pn NoBB.png|thumb|right|upright=1.33|ڊي اين اي ڊبل هيلڪس (قسم B-DNA) جي جوڙجڪ. ڍانچي ۾ ايٽم عنصرن جي رنگ سان ڪوڊ ٿيل آهن ۽ ٻن بنيادي جوڙن جي تفصيلي جوڙجڪ هيٺئين ساڄي پاسي ڏيکاريل آهن]]
ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿا. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي. 
[[File:Phosphate backbone.jpg|thumb|ڊي اين اي جي سادي ڊاياگرام ]]
يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي [[ڪروموسوم|ڪروموزوم]] سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو گھرڙي جي مرڪز &lt;small&gt;(Nucleus)&lt;/small&gt; جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي &lt;small&gt;(Nucleic DNA)&lt;/small&gt; طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا &lt;small&gt;(mitochondria)&lt;/small&gt; ۾ مائٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

== خاصيتون ==

== ڪيميائي تبديليون ۽ تبديل ٿيل ڊي اين اي پيڪئجنگ ==

== حياتياتي ڪم ==

== پروٽين سان باهمي عمل ==

== جينياتي بحالي ==

== ارتقا ==

== ٽيڪنالاجي ۾ استعمال ==

==تاريخ==
سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر &lt;small&gt;(Friedrich Miescher)&lt;/small&gt; جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي [[فاسفورس]] موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. اهو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي) ھڪ سرجيڪل پٽي (bandage) تي لڳل پيپ (pus) مان حاصل ڪيو. ھنجو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
سال 1895ع ۾ ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; 
[[File:Maclyn McCarty with Francis Crick and James D Watson - 10.1371 journal.pbio.0030341.g001-O.jpg|thumb|ميڪلن ميڪارٽي (کاٻي) فرانسس ڪرڪ ۽ جيمز واٽسن، ايڪسري تفاوت جي ڊيٽا ۽ روزالنڊ فرئنڪلن ۽ رئمونڊ گوسلنگ جي بصيرت جي بنياد تي، ڊبل هيلڪس ماڊل جي گڏيل شروعات ڪندڙ، سان هٿ ملائندي.]]
سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس|مورس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن|روزالنڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot; /&gt;

ڊي اين اي (DNA) هڪ پوليمر آهي جيڪو ٻن پولي نيوڪليوٽائيڊ زنجيرن مان ٺهيل آهي جيڪي هڪ ٻئي جي چوڌاري ڊبل هيلڪس ٺاهيندا آهن. پوليمر سڀني سڃاتل جاندارن ۽ ڪيترن ئي وائرسن جي ترقي، ڪم، واڌ ۽ پيدائش لاءِ جينياتي هدايتون ڏين ٿا. ڊي اين اي ۽ آر اين اي نيوڪليئڪ تيزاب آهن. پروٽين، لپڊس ۽ پيچيده ڪاربوهائيڊريٽ (پوليسڪچرائڊس) سان گڏ، نيوڪليئڪ تيزاب ميڪرو ماليڪولن جي چئن وڏن قسمن مان هڪ آهن، جيڪي زندگي جي سڀني ڄاڻايل شڪلن لاء ضروري آهن.

ٻن ڊي اين اي گڇن کي پولي نيوڪليوٽائڊس جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو ڇاڪاڻ ته اهي آسان مونوميرڪ يونٽن مان ٺهيل آهن جن کي نيوڪليوٽائڊس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|title=Molecular Biology of the Cell|vauthors=Alberts B, Johnson A, Lewis J, Raff M, Roberts K, Walter P|publisher=Garland|year=2014|isbn=978-0-8153-4432-2|edition=6th|page=Chapter 4: DNA, Chromosomes and Genomes|archive-url=https://web.archive.org/web/20140714210549/http://www.garlandscience.com/product/isbn/9780815344322|archive-date=14 July 2014|df=dmy-all|url-status=live}}&lt;/ref&gt;  &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://basicbiology.net/micro/genetics/dna|title=DNA|website=Basic Biology|archive-url=https://web.archive.org/web/20170105045651/http://basicbiology.net/micro/genetics/dna/|archive-date=5 January 2017|vauthors=Purcell A|url-status=live}}&lt;/ref&gt; هر نيوڪليوٽائڊ چئن نائٽروجن تي مشتمل نيوڪليو بيسس (سائيٽوسائن، گيانائن، ايڊينائن ۽ ٿايامن)، هڪ شوگر جنهن کي ڊي آڪسائيربوز سڏيو ويندو آهي ۽ هڪ فاسفيٽ گروپ تي مشتمل هوندو آهي. نيوڪليوٽائيڊس هڪ ٻئي سان هڪ زنجير ۾ ڪوولنٽ بانڊز (جنهن کي فاسفوڊيسٽر لنڪج طور سڃاتو وڃي ٿو) هڪ نيوڪليوٽائيڊ جي شگر ۽ ٻئي جي فاسفيٽ جي وچ ۾ جڙيل آهن، جنهن جي نتيجي ۾ هڪ متبادل شگر-فاسفيٽ ريبون پيدا ٿئي ٿي. ٻن الڳ پولي نيوڪليوٽيڊ اسٽريڊس جي نائيٽروجني بنيادون، بنيادي جوڙيندڙ ضابطن جي مطابق، هائڊروجن بانڊن سان گڏ ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي ٺاهڻ لاءِ، هڪٻئي سان جڙيل آهن. مڪمل نائيٽروجني بنيادن کي ٻن گروپن؛ واحد-رنگڊ پيريمائڊائنز ۽ ڊبل-رنگڊ پيورين، ۾ ورهايو ويو آهي. ڊي اين اي ۾، پيريميڊين ٿايامن ۽ سائٽوسن آهن ۽ پيورين، ايڊينائن ۽  گيانائن آهن.

ڊبل اسٽرينڊ ڊي اين اي جا ٻئي گڇا ساڳي حياتياتي معلومات کي محفوظ ڪن ٿيون. اها معلومات نقل نقل ٿي آهي، جڏهن ٻه گڇا الڳ ٿين ٿا. ڊي اين اي جو وڏو حصو (انسانن لاء %98 کان وڌيڪ) ڪوڊ ٿيل نه آهي، مطلب ته اهي حصا پروٽين جي ترتيبن لاء نمونن جي طور تي ڪم نه ڪندا آهن. ڊي اين اي جا ٻه حصا هڪ ٻئي جي مخالف طرفن ۾ هلن ٿا ۽ اهڙيءَ طرح ضد متوازي آهن. هر کنڊ سان جڙيل چار قسمن مان هڪ نيوڪليوبيس (يا اساس) آهي. اهو انهن چئن نيوڪليوبيسن جو تسلسل آهي جيڪو پٺي جي بون سان گڏ جينياتي معلومات کي انڪوڊ ڪري ٿو. آر اين اي اسٽرينڊز ڊي اين اي اسٽرينڊس کي ٽيمپليٽ جي طور تي، ٽرانڪرپشن نالي هڪ پروسيس ۾  استعمال ڪندي ٺاهيا ويندا آهن، جتي ڊي اين اي اساسن کي انهن جي لاڳاپيل اساسن کان تبادلو ڪيو ويندو آهي، سواءِ ٿائيمن (T) جي صورت ۾، جنهن لاءِ آر اين اي يوراسل (U) کي متبادل بڻائي ٿو.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.genome.gov/genetics-glossary/Uracil|title=Uracil|website=Genome.gov|language=en|access-date=21 November 2019}}&lt;/ref&gt; جينياتي ڪوڊ جي تحت، اهي آر اين اي اسٽريڊس پروٽين جي اندر امينو تيزاب جي تسلسل کي بيان ڪن ٿا، جنهن کي ترجمو سڏيو ويندو آهي.

يوڪريوٽڪ گھرڙن جي اندر، ڊي اين اي کي ڊگھي جوڙجڪ، جنهن کي ڪروموزوم سڏيو ويندو آهي، ۾ منظم ڪيو ويندو آهي. عام جيو گھرڙي جي تقسيم کان اڳ، اهي ڪروموزوم ڊي اين اي جي نقل جي عمل ۾ نقل ڪيا ويا آهن ۽ اهڙي طرح هر ڌي جيو گھرڙي لاء ڪروموزوم جو مڪمل سيٽ مهيا ڪري ٿو. يوڪريوٽڪ جاندار (جانور، ٻوٽا، فنگس ۽ پروٽسٽ) پنهنجي ڊي اين اي جو گهڻو حصو جيو گھرڙي جي نيوڪليس جي اندر نيوڪليائي ڊي اين اي طور ۽ ڪجهه مائٽوڪونڊريا ۾ مائيٽوڪونڊريائي ڊي اين اي طور يا ڪلوروپلاسٽ ۾ ڪلوروپلاسٽ ڊي اين اي طور، ذخيرو ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/igenetics0000russ_v6o1|title=iGenetics|vauthors=Russell P|publisher=Benjamin Cummings|year=2001|isbn=0-8053-4553-1|location=New York|url-access=registration}}&lt;/ref&gt; ان جي ابتڙ، پروڪاريوٽس (بيڪٽيريا ۽ آرڪيا) پنهنجي ڊي اين اي کي صرف سائٽوپلازم ۾، گول ڪروموزوم جي طور محفوظ ڪن ٿا. يوڪريوٽڪ ڪروموزوم جي اندر، ڪرومئٽن پروٽين، جهڙوڪ هسٽونيس، ڊي اين اي کي ملائي رکن ٿا ۽ منظم ڪن ٿا. اهي ٺهيل جوڙجڪ ڊي اين اي ۽ ٻين پروٽينن جي وچ ۾ رابطي جي رهنمائي ڪن ٿا، ڪنٽرول ۾ مدد ڪن ٿا ته ڊي اين اي جا ڪهڙا حصا نقل ٿيل آهن.

{{TOC limit|3}}
'''ڊي آڪسي رائبو نيوڪليئڪ ائسڊ''' (Deoxyribonucleic Acid)، جنھن کي مختصرن '''ڊي اين اي''' (DNA) سڏيو ويندو آهي، ٻن ڌاڳي نما ھڪ ٻئي سان ويڙھيل لڙھن جو ٺھيل ماليڪيول آهي، جيڪا پيچدار شڪل جو ڌاڳي نما نيوڪليائي تيزاب ھوندو آھي، جنھن منجھ سمورن ڄاتل جاندارن ۽ وائرس جي پيدائش، وڏي ٿيڻ، ڪم ڪرڻ جي طريقن ۽ واڌ بابت جينياتي ترتيب موجود ھوندي آھي. اھو ھڪ ڊگھو ماليڪيول آهي جنھن ۾ ھڪ مخصوص جينياتي ڪوڊ ھوندو آھي. جيڪو کاڌن جي ترڪيبن واري ڪتاب وانگر جسم جي اندر سمورن قسمن جي پروٽين جي ٺاھڻ لاء ھدايتون رکندڙ ھوندو آھي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھو وراثتي خاصيتن کي والدين کان اولاد ۾ منتقل ڪرڻ جو سبب ٿئي ٿو. سال [[1856ع]] کان 1865ع تائين بيان ڪيل [[گريگور مينڊل|مينڊل]] جي تجربن سان وراثتي ايڪن جو تصور ٺھڻ لڳو. سال 1869ع ۾ [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]] جي فريڊرڪ مائيسر (Friedrich Miescher) جيو گھرڙن جي مرڪزن ۾ ھڪ اھڙو مادو دريافت ڪيو جنھن ۾ تمام گھڻي نائٽروجن موجود ھئي، پر کيس معلوم نہ ھيو تہ اھو ڊي اين اي سڏجندو. 
[[فائل:Friedrich Miescher.jpg|180px|thumb|ڊي اين اي دريافت ڪندڙ [[فريڊرڪ مائيسر]]]]
اھو مادو جيو گھرڙي جي مرڪز (Nucleus) مان حاصل ڪيو ويو. ھن سائٽوپلازم مان نيوڪليس کي ڌار ڪري، انکي الڪلي جي ڳار سان صاف ڪري، ان کي تيزابي شڪل ۾ آندو، جنھن کي ھن نيوڪليئن (nuclein) جو نالو ڏنو، جيڪو بعد ۾ ڊي اين اي سڏجڻ شروع ٿيو.&lt;ref&gt;Miescher, Friedrich (1871) [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA441#v=onepage&amp;q&amp;f=false &quot;Ueber die chemische Zusammensetzung der Eiterzellen&quot;] (On the chemical composition of pus cells), ''Medicinisch-chemische Untersuchungen'', '''4''' :  441–460.  [https://books.google.com/books?id=YJRTAAAAcAAJ&amp;pg=PA456#v=onepage&amp;q&amp;f=false From p. 456:] &quot;''Ich habe mich daher später mit meinen Versuchen an die ganzen Kerne gehalten, die Trennung der Körper, die ich einstweilen ohne weiteres Präjudiz als lösliches und unlösliches Nuclein bezeichnen will, einem günstigeren Material überlassend.''{{-&quot;}}  (&quot;Therefore, in my experiments I subsequently limited myself to the whole nucleus, leaving to a more favorable material the separation of the substances, that for the present, without further prejudice, I will designate as soluble and insoluble nuclear material ('Nuclein').&quot;)&lt;/ref&gt; فريڊرڪ مائيسر  اھو تيزابي مادو (دريافت ڪيل ڊي اين اي)  ھڪ مڇي جي پيپ مان حاصل ڪيو. ھن جو خيال ھو تہ ھي مادو جنسي زرخيزي ۽ وراثتي خاصيتن جي منتقلي جو ذريعو ٿي سگهي ٿو. سال1895ع ۾  ايڊمنڊ [[ڪروموسوم|ڪروموسومز]] (موروثي ڌاڳا) ماء ۽ پي طرفان يڪسان منتقل ھجڻ جي بنياد تي انهن جي وراثت ۾ اھميت جو خيال ظاھر ڪيو. ان کان پھرين [[والٽر فليمنگ]] مک مرڪز (nuclein) جي مورثي ڪروموسومز سان ڳانڍاپو محسوس ڪري چڪو ھيو ۽ ان لاء پھريون ڀيرو ڪرومئٽن (chromatin) جو لفظ استعمال ڪيو. پوء [[ٽائمس]] غدود ۽ خمير جي جيو گھرڙن تي تجربو ڪندي جرمني جو [[البرخت ڪوسل]] اھو دريافت ڪيو تہ نيوڪلين اصل ۾ ٻہ تيزابي مادا آھن جن ۾ ھڪڙو ڊي اين اي ۽ ٻيو [[آر اين اي]] آھي. جاندارن جي اندر اھي ڪيميائي مادا يعني ڊي اين اي جينياتي ترتيبن جا مڪمل مجموعا  ٺاھيندا آھن، جنهن کي [[جينوم]] سڏيو ويندو آهي. انساني جينوم ۾ ٽي ارب بنيادي ايڪن (Base) جا جوڙا ڳنڍيل ھوندا آھن ۽ ان ۾ 23 ڪروموسومن جا جوڙا پڻ شامل آهن.&lt;ref name =&quot;جينوم&quot;&gt; -https://www.yourgenome.org/facts/what-is-dna   &lt;/ref&gt; سڀني انسانن ۾ انھن بنيادي ايڪن جو 99 سيڪڙو بنيادن جي ترتيب ھڪجھڙي ھوندي آھي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; سال 1953ع ۾ [[جيمز واٽسن]]، [[فرانسس ڪرڪ]]، [[مئوريس ولڪنس]] ۽ [[روزالينڊ فرينڪلن]] ڊي اين اي (DNA) جي ٻٽي وڪوڙيل ڌاڳن واري پيچدار ڏاڪڻ واري شڪل (double helix) دريافت ڪئي.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt; واٽسن، ڪرڪ ۽ ولڪنس کي سال 1962ع ۾ ڊي اين اي جي ان ماليڪيولن واري شڪل دريافت ڪرڻ تي [[طب]] جو [[نوبل انعام]] مليو.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:طب]]
* [[:باب:سائنس]]
* [[:باب:حياتيات]]
* [[ڊي اين اي سيڪوينسنگ]]
* [[جينياتي تبديلي]]
* [[جينياتي ڊس آرڊر]]
* [[ايڊينن]] 
*[[سائٽوسن]]
*[[گوانن]]
*[[ٿائمن]]

ڊي اين اي ھڪ ورو ڪڙدار ڏاڪڻ وانگر ٺھيل ھوندو آھي، جن جا پاسا ڄڻ تہ ٻن ھڪ ٻئي سان وڪوڙيل ڌاڳن وانگر ھوندا آھن، جن جي وچ ۾ ڪروڙين ڏاڪا ھوندا آھن. ھر ڏاڪي ۾ ٻہ بنيادي ايڪا (Base) ڳنڍيل  ھوندا آھن، يعني ھر ڏاڪو ھڪ جوڙو ھوندو آھي جن جو ڏاڪي جي وچ تي سنگم ھائڊروجن بانڊ سڏبو آهي.&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt; اھي بنيادي ايڪا ھيٺين چئن قسمن جا ھوندا آھن:&lt;ref name=&quot;جينوم&quot;/&gt;&lt;br&gt;
* [[ايڊينن]] (Adenine) يا (A)
*[[سائٽوسين]] (Cytosine) يا (C)
*[[گوانن]] (Guanine) يا (G)
*[[ٿائمن]] (Thymine) يا (T)

مٿين بنيادي ايڪن جي ترتيب وارو جينياتي ڪوڊ ھر جيو گھرڙي جي مرڪز ۾ موجود ھوندو آھي جيڪو مورثي ھوندو آھي يعني والدين مان ٻارن ۾ منتقل ٿيندڙ آهي. ڊي اين اي ماليڪيولن جو ٺھيل ھوندو آھي جن کي [[نيوڪليوٽائڊ]] چوندا آهن. ھر نيوڪليوٽائڊ کنڊ ۽ فاسفيٽ گروپن جو ٺھيل ھوندو آھي جن جا بنياد نائٽروجن ھوندا آھن. انھن بنيادن جا چار قسم مٿي بيان ٿيل آھن.&lt;ref name =&quot; سائنس&quot;&gt; livescience.com-   &lt;/ref&gt; انھن چئن بنيادن جي ڊي اين اي جي ڏاڪڻ جي ڏاڪن واري ترتيب کي جينياتي ڪوڊ يا جينياتي مجموعو چوندا آهن.&lt;ref name=&quot;سائنس&quot;/&gt;

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Library resources box
 |onlinebooks=yes
 |by=no
 |lcheading= DNA
 |label=DNA
}}
* [https://web.archive.org/web/20070306082905/http://pipe.scs.fsu.edu/displar.html DNA binding site prediction on protein]
* [https://web.archive.org/web/20100223035803/http://nobelprize.org/educational_games/medicine/dna_double_helix/ DNA the Double Helix Game] From the official Nobel Prize web site
* [http://www.fidelitysystems.com/Unlinked_DNA.html DNA under electron microscope]
* [http://www.dnalc.org/ Dolan DNA Learning Center]
* [http://www.nature.com/nature/dna50/archive.html Double Helix: 50 years of DNA], ''[[Nature (journal)|Nature]]''
* [http://www.nature.com/encode/ ENCODE threads explorer] ENCODE home page at [[Nature (journal)|Nature]]
* [https://web.archive.org/web/20070213030135/http://www.ncbe.reading.ac.uk/DNA50/ Double Helix 1953–2003] National Centre for Biotechnology Education
* [http://www.genome.gov/10506718 Genetic Education Modules for Teachers] – ''DNA from the Beginning'' Study Guide
* [https://www.nytimes.com/packages/pdf/science/dna-article.pdf &quot;Clue to chemistry of heredity found&quot;]. ''[[The New York Times]]'', June 1953. First American newspaper coverage of the discovery of the DNA structure
* [http://www.dnaftb.org/ DNA from the Beginning] Another DNA Learning Center site on DNA, genes, and heredity from Mendel to the human genome project.
* [https://web.archive.org/web/20070825101712/http://orpheus.ucsd.edu/speccoll/testing/html/mss0660a.html#abstract The Register of Francis Crick Personal Papers 1938&amp;nbsp;– 2007] at Mandeville Special Collections Library, [[University of California, San Diego]]
* [http://www.nature.com/polopoly_fs/7.9746!/file/Crick%20letter%20to%20Michael.pdf Seven-page, handwritten letter that Crick sent to his 12-year-old son Michael in 1953 describing the structure of DNA.] See [http://www.nature.com/news/crick-s-medal-goes-under-the-hammer-1.12705 Crick's medal goes under the hammer], Nature, 5 April 2013.
{{Subject bar
 |commons        = yes
 |d              = yes
 |v              = yes
 |portal1        = حياتيات
}}
{{Authority control}}

[[زمرو:طب]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:ڊي اين اي]]
[[زمرو:ڪيميائي مرڪب]]
[[Category:Biotechnology]]
[[Category:Helices]]
[[Category:Nucleic acids]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8qv9rtutgjp4t9suhhssx2mjqk2qfxd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سائنسي طريقو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>40490</id>
    <revision>
      <id>320103</id>
      <parentid>291938</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:53:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320103</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8700" sha1="pift562ec8kfexej1xwe6hj6xw07gry" xml:space="preserve">{{Short description|Interplay between observation, experiment, and theory in science}}
'''سائنسي طريقو''' (Scientific Method) علم حاصل ڪرڻ لاءِ هڪ تجرباتي طريقو آهي جنهن گهٽ ۾ گهٽ 17هين صدي عيسويءَ کان سائنس جي ترقي کي نمايان ڪيو آهي. سائنسي طريقي ۾، سخت شڪ سان گڏ، محتاط مشاهدو شامل آهي ڇاڪاڻ ته ادراڪي مفروضا مشاهدي جي تشريح کي بگاڙي سگهن ٿا. سائنسي انڪوائري ۾ هڪ مفروضو تخليقي استدلال ذريعي، ان کي تجربن ۽ شمارياتي تجزيي ذريعي جانچ ۽ نتيجن جي بنياد تي مفروضي کي ترتيب ڏيڻ يا رد ڪرڻ، شامل آهي.&lt;ref name=&quot;principia&quot;&gt;{{Cite book|title=Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica|last=Newton|first=Isaac|series=The Principia: Mathematical Principles of Natural Philosophy |publisher=University of California Press|others=Includes &quot;A Guide to Newton's Principia&quot; by I. Bernard Cohen, pp. 1–370. (The ''Principia'' itself is on pp. 371–946)|isbn=978-0-520-08817-7|location=Berkeley, CA|date=1999|at=791–796 (&quot;Rules of Reasoning in Philosophy&quot;); ''see also'' [[Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica#Rules of Reason]]|translator-last=Cohen|translator-first=I. Bernard|trans-title=Mathematical Principles of Natural Philosophy|orig-year=1726 (3rd ed.)|translator-last2=Whitman|translator-first2=Anne|translator-last3=Budenz|translator-first3=Julia|title-link=Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Citation|title=Oxford Dictionaries: British and World English|date=2016|chapter-url=http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/scientific-method|chapter=scientific method|access-date=28 May 2016|archive-date=2016-06-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160620062539/http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/scientific-method|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite book|url=http://www.oed.com/view/Entry/383323|title=Oxford English Dictionary|via=OED Online|publisher=Oxford University Press|year=2014|edition=3rd|location=Oxford|url-access=subscription|access-date=2018-05-31 |archive-date=2023-11-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20231129112639/https://www.oed.com/dictionary/scientific-method_n|url-status=live}}&lt;/ref&gt;

جيتوڻيڪ طريقا مختلف شعبن جي وچ ۾ مختلف آهن، بنيادي عمل اڪثر ڪري هڪجهڙا آهن. سائنسي طريقي ۾، مفروضو ٺاهڻ (فرضي وضاحتون)، مفروضي جي منطقي نتيجن جي اڳڪٿي ڪرڻ ۽ پوءِ انهن اڳڪٿين جي بنياد تي تجربا يا تجرباتي مشاهدو ڪرڻ، شامل آهي.&lt;ref name=&quot;NA2&quot;&gt;{{cite wikisource|title=A Neglected Argument for the Reality of God|date=1908|first=Charles Sanders|last=Peirce|wslink=A Neglected Argument for the Reality of God|volume=7|pages=90–112|journal=Hibbert Journal}} with added notes. Reprinted with previously unpublished part, ''Collected Papers'' v. 6, paragraphs 452–85, ''The Essential Peirce'' v. 2, pp. 434–450, and elsewhere. N.B. 435.30 'living institution': Hibbert J. mis-transcribed 'living institution': (&quot;constitution&quot; for &quot;institution&quot;)&lt;/ref&gt; هڪ مفروضو هڪ قياس آهي جيڪو علم جي بنياد تي حاصل ڪيل سوال جو جواب ڳولڻ دوران حاصل ڪيو ويندو آهي. مفروضا مخصوص يا وسيع ٿي سگهن ٿا پر رد ڪرڻ جي قابل هجڻ لازمي آهي، ان جو مطلب اهو آهي ته اهو ممڪن آهي ته ڪنهن تجربي يا مشاهدي جي ممڪن نتيجن کي سڃاڻڻ جيڪو مفروضي مان نڪتل اڳڪٿين سان ٽڪراءُ هجي، مفروضي کي رد ڪري سگهجي، ٻي صورت ۾، مفروضي جي معنوى طور تي آزمائش نه ٿو ڪري سگھجي. {{sfnp|Popper|1959|p=273}}

جڏهن ته سائنسي طريقو اڪثر ڪري، پرکڻ جي عملن جي هڪ مقرر ترتيب جي طور تي پيش ڪيو ويندو آهي،  اهو اصل ۾ عام اصولن جي هڪ سيٽ جي نمائندگي ڪري ٿو. هر سائنسي تحقيق ۾ سڀئي قدم نه ٿا وٺن (نه ئي ساڳي درجي تي) ۽ اهي هميشه ساڳئي ترتيب ۾ نه هوندا آهن.&lt;ref name=&quot;allScience&quot;&gt;{{harvp|Gauch|2003|p=3}}: &quot;The scientific method 'is often misrepresented as a fixed sequence of steps,' rather than being seen for what it truly is, 'a highly variable and creative process' (AAAS 2000:18). The claim here is that science has general principles that must be mastered to increase productivity and enhance perspective, not that these principles provide a simple and automated sequence of steps to follow.&quot;&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Inductive Science 1837&quot;&gt;[[William Whewell]], ''History of Inductive Science'' (1837), and in ''Philosophy of Inductive Science'' (1840)&lt;/ref&gt;

ادبي دنيا ۾ ڪنهن به مواد کي عقيدن، نظرين ۽ جذبات کان بالاتر ٿي سائنس ۽ عقل پسنديءَ سان پرکڻ کي سائنسي طرز فڪر چيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;ڪتاب: ادبي اصطلاحن جي تشريحي لغت؛ مرتب: مختيار احمد ملاح؛ پبلشر: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]]، حيدرآباد.&lt;/ref&gt;
==تاريخ==
==تحقيق جا عنصر== 
==بنيادي اصول==
==عقليت==
==تحقيق جا طريقا== 
==سائنسي تحقيق== 
==هوريسٽڪس== 
==فلسفو ۽ بحث==
==طريقن جي حد==
==رياضي سان تعلق== 
==پڻ ڏسو==
* سائنس ۾ تجرباتي حدون - اهو خيال آهي ته علم بنيادي طور تي حسي تجربي مان اچي ٿو 
* ثبوت جي بنياد تي عمل - عملي طريقو 
* طريقو - تحقيق جي طريقن جو مطالعو 
* ميٽاسائنس- سائنس جو سائنسي مطالعو 
* سائنسي طريقن جو خاڪو 
* مقداري تحقيق - تجرباتي حقيقتن جي عددي نمائندگي لاءِ سڀ طريقا
* تحقيق جي شفافيت 
* سائنسي قانون - بار بار تجرباتي مشاهدن تي ٻڌل بيان، جيڪو ڪجهه قدرتي رجحان بيان ڪري ٿو 
* امتحان جي قابليت - ان حد تائين جنهن تائين ڪنهن مفروضي/اعلان جي سچائي يا ڪوڙ کي جانچي سگهجي ٿو 
==خارجي لنڪس==
{{Commons category}}
{{Wikibooks|سائنسي طريقو }}
{{Library resources box
|by=no
|onlinebooks=no
|others=no
|about=yes
|label=Scientific method}}
*
* [http://www.geo.sunysb.edu/esp/files/scientific-method.html An Introduction to Science: Scientific Thinking and a scientific method] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180101173949/http://www.geo.sunysb.edu/esp/files/scientific-method.html |date=2018-01-01  }} by Steven D. Schafersman.
* [http://teacher.nsrl.rochester.edu/phy_labs/AppendixE/AppendixE.html Introduction to the scientific method] at the [[University of Rochester]]
* [http://zenodo.org/record/6336021#.YmafclMpBKM The scientific method from a philosophical perspective]
* [http://www.galilean-library.org/theory.html Theory-ladenness] by Paul Newall at The Galilean Library
* [https://web.archive.org/web/20060428080832/http://pasadena.wr.usgs.gov/office/ganderson/es10/lectures/lecture01/lecture01.html Lecture on Scientific Method by Greg Anderson] (archived 28 April 2006)
* [http://www.sciencemadesimple.com/scientific_method.html Using the scientific method for designing science fair projects]
* [http://emotionalcompetency.com/sci/booktoc.html ''Scientific Methods'' an online book by Richard D. Jarrard]
* [https://www.youtube.com/watch?v=b240PGCMwV0 Richard Feynman on the Key to Science] (one minute, three seconds), from the Cornell Lectures.
* [https://archive.today/20130121134726/http://www.dbskeptic.com/2010/03/14/what-it-means-to-be-scientifically-proven/ Lectures on the Scientific Method] by Nick Josh Karean, [[Kevin Padian]], [[Michael Shermer]] and [[Richard Dawkins]] (archived 21 January 2013).
* [https://www.youtube.com/watch?v=Yk5IWzTfWeM &quot;How Do We Know What Is True?&quot; (animated video; 2:52)]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Scientific Method}}
[[Category:Scientific method| ]]
[[Category:Scientific Revolution|Method]]
[[Category:Philosophy of science]]
[[Category:Empiricism]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنسي طريقو]]
[[زمرو:سائنسي مضمون]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]</text>
      <sha1>pift562ec8kfexej1xwe6hj6xw07gry</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيميائي بانڊ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41084</id>
    <revision>
      <id>320008</id>
      <parentid>319878</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:25:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320008</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7421" sha1="6ynar6wqh8mvzwr9hzjx4zcbvm6rsfc" xml:space="preserve">{{short description|Association of atoms to form chemical compounds}}
{{Distinguish|Molecular binding}}
[[File:Dihydrogen-phase-3D-balls.png|thumb|300x300px|ٻن [[هائيڊروجن]] ايٽمن جو ڪوويلنٽ بانڊ هڪ هائيڊروجن ماليڪيول (H2) ٺاهڻ لاءِ. (a) ۾ ٻه نيوڪليس بانڊنگ مدار ۾ ٻن اليڪٽرانن جي ڪڪر سان گھريل آهن جيڪي ماليڪيول کي گڏ ڪن ٿا. (b) ڏيکاري ٿو هائڊروجن جو اينٽي بانڊنگ مدار، جيڪو توانائي ۾ وڌيڪ آهي ۽ عام طور تي ڪنهن به اليڪٽران جي قبضي ۾ نه آهي.]]
'''ڪيميائي بانڊ''' (Chemical Bond) اھا قوت يا ڪشش آهي جيڪا ماليڪيولن ۾ [[ائٽم|ائٽمن]] کي ملائي رکندي آهي. 

هڪ ڪيميائي بانڊ (Chemical Bond) [[ائٽم|ائٽمن]] يا [[آئن]] جو اتحاد آهي جيڪو [[ماليڪيول]]، [[ڪرسٽلوگرافي|ڪرسٽل]] ۽ ٻيون اڏاوتون ٺاهين ٿا. بانڊ مخالف طور تي چارج ٿيل آئنز جي وچ ۾ برقياتي قوت جي نتيجي ۾، جيئن آئني بانڊ ۾ يا [[برقيو|اليڪٽران]] جي حصيداري جي ذريعي جيئن ڪوويلنٽ بانڊ ۾، يا انهن اثرات جي ڪجهه ميلاپ جي ذريعي ٿي سگھي ٿو. ڪيميائي بانڊن کي مختلف طاقتن جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي: هتي ”مضبوط بانڊ“ يا ”پرائمري بانڊ“ جهڙوڪ ڪوويلنٽ، آئني ۽ ڌاتي بانڊ ۽ ”ڪمزور بانڊ“ يا ”ثانوي بانڊ“ جهڙوڪ ڊيپول-ڊيپول تعامل، لنڊن ڊسپريشن فورس ۽ هائيڊروجن بانڊنگ. 

جيئن ته مخالف [[اليڪٽرڪ چارج|برقي چارجز]] هڪ ٻئي جي طرف متوجه ٿين ٿا، ان ڪري مرڪز جي چوڌاري منفي چارج ٿيل اليڪٽران ۽ نيوڪليئس جي اندر مثبت طور تي چارج ٿيل [[پروٽان]] هڪ ٻئي کي متوجه ڪن ٿا. ٻن مرڪزن جي وچ ۾ ورهايل اليڪٽران انهن ٻنهي ڏانهن متوجه ٿيندا. &quot;تعميراتي ڪوانٽم ميڪينيڪل موج فنڪشن مداخلت&quot; &lt;ref name=&quot;Levine Head-Gordon 2020 p.2&quot;&gt;{{cite journal|last1=Levine|first1=Daniel S.|last2=Head-Gordon|first2=Martin|date=2020-09-29|title=Clarifying the quantum mechanical origin of the covalent chemical bond|journal=Nature Communications|publisher=Springer Science and Business Media LLC|volume=11|issue=1|page=4893|doi=10.1038/s41467-020-18670-8|issn=2041-1723|pmc=7524788|pmid=32994392|s2cid=222157102}}&lt;/ref&gt; جوڙيل نيوڪلئيس کي مستحڪم ڪري ٿو (ڏسو ڪيميائي بانڊنگ جا نظريا). بانڊڊ نيوڪليئس هڪ بهترين فاصلو برقرار رکن ٿا (بانڊ جو فاصلو) جيڪا ڪشش ۽ رد ڪندڙ اثرن کي مقداري طور تي ڪوانٽم ٿيوري جي وضاحت سان، توازن ۾ رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{citation
| last    = Pauling
| first   = L.
| year    = 1931
| title   = The nature of the chemical bond. Application of results obtained from the quantum mechanics and from a theory of paramagnetic susceptibility to the structure of molecules
| journal = [[Journal of the American Chemical Society]]
| volume  = 53
| issue   = 4
| pages   = 1367–1400
| doi     = 10.1021/ja01355a027
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Hund |first=F. |date=1928 |title=Zur Deutung der Molekelspektren. IV |url=http://link.springer.com/10.1007/BF01400239 |journal=Zeitschrift für Physik |language=de |volume=51 |issue=11–12 |pages=759–795 |doi=10.1007/BF01400239 |bibcode=1928ZPhy...51..759H |s2cid=121366097 |issn=1434-6001}}&lt;/ref&gt; 

ماليڪيولز، ڪرسٽل، [[ڌات|ڌاتن]] ۽ مادي جي ٻين شڪلين ۾ [[ائٽم|ايٽم]] ڪيميائي بانڊن سان گڏ رکيل آهن، جيڪي مادي جي ساخت ۽ خاصيت کي طئي ڪن ٿا. 

سڀ بانڊ ڪوانٽم ٿيوري ذريعي بيان ڪري سگھجن ٿا، پر عملي طور تي، سادا ضابطا ۽ ٻيا نظريا ڪيميادان کي اجازت ڏين ٿا ته هو بانڊن جي [[قوت (فزڪس)|قوت]]، سمت ۽ قطبيت جي اڳڪٿي ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Frenking|first1=Gernot|last2=Krapp|first2=Andreas|date=2007-01-15|title=Unicorns in the world of chemical bonding models|journal=Journal of Computational Chemistry|language=en|volume=28|issue=1|pages=15–24|doi=10.1002/jcc.20543|pmid=17109434|doi-access=free|s2cid-access=free|s2cid=7504671}}&lt;/ref&gt; اٺ (octet) جو قاعدو ۽ VSEPR نظريو هن جي مثالون آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن ۽ گونج شامل آهن ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري، جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي،  octet قاعدو ۽ VSEPR نظريو مثال آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري آهن، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن &lt;ref name=&quot;Frank2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Computational Chemistry|last=Jensen|first=Frank|publisher=John Wiley and Sons|year=1999|isbn=978-0-471-98425-2}}&lt;/ref&gt; ۽ گونج (Resonance) &lt;ref name=&quot;Pauling2&quot;&gt;{{cite book|title=The Nature of the Chemical Bond – An Introduction to Modern Structural Chemistry|last=Pauling|first=Linus|date=1960|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0801403330|edition=3rd|pages=10–13|chapter=The Concept of Resonance|chapter-url=https://books.google.com/books?id=L-1K9HmKmUUC&amp;pg=PA10}}&lt;/ref&gt; شامل آهن، ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري &lt;ref&gt;{{citation|last=Gillespie|first=R.J.|year=2004|title=Teaching molecular geometry with the VSEPR model|journal=Journal of Chemical Education|volume=81|issue=3|pages=298–304|doi=10.1021/ed081p298|bibcode=2004JChEd..81..298G|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي، آهن. برق سڪونيات (Electrostatics)، بانڊ جي قطبيت ۽ انهن جا اثر جيڪي ڪيميائي مادن تي آهن، کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا ويا آهن. 

==ڪيميائي بانڊ جي مکيه قسمن جو جائزو==
==تاريخ==
==ڪيميائي فارمولن ۾ بانڊ==
==مضبوط ڪيميائي بانڊ==
==انٽر-ماليڪيولر بانڊ==
==ڪيميائي بانڊ جا نظريا==
==پڻ ڏسو==
* [[ويلنسي]]
* [[آئني بانڊ]]
* [[ڪوويلنٽ بانڊ]]
==خارجي لنڪس==
{{wikiquote}}
{{Commons category|Chemical bonding}}
* W. Locke (1997). [http://www.ch.ic.ac.uk/vchemlib/course/mo_theory/main.html Introduction to Molecular Orbital Theory]. Retrieved May 18, 2005.
* Carl R. Nave (2005). [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/chemical/bond.html HyperPhysics]. Retrieved May 18, 2005.
* [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/bond/index.html Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History]. Retrieved February 29, 2008.

{{Authority control}}

[[Category:Chemical bonding| ]]
[[Category:Quantum chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>6ynar6wqh8mvzwr9hzjx4zcbvm6rsfc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320009</id>
      <parentid>320008</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:28:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>320009</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7566" sha1="c1qrt8gedfuuaid30horjkzxqugctjb" xml:space="preserve">{{short description|Association of atoms to form chemical compounds}}
{{Distinguish|Molecular binding}}
[[File:Dihydrogen-phase-3D-balls.png|thumb|300x300px|ٻن [[هائيڊروجن]] ايٽمن جو ڪوويلنٽ بانڊ هڪ هائيڊروجن ماليڪيول (H2) ٺاهڻ لاءِ. (a) ۾ ٻه نيوڪليس بانڊنگ مدار ۾ ٻن اليڪٽرانن جي ڪڪر سان گھريل آهن جيڪي ماليڪيول کي گڏ ڪن ٿا. (b) ڏيکاري ٿو هائڊروجن جو اينٽي بانڊنگ مدار، جيڪو توانائي ۾ وڌيڪ آهي ۽ عام طور تي ڪنهن به اليڪٽران جي قبضي ۾ نه آهي.]]
'''ڪيميائي بانڊ''' (Chemical Bond) اھا قوت يا ڪشش آهي جيڪا ماليڪيولن ۾ [[ائٽم|ائٽمن]] کي ملائي رکندي آهي. 

هڪ ڪيميائي بانڊ (Chemical Bond) [[ائٽم|ائٽمن]] يا [[آئن]] جو اتحاد آهي جيڪو [[ماليڪيول]]، [[ڪرسٽلوگرافي|ڪرسٽل]] ۽ ٻيون اڏاوتون ٺاهين ٿا. بانڊ مخالف طور تي چارج ٿيل آئنز جي وچ ۾ برقياتي قوت جي نتيجي ۾، جيئن آئني بانڊ ۾ يا [[برقيو|اليڪٽران]] جي حصيداري جي ذريعي جيئن ڪوويلنٽ بانڊ ۾، يا انهن اثرات جي ڪجهه ميلاپ جي ذريعي ٿي سگھي ٿو. ڪيميائي بانڊن کي مختلف طاقتن جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي: هتي ”مضبوط بانڊ“ يا ”پرائمري بانڊ“ جهڙوڪ ڪوويلنٽ، آئني ۽ ڌاتي بانڊ ۽ ”ڪمزور بانڊ“ يا ”ثانوي بانڊ“ جهڙوڪ ڊيپول-ڊيپول تعامل، لنڊن ڊسپريشن فورس ۽ هائيڊروجن بانڊنگ. 

جيئن ته مخالف [[اليڪٽرڪ چارج|برقي چارجز]] هڪ ٻئي جي طرف متوجه ٿين ٿا، ان ڪري مرڪز جي چوڌاري منفي چارج ٿيل اليڪٽران ۽ نيوڪليئس جي اندر مثبت طور تي چارج ٿيل [[پروٽان]] هڪ ٻئي کي متوجه ڪن ٿا. ٻن مرڪزن جي وچ ۾ ورهايل اليڪٽران انهن ٻنهي ڏانهن متوجه ٿيندا. &quot;تعميراتي ڪوانٽم ميڪينيڪل موج فنڪشن مداخلت&quot; &lt;ref name=&quot;Levine Head-Gordon 2020 p.2&quot;&gt;{{cite journal|last1=Levine|first1=Daniel S.|last2=Head-Gordon|first2=Martin|date=2020-09-29|title=Clarifying the quantum mechanical origin of the covalent chemical bond|journal=Nature Communications|publisher=Springer Science and Business Media LLC|volume=11|issue=1|page=4893|doi=10.1038/s41467-020-18670-8|issn=2041-1723|pmc=7524788|pmid=32994392|s2cid=222157102}}&lt;/ref&gt; جوڙيل نيوڪلئيس کي مستحڪم ڪري ٿو (ڏسو ڪيميائي بانڊنگ جا نظريا). بانڊڊ نيوڪليئس هڪ بهترين فاصلو برقرار رکن ٿا (بانڊ جو فاصلو) جيڪا ڪشش ۽ رد ڪندڙ اثرن کي مقداري طور تي ڪوانٽم ٿيوري جي وضاحت سان، توازن ۾ رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{citation
| last    = Pauling
| first   = L.
| year    = 1931
| title   = The nature of the chemical bond. Application of results obtained from the quantum mechanics and from a theory of paramagnetic susceptibility to the structure of molecules
| journal = [[Journal of the American Chemical Society]]
| volume  = 53
| issue   = 4
| pages   = 1367–1400
| doi     = 10.1021/ja01355a027
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Hund |first=F. |date=1928 |title=Zur Deutung der Molekelspektren. IV |url=http://link.springer.com/10.1007/BF01400239 |journal=Zeitschrift für Physik |language=de |volume=51 |issue=11–12 |pages=759–795 |doi=10.1007/BF01400239 |bibcode=1928ZPhy...51..759H |s2cid=121366097 |issn=1434-6001}}&lt;/ref&gt; 

ماليڪيولز، ڪرسٽل، [[ڌات|ڌاتن]] ۽ مادي جي ٻين شڪلين ۾ [[ائٽم|ايٽم]] ڪيميائي بانڊن سان گڏ رکيل آهن، جيڪي مادي جي ساخت ۽ خاصيت کي طئي ڪن ٿا. 

سڀ بانڊ ڪوانٽم ٿيوري ذريعي بيان ڪري سگھجن ٿا، پر عملي طور تي، سادا ضابطا ۽ ٻيا نظريا ڪيميادان کي اجازت ڏين ٿا ته هو بانڊن جي [[قوت (فزڪس)|قوت]]، سمت ۽ قطبيت جي اڳڪٿي ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Frenking|first1=Gernot|last2=Krapp|first2=Andreas|date=2007-01-15|title=Unicorns in the world of chemical bonding models|journal=Journal of Computational Chemistry|language=en|volume=28|issue=1|pages=15–24|doi=10.1002/jcc.20543|pmid=17109434|doi-access=free|s2cid-access=free|s2cid=7504671}}&lt;/ref&gt; اٺ (octet) جو قاعدو ۽ VSEPR نظريو هن جي مثالون آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن ۽ گونج شامل آهن ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري، جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي،  octet قاعدو ۽ VSEPR نظريو مثال آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري آهن، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن &lt;ref name=&quot;Frank2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Computational Chemistry|last=Jensen|first=Frank|publisher=John Wiley and Sons|year=1999|isbn=978-0-471-98425-2}}&lt;/ref&gt; ۽ گونج (Resonance) &lt;ref name=&quot;Pauling2&quot;&gt;{{cite book|title=The Nature of the Chemical Bond – An Introduction to Modern Structural Chemistry|last=Pauling|first=Linus|date=1960|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0801403330|edition=3rd|pages=10–13|chapter=The Concept of Resonance|chapter-url=https://books.google.com/books?id=L-1K9HmKmUUC&amp;pg=PA10}}&lt;/ref&gt; شامل آهن، ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري &lt;ref&gt;{{citation|last=Gillespie|first=R.J.|year=2004|title=Teaching molecular geometry with the VSEPR model|journal=Journal of Chemical Education|volume=81|issue=3|pages=298–304|doi=10.1021/ed081p298|bibcode=2004JChEd..81..298G|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي، آهن. برق سڪونيات (Electrostatics)، بانڊ جي قطبيت ۽ انهن جا اثر جيڪي ڪيميائي مادن تي آهن، کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا ويا آهن. 

==ڪيميائي بانڊ جي مکيه قسمن جو جائزو==
==تاريخ==
==ڪيميائي فارمولن ۾ بانڊ==
==مضبوط ڪيميائي بانڊ==
==انٽر-ماليڪيولر بانڊ==
==ڪيميائي بانڊ جا نظريا==
==پڻ ڏسو==
* [[ويلنسي]]
* [[آئني بانڊ]]
* [[ڪوويلنٽ بانڊ]]
==خارجي لنڪس==
{{wikiquote}}
{{Commons category|Chemical bonding}}
* W. Locke (1997). [http://www.ch.ic.ac.uk/vchemlib/course/mo_theory/main.html Introduction to Molecular Orbital Theory]. Retrieved May 18, 2005.
* Carl R. Nave (2005). [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/chemical/bond.html HyperPhysics]. Retrieved May 18, 2005.
* [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/bond/index.html Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History]. Retrieved February 29, 2008.

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:توانائي]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون]]

[[Category:Chemical bonding| ]]
[[Category:Quantum chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>c1qrt8gedfuuaid30horjkzxqugctjb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320010</id>
      <parentid>320009</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:32:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>320010</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7503" sha1="0ogfqikq644ez4chs8b8x90btccdghq" xml:space="preserve">{{short description|Association of atoms to form chemical compounds}}
{{Distinguish|Molecular binding}}
[[File:Dihydrogen-phase-3D-balls.png|thumb|300x300px|ٻن [[هائيڊروجن]] ايٽمن جو ڪوويلنٽ بانڊ هڪ هائيڊروجن ماليڪيول (H2) ٺاهڻ لاءِ. (a) ۾ ٻه نيوڪليس بانڊنگ مدار ۾ ٻن اليڪٽرانن جي ڪڪر سان گھريل آهن جيڪي ماليڪيول کي گڏ ڪن ٿا. (b) ڏيکاري ٿو هائڊروجن جو اينٽي بانڊنگ مدار، جيڪو توانائي ۾ وڌيڪ آهي ۽ عام طور تي ڪنهن به اليڪٽران جي قبضي ۾ نه آهي.]]
'''ڪيميائي بانڊ''' (Chemical Bond) اھا قوت يا ڪشش آهي جيڪا ماليڪيولن ۾ [[ائٽم|ائٽمن]] کي ملائي رکندي آهي. 

هڪ ڪيميائي بانڊ (Chemical Bond) [[ائٽم|ائٽمن]] يا [[آئن]] جو اتحاد آهي جيڪو [[ماليڪيول]]، [[ڪرسٽلوگرافي|ڪرسٽل]] ۽ ٻيون اڏاوتون ٺاهين ٿا. بانڊ مخالف طور تي چارج ٿيل آئنز جي وچ ۾ برقياتي قوت جي نتيجي ۾، جيئن آئني بانڊ ۾ يا [[برقيو|اليڪٽران]] جي حصيداري جي ذريعي جيئن ڪوويلنٽ بانڊ ۾، يا انهن اثرات جي ڪجهه ميلاپ جي ذريعي ٿي سگھي ٿو. ڪيميائي بانڊن کي مختلف طاقتن جي طور تي بيان ڪيو ويو آهي: هتي ”مضبوط بانڊ“ يا ”پرائمري بانڊ“ جهڙوڪ ڪوويلنٽ، آئني ۽ ڌاتي بانڊ ۽ ”ڪمزور بانڊ“ يا ”ثانوي بانڊ“ جهڙوڪ ڊيپول-ڊيپول تعامل، لنڊن ڊسپريشن فورس ۽ هائيڊروجن بانڊنگ. 

جيئن ته مخالف [[اليڪٽرڪ چارج|برقي چارجز]] هڪ ٻئي جي طرف متوجه ٿين ٿا، ان ڪري مرڪز جي چوڌاري منفي چارج ٿيل اليڪٽران ۽ نيوڪليئس جي اندر مثبت طور تي چارج ٿيل [[پروٽان]] هڪ ٻئي کي متوجه ڪن ٿا. ٻن مرڪزن جي وچ ۾ ورهايل اليڪٽران انهن ٻنهي ڏانهن متوجه ٿيندا. &quot;تعميراتي ڪوانٽم ميڪينيڪل موج فنڪشن مداخلت&quot; &lt;ref name=&quot;Levine Head-Gordon 2020 p.2&quot;&gt;{{cite journal|last1=Levine|first1=Daniel S.|last2=Head-Gordon|first2=Martin|date=2020-09-29|title=Clarifying the quantum mechanical origin of the covalent chemical bond|journal=Nature Communications|publisher=Springer Science and Business Media LLC|volume=11|issue=1|page=4893|doi=10.1038/s41467-020-18670-8|issn=2041-1723|pmc=7524788|pmid=32994392|s2cid=222157102}}&lt;/ref&gt; جوڙيل نيوڪلئيس کي مستحڪم ڪري ٿو (ڏسو ڪيميائي بانڊنگ جا نظريا). بانڊڊ نيوڪليئس هڪ بهترين فاصلو برقرار رکن ٿا (بانڊ جو فاصلو) جيڪا ڪشش ۽ رد ڪندڙ اثرن کي مقداري طور تي ڪوانٽم ٿيوري جي وضاحت سان، توازن ۾ رکي ٿو.&lt;ref&gt;{{citation
| last    = Pauling
| first   = L.
| year    = 1931
| title   = The nature of the chemical bond. Application of results obtained from the quantum mechanics and from a theory of paramagnetic susceptibility to the structure of molecules
| journal = [[Journal of the American Chemical Society]]
| volume  = 53
| issue   = 4
| pages   = 1367–1400
| doi     = 10.1021/ja01355a027
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Hund |first=F. |date=1928 |title=Zur Deutung der Molekelspektren. IV |url=http://link.springer.com/10.1007/BF01400239 |journal=Zeitschrift für Physik |language=de |volume=51 |issue=11–12 |pages=759–795 |doi=10.1007/BF01400239 |bibcode=1928ZPhy...51..759H |s2cid=121366097 |issn=1434-6001}}&lt;/ref&gt; 

ماليڪيولز، ڪرسٽل، [[ڌات|ڌاتن]] ۽ مادي جي ٻين شڪلين ۾ [[ائٽم|ايٽم]] ڪيميائي بانڊن سان گڏ رکيل آهن، جيڪي مادي جي ساخت ۽ خاصيت کي طئي ڪن ٿا. 

سڀ بانڊ ڪوانٽم ٿيوري ذريعي بيان ڪري سگھجن ٿا، پر عملي طور تي، سادا ضابطا ۽ ٻيا نظريا ڪيميادان کي اجازت ڏين ٿا ته هو بانڊن جي [[قوت (فزڪس)|قوت]]، سمت ۽ قطبيت جي اڳڪٿي ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Frenking|first1=Gernot|last2=Krapp|first2=Andreas|date=2007-01-15|title=Unicorns in the world of chemical bonding models|journal=Journal of Computational Chemistry|language=en|volume=28|issue=1|pages=15–24|doi=10.1002/jcc.20543|pmid=17109434|doi-access=free|s2cid-access=free|s2cid=7504671}}&lt;/ref&gt; اٺ (octet) جو قاعدو ۽ VSEPR نظريو هن جي مثالون آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن ۽ گونج شامل آهن ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري، جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي،  octet قاعدو ۽ VSEPR نظريو مثال آهن. وڌيڪ نفيس نظريا ويلنس بانڊ ٿيوري آهن، جن ۾ مداري هائيبرڊائيزيشن &lt;ref name=&quot;Frank2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Computational Chemistry|last=Jensen|first=Frank|publisher=John Wiley and Sons|year=1999|isbn=978-0-471-98425-2}}&lt;/ref&gt; ۽ گونج (Resonance) &lt;ref name=&quot;Pauling2&quot;&gt;{{cite book|title=The Nature of the Chemical Bond – An Introduction to Modern Structural Chemistry|last=Pauling|first=Linus|date=1960|publisher=Cornell University Press|isbn=978-0801403330|edition=3rd|pages=10–13|chapter=The Concept of Resonance|chapter-url=https://books.google.com/books?id=L-1K9HmKmUUC&amp;pg=PA10}}&lt;/ref&gt; شامل آهن، ۽ ماليڪيولر آربيٽل ٿيوري &lt;ref&gt;{{citation|last=Gillespie|first=R.J.|year=2004|title=Teaching molecular geometry with the VSEPR model|journal=Journal of Chemical Education|volume=81|issue=3|pages=298–304|doi=10.1021/ed081p298|bibcode=2004JChEd..81..298G|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; جنهن ۾ ايٽمي مدار ۽ ليگينڊ فيلڊ ٿيوري جو لڪيري ميلاپ شامل آهي، آهن. برق سڪونيات (Electrostatics)، بانڊ جي قطبيت ۽ انهن جا اثر جيڪي ڪيميائي مادن تي آهن، کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيا ويا آهن. 

==ڪيميائي بانڊ جي مکيه قسمن جو جائزو==
==تاريخ==
==ڪيميائي فارمولن ۾ بانڊ==
==مضبوط ڪيميائي بانڊ==
==انٽر-ماليڪيولر بانڊ==
==ڪيميائي بانڊ جا نظريا==
==پڻ ڏسو==
* [[ويلنسي]]
* [[آئني بانڊ]]
* [[ڪوويلنٽ بانڊ]]
==خارجي لنڪس==
{{wikiquote}}
{{Commons category|Chemical bonding}}
* W. Locke (1997). [http://www.ch.ic.ac.uk/vchemlib/course/mo_theory/main.html Introduction to Molecular Orbital Theory]. Retrieved May 18, 2005.
* Carl R. Nave (2005). [http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/chemical/bond.html HyperPhysics]. Retrieved May 18, 2005.
* [http://osulibrary.oregonstate.edu/specialcollections/coll/pauling/bond/index.html Linus Pauling and the Nature of the Chemical Bond: A Documentary History]. Retrieved February 29, 2008.

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي بانڊنگ]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون]]
[[Category:Quantum chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0ogfqikq644ez4chs8b8x90btccdghq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعيات جون ذيلي شاخون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43975</id>
    <revision>
      <id>320091</id>
      <parentid>289223</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:13:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320091</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="636" sha1="62abmtlgx3b4rcv0yr754wevxbi4in9" xml:space="preserve">اصل مضمون لاء ڏسو: [[طبيعيات جون شاخون]]
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:ذيلي شاخون بلحاظ تدريسي موضوع]]
* [[اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس]]
** [[طبيعي ڪيميا]]
** [[اوشيانوگرافي]] 
* [[ايٽمي، ماليڪيولر ۽ بصري فزڪس]]  
* [[ڪمپيوٽيشنل فزڪس]]  
* [[تجرباتي فزڪس]] 
* [[نيوڪليئر فزڪس]] 
* [[پارٽيڪل فزڪس]] 
* [[پلازما فزڪس]] 
* [[شمارياتي ميڪانيات 
* [[نظرياتي فزڪس]] 
* [[اضافيت جو نظريو]] 

[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>62abmtlgx3b4rcv0yr754wevxbi4in9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320092</id>
      <parentid>320091</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:14:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320092</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="606" sha1="h1qjlvrnd8dtmpzu7ukst6vmk7zckx7" xml:space="preserve">اصل مضمون لاء ڏسو: [[طبيعيات جون شاخون]]
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:ذيلي شاخون بلحاظ تدريسي موضوع]]
* [[اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس]]
** [[طبيعي ڪيميا]]
** [[اوشيانوگرافي]] 
* [[ايٽمي، ماليڪيولر ۽ بصري فزڪس]]  
* [[ڪمپيوٽيشنل فزڪس]]  
* [[تجرباتي فزڪس]]  
* [[پارٽيڪل فزڪس]] 
* [[پلازما فزڪس]] 
* [[شمارياتي ميڪانيات]] 
* [[نظرياتي فزڪس]] 
* [[اضافيت جو نظريو]] 

[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>h1qjlvrnd8dtmpzu7ukst6vmk7zckx7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پروٽين</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47404</id>
    <revision>
      <id>320033</id>
      <parentid>249059</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:50:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320033</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17102" sha1="2iz2ns67wrbrjo8c5e12i9c64840c5k" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو &lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>2iz2ns67wrbrjo8c5e12i9c64840c5k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320034</id>
      <parentid>320033</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:52:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320034</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21151" sha1="dar4obzvb08k8o4qs0rhlndvaml2la9" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|a class of molecules|protein as a nutrient|Protein (nutrient)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
{{cs1 config|name-list-style=vanc|display-authors=6}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|A representation of the 3D structure of the protein [[myoglobin]] showing turquoise [[alpha helix|α-helices]]. This protein was the first to have its structure solved by [[X-ray crystallography]]. Toward the right-center among the coils, a [[prosthetic group]] called a [[heme group]] (shown in gray) with a bound oxygen molecule (red).]]

'''Proteins''' are large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>dar4obzvb08k8o4qs0rhlndvaml2la9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320035</id>
      <parentid>320034</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320035</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21097" sha1="lbmkd6pp6ac4jd617vzy5696oq4jq36" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|a class of molecules|protein as a nutrient|Protein (nutrient)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|A representation of the 3D structure of the protein [[myoglobin]] showing turquoise [[alpha helix|α-helices]]. This protein was the first to have its structure solved by [[X-ray crystallography]]. Toward the right-center among the coils, a [[prosthetic group]] called a [[heme group]] (shown in gray) with a bound oxygen molecule (red).]]

'''Proteins''' are large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>lbmkd6pp6ac4jd617vzy5696oq4jq36</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320036</id>
      <parentid>320035</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:54:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320036</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21151" sha1="p3wi1ebfqxntjbgnoigzz0yrtobl689" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|a class of molecules|protein as a nutrient|Protein (nutrient)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|A representation of the 3D structure of the protein [[myoglobin]] showing turquoise [[alpha helix|α-helices]]. This protein was the first to have its structure solved by [[X-ray crystallography]]. Toward the right-center among the coils, a [[prosthetic group]] called a [[heme group]] (shown in gray) with a bound oxygen molecule (red).]]

'''Proteins''' are large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>p3wi1ebfqxntjbgnoigzz0yrtobl689</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320037</id>
      <parentid>320036</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:55:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320037</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21118" sha1="2hk9fs0f9apmjgxlfppcxwd0bkalaoj" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|a class of molecules|protein as a nutrient|Protein (nutrient)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|A representation of the 3D structure of the protein [[myoglobin]] showing turquoise [[alpha helix|α-helices]]. This protein was the first to have its structure solved by [[X-ray crystallography]]. Toward the right-center among the coils, a [[prosthetic group]] called a [[heme group]] (shown in gray) with a bound oxygen molecule (red).]]

'''Proteins''' are large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>2hk9fs0f9apmjgxlfppcxwd0bkalaoj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320038</id>
      <parentid>320037</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T19:04:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320038</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23763" sha1="gx8wddubfjlnelghrh8t2mzguqqqgo9" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|a class of molecules|protein as a nutrient|Protein (nutrient)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|A representation of the 3D structure of the protein [[myoglobin]] showing turquoise [[alpha helix|α-helices]]. This protein was the first to have its structure solved by [[X-ray crystallography]]. Toward the right-center among the coils, a [[prosthetic group]] called a [[heme group]] (shown in gray) with a bound oxygen molecule (red).]]

'''Proteins''' are

پروٽين (ميوگلوبن) جي 3D ڍانچي جي نمائش، جنهن ۾ فيروزي α-هيلس ڏيکاريا ويا آهن. هي پروٽين پهريون هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ڪوئلن جي وچ ۾ ساڄي مرڪز ڏانهن، هڪ پروسٽيٽ ​​(ڪائنيٽڪ) گروپ جنهن کي هيم گروپ سڏيو ويندو آهي (گرين ۾ ڏيکاريل آهي). هڪ پابند آڪسيجن ماليڪيول (ڳاڙهي ۾) سان. * پروٽين وڏا بايو ماليڪيول ۽ ميڪرو ماليڪيول آهن جيڪي امينو ايسڊ جي باقيات جي هڪ يا وڌيڪ ڊگھي زنجير تي مشتمل آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولڪ رد عمل کي ڪيٽيلائيز ڪرڻ، ڊي اين اي نقل ڪرڻ، محرکن جو جواب ڏيڻ، سيلز ۽ جاندارن کي ساخت فراهم ڪرڻ، ۽ ماليڪيولن کي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ منتقل ڪرڻ شامل آهن. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امينو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف آهن، جيڪو انهن جي جين جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪيو ويندو آهي، ۽ جيڪو عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ فولڊ ڪرڻ جو نتيجو آهي جيڪو ان جي سرگرمي کي طئي ڪري ٿو. * امينو ايسڊ جي باقيات جي هڪ لڪير واري زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>gx8wddubfjlnelghrh8t2mzguqqqgo9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320039</id>
      <parentid>320038</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T19:35:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320039</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23588" sha1="86d4wyhq6c4fcr9phwni0itm6a5ql7y" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي ڪمن يا ذميدارين کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ لڪير واري زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

large [[biomolecule]]s and [[macromolecule]]s that comprise one or more long chains of [[amino acid]] [[residue (biochemistry)|residues]]. Proteins perform a vast array of functions within organisms, including [[Enzyme catalysis|catalysing metabolic reactions]], [[DNA replication]], [[Cell signaling|responding to stimuli]], providing [[Cytoskeleton|structure to cells]] and [[Fibrous protein|organisms]], and [[Intracellular transport|transporting molecules]] from one location to another. Proteins differ from one another primarily in their sequence of amino acids, which is dictated by the [[Nucleic acid sequence|nucleotide sequence]] of their [[gene]]s, and which usually results in [[protein folding]] into a specific [[Protein structure|3D structure]] that determines its activity.

A linear chain of amino acid residues is called a [[polypeptide]]. A protein contains at least one long polypeptide. Short polypeptides, containing less than 20–30 residues, are rarely considered to be proteins and are commonly called [[peptide]]s. The individual amino acid residues are bonded together by [[peptide bond]]s and adjacent amino acid residues. The [[Protein primary structure|sequence]] of amino acid residues in a protein is defined by the [[DNA sequencing|sequence]] of a gene, which is encoded in the [[genetic code]]. In general, the genetic code specifies 20 standard amino acids; but in certain organisms the genetic code can include [[selenocysteine]] and—in certain [[archaea]]—[[pyrrolysine]]. Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>86d4wyhq6c4fcr9phwni0itm6a5ql7y</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320040</id>
      <parentid>320039</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T20:02:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320040</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22051" sha1="igk6t18kh8et10q2raaq8ptlluuvnjz" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

Shortly after or even during synthesis, the residues in a protein are often chemically modified by [[post-translational modification]], which alters the physical and chemical properties, folding, stability, activity, and ultimately, the function of the proteins. Some proteins have non-peptide groups attached, which can be called [[prosthetic group]]s or [[Cofactor (biochemistry)|cofactors]]. Proteins can work together to achieve a particular function, and they often associate to form stable [[protein complex]]es.

Once formed, proteins only exist for a certain period and are then [[Proteolysis#Protein degradation|degraded]] and recycled by the cell's machinery through the process of [[protein turnover]]. A protein's lifespan is measured in terms of its [[half-life]] and covers a wide range. They can exist for minutes or years with an average lifespan of 1–2 days in mammalian cells. Abnormal or misfolded proteins are degraded more rapidly either due to being targeted for destruction or due to being unstable.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>igk6t18kh8et10q2raaq8ptlluuvnjz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320041</id>
      <parentid>320040</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T20:38:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320041</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23731" sha1="25pwmf9z2qz9vi1k5blhcea5omcq52t" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا. ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ عضلات ۾ ايڪٽين ۽ مائوسين. ۽ سائيٽوسڪيلٽن جي اسڪافولڊنگ پروٽين. جيڪي سيل جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين سيل سگنلنگ ۾ اهم آهن. مدافعتي ردعمل. سيل آسنجن. ۽ سيل چڪر. جانورن ۾. ضروري امينو مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي.

Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>25pwmf9z2qz9vi1k5blhcea5omcq52t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320043</id>
      <parentid>320041</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:36:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320043</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23919" sha1="gcloqdo09cza102ox24mik50t3fw2vy" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

== انگ ==
Like other biological macromolecules such as [[polysaccharide]]s and [[nucleic acid]]s, proteins are essential parts of organisms and participate in virtually every process within [[cell (biology)|cells]]. Many proteins are [[enzyme]]s that [[catalysis|catalyse]] biochemical reactions and are vital to [[metabolism]]. Some proteins have structural or mechanical functions, such as [[actin]] and [[myosin]] in muscle, and the [[cytoskeleton]]'s scaffolding proteins that maintain cell shape. Other proteins are important in cell signaling, [[antibody|immune responses]], [[cell adhesion]], and the [[cell cycle]]. In animals, proteins are needed in the [[diet (nutrition)|diet]] to provide the [[essential amino acid]]s that cannot be [[amino acid synthesis|synthesized]]. [[Digestion]] breaks the proteins down for metabolic use.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>gcloqdo09cza102ox24mik50t3fw2vy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320044</id>
      <parentid>320043</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:37:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320044</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23074" sha1="expk9383g2wfz18rorm8b4md627r97e" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.
==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>expk9383g2wfz18rorm8b4md627r97e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320045</id>
      <parentid>320044</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:38:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320045</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21472" sha1="t9eke9wxk6c101jy14zyjjms2ou43cx" xml:space="preserve">==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==ڪيميائي جوڙجڪ==
پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>t9eke9wxk6c101jy14zyjjms2ou43cx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320046</id>
      <parentid>320045</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:39:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320046</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23071" sha1="03b4t2mypdohsmm5mh59t3mnzh33333" xml:space="preserve">==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

==پروٽين ۽ رت==
اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>03b4t2mypdohsmm5mh59t3mnzh33333</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320047</id>
      <parentid>320046</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:39:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320047</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23047" sha1="7u1kckock7d6y62dvzuai25x0n7z6de" xml:space="preserve">==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.


اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.

==پروٽين جا ڪم==

Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>7u1kckock7d6y62dvzuai25x0n7z6de</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320048</id>
      <parentid>320047</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:40:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320048</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23021" sha1="dbbc3rj4eee2s37tscsvz04ywa2zd3x" xml:space="preserve">==تفصيل==
{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.


اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.


Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>dbbc3rj4eee2s37tscsvz04ywa2zd3x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320049</id>
      <parentid>320048</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:40:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320049</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23006" sha1="7ii0h35rqnouk2whmx0a3lgly8fa8gz" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.


اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]] :-

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

پروٽين ۽ ڏورا :-

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا ۔ چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

پروٽين ۽ ھڏ :-

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]] :-

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.


Building blocks.  
بند ٺاھڻ ۔ دوڳ ٺاھڻ

Proteins make up the hair, nails, muscles, hormones etc

پروٽين وار ۔ ننھن ۔ مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون.

Many hormones are protein in nature; Hormones control growth and metabolic activities of the body.

ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.

Enzymes are globular protein. ...

خامرا گولدار پروٽين آھن.

Transport of oxygen. ...

آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.

Makes blood Clotting.

رت کي دڳو ڪن ٿو.

Boosts immunity. 

مدافعت ڏئي ٿو.

Gives muscles contractility.

مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

پروٽين جا اھم ذريعا :-

100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين

100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.

100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين

100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين

100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين

100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين

100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين

100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين

100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

پروٽين جي کوٽ جون علامتون :-

کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ :-

جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.

مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي :-

مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري ۔ درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي

ننھن جا مسئلا :-

پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.

وار ڪرڻ يا گنجو پن :-

اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.

جيري تي چرٻي چڙھڻ :-

جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.

ھڏ ڪمزور ٿيڻ :-

پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.

ننڊ نہ اچڻ :-

سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي

دماغ تي ڌنڌ اچڻ :-

دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>7ii0h35rqnouk2whmx0a3lgly8fa8gz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320050</id>
      <parentid>320049</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T04:55:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320050</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22792" sha1="bamzzfcuz45vjgkqz3v5oz4bl5swjsy" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

'''پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]]'''

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

'''پروٽين ۽ ڏورا'''

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا. چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

'''پروٽين ۽ ھڏ'''

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

'''پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]]'''

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.
# بند ٺاھڻ، دوڳ ٺاھڻ 
# پروٽين وار، ننھن، مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون
# ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.
# خامرا گولدار پروٽين آھن.
# آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.
# رت کي دڳو ڪن ٿو.
# مدافعت ڏئي ٿو.
# مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

'''پروٽين جا اھم ذريعا'''
#
100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين
#
100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.
#
100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين
#
100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين
#
100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين
#
100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين
#
100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين
#
100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

'''پروٽين جي کوٽ جون علامتون'''

# کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ: جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.
# مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي: مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري، درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي.
# ننھن جا مسئلا: پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.
# وار ڪرڻ يا گنجو پن: اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.
# جيري تي چرٻي چڙھڻ:جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.
# ھڏ ڪمزور ٿيڻ: پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.
# ننڊ نہ اچڻ: سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي.
# دماغ تي ڌنڌ اچڻ: دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>bamzzfcuz45vjgkqz3v5oz4bl5swjsy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320051</id>
      <parentid>320050</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:02:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تاريخ ۽ اشتقاق */</comment>
      <origin>320051</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23443" sha1="tf3bdwe5neds5weesylgv95hggpt6cv" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
درجه بندي: بايو ڪيمسٽري: ترڪيب: ساخت: ساخت: سيلولر ڪم: مطالعي جا طريقا: هضم: مڪينيڪل خاصيتون: پڻ ڏسو: * ڊيپروٽينيشن * ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين * ميڪروموليڪيول * پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس * انٽين * پروٽين جي فهرست * پروٽيوپيٿي * پروٽيوپيڊيا * پروٽين جي ترتيب جي جاءِ * پروٽين جي زهريت * پروٽين جي سپر فيملي * پروٽين ارتقا. 
لنڪس:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==پروٽين (غذا)==
'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

'''پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]]'''

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

'''پروٽين ۽ ڏورا'''

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا. چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

'''پروٽين ۽ ھڏ'''

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

'''پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]]'''

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.
# بند ٺاھڻ، دوڳ ٺاھڻ 
# پروٽين وار، ننھن، مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون
# ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.
# خامرا گولدار پروٽين آھن.
# آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.
# رت کي دڳو ڪن ٿو.
# مدافعت ڏئي ٿو.
# مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

'''پروٽين جا اھم ذريعا'''
#
100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين
#
100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.
#
100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين
#
100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين
#
100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين
#
100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين
#
100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين
#
100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

'''پروٽين جي کوٽ جون علامتون'''

# کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ: جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.
# مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي: مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري، درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي.
# ننھن جا مسئلا: پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.
# وار ڪرڻ يا گنجو پن: اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.
# جيري تي چرٻي چڙھڻ:جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.
# ھڏ ڪمزور ٿيڻ: پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.
# ننڊ نہ اچڻ: سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي.
# دماغ تي ڌنڌ اچڻ: دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>tf3bdwe5neds5weesylgv95hggpt6cv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320053</id>
      <parentid>320051</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:06:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320053</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6814" sha1="m7hgus7204vfznkv3eow814xqeju87p" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
درجه بندي: بايو ڪيمسٽري: ترڪيب: ساخت: ساخت: سيلولر ڪم: مطالعي جا طريقا: هضم: مڪينيڪل خاصيتون: پڻ ڏسو: * ڊيپروٽينيشن * ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين * ميڪروموليڪيول * پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس * انٽين * پروٽين جي فهرست * پروٽيوپيٿي * پروٽيوپيڊيا * پروٽين جي ترتيب جي جاءِ * پروٽين جي زهريت * پروٽين جي سپر فيملي * پروٽين ارتقا. 
لنڪس:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>m7hgus7204vfznkv3eow814xqeju87p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320055</id>
      <parentid>320053</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:17:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تاريخ ۽ اشتقاق */</comment>
      <origin>320055</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6896" sha1="ri5y45ec5km5jw4v594zvyh2wtf5of3" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
==درجه بندي== 
==بايو ڪيمسٽري==
==ڪيميائي ترڪيب==
==جوڙجڪ==
==ساخت== 
==سيلولر ڪم==
==مطالعي جا طريقا==
==هضم== 
==مڪينيڪل خاصيتون== 
==پڻ ڏسو== 
* ڊيپروٽينيشن 
* ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين 
* ميڪروموليڪيول 
* پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس 
* انٽين 
* پروٽين جي فهرست 
* پروٽيوپيٿي 
* پروٽيوپيڊيا 
* پروٽين جي ترتيب جي جاءِ 
* پروٽين جي زهريت 
* پروٽين جي سپر فيملي 
* پروٽين ارتقا
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>ri5y45ec5km5jw4v594zvyh2wtf5of3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320056</id>
      <parentid>320055</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:17:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320056</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6866" sha1="80tn59rsgb5vct4bpkm5on2ty2zgjm4" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
==درجه بندي== 
==بايو ڪيمسٽري==
==ڪيميائي ترڪيب==
==جوڙجڪ==
==ساخت== 
==سيلولر ڪم==
==مطالعي جا طريقا==
==هضم== 
==مڪينيڪل خاصيتون== 
==پڻ ڏسو== 
* ڊيپروٽينيشن 
* ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين 
* ميڪروموليڪيول 
* پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس 
* انٽين 
* پروٽين جي فهرست 
* پروٽيوپيٿي 
* پروٽيوپيڊيا 
* پروٽين جي ترتيب جي جاءِ 
* پروٽين جي زهريت 
* پروٽين جي سپر فيملي 
* پروٽين ارتقا
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>80tn59rsgb5vct4bpkm5on2ty2zgjm4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320057</id>
      <parentid>320056</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:20:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320057</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9124" sha1="iyxun027f8fzhqpkr1id438o1tqoosc" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
==درجه بندي== 
==بايو ڪيمسٽري==
==ڪيميائي ترڪيب==
==جوڙجڪ==
==ساخت== 
==سيلولر ڪم==
==مطالعي جا طريقا==
==هضم== 
==مڪينيڪل خاصيتون== 
==پڻ ڏسو== 
* ڊيپروٽينيشن 
* ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين 
* ميڪروموليڪيول 
* پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس 
* انٽين 
* پروٽين جي فهرست 
* پروٽيوپيٿي 
* پروٽيوپيڊيا 
* پروٽين جي ترتيب جي جاءِ 
* پروٽين جي زهريت 
* پروٽين جي سپر فيملي 
* پروٽين ارتقا
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links|auto=1|wikt=protein}}
===Databases and projects===
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=protein NCBI Entrez Protein database]
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=structure NCBI Protein Structure database]
* [https://web.archive.org/web/20060424071622/http://www.hprd.org/ Human Protein Reference Database]
* [https://web.archive.org/web/20070314135408/http://www.humanproteinpedia.org/ Human Proteinpedia]
* [http://folding.stanford.edu/ Folding@Home (Stanford University)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120908075542/http://folding.stanford.edu/English/HomePage |date=2012-09-08 }}
* [http://www.pdbe.org/ Protein Databank in Europe] (see also [https://archive.today/20130727184433/http://www.pdbe.org/quips PDBeQuips], short articles and tutorials on interesting PDB structures)
* [http://www.rcsb.org/ Research Collaboratory for Structural Bioinformatics] (see also [http://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion/molecule_of_the_month/index.html Molecule of the Month] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200724151351/https://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion%2Fmolecule_of_the_month%2Findex.html |date=2020-07-24 }}, presenting short accounts on selected proteins from the PDB)
* [http://www.proteopedia.org/ Proteopedia – Life in 3D]: rotatable, zoomable 3D model with wiki annotations for every known protein molecular structure.
* [https://web.archive.org/web/20080608183902/http://www.expasy.uniprot.org/ UniProt the Universal Protein Resource]
===Tutorials and educational websites===
* [https://web.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/hopes_test/an-introduction-to-proteins/ &quot;An Introduction to Proteins&quot;] from [[HOPES]] (Huntington's Disease Outreach Project for Education at Stanford)
* [https://web.archive.org/web/20050219090405/http://www.biochemweb.org/proteins.shtml Proteins: Biogenesis to Degradation – The Virtual Library of Biochemistry and Cell Biology]

{{Gene expression}}
{{Protein topics}}
{{Protein methods}}
{{Food chemistry}}
{{Metabolism}}
{{Portal bar|Biology|Technology|Medicine|Chemistry|Food|Ecology|Environment|Science|Evolutionary biology}}
{{Authority control}}
[[زمرو:پروٽين]]
[[زمرو:پروٽيومڪس]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>iyxun027f8fzhqpkr1id438o1tqoosc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320058</id>
      <parentid>320057</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:21:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320058</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8927" sha1="rygzjitok7n1k252gp5rmp8oppspsiy" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
==درجه بندي== 
==بايو ڪيمسٽري==
==ڪيميائي ترڪيب==
==جوڙجڪ==
==ساخت== 
==سيلولر ڪم==
==مطالعي جا طريقا==
==هضم== 
==مڪينيڪل خاصيتون== 
==پڻ ڏسو== 
* ڊيپروٽينيشن 
* ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين 
* ميڪروموليڪيول 
* پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس 
* انٽين 
* پروٽين جي فهرست 
* پروٽيوپيٿي 
* پروٽيوپيڊيا 
* پروٽين جي ترتيب جي جاءِ 
* پروٽين جي زهريت 
* پروٽين جي سپر فيملي 
* پروٽين ارتقا
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links|auto=1|wikt=protein}}
===Databases and projects===
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=protein NCBI Entrez Protein database]
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=structure NCBI Protein Structure database]
* [https://web.archive.org/web/20060424071622/http://www.hprd.org/ Human Protein Reference Database]
* [https://web.archive.org/web/20070314135408/http://www.humanproteinpedia.org/ Human Proteinpedia]
* [http://folding.stanford.edu/ Folding@Home (Stanford University)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120908075542/http://folding.stanford.edu/English/HomePage |date=2012-09-08 }}
* [http://www.pdbe.org/ Protein Databank in Europe] (see also [https://archive.today/20130727184433/http://www.pdbe.org/quips PDBeQuips], short articles and tutorials on interesting PDB structures)
* [http://www.rcsb.org/ Research Collaboratory for Structural Bioinformatics] (see also [http://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion/molecule_of_the_month/index.html Molecule of the Month] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200724151351/https://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion%2Fmolecule_of_the_month%2Findex.html |date=2020-07-24 }}, presenting short accounts on selected proteins from the PDB)
* [http://www.proteopedia.org/ Proteopedia – Life in 3D]: rotatable, zoomable 3D model with wiki annotations for every known protein molecular structure.
* [https://web.archive.org/web/20080608183902/http://www.expasy.uniprot.org/ UniProt the Universal Protein Resource]
===Tutorials and educational websites===
* [https://web.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/hopes_test/an-introduction-to-proteins/ &quot;An Introduction to Proteins&quot;] from [[HOPES]] (Huntington's Disease Outreach Project for Education at Stanford)
* [https://web.archive.org/web/20050219090405/http://www.biochemweb.org/proteins.shtml Proteins: Biogenesis to Degradation – The Virtual Library of Biochemistry and Cell Biology]

{{Gene expression}}
{{Protein topics}}
{{Protein methods}}
{{Food chemistry}}
{{Metabolism}}
{{Portal bar|Biology|Technology|Medicine|Chemistry|Food|Ecology|Environment|Science|Evolutionary biology}}
{{Authority control}}
[[زمرو:پروٽين]]
[[زمرو:پروٽيومڪس]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>rygzjitok7n1k252gp5rmp8oppspsiy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320059</id>
      <parentid>320058</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:23:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320059</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9008" sha1="0nb12lrqjxkpqeqgihf54gufimys34n" xml:space="preserve">{{Short description|Biomolecule consisting of chains of amino acid residues}}
{{About|ماليڪيولن جي گروپ|پروٽين بطور غذائي جز|پروٽين (غذا)|other uses|Protein (disambiguation)}}
{{Pp-semi-indef}}
{{Good article}}
[[File:Myoglobin.png|thumb|&lt;small&gt;'''پروٽين، مايوگلوبن جي ڍانچي جو هڪ 3D جي اظهار، جنهن ۾ فيروزي رنگ جا α-گڇا ڏيکاريا ويا آهن. هي پهريون پروٽين جو قسم هو جنهن جي جوڙجڪ کي ايڪس ري ڪرسٽلوگرافي ذريعي حل ڪيو ويو. ساڄي مرڪز ڏانهن، گڇن جي وچ ۾، هڪ پروسٿيٽڪ ​​گروپ جنهن کي هيم گروپ (Heme group) سڏيو ويندو آهي (نيري رنگ ۾) ۽ آڪسيجن جو هڪ گهيريل ماليڪيول (ڳاڙهي رنگ ۾).'''&lt;/small&gt;]]

پروٽين (Protein) حياتياتي ماليڪيول ۽ وڏا ماليڪيول (macro molecules) آهن، جيڪا حياتياتي تيزاب (Amino acid) جي هڪ يا هڪ کان وڌيڪ ڊگھي زنجيرن تي مشتمل هوندا آهن. پروٽين جاندارن جي اندر ڪمن جو هڪ وسيع سلسلو انجام ڏين ٿا، جنهن ۾ ميٽابولزم جي عمل کي تيز ڪرڻ، ڊي اين اي جي ريپليڪئشن، محرڪن جي تابعداري، جيو گهرڙن ۽ جاندارن کي جوڙجڪ ڏيڻ ۽ ماليڪيولن جي هڪ هنڌ کان ٻئي هنڌ تائين منتقلي شامل آهي. پروٽين هڪ ٻئي کان بنيادي طور تي امائنو ايسڊ جي ترتيب ۾ مختلف هوندا آهن، جيڪا انهن جا جين (Gene) جي نيوڪليوٽائيڊ ترتيب جي ذريعي طئي ڪئي ويندي آهي، جيڪا عام طور تي پروٽين کي هڪ مخصوص 3D ڍانچي ۾ رکڻ (fold) ڪرڻ جو نتيجو آهي ۽ اها هنن جي افعال کي طئي ڪن ٿا.

امينو ايسڊ جي باقيات (residues) جي هڪ سڌي زنجير کي پولي پيپٽائڊ سڏيو ويندو آهي. هڪ پروٽين ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڊگهو پولي پيپٽائڊ هوندو آهي. ننڍڙا پولي پيپٽائڊس، جن ۾ 20-30 کان گهٽ باقيات هوندا آهن، گهٽ ئي پروٽين سمجهيا ويندا آهن ۽ عام طور تي انهن کي صرف پيپٽائڊس سڏيو ويندو آهي. انفرادي امينو ايسڊ باقيات پيپٽائڊ بانڊ ۽ ڀرپاسي امينو ايسڊ باقيات سان گڏ ڳنڍيل هوندا آهن. پروٽين ۾ امينو ايسڊ باقيات جو تسلسل هڪ جين جي ترتيب سان بيان ڪيو ويندو آهي، جيڪو جينياتي ڪوڊ ۾ انڪوڊ ٿيل آهي. عام طور تي، جينياتي ڪوڊ 20 معياري امينو ايسڊ بيان ڪري ٿو؛ پر ڪجهه جاندارن ۾ جينياتي ڪوڊ ۾ سيلينوسسٽين ۽ ڪجهه آرڪيا ۾ پائروليسين شامل ٿي سگهن ٿا.

پنهنجي ترڪيب (synthesis) کان ٿوري دير پوءِ يا ان دوران به، پروٽين ۾ باقيات اڪثر ڪري ڪيميائي طور تي تبديلين (ڪوڊنگ کان پوءِ جي تبديلي) ذريعي تبديل ڪيا ويندا آهن، جيڪا پروٽين جي طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتن، فولڊنگ، استحڪام، سرگرمين ۽ آخرڪار، پروٽين جي افعال کي تبديل ڪن ٿا. ڪجهه پروٽين ۾ منسڪ غير پيپٽائيڊ گروپ هوندا آهن، جنهن کي پروسٿيٽڪ گروپ يا ڪوفيڪٽر سڏيو وڃي ٿو. پروٽين هڪ مخصوص فعل جي انجام ڏيڻ لاءِ گڏجي ڪم ڪري سگهن ٿا ۽ اها اڪثر مستحڪم پروٽين ڪمپليڪس ٺاهڻ لاءِ جڙيل هوندا آهن. 

هڪ ڀيرو ٺهين کا پوء، پروٽين صرف هڪ خاص عرصي لاءِ موجود رھندا آهن ۽ پوءِ جيو گهرڙن جي ميڪانزم، پروٽين ٽرن اوور جي عمل ذريعي رد ۽ ري سائيڪل ڪيا ويندا آهن. هڪ پروٽين جي عمر ان جي اڌ زندگي جي لحاظ کان ماپي ويندي آهي ۽ اها هڪ وسيع رينج کي ڍڪيندي آهي. اها مماليائي جيو گهرڙن ۾، منٽن کان وٺي سالن تائين (1-2 ڏينهن جي سراسري عمر سان) موجود ٿي سگهن ٿا.  ابنارمل يا غلط فولڊ ٿيل پروٽين وڌيڪ تيزي سان تنزل جو شڪار ٿين ٿا، يا ته رد ڪرڻ واري عمل جو نشانو بڻجڻ جي سبب يا انهن جي پاڻ غير مستحڪم هجڻ جي ڪري.

ٻين حياتياتي ميڪرو ماليڪيولن، جهڙوڪ پولي سيڪرائڊ ۽ نيوڪليئڪ ايسڊ وانگر، پروٽين جاندارن جا ضروري حصا آهن ۽ جيو گهرڙن جي اندر بالواسطه تقريبن هر عمل ۾ حصو وٺندا آهن. ڪيترائي پروٽين خمير (Enzymes) آهن. جيڪا بايو ڪيميڪل رد عمل کي متحرڪ ڪن ٿا ۽ ميٽابولزم لاءِ اهم آهن. ڪجهه پروٽينن ۾ ساختياتي يا ميڪنيڪل ڪم هوندا آهن. جهڙوڪ تاندورن ۾ ايڪٽن ۽ مايوسن ۽ سائٽوسڪيلٽن جا اسڪافولڊنگ پروٽين، جيڪا جيو گهرڙن جي شڪل کي برقرار رکندا آهن. ٻيا پروٽين جيو گهرڙن جي سگنلنگ، مدافعتي ردعمل، آسنجن ۽ چڪر ۾ اهم آهن. جانورن ۾ ضروري امائنو ايسڊ، جيڪا (synthesised) نه ٿي سگهندا آهن، مهيا ڪرڻ لاءِ غذا ۾ پروٽين جي ضرورت هوندي آهي. هاضمي جو عمل پروٽين کي ميٽابولڪ استعمال لاء توڙي ٿو.

==تاريخ ۽ اشتقاق==
==درجه بندي== 
==بايو ڪيمسٽري==
==ڪيميائي ترڪيب==
==جوڙجڪ==
==ساخت== 
==سيلولر ڪم==
==مطالعي جا طريقا==
==هضم== 
==مڪينيڪل خاصيتون== 
==پڻ ڏسو== 
* ڊيپروٽينيشن 
* ڊي اين اي-بائنڊنگ پروٽين 
* ميڪروموليڪيول 
* پروٽين سان لاڳاپيل مضمونن جو انڊيڪس 
* انٽين 
* پروٽين جي فهرست 
* پروٽيوپيٿي 
* پروٽيوپيڊيا 
* پروٽين جي ترتيب جي جاءِ 
* پروٽين جي زهريت 
* پروٽين جي سپر فيملي 
* پروٽين ارتقا
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links|auto=1|wikt=protein}}
===Databases and projects===
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=protein NCBI Entrez Protein database]
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?db=structure NCBI Protein Structure database]
* [https://web.archive.org/web/20060424071622/http://www.hprd.org/ Human Protein Reference Database]
* [https://web.archive.org/web/20070314135408/http://www.humanproteinpedia.org/ Human Proteinpedia]
* [http://folding.stanford.edu/ Folding@Home (Stanford University)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120908075542/http://folding.stanford.edu/English/HomePage |date=2012-09-08 }}
* [http://www.pdbe.org/ Protein Databank in Europe] (see also [https://archive.today/20130727184433/http://www.pdbe.org/quips PDBeQuips], short articles and tutorials on interesting PDB structures)
* [http://www.rcsb.org/ Research Collaboratory for Structural Bioinformatics] (see also [http://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion/molecule_of_the_month/index.html Molecule of the Month] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200724151351/https://www.rcsb.org/pdb/static.do?p=education_discussion%2Fmolecule_of_the_month%2Findex.html |date=2020-07-24 }}, presenting short accounts on selected proteins from the PDB)
* [http://www.proteopedia.org/ Proteopedia – Life in 3D]: rotatable, zoomable 3D model with wiki annotations for every known protein molecular structure.
* [https://web.archive.org/web/20080608183902/http://www.expasy.uniprot.org/ UniProt the Universal Protein Resource]
===Tutorials and educational websites===
* [https://web.stanford.edu/group/hopes/cgi-bin/hopes_test/an-introduction-to-proteins/ &quot;An Introduction to Proteins&quot;] from [[HOPES]] (Huntington's Disease Outreach Project for Education at Stanford)
* [https://web.archive.org/web/20050219090405/http://www.biochemweb.org/proteins.shtml Proteins: Biogenesis to Degradation – The Virtual Library of Biochemistry and Cell Biology]

{{Gene expression}}
{{Protein topics}}
{{Protein methods}}
{{Food chemistry}}
{{Metabolism}}
{{Portal bar|Biology|Technology|Medicine|Chemistry|Food|Ecology|Environment|Science|Evolutionary biology}}
{{Authority control}}

[[زمرو:پروٽين]]
[[زمرو:پروٽيومڪس]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0nb12lrqjxkpqeqgihf54gufimys34n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪاربوهائيڊريٽ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47421</id>
    <revision>
      <id>320021</id>
      <parentid>319097</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:29:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320021</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21227" sha1="996cm5mkmbgoe28g05uod4o06ucj4xi" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{metabolism}}
{{Food chemistry}}
{{Carbohydrates}}

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:صحت]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>996cm5mkmbgoe28g05uod4o06ucj4xi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320022</id>
      <parentid>320021</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:29:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320022</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21174" sha1="523doil37yf6usp835zo53cns6ojmpi" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:صحت]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>523doil37yf6usp835zo53cns6ojmpi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320025</id>
      <parentid>320022</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:36:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320025</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21217" sha1="910t4d16zzpv4ipmf036ebvez76ep6v" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>910t4d16zzpv4ipmf036ebvez76ep6v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320027</id>
      <parentid>320025</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:37:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320027</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21117" sha1="ku9tkt7lh2ykm1mvz3ps293ccvvdtw3" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ku9tkt7lh2ykm1mvz3ps293ccvvdtw3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320028</id>
      <parentid>320027</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:38:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320028</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21191" sha1="0peo3gw8f0cnz9zfmw7e6hrl1m7t4yh" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0peo3gw8f0cnz9zfmw7e6hrl1m7t4yh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320030</id>
      <parentid>320028</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:40:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320030</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21206" sha1="5uld4e09a10mcphwszmkdlcbi6mdat4" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]
[[Category:Essential nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>5uld4e09a10mcphwszmkdlcbi6mdat4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320032</id>
      <parentid>320030</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:42:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320032</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21173" sha1="jof0epdzbtpitugcabrxk0o38973cbk" xml:space="preserve">{{short description|Organic compound that consists only of carbon, hydrogen, and oxygen}}
[[File:Lactose.svg|thumb|upright=1.25|ليڪٽوز هڪ ڊائي سڪرائيڊ آهي جيڪو جانورن جي کير ۾ ملي ٿو. اهو ڊي-گلاڪٽوس (D-galactose) جي هڪ ماليڪيول تي مشتمل آهي ۽ بيٽا-1-4 گلائڪوسيڊڪ لنڪيج سان ڳنڍيل ڊي-گلوڪوز جو هڪ ماليڪيول آهي.]]
'''ڪاربوهائيڊريٽ''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشڻ ٿا ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھن. ڪاربوهائيڊريٽ جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ ڪاربوهائيڊريٽ کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيرن ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلوڪوز جي ضرورت کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

ڪاربوهائيڊريٽ (Carbohydrate) هڪ بايوماليڪيول آهي جنهن ۾ ڪاربن (C)، هائيڊروجن (H) ۽ آڪسيجن (O) ايٽم شامل آهن، عام طور تي هائيڊروجن-آڪسيجن ايٽم جي 2:1 جي تناسب سان (جيئن پاڻي ۾) ۽ اهڙيءَ طرح تجرباتي فارمولا C&lt;sub&gt;2n&lt;/sub&gt;H&lt;sub&gt;n&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;m&lt;/sub&gt; (جتي m ٿي سگھي ٿو n کان مختلف نه هجي)، جنهن جو مطلب اهو ناهي ته H وٽ O سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي (مثال طور C&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;H &lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt;O&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt; سان، H وٽ C سان ڪوويلنٽ بانڊ آهي پر O سان نه). جڏهن ته، سڀئي ڪاربوهائيڊريٽ هن درست اسٽوڪيوميٽريڪ وصف جي مطابق نه آهن (مثال طور، يورونڪ ايسڊ (uronic acid)، ڊي اوڪسي-کنڊ جهڙوڪ فيوڪوس (deoxy-sugars such as fucose) ۽ نه ئي سڀئي ڪيميائي شيئون جيڪي هن تعريف سان مطابقت رکن ٿيون (مثال طور،  فارملڊيهائڊ ۽ ايسيٽڪ ايسڊ) خودڪار طور تي ڪاربوهائيڊريٽ آهن. 

اصطلاح، ڪاربوهائيڊريٽ، حياتياتي ڪيميا ۾ تمام گهڻو عام آهي، جتي اهو سيڪارائڊ&lt;ref name=&quot;avenas2&quot;&gt;{{cite book|title=The European Polysaccharide Network of Excellence (EPNOE)|vauthors=Avenas P|publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer-Verlag]]|year=2012|veditors=Navard P|location=Wien|chapter=Etymology of main polysaccharide names|access-date=January 28, 2018|chapter-url=https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-url=https://web.archive.org/web/20180209064118/https://www.springer.com/cda/content/document/cda_downloaddocument/9783709104200-c1.pdf?SGWID=0-0-45-1364512-p174060193|archive-date=February 9, 2018|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; (saccharides)، يوناني لفظ (Sakcharon، معنيٰ:کنڊ)، جو مترادف آهي، هڪ گروهه جنهن ۾ کنڊ، نشاستو ۽ سيلولوز شامل آهن. سيڪارائڊ چار ڪيميائي گروپن ۾ ورهايل آهن: مونو سيڪارائڊ، ڊائي سيڪارائڊ، اوليگو سيڪرائڊ ۽ پولي سيڪرائڊ. مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ، سڀ کان ننڍڙو (گهٽ ماليڪيولر وزن وارا) ڪاربوهائيڊريٽ، عام طور تي کنڊ جي طور تي حوالو ڏنو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Flitsch SL, Ulijn RV|date=January 2003|title=Sugars tied to the spot|journal=Nature|volume=421|issue=6920|pages=219–220|bibcode=2003Natur.421..219F|doi=10.1038/421219a|pmid=12529622|s2cid=4421938}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ڪاربوهائيڊريٽ جو سائنسي نالو پيچيده آهي، مونو سيڪرائڊ ۽ ڊائي سيڪرائڊ جا نالا اڪثر ڪري لاحقي-ose ۾ ختم ٿيندا آهن، جيڪو اصل ۾ گلوڪوز لفظ مان ورتو ويو آهي (گلوڪوز مان، جنهن جي معنيٰ آهي 'شراب، لازمي') ۽ تقريبن سڀ کنڊن،  مثال طور، فرڪٽوز (ميون جي کنڊ)، سوڪروز (چقندر يا ڪماد جي کنڊ)، رائبوز، ليڪٽوز (کير جي کنڊ)، لاء استعمال ڪيو ويندو آهي.   

ڪاربوهائيڊريٽ جاندارن ۾ ڪيترائي ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite journal|vauthors=Carroll GT, Wang D, Turro NJ, Koberstein JT|date=January 2008|title=Photons to illuminate the universe of sugar diversity through bioarrays|journal=Glycoconjugate Journal|volume=25|issue=1|pages=5–10|doi=10.1007/s10719-007-9052-1|pmc=7088275|pmid=17610157}}&lt;/ref&gt; پولي سيڪارائڊ (Polysaccharides) توانائي جي ذخيري جي طور تي ڪم ڪن ٿا (مثال طور نشاستي ۽ گلائڪوجن) ۽ ساخت جي جزن جي طور تي (مثال طور ٻوٽن ۾ سيلولوز ۽ آرٿروپوڊ ۽ فنگس ۾ چيٽين). 5-ڪاربن وارو مونو سيڪارائڊ، رائبوس (ribose) ڪو اينزائم (مثال طور ATP، FAD ۽ NAD) جو هڪ اهم جزو آهي، ۽ جينياتي ماليڪيول، RNA جي اصل بنياد آهي. لاڳاپيل ڊي اوڪسي رائبوس ڊي اين اي جو هڪ جزو آهي. سيڪرائڊ ۽ انهن مان نڪتل ٻين ڪيترن ئي اهم بايوماليڪول شامل آهن جيڪي مدافعتي نظام، توليد، بيماري ۽ رت جي جمن جي روڪٿام ۽ ترقي ۾ اهم ڪردار ادا ڪن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52|title=Human Biology and Health|vauthors=Maton A, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD|publisher=Prentice Hall|year=1993|isbn=978-0-13-981176-0|location=Englewood Cliffs, New Jersey|pages=[https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho/page/52 52–59]|url-access=registration}}&lt;/ref&gt;

ڪاربوهائيڊريٽ غذائيت لاء مرڪزي آهن ۽ مختلف قسم جي قدرتي ۽ پروسيس ٿيل خوراڪ ۾ ملڻ ٿا. نشاستو هڪ پولي سيڪرائڊ آهي ۽ اناج (ڪڻڪ، مڪئي، چانور)، آلو ۽ اناج جي اٽي تي ٻڌل پروسيس ٿيل کاڌي، جهڙوڪ ماني، پيزا يا پاستا ۾ تمام گهڻو آهي. کنڊ انساني غذا ۾ خاص طور تي عام استعمال جي کنڊ (سڪروز، ڪمند يا چقندر مان نڪتل)، ليڪٽوز (کير ۾ گهڻي مقدار ۾)، گلوڪوز ۽ فرڪٽوز جي طور تي ظاهر ٿئي ٿي، اهي ٻئي قدرتي طور تي ماکي، ڪيترن ئي ميون ۽ ڪجهه ڀاڄين ۾ ملڻ ٿا. عام کنڊ، کير، يا ماکي اڪثر مشروبات ۽ تيار ڪيل کاڌن جهڙوڪ جام، بسڪٽ ۽ ڪيڪ  ۾ شامل ڪيو ويندو آهي. 

سيلولوز، سڀني ٻوٽن جي جيو گھرڙن جي ڀتين ۾ مليل پولي سيڪرائڊ، ناقابل حل غذائي فائبر جي مکيه حصن مان هڪ آهي. جيتوڻيڪ اهو انسانن لاءِ هضم نه ٿيندو آهي، سيلولوز ۽ غير حل ٿيندڙ غذائي ريشا عام طور تي، آنڊن جي حرڪت کي آسان بڻائي، هڪ صحتمند هاضمي واري نظام کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪن ٿا.&lt;ref&gt;USDA National Nutrient Database, 2015, p. 14&lt;/ref&gt; غذائي ريشن ۾ موجود ٻيا پولي سيڪارائڊ مزاحمتي نشاستي ۽ انولن (Inulin) ۾ شامل آهن، جيڪا وڏي آنت جي مائڪرو بائيوٽا ۾ ڪجهه بيڪٽيريا کي کارائيندا آهن، ۽ انهن بيڪٽيريا طرفان ميٽابولائيز ٿي ويندا آهن ته جيئن شارٽ چين فيٽي ايسڊ پيدا ٿئين.&lt;ref name=&quot;CRC Handbook of Dietary Fiber in Human Nutrition&quot;&gt;{{cite book| vauthors = Cummings JH | title=The Effect of Dietary Fiber on Fecal Weight and Composition| date=2001| publisher=CRC Press| location=Boca Raton, Florida| isbn=978-0-8493-2387-4| pages=184| edition=3rd| url=https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| access-date=April 24, 2022| archive-date=April 2, 2019| archive-url=https://web.archive.org/web/20190402203003/https://www.crcpress.com/CRC-Handbook-of-Dietary-Fiber-in-Human-Nutrition-Third-Edition/Spiller/p/book/9780849323874| url-status=live}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal | vauthors = Byrne CS, Chambers ES, Morrison DJ, Frost G | title = The role of short chain fatty acids in appetite regulation and energy homeostasis | journal = International Journal of Obesity | volume = 39 | issue = 9 | pages = 1331–1338 | date = September 2015 | pmid = 25971927 | pmc = 4564526 | doi = 10.1038/ijo.2015.84 }}&lt;/ref&gt;

==اصطلاحات==
==تاريخ==
'''نشاستو''' (Carbohydrate) جسم کي توانائي بخشي ٿو ۽ جسم جي بناوٽ جو حصو آھي. نشاستي جو ڪم جسم کي توانائي پھچائڻ آھي. اسان جو ھاضمي جو نظام رت ۾ نشاستي کي گلوڪوز (Glucose) ۾ تبديل ڪري ٿو. ھي گلوڪوز توانائي ۾ تبديل ٿي وڃي ٿي جيڪا جيو گهرڙن، تاندورن ۽ جيري ۾ استعمال ٿئي ٿي. گلقاڻ Glucose جي نسل کان سوا واڌو توانائي جيرن ۽ ڏورن ۾ مستقبل جي لاء محفوظ ٿي وڃي ٿي.

نشاستي کي ڪارب بہ چيو وڃي ٿو خاص ڪري اٽي ۽ [[ڪڻڪ]] مان ٺھيل ھر شي ۽ کنڊ ۾ گلقاڻ پاتي وڃي ٿي. ڪارب رت ۾ شامل ٿي رت ۾ شڳر جي مقدار وڌائي ٿي. رت ۾ شڳر جي مقدار وڌيڪ ٿيڻ سان انسولين خارج ٿئي ٿي جنھن سان ھن شڳر جي مطلوبہ مقدار ڏورن ۾ توانائي ٺاھڻ لاء ھلي وڃي ٿي باقي بچيل شڳر کي جيرو چرٻي ۾ تبديل ڪري جسم جي مختلف حصن ۾ جمع ڪرڻ شروع ڪري ٿو جيڪڏھن ضرورت کان وڌيڪ خوراڪ وٺڻ جو ھي سلسلو جاري رھي تہ جيرو لڳاتار چرٻي جمع ڪري ٿو جنھن سان ماڻھو ٿلهو ٿي وڃي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ڪوبہ انسان خوراڪ کان گهٽ نشاستو ۽ مجموعي خوراڪ جون ڪيلريون گهٽ مقدار ۾ وٺڻ شروع ڪري تہ مرحلو ابتو ٿي وڃي ٿو. جيرو جسم ۾ جمع ٿيل تيل چرٻي کي واپس تحليل ڪري رت ۾ غذائيت جي مقدار پوري ڪرڻ شروع ڪري ٿو ۽ جيڪڏھن ائين اھو لڳاتار سلسلو رھي تہ ماڻھو سنهو ٿي وڃي ٿو. نشاستي مان پيدا ٿيل چرٻي جو وڌيڪ ھجڻ نقصانڪار آھي جيترو گهٽجڻ ۔ گهٽجڻ ۽ وڌڻ سان بيماريون پيدا ٿي سگهن ٿيون. ڄڻ تہ چرٻي جمع ۽ خارج ٿيڻ جو ڪم جيري جي ھٿان ٿئي ٿو. جڏھن ھي چرٻي حد کان وڌيڪ جمع ٿئي ٿي تہ انسان جا عضوا متاثر ٿين ٿا ۽ وڌيڪ متاثر ٿيندڙ دل ۽ لبلبو ٿين ٿا. رت ۾ چرٻي جي وڌيڪ مقدار ھجڻ ڪري دل جون بيماريون ٿين ٿيون ۽ چرٻي جو لبلبي تي اثرانداز ٿيڻ ڪري شڳر جي بيماري شروع ٿي وڃي ٿي. ان کان سوا جسم جا اھم عضوا جيڪي انسان جي زندگي لاء ضروري آھن اھي چرٻي سان ڍڪجي وڃن ٿا جنھن سان انهن جي ناڪام ٿيڻ جو خطرو وڌي وڃي ٿو. وزن وڌيڪ ٿيڻ جي ڪري پير ۔ جوڙ ۽ تمام وزن کڻندڙ عضوا گس گاٺ جو شڪار ٿي وڃن ٿا ۽ مريض ھلڻ ڦرڻ کان قاصر ٿي وڃي ٿو. [[پاڪستان]] ۾ متوازن غذا جو تصور ناھي جڏھن تہ انگريزن جي ملڪ ۾ کاڌو پروٽين ۽ سبزين تي مشتمل ٿئي ٿو ۽ اتي گھ تمام ننڍي بوتل ۾ ملي ٿو ايترو جيترو اسان وٽ مٿي کي تيل ھنيو وڃي ٿو ھڪ ننڍي شيشي تيل جي اتان کنيل تيل چانھن جي چمچي جيترو اھو اٻريل سبزي ۾ پوي ٿو ۽ ٻين کاڌن ۾ ملايو وڃي ٿو پڪائڻ کان پوء.

ھڪ گرام نشاستي ۾ 4 ڪيلريون ملن ٿيون. خيال رھي تہ ميڊيڪل لائن ۾ استعمال ٿيندڙ ڪيلرين کي C سان لکيو وڃي ٿو ۽ انجنيرنگ ۾استعمال ٿيندڙ ننڍي c کان ھزار دفعا وڏي ٿئي ٿي

يعني kcal = kilocalories = Calories

نشاستو چانورن ۔ پٽاٽن ۽ سبزين ۾ پاتي وڃي ٿو. انساني جسم لڳ ڀڳ 60 سيڪڙو توانائي نشاستي مان حاصل ڪري ٿو. نشاستو انساني دماغ ۽ مشڪن لاء توانائي جو وڏو ذريعو آھي. نشاستي ۾ نائٽروجن نٿي ٿئي. انساني جسم ۾ ضرورت کان وڌيڪ نشاستي ڪٺي ڪرڻ جي گنجائش نٿي رھي ٿورو جيڪو ذخيرو رھي ٿو اھو حيواڻ (حيواني نشاستو) Glycogen جي شڪل ۾ جيري ۽ مشڪن ۾ رھي ٿو. عام گهريلو کنڊ کي سڪروز Sucrose چون ٿا. ھي 100 فيصد نشاستو ٿئي ٿو.ھڪ چانھن جي چمچي ۾ 30 ڪيلريون ٿين ٿيون.

نشاستو جسم جي اندر ٻارڻ طور ڪم ڪري ٿو. جڏھن اسان ورزش ڪريون ٿا  تہ نشاستا Carbs ڏورن ۾ موجود حيواڻ Glycogen ۽ خون ۾ موجود گلقاڻ Glucose استعمال ڪندي ATP ٺاھي ٿو. ATP اھا توانائي آھي جنھن جي جسم کي ضرورت رھي ٿي. ورزش دوران 3 سرشتا جسم بنائي ٿو.

پھريون فاسفوڄن Phosphagen جنھن کي ATP جلدي بنائي ٿو. ورزش دوران ATP فاسفوڄن کي وڌيڪ مقدار ۾ نٿو ٺاھي. 14 سيڪنڊ ورزش ڪرڻ کان پوء فاسفوڄن پنھنجو ڪم شروع ڪري ٿو. فاسفوڄن جي نظام ختم ٿيڻ بعد گلقيت Glycolysis شروع ٿي وڃي ٿي. گلقيت گلقاڻ کي ٽوڙي ٿي ۽ پيرو ايسڊ Pyruvate ۽ ATP ڇڏي ٿي. آڪسيجن جي موجودگي ۾ پيرو ايسڊ Pyruvate سائيڪل krebs ۾ داخل ٿي وڃي ٿو. سائيڪل Krebs ڳوٽ Mitochondria سان گڏ ٿئي ٿو. جيڪڏھن جسم ۾ مناسب مقدار ۾ گلقاڻ موجود ناھي تہ گلقيت جو عمل آھستي ٿي وڃي ٿو. پائرو تيزاب Pyruvate جي بغير Krebs سائيڪل سست ٿي وڃي ٿو ۽ توھان جي گهرڙبدليت کي گهٽ ڪري ٿو. 

مطلب نڪري ٿو ھڪ سست گهرڙبدليت Metabolism وزن ۾ گهٽتائي آھي. نشاستا جسم ۾ گلقاڻ Glucose  پيدا ڪن ٿا جيڪي جسم کي توانائي فراھم ڪن ٿا ۽ ان دوران چرٻي ڳري ٿي ۽ مثبت انداز ۾ نتيجو حاصل ٿئي ٿو جيڪڏھن اسان وزن گهٽائڻ چاھيون ٿا تہ نشاستي کان ڊڄڻ جي ضرورت ناھي پر پورو پنو استعمال ڪجي نہ گهٽ نڪي وڌيڪ. ھي توانائي توھان جي جسم جي چرٻي گهٽ ڪرڻ ۾ مدد ڏيندي.

نشاستو بنيادي طور تي ٻن قسمن جو ٿئي ٿو.

(1) سادو نشاستو ۔ سادو ڪارب      Monosaccharides

(2) پيچيدھ نشاستو ۔ پيچيدھ ڪارب    Disaccharides

سادي ڪارب ۾ کنڊ شامل ٿئي ٿي جڏھن تہ پيچيدھ ڪارب ۾  نشاستي کان غذائي تاندورن Fibers تائين قسم اچي وڃن ٿا.

1) سادو نشاستو      Monosaccharides

سادو نشاستو مونوساچيريڊ سڏجي ٿو. مونو معنا سادو ۽ چيريڊ معنا کنڊ. ھن سادي نشاستي کي ٽوڙي نہ ٿو سگهجي.

سادي نشاستي جا ٽي قسم آھن.

(1) گلقاڻ ۔ گلوڪاڻ           Glucose 

ھڪ سادي کنڊ جيڪا ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي.

(2) نمٺاڻ ۔ نباتاتي مٺاڻ     Fructose

اھڙي سادي کنڊ جيڪا ميون ۽ ٻين ٻوٽن ۾ پاتي وڃي ٿي جيڪي بنيادي خوراڪ وارا ٿين ٿا ھي ھاضمي جي نظام دوران رت جي دوري ۾ سڌو سنئون جذب ٿئي ٿي.

(3) شيراڻ                        Galactose

ھي سادي کنڊ کير ۾ پاتي وڃي ٿي. ھي ٻارڻ جي گهرڙبدليت لاء سڀ کان پھرين ذريعو آھي جيڪو جسم ۾ توانائي جي پيداوار جو عمل آھي.

سادي نشاستي ۾ قدرتي طور تي کنڊ شامل آھي ۽ ميوا ۔ سبزيون۔ کير ۔ کير واريون شيون. ان کان علاوہ سادي کنڊ سان گڏ پيداوار جي عمل دوران ڪجهه مصنوعات يقيني طور تي مالامال آھن.

(2) پیچیدھ نشاستو        Disaccharides

پيچيدھ نشاستو متوقع طور تي سادي نشاستي Monosaccharides جو ھڪ کان وڌيڪ ڪيميائي مجموعو آھي جنھن کي سمجهڻ لاء ھيٺيون شيون مددگار ٿي سگهن ٿيون.

(1) گلقاڻ Glucose ۽ نمٺاڻ Fructose جو گڏيل نتيجو پيچيدھ ڪارب جا ذريعا ھوندا. اسان انهن ذريعن کي روازانو جي بنياد استعمال ڪري سگهون ٿا. ھي کنڊ توھان دڪان تان حاصل ڪري سگهو ٿا ۽ چانھن جي مٺاڻ لاء استعمال ڪري سگهو ٿا.

(2) گلقاڻ Glucose مجموعو آھي جيڪو شيراڻ Galactose سان گڏ کيراڻ Lectose جي پيداوار ڪري ٿو جيئن کير ۾ مٺاڻ وغيرھ.

(3) گلقاڻ مجموعو خود گل ماکي Meltose جي پيداوار ڪري ٿو جيڪو کنڊ ۾ شامل آھي. پيچيدھ نشاستا خالص شين مان حاصل ڪري سگهجن ٿا جيئن اناج ۔ ماني خالص ۔ نشاستي واريون سبزيون ۽ ترڪاريون وغيرھ. اڪثر پيچيدھ ڪارب ريشي وارين غذائن جا بھترين وسيلا آھن.

احتياط ۽ اپاء :-

نشاستا قدرتي غذا مان حاصل ڪيا وڃن تہ بھتر آھي. قدرتي غذا ۾ سبزيون ۔ ميوو ۔ اناج ۽ ڪڻڪ جي مصنوعات شامل آھن. ھي مصنوعات ڀرپور غذائيت سان گڏ تاندورن جي غيرمعمولي مقدار سان لبريز ٿئي ٿي.

سفيد چانور ۔ سفيد [[پستا]] ۔۽ سفيد ماني ڪارب جي وافر مقدار رکن ٿا. قدرتي غذا ۾  خوراڪ جي عمل دوران وٽامن ۔ معدنيات ۽ ريشيدار غذائون جلدي ھضم ٿين ٿيون. صحت جي ماھرن مطابق صحيح ڪارب ھيٺين شين کي سمجهڻ ۾ مدد ڪندا.

سوڌيل کاڌي Refined food کان بچجي.

قدرتي خوراڪ ۽ سڄي ان وارين اپتن تي ڀاڙجي.

ڪڻڪ جي اٽي مان ڇلي نہ ڪڍجي.

لوبيا وڌيڪ کائجي.

تازا ميوا ۽ سبزيون کائجن.

کنڊ وارن مشروبن ۽ رسن کان بچجي.
==ساخت==
==تقسيم==
==مونو سيڪارائڊ==
==ڊائي سيڪارائڊ== 
==اوليگو ۽ پولي سيڪرائڊ==
==غذائيت==
==ذريعا==
==ميٽابولزم==
==ڪيميائي ڪاربوهائيڊريٽ==
==ڪيميائي ترڪيب==
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Carbohydrates}}
{{wikiquote}}
* [https://web.archive.org/web/20130629185521/http://www2.ufp.pt/~pedros/bq/carb_en.htm Carbohydrates, including interactive models and animations] (Requires [https://web.archive.org/web/20060320002451/http://www.mdl.com/products/framework/chime/ MDL Chime])
* [https://web.archive.org/web/20050124032405/http://www.chem.qmw.ac.uk/iupac/2carb/ IUPAC-IUBMB Joint Commission on Biochemical Nomenclature (JCBN): Carbohydrate Nomenclature]
* [http://arquivo.pt/wayback/20160516074319/http://www.cem.msu.edu/~reusch/VirtualText/carbhyd.htm Carbohydrates detailed]
* [http://biochemweb.fenteany.com/carbohydrates.shtml Carbohydrates and Glycosylation – The Virtual Library of Biochemistry, Molecular Biology and Cell Biology]
* [http://www.functionalglycomics.org/ Functional Glycomics Gateway], a collaboration between the [[Consortium for Functional Glycomics]] and [[Nature Publishing Group]]

{{Authority control}}
[[زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي مرڪب]]
[[زمرو:انساني جسم]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[Category:Nutrition]]
[[Category:Nutrients]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>jof0epdzbtpitugcabrxk0o38973cbk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايٽمي مايو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>72314</id>
    <revision>
      <id>320082</id>
      <parentid>319890</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:50:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320082</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5202" sha1="ahredjm1vircp1zcweg155hpxsm4axl" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:دوري جدول]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ماپ جي اڪائيون]]
[[زمرو:ڪيميائي اصطلاحون]]</text>
      <sha1>ahredjm1vircp1zcweg155hpxsm4axl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320112</id>
      <parentid>320082</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T10:35:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:ڪيميائي مقدارون]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>320112</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5245" sha1="dtfcj07sqrevxofuclliduhixh81lco" xml:space="preserve">[[File:Atomic number depiction.svg|thumb|300px|انگن جي مٿيان لکت ۽ ھيٺيان لکت جي وضاحت ]]

[[File:Stylised Lithium Atom.svg|thumb|
ليٿيم-7 ايٽم ۾ 3 پروٽان، 4 نيوٽران ۽ 3 اليڪٽران آهن (اليڪٽران جو مايو نيوڪليس جي ماس جو 
1⁄4300 هوندو آهي). ان جو مايو 7.016 Da
(Daltons) آهي. ناياب ليٿيم-6 (مايو: 6.015 Da) ۾ صرف 3 نيوٽران آهن، جيڪو ليٿيم جي ايٽم جي سراسري وزن کي 6.941 Da تائين گهٽائي ٿو]]

'''ايٽمي مايو''' &lt;small&gt;(Atomic mass)&lt;/small&gt; (''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; or ''m'') ڪنهن به ڪيميائي تت جي هڪ ايٽم جو مايو آهي. ايٽمي مايو گهڻو ڪري نيوڪليس ۾ موجود پروٽان ۽ نيوٽران جي گڏيل ماس مان ايندو آهي، ۽ اليڪٽران جي ماس ۽ نيوڪليئر بائنڊنگ توانائي جو به معمولي حصو هوندو آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.energy.gov/science/doe-explainsnuclei|title=DOE Explains...Nuclei|website=Energy.gov|language=en|access-date=2023-04-13}}&lt;/ref&gt; عنصر جي ايٽم، آئن يا ايٽمي نيوڪليس جو ايٽمي مايو انهن جي پروٽان، نيوٽران ۽ اليڪٽران جي ماس جي مجموعي کان ٿورو گهٽ هوندو آهي. ({{math|''E'' {{=}} ''mc''&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;}} جي حساب سان ماس-توانائي جي تبديلي جي ڪري).

ايٽمي مايو اڪثر ڪري ڊالٽن (Da) يا گڏيل ايٽمي ماس يونٽ (u) ۾ ماپيو ويندو آهي. هڪ ڊالٽن ڪاربن-12 ايٽم جي ماس جي ٻارهين حصي (1⁄12) جي برابر هوندو آهي. تنهن ڪري، ايٽمي ماس جي عددي قدر جڏهن ڊالٽن ۾ ظاهر ڪئي ويندي آهي ته ماس نمبر جي لڳ ڀڳ ساڳي قدر هوندي آهي. 

هڪ ايٽمي مايو يونٽ (m.u) جي قدر &lt;small&gt;1.660539066&lt;/small&gt; &lt;small&gt;×10^-27&lt;/small&gt; &lt;small&gt;ڪلوگرام&lt;/small&gt; (&lt;small&gt;&lt;math&gt;m_{\rm{u}} = 1.660539066 \times 10^{-27} \ \mathrm{kg}&lt;/math&gt;&lt;/small&gt;) &lt;ref&gt;{{GoldBookRef|file=A00496|title=atomic mass}}&lt;/ref&gt; آهي. ڊالٽن ۾ ماس ۽ ڪلوگرام ۾ ماس جي وچ ۾ فرق ايٽمي ماس مستقل (mu) استعمال ڪندي معلوم ٿي سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|title=NIST Standard Reference Database 121. Fundamental Physical Constants. atomic mass constant|author=Peter J. Mohr, Barry N. Taylor|date=May 20, 2019|website=The NIST reference on constants, Units and Uncertainty.|publisher=National Institute of Standards and Technology|archive-url=https://web.archive.org/web/20190322232304/https://physics.nist.gov/cgi-bin/cuu/Value?u|archive-date=2019-03-22|access-date=December 10, 2019}}&lt;/ref&gt;

==ايٽمي مايو نمبر==
ايٽمي مايو نمبر (Atomic Mass Number)، سائنسي نشان (A)، هڪ ڪيميائي تت جي ايٽم جي نيوڪليس ۾ موجود پروٽانن ۽ نيوٽرانن جي گڏيل تعداد آهي. ڪنهن به تت جي هڪ ايٽم جو مايو هن نمبر جي ايٽمي مايو اڪائين (Atomic Mass Unit) جي برابر هوندو آهي. ايٽمي مايو اڪائي (Atomic Mass Unit)، جنهن کي مختصر طور تي a.m.u لکبو آهي، هڪ پروٽان يا نيوٽران جو مايو هوندو آهي، جيڪا 10^-23 آهي. مثال طور آڪسيجن جو ايٽمي مايو نمبر 16.25 آهي. هن جو معني اڪسيجن جي هڪ ايٽم جو مايو 16.25 amu آهي.
==نسبتي آئسوٽوپ مايو==
ساڳئي [[ايٽمي نمبر]] (Z) رکندڙ پر مختلف ايٽمي مايو يا مايو نمبر (A( رکندڙ عنصرن کي [[آئسوٽوپ]] چيو ويندو آهي.

نسبتي آئسوٽوپ مايو هڪ آئسوٽوپ جي ايٽمي ماس ''m''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; کي ايٽمي ماس ڪانسٽنٽ ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; سان ورهائي حاصل ڪري سگهجي ٿو. اهڙي طرح، ڪاربن-12 ايٽم جو ايٽمي مايو تعريف جي لحاظ کان 12 Da (ڊالٽن) آهي، پر ڪاربن-12 ايٽم جو نسبتي آئسوٽوپ مايو صرف 12 آهي.

==ايٽمي ماس جو ماپ==
==ايٽمي ۽ ماليڪيولر ماس جي وچ ۾ تعلق== 
==تاريخ==
==پڻ ڏسو==
* [[آئسوٽوپ]]
* [[ايٽمي نمبر]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [http://physics.nist.gov/cgi-bin/Compositions/stand_alone.pl?ele=&amp;ascii=html&amp;isotype=some NIST relative atomic masses of all isotopes and the standard atomic weights of the elements]
* [http://www.nndc.bnl.gov/masses/ AME2003 Atomic Mass Evaluation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190111232533/http://www.nndc.bnl.gov/masses/ |date=2019-01-11 }} from the [[National Nuclear Data Center]]
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Atomic Mass}}

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي اصطلاحون]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ماپ جي اڪائيون]]
[[زمرو:دوري جدول]]</text>
      <sha1>dtfcj07sqrevxofuclliduhixh81lco</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:عنصر</title>
    <ns>14</ns>
    <id>72779</id>
    <revision>
      <id>320078</id>
      <parentid>291078</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:47:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320078</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="p7v5rusfj2elqkumy1u1leoxb7mfmsc" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:تت}}
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>p7v5rusfj2elqkumy1u1leoxb7mfmsc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪيميائي تت</title>
    <ns>14</ns>
    <id>72780</id>
    <revision>
      <id>320076</id>
      <parentid>313595</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:44:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320076</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="108" sha1="dd7gg352oqsbnxwfvyqrypysiuap8ln" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>dd7gg352oqsbnxwfvyqrypysiuap8ln</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سامونڊي سائنس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>76531</id>
    <revision>
      <id>320098</id>
      <parentid>313243</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:36:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320098</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="335" sha1="ercb2cy20ssamjpgvbjtfhwlmyi9szg" xml:space="preserve">{{Portal|سمنڊ}}
{{Commonscat|Oceanography}}
{{Cat main|سامونڊي سائنس}}
{{See also|Category:Meteorology}}

{{CatAutoTOC}}
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:هائيڊرولوجي]]
[[زمرو:هائيڊروگرافي]]
[[زمرو:طبيعي جاگرافي]]
[[زمرو:اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس]]</text>
      <sha1>ercb2cy20ssamjpgvbjtfhwlmyi9szg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:گيس جا قانون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>77258</id>
    <revision>
      <id>320077</id>
      <parentid>318653</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:46:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320077</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="123" sha1="c3b73wwzr08kvc5onssnhsv94dxson6" xml:space="preserve">
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:سائنسي قانون]] 
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]</text>
      <sha1>c3b73wwzr08kvc5onssnhsv94dxson6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>طبيعي مقدار</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79172</id>
    <revision>
      <id>320084</id>
      <parentid>318483</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:53:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320084</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6182" sha1="4m6vv6fl2skrgrb64pyq3gl8c7o04sr" xml:space="preserve">[[File:Ampèremetre.jpg|thumb|ایمپئر ميٽر (Ammeter)]]
'''طبيعي مقدار''' (Physical Quantity) يا صرف مقدار (Quantity) هڪ مادي يا نظام جي خصوصيت آهي جنهن کي ماپ ذريعي مقدار ڪري سگهجي ٿو. هڪ طبيعي مقدار کي هڪ قدر جي طور تي ظاهر ڪري سگهجي ٿو، جيڪو عددي قدر جو الجبرائي ضرب ۽ ماپ جو هڪ يونٽ آهي. مثال طور، طبیعي مقدار، ماس یا ڪمیت، علامت m، 
m = n kg طور مقدار ڪري سگھجي ٿو، جتي n عددي قدر آھي ۽ kg يونٽ جي علامت (ڪلوگرام لاءِ) آھي. مقدار جيڪي ویڪٽر آهن، انهن عددي قدر ۽ يونٽ کان علاوه کي خلا ۾ سمت يا رخ بہ رکن تیو.

==اجزاء== 
==علامتون ۽ نالا==
==وضاحت==
===اسڪیلر=== 
هڪ اسڪيلر هڪ طبیعي مقدار آهي جنهن جي شدت (magnitude) آهي پر سمت (direction) ناهي. طبیعي مقدار لاءِ علامتون عام طور تي هڪ واحد لاطيني يا يوناني اکر ۽ اٽالڪ قسم ۾ ڇپيل، چونڊيا ويندا آهن. 
===ویڪٽر===
ویڪٽر طبیعي مقدارون آهن جيڪا شدت ۽ سمت ٻنهي رکن تیون ۽ جن جا افعال ویڪٽر۔اسپيس جي محورن جي تابعداري ڪن ٿا. فزيڪل مقدار، جيڪي ویڪٽر آهن، لاءِ علامتون بولڊ قسم ۾، هيٺ يا مٿي ڏنل تير سان ھوندی آھن. مثال طور، جيڪڏهن u ڪنهن ذرڙي جي رفتار آهي، ته پوءِ ان جي رفتار لاءِ سڌيون نشانيون u آهن. 
==طول و عرض، يونٽ ۽ قسم== 
===طول و عرض===
فزيڪل مقدار جي طول و عرض جو تصور 1822ع ۾ جوزف فوئرئر متعارف ڪرايو. ڪنوينشن موجب، طبیعي مقدار کي بنيادي مقدار جي بنياد تي ٺهيل هڪ طول و عرض سسٽم ۾ منظم ڪيو ويو آهي، جن مان هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي طول و عرض طور سمجهيو ويندو آهي. 
===يونٽ===
اتي اڪثر ڪري، عام طور تي سائنسي مقصدن ۾ استعمال لاء، انهن جي استعمال ۾ آساني ۽ بين الاقوامي واقفيت جي ڪري، SI يونٽ جي چونڊ هوندي آهي. مثال طور، ماس یا ڪميت جي مقدار کي علامت m جي ذريعي ظاھر ڪري سگھجي ٿو ۽ يونٽ ڪلوگرام (kg)، پائونڊ (lb) يا ڊالٽن (Da) ۾ بيان ڪري سگھجي ٿو. 
===قسم===
مقدار جي برابر هجڻ لاءِ ضروري طور تي هڪجهڙائي ڪافي نه آهي؛ مثال طور، ڪائنيميٽڪ وسڪوسٽي ۽ حرارتي تفاوت ٻنهي جي طول و عرض، چورس ڊگھائي في يونٽ وقت (m2/s) آهي. ساڳئي قسم جا مقدار انهن جي طول و عرض ۽ يونٽن کان ٻاهر اضافي مشترڪات حصيداري ڪن ٿا انهن جي مقابلي جي اجازت ڏين ٿا؛ مثال طور، نه سڀئي طول و عرض جي مقدار ساڳي قسم جا آهن. 
==بنيادي ۽ نڪتل مقدارون==
==پڻ ڏسو== 
* طبيعي مقدارن جي فهرست 
* فوٽوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* ریڊیوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* سائنس جو فلسفو 
==خارجي لنڪس==
; Computer implementations
* [http://sergey-l-gladkiy.narod.ru/ DEVLIB] project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] and [[Delphi (programming language)|Delphi]] [[Programming language|Language]]
* [http://physicalquantities.codeplex.com/ Physical Quantities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075054/http://physicalquantities.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://physicalmeasure.codeplex.com/ Physical Measure C# library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075148/http://physicalmeasure.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://measures.codeplex.com/ Ethical Measures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101074955/http://measures.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://engineerjs.com Engineer JS] online calculation and scripting tool supporting physical quantities.
* [https://www.npmjs.com/package/physical-quantity physical-quantity] a web component (custom HTML element) for expressing physical quantities on the web/Internet, featuring self-contained unit conversion, a compact and clean UI, no redundant dual units, and seamless integration across all websites and platforms. [https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 Demo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240814050011/https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 |date=2024-08-14 }} 
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Physical Quantity}}
[[Category:Physical quantities| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>4m6vv6fl2skrgrb64pyq3gl8c7o04sr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320085</id>
      <parentid>320084</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:53:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320085</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6188" sha1="5nfvwvh1lbtnw0lh5vseg0kun56ei0z" xml:space="preserve">[[File:Ampèremetre.jpg|thumb|ایمپئر ميٽر (Ammeter)]]
'''طبيعي مقدار''' (Physical Quantity) يا صرف مقدار (Quantity) هڪ مادي يا نظام جي خصوصيت آهي جنهن کي ماپ ذريعي مقدار ڪري سگهجي ٿو. هڪ طبيعي مقدار کي هڪ قدر جي طور تي ظاهر ڪري سگهجي ٿو، جيڪو عددي قدر جو الجبرائي ضرب ۽ ماپ جو هڪ يونٽ آهي. مثال طور، طبیعي مقدار، ماس یا ڪمیت، علامت m، 
m = n kg طور مقدار ڪري سگھجي ٿو، جتي n عددي قدر آھي ۽ kg يونٽ جي علامت (ڪلوگرام لاءِ) آھي. مقدار جيڪي ویڪٽر آهن، انهن عددي قدر ۽ يونٽ کان علاوه کي خلا ۾ سمت يا رخ بہ رکن تیو.

==اجزاء== 
==علامتون ۽ نالا==
==وضاحت==
===اسڪیلر=== 
هڪ اسڪيلر هڪ طبیعي مقدار آهي جنهن جي شدت (magnitude) آهي پر سمت (direction) ناهي. طبیعي مقدار لاءِ علامتون عام طور تي هڪ واحد لاطيني يا يوناني اکر ۽ اٽالڪ قسم ۾ ڇپيل، چونڊيا ويندا آهن. 
===ویڪٽر===
ویڪٽر طبیعي مقدارون آهن جيڪا شدت ۽ سمت ٻنهي رکن تیون ۽ جن جا افعال ویڪٽر۔اسپيس جي محورن جي تابعداري ڪن ٿا. فزيڪل مقدار، جيڪي ویڪٽر آهن، لاءِ علامتون بولڊ قسم ۾، هيٺ يا مٿي ڏنل تير سان ھوندی آھن. مثال طور، جيڪڏهن u ڪنهن ذرڙي جي رفتار آهي، ته پوءِ ان جي رفتار لاءِ سڌيون نشانيون u آهن. 
==طول و عرض، يونٽ ۽ قسم== 
===طول و عرض===
فزيڪل مقدار جي طول و عرض جو تصور 1822ع ۾ جوزف فوئرئر متعارف ڪرايو. ڪنوينشن موجب، طبیعي مقدار کي بنيادي مقدار جي بنياد تي ٺهيل هڪ طول و عرض سسٽم ۾ منظم ڪيو ويو آهي، جن مان هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي طول و عرض طور سمجهيو ويندو آهي. 
===يونٽ===
اتي اڪثر ڪري، عام طور تي سائنسي مقصدن ۾ استعمال لاء، انهن جي استعمال ۾ آساني ۽ بين الاقوامي واقفيت جي ڪري، SI يونٽ جي چونڊ هوندي آهي. مثال طور، ماس یا ڪميت جي مقدار کي علامت m جي ذريعي ظاھر ڪري سگھجي ٿو ۽ يونٽ ڪلوگرام (kg)، پائونڊ (lb) يا ڊالٽن (Da) ۾ بيان ڪري سگھجي ٿو. 
===قسم===
مقدار جي برابر هجڻ لاءِ ضروري طور تي هڪجهڙائي ڪافي نه آهي؛ مثال طور، ڪائنيميٽڪ وسڪوسٽي ۽ حرارتي تفاوت ٻنهي جي طول و عرض، چورس ڊگھائي في يونٽ وقت (m2/s) آهي. ساڳئي قسم جا مقدار انهن جي طول و عرض ۽ يونٽن کان ٻاهر اضافي مشترڪات حصيداري ڪن ٿا انهن جي مقابلي جي اجازت ڏين ٿا؛ مثال طور، نه سڀئي طول و عرض جي مقدار ساڳي قسم جا آهن. 
==بنيادي ۽ نڪتل مقدارون==
==پڻ ڏسو== 
* طبيعي مقدارن جي فهرست 
* فوٽوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* ریڊیوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* سائنس جو فلسفو 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
; Computer implementations
* [http://sergey-l-gladkiy.narod.ru/ DEVLIB] project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] and [[Delphi (programming language)|Delphi]] [[Programming language|Language]]
* [http://physicalquantities.codeplex.com/ Physical Quantities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075054/http://physicalquantities.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://physicalmeasure.codeplex.com/ Physical Measure C# library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075148/http://physicalmeasure.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://measures.codeplex.com/ Ethical Measures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101074955/http://measures.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://engineerjs.com Engineer JS] online calculation and scripting tool supporting physical quantities.
* [https://www.npmjs.com/package/physical-quantity physical-quantity] a web component (custom HTML element) for expressing physical quantities on the web/Internet, featuring self-contained unit conversion, a compact and clean UI, no redundant dual units, and seamless integration across all websites and platforms. [https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 Demo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240814050011/https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 |date=2024-08-14 }} 
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Physical Quantity}}
[[Category:Physical quantities| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]</text>
      <sha1>5nfvwvh1lbtnw0lh5vseg0kun56ei0z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320086</id>
      <parentid>320085</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:53:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320086</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6114" sha1="0wolxhnzp7q8h7bdybpef2cams3w1xh" xml:space="preserve">[[File:Ampèremetre.jpg|thumb|ایمپئر ميٽر (Ammeter)]]
'''طبيعي مقدار''' (Physical Quantity) يا صرف مقدار (Quantity) هڪ مادي يا نظام جي خصوصيت آهي جنهن کي ماپ ذريعي مقدار ڪري سگهجي ٿو. هڪ طبيعي مقدار کي هڪ قدر جي طور تي ظاهر ڪري سگهجي ٿو، جيڪو عددي قدر جو الجبرائي ضرب ۽ ماپ جو هڪ يونٽ آهي. مثال طور، طبیعي مقدار، ماس یا ڪمیت، علامت m، 
m = n kg طور مقدار ڪري سگھجي ٿو، جتي n عددي قدر آھي ۽ kg يونٽ جي علامت (ڪلوگرام لاءِ) آھي. مقدار جيڪي ویڪٽر آهن، انهن عددي قدر ۽ يونٽ کان علاوه کي خلا ۾ سمت يا رخ بہ رکن تیو.

==اجزاء== 
==علامتون ۽ نالا==
==وضاحت==
===اسڪیلر=== 
هڪ اسڪيلر هڪ طبیعي مقدار آهي جنهن جي شدت (magnitude) آهي پر سمت (direction) ناهي. طبیعي مقدار لاءِ علامتون عام طور تي هڪ واحد لاطيني يا يوناني اکر ۽ اٽالڪ قسم ۾ ڇپيل، چونڊيا ويندا آهن. 
===ویڪٽر===
ویڪٽر طبیعي مقدارون آهن جيڪا شدت ۽ سمت ٻنهي رکن تیون ۽ جن جا افعال ویڪٽر۔اسپيس جي محورن جي تابعداري ڪن ٿا. فزيڪل مقدار، جيڪي ویڪٽر آهن، لاءِ علامتون بولڊ قسم ۾، هيٺ يا مٿي ڏنل تير سان ھوندی آھن. مثال طور، جيڪڏهن u ڪنهن ذرڙي جي رفتار آهي، ته پوءِ ان جي رفتار لاءِ سڌيون نشانيون u آهن. 
==طول و عرض، يونٽ ۽ قسم== 
===طول و عرض===
فزيڪل مقدار جي طول و عرض جو تصور 1822ع ۾ جوزف فوئرئر متعارف ڪرايو. ڪنوينشن موجب، طبیعي مقدار کي بنيادي مقدار جي بنياد تي ٺهيل هڪ طول و عرض سسٽم ۾ منظم ڪيو ويو آهي، جن مان هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي طول و عرض طور سمجهيو ويندو آهي. 
===يونٽ===
اتي اڪثر ڪري، عام طور تي سائنسي مقصدن ۾ استعمال لاء، انهن جي استعمال ۾ آساني ۽ بين الاقوامي واقفيت جي ڪري، SI يونٽ جي چونڊ هوندي آهي. مثال طور، ماس یا ڪميت جي مقدار کي علامت m جي ذريعي ظاھر ڪري سگھجي ٿو ۽ يونٽ ڪلوگرام (kg)، پائونڊ (lb) يا ڊالٽن (Da) ۾ بيان ڪري سگھجي ٿو. 
===قسم===
مقدار جي برابر هجڻ لاءِ ضروري طور تي هڪجهڙائي ڪافي نه آهي؛ مثال طور، ڪائنيميٽڪ وسڪوسٽي ۽ حرارتي تفاوت ٻنهي جي طول و عرض، چورس ڊگھائي في يونٽ وقت (m2/s) آهي. ساڳئي قسم جا مقدار انهن جي طول و عرض ۽ يونٽن کان ٻاهر اضافي مشترڪات حصيداري ڪن ٿا انهن جي مقابلي جي اجازت ڏين ٿا؛ مثال طور، نه سڀئي طول و عرض جي مقدار ساڳي قسم جا آهن. 
==بنيادي ۽ نڪتل مقدارون==
==پڻ ڏسو== 
* طبيعي مقدارن جي فهرست 
* فوٽوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* ریڊیوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* سائنس جو فلسفو 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
; Computer implementations
* [http://sergey-l-gladkiy.narod.ru/ DEVLIB] project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] and [[Delphi (programming language)|Delphi]] [[Programming language|Language]]
* [http://physicalquantities.codeplex.com/ Physical Quantities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075054/http://physicalquantities.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://physicalmeasure.codeplex.com/ Physical Measure C# library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075148/http://physicalmeasure.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://measures.codeplex.com/ Ethical Measures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101074955/http://measures.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://engineerjs.com Engineer JS] online calculation and scripting tool supporting physical quantities.
* [https://www.npmjs.com/package/physical-quantity physical-quantity] a web component (custom HTML element) for expressing physical quantities on the web/Internet, featuring self-contained unit conversion, a compact and clean UI, no redundant dual units, and seamless integration across all websites and platforms. [https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 Demo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240814050011/https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 |date=2024-08-14 }} 
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Physical Quantity}}
[[Category:Physical quantities| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0wolxhnzp7q8h7bdybpef2cams3w1xh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320087</id>
      <parentid>320086</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:54:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320087</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6153" sha1="e3l497p4f7qpjtrwhqmgcmvio4rg8oo" xml:space="preserve">[[File:Ampèremetre.jpg|thumb|ایمپئر ميٽر (Ammeter)]]
'''طبيعي مقدار''' (Physical Quantity) يا صرف مقدار (Quantity) هڪ مادي يا نظام جي خصوصيت آهي جنهن کي ماپ ذريعي مقدار ڪري سگهجي ٿو. هڪ طبيعي مقدار کي هڪ قدر جي طور تي ظاهر ڪري سگهجي ٿو، جيڪو عددي قدر جو الجبرائي ضرب ۽ ماپ جو هڪ يونٽ آهي. مثال طور، طبیعي مقدار، ماس یا ڪمیت، علامت m، 
m = n kg طور مقدار ڪري سگھجي ٿو، جتي n عددي قدر آھي ۽ kg يونٽ جي علامت (ڪلوگرام لاءِ) آھي. مقدار جيڪي ویڪٽر آهن، انهن عددي قدر ۽ يونٽ کان علاوه کي خلا ۾ سمت يا رخ بہ رکن تیو.

==اجزاء== 
==علامتون ۽ نالا==
==وضاحت==
===اسڪیلر=== 
هڪ اسڪيلر هڪ طبیعي مقدار آهي جنهن جي شدت (magnitude) آهي پر سمت (direction) ناهي. طبیعي مقدار لاءِ علامتون عام طور تي هڪ واحد لاطيني يا يوناني اکر ۽ اٽالڪ قسم ۾ ڇپيل، چونڊيا ويندا آهن. 
===ویڪٽر===
ویڪٽر طبیعي مقدارون آهن جيڪا شدت ۽ سمت ٻنهي رکن تیون ۽ جن جا افعال ویڪٽر۔اسپيس جي محورن جي تابعداري ڪن ٿا. فزيڪل مقدار، جيڪي ویڪٽر آهن، لاءِ علامتون بولڊ قسم ۾، هيٺ يا مٿي ڏنل تير سان ھوندی آھن. مثال طور، جيڪڏهن u ڪنهن ذرڙي جي رفتار آهي، ته پوءِ ان جي رفتار لاءِ سڌيون نشانيون u آهن. 
==طول و عرض، يونٽ ۽ قسم== 
===طول و عرض===
فزيڪل مقدار جي طول و عرض جو تصور 1822ع ۾ جوزف فوئرئر متعارف ڪرايو. ڪنوينشن موجب، طبیعي مقدار کي بنيادي مقدار جي بنياد تي ٺهيل هڪ طول و عرض سسٽم ۾ منظم ڪيو ويو آهي، جن مان هر هڪ کي پنهنجي پنهنجي طول و عرض طور سمجهيو ويندو آهي. 
===يونٽ===
اتي اڪثر ڪري، عام طور تي سائنسي مقصدن ۾ استعمال لاء، انهن جي استعمال ۾ آساني ۽ بين الاقوامي واقفيت جي ڪري، SI يونٽ جي چونڊ هوندي آهي. مثال طور، ماس یا ڪميت جي مقدار کي علامت m جي ذريعي ظاھر ڪري سگھجي ٿو ۽ يونٽ ڪلوگرام (kg)، پائونڊ (lb) يا ڊالٽن (Da) ۾ بيان ڪري سگھجي ٿو. 
===قسم===
مقدار جي برابر هجڻ لاءِ ضروري طور تي هڪجهڙائي ڪافي نه آهي؛ مثال طور، ڪائنيميٽڪ وسڪوسٽي ۽ حرارتي تفاوت ٻنهي جي طول و عرض، چورس ڊگھائي في يونٽ وقت (m2/s) آهي. ساڳئي قسم جا مقدار انهن جي طول و عرض ۽ يونٽن کان ٻاهر اضافي مشترڪات حصيداري ڪن ٿا انهن جي مقابلي جي اجازت ڏين ٿا؛ مثال طور، نه سڀئي طول و عرض جي مقدار ساڳي قسم جا آهن. 
==بنيادي ۽ نڪتل مقدارون==
==پڻ ڏسو== 
* طبيعي مقدارن جي فهرست 
* فوٽوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* ریڊیوميٽرڪ مقدارن جي فهرست 
* سائنس جو فلسفو 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
; Computer implementations
* [http://sergey-l-gladkiy.narod.ru/ DEVLIB] project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] and [[Delphi (programming language)|Delphi]] [[Programming language|Language]]
* [http://physicalquantities.codeplex.com/ Physical Quantities] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075054/http://physicalquantities.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://physicalmeasure.codeplex.com/ Physical Measure C# library] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101075148/http://physicalmeasure.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://measures.codeplex.com/ Ethical Measures] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140101074955/http://measures.codeplex.com/ |date=2014-01-01 }} project in [[C Sharp (programming language)|C#]] [[Programming language|Language]] at [[CodePlex|Code Plex]]
* [http://engineerjs.com Engineer JS] online calculation and scripting tool supporting physical quantities.
* [https://www.npmjs.com/package/physical-quantity physical-quantity] a web component (custom HTML element) for expressing physical quantities on the web/Internet, featuring self-contained unit conversion, a compact and clean UI, no redundant dual units, and seamless integration across all websites and platforms. [https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 Demo] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240814050011/https://camo.githubusercontent.com/a34cf2a0f90ae4ad948059d183594cf21b258670ab920240a1d635f31d47b505/68747470733a2f2f666972656261736573746f726167652e676f6f676c65617069732e636f6d2f76302f622f6175746f2d63616c632d38303233372e61707073706f742e636f6d2f6f2f5051452532466578616d706c657325324646742d496e25323044656d6f2e6769663f616c743d6d6564696126746f6b656e3d65386565316266642d653330632d346438312d393365392d373033336564303932376262 |date=2024-08-14 }} 
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Physical Quantity}}
[[زمرو:طبيعي ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>e3l497p4f7qpjtrwhqmgcmvio4rg8oo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اليڪٽرڪ چارج</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79678</id>
    <revision>
      <id>320089</id>
      <parentid>318485</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T08:58:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320089</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6557" sha1="tspjsjcduu5y3ge5b2hm31h2rgs0arz" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}
[[زمرو:برقي چارج]]
[[زمرو:برقي مقدارون]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:پارٽيڪل فزڪس]]
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>tspjsjcduu5y3ge5b2hm31h2rgs0arz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320097</id>
      <parentid>320089</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:33:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:بجلي]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>320097</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6579" sha1="g6sq389ku2h27o0p8kx957h9gb210vz" xml:space="preserve">{{short description|Electromagnetic property of matter}}
{{Infobox physical quantity
| name = اليڪٽرڪ چارج&lt;br&gt;Electric charge
| width =
| background =
| image = VFPt charges plus minus thumb.svg
| caption = برقي ميدان جو هڪ منفي ۽ مثبت پوائنٽ خارج
| unit = ڪولمب (C)
| otherunits = {{Unbulleted list|[[elementary charge]]|[[Faraday constant|faraday]]|[[ampere-hour]]}}
| symbols =''q''
| baseunits = C = A⋅s
| dimension = wikidata
| extensive = ها
| conserved = ها
| derivations =
}}'''اليڪٽرڪ چارج''' يا برقي چارج (Electric Charge؛ علامت q، ڪڏهن ڪڏهن Q) مادي جي طبيعي خاصيت  آهي. مادو ان جي طاقت جو تجربو ڪري ٿو جڏهن هڪ برقي مقناطيسي فيلڊ ۾ رکيو ويندو آهي. برقي چارج مثبت يا منفي ٿي سگهي ٿو. هڪ جيهڙا چارجز هڪ ٻئي کي ڇڪيندا آهن ۽ ان جي برعڪس مخالف چارج هڪ ٻئي کي ڪشش ڏيندا آهن. ڪنهن به شيءِ کي بغير خالص چارج جي برقي طور تي غير جانبدار سڏيو ويندو آهي. ابتدائي ڄاڻ ته چارج ٿيل مادو ڪيئن مداخلت ڪري ٿو هاڻي ڪلاسيڪل اليڪٽرروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي ۽ اڃا تائين انهن مسئلن لاء صحيح آهي جن کي ڪوانٽم اثرات تي غور ڪرڻ جي ضرورت ناهي.

برقي چارج هڪ محفوظ خاصيت آهي؛ هڪ الڳ ٿيل نظام جو خالص چارج، (مثبت چارج جي مقدار کان منفي چارج جي مقدار کي ڪڏهن)، تبديل نه ٿي سگهي. اليڪٽرڪ چارج ذيلي ائٽمي ذرڙن ذريعي ٿيندو آهي. عام مادي ۾، منفي چارج اليڪٽرانن ذريعي هوندو آهي ۽ مثبت چارج پروٽانن جي ذريعي ائٽم جي نيوڪليس ۾ هوندو آهي. جيڪڏهن مادي جي ڪنهن ٽڪري ۾ پروٽانن کان وڌيڪ اليڪٽران هوندا ته ان تي منفي چارج هوندو، جيڪڏهن پروٽانن کان گهٽ اليڪٽران هوندا ته ان تي مثبت چارج هوندو ۽ جيڪڏهن برابر تعداد هوندا ته اهو برقي طور غير جانبدار هوندو. چارج ڪوانٽائزڊ (quantized) هوندو آهي؛ مطلب تي، اهو انفرادي ننڍڙي اڪائين جي عددي ضربن ۾ اچي ٿو، جنهن کي ايليمينٽري چارج، e سڏيو وڃي ٿو، جيڪا سڀ کان ننڍو چارج آهي جيڪو آزاديءَ سان موجود ٿي سگهي ٿو. ذرڙا جن کي ڪوارڪس (Quarks) چئبو آهي، انهن ۾ ننڍا چارج، e جا ضرب هوندا آهن، پر اهي صرف انهن ذرڙن ۾ ملندا آهن، جن ۾ هڪ چارج هوندو آهي جيڪو e جو هڪ پوري انگ جو ضرب هوندو آهي. معياري ماڊل ۾، چارج هڪ بلڪل محفوظ مقدار جو نمبر آهي. پروٽان تي +e چارج آهي ۽ اليڪٽران تي -e چارج آهي. 

هڪ منفي چارج جي وضاحت، چارج جيڪا هڪ اليڪٽران طرفان ورتو ويو آهي، سان ڪئي وئي آهي ۽ هڪ مثبت چارج اهو آهي جيڪو هڪ پروٽون کڻندو آهي. انهن ذرڙن جي دريافت ٿيڻ کان اڳ، بينجمن فرينڪلن طرفان هڪ مثبت چارج جي وضاحت ڪئي وئي هئي جيئن هڪ شيشي جي راڊ طرفان حاصل ڪيل چارج جڏهن ان کي ريشمي ڪپڙي سان رگجي وڃي. 

اليڪٽرڪ چارج برقي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=867}}&lt;/ref&gt; هڪ حرڪت ڪندڙ چارج پڻ هڪ مقناطيسي ميدان پيدا ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=673}}&lt;/ref&gt; برقي چارج جو هڪ برقياتي مقناطيسي ميدان سان تعامل (هڪ برقي ۽ هڪ مقناطيسي فيلڊ جو ميلاپ) برقي مقناطيسي يا لورينز قوت جو ذريعو آهي،&lt;ref&gt;{{cite book|title=Matter and interactions|last1=Chabay|first1=Ruth|last2=Sherwood|first2=Bruce|date=2015|publisher=Wiley|edition=4th|page=942}}&lt;/ref&gt; جيڪو فزڪس ۾ چئن بنيادي ڳالهين مان هڪ آهي. چارج ٿيل ذرات جي وچ ۾ فوٽوون وچولي رابطي جي مطالعي کي ڪوانٽم اليڪٽروڊائينامڪس سڏيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|title=A Dictionary of Physics|date=2019|publisher=Oxford University Press|isbn=9780198821472|editor1-last=Rennie|editor1-first=Richard|edition=8th|chapter=Quantum electrodynamics|editor2-last=Law|editor2-first=Jonathan}}&lt;/ref&gt;

برقي چارج جي SI نڪتل اڪائي ڪولمب (C) آهي جنهن جو نالو فرانسيسي طبيعيات دان، چارلس-آگسٽن ڊي ڪولمب جي نالي تي رکيو ويو آهي. اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ امپيئر-آور (A⋅h) استعمال ڪرڻ پڻ عام آهي. فزڪس ۽ ڪيمسٽري ۾ اهو عام آهي ته ابتدائي چارج e کي اڪائي طور استعمال ڪيو وڃي. ڪيميا پڻ فيراڊي مستقل (Faraday Constant، علامت: F) استعمال ڪري ٿي، جيڪو هڪ مول جي ابتدائي چارجز جو چارج آهي. 
==جائزو==
==اڪائي==
==تاريخ== 
==برق سڪونيات ۾ چارج جو ڪردار== 
==برقي ڪرنٽ ۾ چارج جو ڪردار==
==برقي چارج جو تحفظ==
==لاڳاپي واري تبديلي==
==پڻ ڏسو==
* [[برقناطيسيت]]
* [[ڪولمب جو قانون]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{Commons category-inline}}
* [https://web.archive.org/web/20131005012550/http://www.ce-mag.com/archive/2000/marapril/mrstatic.html How fast does a charge decay?]

{{Authority control}}
[[Category:Spintronics]]
[[Category:Flavour (particle physics)]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:بجلي]]
[[زمرو:برقي چارج]]
[[زمرو:برقي مقدارون]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:پارٽيڪل فزڪس]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>g6sq389ku2h27o0p8kx957h9gb210vz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اسلام ۽ سائنس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79812</id>
    <revision>
      <id>320105</id>
      <parentid>305709</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:58:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320105</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41479" sha1="f1v3uqve0ctfv15oy8a8os80xeust2r" xml:space="preserve">مسلمان عالمن [[اسلام]] جي حوالي سان [[سائنس]] جي متعلق مختلف نقطه نظر پيش ڪيا آهن. وچئين دور جي اسلامي تهذيب جا سائنسدانن (مثال طور [[ابن ھيثم|ابن الهيثم]]، [[ابوبڪر محمد بن ذڪريا الرازي|رازي]]، [[جابر بن حيان]] وغيره) سائنس ۾ نيون دريافتون ڪيون. اٺين کان پندرهين صدي تائين، مسلمان رياضيدانن ۽ فلڪيات جي ماهرن [[رياضي]] جي ترقي کي اڳتي وڌايو. جديد مسلم دنيا جي ڪجهه حصن ۾ سائنسي خواندگيءَ جي کوٽ بابت خدشا پيدا ڪيا ويا آهن.

اسلامي سائنسي ڪاميابيون مختلف موضوعن تي مشتمل آهن، خاص ڪري [[طب]]، [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[زراعت]] سان گڏو گڏ [[فزڪس]]، [[ڪيميا]]، [[اقتصاديات جا ابتدائي اصول (ڪتاب)|اقتصاديات]]، [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[بصريات]] جي ميدانن ۾ مسلمان اسڪالرن جا گهڻا حصا آهن. 

انهن شراڪتن کان علاوه، ڪجهه مسلمان ليکڪ دعويٰ ڪيا آهن ته [[قرآن|قرآن مجيد]]  [[ايمبريولاجي|جنين جي ساخت]]، [[نظام شمسي]] ۽ [[ڪائنات]] جي ترقيءَ جي حوالي سان سائنسي واقعن جي باري ۾ اڳواٽ بيان ڪيو آهي.

==اصطلاحيات==
ٽوبي هف (Toby Huff) جي مطابق، عربي ۾ سائنس لاءِ اهڙو ڪو به سچو لفظ ڪونهي، جيترو انگريزي ۽ ٻين ٻولين ۾ عام طور تي بيان ڪيو ويو آهي. عربيءَ ۾ ”سائنس“ جي معنيٰ، علم جي مختلف صورتن ۾ آهي. هن نظريي تي ٻين عالمن به تنقيد ڪئي آهي. مثال طور، مظفر اقبال جي مطابق، 
 &quot;هف جي فريم ورڪ جي تحقيق جو بنياد رابرٽ مارٽن جي مصنوعي نموني تي آهي، جيڪو علم يا سماجي تنظيم جي نظريي سان لاڳاپيل ڪنهن به اسلامي ذريعن يا تصورات کي استعمال نه ڪيو هو.&quot;
 
سائنس جي هر شاخ جو پنهنجو پنهنجو نالو آهي، پر سائنس جي سڀني شاخن جو هڪ گڏيل اڳڪٿي &quot;علم&quot; آهي. مثال طور، فزڪس جو لفظي معنيٰ ۾ عربي مان ترجمو ڪيو ويو آهي، &quot;علم الطبيعة&quot; يعني ”فطرت جي سائنس“؛ رياضي کي &quot;علم الحساب&quot; يعني &quot;حسابات جي سائنس&quot;؛ اسلام جي ديني مطالعي کي &quot;العلم الديني&quot; (اسلامي علوم جهڙوڪ قرآني تفسير، حديث جي مطالعي وغيره) کي العلم الديني يعني ”دين جي سائنس“ (العلم الديني) چيو ويندو آهي، سائنس لاءِ ساڳيو لفظ استعمال ڪندي ”فطرت جي سائنس“. 

عربي جي هانس وهر (Hans Wehr) ڊڪشنري موجب، جڏهن ته علم جي تعريف ڪئي وئي آهي &quot;سکيا، ڄاڻ، وغيره&quot; لفظ &quot;سائنس&quot; لاء علم جي جمع  علوم آهي. (تنهنڪري، مثال طور، ڪلية العلوم ڪليات العلوم، مصري يونيورسٽي جي سائنس جي فيڪلٽي، لفظي طور تي &quot;فيڪلٽي آف سائنسز ...&quot; آهي).

==تاريخ==
===اسلامي دنيا ۾ ڪلاسيڪل سائنس===
{{See also|Science in the medieval Islamic world|Cosmology in medieval Islam|Astronomy in the medieval Islamic world|Mathematics in the medieval Islamic world|Physics in the medieval Islamic world|Medicine in the medieval Islamic world}}
[[File:Taqi al din.jpg|thumb|تقي الدين جي رصد گاهه]]
اسلامي دنيا ۾ سائنس جي استعمال جي ابتدائي احوالن مان هڪ اٺين ۽ سورهين صديءَ ۾ آهي، جنهن کي اسلامي گولڊن ايج چيو وڃي ٿو. وڏي پيماني تي ترجمي جي تحريڪ، جيڪا نائين صدي ۾ شروع ٿي، سائنس جي اسلامي دنيا ۾ انضمام جي اجازت ڏني.  

ڪيترن ئي جديد عالمن جو خيال آهي ته جديد سائنس ۽ سائنسي طريقي کي مسلمان سائنسدانن کان گهڻو متاثر ڪيو ويو آهي، جن سائنسي تحقيق لاءِ جديد تجرباتي، تجرباتي ۽ مقداري انداز متعارف ڪرايو. قرون وسطي جي مسلمان فلڪيات جي ماهرن، جاگرافيدانن ۽ رياضي دانن پاران ڪيل ڪجهه ترقيون اسلامي صحيفن ۾ پيش ڪيل مسئلن کان متاثر هيون، جهڙوڪ الخوارزمي (780-850) اسلامي وراثت جي قانونن کي حل ڪرڻ لاءِ الجبرا جي ترقي، ۽ فلڪيات، جاگرافي، گولائي ۾ ترقي جاميٽري ۽ گولي ٽرگونوميٽري قبله جي رخ، نماز جي نماز جا وقت ۽ اسلامي ڪئلينڊر جي تاريخن جو تعين ڪرڻ لاءِ. 12 هين ۽ 13 صدي عيسويء ۾ اسلامي دوائن ۾ ڊسڪشن جو وڌايل استعمال، اسلامي نظرياتي، الغزالي جي لکڻين کان متاثر ٿيو، جن اناتومي جي مطالعي کي حوصلا افزائي ڪئي ۽ خدا جي مخلوق جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي طريقي جي طور تي ڊسڪشن جي استعمال کي وڌايو. بخاري ۽ مسلم جي صحيح حديثن جي مجموعن ۾ فرمايو ويو آهي ته: ”اها ڪا به بيماري نه آهي جيڪا الله تعاليٰ پيدا نه ڪئي هجي، سواءِ ان جو علاج به پيدا ڪيو اٿس. (بخاري 7-71:582). اسلامي مذهبي رسمن جي فني ضرورتن جو حل ڳولڻ لاءِ تاريخي طور سائنسي طريقا استعمال ڪيا ويا آهن، جيڪا اسلام جي هڪ خاصيت آهي جيڪا ان کي ٻين مذهبن کان ڌار ڪري ٿي. انهن رسمن جي خيالات ۾ هڪ قمري ڪئلينڊر، سج جي پوزيشن جي بنياد تي نماز جي وقت جي تعريف، ۽ مخصوص هنڌ تي مقرر ڪيل نماز جي هدايت شامل آهي.  

of the earliest accounts of the use of science in the Islamic world is during the eighth and sixteenth centuries, known as the [[Islamic Golden Age]].&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot; /&gt; It is also known as &quot;Arabic science&quot; because of the majority of texts that were translated from Greek into [[Arabic language|Arabic]]. The mass translation movement, that occurred in the ninth century allowed for the integration of science into the Islamic world. The teachings from the Greeks were now translated and their scientific knowledge was now passed on to the Arab world. Despite these conditions, not all scientists during this period were [[Muslim]] or [[Arab]], as there were a number of notable non-Arab scientists (most notably [[Persian people|Persians]]), as well as some non-Muslim scientists, who contributed to scientific studies in the Muslim world. 

A number of modern scholars such as [[Fielding H. Garrison]], [[Sultan Bashir Mahmood]], [[Hossein Nasr]] consider modern [[science]] and the [[scientific method]] to have been greatly inspired by [[List of Muslim scientists|Muslim scientists]] who introduced a modern [[empirical]], [[experiment]]al and [[quantitative property|quantitative]] approach to scientific [[inquiry]].{{citation needed|date=November 2017}} Certain advances made by medieval [[Islamic astronomy|Muslim astronomers]], [[Islamic geography|geographers]] and [[Islamic mathematics|mathematicians]] were motivated by problems presented in Islamic scripture, such as [[Al-Khwarizmi]]'s (c. 780–850) development of [[algebra]] in order to solve the [[Islamic inheritance jurisprudence|Islamic inheritance laws]],&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gandz|first=Solomon|year=1938|title=The Algebra of Inheritance: A Rehabilitation of Al-Khuwārizmī|journal=Osiris|volume=5|pages=319–91|doi=10.1086/368492|s2cid=143683763|postscript=.|issn=0369-7827}}&lt;/ref&gt; and developments in [[astronomy]], [[geography]], [[spherical geometry]] and [[spherical trigonometry]] in order to determine the direction of the [[Qibla]], the [[Salat times|times of Salah]] prayers, and the dates of the [[Islamic calendar]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gingerich |first=Owen |date=April 1986 |url=http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |title=Islamic astronomy |journal=[[Scientific American]] |volume=254 |issue=10 |page=74 |access-date=2008-05-18 |bibcode=1986SciAm.254d..74G |doi=10.1038/scientificamerican0486-74 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110101211150/http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |archive-date=2011-01-01 }}&lt;/ref&gt; These new studies of math and science would allow for the Islamic world to get ahead of the rest of the world. ‘With these inspiration at work, Muslim mathematicians and astronomers contributed significantly to the development to just about every domain of mathematics between the eight and fifteenth centuries&quot;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Eisen |first1=Laderman |last2=Huff |first2=Toby |title=Science, Religion and Society, an Encyclopedia of History, Culture, and Controversy: Islam and Science |publisher=M.E. Sharpe Inc. |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt;

The increased use of dissection in [[Medicine in medieval Islam|Islamic medicine]] during the 12th and 13th centuries was influenced by the writings of the [[Islamic theology|Islamic theologian]], [[Al-Ghazali]], who encouraged the study of anatomy and use of dissections as a method of gaining knowledge of God's creation.&lt;ref name=Smith&gt;{{citation|first=Emilie|last=Savage-Smith|author-link =Emilie Savage-Smith|title=Attitudes Toward Dissection in Medieval Islam|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|year=1995|volume=50|issue=1|publisher=[[Oxford University Press]]|pages=67–110|doi=10.1093/jhmas/50.1.67|pmid=7876530}}&lt;/ref&gt; In al-[[Muhammad al-Bukhari|Bukhari]]'s and [[Sahih Muslim|Muslim's]] collection of [[sahih]] hadith it is said: &quot;There is no disease that God has created, except that He also has created its treatment.&quot;
(Bukhari 7-71:582). This culminated in the work of [[Ibn al-Nafis]] (1213–1288), who discovered the [[pulmonary circulation]] in 1242 and used his discovery as evidence for the orthodox Islamic doctrine of bodily [[resurrection]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ibn al-Nafis also used Islamic scripture as justification for his rejection of [[wine]] as [[self-medication]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=49–59, 232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Criticisms against [[Alchemy and chemistry in Islam|alchemy]] and [[Islamic astrology|astrology]] were also motivated by religion, as orthodox Islamic theologians viewed the beliefs of [[alchemists]] and [[Astrology|astrologists]] as being [[Superstition|superstitious]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Saliba |first=George |author-link=George Saliba |year=1994 |title=A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam |publisher=[[New York University Press]] |isbn=978-0-8147-8023-7 |pages=60, 67–69}}&lt;/ref&gt;

[[Fakhr al-Din al-Razi]] (1149–1209), in dealing with his [[Physics in medieval Islam|conception of physics]] and the physical world in his ''Matalib'', discusses [[Islamic cosmology]], criticizes the [[Aristotelian physics|Aristotelian notion]] of the [[Geocentric model|Earth's centrality]] within the universe, and &quot;explores the notion of the existence of a [[multiverse]] in the context of his commentary,&quot; based on the [[Quran]]ic verse, &quot;All praise belongs to God, Lord of the Worlds.&quot; He raises the question of whether the term &quot;[[world]]s&quot; in this verse refers to &quot;multiple worlds within this single [[universe]] or [[cosmos]], or to many other universes or a multiverse beyond this known universe.&quot; On the basis of this verse, he argues that God has created more than &quot;a thousand thousand worlds (''alfa alfi 'awalim'') beyond this world such that each one of those worlds be bigger and more massive than this world as well as having the like of what this world has.&quot;&lt;ref name=Setia&gt;{{citation|title=Fakhr Al-Din Al-Razi on Physics and the Nature of the Physical World: A Preliminary Survey|author=Adi Setia|journal=Islam &amp; Science|volume=2|year=2004|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|archive-url=https://archive.today/20120710164222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|url-status=dead|archive-date=2012-07-10|access-date=2010-03-02}}&lt;/ref&gt; [[Ali Kuşçu]]'s (1403–1474) support for the [[Earth's rotation]] and his rejection of [[On the Heavens|Aristotelian cosmology]] (which advocates a stationary Earth) was motivated by religious opposition to [[Aristotle]] by orthodox [[Kalam|Islamic theologians]], such as [[Al-Ghazali]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Ragep |first=F. Jamil |year=2001a |title=Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context |journal=Science in Context |volume=14 |issue=1–2 |pages=145–63 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/s0269889701000060|s2cid=145372613 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;F. Jamil Ragep (2001), &quot;Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science&quot;, ''Osiris'', 2nd Series, {{vol.|16}}, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions, {{pp.|49|64}}, 66–71.&lt;/ref&gt;

According to many historians, science in the Muslim civilization flourished during the [[Middle Ages]], but began declining at some time around the 14th&lt;ref&gt;Islam by Alnoor Dhanani in ''Science and Religion'', 2002, {{p.|88}}.&lt;/ref&gt; to 16th&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot;&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402150434/http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html |date=2015-04-02 }}&lt;/ref&gt; centuries. At least some scholars blame this on the &quot;rise of a clerical faction which froze this same science and withered its progress.&quot;&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot;&gt;''Islamic Technology: An Illustrated History''  by Ahmad Y. al-Hassan and Donald Hill, Cambridge University Press, 1986, {{p.|282}}.&lt;/ref&gt; Examples of conflicts with prevailing interpretations of Islam and science – or at least the fruits of science – thereafter include the demolition of [[Taqi al-Din Muhammad ibn Ma'ruf|Taqi al-Din]]'s great [[Constantinople]] observatory in [[Galata]], &quot;comparable in its technical equipment and its specialist personnel with that of his celebrated contemporary, the Danish astronomer [[Tycho Brahe]].&quot; But while Brahe's observatory &quot;opened the way to a vast new development of astronomical science,&quot; Taqi al-Din's was demolished by a squad of [[Janissary|Janissaries]], &quot;by order of the sultan, on the recommendation of the Chief Mufti,&quot; sometime after 1577 CE.&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Aydin Sayili, The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory (Ankara: 1960), {{pp.|289|ff}}.&lt;/ref&gt;

==== Science and religious practice ====
Scientific methods have been historically applied to find solutions to the technical exigencies of Islamic religious rituals, which is a characteristic of Islam that sets it apart from other religions. These ritual considerations include a lunar calendar, definition of prayer times based on the position of the sun, and a direction of prayer set at a specific location. Scientific methods have also been applied to Islamic laws governing the distribution of inheritances and to Islamic decorative arts. Some of these problems were tackled by both medieval scientists of the Islamic world and scholars of Islamic law. Though these two groups generally used different methods, there is little evidence of serious controversy between them on these subjects, with the exception of the criticism leveled by religious scholars at the methods of astronomy due to its association with astrology.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|encyclopedia=Companion Encyclopedia of the History and Philosophy of the Mathematical Sciences|volume=1|editor=I. Grattan-Guinness
|publisher=JHU Press|year=2003|title=Mathematics applied to aspects of religious ritual in Islam|author=David A. King|url=https://books.google.com/books?id=2hDvzITtfdAC&amp;pg=PA80|page=80|isbn=9780801873966}}&lt;/ref&gt;

===Modern science in the Muslim world===

At the beginning of the nineteenth century, modern science arrived in the Muslim world, bringing with it &quot;the transfer of various philosophical currents entangled with science&quot; including schools of thought such as [[Positivism]] and [[Darwinism]]. This had a profound effect on the minds of Muslim scientists and intellectuals and also had a noticeable impact on some Islamic theological doctrines.&lt;ref name=&quot;MehdiGolshani&quot;&gt;Mehdi Golshani, ''Does science offer evidence of a transcendent reality and purpose?'', June 2003&lt;/ref&gt;

While the majority of Muslim scientists tried to adapt their understanding of Islam to the findings of modern science, some rejected modern science as &quot;corrupt foreign thought, considering it incompatible with Islamic teachings&quot;, others advocated for the wholesale replacement of religious worldviews with a scientific worldview, and some Muslim philosophers suggested separating the findings of modern science from its philosophical attachments.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt; Among the majority of Muslim thinkers, a key justification for the use of modern science was the benefits that modern knowledge clearly brought to society. Others concluded that science could ultimately be reconciled with faith. A further apologetic trend saw the emergence of theories that scientific discoveries had been predicted in the Quran and Islamic tradition, thereby internalizing science within religion.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt;

According to 2013 survey by the Pew Research Center asking Muslims in different Muslim majority countries in the Middle East and North Africa if there was a conflict between science and religion few agreed in Morocco (18%), Egypt (16%), Iraq (15%), Jordan (15%) and the Palestinian territories (14%). More agreed in Albania (57%), Turkey (40%), Lebanon (53%) and Tunisia (42%).&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;&gt;{{cite web |title=Chapter 7: Religion, Science and Popular Culture |url=https://www.pewforum.org/2013/04/30/the-worlds-muslims-religion-politics-society-science-and-popular-culture/ |website=Pew Research Center, Religion and Public Life |access-date=29 August 2020 |date=30 April 2013}}&lt;/ref&gt;

The poll also found a variance in how Muslim population in some countries are at odds with current [[Scientific theory|scientific theories]] about biological [[evolution]] and [[Human evolution|the origin of man]].&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;/&gt;  Only four of the 22 countries surveyed that at least 50% of the Muslims surveyed rejected evolution (Iraq 67%, Tajikistan 55%, Indonesia 55%, Afghanistan 62%). Countries with relatively low rates of [[Islamic views on evolution|disbelief in evolution]] (i.e. agreeing to the statement &quot;humans and other living things have always existed in present form&quot;) include Lebanon (21%), Albania (24%), Kazakhstan (16%).&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&amp;aid=10052937&amp;fulltextType=RA&amp;fileId=S0007087415000618|title=The British Journal for the History of Science V48:4|journal=The British Journal for the History of Science |date=December 2015 |volume=48 |issue=4 |pages=565–582 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/S0007087415000618 |last1=Bilgili |first1=Alper |pmid=26337528 }}&lt;/ref&gt;

As of 2018, three Muslim scientists have won a Nobel Prize for science ([[Abdus Salam]] from Pakistan in physics, [[Ahmed Zewail]] from Egypt and [[Aziz Sancar]] from Turkey in Chemistry). According to [[Mustafa Akyol]], the relative lack of Muslim [[List of Nobel laureates|Nobel laureates]] in sciences per capita can be attributed to more insular interpretations of the religion than in the golden age of Islamic discovery and development, when Islamic society and intellectuals were more open to foreign ideas.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Why Muslims have only few Nobel Prizes |url=http://www.hurriyetdailynews.com/why-muslims-have-only-few-nobel-prizes.aspx?pageID=449&amp;nID=52473&amp;NewsCatID=411|access-date=21 October 2014|work=[[Hurriyet]]|date=14 August 2013}}&lt;/ref&gt; [[Ahmed Zewail]] who won the 1999 [[Nobel Prize in Chemistry]] and is known as the father of [[femtochemistry]] said that &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Dr Ahmed Zewail &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;|date=15 March 2017 |url=https://rahyafteha.ir/en/1602/dr-ahmed-zewail-nothing-fundamental-islam-science/}}&lt;/ref&gt;

====Conflict with religion====
The conflicts between Islam and science can become quite complicated. It has been argued that &quot;Muslims must be able to maintain the traditional Islamic intellectual space for the legitimate continuation of the Islamic view of the nature of reality to which Islamic ethics corresponds, without denying the legitimacy of modern science within their own confines&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt; While the natural sciences have not been &quot;fully institutionalized&quot; in predominantly Islamic countries, engineering is considered an applied science that can function in conjunction with religion, and it is one of the most popular career choices of Middle Eastern students.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Huff |first1=Toby |title=Science, Religion, and Society: Islam and Science |date=2007 |publisher=M.E. Sharpe |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt; Islamic scholar [[Abu Ammaar Yasir Qadhi]] has noted that important technological innovations—once &quot;considered to be bizarre, strange, [[haram]] (religiously forbidden), [[bidʻah]] (innovation), against the tradition&quot; in the Muslim world, were later accepted as &quot;standard&quot;.

An issue for accepting scientific knowledge rises from the supposed origin: For Muslims, knowledge comes from God, not from human definition of forms of knowledge. An example of this in the Islamic world is that of modern physics, which is considered to be Western instead of an international study. Islamic values claim that &quot;knowledge of reality [is] based not on reason alone, but also on revelation and inspiration&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{cite book |last1=Clayton |first1=Philip |last2=Nasr |first2=Seyyed |title=The Oxford Handbook of Religion and Science: Islam and Science |date=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York}}&lt;/ref&gt;

A passage in the Quran encourages congruency with the truth attained by modern science: &quot;hence they should be both in agreement and concordant with the findings of modern science&quot;.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York |isbn=978-0-19-532-820-2 |page=168}}&lt;/ref&gt; This passage was used more often during the time where &quot;modern science&quot; was full of different discoveries. However, many scientific thinkers through the Islamic word still take this passage to heart when it comes to their work. There are also some strong believers that modern viewpoints, such as social Darwinism, challenged all medieval world views, including that of Islam. Some did not even want to be affiliated with modern science, and thought it was just an outside look into Islam.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;/&gt; Many followers tend to see problems regarding the integration of Islam with science, and there are many that still stand by the viewpoints of [[Ahmad ibn Hanbal]], that the pursuit of science is still the pursuit of knowledge:

&lt;blockquote&gt;One of the main reasons the Muslim world was held behind when Europe continued its ascent was that the printing press was banned. And there was a time when the [[Ottoman Empire|Ottoman]] Sultan issued a decree that anybody caught with a printing press shall be executed for heresy, and anybody who owns a printed book shall basically be thrown into jail. And for 350 years when Europe is printing, when [[René Descartes|[René] Descartes]] is printing, when [[Galileo Galilei|Galileo]] is printing, when [[Isaac Newton|[Isaac] Newton]] is printing, the only way you can get a copy of any book in the Arab world is to go and hand write it yourself.&lt;ref name=printing-press&gt;Yasir Qadhi on video clip linked to Twitter by Abdullah Sameer {{cite web |url=https://twitter.com/abdullahadam/status/1298318437882765317 |author=Yasir Qadhi |time=12:56 PM |date=25 August 2020 |title=Abdullah Sameer |access-date=28 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

The reluctance of the Muslim world to embrace science is manifest in the disproportionately small amount of scientific output, as measured by citations of articles published in internationally circulating science journals, annual expenditures on research and development, and numbers of research scientists and engineers.&lt;ref&gt;Abdus Salam, ''Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam'' (Philadelphia: World Scientific, 1987), {{p.|109}}.&lt;/ref&gt; Concerns have been raised that the contemporary Muslim world suffers from scientific illiteracy.&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt; Skepticism of science among some Muslims is reflected in issues such as the resistance in Muslim northern Nigeria to [[polio]] [[inoculation]], which some believe is &quot;an imaginary thing created in the [[Western world|West]] or it is a ploy to get us to submit to this evil agenda.&quot;&lt;ref&gt;Nafiu Baba Ahmed, Secretary General of the Supreme Council for [[Sharia]] in Nigeria, telling the [[BBC]] his opinion of polio and vaccination. In northern Nigeria &quot;more than 50% of the children have never been vaccinated against polio&quot;, and as of 2006 where more than half the world's polio victims live. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4862012.stm Nigeria's struggle to beat polio, BBC News, 31 March 20]&lt;/ref&gt; In [[Pakistan]], a small number of post-graduate physics students have been known to blame [[earthquakes]] on &quot;sinfulness, moral laxity, deviation from the Islamic true path&quot;, while &quot;only a couple of muffled voices supported the scientific view that earthquakes are a natural phenomenon unaffected by human activity.&quot;&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt;

In the early twentieth century, Iranian Shia ''[[Ulama]]''{{who|date=February 2023}} forbade the learning of foreign languages and the dissection of human bodies in the medical school in Iran.&lt;ref&gt;Mackey, ''The Iranians : Persia, Islam and the Soul of a Nation'', 1996, {{p.|179}}.&lt;/ref&gt; On the other hand, contrary to the current cliché concerning the opposition of the Imamate Shiite ''Ulama'' to modern astronomy in the nineteenth century, there is no evidence showing their literal or explicit objection to modern astronomy based on Islamic doctrines. They showed themselves the advocates of modern astronomy with the publication of [[Hibatuddin Shahrestani|Hibat al-Dīn Shahristānī]]'s ''al-Islām wa al-Hayʾa'' (''Islam and Astronomy'') in 1910. After that, Shia ulama not only were not against the modern astronomy but also believed that the Quran and Islamic hadiths admit it.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Gamini |first1=Amir Mohammad |title=Imamate Shiite Ulama and the Modern Astronomy in Qajar Period |journal=Tarikh-e Elm |date=23 August 2018 |volume=16 |issue=1 |pages=65–93 |doi=10.22059/jihs.2019.288941.371519 |url=https://jihs.ut.ac.ir/article_72849.html |issn=1735-0573}}&lt;/ref&gt;

During the twentieth century, the Islamic world introduction to modern science was facilitated by the expansion of educational systems. For example, in 1900 and 1925, [[Istanbul]] and [[Cairo]] opened universities. In these universities, new concerns have emerged among the students. One major issue was naturalism and social Darwinism, which challenged some beliefs. On the other hand, there were efforts to harmonize science with Islam. An example is the nineteenth-century study of Kudsî of Baku, who made connections between his discoveries in astronomy and what he knew from the Quran. These included &quot;the creation of the universe and the beginning of like; in the second part, with doomsday and the end of the world; and the third was the resurrection after death&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University press}}&lt;/ref&gt;

===== Late Ottoman Empire and Turkey =====
[[Ahmet Hamdi Akseki]], supported by the [[Diyanet|official institute for religious affairs in Turkey]] (Diyanet), published various articles about the creation of humanity. He emphazises that the purpose of the Quran is to offer parables and moral lessons, not offering scientific data or accounts of history. To demonstrate the ambiguity of the Islamic tradition in regards to the Earth's age he brings forth several narratives embedded in Islamic exegesis.

First, he recounts several narratives about creatures preceding the creation of Adam. Such species include ''hinn'', ''binn'', ''timm'', ''rimm''. A second one adds the belief that, before God has created Adam, thirty previous races were created, each with a gap of thousand years in between. During that time, the earth has been empty, until a new creation began to be formed. Lastly, he offers a dialogue between the Andalusian scholar [[ibn Arabi]] and a strange man: &lt;blockquote&gt;During his visit to Mecca, he came across a person in strange cloths. When he asked the identity of the strange man, the man said: &quot;I am from your ancient ancestors. I died forty thousand years ago!&quot; Bewildered by this response, Ibn al-‘Arabı¯ asked, &quot;What are you talking about? Books narrate that Adam was created about six thousand years ago.&quot; The man replied &quot;What Adam are you talking about? Beware of the fact that there were a hundred thousand Adams before Adam, your ancestor.&quot;&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt; The latter, so Akseki, underlines that the idea of [[Young Earth creationism]] is a challenge of the [[Judeo-Christianity|Judeo-Christian tradition]]. He admits that material of a young earth does exists among Muslim commentators, as in the case of ibn Arabi himself, but these are used as supplementary materials borrowed from [[Israʼiliyyat|Jewish sources]] (''Isra'iliyyat'') and are not part of the Islamic canon.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Süleyman Ateş]], who was president of the [[Directorate of Religious Affairs]] in 1976-1978 and issued a tafsir (Interpretation of the Quran), employed similar arguments to that of Aksesi, while using references to Quranic verses to support his arguments.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; Pointing at 32:7, stating &quot;He began the creation of man from clay.&quot;, he points out that humanity was not, in contrast to the Biblical interpretation, created an instant, but emerged as a process.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; To further support his argument to be in line with Islamic tradition, rather than a secular one, he looked at the Islamic heritage of previous scholars evoking the idea of an evolutionary process, such as the 9th century theologian [[Jahiz]] and the 18th century Turkish scholar [[İbrahim Hakkı Erzurumi]], both utilized as references of pre-Darwinian accounts of evolution.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Hasan Karacadağ]] in his movie [[Semum]], features the trope of conflict between science and religion.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; When the victim of the movie (Canan) is possessed by a demon, her husband brings her to a psychiatrist (Oğuz) and later to an excorcist (Hoca). A discussion starts between them, those practise is more beneficial to help Canan. While the psychiatrist symbolizes an [[antitheism|anti-theistic attitude]], Hoca represents a [[Mumin|most faithful believer]]. The psychiatrist calls the Hoca a charlatan and dismisses his belief-system entire, while the Hoca affirms the validity of science, but asserts that science is limited to the knowable world, thus impotent in supernatural matters (i.e. the &quot;unknown&quot;). The Hoca, by his reconciling approach, is depicted as superior, when the demonic cause of Canan's illness is shown. Yet, the film makes clear that the psychiatrist does not fail on behalf of being a scientist, but by his anti-theistism.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; Exercised properly, science and religion would go hand in hand. When the director was asked if he himself believes in the existence of demons, he said that in such a &quot;chaotic space&quot; it is unlikely that humans are alone. His popular cultural depiction of demons might be seen as a representation of what lies beyond the limits of science, Islam being a tool to guide people to the unknown and unexplainable.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt;

===== Islamist movements =====
Islamist author [[Muhammad Qutb]] (brother, and promoter, of [[Sayyid Qutb]]) in his influential book ''Islam, the misunderstood religion'', states that &quot;science is a powerful instrument&quot; to increase human knowledge but has become a &quot;corrupting influence on men's thoughts and feelings&quot; for much of the world's population, steering them away from &quot;the Right Path&quot;.  As an example, he gives the scientific community's disapproval of claims of [[telepathy]], when he claims that it is documented in hadith that [[Umar|Caliph Umar]] prevented commander Sariah from being ambushed by communicating with him telepathically.&lt;ref name=&quot;M_Qutb_2000-9-10&quot;&gt;{{cite book |last1=Qutb |first1=Muhammad |title=Islam the Misunderstood Religion |date=2000 |publisher=Markazi Maktaba Islami |pages=9–10 |url=https://archive.org/details/IslamTheMisunderstoodReligion.pdf/mode/2up |access-date=14 April 2020}}&lt;/ref&gt; Muslim scientists and scholars have subsequently developed a spectrum of viewpoints on the place of scientific learning within the context of Islam.&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein&quot;/&gt;

Until the 1960s, Saudi Sunni ulama opposed any attempts at modernisation, considering them as innovations (''bidah''). They opposed the spread of electricity, radios, and TVs. As recently as 2015, Sheikh Bandar al-Khaibari rejected the fact that the Earth orbits the Sun, instead claiming that the Earth is &quot;stationary and does not move&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://english.alarabiya.net/amp/variety/2015/02/16/Saudi-cleric-Sun-revolves-around-stationary-Earth | title=Saudi cleric rejects that Earth revolves around the Sun }}&lt;/ref&gt; In Afghanistan, Sunni [[Taliban]] have turned secular schools into Islamic [[madrasa]]s, valuing religious studies over modern science.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.rferl.org/amp/taliban-secular-schools-converted-madrasahs-education/31914672.html | title='War on Education': Taliban Converting Secular Schools into Religious Seminaries }}&lt;/ref&gt;

==سائنس ۽ قرآن==
ڪيترائي مسلمان ان ڳالهه تي متفق آهن ته سائنس جي ڄاڻ هڪ مذهبي قابليت جو عمل آهي، جيتوڻيڪ مسلمانن جو اجتماعي فرض آهي. ايم شمشير علي جي مطابق، قرآن مجيد ۾ 750 جي لڳ ڀڳ آيتون آهن، جن ۾ فطرتي واقعن جو ذڪر آهي. انسائيڪلوپيڊيا آف قرآن جي مطابق، قرآن جون ڪيتريون ئي آيتون انسان کي فطرت جو مطالعو ڪرڻ لاءِ چون ٿيون، ۽ ان جو مطلب سائنسي تحقيق ۽ سچائي جي تحقيق جي ترغيب ڏيڻ لاءِ ڪيو ويو آهي. ڪجھ شامل آھن، 
 ”سڄي زمين ۾ سير ڪريو ۽ ڏسو ته ڪيئن زندگي پيدا ڪري ٿو“ (ق 29:20)، 

 ”ڏسو، آسمانن ۽ زمين جي پيدائش ۽ رات ۽ ڏينھن جي ڦيرڦار ۾ بيشڪ عقل وارن لاءِ نشانيون آھن&quot; (ق 3: 190) 

محمد هاشم ڪمالي چيو آهي ته ”سائنسي مشاهدو، تجرباتي علم ۽ عقليت“ اهي بنيادي اوزار آهن جن جي مدد سان انسان قرآن ۾ بيان ڪيل مقصدن کي حاصل ڪري سگهي ٿو. ضياءُ الدين سردار دليل ڏئي ٿو ته مسلمانن جديد سائنس جا بنياد وڌا، ”قرآن جي بار بار ڪيل مطالبن کي اجاگر ڪري قدرتي رجحان جو مشاهدو ڪرڻ ۽ ان تي غور ڪرڻ“. فزڪسدان عبدالسلام جو خيال هو ته اسلام ۽ انهن دريافتن ۾ ڪو به تضاد نه آهي جيڪي سائنس انسانيت کي فطرت ۽ ڪائنات بابت ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿي. ۽ اهو ته قرآن ۽ اسلامي روح جو مطالعو ۽ عقلي فڪر غير معمولي تمدن جي ترقي جو ذريعو هو. سلام خاص طور تي ابن الهيثم ۽ البيروني جي ڪم کي نمايان ڪري ٿو، جيئن تجرباتي نظريي جي علمبردارن، جن تجرباتي انداز متعارف ڪرايو، ارسطوءَ جي اثر کان هٽي ڪري، جديد سائنس کي جنم ڏنو.

==پڻ ڏسو==
* [[ابن سينا|بو علي سينا]]
* [[جديد اسلامي فلسفو]] 
==خارجي لنڪس==
{{Wikiquote|Qur'an on science}}
&lt;!-- These can be turned into references if addressed by specific passages --&gt;
* [http://islam-science.net/ Islam &amp; Science]
* [http://ptonline.aip.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_60/iss_8/49_1.shtml Science and the Islamic world—The quest for rapprochement] by [[Pervez Hoodbhoy]].
* [https://web.archive.org/web/20081207232713/http://www.islamonline.net/english/Contemporary/2002/05/article21.shtml Islamic Science] by [[Ziauddin Sardar]] (2002).
* [http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc Can Science Dispense With Religion?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160529080309/http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc |date=2016-05-29 }} by Mehdi Golshani.
* [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_1_1/ai_n6145347 Islam, science and Muslims] by Seyyed Hossein Nasr.
* [http://www.cis-ca.org/index.php Center for Islam and Science] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161203001450/http://www.cis-ca.org/index.php |date=2016-12-03 }}
* [http://www.muslimheritage.com/ Explore Islamic achievements and contributions to science]
* [http://www.scq.ubc.ca/is-there-such-a-thing-as-islamic-science-the-influence-of-islam-on-the-world-of-science/ Is There Such A Thing As Islamic Science? The Influence Of Islam On The World Of Science]
* [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&amp;res=9802E4D91730F933A05753C1A9679C8B63 How Islam Won, and Lost, the Lead in Science]
* [http://iht.com/articles/2007/07/14/africa/14doctors-web.php Radicalism among Muslim professionals worries many]

{{Authority control}}

[[Category:Islam and science| ]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>f1v3uqve0ctfv15oy8a8os80xeust2r</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320106</id>
      <parentid>320105</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:59:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320106</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41577" sha1="kimjujpog2abxlx5jvhftj3guqq269s" xml:space="preserve">مسلمان عالمن [[اسلام]] جي حوالي سان [[سائنس]] جي متعلق مختلف نقطه نظر پيش ڪيا آهن. وچئين دور جي اسلامي تهذيب جا سائنسدانن (مثال طور [[ابن ھيثم|ابن الهيثم]]، [[ابوبڪر محمد بن ذڪريا الرازي|رازي]]، [[جابر بن حيان]] وغيره) سائنس ۾ نيون دريافتون ڪيون. اٺين کان پندرهين صدي تائين، مسلمان رياضيدانن ۽ فلڪيات جي ماهرن [[رياضي]] جي ترقي کي اڳتي وڌايو. جديد مسلم دنيا جي ڪجهه حصن ۾ سائنسي خواندگيءَ جي کوٽ بابت خدشا پيدا ڪيا ويا آهن.

اسلامي سائنسي ڪاميابيون مختلف موضوعن تي مشتمل آهن، خاص ڪري [[طب]]، [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[زراعت]] سان گڏو گڏ [[فزڪس]]، [[ڪيميا]]، [[اقتصاديات جا ابتدائي اصول (ڪتاب)|اقتصاديات]]، [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[بصريات]] جي ميدانن ۾ مسلمان اسڪالرن جا گهڻا حصا آهن. 

انهن شراڪتن کان علاوه، ڪجهه مسلمان ليکڪ دعويٰ ڪيا آهن ته [[قرآن|قرآن مجيد]]  [[ايمبريولاجي|جنين جي ساخت]]، [[نظام شمسي]] ۽ [[ڪائنات]] جي ترقيءَ جي حوالي سان سائنسي واقعن جي باري ۾ اڳواٽ بيان ڪيو آهي.

==اصطلاحيات==
ٽوبي هف (Toby Huff) جي مطابق، عربي ۾ سائنس لاءِ اهڙو ڪو به سچو لفظ ڪونهي، جيترو انگريزي ۽ ٻين ٻولين ۾ عام طور تي بيان ڪيو ويو آهي. عربيءَ ۾ ”سائنس“ جي معنيٰ، علم جي مختلف صورتن ۾ آهي. هن نظريي تي ٻين عالمن به تنقيد ڪئي آهي. مثال طور، مظفر اقبال جي مطابق، 
 &quot;هف جي فريم ورڪ جي تحقيق جو بنياد رابرٽ مارٽن جي مصنوعي نموني تي آهي، جيڪو علم يا سماجي تنظيم جي نظريي سان لاڳاپيل ڪنهن به اسلامي ذريعن يا تصورات کي استعمال نه ڪيو هو.&quot;
 
سائنس جي هر شاخ جو پنهنجو پنهنجو نالو آهي، پر سائنس جي سڀني شاخن جو هڪ گڏيل اڳڪٿي &quot;علم&quot; آهي. مثال طور، فزڪس جو لفظي معنيٰ ۾ عربي مان ترجمو ڪيو ويو آهي، &quot;علم الطبيعة&quot; يعني ”فطرت جي سائنس“؛ رياضي کي &quot;علم الحساب&quot; يعني &quot;حسابات جي سائنس&quot;؛ اسلام جي ديني مطالعي کي &quot;العلم الديني&quot; (اسلامي علوم جهڙوڪ قرآني تفسير، حديث جي مطالعي وغيره) کي العلم الديني يعني ”دين جي سائنس“ (العلم الديني) چيو ويندو آهي، سائنس لاءِ ساڳيو لفظ استعمال ڪندي ”فطرت جي سائنس“. 

عربي جي هانس وهر (Hans Wehr) ڊڪشنري موجب، جڏهن ته علم جي تعريف ڪئي وئي آهي &quot;سکيا، ڄاڻ، وغيره&quot; لفظ &quot;سائنس&quot; لاء علم جي جمع  علوم آهي. (تنهنڪري، مثال طور، ڪلية العلوم ڪليات العلوم، مصري يونيورسٽي جي سائنس جي فيڪلٽي، لفظي طور تي &quot;فيڪلٽي آف سائنسز ...&quot; آهي).

==تاريخ==
===اسلامي دنيا ۾ ڪلاسيڪل سائنس===
{{See also|Science in the medieval Islamic world|Cosmology in medieval Islam|Astronomy in the medieval Islamic world|Mathematics in the medieval Islamic world|Physics in the medieval Islamic world|Medicine in the medieval Islamic world}}
[[File:Taqi al din.jpg|thumb|تقي الدين جي رصد گاهه]]
اسلامي دنيا ۾ سائنس جي استعمال جي ابتدائي احوالن مان هڪ اٺين ۽ سورهين صديءَ ۾ آهي، جنهن کي اسلامي گولڊن ايج چيو وڃي ٿو. وڏي پيماني تي ترجمي جي تحريڪ، جيڪا نائين صدي ۾ شروع ٿي، سائنس جي اسلامي دنيا ۾ انضمام جي اجازت ڏني.  

ڪيترن ئي جديد عالمن جو خيال آهي ته جديد سائنس ۽ سائنسي طريقي کي مسلمان سائنسدانن کان گهڻو متاثر ڪيو ويو آهي، جن سائنسي تحقيق لاءِ جديد تجرباتي، تجرباتي ۽ مقداري انداز متعارف ڪرايو. قرون وسطي جي مسلمان فلڪيات جي ماهرن، جاگرافيدانن ۽ رياضي دانن پاران ڪيل ڪجهه ترقيون اسلامي صحيفن ۾ پيش ڪيل مسئلن کان متاثر هيون، جهڙوڪ الخوارزمي (780-850) اسلامي وراثت جي قانونن کي حل ڪرڻ لاءِ الجبرا جي ترقي، ۽ فلڪيات، جاگرافي، گولائي ۾ ترقي جاميٽري ۽ گولي ٽرگونوميٽري قبله جي رخ، نماز جي نماز جا وقت ۽ اسلامي ڪئلينڊر جي تاريخن جو تعين ڪرڻ لاءِ. 12 هين ۽ 13 صدي عيسويء ۾ اسلامي دوائن ۾ ڊسڪشن جو وڌايل استعمال، اسلامي نظرياتي، الغزالي جي لکڻين کان متاثر ٿيو، جن اناتومي جي مطالعي کي حوصلا افزائي ڪئي ۽ خدا جي مخلوق جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي طريقي جي طور تي ڊسڪشن جي استعمال کي وڌايو. بخاري ۽ مسلم جي صحيح حديثن جي مجموعن ۾ فرمايو ويو آهي ته: ”اها ڪا به بيماري نه آهي جيڪا الله تعاليٰ پيدا نه ڪئي هجي، سواءِ ان جو علاج به پيدا ڪيو اٿس. (بخاري 7-71:582). اسلامي مذهبي رسمن جي فني ضرورتن جو حل ڳولڻ لاءِ تاريخي طور سائنسي طريقا استعمال ڪيا ويا آهن، جيڪا اسلام جي هڪ خاصيت آهي جيڪا ان کي ٻين مذهبن کان ڌار ڪري ٿي. انهن رسمن جي خيالات ۾ هڪ قمري ڪئلينڊر، سج جي پوزيشن جي بنياد تي نماز جي وقت جي تعريف، ۽ مخصوص هنڌ تي مقرر ڪيل نماز جي هدايت شامل آهي.  

of the earliest accounts of the use of science in the Islamic world is during the eighth and sixteenth centuries, known as the [[Islamic Golden Age]].&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot; /&gt; It is also known as &quot;Arabic science&quot; because of the majority of texts that were translated from Greek into [[Arabic language|Arabic]]. The mass translation movement, that occurred in the ninth century allowed for the integration of science into the Islamic world. The teachings from the Greeks were now translated and their scientific knowledge was now passed on to the Arab world. Despite these conditions, not all scientists during this period were [[Muslim]] or [[Arab]], as there were a number of notable non-Arab scientists (most notably [[Persian people|Persians]]), as well as some non-Muslim scientists, who contributed to scientific studies in the Muslim world. 

A number of modern scholars such as [[Fielding H. Garrison]], [[Sultan Bashir Mahmood]], [[Hossein Nasr]] consider modern [[science]] and the [[scientific method]] to have been greatly inspired by [[List of Muslim scientists|Muslim scientists]] who introduced a modern [[empirical]], [[experiment]]al and [[quantitative property|quantitative]] approach to scientific [[inquiry]].{{citation needed|date=November 2017}} Certain advances made by medieval [[Islamic astronomy|Muslim astronomers]], [[Islamic geography|geographers]] and [[Islamic mathematics|mathematicians]] were motivated by problems presented in Islamic scripture, such as [[Al-Khwarizmi]]'s (c. 780–850) development of [[algebra]] in order to solve the [[Islamic inheritance jurisprudence|Islamic inheritance laws]],&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gandz|first=Solomon|year=1938|title=The Algebra of Inheritance: A Rehabilitation of Al-Khuwārizmī|journal=Osiris|volume=5|pages=319–91|doi=10.1086/368492|s2cid=143683763|postscript=.|issn=0369-7827}}&lt;/ref&gt; and developments in [[astronomy]], [[geography]], [[spherical geometry]] and [[spherical trigonometry]] in order to determine the direction of the [[Qibla]], the [[Salat times|times of Salah]] prayers, and the dates of the [[Islamic calendar]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gingerich |first=Owen |date=April 1986 |url=http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |title=Islamic astronomy |journal=[[Scientific American]] |volume=254 |issue=10 |page=74 |access-date=2008-05-18 |bibcode=1986SciAm.254d..74G |doi=10.1038/scientificamerican0486-74 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110101211150/http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |archive-date=2011-01-01 }}&lt;/ref&gt; These new studies of math and science would allow for the Islamic world to get ahead of the rest of the world. ‘With these inspiration at work, Muslim mathematicians and astronomers contributed significantly to the development to just about every domain of mathematics between the eight and fifteenth centuries&quot;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Eisen |first1=Laderman |last2=Huff |first2=Toby |title=Science, Religion and Society, an Encyclopedia of History, Culture, and Controversy: Islam and Science |publisher=M.E. Sharpe Inc. |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt;

The increased use of dissection in [[Medicine in medieval Islam|Islamic medicine]] during the 12th and 13th centuries was influenced by the writings of the [[Islamic theology|Islamic theologian]], [[Al-Ghazali]], who encouraged the study of anatomy and use of dissections as a method of gaining knowledge of God's creation.&lt;ref name=Smith&gt;{{citation|first=Emilie|last=Savage-Smith|author-link =Emilie Savage-Smith|title=Attitudes Toward Dissection in Medieval Islam|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|year=1995|volume=50|issue=1|publisher=[[Oxford University Press]]|pages=67–110|doi=10.1093/jhmas/50.1.67|pmid=7876530}}&lt;/ref&gt; In al-[[Muhammad al-Bukhari|Bukhari]]'s and [[Sahih Muslim|Muslim's]] collection of [[sahih]] hadith it is said: &quot;There is no disease that God has created, except that He also has created its treatment.&quot;
(Bukhari 7-71:582). This culminated in the work of [[Ibn al-Nafis]] (1213–1288), who discovered the [[pulmonary circulation]] in 1242 and used his discovery as evidence for the orthodox Islamic doctrine of bodily [[resurrection]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ibn al-Nafis also used Islamic scripture as justification for his rejection of [[wine]] as [[self-medication]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=49–59, 232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Criticisms against [[Alchemy and chemistry in Islam|alchemy]] and [[Islamic astrology|astrology]] were also motivated by religion, as orthodox Islamic theologians viewed the beliefs of [[alchemists]] and [[Astrology|astrologists]] as being [[Superstition|superstitious]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Saliba |first=George |author-link=George Saliba |year=1994 |title=A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam |publisher=[[New York University Press]] |isbn=978-0-8147-8023-7 |pages=60, 67–69}}&lt;/ref&gt;

[[Fakhr al-Din al-Razi]] (1149–1209), in dealing with his [[Physics in medieval Islam|conception of physics]] and the physical world in his ''Matalib'', discusses [[Islamic cosmology]], criticizes the [[Aristotelian physics|Aristotelian notion]] of the [[Geocentric model|Earth's centrality]] within the universe, and &quot;explores the notion of the existence of a [[multiverse]] in the context of his commentary,&quot; based on the [[Quran]]ic verse, &quot;All praise belongs to God, Lord of the Worlds.&quot; He raises the question of whether the term &quot;[[world]]s&quot; in this verse refers to &quot;multiple worlds within this single [[universe]] or [[cosmos]], or to many other universes or a multiverse beyond this known universe.&quot; On the basis of this verse, he argues that God has created more than &quot;a thousand thousand worlds (''alfa alfi 'awalim'') beyond this world such that each one of those worlds be bigger and more massive than this world as well as having the like of what this world has.&quot;&lt;ref name=Setia&gt;{{citation|title=Fakhr Al-Din Al-Razi on Physics and the Nature of the Physical World: A Preliminary Survey|author=Adi Setia|journal=Islam &amp; Science|volume=2|year=2004|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|archive-url=https://archive.today/20120710164222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|url-status=dead|archive-date=2012-07-10|access-date=2010-03-02}}&lt;/ref&gt; [[Ali Kuşçu]]'s (1403–1474) support for the [[Earth's rotation]] and his rejection of [[On the Heavens|Aristotelian cosmology]] (which advocates a stationary Earth) was motivated by religious opposition to [[Aristotle]] by orthodox [[Kalam|Islamic theologians]], such as [[Al-Ghazali]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Ragep |first=F. Jamil |year=2001a |title=Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context |journal=Science in Context |volume=14 |issue=1–2 |pages=145–63 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/s0269889701000060|s2cid=145372613 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;F. Jamil Ragep (2001), &quot;Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science&quot;, ''Osiris'', 2nd Series, {{vol.|16}}, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions, {{pp.|49|64}}, 66–71.&lt;/ref&gt;

According to many historians, science in the Muslim civilization flourished during the [[Middle Ages]], but began declining at some time around the 14th&lt;ref&gt;Islam by Alnoor Dhanani in ''Science and Religion'', 2002, {{p.|88}}.&lt;/ref&gt; to 16th&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot;&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402150434/http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html |date=2015-04-02 }}&lt;/ref&gt; centuries. At least some scholars blame this on the &quot;rise of a clerical faction which froze this same science and withered its progress.&quot;&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot;&gt;''Islamic Technology: An Illustrated History''  by Ahmad Y. al-Hassan and Donald Hill, Cambridge University Press, 1986, {{p.|282}}.&lt;/ref&gt; Examples of conflicts with prevailing interpretations of Islam and science – or at least the fruits of science – thereafter include the demolition of [[Taqi al-Din Muhammad ibn Ma'ruf|Taqi al-Din]]'s great [[Constantinople]] observatory in [[Galata]], &quot;comparable in its technical equipment and its specialist personnel with that of his celebrated contemporary, the Danish astronomer [[Tycho Brahe]].&quot; But while Brahe's observatory &quot;opened the way to a vast new development of astronomical science,&quot; Taqi al-Din's was demolished by a squad of [[Janissary|Janissaries]], &quot;by order of the sultan, on the recommendation of the Chief Mufti,&quot; sometime after 1577 CE.&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Aydin Sayili, The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory (Ankara: 1960), {{pp.|289|ff}}.&lt;/ref&gt;

==== Science and religious practice ====
Scientific methods have been historically applied to find solutions to the technical exigencies of Islamic religious rituals, which is a characteristic of Islam that sets it apart from other religions. These ritual considerations include a lunar calendar, definition of prayer times based on the position of the sun, and a direction of prayer set at a specific location. Scientific methods have also been applied to Islamic laws governing the distribution of inheritances and to Islamic decorative arts. Some of these problems were tackled by both medieval scientists of the Islamic world and scholars of Islamic law. Though these two groups generally used different methods, there is little evidence of serious controversy between them on these subjects, with the exception of the criticism leveled by religious scholars at the methods of astronomy due to its association with astrology.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|encyclopedia=Companion Encyclopedia of the History and Philosophy of the Mathematical Sciences|volume=1|editor=I. Grattan-Guinness
|publisher=JHU Press|year=2003|title=Mathematics applied to aspects of religious ritual in Islam|author=David A. King|url=https://books.google.com/books?id=2hDvzITtfdAC&amp;pg=PA80|page=80|isbn=9780801873966}}&lt;/ref&gt;

===Modern science in the Muslim world===

At the beginning of the nineteenth century, modern science arrived in the Muslim world, bringing with it &quot;the transfer of various philosophical currents entangled with science&quot; including schools of thought such as [[Positivism]] and [[Darwinism]]. This had a profound effect on the minds of Muslim scientists and intellectuals and also had a noticeable impact on some Islamic theological doctrines.&lt;ref name=&quot;MehdiGolshani&quot;&gt;Mehdi Golshani, ''Does science offer evidence of a transcendent reality and purpose?'', June 2003&lt;/ref&gt;

While the majority of Muslim scientists tried to adapt their understanding of Islam to the findings of modern science, some rejected modern science as &quot;corrupt foreign thought, considering it incompatible with Islamic teachings&quot;, others advocated for the wholesale replacement of religious worldviews with a scientific worldview, and some Muslim philosophers suggested separating the findings of modern science from its philosophical attachments.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt; Among the majority of Muslim thinkers, a key justification for the use of modern science was the benefits that modern knowledge clearly brought to society. Others concluded that science could ultimately be reconciled with faith. A further apologetic trend saw the emergence of theories that scientific discoveries had been predicted in the Quran and Islamic tradition, thereby internalizing science within religion.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt;

According to 2013 survey by the Pew Research Center asking Muslims in different Muslim majority countries in the Middle East and North Africa if there was a conflict between science and religion few agreed in Morocco (18%), Egypt (16%), Iraq (15%), Jordan (15%) and the Palestinian territories (14%). More agreed in Albania (57%), Turkey (40%), Lebanon (53%) and Tunisia (42%).&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;&gt;{{cite web |title=Chapter 7: Religion, Science and Popular Culture |url=https://www.pewforum.org/2013/04/30/the-worlds-muslims-religion-politics-society-science-and-popular-culture/ |website=Pew Research Center, Religion and Public Life |access-date=29 August 2020 |date=30 April 2013}}&lt;/ref&gt;

The poll also found a variance in how Muslim population in some countries are at odds with current [[Scientific theory|scientific theories]] about biological [[evolution]] and [[Human evolution|the origin of man]].&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;/&gt;  Only four of the 22 countries surveyed that at least 50% of the Muslims surveyed rejected evolution (Iraq 67%, Tajikistan 55%, Indonesia 55%, Afghanistan 62%). Countries with relatively low rates of [[Islamic views on evolution|disbelief in evolution]] (i.e. agreeing to the statement &quot;humans and other living things have always existed in present form&quot;) include Lebanon (21%), Albania (24%), Kazakhstan (16%).&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&amp;aid=10052937&amp;fulltextType=RA&amp;fileId=S0007087415000618|title=The British Journal for the History of Science V48:4|journal=The British Journal for the History of Science |date=December 2015 |volume=48 |issue=4 |pages=565–582 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/S0007087415000618 |last1=Bilgili |first1=Alper |pmid=26337528 }}&lt;/ref&gt;

As of 2018, three Muslim scientists have won a Nobel Prize for science ([[Abdus Salam]] from Pakistan in physics, [[Ahmed Zewail]] from Egypt and [[Aziz Sancar]] from Turkey in Chemistry). According to [[Mustafa Akyol]], the relative lack of Muslim [[List of Nobel laureates|Nobel laureates]] in sciences per capita can be attributed to more insular interpretations of the religion than in the golden age of Islamic discovery and development, when Islamic society and intellectuals were more open to foreign ideas.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Why Muslims have only few Nobel Prizes |url=http://www.hurriyetdailynews.com/why-muslims-have-only-few-nobel-prizes.aspx?pageID=449&amp;nID=52473&amp;NewsCatID=411|access-date=21 October 2014|work=[[Hurriyet]]|date=14 August 2013}}&lt;/ref&gt; [[Ahmed Zewail]] who won the 1999 [[Nobel Prize in Chemistry]] and is known as the father of [[femtochemistry]] said that &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Dr Ahmed Zewail &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;|date=15 March 2017 |url=https://rahyafteha.ir/en/1602/dr-ahmed-zewail-nothing-fundamental-islam-science/}}&lt;/ref&gt;

====Conflict with religion====
The conflicts between Islam and science can become quite complicated. It has been argued that &quot;Muslims must be able to maintain the traditional Islamic intellectual space for the legitimate continuation of the Islamic view of the nature of reality to which Islamic ethics corresponds, without denying the legitimacy of modern science within their own confines&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt; While the natural sciences have not been &quot;fully institutionalized&quot; in predominantly Islamic countries, engineering is considered an applied science that can function in conjunction with religion, and it is one of the most popular career choices of Middle Eastern students.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Huff |first1=Toby |title=Science, Religion, and Society: Islam and Science |date=2007 |publisher=M.E. Sharpe |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt; Islamic scholar [[Abu Ammaar Yasir Qadhi]] has noted that important technological innovations—once &quot;considered to be bizarre, strange, [[haram]] (religiously forbidden), [[bidʻah]] (innovation), against the tradition&quot; in the Muslim world, were later accepted as &quot;standard&quot;.

An issue for accepting scientific knowledge rises from the supposed origin: For Muslims, knowledge comes from God, not from human definition of forms of knowledge. An example of this in the Islamic world is that of modern physics, which is considered to be Western instead of an international study. Islamic values claim that &quot;knowledge of reality [is] based not on reason alone, but also on revelation and inspiration&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{cite book |last1=Clayton |first1=Philip |last2=Nasr |first2=Seyyed |title=The Oxford Handbook of Religion and Science: Islam and Science |date=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York}}&lt;/ref&gt;

A passage in the Quran encourages congruency with the truth attained by modern science: &quot;hence they should be both in agreement and concordant with the findings of modern science&quot;.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York |isbn=978-0-19-532-820-2 |page=168}}&lt;/ref&gt; This passage was used more often during the time where &quot;modern science&quot; was full of different discoveries. However, many scientific thinkers through the Islamic word still take this passage to heart when it comes to their work. There are also some strong believers that modern viewpoints, such as social Darwinism, challenged all medieval world views, including that of Islam. Some did not even want to be affiliated with modern science, and thought it was just an outside look into Islam.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;/&gt; Many followers tend to see problems regarding the integration of Islam with science, and there are many that still stand by the viewpoints of [[Ahmad ibn Hanbal]], that the pursuit of science is still the pursuit of knowledge:

&lt;blockquote&gt;One of the main reasons the Muslim world was held behind when Europe continued its ascent was that the printing press was banned. And there was a time when the [[Ottoman Empire|Ottoman]] Sultan issued a decree that anybody caught with a printing press shall be executed for heresy, and anybody who owns a printed book shall basically be thrown into jail. And for 350 years when Europe is printing, when [[René Descartes|[René] Descartes]] is printing, when [[Galileo Galilei|Galileo]] is printing, when [[Isaac Newton|[Isaac] Newton]] is printing, the only way you can get a copy of any book in the Arab world is to go and hand write it yourself.&lt;ref name=printing-press&gt;Yasir Qadhi on video clip linked to Twitter by Abdullah Sameer {{cite web |url=https://twitter.com/abdullahadam/status/1298318437882765317 |author=Yasir Qadhi |time=12:56 PM |date=25 August 2020 |title=Abdullah Sameer |access-date=28 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

The reluctance of the Muslim world to embrace science is manifest in the disproportionately small amount of scientific output, as measured by citations of articles published in internationally circulating science journals, annual expenditures on research and development, and numbers of research scientists and engineers.&lt;ref&gt;Abdus Salam, ''Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam'' (Philadelphia: World Scientific, 1987), {{p.|109}}.&lt;/ref&gt; Concerns have been raised that the contemporary Muslim world suffers from scientific illiteracy.&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt; Skepticism of science among some Muslims is reflected in issues such as the resistance in Muslim northern Nigeria to [[polio]] [[inoculation]], which some believe is &quot;an imaginary thing created in the [[Western world|West]] or it is a ploy to get us to submit to this evil agenda.&quot;&lt;ref&gt;Nafiu Baba Ahmed, Secretary General of the Supreme Council for [[Sharia]] in Nigeria, telling the [[BBC]] his opinion of polio and vaccination. In northern Nigeria &quot;more than 50% of the children have never been vaccinated against polio&quot;, and as of 2006 where more than half the world's polio victims live. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4862012.stm Nigeria's struggle to beat polio, BBC News, 31 March 20]&lt;/ref&gt; In [[Pakistan]], a small number of post-graduate physics students have been known to blame [[earthquakes]] on &quot;sinfulness, moral laxity, deviation from the Islamic true path&quot;, while &quot;only a couple of muffled voices supported the scientific view that earthquakes are a natural phenomenon unaffected by human activity.&quot;&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt;

In the early twentieth century, Iranian Shia ''[[Ulama]]''{{who|date=February 2023}} forbade the learning of foreign languages and the dissection of human bodies in the medical school in Iran.&lt;ref&gt;Mackey, ''The Iranians : Persia, Islam and the Soul of a Nation'', 1996, {{p.|179}}.&lt;/ref&gt; On the other hand, contrary to the current cliché concerning the opposition of the Imamate Shiite ''Ulama'' to modern astronomy in the nineteenth century, there is no evidence showing their literal or explicit objection to modern astronomy based on Islamic doctrines. They showed themselves the advocates of modern astronomy with the publication of [[Hibatuddin Shahrestani|Hibat al-Dīn Shahristānī]]'s ''al-Islām wa al-Hayʾa'' (''Islam and Astronomy'') in 1910. After that, Shia ulama not only were not against the modern astronomy but also believed that the Quran and Islamic hadiths admit it.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Gamini |first1=Amir Mohammad |title=Imamate Shiite Ulama and the Modern Astronomy in Qajar Period |journal=Tarikh-e Elm |date=23 August 2018 |volume=16 |issue=1 |pages=65–93 |doi=10.22059/jihs.2019.288941.371519 |url=https://jihs.ut.ac.ir/article_72849.html |issn=1735-0573}}&lt;/ref&gt;

During the twentieth century, the Islamic world introduction to modern science was facilitated by the expansion of educational systems. For example, in 1900 and 1925, [[Istanbul]] and [[Cairo]] opened universities. In these universities, new concerns have emerged among the students. One major issue was naturalism and social Darwinism, which challenged some beliefs. On the other hand, there were efforts to harmonize science with Islam. An example is the nineteenth-century study of Kudsî of Baku, who made connections between his discoveries in astronomy and what he knew from the Quran. These included &quot;the creation of the universe and the beginning of like; in the second part, with doomsday and the end of the world; and the third was the resurrection after death&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University press}}&lt;/ref&gt;

===== Late Ottoman Empire and Turkey =====
[[Ahmet Hamdi Akseki]], supported by the [[Diyanet|official institute for religious affairs in Turkey]] (Diyanet), published various articles about the creation of humanity. He emphazises that the purpose of the Quran is to offer parables and moral lessons, not offering scientific data or accounts of history. To demonstrate the ambiguity of the Islamic tradition in regards to the Earth's age he brings forth several narratives embedded in Islamic exegesis.

First, he recounts several narratives about creatures preceding the creation of Adam. Such species include ''hinn'', ''binn'', ''timm'', ''rimm''. A second one adds the belief that, before God has created Adam, thirty previous races were created, each with a gap of thousand years in between. During that time, the earth has been empty, until a new creation began to be formed. Lastly, he offers a dialogue between the Andalusian scholar [[ibn Arabi]] and a strange man: &lt;blockquote&gt;During his visit to Mecca, he came across a person in strange cloths. When he asked the identity of the strange man, the man said: &quot;I am from your ancient ancestors. I died forty thousand years ago!&quot; Bewildered by this response, Ibn al-‘Arabı¯ asked, &quot;What are you talking about? Books narrate that Adam was created about six thousand years ago.&quot; The man replied &quot;What Adam are you talking about? Beware of the fact that there were a hundred thousand Adams before Adam, your ancestor.&quot;&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt; The latter, so Akseki, underlines that the idea of [[Young Earth creationism]] is a challenge of the [[Judeo-Christianity|Judeo-Christian tradition]]. He admits that material of a young earth does exists among Muslim commentators, as in the case of ibn Arabi himself, but these are used as supplementary materials borrowed from [[Israʼiliyyat|Jewish sources]] (''Isra'iliyyat'') and are not part of the Islamic canon.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Süleyman Ateş]], who was president of the [[Directorate of Religious Affairs]] in 1976-1978 and issued a tafsir (Interpretation of the Quran), employed similar arguments to that of Aksesi, while using references to Quranic verses to support his arguments.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; Pointing at 32:7, stating &quot;He began the creation of man from clay.&quot;, he points out that humanity was not, in contrast to the Biblical interpretation, created an instant, but emerged as a process.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; To further support his argument to be in line with Islamic tradition, rather than a secular one, he looked at the Islamic heritage of previous scholars evoking the idea of an evolutionary process, such as the 9th century theologian [[Jahiz]] and the 18th century Turkish scholar [[İbrahim Hakkı Erzurumi]], both utilized as references of pre-Darwinian accounts of evolution.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Hasan Karacadağ]] in his movie [[Semum]], features the trope of conflict between science and religion.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; When the victim of the movie (Canan) is possessed by a demon, her husband brings her to a psychiatrist (Oğuz) and later to an excorcist (Hoca). A discussion starts between them, those practise is more beneficial to help Canan. While the psychiatrist symbolizes an [[antitheism|anti-theistic attitude]], Hoca represents a [[Mumin|most faithful believer]]. The psychiatrist calls the Hoca a charlatan and dismisses his belief-system entire, while the Hoca affirms the validity of science, but asserts that science is limited to the knowable world, thus impotent in supernatural matters (i.e. the &quot;unknown&quot;). The Hoca, by his reconciling approach, is depicted as superior, when the demonic cause of Canan's illness is shown. Yet, the film makes clear that the psychiatrist does not fail on behalf of being a scientist, but by his anti-theistism.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; Exercised properly, science and religion would go hand in hand. When the director was asked if he himself believes in the existence of demons, he said that in such a &quot;chaotic space&quot; it is unlikely that humans are alone. His popular cultural depiction of demons might be seen as a representation of what lies beyond the limits of science, Islam being a tool to guide people to the unknown and unexplainable.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt;

===== Islamist movements =====
Islamist author [[Muhammad Qutb]] (brother, and promoter, of [[Sayyid Qutb]]) in his influential book ''Islam, the misunderstood religion'', states that &quot;science is a powerful instrument&quot; to increase human knowledge but has become a &quot;corrupting influence on men's thoughts and feelings&quot; for much of the world's population, steering them away from &quot;the Right Path&quot;.  As an example, he gives the scientific community's disapproval of claims of [[telepathy]], when he claims that it is documented in hadith that [[Umar|Caliph Umar]] prevented commander Sariah from being ambushed by communicating with him telepathically.&lt;ref name=&quot;M_Qutb_2000-9-10&quot;&gt;{{cite book |last1=Qutb |first1=Muhammad |title=Islam the Misunderstood Religion |date=2000 |publisher=Markazi Maktaba Islami |pages=9–10 |url=https://archive.org/details/IslamTheMisunderstoodReligion.pdf/mode/2up |access-date=14 April 2020}}&lt;/ref&gt; Muslim scientists and scholars have subsequently developed a spectrum of viewpoints on the place of scientific learning within the context of Islam.&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein&quot;/&gt;

Until the 1960s, Saudi Sunni ulama opposed any attempts at modernisation, considering them as innovations (''bidah''). They opposed the spread of electricity, radios, and TVs. As recently as 2015, Sheikh Bandar al-Khaibari rejected the fact that the Earth orbits the Sun, instead claiming that the Earth is &quot;stationary and does not move&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://english.alarabiya.net/amp/variety/2015/02/16/Saudi-cleric-Sun-revolves-around-stationary-Earth | title=Saudi cleric rejects that Earth revolves around the Sun }}&lt;/ref&gt; In Afghanistan, Sunni [[Taliban]] have turned secular schools into Islamic [[madrasa]]s, valuing religious studies over modern science.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.rferl.org/amp/taliban-secular-schools-converted-madrasahs-education/31914672.html | title='War on Education': Taliban Converting Secular Schools into Religious Seminaries }}&lt;/ref&gt;

==سائنس ۽ قرآن==
ڪيترائي مسلمان ان ڳالهه تي متفق آهن ته سائنس جي ڄاڻ هڪ مذهبي قابليت جو عمل آهي، جيتوڻيڪ مسلمانن جو اجتماعي فرض آهي. ايم شمشير علي جي مطابق، قرآن مجيد ۾ 750 جي لڳ ڀڳ آيتون آهن، جن ۾ فطرتي واقعن جو ذڪر آهي. انسائيڪلوپيڊيا آف قرآن جي مطابق، قرآن جون ڪيتريون ئي آيتون انسان کي فطرت جو مطالعو ڪرڻ لاءِ چون ٿيون، ۽ ان جو مطلب سائنسي تحقيق ۽ سچائي جي تحقيق جي ترغيب ڏيڻ لاءِ ڪيو ويو آهي. ڪجھ شامل آھن، 
 ”سڄي زمين ۾ سير ڪريو ۽ ڏسو ته ڪيئن زندگي پيدا ڪري ٿو“ (ق 29:20)، 

 ”ڏسو، آسمانن ۽ زمين جي پيدائش ۽ رات ۽ ڏينھن جي ڦيرڦار ۾ بيشڪ عقل وارن لاءِ نشانيون آھن&quot; (ق 3: 190) 

محمد هاشم ڪمالي چيو آهي ته ”سائنسي مشاهدو، تجرباتي علم ۽ عقليت“ اهي بنيادي اوزار آهن جن جي مدد سان انسان قرآن ۾ بيان ڪيل مقصدن کي حاصل ڪري سگهي ٿو. ضياءُ الدين سردار دليل ڏئي ٿو ته مسلمانن جديد سائنس جا بنياد وڌا، ”قرآن جي بار بار ڪيل مطالبن کي اجاگر ڪري قدرتي رجحان جو مشاهدو ڪرڻ ۽ ان تي غور ڪرڻ“. فزڪسدان عبدالسلام جو خيال هو ته اسلام ۽ انهن دريافتن ۾ ڪو به تضاد نه آهي جيڪي سائنس انسانيت کي فطرت ۽ ڪائنات بابت ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿي. ۽ اهو ته قرآن ۽ اسلامي روح جو مطالعو ۽ عقلي فڪر غير معمولي تمدن جي ترقي جو ذريعو هو. سلام خاص طور تي ابن الهيثم ۽ البيروني جي ڪم کي نمايان ڪري ٿو، جيئن تجرباتي نظريي جي علمبردارن، جن تجرباتي انداز متعارف ڪرايو، ارسطوءَ جي اثر کان هٽي ڪري، جديد سائنس کي جنم ڏنو.

==پڻ ڏسو==
* [[ابن سينا|بو علي سينا]]
* [[جديد اسلامي فلسفو]] 
==خارجي لنڪس==
{{Wikiquote|Qur'an on science}}
&lt;!-- These can be turned into references if addressed by specific passages --&gt;
* [http://islam-science.net/ Islam &amp; Science]
* [http://ptonline.aip.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_60/iss_8/49_1.shtml Science and the Islamic world—The quest for rapprochement] by [[Pervez Hoodbhoy]].
* [https://web.archive.org/web/20081207232713/http://www.islamonline.net/english/Contemporary/2002/05/article21.shtml Islamic Science] by [[Ziauddin Sardar]] (2002).
* [http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc Can Science Dispense With Religion?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160529080309/http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc |date=2016-05-29 }} by Mehdi Golshani.
* [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_1_1/ai_n6145347 Islam, science and Muslims] by Seyyed Hossein Nasr.
* [http://www.cis-ca.org/index.php Center for Islam and Science] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161203001450/http://www.cis-ca.org/index.php |date=2016-12-03 }}
* [http://www.muslimheritage.com/ Explore Islamic achievements and contributions to science]
* [http://www.scq.ubc.ca/is-there-such-a-thing-as-islamic-science-the-influence-of-islam-on-the-world-of-science/ Is There Such A Thing As Islamic Science? The Influence Of Islam On The World Of Science]
* [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&amp;res=9802E4D91730F933A05753C1A9679C8B63 How Islam Won, and Lost, the Lead in Science]
* [http://iht.com/articles/2007/07/14/africa/14doctors-web.php Radicalism among Muslim professionals worries many]

{{Authority control}}
[[زمرو:اسلام ۽ سائنس]]
[[زمرو:سائنسي مضمون]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل تڪرار]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>kimjujpog2abxlx5jvhftj3guqq269s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320107</id>
      <parentid>320106</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:59:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320107</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41583" sha1="9rkygxlao7umueql9hiju0bc3w6f4gh" xml:space="preserve">مسلمان عالمن [[اسلام]] جي حوالي سان [[سائنس]] جي متعلق مختلف نقطه نظر پيش ڪيا آهن. وچئين دور جي اسلامي تهذيب جا سائنسدانن (مثال طور [[ابن ھيثم|ابن الهيثم]]، [[ابوبڪر محمد بن ذڪريا الرازي|رازي]]، [[جابر بن حيان]] وغيره) سائنس ۾ نيون دريافتون ڪيون. اٺين کان پندرهين صدي تائين، مسلمان رياضيدانن ۽ فلڪيات جي ماهرن [[رياضي]] جي ترقي کي اڳتي وڌايو. جديد مسلم دنيا جي ڪجهه حصن ۾ سائنسي خواندگيءَ جي کوٽ بابت خدشا پيدا ڪيا ويا آهن.

اسلامي سائنسي ڪاميابيون مختلف موضوعن تي مشتمل آهن، خاص ڪري [[طب]]، [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[زراعت]] سان گڏو گڏ [[فزڪس]]، [[ڪيميا]]، [[اقتصاديات جا ابتدائي اصول (ڪتاب)|اقتصاديات]]، [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[بصريات]] جي ميدانن ۾ مسلمان اسڪالرن جا گهڻا حصا آهن. 

انهن شراڪتن کان علاوه، ڪجهه مسلمان ليکڪ دعويٰ ڪيا آهن ته [[قرآن|قرآن مجيد]]  [[ايمبريولاجي|جنين جي ساخت]]، [[نظام شمسي]] ۽ [[ڪائنات]] جي ترقيءَ جي حوالي سان سائنسي واقعن جي باري ۾ اڳواٽ بيان ڪيو آهي.

==اصطلاحيات==
ٽوبي هف (Toby Huff) جي مطابق، عربي ۾ سائنس لاءِ اهڙو ڪو به سچو لفظ ڪونهي، جيترو انگريزي ۽ ٻين ٻولين ۾ عام طور تي بيان ڪيو ويو آهي. عربيءَ ۾ ”سائنس“ جي معنيٰ، علم جي مختلف صورتن ۾ آهي. هن نظريي تي ٻين عالمن به تنقيد ڪئي آهي. مثال طور، مظفر اقبال جي مطابق، 
 &quot;هف جي فريم ورڪ جي تحقيق جو بنياد رابرٽ مارٽن جي مصنوعي نموني تي آهي، جيڪو علم يا سماجي تنظيم جي نظريي سان لاڳاپيل ڪنهن به اسلامي ذريعن يا تصورات کي استعمال نه ڪيو هو.&quot;
 
سائنس جي هر شاخ جو پنهنجو پنهنجو نالو آهي، پر سائنس جي سڀني شاخن جو هڪ گڏيل اڳڪٿي &quot;علم&quot; آهي. مثال طور، فزڪس جو لفظي معنيٰ ۾ عربي مان ترجمو ڪيو ويو آهي، &quot;علم الطبيعة&quot; يعني ”فطرت جي سائنس“؛ رياضي کي &quot;علم الحساب&quot; يعني &quot;حسابات جي سائنس&quot;؛ اسلام جي ديني مطالعي کي &quot;العلم الديني&quot; (اسلامي علوم جهڙوڪ قرآني تفسير، حديث جي مطالعي وغيره) کي العلم الديني يعني ”دين جي سائنس“ (العلم الديني) چيو ويندو آهي، سائنس لاءِ ساڳيو لفظ استعمال ڪندي ”فطرت جي سائنس“. 

عربي جي هانس وهر (Hans Wehr) ڊڪشنري موجب، جڏهن ته علم جي تعريف ڪئي وئي آهي &quot;سکيا، ڄاڻ، وغيره&quot; لفظ &quot;سائنس&quot; لاء علم جي جمع  علوم آهي. (تنهنڪري، مثال طور، ڪلية العلوم ڪليات العلوم، مصري يونيورسٽي جي سائنس جي فيڪلٽي، لفظي طور تي &quot;فيڪلٽي آف سائنسز ...&quot; آهي).

==تاريخ==
===اسلامي دنيا ۾ ڪلاسيڪل سائنس===
{{See also|Science in the medieval Islamic world|Cosmology in medieval Islam|Astronomy in the medieval Islamic world|Mathematics in the medieval Islamic world|Physics in the medieval Islamic world|Medicine in the medieval Islamic world}}
[[File:Taqi al din.jpg|thumb|تقي الدين جي رصد گاهه]]
اسلامي دنيا ۾ سائنس جي استعمال جي ابتدائي احوالن مان هڪ اٺين ۽ سورهين صديءَ ۾ آهي، جنهن کي اسلامي گولڊن ايج چيو وڃي ٿو. وڏي پيماني تي ترجمي جي تحريڪ، جيڪا نائين صدي ۾ شروع ٿي، سائنس جي اسلامي دنيا ۾ انضمام جي اجازت ڏني.  

ڪيترن ئي جديد عالمن جو خيال آهي ته جديد سائنس ۽ سائنسي طريقي کي مسلمان سائنسدانن کان گهڻو متاثر ڪيو ويو آهي، جن سائنسي تحقيق لاءِ جديد تجرباتي، تجرباتي ۽ مقداري انداز متعارف ڪرايو. قرون وسطي جي مسلمان فلڪيات جي ماهرن، جاگرافيدانن ۽ رياضي دانن پاران ڪيل ڪجهه ترقيون اسلامي صحيفن ۾ پيش ڪيل مسئلن کان متاثر هيون، جهڙوڪ الخوارزمي (780-850) اسلامي وراثت جي قانونن کي حل ڪرڻ لاءِ الجبرا جي ترقي، ۽ فلڪيات، جاگرافي، گولائي ۾ ترقي جاميٽري ۽ گولي ٽرگونوميٽري قبله جي رخ، نماز جي نماز جا وقت ۽ اسلامي ڪئلينڊر جي تاريخن جو تعين ڪرڻ لاءِ. 12 هين ۽ 13 صدي عيسويء ۾ اسلامي دوائن ۾ ڊسڪشن جو وڌايل استعمال، اسلامي نظرياتي، الغزالي جي لکڻين کان متاثر ٿيو، جن اناتومي جي مطالعي کي حوصلا افزائي ڪئي ۽ خدا جي مخلوق جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي طريقي جي طور تي ڊسڪشن جي استعمال کي وڌايو. بخاري ۽ مسلم جي صحيح حديثن جي مجموعن ۾ فرمايو ويو آهي ته: ”اها ڪا به بيماري نه آهي جيڪا الله تعاليٰ پيدا نه ڪئي هجي، سواءِ ان جو علاج به پيدا ڪيو اٿس. (بخاري 7-71:582). اسلامي مذهبي رسمن جي فني ضرورتن جو حل ڳولڻ لاءِ تاريخي طور سائنسي طريقا استعمال ڪيا ويا آهن، جيڪا اسلام جي هڪ خاصيت آهي جيڪا ان کي ٻين مذهبن کان ڌار ڪري ٿي. انهن رسمن جي خيالات ۾ هڪ قمري ڪئلينڊر، سج جي پوزيشن جي بنياد تي نماز جي وقت جي تعريف، ۽ مخصوص هنڌ تي مقرر ڪيل نماز جي هدايت شامل آهي.  

of the earliest accounts of the use of science in the Islamic world is during the eighth and sixteenth centuries, known as the [[Islamic Golden Age]].&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot; /&gt; It is also known as &quot;Arabic science&quot; because of the majority of texts that were translated from Greek into [[Arabic language|Arabic]]. The mass translation movement, that occurred in the ninth century allowed for the integration of science into the Islamic world. The teachings from the Greeks were now translated and their scientific knowledge was now passed on to the Arab world. Despite these conditions, not all scientists during this period were [[Muslim]] or [[Arab]], as there were a number of notable non-Arab scientists (most notably [[Persian people|Persians]]), as well as some non-Muslim scientists, who contributed to scientific studies in the Muslim world. 

A number of modern scholars such as [[Fielding H. Garrison]], [[Sultan Bashir Mahmood]], [[Hossein Nasr]] consider modern [[science]] and the [[scientific method]] to have been greatly inspired by [[List of Muslim scientists|Muslim scientists]] who introduced a modern [[empirical]], [[experiment]]al and [[quantitative property|quantitative]] approach to scientific [[inquiry]].{{citation needed|date=November 2017}} Certain advances made by medieval [[Islamic astronomy|Muslim astronomers]], [[Islamic geography|geographers]] and [[Islamic mathematics|mathematicians]] were motivated by problems presented in Islamic scripture, such as [[Al-Khwarizmi]]'s (c. 780–850) development of [[algebra]] in order to solve the [[Islamic inheritance jurisprudence|Islamic inheritance laws]],&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gandz|first=Solomon|year=1938|title=The Algebra of Inheritance: A Rehabilitation of Al-Khuwārizmī|journal=Osiris|volume=5|pages=319–91|doi=10.1086/368492|s2cid=143683763|postscript=.|issn=0369-7827}}&lt;/ref&gt; and developments in [[astronomy]], [[geography]], [[spherical geometry]] and [[spherical trigonometry]] in order to determine the direction of the [[Qibla]], the [[Salat times|times of Salah]] prayers, and the dates of the [[Islamic calendar]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gingerich |first=Owen |date=April 1986 |url=http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |title=Islamic astronomy |journal=[[Scientific American]] |volume=254 |issue=10 |page=74 |access-date=2008-05-18 |bibcode=1986SciAm.254d..74G |doi=10.1038/scientificamerican0486-74 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110101211150/http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |archive-date=2011-01-01 }}&lt;/ref&gt; These new studies of math and science would allow for the Islamic world to get ahead of the rest of the world. ‘With these inspiration at work, Muslim mathematicians and astronomers contributed significantly to the development to just about every domain of mathematics between the eight and fifteenth centuries&quot;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Eisen |first1=Laderman |last2=Huff |first2=Toby |title=Science, Religion and Society, an Encyclopedia of History, Culture, and Controversy: Islam and Science |publisher=M.E. Sharpe Inc. |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt;

The increased use of dissection in [[Medicine in medieval Islam|Islamic medicine]] during the 12th and 13th centuries was influenced by the writings of the [[Islamic theology|Islamic theologian]], [[Al-Ghazali]], who encouraged the study of anatomy and use of dissections as a method of gaining knowledge of God's creation.&lt;ref name=Smith&gt;{{citation|first=Emilie|last=Savage-Smith|author-link =Emilie Savage-Smith|title=Attitudes Toward Dissection in Medieval Islam|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|year=1995|volume=50|issue=1|publisher=[[Oxford University Press]]|pages=67–110|doi=10.1093/jhmas/50.1.67|pmid=7876530}}&lt;/ref&gt; In al-[[Muhammad al-Bukhari|Bukhari]]'s and [[Sahih Muslim|Muslim's]] collection of [[sahih]] hadith it is said: &quot;There is no disease that God has created, except that He also has created its treatment.&quot;
(Bukhari 7-71:582). This culminated in the work of [[Ibn al-Nafis]] (1213–1288), who discovered the [[pulmonary circulation]] in 1242 and used his discovery as evidence for the orthodox Islamic doctrine of bodily [[resurrection]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ibn al-Nafis also used Islamic scripture as justification for his rejection of [[wine]] as [[self-medication]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=49–59, 232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Criticisms against [[Alchemy and chemistry in Islam|alchemy]] and [[Islamic astrology|astrology]] were also motivated by religion, as orthodox Islamic theologians viewed the beliefs of [[alchemists]] and [[Astrology|astrologists]] as being [[Superstition|superstitious]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Saliba |first=George |author-link=George Saliba |year=1994 |title=A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam |publisher=[[New York University Press]] |isbn=978-0-8147-8023-7 |pages=60, 67–69}}&lt;/ref&gt;

[[Fakhr al-Din al-Razi]] (1149–1209), in dealing with his [[Physics in medieval Islam|conception of physics]] and the physical world in his ''Matalib'', discusses [[Islamic cosmology]], criticizes the [[Aristotelian physics|Aristotelian notion]] of the [[Geocentric model|Earth's centrality]] within the universe, and &quot;explores the notion of the existence of a [[multiverse]] in the context of his commentary,&quot; based on the [[Quran]]ic verse, &quot;All praise belongs to God, Lord of the Worlds.&quot; He raises the question of whether the term &quot;[[world]]s&quot; in this verse refers to &quot;multiple worlds within this single [[universe]] or [[cosmos]], or to many other universes or a multiverse beyond this known universe.&quot; On the basis of this verse, he argues that God has created more than &quot;a thousand thousand worlds (''alfa alfi 'awalim'') beyond this world such that each one of those worlds be bigger and more massive than this world as well as having the like of what this world has.&quot;&lt;ref name=Setia&gt;{{citation|title=Fakhr Al-Din Al-Razi on Physics and the Nature of the Physical World: A Preliminary Survey|author=Adi Setia|journal=Islam &amp; Science|volume=2|year=2004|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|archive-url=https://archive.today/20120710164222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|url-status=dead|archive-date=2012-07-10|access-date=2010-03-02}}&lt;/ref&gt; [[Ali Kuşçu]]'s (1403–1474) support for the [[Earth's rotation]] and his rejection of [[On the Heavens|Aristotelian cosmology]] (which advocates a stationary Earth) was motivated by religious opposition to [[Aristotle]] by orthodox [[Kalam|Islamic theologians]], such as [[Al-Ghazali]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Ragep |first=F. Jamil |year=2001a |title=Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context |journal=Science in Context |volume=14 |issue=1–2 |pages=145–63 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/s0269889701000060|s2cid=145372613 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;F. Jamil Ragep (2001), &quot;Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science&quot;, ''Osiris'', 2nd Series, {{vol.|16}}, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions, {{pp.|49|64}}, 66–71.&lt;/ref&gt;

According to many historians, science in the Muslim civilization flourished during the [[Middle Ages]], but began declining at some time around the 14th&lt;ref&gt;Islam by Alnoor Dhanani in ''Science and Religion'', 2002, {{p.|88}}.&lt;/ref&gt; to 16th&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot;&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402150434/http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html |date=2015-04-02 }}&lt;/ref&gt; centuries. At least some scholars blame this on the &quot;rise of a clerical faction which froze this same science and withered its progress.&quot;&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot;&gt;''Islamic Technology: An Illustrated History''  by Ahmad Y. al-Hassan and Donald Hill, Cambridge University Press, 1986, {{p.|282}}.&lt;/ref&gt; Examples of conflicts with prevailing interpretations of Islam and science – or at least the fruits of science – thereafter include the demolition of [[Taqi al-Din Muhammad ibn Ma'ruf|Taqi al-Din]]'s great [[Constantinople]] observatory in [[Galata]], &quot;comparable in its technical equipment and its specialist personnel with that of his celebrated contemporary, the Danish astronomer [[Tycho Brahe]].&quot; But while Brahe's observatory &quot;opened the way to a vast new development of astronomical science,&quot; Taqi al-Din's was demolished by a squad of [[Janissary|Janissaries]], &quot;by order of the sultan, on the recommendation of the Chief Mufti,&quot; sometime after 1577 CE.&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Aydin Sayili, The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory (Ankara: 1960), {{pp.|289|ff}}.&lt;/ref&gt;

==== Science and religious practice ====
Scientific methods have been historically applied to find solutions to the technical exigencies of Islamic religious rituals, which is a characteristic of Islam that sets it apart from other religions. These ritual considerations include a lunar calendar, definition of prayer times based on the position of the sun, and a direction of prayer set at a specific location. Scientific methods have also been applied to Islamic laws governing the distribution of inheritances and to Islamic decorative arts. Some of these problems were tackled by both medieval scientists of the Islamic world and scholars of Islamic law. Though these two groups generally used different methods, there is little evidence of serious controversy between them on these subjects, with the exception of the criticism leveled by religious scholars at the methods of astronomy due to its association with astrology.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|encyclopedia=Companion Encyclopedia of the History and Philosophy of the Mathematical Sciences|volume=1|editor=I. Grattan-Guinness
|publisher=JHU Press|year=2003|title=Mathematics applied to aspects of religious ritual in Islam|author=David A. King|url=https://books.google.com/books?id=2hDvzITtfdAC&amp;pg=PA80|page=80|isbn=9780801873966}}&lt;/ref&gt;

===Modern science in the Muslim world===

At the beginning of the nineteenth century, modern science arrived in the Muslim world, bringing with it &quot;the transfer of various philosophical currents entangled with science&quot; including schools of thought such as [[Positivism]] and [[Darwinism]]. This had a profound effect on the minds of Muslim scientists and intellectuals and also had a noticeable impact on some Islamic theological doctrines.&lt;ref name=&quot;MehdiGolshani&quot;&gt;Mehdi Golshani, ''Does science offer evidence of a transcendent reality and purpose?'', June 2003&lt;/ref&gt;

While the majority of Muslim scientists tried to adapt their understanding of Islam to the findings of modern science, some rejected modern science as &quot;corrupt foreign thought, considering it incompatible with Islamic teachings&quot;, others advocated for the wholesale replacement of religious worldviews with a scientific worldview, and some Muslim philosophers suggested separating the findings of modern science from its philosophical attachments.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt; Among the majority of Muslim thinkers, a key justification for the use of modern science was the benefits that modern knowledge clearly brought to society. Others concluded that science could ultimately be reconciled with faith. A further apologetic trend saw the emergence of theories that scientific discoveries had been predicted in the Quran and Islamic tradition, thereby internalizing science within religion.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt;

According to 2013 survey by the Pew Research Center asking Muslims in different Muslim majority countries in the Middle East and North Africa if there was a conflict between science and religion few agreed in Morocco (18%), Egypt (16%), Iraq (15%), Jordan (15%) and the Palestinian territories (14%). More agreed in Albania (57%), Turkey (40%), Lebanon (53%) and Tunisia (42%).&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;&gt;{{cite web |title=Chapter 7: Religion, Science and Popular Culture |url=https://www.pewforum.org/2013/04/30/the-worlds-muslims-religion-politics-society-science-and-popular-culture/ |website=Pew Research Center, Religion and Public Life |access-date=29 August 2020 |date=30 April 2013}}&lt;/ref&gt;

The poll also found a variance in how Muslim population in some countries are at odds with current [[Scientific theory|scientific theories]] about biological [[evolution]] and [[Human evolution|the origin of man]].&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;/&gt;  Only four of the 22 countries surveyed that at least 50% of the Muslims surveyed rejected evolution (Iraq 67%, Tajikistan 55%, Indonesia 55%, Afghanistan 62%). Countries with relatively low rates of [[Islamic views on evolution|disbelief in evolution]] (i.e. agreeing to the statement &quot;humans and other living things have always existed in present form&quot;) include Lebanon (21%), Albania (24%), Kazakhstan (16%).&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&amp;aid=10052937&amp;fulltextType=RA&amp;fileId=S0007087415000618|title=The British Journal for the History of Science V48:4|journal=The British Journal for the History of Science |date=December 2015 |volume=48 |issue=4 |pages=565–582 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/S0007087415000618 |last1=Bilgili |first1=Alper |pmid=26337528 }}&lt;/ref&gt;

As of 2018, three Muslim scientists have won a Nobel Prize for science ([[Abdus Salam]] from Pakistan in physics, [[Ahmed Zewail]] from Egypt and [[Aziz Sancar]] from Turkey in Chemistry). According to [[Mustafa Akyol]], the relative lack of Muslim [[List of Nobel laureates|Nobel laureates]] in sciences per capita can be attributed to more insular interpretations of the religion than in the golden age of Islamic discovery and development, when Islamic society and intellectuals were more open to foreign ideas.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Why Muslims have only few Nobel Prizes |url=http://www.hurriyetdailynews.com/why-muslims-have-only-few-nobel-prizes.aspx?pageID=449&amp;nID=52473&amp;NewsCatID=411|access-date=21 October 2014|work=[[Hurriyet]]|date=14 August 2013}}&lt;/ref&gt; [[Ahmed Zewail]] who won the 1999 [[Nobel Prize in Chemistry]] and is known as the father of [[femtochemistry]] said that &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Dr Ahmed Zewail &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;|date=15 March 2017 |url=https://rahyafteha.ir/en/1602/dr-ahmed-zewail-nothing-fundamental-islam-science/}}&lt;/ref&gt;

====Conflict with religion====
The conflicts between Islam and science can become quite complicated. It has been argued that &quot;Muslims must be able to maintain the traditional Islamic intellectual space for the legitimate continuation of the Islamic view of the nature of reality to which Islamic ethics corresponds, without denying the legitimacy of modern science within their own confines&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt; While the natural sciences have not been &quot;fully institutionalized&quot; in predominantly Islamic countries, engineering is considered an applied science that can function in conjunction with religion, and it is one of the most popular career choices of Middle Eastern students.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Huff |first1=Toby |title=Science, Religion, and Society: Islam and Science |date=2007 |publisher=M.E. Sharpe |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt; Islamic scholar [[Abu Ammaar Yasir Qadhi]] has noted that important technological innovations—once &quot;considered to be bizarre, strange, [[haram]] (religiously forbidden), [[bidʻah]] (innovation), against the tradition&quot; in the Muslim world, were later accepted as &quot;standard&quot;.

An issue for accepting scientific knowledge rises from the supposed origin: For Muslims, knowledge comes from God, not from human definition of forms of knowledge. An example of this in the Islamic world is that of modern physics, which is considered to be Western instead of an international study. Islamic values claim that &quot;knowledge of reality [is] based not on reason alone, but also on revelation and inspiration&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{cite book |last1=Clayton |first1=Philip |last2=Nasr |first2=Seyyed |title=The Oxford Handbook of Religion and Science: Islam and Science |date=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York}}&lt;/ref&gt;

A passage in the Quran encourages congruency with the truth attained by modern science: &quot;hence they should be both in agreement and concordant with the findings of modern science&quot;.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York |isbn=978-0-19-532-820-2 |page=168}}&lt;/ref&gt; This passage was used more often during the time where &quot;modern science&quot; was full of different discoveries. However, many scientific thinkers through the Islamic word still take this passage to heart when it comes to their work. There are also some strong believers that modern viewpoints, such as social Darwinism, challenged all medieval world views, including that of Islam. Some did not even want to be affiliated with modern science, and thought it was just an outside look into Islam.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;/&gt; Many followers tend to see problems regarding the integration of Islam with science, and there are many that still stand by the viewpoints of [[Ahmad ibn Hanbal]], that the pursuit of science is still the pursuit of knowledge:

&lt;blockquote&gt;One of the main reasons the Muslim world was held behind when Europe continued its ascent was that the printing press was banned. And there was a time when the [[Ottoman Empire|Ottoman]] Sultan issued a decree that anybody caught with a printing press shall be executed for heresy, and anybody who owns a printed book shall basically be thrown into jail. And for 350 years when Europe is printing, when [[René Descartes|[René] Descartes]] is printing, when [[Galileo Galilei|Galileo]] is printing, when [[Isaac Newton|[Isaac] Newton]] is printing, the only way you can get a copy of any book in the Arab world is to go and hand write it yourself.&lt;ref name=printing-press&gt;Yasir Qadhi on video clip linked to Twitter by Abdullah Sameer {{cite web |url=https://twitter.com/abdullahadam/status/1298318437882765317 |author=Yasir Qadhi |time=12:56 PM |date=25 August 2020 |title=Abdullah Sameer |access-date=28 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

The reluctance of the Muslim world to embrace science is manifest in the disproportionately small amount of scientific output, as measured by citations of articles published in internationally circulating science journals, annual expenditures on research and development, and numbers of research scientists and engineers.&lt;ref&gt;Abdus Salam, ''Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam'' (Philadelphia: World Scientific, 1987), {{p.|109}}.&lt;/ref&gt; Concerns have been raised that the contemporary Muslim world suffers from scientific illiteracy.&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt; Skepticism of science among some Muslims is reflected in issues such as the resistance in Muslim northern Nigeria to [[polio]] [[inoculation]], which some believe is &quot;an imaginary thing created in the [[Western world|West]] or it is a ploy to get us to submit to this evil agenda.&quot;&lt;ref&gt;Nafiu Baba Ahmed, Secretary General of the Supreme Council for [[Sharia]] in Nigeria, telling the [[BBC]] his opinion of polio and vaccination. In northern Nigeria &quot;more than 50% of the children have never been vaccinated against polio&quot;, and as of 2006 where more than half the world's polio victims live. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4862012.stm Nigeria's struggle to beat polio, BBC News, 31 March 20]&lt;/ref&gt; In [[Pakistan]], a small number of post-graduate physics students have been known to blame [[earthquakes]] on &quot;sinfulness, moral laxity, deviation from the Islamic true path&quot;, while &quot;only a couple of muffled voices supported the scientific view that earthquakes are a natural phenomenon unaffected by human activity.&quot;&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt;

In the early twentieth century, Iranian Shia ''[[Ulama]]''{{who|date=February 2023}} forbade the learning of foreign languages and the dissection of human bodies in the medical school in Iran.&lt;ref&gt;Mackey, ''The Iranians : Persia, Islam and the Soul of a Nation'', 1996, {{p.|179}}.&lt;/ref&gt; On the other hand, contrary to the current cliché concerning the opposition of the Imamate Shiite ''Ulama'' to modern astronomy in the nineteenth century, there is no evidence showing their literal or explicit objection to modern astronomy based on Islamic doctrines. They showed themselves the advocates of modern astronomy with the publication of [[Hibatuddin Shahrestani|Hibat al-Dīn Shahristānī]]'s ''al-Islām wa al-Hayʾa'' (''Islam and Astronomy'') in 1910. After that, Shia ulama not only were not against the modern astronomy but also believed that the Quran and Islamic hadiths admit it.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Gamini |first1=Amir Mohammad |title=Imamate Shiite Ulama and the Modern Astronomy in Qajar Period |journal=Tarikh-e Elm |date=23 August 2018 |volume=16 |issue=1 |pages=65–93 |doi=10.22059/jihs.2019.288941.371519 |url=https://jihs.ut.ac.ir/article_72849.html |issn=1735-0573}}&lt;/ref&gt;

During the twentieth century, the Islamic world introduction to modern science was facilitated by the expansion of educational systems. For example, in 1900 and 1925, [[Istanbul]] and [[Cairo]] opened universities. In these universities, new concerns have emerged among the students. One major issue was naturalism and social Darwinism, which challenged some beliefs. On the other hand, there were efforts to harmonize science with Islam. An example is the nineteenth-century study of Kudsî of Baku, who made connections between his discoveries in astronomy and what he knew from the Quran. These included &quot;the creation of the universe and the beginning of like; in the second part, with doomsday and the end of the world; and the third was the resurrection after death&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University press}}&lt;/ref&gt;

===== Late Ottoman Empire and Turkey =====
[[Ahmet Hamdi Akseki]], supported by the [[Diyanet|official institute for religious affairs in Turkey]] (Diyanet), published various articles about the creation of humanity. He emphazises that the purpose of the Quran is to offer parables and moral lessons, not offering scientific data or accounts of history. To demonstrate the ambiguity of the Islamic tradition in regards to the Earth's age he brings forth several narratives embedded in Islamic exegesis.

First, he recounts several narratives about creatures preceding the creation of Adam. Such species include ''hinn'', ''binn'', ''timm'', ''rimm''. A second one adds the belief that, before God has created Adam, thirty previous races were created, each with a gap of thousand years in between. During that time, the earth has been empty, until a new creation began to be formed. Lastly, he offers a dialogue between the Andalusian scholar [[ibn Arabi]] and a strange man: &lt;blockquote&gt;During his visit to Mecca, he came across a person in strange cloths. When he asked the identity of the strange man, the man said: &quot;I am from your ancient ancestors. I died forty thousand years ago!&quot; Bewildered by this response, Ibn al-‘Arabı¯ asked, &quot;What are you talking about? Books narrate that Adam was created about six thousand years ago.&quot; The man replied &quot;What Adam are you talking about? Beware of the fact that there were a hundred thousand Adams before Adam, your ancestor.&quot;&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt; The latter, so Akseki, underlines that the idea of [[Young Earth creationism]] is a challenge of the [[Judeo-Christianity|Judeo-Christian tradition]]. He admits that material of a young earth does exists among Muslim commentators, as in the case of ibn Arabi himself, but these are used as supplementary materials borrowed from [[Israʼiliyyat|Jewish sources]] (''Isra'iliyyat'') and are not part of the Islamic canon.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Süleyman Ateş]], who was president of the [[Directorate of Religious Affairs]] in 1976-1978 and issued a tafsir (Interpretation of the Quran), employed similar arguments to that of Aksesi, while using references to Quranic verses to support his arguments.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; Pointing at 32:7, stating &quot;He began the creation of man from clay.&quot;, he points out that humanity was not, in contrast to the Biblical interpretation, created an instant, but emerged as a process.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; To further support his argument to be in line with Islamic tradition, rather than a secular one, he looked at the Islamic heritage of previous scholars evoking the idea of an evolutionary process, such as the 9th century theologian [[Jahiz]] and the 18th century Turkish scholar [[İbrahim Hakkı Erzurumi]], both utilized as references of pre-Darwinian accounts of evolution.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Hasan Karacadağ]] in his movie [[Semum]], features the trope of conflict between science and religion.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; When the victim of the movie (Canan) is possessed by a demon, her husband brings her to a psychiatrist (Oğuz) and later to an excorcist (Hoca). A discussion starts between them, those practise is more beneficial to help Canan. While the psychiatrist symbolizes an [[antitheism|anti-theistic attitude]], Hoca represents a [[Mumin|most faithful believer]]. The psychiatrist calls the Hoca a charlatan and dismisses his belief-system entire, while the Hoca affirms the validity of science, but asserts that science is limited to the knowable world, thus impotent in supernatural matters (i.e. the &quot;unknown&quot;). The Hoca, by his reconciling approach, is depicted as superior, when the demonic cause of Canan's illness is shown. Yet, the film makes clear that the psychiatrist does not fail on behalf of being a scientist, but by his anti-theistism.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; Exercised properly, science and religion would go hand in hand. When the director was asked if he himself believes in the existence of demons, he said that in such a &quot;chaotic space&quot; it is unlikely that humans are alone. His popular cultural depiction of demons might be seen as a representation of what lies beyond the limits of science, Islam being a tool to guide people to the unknown and unexplainable.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt;

===== Islamist movements =====
Islamist author [[Muhammad Qutb]] (brother, and promoter, of [[Sayyid Qutb]]) in his influential book ''Islam, the misunderstood religion'', states that &quot;science is a powerful instrument&quot; to increase human knowledge but has become a &quot;corrupting influence on men's thoughts and feelings&quot; for much of the world's population, steering them away from &quot;the Right Path&quot;.  As an example, he gives the scientific community's disapproval of claims of [[telepathy]], when he claims that it is documented in hadith that [[Umar|Caliph Umar]] prevented commander Sariah from being ambushed by communicating with him telepathically.&lt;ref name=&quot;M_Qutb_2000-9-10&quot;&gt;{{cite book |last1=Qutb |first1=Muhammad |title=Islam the Misunderstood Religion |date=2000 |publisher=Markazi Maktaba Islami |pages=9–10 |url=https://archive.org/details/IslamTheMisunderstoodReligion.pdf/mode/2up |access-date=14 April 2020}}&lt;/ref&gt; Muslim scientists and scholars have subsequently developed a spectrum of viewpoints on the place of scientific learning within the context of Islam.&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein&quot;/&gt;

Until the 1960s, Saudi Sunni ulama opposed any attempts at modernisation, considering them as innovations (''bidah''). They opposed the spread of electricity, radios, and TVs. As recently as 2015, Sheikh Bandar al-Khaibari rejected the fact that the Earth orbits the Sun, instead claiming that the Earth is &quot;stationary and does not move&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://english.alarabiya.net/amp/variety/2015/02/16/Saudi-cleric-Sun-revolves-around-stationary-Earth | title=Saudi cleric rejects that Earth revolves around the Sun }}&lt;/ref&gt; In Afghanistan, Sunni [[Taliban]] have turned secular schools into Islamic [[madrasa]]s, valuing religious studies over modern science.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.rferl.org/amp/taliban-secular-schools-converted-madrasahs-education/31914672.html | title='War on Education': Taliban Converting Secular Schools into Religious Seminaries }}&lt;/ref&gt;

==سائنس ۽ قرآن==
ڪيترائي مسلمان ان ڳالهه تي متفق آهن ته سائنس جي ڄاڻ هڪ مذهبي قابليت جو عمل آهي، جيتوڻيڪ مسلمانن جو اجتماعي فرض آهي. ايم شمشير علي جي مطابق، قرآن مجيد ۾ 750 جي لڳ ڀڳ آيتون آهن، جن ۾ فطرتي واقعن جو ذڪر آهي. انسائيڪلوپيڊيا آف قرآن جي مطابق، قرآن جون ڪيتريون ئي آيتون انسان کي فطرت جو مطالعو ڪرڻ لاءِ چون ٿيون، ۽ ان جو مطلب سائنسي تحقيق ۽ سچائي جي تحقيق جي ترغيب ڏيڻ لاءِ ڪيو ويو آهي. ڪجھ شامل آھن، 
 ”سڄي زمين ۾ سير ڪريو ۽ ڏسو ته ڪيئن زندگي پيدا ڪري ٿو“ (ق 29:20)، 

 ”ڏسو، آسمانن ۽ زمين جي پيدائش ۽ رات ۽ ڏينھن جي ڦيرڦار ۾ بيشڪ عقل وارن لاءِ نشانيون آھن&quot; (ق 3: 190) 

محمد هاشم ڪمالي چيو آهي ته ”سائنسي مشاهدو، تجرباتي علم ۽ عقليت“ اهي بنيادي اوزار آهن جن جي مدد سان انسان قرآن ۾ بيان ڪيل مقصدن کي حاصل ڪري سگهي ٿو. ضياءُ الدين سردار دليل ڏئي ٿو ته مسلمانن جديد سائنس جا بنياد وڌا، ”قرآن جي بار بار ڪيل مطالبن کي اجاگر ڪري قدرتي رجحان جو مشاهدو ڪرڻ ۽ ان تي غور ڪرڻ“. فزڪسدان عبدالسلام جو خيال هو ته اسلام ۽ انهن دريافتن ۾ ڪو به تضاد نه آهي جيڪي سائنس انسانيت کي فطرت ۽ ڪائنات بابت ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿي. ۽ اهو ته قرآن ۽ اسلامي روح جو مطالعو ۽ عقلي فڪر غير معمولي تمدن جي ترقي جو ذريعو هو. سلام خاص طور تي ابن الهيثم ۽ البيروني جي ڪم کي نمايان ڪري ٿو، جيئن تجرباتي نظريي جي علمبردارن، جن تجرباتي انداز متعارف ڪرايو، ارسطوءَ جي اثر کان هٽي ڪري، جديد سائنس کي جنم ڏنو.

==پڻ ڏسو==
* [[ابن سينا|بو علي سينا]]
* [[جديد اسلامي فلسفو]] 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikiquote|Qur'an on science}}
&lt;!-- These can be turned into references if addressed by specific passages --&gt;
* [http://islam-science.net/ Islam &amp; Science]
* [http://ptonline.aip.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_60/iss_8/49_1.shtml Science and the Islamic world—The quest for rapprochement] by [[Pervez Hoodbhoy]].
* [https://web.archive.org/web/20081207232713/http://www.islamonline.net/english/Contemporary/2002/05/article21.shtml Islamic Science] by [[Ziauddin Sardar]] (2002).
* [http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc Can Science Dispense With Religion?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160529080309/http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc |date=2016-05-29 }} by Mehdi Golshani.
* [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_1_1/ai_n6145347 Islam, science and Muslims] by Seyyed Hossein Nasr.
* [http://www.cis-ca.org/index.php Center for Islam and Science] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161203001450/http://www.cis-ca.org/index.php |date=2016-12-03 }}
* [http://www.muslimheritage.com/ Explore Islamic achievements and contributions to science]
* [http://www.scq.ubc.ca/is-there-such-a-thing-as-islamic-science-the-influence-of-islam-on-the-world-of-science/ Is There Such A Thing As Islamic Science? The Influence Of Islam On The World Of Science]
* [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&amp;res=9802E4D91730F933A05753C1A9679C8B63 How Islam Won, and Lost, the Lead in Science]
* [http://iht.com/articles/2007/07/14/africa/14doctors-web.php Radicalism among Muslim professionals worries many]

{{Authority control}}
[[زمرو:اسلام ۽ سائنس]]
[[زمرو:سائنسي مضمون]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل تڪرار]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>9rkygxlao7umueql9hiju0bc3w6f4gh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320108</id>
      <parentid>320107</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T10:00:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KiranBOT</username>
        <id>20481</id>
      </contributor>
      <comment>removed AMP tracking from URLs ([[:m:User:KiranBOT/AMP|details]]) ([[User talk:Usernamekiran|report error]]) v2.2.7r</comment>
      <origin>320108</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41581" sha1="21t3azge72mq3ggrhxjmgqaj6zh16bw" xml:space="preserve">مسلمان عالمن [[اسلام]] جي حوالي سان [[سائنس]] جي متعلق مختلف نقطه نظر پيش ڪيا آهن. وچئين دور جي اسلامي تهذيب جا سائنسدانن (مثال طور [[ابن ھيثم|ابن الهيثم]]، [[ابوبڪر محمد بن ذڪريا الرازي|رازي]]، [[جابر بن حيان]] وغيره) سائنس ۾ نيون دريافتون ڪيون. اٺين کان پندرهين صدي تائين، مسلمان رياضيدانن ۽ فلڪيات جي ماهرن [[رياضي]] جي ترقي کي اڳتي وڌايو. جديد مسلم دنيا جي ڪجهه حصن ۾ سائنسي خواندگيءَ جي کوٽ بابت خدشا پيدا ڪيا ويا آهن.

اسلامي سائنسي ڪاميابيون مختلف موضوعن تي مشتمل آهن، خاص ڪري [[طب]]، [[رياضي]]، [[فلڪيات]] ۽ [[زراعت]] سان گڏو گڏ [[فزڪس]]، [[ڪيميا]]، [[اقتصاديات جا ابتدائي اصول (ڪتاب)|اقتصاديات]]، [[انجنيئرڱ|انجنيئرنگ]] ۽ [[بصريات]] جي ميدانن ۾ مسلمان اسڪالرن جا گهڻا حصا آهن. 

انهن شراڪتن کان علاوه، ڪجهه مسلمان ليکڪ دعويٰ ڪيا آهن ته [[قرآن|قرآن مجيد]]  [[ايمبريولاجي|جنين جي ساخت]]، [[نظام شمسي]] ۽ [[ڪائنات]] جي ترقيءَ جي حوالي سان سائنسي واقعن جي باري ۾ اڳواٽ بيان ڪيو آهي.

==اصطلاحيات==
ٽوبي هف (Toby Huff) جي مطابق، عربي ۾ سائنس لاءِ اهڙو ڪو به سچو لفظ ڪونهي، جيترو انگريزي ۽ ٻين ٻولين ۾ عام طور تي بيان ڪيو ويو آهي. عربيءَ ۾ ”سائنس“ جي معنيٰ، علم جي مختلف صورتن ۾ آهي. هن نظريي تي ٻين عالمن به تنقيد ڪئي آهي. مثال طور، مظفر اقبال جي مطابق، 
 &quot;هف جي فريم ورڪ جي تحقيق جو بنياد رابرٽ مارٽن جي مصنوعي نموني تي آهي، جيڪو علم يا سماجي تنظيم جي نظريي سان لاڳاپيل ڪنهن به اسلامي ذريعن يا تصورات کي استعمال نه ڪيو هو.&quot;
 
سائنس جي هر شاخ جو پنهنجو پنهنجو نالو آهي، پر سائنس جي سڀني شاخن جو هڪ گڏيل اڳڪٿي &quot;علم&quot; آهي. مثال طور، فزڪس جو لفظي معنيٰ ۾ عربي مان ترجمو ڪيو ويو آهي، &quot;علم الطبيعة&quot; يعني ”فطرت جي سائنس“؛ رياضي کي &quot;علم الحساب&quot; يعني &quot;حسابات جي سائنس&quot;؛ اسلام جي ديني مطالعي کي &quot;العلم الديني&quot; (اسلامي علوم جهڙوڪ قرآني تفسير، حديث جي مطالعي وغيره) کي العلم الديني يعني ”دين جي سائنس“ (العلم الديني) چيو ويندو آهي، سائنس لاءِ ساڳيو لفظ استعمال ڪندي ”فطرت جي سائنس“. 

عربي جي هانس وهر (Hans Wehr) ڊڪشنري موجب، جڏهن ته علم جي تعريف ڪئي وئي آهي &quot;سکيا، ڄاڻ، وغيره&quot; لفظ &quot;سائنس&quot; لاء علم جي جمع  علوم آهي. (تنهنڪري، مثال طور، ڪلية العلوم ڪليات العلوم، مصري يونيورسٽي جي سائنس جي فيڪلٽي، لفظي طور تي &quot;فيڪلٽي آف سائنسز ...&quot; آهي).

==تاريخ==
===اسلامي دنيا ۾ ڪلاسيڪل سائنس===
{{See also|Science in the medieval Islamic world|Cosmology in medieval Islam|Astronomy in the medieval Islamic world|Mathematics in the medieval Islamic world|Physics in the medieval Islamic world|Medicine in the medieval Islamic world}}
[[File:Taqi al din.jpg|thumb|تقي الدين جي رصد گاهه]]
اسلامي دنيا ۾ سائنس جي استعمال جي ابتدائي احوالن مان هڪ اٺين ۽ سورهين صديءَ ۾ آهي، جنهن کي اسلامي گولڊن ايج چيو وڃي ٿو. وڏي پيماني تي ترجمي جي تحريڪ، جيڪا نائين صدي ۾ شروع ٿي، سائنس جي اسلامي دنيا ۾ انضمام جي اجازت ڏني.  

ڪيترن ئي جديد عالمن جو خيال آهي ته جديد سائنس ۽ سائنسي طريقي کي مسلمان سائنسدانن کان گهڻو متاثر ڪيو ويو آهي، جن سائنسي تحقيق لاءِ جديد تجرباتي، تجرباتي ۽ مقداري انداز متعارف ڪرايو. قرون وسطي جي مسلمان فلڪيات جي ماهرن، جاگرافيدانن ۽ رياضي دانن پاران ڪيل ڪجهه ترقيون اسلامي صحيفن ۾ پيش ڪيل مسئلن کان متاثر هيون، جهڙوڪ الخوارزمي (780-850) اسلامي وراثت جي قانونن کي حل ڪرڻ لاءِ الجبرا جي ترقي، ۽ فلڪيات، جاگرافي، گولائي ۾ ترقي جاميٽري ۽ گولي ٽرگونوميٽري قبله جي رخ، نماز جي نماز جا وقت ۽ اسلامي ڪئلينڊر جي تاريخن جو تعين ڪرڻ لاءِ. 12 هين ۽ 13 صدي عيسويء ۾ اسلامي دوائن ۾ ڊسڪشن جو وڌايل استعمال، اسلامي نظرياتي، الغزالي جي لکڻين کان متاثر ٿيو، جن اناتومي جي مطالعي کي حوصلا افزائي ڪئي ۽ خدا جي مخلوق جي ڄاڻ حاصل ڪرڻ جي طريقي جي طور تي ڊسڪشن جي استعمال کي وڌايو. بخاري ۽ مسلم جي صحيح حديثن جي مجموعن ۾ فرمايو ويو آهي ته: ”اها ڪا به بيماري نه آهي جيڪا الله تعاليٰ پيدا نه ڪئي هجي، سواءِ ان جو علاج به پيدا ڪيو اٿس. (بخاري 7-71:582). اسلامي مذهبي رسمن جي فني ضرورتن جو حل ڳولڻ لاءِ تاريخي طور سائنسي طريقا استعمال ڪيا ويا آهن، جيڪا اسلام جي هڪ خاصيت آهي جيڪا ان کي ٻين مذهبن کان ڌار ڪري ٿي. انهن رسمن جي خيالات ۾ هڪ قمري ڪئلينڊر، سج جي پوزيشن جي بنياد تي نماز جي وقت جي تعريف، ۽ مخصوص هنڌ تي مقرر ڪيل نماز جي هدايت شامل آهي.  

of the earliest accounts of the use of science in the Islamic world is during the eighth and sixteenth centuries, known as the [[Islamic Golden Age]].&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot; /&gt; It is also known as &quot;Arabic science&quot; because of the majority of texts that were translated from Greek into [[Arabic language|Arabic]]. The mass translation movement, that occurred in the ninth century allowed for the integration of science into the Islamic world. The teachings from the Greeks were now translated and their scientific knowledge was now passed on to the Arab world. Despite these conditions, not all scientists during this period were [[Muslim]] or [[Arab]], as there were a number of notable non-Arab scientists (most notably [[Persian people|Persians]]), as well as some non-Muslim scientists, who contributed to scientific studies in the Muslim world. 

A number of modern scholars such as [[Fielding H. Garrison]], [[Sultan Bashir Mahmood]], [[Hossein Nasr]] consider modern [[science]] and the [[scientific method]] to have been greatly inspired by [[List of Muslim scientists|Muslim scientists]] who introduced a modern [[empirical]], [[experiment]]al and [[quantitative property|quantitative]] approach to scientific [[inquiry]].{{citation needed|date=November 2017}} Certain advances made by medieval [[Islamic astronomy|Muslim astronomers]], [[Islamic geography|geographers]] and [[Islamic mathematics|mathematicians]] were motivated by problems presented in Islamic scripture, such as [[Al-Khwarizmi]]'s (c. 780–850) development of [[algebra]] in order to solve the [[Islamic inheritance jurisprudence|Islamic inheritance laws]],&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gandz|first=Solomon|year=1938|title=The Algebra of Inheritance: A Rehabilitation of Al-Khuwārizmī|journal=Osiris|volume=5|pages=319–91|doi=10.1086/368492|s2cid=143683763|postscript=.|issn=0369-7827}}&lt;/ref&gt; and developments in [[astronomy]], [[geography]], [[spherical geometry]] and [[spherical trigonometry]] in order to determine the direction of the [[Qibla]], the [[Salat times|times of Salah]] prayers, and the dates of the [[Islamic calendar]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Gingerich |first=Owen |date=April 1986 |url=http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |title=Islamic astronomy |journal=[[Scientific American]] |volume=254 |issue=10 |page=74 |access-date=2008-05-18 |bibcode=1986SciAm.254d..74G |doi=10.1038/scientificamerican0486-74 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110101211150/http://faculty.kfupm.edu.sa/PHYS/alshukri/PHYS215/Islamic_astronomy.htm |archive-date=2011-01-01 }}&lt;/ref&gt; These new studies of math and science would allow for the Islamic world to get ahead of the rest of the world. ‘With these inspiration at work, Muslim mathematicians and astronomers contributed significantly to the development to just about every domain of mathematics between the eight and fifteenth centuries&quot;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Eisen |first1=Laderman |last2=Huff |first2=Toby |title=Science, Religion and Society, an Encyclopedia of History, Culture, and Controversy: Islam and Science |publisher=M.E. Sharpe Inc. |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt;

The increased use of dissection in [[Medicine in medieval Islam|Islamic medicine]] during the 12th and 13th centuries was influenced by the writings of the [[Islamic theology|Islamic theologian]], [[Al-Ghazali]], who encouraged the study of anatomy and use of dissections as a method of gaining knowledge of God's creation.&lt;ref name=Smith&gt;{{citation|first=Emilie|last=Savage-Smith|author-link =Emilie Savage-Smith|title=Attitudes Toward Dissection in Medieval Islam|journal=Journal of the History of Medicine and Allied Sciences|year=1995|volume=50|issue=1|publisher=[[Oxford University Press]]|pages=67–110|doi=10.1093/jhmas/50.1.67|pmid=7876530}}&lt;/ref&gt; In al-[[Muhammad al-Bukhari|Bukhari]]'s and [[Sahih Muslim|Muslim's]] collection of [[sahih]] hadith it is said: &quot;There is no disease that God has created, except that He also has created its treatment.&quot;
(Bukhari 7-71:582). This culminated in the work of [[Ibn al-Nafis]] (1213–1288), who discovered the [[pulmonary circulation]] in 1242 and used his discovery as evidence for the orthodox Islamic doctrine of bodily [[resurrection]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Ibn al-Nafis also used Islamic scripture as justification for his rejection of [[wine]] as [[self-medication]].&lt;ref&gt;{{Citation |last=Fancy |first=Nahyan A. G. |year=2006 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288) |journal=Electronic Theses and Dissertations |publisher=[[University of Notre Dame]] |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |pages=49–59, 232–33 |access-date=2008-06-17 |archive-date=2015-04-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; Criticisms against [[Alchemy and chemistry in Islam|alchemy]] and [[Islamic astrology|astrology]] were also motivated by religion, as orthodox Islamic theologians viewed the beliefs of [[alchemists]] and [[Astrology|astrologists]] as being [[Superstition|superstitious]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Saliba |first=George |author-link=George Saliba |year=1994 |title=A History of Arabic Astronomy: Planetary Theories During the Golden Age of Islam |publisher=[[New York University Press]] |isbn=978-0-8147-8023-7 |pages=60, 67–69}}&lt;/ref&gt;

[[Fakhr al-Din al-Razi]] (1149–1209), in dealing with his [[Physics in medieval Islam|conception of physics]] and the physical world in his ''Matalib'', discusses [[Islamic cosmology]], criticizes the [[Aristotelian physics|Aristotelian notion]] of the [[Geocentric model|Earth's centrality]] within the universe, and &quot;explores the notion of the existence of a [[multiverse]] in the context of his commentary,&quot; based on the [[Quran]]ic verse, &quot;All praise belongs to God, Lord of the Worlds.&quot; He raises the question of whether the term &quot;[[world]]s&quot; in this verse refers to &quot;multiple worlds within this single [[universe]] or [[cosmos]], or to many other universes or a multiverse beyond this known universe.&quot; On the basis of this verse, he argues that God has created more than &quot;a thousand thousand worlds (''alfa alfi 'awalim'') beyond this world such that each one of those worlds be bigger and more massive than this world as well as having the like of what this world has.&quot;&lt;ref name=Setia&gt;{{citation|title=Fakhr Al-Din Al-Razi on Physics and the Nature of the Physical World: A Preliminary Survey|author=Adi Setia|journal=Islam &amp; Science|volume=2|year=2004|url=http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|archive-url=https://archive.today/20120710164222/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_2_2/ai_n9532826/|url-status=dead|archive-date=2012-07-10|access-date=2010-03-02}}&lt;/ref&gt; [[Ali Kuşçu]]'s (1403–1474) support for the [[Earth's rotation]] and his rejection of [[On the Heavens|Aristotelian cosmology]] (which advocates a stationary Earth) was motivated by religious opposition to [[Aristotle]] by orthodox [[Kalam|Islamic theologians]], such as [[Al-Ghazali]].&lt;ref&gt;{{Citation|last=Ragep |first=F. Jamil |year=2001a |title=Tusi and Copernicus: The Earth's Motion in Context |journal=Science in Context |volume=14 |issue=1–2 |pages=145–63 |publisher=[[Cambridge University Press]] |doi=10.1017/s0269889701000060|s2cid=145372613 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;F. Jamil Ragep (2001), &quot;Freeing Astronomy from Philosophy: An Aspect of Islamic Influence on Science&quot;, ''Osiris'', 2nd Series, {{vol.|16}}, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions, {{pp.|49|64}}, 66–71.&lt;/ref&gt;

According to many historians, science in the Muslim civilization flourished during the [[Middle Ages]], but began declining at some time around the 14th&lt;ref&gt;Islam by Alnoor Dhanani in ''Science and Religion'', 2002, {{p.|88}}.&lt;/ref&gt; to 16th&lt;ref name=&quot;Hassan-Decline&quot;&gt;[[Ahmad Y Hassan]], [http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html Factors Behind the Decline of Islamic Science After the Sixteenth Century] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402150434/http://www.history-science-technology.com/articles/articles%208.html |date=2015-04-02 }}&lt;/ref&gt; centuries. At least some scholars blame this on the &quot;rise of a clerical faction which froze this same science and withered its progress.&quot;&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot;&gt;''Islamic Technology: An Illustrated History''  by Ahmad Y. al-Hassan and Donald Hill, Cambridge University Press, 1986, {{p.|282}}.&lt;/ref&gt; Examples of conflicts with prevailing interpretations of Islam and science – or at least the fruits of science – thereafter include the demolition of [[Taqi al-Din Muhammad ibn Ma'ruf|Taqi al-Din]]'s great [[Constantinople]] observatory in [[Galata]], &quot;comparable in its technical equipment and its specialist personnel with that of his celebrated contemporary, the Danish astronomer [[Tycho Brahe]].&quot; But while Brahe's observatory &quot;opened the way to a vast new development of astronomical science,&quot; Taqi al-Din's was demolished by a squad of [[Janissary|Janissaries]], &quot;by order of the sultan, on the recommendation of the Chief Mufti,&quot; sometime after 1577 CE.&lt;ref name=&quot;IslamicTechnology&quot; /&gt;&lt;ref&gt;Aydin Sayili, The Observatory in Islam and its place in the General History of the Observatory (Ankara: 1960), {{pp.|289|ff}}.&lt;/ref&gt;

==== Science and religious practice ====
Scientific methods have been historically applied to find solutions to the technical exigencies of Islamic religious rituals, which is a characteristic of Islam that sets it apart from other religions. These ritual considerations include a lunar calendar, definition of prayer times based on the position of the sun, and a direction of prayer set at a specific location. Scientific methods have also been applied to Islamic laws governing the distribution of inheritances and to Islamic decorative arts. Some of these problems were tackled by both medieval scientists of the Islamic world and scholars of Islamic law. Though these two groups generally used different methods, there is little evidence of serious controversy between them on these subjects, with the exception of the criticism leveled by religious scholars at the methods of astronomy due to its association with astrology.&lt;ref&gt;{{cite encyclopedia|encyclopedia=Companion Encyclopedia of the History and Philosophy of the Mathematical Sciences|volume=1|editor=I. Grattan-Guinness
|publisher=JHU Press|year=2003|title=Mathematics applied to aspects of religious ritual in Islam|author=David A. King|url=https://books.google.com/books?id=2hDvzITtfdAC&amp;pg=PA80|page=80|isbn=9780801873966}}&lt;/ref&gt;

===Modern science in the Muslim world===

At the beginning of the nineteenth century, modern science arrived in the Muslim world, bringing with it &quot;the transfer of various philosophical currents entangled with science&quot; including schools of thought such as [[Positivism]] and [[Darwinism]]. This had a profound effect on the minds of Muslim scientists and intellectuals and also had a noticeable impact on some Islamic theological doctrines.&lt;ref name=&quot;MehdiGolshani&quot;&gt;Mehdi Golshani, ''Does science offer evidence of a transcendent reality and purpose?'', June 2003&lt;/ref&gt;

While the majority of Muslim scientists tried to adapt their understanding of Islam to the findings of modern science, some rejected modern science as &quot;corrupt foreign thought, considering it incompatible with Islamic teachings&quot;, others advocated for the wholesale replacement of religious worldviews with a scientific worldview, and some Muslim philosophers suggested separating the findings of modern science from its philosophical attachments.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt; Among the majority of Muslim thinkers, a key justification for the use of modern science was the benefits that modern knowledge clearly brought to society. Others concluded that science could ultimately be reconciled with faith. A further apologetic trend saw the emergence of theories that scientific discoveries had been predicted in the Quran and Islamic tradition, thereby internalizing science within religion.&lt;ref name=&quot;Golshani&quot; /&gt;

According to 2013 survey by the Pew Research Center asking Muslims in different Muslim majority countries in the Middle East and North Africa if there was a conflict between science and religion few agreed in Morocco (18%), Egypt (16%), Iraq (15%), Jordan (15%) and the Palestinian territories (14%). More agreed in Albania (57%), Turkey (40%), Lebanon (53%) and Tunisia (42%).&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;&gt;{{cite web |title=Chapter 7: Religion, Science and Popular Culture |url=https://www.pewforum.org/2013/04/30/the-worlds-muslims-religion-politics-society-science-and-popular-culture/ |website=Pew Research Center, Religion and Public Life |access-date=29 August 2020 |date=30 April 2013}}&lt;/ref&gt;

The poll also found a variance in how Muslim population in some countries are at odds with current [[Scientific theory|scientific theories]] about biological [[evolution]] and [[Human evolution|the origin of man]].&lt;ref name=&quot;Pew-7-2013&quot;/&gt;  Only four of the 22 countries surveyed that at least 50% of the Muslims surveyed rejected evolution (Iraq 67%, Tajikistan 55%, Indonesia 55%, Afghanistan 62%). Countries with relatively low rates of [[Islamic views on evolution|disbelief in evolution]] (i.e. agreeing to the statement &quot;humans and other living things have always existed in present form&quot;) include Lebanon (21%), Albania (24%), Kazakhstan (16%).&lt;ref&gt;{{Cite journal|url=http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&amp;aid=10052937&amp;fulltextType=RA&amp;fileId=S0007087415000618|title=The British Journal for the History of Science V48:4|journal=The British Journal for the History of Science |date=December 2015 |volume=48 |issue=4 |pages=565–582 |publisher=Cambridge University Press|doi=10.1017/S0007087415000618 |last1=Bilgili |first1=Alper |pmid=26337528 }}&lt;/ref&gt;

As of 2018, three Muslim scientists have won a Nobel Prize for science ([[Abdus Salam]] from Pakistan in physics, [[Ahmed Zewail]] from Egypt and [[Aziz Sancar]] from Turkey in Chemistry). According to [[Mustafa Akyol]], the relative lack of Muslim [[List of Nobel laureates|Nobel laureates]] in sciences per capita can be attributed to more insular interpretations of the religion than in the golden age of Islamic discovery and development, when Islamic society and intellectuals were more open to foreign ideas.&lt;ref&gt;{{cite news|title=Why Muslims have only few Nobel Prizes |url=http://www.hurriyetdailynews.com/why-muslims-have-only-few-nobel-prizes.aspx?pageID=449&amp;nID=52473&amp;NewsCatID=411|access-date=21 October 2014|work=[[Hurriyet]]|date=14 August 2013}}&lt;/ref&gt; [[Ahmed Zewail]] who won the 1999 [[Nobel Prize in Chemistry]] and is known as the father of [[femtochemistry]] said that &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Dr Ahmed Zewail &quot;There is nothing fundamental in Islam against science.&quot;|date=15 March 2017 |url=https://rahyafteha.ir/en/1602/dr-ahmed-zewail-nothing-fundamental-islam-science/}}&lt;/ref&gt;

====Conflict with religion====
The conflicts between Islam and science can become quite complicated. It has been argued that &quot;Muslims must be able to maintain the traditional Islamic intellectual space for the legitimate continuation of the Islamic view of the nature of reality to which Islamic ethics corresponds, without denying the legitimacy of modern science within their own confines&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt; While the natural sciences have not been &quot;fully institutionalized&quot; in predominantly Islamic countries, engineering is considered an applied science that can function in conjunction with religion, and it is one of the most popular career choices of Middle Eastern students.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Huff |first1=Toby |title=Science, Religion, and Society: Islam and Science |date=2007 |publisher=M.E. Sharpe |location=Armonk, New York}}&lt;/ref&gt; Islamic scholar [[Abu Ammaar Yasir Qadhi]] has noted that important technological innovations—once &quot;considered to be bizarre, strange, [[haram]] (religiously forbidden), [[bidʻah]] (innovation), against the tradition&quot; in the Muslim world, were later accepted as &quot;standard&quot;.

An issue for accepting scientific knowledge rises from the supposed origin: For Muslims, knowledge comes from God, not from human definition of forms of knowledge. An example of this in the Islamic world is that of modern physics, which is considered to be Western instead of an international study. Islamic values claim that &quot;knowledge of reality [is] based not on reason alone, but also on revelation and inspiration&quot;.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{cite book |last1=Clayton |first1=Philip |last2=Nasr |first2=Seyyed |title=The Oxford Handbook of Religion and Science: Islam and Science |date=2006 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York}}&lt;/ref&gt;

A passage in the Quran encourages congruency with the truth attained by modern science: &quot;hence they should be both in agreement and concordant with the findings of modern science&quot;.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University Press |location=Oxford, New York |isbn=978-0-19-532-820-2 |page=168}}&lt;/ref&gt; This passage was used more often during the time where &quot;modern science&quot; was full of different discoveries. However, many scientific thinkers through the Islamic word still take this passage to heart when it comes to their work. There are also some strong believers that modern viewpoints, such as social Darwinism, challenged all medieval world views, including that of Islam. Some did not even want to be affiliated with modern science, and thought it was just an outside look into Islam.&lt;ref name=&quot;Oxford University Press&quot;/&gt; Many followers tend to see problems regarding the integration of Islam with science, and there are many that still stand by the viewpoints of [[Ahmad ibn Hanbal]], that the pursuit of science is still the pursuit of knowledge:

&lt;blockquote&gt;One of the main reasons the Muslim world was held behind when Europe continued its ascent was that the printing press was banned. And there was a time when the [[Ottoman Empire|Ottoman]] Sultan issued a decree that anybody caught with a printing press shall be executed for heresy, and anybody who owns a printed book shall basically be thrown into jail. And for 350 years when Europe is printing, when [[René Descartes|[René] Descartes]] is printing, when [[Galileo Galilei|Galileo]] is printing, when [[Isaac Newton|[Isaac] Newton]] is printing, the only way you can get a copy of any book in the Arab world is to go and hand write it yourself.&lt;ref name=printing-press&gt;Yasir Qadhi on video clip linked to Twitter by Abdullah Sameer {{cite web |url=https://twitter.com/abdullahadam/status/1298318437882765317 |author=Yasir Qadhi |time=12:56 PM |date=25 August 2020 |title=Abdullah Sameer |access-date=28 August 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

The reluctance of the Muslim world to embrace science is manifest in the disproportionately small amount of scientific output, as measured by citations of articles published in internationally circulating science journals, annual expenditures on research and development, and numbers of research scientists and engineers.&lt;ref&gt;Abdus Salam, ''Ideals and Realities: Selected Essays of Abdus Salam'' (Philadelphia: World Scientific, 1987), {{p.|109}}.&lt;/ref&gt; Concerns have been raised that the contemporary Muslim world suffers from scientific illiteracy.&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt; Skepticism of science among some Muslims is reflected in issues such as the resistance in Muslim northern Nigeria to [[polio]] [[inoculation]], which some believe is &quot;an imaginary thing created in the [[Western world|West]] or it is a ploy to get us to submit to this evil agenda.&quot;&lt;ref&gt;Nafiu Baba Ahmed, Secretary General of the Supreme Council for [[Sharia]] in Nigeria, telling the [[BBC]] his opinion of polio and vaccination. In northern Nigeria &quot;more than 50% of the children have never been vaccinated against polio&quot;, and as of 2006 where more than half the world's polio victims live. [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/4862012.stm Nigeria's struggle to beat polio, BBC News, 31 March 20]&lt;/ref&gt; In [[Pakistan]], a small number of post-graduate physics students have been known to blame [[earthquakes]] on &quot;sinfulness, moral laxity, deviation from the Islamic true path&quot;, while &quot;only a couple of muffled voices supported the scientific view that earthquakes are a natural phenomenon unaffected by human activity.&quot;&lt;ref name=Hoodbhoy-2006 /&gt;

In the early twentieth century, Iranian Shia ''[[Ulama]]''{{who|date=February 2023}} forbade the learning of foreign languages and the dissection of human bodies in the medical school in Iran.&lt;ref&gt;Mackey, ''The Iranians : Persia, Islam and the Soul of a Nation'', 1996, {{p.|179}}.&lt;/ref&gt; On the other hand, contrary to the current cliché concerning the opposition of the Imamate Shiite ''Ulama'' to modern astronomy in the nineteenth century, there is no evidence showing their literal or explicit objection to modern astronomy based on Islamic doctrines. They showed themselves the advocates of modern astronomy with the publication of [[Hibatuddin Shahrestani|Hibat al-Dīn Shahristānī]]'s ''al-Islām wa al-Hayʾa'' (''Islam and Astronomy'') in 1910. After that, Shia ulama not only were not against the modern astronomy but also believed that the Quran and Islamic hadiths admit it.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Gamini |first1=Amir Mohammad |title=Imamate Shiite Ulama and the Modern Astronomy in Qajar Period |journal=Tarikh-e Elm |date=23 August 2018 |volume=16 |issue=1 |pages=65–93 |doi=10.22059/jihs.2019.288941.371519 |url=https://jihs.ut.ac.ir/article_72849.html |issn=1735-0573}}&lt;/ref&gt;

During the twentieth century, the Islamic world introduction to modern science was facilitated by the expansion of educational systems. For example, in 1900 and 1925, [[Istanbul]] and [[Cairo]] opened universities. In these universities, new concerns have emerged among the students. One major issue was naturalism and social Darwinism, which challenged some beliefs. On the other hand, there were efforts to harmonize science with Islam. An example is the nineteenth-century study of Kudsî of Baku, who made connections between his discoveries in astronomy and what he knew from the Quran. These included &quot;the creation of the universe and the beginning of like; in the second part, with doomsday and the end of the world; and the third was the resurrection after death&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Brooke |first1=John |last2=İhsanoğlu |first2=Ekmeleddin |title=Science and Religion Around the World: Modern Islam |date=2011 |publisher=Oxford University press}}&lt;/ref&gt;

===== Late Ottoman Empire and Turkey =====
[[Ahmet Hamdi Akseki]], supported by the [[Diyanet|official institute for religious affairs in Turkey]] (Diyanet), published various articles about the creation of humanity. He emphazises that the purpose of the Quran is to offer parables and moral lessons, not offering scientific data or accounts of history. To demonstrate the ambiguity of the Islamic tradition in regards to the Earth's age he brings forth several narratives embedded in Islamic exegesis.

First, he recounts several narratives about creatures preceding the creation of Adam. Such species include ''hinn'', ''binn'', ''timm'', ''rimm''. A second one adds the belief that, before God has created Adam, thirty previous races were created, each with a gap of thousand years in between. During that time, the earth has been empty, until a new creation began to be formed. Lastly, he offers a dialogue between the Andalusian scholar [[ibn Arabi]] and a strange man: &lt;blockquote&gt;During his visit to Mecca, he came across a person in strange cloths. When he asked the identity of the strange man, the man said: &quot;I am from your ancient ancestors. I died forty thousand years ago!&quot; Bewildered by this response, Ibn al-‘Arabı¯ asked, &quot;What are you talking about? Books narrate that Adam was created about six thousand years ago.&quot; The man replied &quot;What Adam are you talking about? Beware of the fact that there were a hundred thousand Adams before Adam, your ancestor.&quot;&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt; The latter, so Akseki, underlines that the idea of [[Young Earth creationism]] is a challenge of the [[Judeo-Christianity|Judeo-Christian tradition]]. He admits that material of a young earth does exists among Muslim commentators, as in the case of ibn Arabi himself, but these are used as supplementary materials borrowed from [[Israʼiliyyat|Jewish sources]] (''Isra'iliyyat'') and are not part of the Islamic canon.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Süleyman Ateş]], who was president of the [[Directorate of Religious Affairs]] in 1976-1978 and issued a tafsir (Interpretation of the Quran), employed similar arguments to that of Aksesi, while using references to Quranic verses to support his arguments.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; Pointing at 32:7, stating &quot;He began the creation of man from clay.&quot;, he points out that humanity was not, in contrast to the Biblical interpretation, created an instant, but emerged as a process.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt; To further support his argument to be in line with Islamic tradition, rather than a secular one, he looked at the Islamic heritage of previous scholars evoking the idea of an evolutionary process, such as the 9th century theologian [[Jahiz]] and the 18th century Turkish scholar [[İbrahim Hakkı Erzurumi]], both utilized as references of pre-Darwinian accounts of evolution.&lt;ref&gt;Kaya, Veysel. &quot;Can the Quran support Darwin? an evolutionist approach by two Turkish scholars after the foundation of the Turkish Republic.&quot; The Muslim World 102.2 (2012): 357-370.&lt;/ref&gt;

[[Hasan Karacadağ]] in his movie [[Semum]], features the trope of conflict between science and religion.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; When the victim of the movie (Canan) is possessed by a demon, her husband brings her to a psychiatrist (Oğuz) and later to an excorcist (Hoca). A discussion starts between them, those practise is more beneficial to help Canan. While the psychiatrist symbolizes an [[antitheism|anti-theistic attitude]], Hoca represents a [[Mumin|most faithful believer]]. The psychiatrist calls the Hoca a charlatan and dismisses his belief-system entire, while the Hoca affirms the validity of science, but asserts that science is limited to the knowable world, thus impotent in supernatural matters (i.e. the &quot;unknown&quot;). The Hoca, by his reconciling approach, is depicted as superior, when the demonic cause of Canan's illness is shown. Yet, the film makes clear that the psychiatrist does not fail on behalf of being a scientist, but by his anti-theistism.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt; Exercised properly, science and religion would go hand in hand. When the director was asked if he himself believes in the existence of demons, he said that in such a &quot;chaotic space&quot; it is unlikely that humans are alone. His popular cultural depiction of demons might be seen as a representation of what lies beyond the limits of science, Islam being a tool to guide people to the unknown and unexplainable.&lt;ref&gt;Erdağı, D. Evil in Turkish Muslim horror film: the demonic in “Semum”. SN Soc Sci 4, 27 (2024). https://doi.org/10.1007/s43545-024-00832-w&lt;/ref&gt;

===== Islamist movements =====
Islamist author [[Muhammad Qutb]] (brother, and promoter, of [[Sayyid Qutb]]) in his influential book ''Islam, the misunderstood religion'', states that &quot;science is a powerful instrument&quot; to increase human knowledge but has become a &quot;corrupting influence on men's thoughts and feelings&quot; for much of the world's population, steering them away from &quot;the Right Path&quot;.  As an example, he gives the scientific community's disapproval of claims of [[telepathy]], when he claims that it is documented in hadith that [[Umar|Caliph Umar]] prevented commander Sariah from being ambushed by communicating with him telepathically.&lt;ref name=&quot;M_Qutb_2000-9-10&quot;&gt;{{cite book |last1=Qutb |first1=Muhammad |title=Islam the Misunderstood Religion |date=2000 |publisher=Markazi Maktaba Islami |pages=9–10 |url=https://archive.org/details/IslamTheMisunderstoodReligion.pdf/mode/2up |access-date=14 April 2020}}&lt;/ref&gt; Muslim scientists and scholars have subsequently developed a spectrum of viewpoints on the place of scientific learning within the context of Islam.&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein&quot;/&gt;

Until the 1960s, Saudi Sunni ulama opposed any attempts at modernisation, considering them as innovations (''bidah''). They opposed the spread of electricity, radios, and TVs. As recently as 2015, Sheikh Bandar al-Khaibari rejected the fact that the Earth orbits the Sun, instead claiming that the Earth is &quot;stationary and does not move&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://english.alarabiya.net/amp/variety/2015/02/16/Saudi-cleric-Sun-revolves-around-stationary-Earth | title=Saudi cleric rejects that Earth revolves around the Sun }}&lt;/ref&gt; In Afghanistan, Sunni [[Taliban]] have turned secular schools into Islamic [[madrasa]]s, valuing religious studies over modern science.&lt;ref&gt;{{cite web | url=https://www.rferl.org/a/taliban-secular-schools-converted-madrasahs-education/31914672.html | title='War on Education': Taliban Converting Secular Schools into Religious Seminaries }}&lt;/ref&gt;

==سائنس ۽ قرآن==
ڪيترائي مسلمان ان ڳالهه تي متفق آهن ته سائنس جي ڄاڻ هڪ مذهبي قابليت جو عمل آهي، جيتوڻيڪ مسلمانن جو اجتماعي فرض آهي. ايم شمشير علي جي مطابق، قرآن مجيد ۾ 750 جي لڳ ڀڳ آيتون آهن، جن ۾ فطرتي واقعن جو ذڪر آهي. انسائيڪلوپيڊيا آف قرآن جي مطابق، قرآن جون ڪيتريون ئي آيتون انسان کي فطرت جو مطالعو ڪرڻ لاءِ چون ٿيون، ۽ ان جو مطلب سائنسي تحقيق ۽ سچائي جي تحقيق جي ترغيب ڏيڻ لاءِ ڪيو ويو آهي. ڪجھ شامل آھن، 
 ”سڄي زمين ۾ سير ڪريو ۽ ڏسو ته ڪيئن زندگي پيدا ڪري ٿو“ (ق 29:20)، 

 ”ڏسو، آسمانن ۽ زمين جي پيدائش ۽ رات ۽ ڏينھن جي ڦيرڦار ۾ بيشڪ عقل وارن لاءِ نشانيون آھن&quot; (ق 3: 190) 

محمد هاشم ڪمالي چيو آهي ته ”سائنسي مشاهدو، تجرباتي علم ۽ عقليت“ اهي بنيادي اوزار آهن جن جي مدد سان انسان قرآن ۾ بيان ڪيل مقصدن کي حاصل ڪري سگهي ٿو. ضياءُ الدين سردار دليل ڏئي ٿو ته مسلمانن جديد سائنس جا بنياد وڌا، ”قرآن جي بار بار ڪيل مطالبن کي اجاگر ڪري قدرتي رجحان جو مشاهدو ڪرڻ ۽ ان تي غور ڪرڻ“. فزڪسدان عبدالسلام جو خيال هو ته اسلام ۽ انهن دريافتن ۾ ڪو به تضاد نه آهي جيڪي سائنس انسانيت کي فطرت ۽ ڪائنات بابت ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿي. ۽ اهو ته قرآن ۽ اسلامي روح جو مطالعو ۽ عقلي فڪر غير معمولي تمدن جي ترقي جو ذريعو هو. سلام خاص طور تي ابن الهيثم ۽ البيروني جي ڪم کي نمايان ڪري ٿو، جيئن تجرباتي نظريي جي علمبردارن، جن تجرباتي انداز متعارف ڪرايو، ارسطوءَ جي اثر کان هٽي ڪري، جديد سائنس کي جنم ڏنو.

==پڻ ڏسو==
* [[ابن سينا|بو علي سينا]]
* [[جديد اسلامي فلسفو]] 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikiquote|Qur'an on science}}
&lt;!-- These can be turned into references if addressed by specific passages --&gt;
* [http://islam-science.net/ Islam &amp; Science]
* [http://ptonline.aip.org/journals/doc/PHTOAD-ft/vol_60/iss_8/49_1.shtml Science and the Islamic world—The quest for rapprochement] by [[Pervez Hoodbhoy]].
* [https://web.archive.org/web/20081207232713/http://www.islamonline.net/english/Contemporary/2002/05/article21.shtml Islamic Science] by [[Ziauddin Sardar]] (2002).
* [http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc Can Science Dispense With Religion?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160529080309/http://www.csc.twu.ca/byl/golshani.doc |date=2016-05-29 }} by Mehdi Golshani.
* [http://www.findarticles.com/p/articles/mi_m0QYQ/is_1_1/ai_n6145347 Islam, science and Muslims] by Seyyed Hossein Nasr.
* [http://www.cis-ca.org/index.php Center for Islam and Science] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161203001450/http://www.cis-ca.org/index.php |date=2016-12-03 }}
* [http://www.muslimheritage.com/ Explore Islamic achievements and contributions to science]
* [http://www.scq.ubc.ca/is-there-such-a-thing-as-islamic-science-the-influence-of-islam-on-the-world-of-science/ Is There Such A Thing As Islamic Science? The Influence Of Islam On The World Of Science]
* [https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?sec=technology&amp;res=9802E4D91730F933A05753C1A9679C8B63 How Islam Won, and Lost, the Lead in Science]
* [http://iht.com/articles/2007/07/14/africa/14doctors-web.php Radicalism among Muslim professionals worries many]

{{Authority control}}
[[زمرو:اسلام ۽ سائنس]]
[[زمرو:سائنسي مضمون]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل تڪرار]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>21t3azge72mq3ggrhxjmgqaj6zh16bw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>راجر بيڪن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79832</id>
    <revision>
      <id>320101</id>
      <parentid>306372</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:43:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320101</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7136" sha1="48mvrb5xsicu0wi22s8m8ufl8xvxv5b" xml:space="preserve">{{Short description|Medieval English polymath, philosopher and friar}}
{{distinguish|فرانسس بيڪن}}
{{Infobox philosopher
| region           = مغربي فلسفو
| era              = وچين دور جو فلسفو
| name             = راجر بيڪن&lt;br&gt;Roger Bacon
| honorific_suffix = {{post-nominals|list=[[Order of Friars Minor|OFM]]}}
| image            = Roger-bacon-statue.jpg
| caption          = آڪسفورڊ يونيورسٽي جي ميوزيم آف نيچرل هسٽري ۾ راجر بيڪن جو مجسمو
| other_names      = ''Doctor Mirabilis'' (ڊاڪٽر ميرابلس)
| birth_date       = {{circa|lk=no|1219/20}}
| birth_place      = الچيسٽر جي ويجهو، سمرسيٽ، [[انگلينڊ]]
| death_date       = {{circa|lk=no|1292}}{{sfnp|''Encyclopædia Britannica''|1878|p=220}}{{sfnp|''Oxford Dictionary of National Biography''|2004}} (اٽڪل 72 سالن جي عمر ۾)
| death_place      = [[آڪسفورڊ]] جي ويجهو، [[آڪسفورڊ شائر]]، انگلينڊ
| alma_mater       = [[آڪسفورڊ يونيورسٽي]]
| nationality      = انگريز
| school_tradition = اسڪالرزم
| main_interests   = [[مذهب|اللهيات]]، [[فطري فلسفو]]، [[فطرتي سائنس]]، [[ڪيميا]]، [[حياتيات]]، [[انجنيئرڱ]]، [[رياضي]]  ۽ [[فلڪيات]]
| notable_ideas    = تجرباتي سائنس
|honorific_prefix=ريوريند&lt;br&gt;The Reverend}}
'''راجر بيڪن''' OFM &lt;ref&gt;[http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/bacon &quot;Bacon&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180615032613/http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/bacon|date=15 June 2018}} entry in ''[[Collins English Dictionary]]''.&lt;/ref&gt; (لاطيني: &lt;small&gt;Rogerius Baconus؛&lt;/small&gt; &lt;small&gt;&lt;sub&gt;1219-1292&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;)، جيڪو پڻ علمي اعزاز ڊاڪٽر ميرابيلس (Doctor Mirabilis) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ پوليميٿ، قرون وسطي جو انگريز فلسفي، سائنسدان، اللهيات جو ماهر ۽ فرانسسڪن پادري هو، جيڪو فڪري طور تي، تجربي جي ذريعي فطرت جي مطالعي تي زور ڏنو. راجر بيڪن کي قرون وسطيٰ جي عظيم پوليميٿن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي، هن پنهنجي ڪيٿولڪ عقيدي ۽ سائنسي سوچ کي ڳنڍيو.

شروعاتي جديد دور ۾، هن کي هڪ جادوگر سمجهيو ويندو هو ۽ خاص طور تي هن جي ميڪانياتي يا نيورومانٽڪ ڪانسي ٿيل سر جي ڪهاڻي لاء مشهور هو. هن کي، هن جي استاد رابرٽ گروسسٽسٽ سان گڏ، جديد سائنسي طريقي جي ابتدائي يورپي وڪيلن مان هڪ طور تسليم ڪيو ويو آهي. بيڪن [[ابن ھيثم|ابن الهيثم (الهزين)]] جي تجرباتي طريقي کي [[ارسطو]] سان منسوب ڪيل نصوص جي مشاهدن تي لاڳو ڪيو. بيڪن تجرباتي جاچ جي اهميت کي تڏهن دريافت ڪيو جڏهن هن حاصل ڪيل نتيجا انهن کان مختلف هئا جن جي اڳڪٿي ارسطو ڪري ها.{{sfnp|Ackerman|1978|p=119}}

هن جي لساني ڪم کي عالمگير گرامر جي شروعاتي نمائش لاءِ پيش ڪيو ويو آهي ۽ 21هين صدي جي ٻيهر جائزي تي زور ڏنو ويو آهي ته بيڪن بنيادي طور تي هڪ قرون وسطي وارو مفڪر هو، هن جي &quot;تجرباتي&quot; علم جو گهڻو حصو اسڪالر روايت جي ڪتابن مان حاصل ڪيو ويو.{{sfnp|''MSTM''|2005}} هو، تنهن هوندي به، جزوي طور تي [[وچون دور|وچولي دور]] جي يونيورسٽين جي نصاب جي نظرثاني جو ذميوار آهي، جنهن ۾ روايتي کواڊريويم ۾ [[بصريات]] جو اضافو ڏٺو ويو.{{sfnp|''Stanford Encyclopedia of Philosophy''|2013|loc=§1}}

بيڪن جو وڏو ڪم، &quot;اوپس ميجس&quot; (Opus Majus)، پوپ جي درخواست تي 1267ع ۾ روم ۾ پوپ ڪليمينٽ IV ڏانهن موڪليو ويو. جيتوڻيڪ گن پاؤڊر پهريون ڀيرو، چين ۾ ايجاد ڪيو ويو ۽ بيان ڪيو ويو آهي، بيڪن يورپ ۾ پهريون شخص هو جنهن پنهنجي گن پاؤڊر فارمولا کي رڪارڊ ڪرايو.

==سوانح عمري==
==ڪم== 
==ورثو==
==مشهور ثقافت ۾==
==پڻ ڏسو==
* [[ڊيڪارٽ]]

==خارجي لنڪ==
{{commons category}}
{{wikiquote}}
*
* [http://www.bbc.co.uk/programmes/b08m8z2w &quot;Roger Bacon&quot; – In Our Time 2017]
* [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=79&amp;letter=B 1901–1906 Jewish Encyclopedia: Bacon, Roger]
* [https://web.archive.org/web/20070714015552/http://mathdl.maa.org/convergence/1/?pa=quote&amp;sa=browseQuotesFrontEnd&amp;sortLetter=b Roger Bacon Quotes] at [http://mathdl.maa.org/convergence/1/ Convergence]
* [http://www.fordham.edu/halsall/source/bacon2.html Roger Bacon: On Experimental Science, 1268]
* [http://www.levity.com/alchemy/rbacon.html Brehm, Edmund A., &quot;Roger Bacon's Place in the History of Alchemy&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221122094558/http://www.levity.com/alchemy/rbacon.html |date=2022-11-22 }}
* {{cite encyclopedia |url=http://www.britannica.com/biography/Roger-Bacon |title=Roger-Bacon |encyclopedia=Britannica Encyclopedia|date=January 2024 }}
* [https://i.pinimg.com/736x/e2/ba/0e/e2ba0e78be05d6431464050bb5609867--medieval-philosophy-roger-bacon.jpg classic wood engraving of Roger Bacon's visage, appears in Munson and Taylor's &quot;Jane's History of Aviation&quot; c.1972]

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Bacon, Roger}}
[[Category:1220 births]]
[[Category:1292 deaths]]
[[Category:13th-century alchemists]]
[[Category:13th-century astrologers]]
[[Category:13th-century astronomers]]
[[Category:13th-century English Roman Catholic theologians]]
[[Category:13th-century writers in Latin]]
[[Category:13th-century English mathematicians]]
[[Category:13th-century philosophers]]
[[Category:13th-century English scientists]]
[[Category:13th-century translators]]
[[Category:Alumni of the University of Oxford]]
[[Category:Catholic clergy scientists]]
[[Category:Catholic philosophers]]
[[Category:Christian Hebraists]]
[[Category:Empiricists]]
[[Category:English alchemists]]
[[Category:Medieval English astrologers]]
[[Category:English Friars Minor]]
[[Category:English music theorists]]
[[Category:English philosophers]]
[[Category:English translators]]
[[Category:Grammarians of Latin]]
[[Category:Medieval Arabists]]
[[Category:Medieval English astronomers]]
[[Category:Medieval occultists]]
[[Category:Medieval orientalists]]
[[Category:Metaphysicians]]
[[Category:Natural philosophers]]
[[Category:People from Ilchester, Somerset]]
[[Category:Philosophers of language]]
[[Category:Philosophers of literature]]
[[Category:Philosophers of mind]]
[[Category:Philosophers of science]]
[[Category:Scholastic philosophers]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>48mvrb5xsicu0wi22s8m8ufl8xvxv5b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320102</id>
      <parentid>320101</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:47:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320102</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7196" sha1="g62aezr8zskutlgxps2mj9ehrdhhqe4" xml:space="preserve">{{Short description|Medieval English polymath, philosopher and friar}}
{{distinguish|فرانسس بيڪن}}
{{Infobox philosopher
| region           = مغربي فلسفو
| era              = وچين دور جو فلسفو
| name             = راجر بيڪن&lt;br&gt;Roger Bacon
| honorific_suffix = {{post-nominals|list=[[Order of Friars Minor|OFM]]}}
| image            = Roger-bacon-statue.jpg
| caption          = آڪسفورڊ يونيورسٽي جي ميوزيم آف نيچرل هسٽري ۾ راجر بيڪن جو مجسمو
| other_names      = ''Doctor Mirabilis'' (ڊاڪٽر ميرابلس)
| birth_date       = {{circa|lk=no|1219/20}}
| birth_place      = الچيسٽر جي ويجهو، سمرسيٽ، [[انگلينڊ]]
| death_date       = {{circa|lk=no|1292}}{{sfnp|''Encyclopædia Britannica''|1878|p=220}}{{sfnp|''Oxford Dictionary of National Biography''|2004}} (اٽڪل 72 سالن جي عمر ۾)
| death_place      = [[آڪسفورڊ]] جي ويجهو، [[آڪسفورڊ شائر]]، انگلينڊ
| alma_mater       = [[آڪسفورڊ يونيورسٽي]]
| nationality      = انگريز
| school_tradition = اسڪالرزم
| main_interests   = [[مذهب|اللهيات]]، [[فطري فلسفو]]، [[فطرتي سائنس]]، [[ڪيميا]]، [[حياتيات]]، [[انجنيئرڱ]]، [[رياضي]]  ۽ [[فلڪيات]]
| notable_ideas    = تجرباتي سائنس
|honorific_prefix=ريوريند&lt;br&gt;The Reverend}}
'''راجر بيڪن''' OFM &lt;ref&gt;[http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/bacon &quot;Bacon&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180615032613/http://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/bacon|date=15 June 2018}} entry in ''[[Collins English Dictionary]]''.&lt;/ref&gt; (لاطيني: &lt;small&gt;Rogerius Baconus؛&lt;/small&gt; &lt;small&gt;&lt;sub&gt;1219-1292&lt;/sub&gt;&lt;/small&gt;)، جيڪو پڻ علمي اعزاز ڊاڪٽر ميرابيلس (Doctor Mirabilis) جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو، هڪ پوليميٿ، قرون وسطي جو انگريز فلسفي، سائنسدان، اللهيات جو ماهر ۽ فرانسسڪن پادري هو، جيڪو فڪري طور تي، تجربي جي ذريعي فطرت جي مطالعي تي زور ڏنو. راجر بيڪن کي قرون وسطيٰ جي عظيم پوليميٿن مان هڪ سمجهيو ويندو آهي، هن پنهنجي ڪيٿولڪ عقيدي ۽ سائنسي سوچ کي ڳنڍيو.

شروعاتي جديد دور ۾، هن کي هڪ جادوگر سمجهيو ويندو هو ۽ خاص طور تي هن جي ميڪانياتي يا نيورومانٽڪ ڪانسي ٿيل سر جي ڪهاڻي لاء مشهور هو. هن کي، هن جي استاد رابرٽ گروسسٽسٽ سان گڏ، جديد سائنسي طريقي جي ابتدائي يورپي وڪيلن مان هڪ طور تسليم ڪيو ويو آهي. بيڪن [[ابن ھيثم|ابن الهيثم (الهزين)]] جي تجرباتي طريقي کي [[ارسطو]] سان منسوب ڪيل نصوص جي مشاهدن تي لاڳو ڪيو. بيڪن تجرباتي جاچ جي اهميت کي تڏهن دريافت ڪيو جڏهن هن حاصل ڪيل نتيجا انهن کان مختلف هئا جن جي اڳڪٿي ارسطو ڪري ها.{{sfnp|Ackerman|1978|p=119}}

هن جي لساني ڪم کي عالمگير گرامر جي شروعاتي نمائش لاءِ پيش ڪيو ويو آهي ۽ 21هين صدي جي ٻيهر جائزي تي زور ڏنو ويو آهي ته بيڪن بنيادي طور تي هڪ قرون وسطي وارو مفڪر هو، هن جي &quot;تجرباتي&quot; علم جو گهڻو حصو اسڪالر روايت جي ڪتابن مان حاصل ڪيو ويو.{{sfnp|''MSTM''|2005}} هو، تنهن هوندي به، جزوي طور تي [[وچون دور|وچولي دور]] جي يونيورسٽين جي نصاب جي نظرثاني جو ذميوار آهي، جنهن ۾ روايتي کواڊريويم ۾ [[بصريات]] جو اضافو ڏٺو ويو.{{sfnp|''Stanford Encyclopedia of Philosophy''|2013|loc=§1}}

بيڪن جو وڏو ڪم، &quot;اوپس ميجس&quot; (Opus Majus)، پوپ جي درخواست تي 1267ع ۾ روم ۾ پوپ ڪليمينٽ IV ڏانهن موڪليو ويو. جيتوڻيڪ گن پاؤڊر پهريون ڀيرو، چين ۾ ايجاد ڪيو ويو ۽ بيان ڪيو ويو آهي، بيڪن يورپ ۾ پهريون شخص هو جنهن پنهنجي گن پاؤڊر فارمولا کي رڪارڊ ڪرايو.

==سوانح عمري==
==ڪم== 
==ورثو==
==مشهور ثقافت ۾==
==پڻ ڏسو==
* [[ڊيڪارٽ]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{commons category}}
{{wikiquote}}
*
[http://www.bbc.co.uk/programmes/b08m8z2w &quot;Roger Bacon&quot; – In Our Time 2017]
* [http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=79&amp;letter=B 1901–1906 Jewish Encyclopedia: Bacon, Roger]
* [https://web.archive.org/web/20070714015552/http://mathdl.maa.org/convergence/1/?pa=quote&amp;sa=browseQuotesFrontEnd&amp;sortLetter=b Roger Bacon Quotes] at [http://mathdl.maa.org/convergence/1/ Convergence]
* [http://www.fordham.edu/halsall/source/bacon2.html Roger Bacon: On Experimental Science, 1268]
* [http://www.levity.com/alchemy/rbacon.html Brehm, Edmund A., &quot;Roger Bacon's Place in the History of Alchemy&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221122094558/http://www.levity.com/alchemy/rbacon.html |date=2022-11-22 }}
* {{cite encyclopedia |url=http://www.britannica.com/biography/Roger-Bacon |title=Roger-Bacon |encyclopedia=Britannica Encyclopedia|date=January 2024 }}
* [https://i.pinimg.com/736x/e2/ba/0e/e2ba0e78be05d6431464050bb5609867--medieval-philosophy-roger-bacon.jpg classic wood engraving of Roger Bacon's visage, appears in Munson and Taylor's &quot;Jane's History of Aviation&quot; c.1972]

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Bacon, Roger}}
[[زمرو:فلسفي]]
[[زمرو:سائنسدان]]
[[Category:1220 births]]
[[Category:1292 deaths]]
[[Category:13th-century alchemists]]
[[Category:13th-century astrologers]]
[[Category:13th-century astronomers]]
[[Category:13th-century English Roman Catholic theologians]]
[[Category:13th-century writers in Latin]]
[[Category:13th-century English mathematicians]]
[[Category:13th-century philosophers]]
[[Category:13th-century English scientists]]
[[Category:13th-century translators]]
[[Category:Alumni of the University of Oxford]]
[[Category:Catholic clergy scientists]]
[[Category:Catholic philosophers]]
[[Category:Christian Hebraists]]
[[Category:Empiricists]]
[[Category:English alchemists]]
[[Category:Medieval English astrologers]]
[[Category:English Friars Minor]]
[[Category:English music theorists]]
[[Category:English philosophers]]
[[Category:English translators]]
[[Category:Grammarians of Latin]]
[[Category:Medieval Arabists]]
[[Category:Medieval English astronomers]]
[[Category:Medieval occultists]]
[[Category:Medieval orientalists]]
[[Category:Metaphysicians]]
[[Category:Natural philosophers]]
[[Category:People from Ilchester, Somerset]]
[[Category:Philosophers of language]]
[[Category:Philosophers of literature]]
[[Category:Philosophers of mind]]
[[Category:Philosophers of science]]
[[Category:Scholastic philosophers]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>g62aezr8zskutlgxps2mj9ehrdhhqe4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نامياتي ڪيميا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79842</id>
    <revision>
      <id>320023</id>
      <parentid>316925</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:33:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320023</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6713" sha1="n2ix7tq0msnc4m7npfv8lfbahec08d9" xml:space="preserve">{{Short description|Subdiscipline of chemistry, focusing on carbon compounds}}
{{multiple image
 | total_width = 500
 | footer = هڪ نامياتي مرڪب جي ٽن نمائندگي، 5α-ڊاء هائيڊرو پروجيسٽيرون (5α-DHP)، هڪ اسٽيرروئڊ هارمون. رنگ ڏيکاريندڙ ماليڪيولن لاءِ، ڪاربن ائٽم ڪاري رنگ ۾، هائيڊروجن ائٽم سرمائي رنگ ۾ ۽ آڪسيجن ائٽم ڳاڙهي رنگ ۾ آهن. لڪير-زاويه جي نمائندگي ۾، ڪاربان جوهر هڪ لڪير جي هر ٽرمينس ۽ ڪيترن ئي لائينن جي ويڪر تي لاڳو ٿيل آهن ۽ هائيڊروجن ايٽم باقي گهربل ويلنسز (4 تائين) ڀرڻ لاء لاڳو ڪيا ويا آهن.
 | image1 = 5-alpha-dihydroprogesterone.png
 | height1 = 200
 | caption1 = لڪير-زاويو نمائندگي
 | image2 = 5alpha-Dihydroprogesterone 3D ball.png
 | height2 = 145
 | caption2 = بال ۽ اسٽڪ جي نمائندگي
 | image3 = 5alpha-Dihydroprogesterone 3D spacefill.png
 | height3 = 91
 | caption3 = جگهه ڀرڻ جي نمائندگي
}}
'''نامياتي ڪيميا''' (Organic Chemistry) [[علم ڪيميا]] جي اندر هڪ ذيلي نظم آهي جنهن ۾ نامياتي مرڪبن ۽ نامياتي مواد، يعني مادو ان جي مختلف شڪلن ۾ جنهن ۾ [[ڪاربن]] ايٽم شامل آهن، جي ساخت، خاصيت ۽ رد عمل جو سائنسي مطالعو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-152&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt; ڍانچي جو مطالعو انهن جي ساخت جي فارمولا کي طئي ڪري ٿو. خاصيتن جي مطالعي ۾ طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتون شامل آهن ۽ ڪيميائي رد عمل جي تشخيص انهن جي رويي کي سمجهڻ لاء ڪئي ۾ اچي ٿي. نامياتي رد عمل جي مطالعي ۾ قدرتي شين، دوائن ۽ پوليمر جي ڪيميائي ٺهڪندڙ ۽ ليبارٽري ۾ انفرادي نامياتي ماليڪيولن جو مطالعو ۽ نظرياتي (سيليڪو ۾) مطالعو شامل آهي.

نامياتي ڪيميا ۾ اڀياس ڪيل ڪيميائي شين جي حد ۾ شامل آهن هائڊرو ڪاربن (مرکب جن ۾ صرف ڪاربن ۽ هائيڊروجن شامل آهن) ۽ گڏوگڏ ڪاربن تي ٻڌل مرکبات، پر ان سان گڏ ٻيا عنصر شامل آهن،&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-15&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Elschenbroich, C. (2006) ''Organometallics'' 3rd Ed., Wiley-VCH&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Morrison, Robert T.; Boyd, Robert N. and Boyd, Robert K. (1992) ''Organic Chemistry'', 6th ed., Benjamin Cummings. {{ISBN|978-0136436690}}.&lt;/ref&gt; خاص طور تي آڪسيجن، نائٽروجن، سلفر، فاسفورس (ڪيترن ئي بايو ڪيميڪل ۾ شامل آهن) ۽ هيلوجن. اورگانوميٽالڪ ڪيميا (Organometallic chemistry) انهن مرڪبن جو مطالعو آهي جنهن ۾ ڪاربن- ڌاتو بانڊ شامل آهن.

ان کان علاوه، همعصر تحقيق نامياتي ڪيميا تي ڌيان ڏئي ٿي، جنهن ۾ لانٿانائڊس سميت ٻيون آرگنوميٽاليڪس، خاص طور تي منتقلي ڌاتو (Transition Metal) زنڪ، ٽامو، پيليڊيم، نڪل، ڪوبالٽ، ٽائيٽينيم ۽ ڪروميم شامل آهن. 

نامياتي مرڪب سڄي زميني زندگيءَ جو بنياد بڻجن ٿا ۽ اڪثر ڄاتل ڪيميائي مادن تي مشتمل آهن. ڪاربن جي بانڊنگ نمونن، ان جي ويڪرائي چار سان؛ فارمل سنگل، ڊبل ۽ ٽرپل بانڊز، گڏوگڏ ڊي لوڪلائيزڊ اليڪٽرانن سان ٺھيل، نامياتي مرڪبن جي صف کي ڍانچي جي لحاظ کان متنوع بڻائي ٿي ۽ انھن جي ايپليڪيشنن جي حد تمام گھڻي آھي. اها ڪيترن ئي تجارتي پروڊڪٽس بشمول دواسازي؛ پيٽروڪيميڪل ۽ زرعي ڪيميڪل ۽ انهن مان ٺاهيل پراڊڪٽ جن ۾ لبريڪينٽ، سالوينٽ؛ پلاسٽڪ، ٻارڻ (Fuels) ۽ ڌماڪيدار مادن جي بنياد ٺاهيندا آهن يا انهن جا جز آهن. نامياتي ڪيميا جو مطالعو آرگنوميٽلڪ ڪيمسٽري ۽ بايو ڪيمسٽري کي اوورليپ ڪري ٿو، پر دوائن جي ڪيميا، پوليمر ڪيمسٽري ۽ مواد جي سائنس سان پڻ اوورليپ ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-153&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt;

== تعليمي پهلو ==
نامياتي ڪيمسٽري عام طور تي ڪاليج يا يونيورسٽي جي سطح تي سيکاريو ويندو آهي. اهو هڪ تمام مشڪل مضمون سمجهيو ويندو آهي، پر اهو پڻ شاگردن لاء دستياب آهي. 
==تاريخ==
==وصفون== 
==خاصيتون==
==نامياتي مرڪبن جا نالا رکڻ== 
==نامياتي مرڪبن جي درجه بندي==
==نامياتي رد عمل==
==نامياتي جوڙجڪ== 
==پڻ ڏسو==
* نامياتي ڪيميا جو خاڪو 
* نامياتي ردعمل جي فهرست 
* [[حياتياتي ڪيميا|بايو ڪيمسٽري]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikibooks}}
{{wikiquote}}
{{Commons category}}
* [http://ocw.mit.edu/courses/chemistry/5-12-organic-chemistry-i-spring-2005/ MIT.edu], OpenCourseWare: Organic Chemistry I
* [http://www.haverford.edu/wintnerorganicchem HaverFord.edu], Organic Chemistry Lectures, Videos and Text
* [https://www.organic-chemistry.org Organic-Chemistry.org], Organic Chemistry Portal – Recent Abstracts and (Name)Reactions
* [http://www.orgsyn.org/ Orgsyn.org], Organic Chemistry synthesis journal
* [https://www.pearson.com/channels/organic-chemistry Pearson Channels], Organic Chemistry Video Lectures and Practice Problems
* [https://www.khanacademy.org/science/organic-chemistry Khanacademy.org], [[Khan Academy]] - Organic Chemistry

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Organic Chemistry}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[Category:Organic compounds|Chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>n2ix7tq0msnc4m7npfv8lfbahec08d9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320070</id>
      <parentid>320023</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:36:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320070</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6752" sha1="5freswc09rw79nhvf4lpf09610sebpf" xml:space="preserve">{{Short description|Subdiscipline of chemistry, focusing on carbon compounds}}
{{multiple image
 | total_width = 500
 | footer = هڪ نامياتي مرڪب جي ٽن نمائندگي، 5α-ڊاء هائيڊرو پروجيسٽيرون (5α-DHP)، هڪ اسٽيرروئڊ هارمون. رنگ ڏيکاريندڙ ماليڪيولن لاءِ، ڪاربن ائٽم ڪاري رنگ ۾، هائيڊروجن ائٽم سرمائي رنگ ۾ ۽ آڪسيجن ائٽم ڳاڙهي رنگ ۾ آهن. لڪير-زاويه جي نمائندگي ۾، ڪاربان جوهر هڪ لڪير جي هر ٽرمينس ۽ ڪيترن ئي لائينن جي ويڪر تي لاڳو ٿيل آهن ۽ هائيڊروجن ايٽم باقي گهربل ويلنسز (4 تائين) ڀرڻ لاء لاڳو ڪيا ويا آهن.
 | image1 = 5-alpha-dihydroprogesterone.png
 | height1 = 200
 | caption1 = لڪير-زاويو نمائندگي
 | image2 = 5alpha-Dihydroprogesterone 3D ball.png
 | height2 = 145
 | caption2 = بال ۽ اسٽڪ جي نمائندگي
 | image3 = 5alpha-Dihydroprogesterone 3D spacefill.png
 | height3 = 91
 | caption3 = جگهه ڀرڻ جي نمائندگي
}}
'''نامياتي ڪيميا''' (Organic Chemistry) [[علم ڪيميا]] جي اندر هڪ ذيلي نظم آهي جنهن ۾ نامياتي مرڪبن ۽ نامياتي مواد، يعني مادو ان جي مختلف شڪلن ۾ جنهن ۾ [[ڪاربن]] ايٽم شامل آهن، جي ساخت، خاصيت ۽ رد عمل جو سائنسي مطالعو شامل آهي.&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-152&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt; ڍانچي جو مطالعو انهن جي ساخت جي فارمولا کي طئي ڪري ٿو. خاصيتن جي مطالعي ۾ طبيعي ۽ ڪيميائي خاصيتون شامل آهن ۽ ڪيميائي رد عمل جي تشخيص انهن جي رويي کي سمجهڻ لاء ڪئي ۾ اچي ٿي. نامياتي رد عمل جي مطالعي ۾ قدرتي شين، دوائن ۽ پوليمر جي ڪيميائي ٺهڪندڙ ۽ ليبارٽري ۾ انفرادي نامياتي ماليڪيولن جو مطالعو ۽ نظرياتي (سيليڪو ۾) مطالعو شامل آهي.

نامياتي ڪيميا ۾ اڀياس ڪيل ڪيميائي شين جي حد ۾ شامل آهن هائڊرو ڪاربن (مرکب جن ۾ صرف ڪاربن ۽ هائيڊروجن شامل آهن) ۽ گڏوگڏ ڪاربن تي ٻڌل مرکبات، پر ان سان گڏ ٻيا عنصر شامل آهن،&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-15&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Elschenbroich, C. (2006) ''Organometallics'' 3rd Ed., Wiley-VCH&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Morrison, Robert T.; Boyd, Robert N. and Boyd, Robert K. (1992) ''Organic Chemistry'', 6th ed., Benjamin Cummings. {{ISBN|978-0136436690}}.&lt;/ref&gt; خاص طور تي آڪسيجن، نائٽروجن، سلفر، فاسفورس (ڪيترن ئي بايو ڪيميڪل ۾ شامل آهن) ۽ هيلوجن. اورگانوميٽالڪ ڪيميا (Organometallic chemistry) انهن مرڪبن جو مطالعو آهي جنهن ۾ ڪاربن- ڌاتو بانڊ شامل آهن.

ان کان علاوه، همعصر تحقيق نامياتي ڪيميا تي ڌيان ڏئي ٿي، جنهن ۾ لانٿانائڊس سميت ٻيون آرگنوميٽاليڪس، خاص طور تي منتقلي ڌاتو (Transition Metal) زنڪ، ٽامو، پيليڊيم، نڪل، ڪوبالٽ، ٽائيٽينيم ۽ ڪروميم شامل آهن. 

نامياتي مرڪب سڄي زميني زندگيءَ جو بنياد بڻجن ٿا ۽ اڪثر ڄاتل ڪيميائي مادن تي مشتمل آهن. ڪاربن جي بانڊنگ نمونن، ان جي ويڪرائي چار سان؛ فارمل سنگل، ڊبل ۽ ٽرپل بانڊز، گڏوگڏ ڊي لوڪلائيزڊ اليڪٽرانن سان ٺھيل، نامياتي مرڪبن جي صف کي ڍانچي جي لحاظ کان متنوع بڻائي ٿي ۽ انھن جي ايپليڪيشنن جي حد تمام گھڻي آھي. اها ڪيترن ئي تجارتي پروڊڪٽس بشمول دواسازي؛ پيٽروڪيميڪل ۽ زرعي ڪيميڪل ۽ انهن مان ٺاهيل پراڊڪٽ جن ۾ لبريڪينٽ، سالوينٽ؛ پلاسٽڪ، ٻارڻ (Fuels) ۽ ڌماڪيدار مادن جي بنياد ٺاهيندا آهن يا انهن جا جز آهن. نامياتي ڪيميا جو مطالعو آرگنوميٽلڪ ڪيمسٽري ۽ بايو ڪيمسٽري کي اوورليپ ڪري ٿو، پر دوائن جي ڪيميا، پوليمر ڪيمسٽري ۽ مواد جي سائنس سان پڻ اوورليپ ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;J. Clayden, N. Greeves 2012 pp. 1-153&quot;&gt;Clayden, J.; Greeves, N. and Warren, S. (2012) ''Organic Chemistry''. Oxford University Press. pp. 1–15. {{ISBN|0-19-927029-5}}.&lt;/ref&gt;

== تعليمي پهلو ==
نامياتي ڪيمسٽري عام طور تي ڪاليج يا يونيورسٽي جي سطح تي سيکاريو ويندو آهي. اهو هڪ تمام مشڪل مضمون سمجهيو ويندو آهي، پر اهو پڻ شاگردن لاء دستياب آهي. 
==تاريخ==
==وصفون== 
==خاصيتون==
==نامياتي مرڪبن جا نالا رکڻ== 
==نامياتي مرڪبن جي درجه بندي==
==نامياتي رد عمل==
==نامياتي جوڙجڪ== 
==پڻ ڏسو==
* نامياتي ڪيميا جو خاڪو 
* نامياتي ردعمل جي فهرست 
* [[حياتياتي ڪيميا|بايو ڪيمسٽري]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wikibooks}}
{{wikiquote}}
{{Commons category}}
* [http://ocw.mit.edu/courses/chemistry/5-12-organic-chemistry-i-spring-2005/ MIT.edu], OpenCourseWare: Organic Chemistry I
* [http://www.haverford.edu/wintnerorganicchem HaverFord.edu], Organic Chemistry Lectures, Videos and Text
* [https://www.organic-chemistry.org Organic-Chemistry.org], Organic Chemistry Portal – Recent Abstracts and (Name)Reactions
* [http://www.orgsyn.org/ Orgsyn.org], Organic Chemistry synthesis journal
* [https://www.pearson.com/channels/organic-chemistry Pearson Channels], Organic Chemistry Video Lectures and Practice Problems
* [https://www.khanacademy.org/science/organic-chemistry Khanacademy.org], [[Khan Academy]] - Organic Chemistry

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Organic Chemistry}}
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[Category:Organic compounds|Chemistry]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>5freswc09rw79nhvf4lpf09610sebpf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>غير نامياتي ڪيميا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79845</id>
    <revision>
      <id>320068</id>
      <parentid>291443</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:34:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320068</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4695" sha1="dg1pgpenz0t3ixyzjy58kvp6at81zi3" xml:space="preserve">{{Short description|Field of chemistry}}
{{For|the journal|Inorganic Chemistry (journal)}}

[[Image:Potassium-oxide-3D-vdW.png|thumb|right|پوٽاشيم آڪسائيڊ K&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;O جي آئني فريم ورڪ جي ساخت ]]
'''غير نامياتي ڪيميا''' (Inorganic Chemistry) جو تعلق غير نامياتي ۽ آرگنوميٽالڪ مرڪبن جي ترکیب ۽ رويي سان آهي. هن فيلڊ ۾ اها ڪيميائي مرڪب شامل آهن جيڪي [[ڪاربن]] تي ٻڌل نه آهن، جيڪي [[نامياتي ڪيميا]] جا مضمون آهن. ٻن شعبن جي وچ ۾ فرق مطلق کان پري آهي، ڇاڪاڻ ته آرگنوميٽلڪ ڪيميا جي ذيلي نظم ۾ گهڻو اوورليپ آهي. ڪيميائي صنعت جي هر پاسي ۾ هن جا اطلاق آهن، جن ۾ ڪيٽيليسس، مواد جي سائنس، رنگ، سرفيڪٽينت، ڪوٽنگ، دوائون، اينڌن (ٻارڻ جو) ۽ زراعت شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content?_nfpb=true&amp;_pageLabel=PP_ARTICLEMAIN&amp;node_id=1188&amp;content_id=CTP_003393&amp;use_sec=true&amp;sec_url_var=region1&amp;__uuid=2fe23bbd-4dcd-4087-b35c-3a886576a618|title=Careers in Chemistry: Inorganic Chemistry|publisher=American Chemical Society|archive-url=https://web.archive.org/web/20121029023510/http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content?_nfpb=true|archive-date=2012-10-29|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
==غير نامياتي مرڪبن جي موجودگي==
ڪيترائي غير نامياتي مرڪب فطرت ۾ معدنيات جي طور تي مليا آهن. مٽيءَ ۾ آئرن سلفائيڊ جهڙوڪ پائرائٽ يا جپسم جي طور تي ڪئلشيم سلفيٽ شامل ٿي سگھي ٿو. غير نامياتي مرڪب به مليا آهن ملٽي ٽاسڪنگ ۾ بائيو ماليڪيولز: جيئن اليڪٽرولائٽس (سوڊيم کلورائڊ)، انرجي اسٽوريج ۾ (ATP) يا اڏاوت ۾ (ڊي اين اي ۾ پولي فاسفيٽ ريبون).
==تعلق==
==غير نامياتي ڪيميا جي ذيلي تقسيم==
==وضاحتي غير نامياتي ڪيميا==
==اسپيڪٽرو اسڪوپي ۽ مقناطيسيت==
==ٿرموڊائنامڪس ۽ غير نامياتي ڪيميا==
غير نامياتي ڪيميا لاءِ هڪ متبادل مقداري انداز رد عمل جي توانائي تي ڌيان ڏئي ٿو. اهو طريقو انتهائي روايتي ۽ تجرباتي آهي، پر اهو پڻ مفيد آهي. وسيع تصورات جيڪي ٿرموڊائنامڪ اصطلاحن ۾ پکڙيل آهن، ان ۾ ريڊوڪس پوٽينشل، تيزابيت ۽ مرحلي جي تبديليون شامل آهن. غيرنامياتي ٿرموڊائنامڪس ۾ هڪ ڪلاسڪ تصور بورن-هيبر چڪر Born-Haber) cycle) آهي، جيڪو ابتدائي عملن جهڙوڪ اليڪٽران جي لاڳاپي جي توانائي جو اندازو لڳائڻ، ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي، جن مان ڪجهه کي سڌو سنئون نه ٿو ڏسي سگهجي. 
==ميڪاني غير نامياتي ڪيميا==
==غير نامياتي مرڪبن جي خاصيت==
==مصنوعي غير نامياتي ڪيميا==
جيتوڻيڪ ڪي غير نامياتي جنسون فطرت مان خالص روپ ۾ حاصل ڪري سگھجن ٿيون، پر اڪثر ڪيميائي پلانٽن ۽ ليبارٽرين ۾ ٺھيل آھن. غير نامياتي مصنوعي طريقن کي جزو جي رد عمل جي volatility يا solubility جي مطابق، تقريبن درجه بندي ڪري سگهجي ٿو. حلبل volatile غير نامياتي مرڪب نامياتي مرڪب ٺاھڻ جي طريقن سان تيار ڪيا ويا آھن. ڌاتو تي مشتمل مرڪبن لاءِ جيڪي هوا ڏانهن رد عمل رکن ٿا، Schlenk لائن ۽ دستانو باڪس ٽيڪنڪ جي پيروي ڪئي وڃي ٿي. غير مستحڪم مرکبات ۽ گيس کي &quot;ويڪيوم ميني فولڊز&quot; ۾ ڦيرايو ويندو آهي، جنهن ۾ شيشي جي پائپنگ شامل هونديون آهن جيڪي والوز ذريعي هڪ ٻئي سان ڳنڍيل هوندا آهن، جن مان مڪمل طور تي 0.001 mm Hg يا گهٽ تائين ٻاهر ڪڍي سگهجي ٿو. مرکبات مائع نائيٽروجن (b.p. 78K) يا ٻين ڪرائيوجن استعمال ڪندي ڳري ويندا آهن.

== خارجي لنڪس ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:درسي علم]]
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>dg1pgpenz0t3ixyzjy58kvp6at81zi3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:حياتياتي ڪيميا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>79979</id>
    <revision>
      <id>320072</id>
      <parentid>305462</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:37:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320072</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="100" sha1="b09w88dnznz3ec7qdqpbrj28s4ceptn" xml:space="preserve">
[[زمرو:علم حياتيات جون شاخون]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>b09w88dnznz3ec7qdqpbrj28s4ceptn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مسلمان فيلسوفن جي فهرست</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80436</id>
    <revision>
      <id>320110</id>
      <parentid>311226</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T10:10:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320110</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58032" sha1="lloajbbvgqrl3jy7u7xcn8zbqgpo37m" xml:space="preserve">'''مسلمان فيلسوف''' ٻئي [[اسلام]] جو اقرار ڪن ٿا ۽ [[فلسفو|فلسفي]] جي طرز ۾ مشغول آهن جيڪا [[عربي ٻولي]] ۽ اسلام جي جوڙجڪ ۾ واقع آهي، پر مذهبي مسئلن سان تعلق رکي، ضروري ناهي. [[محمد|نبي، محمد ﷺ]] جي [[صحابہ]] جا قول، فلسفيانه بحث تي ٿورو ئي مشتمل هئا. اٺين صديءَ ۾، [[بازنطيني سلطنت]] سان وسيع رابطي سبب قديم يوناني فلسفي جي فلسفياتي ڪمن (خاص ڪري [[ارسطو]] جي مقالن) کي عربي ۾ ترجمو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 

نائين صديءَ ۾ [[الڪندي]] کي اسلامي پرپيٽئٽڪ فلسفي (800ع-1200ع) جو باني سمجهيو وڃي ٿو. ڏهين صديءَ جو فلسفي، [[الفارابي]] يوناني ۽ رومي فلسفي جي ڪمن کي مسلم فلسفي جي بحث ۾ متعارف ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترائي اهڙا موضوع قائم ڪيا جيڪي ايندڙ صدين تائين اسلامي فلسفي تي حاوي رھيا. هن جي وسيع ڪم ۾، [[منطق]] تي سندس ڪم خاص طور تي بيٺو آهي. 

يارهين صدي عيسويءَ ۾، [[ابن سينا]]، جيڪو عظيم ترين مسلمان فيلسوفن مان هڪ آهي، پنهنجو هڪ منفرد فلسفو ٺاهيو جيڪو انهن جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جون مضبوط ارسطاليسي ۽ نئون افلاطوني جڙون هيون. [[امام غزالي]]، هڪ مشهور مسلمان فلسفي ۽ عالم دين، [[دليل]] ۽ [[وحي]] جي وچ ۾ ظاهري تضاد کي حل ڪرڻ جو طريقو اختيار ڪيو. هن فلسفي جي اهميت کي سمجهي ورتو ۽ هڪ پيچيده ردعمل پيدا ڪيو جنهن فلسفي جي ڪجهه تعليمات کي رد ڪيو ۽ ان جي مذمت ڪئي، جڏهن ته ڪجهه تعليمات قبول ڪرڻ ۽ لاڳو ڪرڻ جي اجازت ڏني. اهو الغزالي جي قبوليت جو مظاهرو هو، جنهن جي نتيجي ۾ اپسٽئمولاجي (epistemology) تي هڪ وڌيڪ بهتر ۽ صحيح گفتگو ۽ مسلم نظرياتي حلقن ۾ ارسطو جي منطق ۽ مابعدالطبعيات جي گلن کي جنم ڏنو. [[ابن رشد]] (Averroes)، آخري قابل ذڪر مسلمان فيلسوف، هن خيال جي خلاف ارسطو جي فلسفي جي استعمال جو دفاع ڪيو؛ سندس وسيع ڪمن ۾ ارسطو تي قابل ذڪر تبصرا شامل آهن. ٻارهين صدي عيسويءَ ۾ فلسفي جي روشنيءَ جو بنياد [[شهاب الدين سهروردي]] رکيو. جيتوڻيڪ فلسفو پنهنجي روايتي ارسطوءَ جي روپ ۾ ٻارهين صديءَ کان پوءِ گهڻو ڪري عرب دنيا ۾ پسند نه ٿيو، پر صوفيانه فلسفي جا روپ وڌيڪ نمايان ٿي ويا.

ابن رشد کان پوءِ، [[ايران]] جي [[صفوي سلطنت]] جي دور ۾ مشرقي مسلم دنيا ۾ هڪ روشن خيالي فلسفي وارو اسڪول قائم رهيو، جنهن کي عالمن &quot;اصفهان جو اسڪول&quot; قرار ڏنو آهي. ان جي بنياد شيعه فلسفي، [[مير دمد]] رکيو ۽ اڳتي هلي [[ملا صدرا]] ۽ ٻين ان کي ترقي ڏني.

هي هڪ متحرڪ فهرست آهي ۽ ڪڏهن به مڪمل ڪرڻ لاء خاص معيار کي پورو ڪرڻ جي قابل ناهي. توهان قابل اعتماد ذريعن سان غائب شيون شامل ڪندي مدد ڪري سگهو ٿا.

==فهرست==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! نالو !! تصوير 
!اصل وطن!! دور (عيسوي)
!فڪر جو مڪتبو!! فلسفو
|-
|[[الڪندي]]
|[[File:Al-kindi.jpeg|80px]]
|[[عباسي خلافت]]، {{پرچم|عراق}}
|801–873ع
|
|&lt;small&gt;هو پيريپيٽيٽڪ فلسفين مان پهريون هو، ۽ کيس &quot;عربي فلسفي جو پيءُ&quot; سمجهيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=137–138}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Abboud|first=Tony|title=Al-Kindi : the father of Arab philosophy|year=2006|publisher=Rosen Pub. Group|isbn=978-1-4042-0511-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Greenberg|first=Yudit Kornberg|title=Encyclopedia of love in world religions|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|volume=1|page=405}}&lt;/ref&gt; هو مسلم دنيا ۾ يوناني فلسفي جي واڌاري لاءِ مشهور هو.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman2&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;سن&lt;small&gt;دس مکيه ڪمن مان هڪ فلسفي ۽ قياسي الاهيات جي مطابقت ڏيکارڻ هو. بهرحال، هو عقل کان وڌيڪ وحي کي ترجيح ڏيندو هو، ڇاڪاڻ ته هن جو خيال هو ته اهو ايمان جي انهن معاملن جي ضمانت ڏئي ٿو جيڪي عقل ظاهر نه ڪري سگهي.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الرازي|محمد ابن ذڪريا الرازي]]
|[[File:Zakariya Razi 001.JPG|80px]]
|[[فارس]]، {{پرچم|ايران}}
|{{circa|865–925}}
|
|&lt;small&gt;هڪ فلسفي جنهن جي روح جو نظريو، جيڪو مابعد الطبعياتي آهي، ۾ هن وضاحت ڪئي ته روح ڪيئن نجات ۽ آزادي جو رستو ڳولي ٿي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot;&gt;{{cite book|last1=Fakhri|first1=Majid|title=A History of Islamic Philosophy|date=2004|publisher=Columbia University Press}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt; 
&lt;small&gt;پنهنجي فلسفياتي سوانح عمري ۾، الرازي پنهنجي فلسفيانه طرز زندگي جو دفاع ڪيو ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ته، خود غرض ٿيڻ جي بدران، انسان کي پنهنجي عقل کي استعمال ڪرڻ گهرجي ۽ پنهنجي زندگي ۾ انصاف لاڳو ڪرڻ گهرجي. پنهنجي نقادن جي خلاف سندس دفاع هڪ ڪتاب &quot;السيرات الفلسفيه&quot; (فلسفيانه طريقو) پڻ آهي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Iqbal|first1=Mohammad|title=The Development of Metaphysics in Persia, a Contribution to the History of Muslim Philosophy|date=2005|publisher=Kessinger Publishing}}&lt;/ref&gt; هو هڪ ابتدائي ڪيميا دان پڻ هو.&lt;ref&gt;History of civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., {{ISBN|81-208-1596-3}}, vol. IV, part two, p. 228.&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الفارابي]]
|[[File:Al-Farabi.jpg|80px]]
|فاراب
|872–951ع
|پيريپيٽيٽڪ 
|Al-Farabi along with [[Ibn Sina]] and [[Averroes]] have been recognized as [[Peripatetics]] or [[Rationalism|rationalists]] among Muslims.&lt;ref&gt;Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm |title=Dictionary of Islamic Philosophical Terms |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 |title=Aristotelianism in Islamic philosophy |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt; He tried to gather the ideas of [[Plato]] and [[Aristotle]] in his book &quot;The gathering of the ideas of the two philosophers&quot;.&lt;ref&gt;Motahhari, Mortaza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.167
&lt;/ref&gt; He was known as &quot;the second master&quot; of philosophy (Aristotle being the first), and his work was dedicated to both reviving and reinventing the Alexandrian philosophical thought, to which his teacher, Yuhanna bin Haylan belonged.&lt;ref&gt;Reisman, D. ''Al-Farabi and the Philosophical Curriculum'' In Adamson, P &amp; Taylor, R. (2005). ''The Cambridge Companion to Arabic Philosophy''. Cambridge: Cambridge University Press. p55&lt;/ref&gt;
|-
|ابو يعقوب السجستاني
|
|[[فارس صوبو|فارس]]
|971ع (پيدائش)
|
|Inspired by [[neoplatonism]], &quot;his [[cosmology]] and metaphysics develop a concept of God as the one beyond both being and non-being.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot;&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt; Intellect which is the first being created by God, he believes, does not disintegrate, and the purpose of the religion is to &quot;reorient the soul toward its true higher self and ultimately to return to its original state.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Corbin|first1=Henry|title=Kashf al-mahjub (Revealing the Concealed)|date=1949|location=Tehran and Paris}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Walker|first1=P.|title=The Wellsprings of Wisdom: A study of Abu Ya'qub al-Sijistani's Kitab al-yanabi'|date=1994|location=Salt Lake City}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=The Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|ابو الحسن الاميري
|
|فارس
|?–992
|
|While opposing the kind of philosophy which is regarded as independent of revelation, he sought to find areas of agreement between different Islamic sects.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gaskell|title=Al-'Amiri, Abu'l Hasan Muhammad ibn Yusuf|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|year=2009|access-date=2014-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606174417/http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|archive-date=2011-06-06|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The History of Islamic Philosophy (Routledge History of World Philosophies)|date=1996|publisher=Routledge|location=London and New York}}&lt;/ref&gt; Chapter 1 and 7 of his book ''al-I'lam bi manaqib al-Islam'' (An Exposition on the Merits of Islam) has been translated into English under the titles ''The Quiddity of Knowledge and the Appurtenances of its Species''&lt;ref&gt;Rosenthal,  F., ''The Classical Heritage of Islam'', Berkeley, CA: University of California Press, 1973, Pp. 63–70&lt;/ref&gt; and ''The Excellences of Islam in Relation to Royal Authority''.&lt;ref&gt;Rosenthal, F., ''State and Religion According to Abu l-Hasan al-'Amiri'', Islamic Quarterly 3, pp. 42–52&lt;/ref&gt; His other book ''Kitab al-amad 'ala'l-abad'' (On the Afterlife)&lt;ref&gt;Rowson,  E.K., ''A Muslim Philosopher on the Soul and Its Fate: Al-'Amiri's Kitab al Amad 'ala l-abad'', New Haven, CT: American Oriental Society, 1988&lt;/ref&gt; also has an English translation.
|-
|ابن مسڪويه
|
|فارس
|932–1030
|
|A [[Neoplatonism|Neoplatonist]] who wrote the first major [[Islamic]] work on philosophical ethics, entitled ''Tahdhib al-akhlaq'' (Refinement of Morals), he distinguished between personal ethics and the public realm, and contrasted the redemptive nature of reason with the luring trait of nature.&lt;ref name=&quot;c. edmund&quot;&gt;C. Edmund Bosworth, &quot;Meskavayh, Abu ʿAli Ahmad&quot; in Encyclopædia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/meskavayh-abu-ali-ahmad]&lt;/ref&gt;
|-
|المعري
|
|شام 
|973–1058ع
|قنوطيت پسند 
|A [[pessimism|pessimistic]] [[Freethought|freethinker]], he attacked dogmas of religion.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=6FklfLSxpIkC&amp;dq=al+ma%27arri&amp;pg=PA147 By Philip Khuri Hitti ''Islam, a way of life'' p. 147]&lt;/ref&gt; His ''Unnecessary Necessity'' (Luzūm mā lam yalzam) shows how he saw the business of living. His other work ''The Epistle of Forgiveness'' (Risālat al-ghufrān) depicts his visiting with the [[Arabic poetry|Arab poets]] of the [[Jahiliyyah|pagan period]], in [[Jannah|paradise]] and because of the aspect of [[Bangsian fantasy|conversing with the deceased]] in paradise, the ''Resalat Al-Ghufran'' has been compared to the ''[[Divine Comedy]]'' of Dante&lt;ref&gt;William Montgomery Watt and Pierre Cachia, ''A History of Islamic Spain'', 2nd edition, Edinburgh University Press, 1996, pp. 125–126, {{ISBN|0-7486-0847-8}}.&lt;/ref&gt; which came hundreds of years after.
|-
|[[ابن سينا|'''ابن سينا''']]
|[[File:Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png|80px]]
|Khorāsān
Persia 
|980–1037
|Peripatetic
|Regarded as one of the most significant thinkers and writers of the [[Islamic Golden Age]],&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |title=Avicenna (Persian philosopher and scientist) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |access-date=2012-01-07}}&lt;/ref&gt; his distinction between [[existence]] and [[essence]] his theory of the nature of the soul in particular, influenced the [[medieval Europe]]. His [[psychology]] and theory of knowledge influenced [[William of Auvergne, Bishop of Paris]] and [[Albertus Magnus]], while his metaphysics was influential on the philosophy of [[Thomas Aquinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 |title=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna/Ibn Sina (CA. 980–1037) |publisher=Iep.utm.edu |date=2006-01-06 |access-date=2010-01-19}}&lt;/ref&gt;
|-
|حميد الدين الڪرماني
|
|Persia (Iran)
|996–1021
|
|His major work the ''Rahat al-aql'' (Peace of Mind) explains how to attain the eternal life of the mind and reason, in a changing world. ''Al-Aqwal al-dhahabiya'', (refuting [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|al-Razi]]'s argument against the necessity of [[revelation]]) and ''Kitab al-riyad'' (about the early Isma'ili cosmology) are among his other works.&lt;ref name=&quot;daftary&quot;&gt;{{cite book|last1=Daftary|first1=Farhad|title=Intellectual Traditions in Islam|year=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1860644351|page=97}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''ناصر خسرو'''
|
|Persia (Iran)
|1004–1088
|
|His ''Knowledge and Liberation'' consist of a series of 30 questions and answers about main issues of his time, from the creation of the world to the human free will and culpability after death.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Nasir Khusraw|title=Knowledge and Liberation: A Treatise on Philosophical Theology|translator= F.M. Hunzai|date=July 2, 1999|publisher=I. B. Tauris in Association with the Institute of Ismaili Studies; Reprint edition}}&lt;/ref&gt; ''Rawshana-i-nama'' (Book of Enlightenment), and the ''Sa'datnama'' (Book of Felicity) are also among his works.
|-
|'''ابن ظفر الصيقلي'''
|[[File:Ibn_Zafar_al_Siquilli.jpg|80px]]
|Sicily (Italy)
|1104–1170
|
|'''Hujjat al-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Muhammad ibn Muhammad ibn Zafar al-Siqilli''' ({{langx|ar|حجة الدين أبو عبد الله محمد بن أبي محمد بن محمد بن ظفر الصقلي|Ḥujjat al-Dīn  Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn Abī Muḥammad ibn Muḥammad ibn Ẓafar al-Ṣiqillī}}), commonly known simply as '''Ibn Zafar al-Siqilli''', was a [[philosopher]], [[polymath]] and Arab-Sicilian politician of the [[Normans|Norman]] period (1104 - 1170), and has come to be known in the West as &quot;[[Niccolò Machiavelli]]'s Arab Precursor&quot;. Ibn Zafar was said to have authored 32 books.,&lt;ref&gt;Arié, Miniatures pp. 1–4&lt;/ref&gt; especially the ''Sulwān al-Muṭā fī Udwān al-Atbā'' ({{langx|ar|سلوان المطاع في عدوان الأتباع||Consolation for the Ruler During the Hostility of his Subjects}}) is his [[magnum opus]].&lt;ref&gt;*Richard Hrair Dekmejian and Adel Fathy Thabit: ''Machiavelli's Arab Precursor: Ibn Zafar al-Siquilli''; British Journal of Middle Eastern Studies (2000), 27, 125-137.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Rachel Arié, ''Miniatures hispano-musulmanes'', Leyden (E. J. Brill) 1969.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Umberto Rizzitano, ''Ibn Ẓafar, Abū ‘Abd Allāh'' in Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.&amp;nbsp;970.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Emeri J. van Donzel, [https://books.google.com/books?id=zHxsWspxGIIC&amp;dq=Ali%20ibn%20Jafar%20Ibn%20al-Qatta&amp;pg=PA162 Islamic Desk Reference]
&lt;/ref&gt;
|-
|[[امام غزالي|'''امام غزالي''']] 
|
|Persia (Iran)
|1058–1111
|Sufi/Ashari
|His main work [[The Incoherence of the Philosophers]] made a turn in Islamic [[epistemology]]. His encounter with [[skepticism]] made him believe that all causative events are not product of material conjunctions but are due to the Will of God. Later on, in the next century, [[Averroes]]'s rebuttal of al-Ghazali's ''Incoherence'' became known as [[The Incoherence of the Incoherence]].&lt;ref name=&quot;Watt1953&quot;&gt;{{cite book|last=Watt|first=W. Montgomery|title=The Faith and Practice of Al-Ghazali|year=1953|publisher=George Allen and Unwin Ltd.|location=London|url=http://www.ghazali.org/works/watt3.htm}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Avempace]]
|
|Andalusia (Spain) 
|1095–1138
|
|His main philosophical idea is that the human soul could become one with the Divine through a hierarchy starting with sensing of the forms (containing less and less matter) to the impression of Active Intellect. His most important philosophical work is ''Tadbīr al-mutawaḥḥid'' (The Regime of the Solitary).&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Fakhry|first1=Majid|title=Islamic philosophy, theology and mysticism: a short introduction|date=2003|publisher=Oneworld|location=Oxford, England}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''ابن طفيل''' 
|
|Andalusia 
(Spain) 
|1105–1185
|
|His work [[Hayy ibn Yaqdhan]], is known as ''The Improvement of Human Reason'' in English and is a philosophical and allegorical novel which tells the story of a [[feral child]] named Hayy who is raised by a [[gazelle]] and is living alone without contact with other human beings. This work is continuing Avicenna's version of the story and is considered as a response to [[al-Ghazali]]'s ''[[The Incoherence of the Philosophers]]'', which had criticized Avicenna's philosophy.&lt;ref name=&quot;Fancy&quot;&gt;Nahyan A. G. Fancy (2006), &quot;Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288)&quot;, pp. 95–102, ''Electronic Theses and Dissertations'', [[University of Notre Dame]].[http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|date=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن رشد|'''ابن رشد''']] 
|[[File:Statue of Averroes (Córdoba) - BAE09705.jpg|80px]]
|Spain
(Andalusia)
|1126–1198
|Peripatetic
|Being described as &quot;founding father of secular thought in Western Europe&quot;,&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot;&gt;{{cite web|title=John Carter Brown Library Exhibitions – Islamic encounters |url=http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/islam/pages/exchange.html |access-date=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot;&gt;{{cite web |title=Ahmed, K. S. &quot;Arabic Medicine: Contributions and Influence&quot;. The Proceedings of the 17th Annual History of Medicine Days, March 7th and 8th, 2008 Health Sciences Centre, Calgary, AB. |url=http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |access-date=October 30, 2012 |archive-date=June 6, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606022334/http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; He was known by the nickname ''the Commentator'' for his precious commentaries on Aristotle's works. His main work was ''[[The Incoherence of the Incoherence]]'' in which he defended philosophy against [[al-Ghazali]]'s claims in ''[[The Incoherence of the Philosophers]]''. His other works were the ''Fasl al-Maqal'' and the ''Kitab al-Kashf''.&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot; /&gt;
|-
|'''افضال الدين ڪاشاني''' 
|
|Persia (Iran)
|?–1213
|
|He was involved in explaining the salvific power of self-awareness.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}} That is: &quot;To know oneself is to know the everlasting reality that is consciousness, and to know it is to be it.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}  His ontology is interconnected with his [[epistemology]], as he believes a full actualization of the potentialities of the world is only possible through self-knowledge.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}
|-
|'''نجم الدين ڪبري''' 
|
|Persia
|1145–1220
|Sufism
|As the founder of the [[Kubrawiyya]] Sufi order,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;[[Henry Corbin]], &quot;''History of Islamic Philosophy''&quot; and &quot;''En Islam Iranien''&quot;.&lt;/ref&gt; he is regarded as a pioneer of the [[Sufi]]sm. His books are discussing dreams and visionary experience, among which is a Sufi commentary on the [[Quran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopaedia of Islam, Second Edition&quot;&gt;{{cite book|last=Algar|first=Hamid|title=Kubra, Shaykh Abu 'l-Djannab Ahmad b. 'Umar Nadjm al-Din|year=2011|publisher=Brill Online|url=http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-4470}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''فخر الدين الرازي'''
| 
|Persia (Iran)
|1149–1209
|[[Ash'ari|Ashari]]
| His major work [[Tafsir al-Kabir (al-Razi)|Tafsir-e Kabir]] included many philosophical thoughts, among which was the [[self-sufficiency]] of the intellect. He believed that proofs based on tradition [[hadith]] could never lead to certainty but only to [[presumption]]. Al-Razi's [[rationalism]] &quot;holds an important place in the debate in the Islamic tradition on the harmonization of reason and revelation.&quot;&lt;ref name=&quot;Cooper&quot;&gt;{{citation|title=al-Razi, Fakhr al-Din (1149–1209)|encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]|author=John Cooper|year=1998|publisher=[[Routledge]]|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H044.htm|access-date=2010-03-07}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''شهاب الدين سهروردي''' 
|
|Persia (Iran)
|1155–1191
|[[Sufism|Sufi]]
|As the founder of [[Illuminationism]], an important school in [[Islam]]ic [[mysticism]], The &quot;light&quot; in his &quot;Philosophy of Illumination&quot; is a divine source of knowledge which has significantly affected Islamic philosophy and [[esoteric]] knowledge.&lt;ref name=&quot;Ziai, H. 1997&quot;&gt;{{cite book|last1=Ziai|first1=H|title=Al-Suhrawardi, vol. 9|date=1997|publisher=Encyclopaedia of Islam|pages=782–784}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein Nasr 1993. Pg 158&quot;&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The need for a sacred science|date=1993|publisher=SUNY Press|page=158}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن عربي|'''ابن عربي''']]
|[[File:Ibn Arabi.jpg|80px]]
|Spain
(Andalusia)
|1165–1240
|Sufi
|He was an [[Arab]] [[al-Andalus|Andalusian]] [[Sufism|Sufi]] [[mysticism|mystic]] whose work ''Fusus al-Hikam'' (The Ringstones of Wisdom) can be described as a summary of his mystical beliefs concerning the role of different prophets in divine revelation.&lt;ref&gt;Naqvi, S. Ali Raza, THE BEZELS OF WISDOM (Ibn al-'Arabī's Fuṣūṣ al-Ḥikam) by R.W.J. Austin (rev.), Islamic Studies, Vol. 23, No. 2 (Summer 1984), pp. 146–150&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chittick, William C. &quot;The Disclosure of the Intervening Image: Ibn 'Arabî on Death&quot;, Discourse 24.1 (2002), pp. 51–62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Almond, Ian. &quot;The Honesty of the Perplexed: Derrida and Ibn 'Arabi on 'Bewilderment'&quot;, Journal of the American Academy of Religion, Vol. 70, No. 3 (Sep., 2002), pp. 515–537&lt;/ref&gt;
|-
|[[نصيرالدين طوسي|نصير الدين الطوسي]]
|
|Persia (Iran)
|1201–1274
|
|As a supporter of [[Avicennian logic]] he was described by [[Ibn Khaldun]] as the greatest of the later [[Persian people|Persian]] scholars.&lt;ref name=&quot;Dabashi&quot;&gt;Dabashi, Hamid. ''Khwajah Nasir al-Din Tusi: The philosopher/vizier and the intellectual climate of his times''. Routledge History of World Philosophies. Vol I.&lt;/ref&gt; Corresponding with [[Sadr al-Din al-Qunawi]], the son-in-law of [[Ibn Arabi|Ibn al-'Arabi]], he thought mysticism, as disseminated by [[Sufi]] principles of his time, was not appealing to his mind so he wrote his own book of philosophical Sufism entitled ''Awsaf al-Ashraf'' (The Attributes of the Illustrious).
|-
|[[رومي|'''مولانا رومي''']]
|
|Persia
|1207–1273
|Sufi
|Described as the &quot;most popular poet in America&quot;,&lt;ref name=&quot;BBC-Haviland&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7016090.stm|title=The roar of Rumi — 800 years on|author=Charles Haviland|work=BBC News|date=2007-09-30|access-date=2007-09-30}}&lt;/ref&gt; he was an evolutionary thinker, in that he believed that all matter after devolution from the divine [[Ego (spirituality)|Ego]] experience an evolutionary cycle by which it return to the same divine Ego,&lt;ref&gt;M.M. Sharif, ''A History of Muslim Philosophy'', Vol II, p. 827.&lt;/ref&gt; which is due to an innate motive which he calls ''love''. Rumi's major work is the ''Maṭnawīye Ma'nawī'' (Spiritual Couplets) regarded by some [[Sufi]]s as the Persian-language [[Qur'an]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=J.T.P. de Bruijn|title=Comparative Notes on Sanai and 'Attar|publisher=L. Lewisohn|page=361}}&lt;/ref&gt; His other work, [[Fihi ma fihi|''Fihi Ma Fihi'']] (In It What's in It), includes seventy-one talks given on various occasions to his disciples.&lt;ref&gt;Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West&amp;nbsp;— The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن النفيس|'''ابن النفيس''']] 
|[[File:Ibn al-Nafis.jpg|80px]]
|Damascus 
(Syria) 
|1213–1288
|
|His ''Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah'' or''[[Theologus Autodidactus]]'' is said to be the first [[Philosophical novel|theological novel]] in which he attempted to prove that the human mind is able to deduce the truths of the world through reasoning.&lt;ref name=&quot;roubi&quot;&gt;Abu Shadi Al-Roubi (1982), ''Ibn Al-Nafis as a philosopher'', ''Symposium on Ibn al-Nafis'', Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ([[cf.]] [http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html Ibn al-Nafis As a Philosopher], ''Encyclopedia of Islamic World'' [https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html])&lt;/ref&gt; He described this book as a defense of &quot;the system of Islam and the Muslims' doctrines on the missions of prophets, the religious laws, the resurrection of the body, and the transitoriness of the world&quot;.&lt;ref name=&quot;fancy&quot;&gt;{{Cite thesis
 |last=Fancy
 |first=Nahyan A. G.
 |year=2006
 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)
 |journal=Electronic Theses and Dissertations
 |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615
 |access-date=2014-10-07
 |archive-date=2015-04-04
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/
 |url-status=dead
 }}&lt;/ref&gt;
|-
|'''قطب الدين شيرازي''' 
|[[File:Ghotb2.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1217–1311
|
|He was a [[Sufi]] from [[Shiraz]] who was famous for his commentary on [[School of Illumination|Hikmat al-ishraq]] of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]]. His major work is the ''Durrat al-taj li-ghurratt al-Dubaj'' (Pearly Crown) which is an Encyclopedic work on philosophy including philosophical views on natural sciences, theology, logic, public affairs, ethnics, mysticism, astronomy, mathematics, arithmetic and music.&lt;ref&gt;Sayyed ʿAbd-Allāh Anwār, Encyclopædia Iranica, &quot;QOṬB-AL-DIN ŠIRĀZI, Maḥmud b. Żiāʾ-al-Din Masʿud b. Moṣleḥ&quot;,[http://www.iranicaonline.org/articles/qotb-al-din-sirazi]&lt;/ref&gt;
|-
|'''ابن سبين''' 
| 
|Andalusia
(Spain) 
|1236–1269
|
|He was a [[Sufi]] philosopher, the last [[philosophy|philosopher]] of the [[Al-Andalus|Andalus]], and was known for his replies to questions from [[Frederick II, Holy Roman Emperor|Frederick II]], the ruler of [[Sicily]]. His [[school]] is a mixture of philosophical and [[Gnostic]] thoughts.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=156–157}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''سيد حيدر آملي''' 
|
|Persia
|1319–1385
|
|As the main commentator of the [[Ibn Arabi]]'s mystic philosophy and the representative of Persian [[Imamah (Shia doctrine)|Imamah]] theosophy, he believes that the [[Imamah (Shia doctrine)|Imams]] who were gifted with [[Mysticism|mystical]] knowledge were not just guides to the Shia [[Sufi]]s. He was both a critic of Shia whose religion was confined to legalistic system and Sufis who denied certain regulations issued from the Imams.&lt;ref name=&quot;Kohlberg&quot;&gt;{{cite web
|last=Kohlberg
|first=Etan
|title=Encyclopædia Iranica
|work=Amoli, Sayyed Baha-Al-Din
}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''التفتازاني'''
| 
|Persia 
|1322–1390
|
|Al-Taftazani's treatises, even the commentaries, are &quot;standard books&quot; for students of Islamic theology. His papers have been called a &quot;compendium of the various views regarding the great doctrines of Islam&quot;.&lt;ref name=&quot;Al-Taftazani 1950 p. XX&quot;&gt;Al-Taftazani, Sad al-Din Masud ibn Umar ibn Abd Allah (1950). ''A Commentary on the Creed of Islam: Sad al-Din al-Taftazani on the Creed of Najm al-Din al-Nasafi'' (Earl Edgar Elder Trans.). New York: Columbia University Press. p. XX.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن خلدون|'''ابن خلدون''']]
|
|Tunisia
|1332–1406
|Ashari
|He is known for his [[The Muqaddimah]] which [[Arnold J. Toynbee]] called it &quot;a [[philosophy of history]] which is undoubtedly the greatest work of its kind.&quot;&lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;''[[Encyclopædia Britannica]]'', 15th ed., vol. 9, p. 148.&lt;/ref&gt; [[Ernest Gellner]] considered Ibn Khaldun's definition of [[government]], &quot;an institution which prevents injustice other than such as it commits itself&quot;, the best in the history of [[political theory]].&lt;ref&gt;Ernest Gellner, ''Plough, Sword and Book'' (1988), p. 239&lt;/ref&gt; His theory of [[social conflict]] contrasts the sedentary life of city dwellers with the migratory life of nomadic people, which would result in conquering the cities by the desert warriors.&lt;ref&gt;{{Cite journal | jstor=3590803 | title=Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist | last1=Hannoum | first1=Abdelmajid | journal=History and Theory | year=2003 | volume=42 | issue=1 | pages=61–81 | doi=10.1111/1468-2303.00230 }}&lt;/ref&gt;
|-
|'''عبدالڪريم جلي'''
| 
|Iraq
|1366–1424
|Sufi
|Jili was the primary systematizer and commentator of [[Ibn Arabi]]'s works. His ''Universal Man'' explains Ibn Arabi's teachings on reality and human perfection, which is among the masterpieces of [[Sufi]] [[literature]].&lt;ref&gt;Peters, F.E. (1990) ''Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III: The Works of the Spirit'' Princeton University Press, Princeton, NJ, p.254-257;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm ''The Qadiriya Sufi Way'' Sunni Razvi Society] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231192011/http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm |date=2006-12-31 }}&lt;/ref&gt; Jili thought of the Absolute Being as a Self, which later on influenced [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;Allama Muhammad Iqbal in his letter dated 24 January 1921 to R.A. Nicholson (''Letters of Iqbal''  Iqbal Academy, Lahore (1978), pp. 141–42)&lt;/ref&gt;
|-
|[[Jami]]
|[[File:Jami poet.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1414–1492
|Sufi
|His [[Haft Awrang]] (Seven Thrones) includes seven stories, among which ''Salaman and Absal'' tells the story of a sensual attraction of a prince for his wet-nurse,&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=174–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; through which Jami uses figurative symbols to depict the key stages of the [[Sufi]] path such as repentance.&lt;ref name=&quot;huart1&quot;&gt;{{cite journal|last=Huart|first=Cl.|author2=Masse, H.|title=Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman|journal=Encyclopaedia of Islam}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lingwood175&quot;&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=175–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; The mystical and philosophical explanations of the nature of divine mercy, is also among his works.&lt;ref name=&quot;rizvi1&quot;&gt;{{cite journal|last=Rizvi|first=Sajjad|title=The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi|journal=Journal of Qur'anic Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Bahāʾ al-dīn al-ʿĀmilī]]
|[[File:Sheik bahayi.jpg|80px]]
|Levant, Jabal Amel
|1547–1621
|
|Regarded as a leading scholar and [[mujaddid]] of the seventeenth century,&lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;[[Encyclopædia Iranica]], ''[http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ, SHAIKH MOḤAMMAD B. ḤOSAYN BAHĀʾĪ]'' by E. Kohlberg.&lt;/ref&gt; he worked on [[tafsir]], [[hadith]], [[grammar]] and [[fiqh]] (jurisprudence).&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; In his work ''Resāla fi’l-waḥda al-wojūdīya'' (Exposition of the concept of &quot;Unity of Existences&quot;), he states that the [[Sufi]]s are the true believers, &quot;calls for an unbiased assessment of their utterances, and refers to his own mystical experiences.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Kohlberg|first1=E.|title=BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b|website=Encyclopedia Iranica|access-date=December 3, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Damad]]
|
|Persia (Iran)
|?–1631
|
|Professing in the Neoplatonizing Islamic Peripatetic traditions of [[Avicenna]] and [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]], he was the main figure (together with his student [[Mulla Sadra]]), of the cultural revival of [[Iran]]. He was also the central founder of the [[School of Isfahan]], and is regarded as the Third Teacher (mu'alim al-thalith) after [[Aristotle]] and [[al-Farabi]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|p=214}}&lt;/ref&gt; ''Taqwim al-Iman'' (Calendars of Faith), ''Kitab Qabasat al-Ilahiyah'' (Book of the Divine Embers of Fiery Kindling), ''Kitab al-Jadhawat'' (Book of Spiritual Attractions) and [[Sirat al-Mustaqim]] (The Straight Path) are among his 134 works.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Fendereski]]
|
|Persia (Iran)
|1562–1640
|
|He was trained in the works of [[Avicenna]], and [[Mulla Sadra]] studied under him.&lt;ref&gt;Fazlur Rahman, ''The Philosophy of Mullā Ṣadrā (Ṣadr Al-Dīn Al-Shirāzī)'', SUNY Press, 1975&lt;/ref&gt; His main work''al-Resāla al-ṣenāʿiya'', is an examination of the arts and professions in perfect society, and combines a number of genres and subject areas such as political and ethical thought and metaphysics.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/mir-fendereski-sayyed-amir-abul-qasem|title = Welcome to Encyclopaedia Iranica}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mulla Sadra]]
|
|Persia (Iran)
|1571–1641
|Shia
|According to [[Oliver Leaman]], Mulla Sadra is the most important influential philosopher in the Muslim world in the last four hundred years.&lt;ref&gt;Leaman (2007), p.146&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H027.htm Mulla Sadra (Sadr al-Din Muhammad al-Shirazi) (1571/2-1640)] by John Cooper&lt;/ref&gt; He is regarded as the master of [[Ishraqi]] school of Philosophy who combined the many areas of the [[Islamic Golden Age]] philosophies into what he called the [[Transcendent Theosophy]]. He brought &quot;a new philosophical insight in dealing with the nature of [[reality]]&quot; and created &quot;a major transition from [[essentialism]] to [[existentialism]]&quot; in Islamic philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot;&gt;{{citation|title=Mulla Sadra's Transcendent Philosophy|first=Muhammad|last=Kamal|year=2006|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-5271-7|pages=9 &amp; 39}}&lt;/ref&gt; He also created for the first time a &quot;distinctly Muslim school of [[Hikmah]] based especially upon the inspired doctrines which form the very basis of Shiism,&quot; especially what contained in the [[Nahj al-Balagha]].&lt;ref name=&quot;Mian Sharif&quot;&gt;{{cite book|last1=Sharif|first1=Mian Mohammad|title=History of Muslim Philosophy, Vol 2|date=1966|publisher=Allgauer Heimatverlag GmbH|location=Germany|pages=938, 920 &amp; 907|author-link=Muhammad Sharif}}&lt;/ref&gt;

|-
|[[Qazi Sa’id Qumi]]
|
|Persia (Iran)
|1633–1692
|
|He was the pupil of [[Rajab Ali Tabrizi]], [[Muhsen Feyz]] and [[Abd al-Razzaq Lahiji]], and wrote comments on the Theology attributed to Aristotle, a work which Muslim philosophers have always continued to read. His commentaries on [[al-Tawhid]] by [[al-Shaykh al-Saduq]] is also famous.&lt;ref&gt;Corbin (1993), pp.346–347&lt;/ref&gt;
|-
|[[Shah Waliullah Dehlawi|Shah Waliullah]]
| 
|India
|1703–1762
|
|He attempted to reexamine Islamic theology in the view of modern changes. His main work ''The Conclusive Argument of God'' is about Muslim theology and is still frequently referred to by new Islamic circles. ''Al-Budur al-bazighah'' (The Full Moons Rising in Splendor) is another work of him in which he explains the basis of faith in view of rational and traditional arguments.&lt;ref name=&quot;Jalbani2006&quot;&gt;{{cite book|last=Jalbani|first=G.N.|title=Life of Shah Wali Allah|year=2006|publisher=Kitab Bhavan|location=New Delhi, India|isbn=9788171513703|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=s3qbYgEACAAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ikram64&quot;&gt;{{cite book|title=Muslim civilization in India|year=1964|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231025805|author=S. M. Ikram|author-link=S. M. Ikram|editor=Ainslie T. Embree|editor-link=Ainslie T. Embree|access-date=April 12, 2013|chapter=XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803|chapter-url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/ikram/part2_19.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Syed Ameer Ali]] 
|[[File:SyedAmeerAli.jpg|104x104px]]
|India
|1849–1928
|Modernist
|Sir Syed Ameer Ali was a British-Indian scholar achieving [[Order of the Star of India|''order of the star of India'']]. He was one of the leading Islamic scholars India who tried to bring modernity in Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ali, Syed Ameer – Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Ali,_Syed_Ameer|access-date=2020-12-08|website=en.banglapedia.org}}&lt;/ref&gt; Instead of revolting against British Empire, he tried to popularize modern education such as learning English language. Two of his most famous books are – ''The Spirit of Islam'' and ''Short History Of The Saracens''.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-10-24|title=Syed Ameer Ali {{!}} Former Judge in the Calcutta High Court.|url=https://storyofpakistan.com/syed-ameer-ali/|access-date=2020-12-08|website=Story Of Pakistan|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 
|-
|[[Muhammad Iqbal]]
|[[File:Allama Iqbal.jpg|center|132x132px]]
|(British India)
Pakistan
|1877–1938
|Modernist/
Sufi
|Other than being an eminent poet, he is recognized as the &quot;Muslim philosophical thinker of modern times&quot;.&lt;ref name=&quot;aml.org.pk&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |title=Allama Muhammad Iqbal Philosopher, Poet, and Political leader |publisher=Aml.Org.pk |access-date=2012-03-02 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305000639/http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |archive-date=2012-03-05 }}&lt;/ref&gt; He wrote two books on the topic of ''[[The Development of Metaphysics in Persia]]'' and ''[[The Reconstruction of Religious Thought in Islam]]''&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt; In which he revealed his thoughts regarding Islamic Sufism explaining that it trigger the searching soul to a superior understanding of life.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot;&gt;{{cite web|title=Allama Iqbal – biography – Iqbal's works|url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html|publisher=Iqbal Academy|date=May 26, 2006|format=PHP|access-date=August 6, 2012}}&lt;/ref&gt; God, the meaning of prayer, human spirit and Muslim culture are among the other issues discussed in his works.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt;
|-
|[[Muhammad Husayn Tabatabaei|Seyed Muhammad Husayn Tabatabaei]]
|[[File:Allame-Tabatabai-youth.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1892–1981
|Shia
|He is famous for ''[[Tafsir al-Mizan]]'', the [[Quran]]ic [[exegesis]]. His philosophy is centered on the sociological treatment of human problems.&lt;ref name=&quot;Algar&quot;&gt;{{cite book|last1=Algar|first1=Hamid|title=Biography of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaei|publisher=Oxford University Press|location=University of California, Berkeley}}&lt;/ref&gt; In his later years he would often hold study meetings with [[Henry Corbin]] and [[Seyyed Hossein Nasr]], in which the classical texts of divine knowledge and gnosis along with what Nasr calls comparative gnosis were discussed. [[Shi'a Islam (Book)|Shi'a Islam]], ''The Principles of Philosophy and the Method of Realism'' ({{langx|fa|Usul-i-falsafeh va ravesh-i-ri'alism}}) and ''Dialogues with Professor Corbin'' ({{langx|fa|Mushabat ba Ustad Kurban}}) are among his works.&lt;ref name=&quot;Algar&quot; /&gt;
|-
|[[Ghulam Ahmed Perwez]]
|
|Pakistan
|1903–1985
|Modernist/
[[Quranism|Quranist]]
|He was a famous theologian from Pakistan inspired by [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2014-09-21|title=The rise and fall of a spiritual rebel|url=http://www.dawn.com/news/1132974|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; Being a protege of Allama Muhammad Iqbal his main focus was to separate between ''&quot;Deen&quot;'' and ''&quot;Madhab&quot;''. According to him Islam was revelated as Deen which's main purpose was to create a successful and happy society.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Introduction: Islam – A Challenge to Religion by Allama Ghulam Ahmad Parwez {{!}} Allama Ghulam Ahmad Parwez|url=https://www.newageislam.com/books-and-documents/allama-ghulam-ahmad-parwez/introduction--islam--a-challenge-to-religion-by-allama-ghulam-ahmad-parwez/d/1555|access-date=2020-12-05|website=www.newageislam.com|language=en}}&lt;/ref&gt; He rejected the idea of a state being ruled by Islamic scholars, although he also criticized western secularism.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2015-08-13|title=Shaping histories: The most influential books in Pakistan|url=http://www.dawn.com/news/1200253|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; He firmly believed that Islam isn't based on blind faith but rational thinking. His most famous book is ''&quot;Islam: A Challenge to Religion&quot;.'' 
|-
|[[Abul A'la Maududi]]
|
|Pakistan
|1903–1979
|
|His major work is [[The Meaning of the Qur'an]] in which he explains that The Quran is not a book of abstract ideas, but a Book which contains a message which causes a movement.&lt;ref&gt;1979, Tafhimul Qur'an, Vol. I, Lahore, pp. 334&lt;/ref&gt;  Islam, he believes, is not a 'religion' in the sense this word is usually comprehended, but a system encompassing all areas of living.&lt;ref&gt;{{cite web|title=A. Maududi's 'Towards Understanding Islam' |url=http://www.geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091024074605/http://geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-date=2009-10-24 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; In his book ''[[Islamic Way of Life]]'', he largely expanded on this view.
|-
|[[Henry Corbin]]
|
|France
|1903–1978
|
|He was a [[philosopher]], [[theologian]] and professor of [[Islamic studies|Islamic Studies]] at the [[University of Paris|Sorbonne]] in [[Paris]] where he encountered [[Louis Massignon]], and it was he who introduced Corbin to the writings of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]] whose work affected the course of Corbin's life.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot;&gt;[http://www.bookrags.com/research/corbin-henry-eorl-03/ Corbin, Henry] an article by Encyclopedia of Religion&lt;/ref&gt; In his History of Islamic Philosophy, he refuted the view that philosophy among the Muslims came to an end after Averroes, showed rather that a vivid philosophical activity persisted in the eastern Muslim world – especially Iran.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot; /&gt;
|-
|[[Abdel Rahman Badawi]]
|
|Egypt
|1917–2002
|
|He adopted existentialism since he wrote his ''Existentialist Time'' in 1943. His version of existentialism, according to his own description, differs from Heidegger's and other existentialists in that it gives preference to action rather than thought. in his later work,''Humanism And Existentialism In Arab Thought'', however, he tried to root his ideas in his own culture.&lt;ref&gt;Mona Mikhail (1992), ''Studies in the Short Fiction of Mahfouz and Idris'', [[NYU Press]], p. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Abdul-Rahman Badawi|url=http://www.arabphilosophers.com/English/philosophers/modern/modern-names/eAbdul_Rahman_Badawi.htm|website=Philosophers of the Arabs}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Morteza Motahhari]]
|[[File:مرتضی مطهری در جوانی.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1919–1979
|Shia
|Considered among the important influences on the ideologies of the [[Islamic Republic]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=Manouchehr Ganji|title=Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader of Resistance|url=https://books.google.com/books?id=NboVl-CeYs0C&amp;pg=PA109|access-date=8 August 2013|year=2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97187-8|pages=109}}&lt;/ref&gt; he started from the [[Hawza]] of [[Qom]]. Then he taught philosophy in the [[University of Tehran]] for 22 years. Between 1965 and 1973, however, he gave regular lectures at [[Hosseiniye Ershad|the Hosseiniye Ershad]] in Northern Tehran, most of which have been turned into books on Islam, Iran, and historical topics.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kasra|first=Nilofar|title=Ayatollah Morteza Motahhari|url=http://iichs.org/index_en.asp?id=1627&amp;doc_cat=16|work=IICHS|access-date= July 27, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Ja'fari]]
|[[File:Məhəmməd Təği Cəfəri.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1923–1998
|Shia
|He wrote many books on a variety of fields, the most prominent of which are his 15-volume Interpretation and Criticism of [[Rumi]]'s [[Masnavi]], and his unfinished, 27-volume Translation and Interpretation of the [[Nahj al-Balagha]]. These works show his ideas in anthropology, sociology, moral ethics, philosophy and mysticism.
|-
|[[Mohammed Arkoun]]
|
|Algeria
|1928–2010
|Modernist
|He wrote on Islam and modernity trying to rethink the role of Islam in the contemporary world.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot;&gt;{{cite web|title=In Memory of Professor Mohammed Arkoun|url=http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|website=The Institute of Ismaili Studies|access-date= October 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020042420/http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|archive-date= October 20, 2014}}&lt;/ref&gt; In his book ''Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers'' he offers his responses to several questions for those who are concerned about the identity crisis which left many Muslims estranged from both modernity and tradition. ''The Unthought In Contemporary Islamic Thought'' is also among his works.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Arkoun|first1=Mohammed|title=Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers|translator= Robert D. Lee|date=July 4, 1994|publisher=Westview Press}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Israr Ahmed]]
|
|Pakistan
|1932–2010
|
|He is the author of ''Islamic Renaissance: The Real Task Ahead'' in which he explains the theoretical idea of the [[Caliphate]] system, arguing that it would only be possible by reviving [[Iman (concept)|Iman]] and faith among the Muslims in general and intelligentsia in particular. This would, he argues, fill the existing gap between new sciences, and Islamic divine knowledge.&lt;ref&gt;Mumtaz Ahmad, &quot;Media-Based Preachers and the Creation of New Muslim Publics in Pakistan,&quot; NBR Special Report 22, February 2010 [http://nbr.org/publications/specialreport/pdf/SR22.pdf]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Ali Shariati]]
|[[File:Dr_Ali_Shariati.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–1977
|Modernist/
Shia
|Ali Shariati Mazinani (Persian: علی شریعتی مزینانی,  23 November 1933 – 18 June 1977) was an Iranian revolutionary and sociologist who focused on the sociology of religion. He is held as one of the most influential Iranian intellectuals of the 20th century[3] and has been called the &quot;ideologue of the Iranian Revolution&quot;, although his ideas ended up not forming the basis of the Islamic Republic
|-
|[[Abdollah Javadi-Amoli]]
|
|Persia (Iran)
|1933–
|Shia
|His works are dedicated to Islamic philosophy, especially [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot; /&gt; [[Tasnim|Tafsir Tasnim]] is his explanation of the [[Quran]] in which he follows [[Muhammad Husayn Tabataba'i|Tabatabaei]]'s [[Tafsir al-Mizan]], in that he tries to interpret a verse based on other verses.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Javadi Amoli|title=Tasnim: Tafsir of Quran|date=2013|publisher=Asra|location=Tehran}}&lt;/ref&gt; His other work ''As-Saareh-e-Khelqat'' is a discussion about the philosophy of faith and evidence of the existence of God.
|-
|[[Seyyed Hossein Nasr]]
|[[File:Hossein nasr.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–
|Sufi/Shia
| He is a major [[perennial philosophy|perennialist thinker]]. His works defend Islamic and perennialist doctrines and principles while challenging the theoretical underpinnings of modern science.  He argues that [[Desacralization of knowledge|knowledge has been desacralized]] in the [[Human history#Modern history|modern period]], that is, separated from its divine source—God—and calls for its [[Resacralization of knowledge|resacralization]] through [[Tradition (perennialism)|sacred traditions]] and [[Scientia sacra|sacred science]]. His [[environmental philosophy]] is expressed in terms of [[Islamic environmentalism]] and the [[resacralization of nature]].  
|-
|[[Sadiq Jalal al-Azm]]
|[[File:Sadiq Jalal al-Azm at UCLA 5-10-06.jpg|80px]]
|Turkey
|1934–2016
|
|He was working on [[Immanuel Kant]], though, later in his life, he put greater emphasis on the [[Islam]]ic world and its relationship to the West. He was also a supporter of [[human rights]], intellectual freedom and free speech.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |title=Syrian intellectuals call on the Baath congress to revive 'Damascus spring' |date=2005-09-06 |publisher=ArabicNews.com |access-date=2009-01-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |archive-date=2006-03-19 |accessdate=2024-11-11 |archivedate=2006-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi]]
|
|Persia (Iran)
|1934–2021
|Shia
|He is an Islamic [[Faqih]] who has also studied works of [[Avicenna]] and [[Mulla Sadra]]. He supports [[Islamic philosophy]] and in particular [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy. His book ''Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy'' is translated into English.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Miṣbāḥ Yazdī|first1=Muḥammad Taqī|title=Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy|date=1999|translator=Aẓīm Sarvdalīr|translator2=Hajj Dr Muḥammad Legenhausen|publisher=Binghamton University and Brigham Young University}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad Baqir al-Sadr]]
| 
|Iraq
|1935–1980
|Shia
|He was an [[Iraq]]i [[Shia Islam|Shia]] philosopher and founder of the [[Islamic Dawa Party]]. His ''Falsafatuna'' (Our Philosophy) is a collection of basic ideas concerning the world, and his way of considering it. These concepts are divided into two researches: The theory of knowledge, and the philosophical notion of the world.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Ayatullah Muhammad Baqir as-Sadr|title=Our Philosophy- Falsafatuna|url=http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|publisher=Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland|access-date=2014-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20141014111141/http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|archive-date=2014-10-14|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammed Abed al-Jabri]]
|
|Morocco
|1935–2010
|Modernist
|His work ''Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought'' while showing the distinctive nationality of the Arabs, reject the philosophical discussion which have tried to ignore its democratic deficits. Working in the tradition of [[Avincenna]] and [[Averroes]], he emphasizes that concepts such as democracy and law cannot rely on old traditions, nor could be import, but should be created by today's Arabs themselves.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Al Jabri|first1=Mohammed Abed|title=Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought|date=December 9, 2008|publisher=I. B. Tauris}}&lt;/ref&gt; ''The Formation of Arab Reason: Text, Tradition and the Construction of Modernity in the Arab World'' is also among his works.
|-
|[[Abdolkarim Soroush]]
|[[File:Abdolkarim Soroush 02.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1945–
|Shia/
Neoplatonist
|Being interested in the philosophy of religion and the philosophical system of [[Rumi]], his book ''the evolution and devolution of religious knowledge'' argues that &quot;a religion (such as Islam) may be divine and unchanging, but our understanding of religion remains in a continuous flux and a totally human endeavor.&quot;&lt;ref name=&quot;vahid&quot;&gt;{{cite book|last1=Vahid|first1=Hamid|title=Islamic Humanism: From Silence to Extinction a Brief Analysis of Abdulkarim Soroush's Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge|date=2005|publisher=Center of Islam and Science|location=Tehran, Iran|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jahanbakhsh|first1=Forough|title=Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran, 1953–2000: From Bazargan to Soroush|url=https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha|url-access=limited|date=2001|page=[https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha/page/n153 145]|publisher=BRILL |isbn=9789004119826}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Javed Ahmad Ghamidi|Javed Ahmed Ghamidi]]
|[[File:Javed_Ahmed_Ghamidi.jpg|101x101px]]
|Pakistan
|1951–
|Modernist
|Javed Ahmed Ghamidi is a Pakistani theologian. He is regarded as one of the contemporary modernists of the Islamic world.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-04-07|title=Javed Ahmad Ghamidi: A Modernist Reformist – OpEd|url=https://www.eurasiareview.com/07042020-javed-ahmad-ghamidi-a-modernist-reformist-oped/|access-date=2020-12-08|website=Eurasia Review|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Like [[Ghulam Ahmed Perwez|''Parwez'']] he also promotes rationalism and secular thought with deen.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=admin|date=2014-12-30|title=10 Unique viewpoints of scholar Javed Ghamidi|url=http://www.convergencestride.com/2014/12/10-unique-viewpoints-scholar-javed-ghamidi/|access-date=2020-12-08|website=Convergence Stride|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ghamidi is also popular for his moderate [[fatwa]]s. Ghamidi also holds the view of [[democracy]] being compatible with Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Monthly Renaissance – Content|url=http://www.monthly-renaissance.com/issue/content.aspx?id=1158|access-date=2020-12-08|website=www.monthly-renaissance.com}}&lt;/ref&gt;
|-

|[[Gary Legenhausen]]
|
|US 
|1953–
|
|''Islam and Religious Pluralism'' is among his works in which he advocates &quot;non-reductive religious pluralism&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Legenhausen|first1=Gary|title=Islam and Religious Pluralism|url=http://www.uibk.ac.at/theol/leseraum/texte/626.html}}&lt;/ref&gt; In his paper &quot;The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age&quot; he is trying to examine whether philosophy can agree with theology.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Legenhausen|first1=Muhammad|title=The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age|date=12 March 2013|url=http://www.al-islam.org/al-tawhid/vol14-n1/relationship-between-philosophy-and-theology-postmodern-age}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mostafa Malekian]]
|
|Persia (Iran)
|1956–
|Shia
|He is working on ''Rationality and Spirituality'' in which he is trying to make Islam and reasoning compatible. His major work ''A Way to Freedom'' is about spirituality and wisdom.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Mansour Nejad|first1=Mohammad|title=Naqdi bar Ostadan be Bahane Tajlil|date=1389|publisher=Javan Pooya Publication|location=Tehran|language=fa}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Insha-Allah Rahmati]]
|
|Persia (Iran)
|1966–
|
|His fields of can be summarized as follows: [[Ethics]] and [[Philosophy of religion|Philosophy of Religion]] and [[Islamic philosophy|Islamic Philosophy]]. Most of his work in these three areas.
|-
|[[Shabbir Akhtar]]
|
|England
|1960–2023
|Neo-orthodox Analytical Philosophy 
|This Cambridge-trained thinker is trying to revive the tradition of Sunni Islamic philosophy, defunct since Ibn Khaldun, against the background of western analytical philosophical method. His major treatise is ''The Quran and the Secular Mind'' (2007).
|-
|[[Tariq Ramadan]]
|[[File:Tariq Ramadan Profile Image.png|80px]]
|Switzerland/
France
|1962–
|Modernist
|Working mainly on Islamic theology and the place of Muslims in the West,&lt;ref&gt;[http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html Reading the Koran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609003736/http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html |date=2011-06-09 }}. Tariq RAMADAN (2008-01-07). Retrieved on 2011-01-30.&lt;/ref&gt; he believes that western Muslims must think up a &quot;Western Islam&quot; in accordance to their own social circumstances.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Livingstone|first1=David|title=Black Terror White Soldiers: Islam, Fascism &amp; the New Age|page=594|url=https://books.google.com/books?id=FYy7TTmQoD4C|isbn=9781481226509|date=2013-06-16|publisher=David Livingstone }}&lt;/ref&gt;
|}

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مسلمان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>lloajbbvgqrl3jy7u7xcn8zbqgpo37m</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320111</id>
      <parentid>320110</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T10:25:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320111</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58498" sha1="pnrixvjoc8dt42qfjyrqrmz6fcr67bj" xml:space="preserve">'''مسلمان فيلسوف''' ٻئي [[اسلام]] جو اقرار ڪن ٿا ۽ [[فلسفو|فلسفي]] جي طرز ۾ مشغول آهن جيڪا [[عربي ٻولي]] ۽ اسلام جي جوڙجڪ ۾ واقع آهي، پر مذهبي مسئلن سان تعلق رکي، ضروري ناهي. [[محمد|نبي، محمد ﷺ]] جي [[صحابہ]] جا قول، فلسفيانه بحث تي ٿورو ئي مشتمل هئا. اٺين صديءَ ۾، [[بازنطيني سلطنت]] سان وسيع رابطي سبب قديم يوناني فلسفي جي فلسفياتي ڪمن (خاص ڪري [[ارسطو]] جي مقالن) کي عربي ۾ ترجمو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 

نائين صديءَ ۾ [[الڪندي]] کي اسلامي پرپيٽئٽڪ فلسفي (800ع-1200ع) جو باني سمجهيو وڃي ٿو. ڏهين صديءَ جو فلسفي، [[الفارابي]] يوناني ۽ رومي فلسفي جي ڪمن کي مسلم فلسفي جي بحث ۾ متعارف ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترائي اهڙا موضوع قائم ڪيا جيڪي ايندڙ صدين تائين اسلامي فلسفي تي حاوي رھيا. هن جي وسيع ڪم ۾، [[منطق]] تي سندس ڪم خاص طور تي بيٺو آهي. 

يارهين صدي عيسويءَ ۾، [[ابن سينا]]، جيڪو عظيم ترين مسلمان فيلسوفن مان هڪ آهي، پنهنجو هڪ منفرد فلسفو ٺاهيو جيڪو انهن جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جون مضبوط ارسطاليسي ۽ نئون افلاطوني جڙون هيون. [[امام غزالي]]، هڪ مشهور مسلمان فلسفي ۽ عالم دين، [[دليل]] ۽ [[وحي]] جي وچ ۾ ظاهري تضاد کي حل ڪرڻ جو طريقو اختيار ڪيو. هن فلسفي جي اهميت کي سمجهي ورتو ۽ هڪ پيچيده ردعمل پيدا ڪيو جنهن فلسفي جي ڪجهه تعليمات کي رد ڪيو ۽ ان جي مذمت ڪئي، جڏهن ته ڪجهه تعليمات قبول ڪرڻ ۽ لاڳو ڪرڻ جي اجازت ڏني. اهو الغزالي جي قبوليت جو مظاهرو هو، جنهن جي نتيجي ۾ اپسٽئمولاجي (epistemology) تي هڪ وڌيڪ بهتر ۽ صحيح گفتگو ۽ مسلم نظرياتي حلقن ۾ ارسطو جي منطق ۽ مابعدالطبعيات جي گلن کي جنم ڏنو. [[ابن رشد]] (Averroes)، آخري قابل ذڪر مسلمان فيلسوف، هن خيال جي خلاف ارسطو جي فلسفي جي استعمال جو دفاع ڪيو؛ سندس وسيع ڪمن ۾ ارسطو تي قابل ذڪر تبصرا شامل آهن. ٻارهين صدي عيسويءَ ۾ فلسفي جي روشنيءَ جو بنياد [[شهاب الدين سهروردي]] رکيو. جيتوڻيڪ فلسفو پنهنجي روايتي ارسطوءَ جي روپ ۾ ٻارهين صديءَ کان پوءِ گهڻو ڪري عرب دنيا ۾ پسند نه ٿيو، پر صوفيانه فلسفي جا روپ وڌيڪ نمايان ٿي ويا.

ابن رشد کان پوءِ، [[ايران]] جي [[صفوي سلطنت]] جي دور ۾ مشرقي مسلم دنيا ۾ هڪ روشن خيالي فلسفي وارو اسڪول قائم رهيو، جنهن کي عالمن &quot;اصفهان جو اسڪول&quot; قرار ڏنو آهي. ان جي بنياد شيعه فلسفي، [[مير دمد]] رکيو ۽ اڳتي هلي [[ملا صدرا]] ۽ ٻين ان کي ترقي ڏني.

هي هڪ متحرڪ فهرست آهي ۽ ڪڏهن به مڪمل ڪرڻ لاء خاص معيار کي پورو ڪرڻ جي قابل ناهي. توهان قابل اعتماد ذريعن سان غائب شيون شامل ڪندي مدد ڪري سگهو ٿا.

==فهرست==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! نالو !! تصوير 
!اصل وطن!! دور (عيسوي)
!فڪر جو مڪتبو!! فلسفو
|-
|[[الڪندي]]
|[[File:Al-kindi.jpeg|80px]]
|[[عباسي خلافت]]، موجوده {{پرچم|عراق}}
|801–873ع
|
|&lt;small&gt;هو پيريپيٽيٽڪ فلسفين مان پهريون هو، ۽ کيس &quot;عربي فلسفي جو پيءُ&quot; سمجهيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=137–138}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Abboud|first=Tony|title=Al-Kindi : the father of Arab philosophy|year=2006|publisher=Rosen Pub. Group|isbn=978-1-4042-0511-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Greenberg|first=Yudit Kornberg|title=Encyclopedia of love in world religions|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|volume=1|page=405}}&lt;/ref&gt; هو مسلم دنيا ۾ يوناني فلسفي جي واڌاري لاءِ مشهور هو.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman2&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;سن&lt;small&gt;دس مکيه ڪمن مان هڪ فلسفي ۽ قياسي الاهيات جي مطابقت ڏيکارڻ هو. بهرحال، هو عقل کان وڌيڪ وحي کي ترجيح ڏيندو هو، ڇاڪاڻ ته هن جو خيال هو ته اهو ايمان جي انهن معاملن جي ضمانت ڏئي ٿو جيڪي عقل ظاهر نه ڪري سگهي.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الرازي|محمد ابن ذڪريا الرازي]]
|[[File:Zakariya Razi 001.JPG|80px]]
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|{{circa|865–925}}
|
|&lt;small&gt;هڪ فلسفي جنهن جي روح جو نظريو، جيڪو مابعد الطبعياتي آهي، ۾ هن وضاحت ڪئي ته روح ڪيئن نجات ۽ آزادي جو رستو ڳولي ٿي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot;&gt;{{cite book|last1=Fakhri|first1=Majid|title=A History of Islamic Philosophy|date=2004|publisher=Columbia University Press}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt; 
&lt;small&gt;پنهنجي فلسفياتي سوانح عمري ۾، الرازي پنهنجي فلسفيانه طرز زندگي جو دفاع ڪيو ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ته، خود غرض ٿيڻ جي بدران، انسان کي پنهنجي عقل کي استعمال ڪرڻ گهرجي ۽ پنهنجي زندگي ۾ انصاف لاڳو ڪرڻ گهرجي. پنهنجي نقادن جي خلاف سندس دفاع هڪ ڪتاب &quot;السيرات الفلسفيه&quot; (فلسفيانه طريقو) پڻ آهي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Iqbal|first1=Mohammad|title=The Development of Metaphysics in Persia, a Contribution to the History of Muslim Philosophy|date=2005|publisher=Kessinger Publishing}}&lt;/ref&gt; هو هڪ ابتدائي ڪيميا دان پڻ هو.&lt;ref&gt;History of civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., {{ISBN|81-208-1596-3}}, vol. IV, part two, p. 228.&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الفارابي]]
|[[File:Al-Farabi.jpg|80px]]
|فاراب، موجوده {{پرچم|ازبڪستان}}
|872–951ع
|پيريپيٽيٽڪ 
|Al-Farabi along with [[Ibn Sina]] and [[Averroes]] have been recognized as [[Peripatetics]] or [[Rationalism|rationalists]] among Muslims.&lt;ref&gt;Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm |title=Dictionary of Islamic Philosophical Terms |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 |title=Aristotelianism in Islamic philosophy |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt; He tried to gather the ideas of [[Plato]] and [[Aristotle]] in his book &quot;The gathering of the ideas of the two philosophers&quot;.&lt;ref&gt;Motahhari, Mortaza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.167
&lt;/ref&gt; He was known as &quot;the second master&quot; of philosophy (Aristotle being the first), and his work was dedicated to both reviving and reinventing the Alexandrian philosophical thought, to which his teacher, Yuhanna bin Haylan belonged.&lt;ref&gt;Reisman, D. ''Al-Farabi and the Philosophical Curriculum'' In Adamson, P &amp; Taylor, R. (2005). ''The Cambridge Companion to Arabic Philosophy''. Cambridge: Cambridge University Press. p55&lt;/ref&gt;
|-
|ابو يعقوب السجستاني
|
|[[فارس صوبو|فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|971ع (پيدائش)
|
|Inspired by [[neoplatonism]], &quot;his [[cosmology]] and metaphysics develop a concept of God as the one beyond both being and non-being.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot;&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt; Intellect which is the first being created by God, he believes, does not disintegrate, and the purpose of the religion is to &quot;reorient the soul toward its true higher self and ultimately to return to its original state.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Corbin|first1=Henry|title=Kashf al-mahjub (Revealing the Concealed)|date=1949|location=Tehran and Paris}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Walker|first1=P.|title=The Wellsprings of Wisdom: A study of Abu Ya'qub al-Sijistani's Kitab al-yanabi'|date=1994|location=Salt Lake City}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=The Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|ابو الحسن الاميري
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|?–992
|
|While opposing the kind of philosophy which is regarded as independent of revelation, he sought to find areas of agreement between different Islamic sects.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gaskell|title=Al-'Amiri, Abu'l Hasan Muhammad ibn Yusuf|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|year=2009|access-date=2014-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606174417/http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|archive-date=2011-06-06|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The History of Islamic Philosophy (Routledge History of World Philosophies)|date=1996|publisher=Routledge|location=London and New York}}&lt;/ref&gt; Chapter 1 and 7 of his book ''al-I'lam bi manaqib al-Islam'' (An Exposition on the Merits of Islam) has been translated into English under the titles ''The Quiddity of Knowledge and the Appurtenances of its Species''&lt;ref&gt;Rosenthal,  F., ''The Classical Heritage of Islam'', Berkeley, CA: University of California Press, 1973, Pp. 63–70&lt;/ref&gt; and ''The Excellences of Islam in Relation to Royal Authority''.&lt;ref&gt;Rosenthal, F., ''State and Religion According to Abu l-Hasan al-'Amiri'', Islamic Quarterly 3, pp. 42–52&lt;/ref&gt; His other book ''Kitab al-amad 'ala'l-abad'' (On the Afterlife)&lt;ref&gt;Rowson,  E.K., ''A Muslim Philosopher on the Soul and Its Fate: Al-'Amiri's Kitab al Amad 'ala l-abad'', New Haven, CT: American Oriental Society, 1988&lt;/ref&gt; also has an English translation.
|-
|ابن مسڪويه
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|932–1030
|
|A [[Neoplatonism|Neoplatonist]] who wrote the first major [[Islamic]] work on philosophical ethics, entitled ''Tahdhib al-akhlaq'' (Refinement of Morals), he distinguished between personal ethics and the public realm, and contrasted the redemptive nature of reason with the luring trait of nature.&lt;ref name=&quot;c. edmund&quot;&gt;C. Edmund Bosworth, &quot;Meskavayh, Abu ʿAli Ahmad&quot; in Encyclopædia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/meskavayh-abu-ali-ahmad]&lt;/ref&gt;
|-
|المعري
|
|شام، موجوده {{پرچم|شام}}
|973–1058ع
|قنوطيت پسند 
|A [[pessimism|pessimistic]] [[Freethought|freethinker]], he attacked dogmas of religion.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=6FklfLSxpIkC&amp;dq=al+ma%27arri&amp;pg=PA147 By Philip Khuri Hitti ''Islam, a way of life'' p. 147]&lt;/ref&gt; His ''Unnecessary Necessity'' (Luzūm mā lam yalzam) shows how he saw the business of living. His other work ''The Epistle of Forgiveness'' (Risālat al-ghufrān) depicts his visiting with the [[Arabic poetry|Arab poets]] of the [[Jahiliyyah|pagan period]], in [[Jannah|paradise]] and because of the aspect of [[Bangsian fantasy|conversing with the deceased]] in paradise, the ''Resalat Al-Ghufran'' has been compared to the ''[[Divine Comedy]]'' of Dante&lt;ref&gt;William Montgomery Watt and Pierre Cachia, ''A History of Islamic Spain'', 2nd edition, Edinburgh University Press, 1996, pp. 125–126, {{ISBN|0-7486-0847-8}}.&lt;/ref&gt; which came hundreds of years after.
|-
|[[ابن سينا]]
|[[File:Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png|80px]]
|[[خراسان]]، موجوده {{پرچم|تاجڪستان}} 
|980–1037
|پيريپيٽيٽڪ 
|Regarded as one of the most significant thinkers and writers of the [[Islamic Golden Age]],&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |title=Avicenna (Persian philosopher and scientist) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |access-date=2012-01-07}}&lt;/ref&gt; his distinction between [[existence]] and [[essence]] his theory of the nature of the soul in particular, influenced the [[medieval Europe]]. His [[psychology]] and theory of knowledge influenced [[William of Auvergne, Bishop of Paris]] and [[Albertus Magnus]], while his metaphysics was influential on the philosophy of [[Thomas Aquinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 |title=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna/Ibn Sina (CA. 980–1037) |publisher=Iep.utm.edu |date=2006-01-06 |access-date=2010-01-19}}&lt;/ref&gt;
|-
|حميد الدين الڪرماني
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|996–1021
|
|His major work the ''Rahat al-aql'' (Peace of Mind) explains how to attain the eternal life of the mind and reason, in a changing world. ''Al-Aqwal al-dhahabiya'', (refuting [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|al-Razi]]'s argument against the necessity of [[revelation]]) and ''Kitab al-riyad'' (about the early Isma'ili cosmology) are among his other works.&lt;ref name=&quot;daftary&quot;&gt;{{cite book|last1=Daftary|first1=Farhad|title=Intellectual Traditions in Islam|year=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1860644351|page=97}}&lt;/ref&gt;
|-
|ناصر خسرو
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1004–1088
|
|His ''Knowledge and Liberation'' consist of a series of 30 questions and answers about main issues of his time, from the creation of the world to the human free will and culpability after death.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Nasir Khusraw|title=Knowledge and Liberation: A Treatise on Philosophical Theology|translator= F.M. Hunzai|date=July 2, 1999|publisher=I. B. Tauris in Association with the Institute of Ismaili Studies; Reprint edition}}&lt;/ref&gt; ''Rawshana-i-nama'' (Book of Enlightenment), and the ''Sa'datnama'' (Book of Felicity) are also among his works.
|-
|ابن ظفر الصيقلي
|[[File:Ibn_Zafar_al_Siquilli.jpg|80px]]
|صقليه، موجوده سسلي، {{پرچم|اٽلي}}
|1104–1170
|
|'''Hujjat al-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Muhammad ibn Muhammad ibn Zafar al-Siqilli''' ({{langx|ar|حجة الدين أبو عبد الله محمد بن أبي محمد بن محمد بن ظفر الصقلي|Ḥujjat al-Dīn  Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn Abī Muḥammad ibn Muḥammad ibn Ẓafar al-Ṣiqillī}}), commonly known simply as '''Ibn Zafar al-Siqilli''', was a [[philosopher]], [[polymath]] and Arab-Sicilian politician of the [[Normans|Norman]] period (1104 - 1170), and has come to be known in the West as &quot;[[Niccolò Machiavelli]]'s Arab Precursor&quot;. Ibn Zafar was said to have authored 32 books.,&lt;ref&gt;Arié, Miniatures pp. 1–4&lt;/ref&gt; especially the ''Sulwān al-Muṭā fī Udwān al-Atbā'' ({{langx|ar|سلوان المطاع في عدوان الأتباع||Consolation for the Ruler During the Hostility of his Subjects}}) is his [[magnum opus]].&lt;ref&gt;*Richard Hrair Dekmejian and Adel Fathy Thabit: ''Machiavelli's Arab Precursor: Ibn Zafar al-Siquilli''; British Journal of Middle Eastern Studies (2000), 27, 125-137.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Rachel Arié, ''Miniatures hispano-musulmanes'', Leyden (E. J. Brill) 1969.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Umberto Rizzitano, ''Ibn Ẓafar, Abū ‘Abd Allāh'' in Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.&amp;nbsp;970.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Emeri J. van Donzel, [https://books.google.com/books?id=zHxsWspxGIIC&amp;dq=Ali%20ibn%20Jafar%20Ibn%20al-Qatta&amp;pg=PA162 Islamic Desk Reference]
&lt;/ref&gt;
|-
|[[امام غزالي]] 
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1058–1111
|صوفي، اشعري 
|His main work [[The Incoherence of the Philosophers]] made a turn in Islamic [[epistemology]]. His encounter with [[skepticism]] made him believe that all causative events are not product of material conjunctions but are due to the Will of God. Later on, in the next century, [[Averroes]]'s rebuttal of al-Ghazali's ''Incoherence'' became known as [[The Incoherence of the Incoherence]].&lt;ref name=&quot;Watt1953&quot;&gt;{{cite book|last=Watt|first=W. Montgomery|title=The Faith and Practice of Al-Ghazali|year=1953|publisher=George Allen and Unwin Ltd.|location=London|url=http://www.ghazali.org/works/watt3.htm}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن باجه]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1095–1138
|
|His main philosophical idea is that the human soul could become one with the Divine through a hierarchy starting with sensing of the forms (containing less and less matter) to the impression of Active Intellect. His most important philosophical work is ''Tadbīr al-mutawaḥḥid'' (The Regime of the Solitary).&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Fakhry|first1=Majid|title=Islamic philosophy, theology and mysticism: a short introduction|date=2003|publisher=Oneworld|location=Oxford, England}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن طفيل]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1105–1185
|
|His work [[Hayy ibn Yaqdhan]], is known as ''The Improvement of Human Reason'' in English and is a philosophical and allegorical novel which tells the story of a [[feral child]] named Hayy who is raised by a [[gazelle]] and is living alone without contact with other human beings. This work is continuing Avicenna's version of the story and is considered as a response to [[al-Ghazali]]'s ''[[The Incoherence of the Philosophers]]'', which had criticized Avicenna's philosophy.&lt;ref name=&quot;Fancy&quot;&gt;Nahyan A. G. Fancy (2006), &quot;Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288)&quot;, pp. 95–102, ''Electronic Theses and Dissertations'', [[University of Notre Dame]].[http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|date=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن رشد|'''ابن رشد''']] 
|[[File:Statue of Averroes (Córdoba) - BAE09705.jpg|80px]]
|Spain
(Andalusia)
|1126–1198
|Peripatetic
|Being described as &quot;founding father of secular thought in Western Europe&quot;,&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot;&gt;{{cite web|title=John Carter Brown Library Exhibitions – Islamic encounters |url=http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/islam/pages/exchange.html |access-date=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot;&gt;{{cite web |title=Ahmed, K. S. &quot;Arabic Medicine: Contributions and Influence&quot;. The Proceedings of the 17th Annual History of Medicine Days, March 7th and 8th, 2008 Health Sciences Centre, Calgary, AB. |url=http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |access-date=October 30, 2012 |archive-date=June 6, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606022334/http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; He was known by the nickname ''the Commentator'' for his precious commentaries on Aristotle's works. His main work was ''[[The Incoherence of the Incoherence]]'' in which he defended philosophy against [[al-Ghazali]]'s claims in ''[[The Incoherence of the Philosophers]]''. His other works were the ''Fasl al-Maqal'' and the ''Kitab al-Kashf''.&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot; /&gt;
|-
|'''افضال الدين ڪاشاني''' 
|
|Persia (Iran)
|?–1213
|
|He was involved in explaining the salvific power of self-awareness.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}} That is: &quot;To know oneself is to know the everlasting reality that is consciousness, and to know it is to be it.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}  His ontology is interconnected with his [[epistemology]], as he believes a full actualization of the potentialities of the world is only possible through self-knowledge.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}
|-
|'''نجم الدين ڪبري''' 
|
|Persia
|1145–1220
|Sufism
|As the founder of the [[Kubrawiyya]] Sufi order,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;[[Henry Corbin]], &quot;''History of Islamic Philosophy''&quot; and &quot;''En Islam Iranien''&quot;.&lt;/ref&gt; he is regarded as a pioneer of the [[Sufi]]sm. His books are discussing dreams and visionary experience, among which is a Sufi commentary on the [[Quran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopaedia of Islam, Second Edition&quot;&gt;{{cite book|last=Algar|first=Hamid|title=Kubra, Shaykh Abu 'l-Djannab Ahmad b. 'Umar Nadjm al-Din|year=2011|publisher=Brill Online|url=http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-4470}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''فخر الدين الرازي'''
| 
|Persia (Iran)
|1149–1209
|[[Ash'ari|Ashari]]
| His major work [[Tafsir al-Kabir (al-Razi)|Tafsir-e Kabir]] included many philosophical thoughts, among which was the [[self-sufficiency]] of the intellect. He believed that proofs based on tradition [[hadith]] could never lead to certainty but only to [[presumption]]. Al-Razi's [[rationalism]] &quot;holds an important place in the debate in the Islamic tradition on the harmonization of reason and revelation.&quot;&lt;ref name=&quot;Cooper&quot;&gt;{{citation|title=al-Razi, Fakhr al-Din (1149–1209)|encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]|author=John Cooper|year=1998|publisher=[[Routledge]]|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H044.htm|access-date=2010-03-07}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''شهاب الدين سهروردي''' 
|
|Persia (Iran)
|1155–1191
|[[Sufism|Sufi]]
|As the founder of [[Illuminationism]], an important school in [[Islam]]ic [[mysticism]], The &quot;light&quot; in his &quot;Philosophy of Illumination&quot; is a divine source of knowledge which has significantly affected Islamic philosophy and [[esoteric]] knowledge.&lt;ref name=&quot;Ziai, H. 1997&quot;&gt;{{cite book|last1=Ziai|first1=H|title=Al-Suhrawardi, vol. 9|date=1997|publisher=Encyclopaedia of Islam|pages=782–784}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein Nasr 1993. Pg 158&quot;&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The need for a sacred science|date=1993|publisher=SUNY Press|page=158}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن عربي|'''ابن عربي''']]
|[[File:Ibn Arabi.jpg|80px]]
|Spain
(Andalusia)
|1165–1240
|Sufi
|He was an [[Arab]] [[al-Andalus|Andalusian]] [[Sufism|Sufi]] [[mysticism|mystic]] whose work ''Fusus al-Hikam'' (The Ringstones of Wisdom) can be described as a summary of his mystical beliefs concerning the role of different prophets in divine revelation.&lt;ref&gt;Naqvi, S. Ali Raza, THE BEZELS OF WISDOM (Ibn al-'Arabī's Fuṣūṣ al-Ḥikam) by R.W.J. Austin (rev.), Islamic Studies, Vol. 23, No. 2 (Summer 1984), pp. 146–150&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chittick, William C. &quot;The Disclosure of the Intervening Image: Ibn 'Arabî on Death&quot;, Discourse 24.1 (2002), pp. 51–62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Almond, Ian. &quot;The Honesty of the Perplexed: Derrida and Ibn 'Arabi on 'Bewilderment'&quot;, Journal of the American Academy of Religion, Vol. 70, No. 3 (Sep., 2002), pp. 515–537&lt;/ref&gt;
|-
|[[نصيرالدين طوسي|نصير الدين الطوسي]]
|
|Persia (Iran)
|1201–1274
|
|As a supporter of [[Avicennian logic]] he was described by [[Ibn Khaldun]] as the greatest of the later [[Persian people|Persian]] scholars.&lt;ref name=&quot;Dabashi&quot;&gt;Dabashi, Hamid. ''Khwajah Nasir al-Din Tusi: The philosopher/vizier and the intellectual climate of his times''. Routledge History of World Philosophies. Vol I.&lt;/ref&gt; Corresponding with [[Sadr al-Din al-Qunawi]], the son-in-law of [[Ibn Arabi|Ibn al-'Arabi]], he thought mysticism, as disseminated by [[Sufi]] principles of his time, was not appealing to his mind so he wrote his own book of philosophical Sufism entitled ''Awsaf al-Ashraf'' (The Attributes of the Illustrious).
|-
|[[رومي|'''مولانا رومي''']]
|
|Persia
|1207–1273
|Sufi
|Described as the &quot;most popular poet in America&quot;,&lt;ref name=&quot;BBC-Haviland&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7016090.stm|title=The roar of Rumi — 800 years on|author=Charles Haviland|work=BBC News|date=2007-09-30|access-date=2007-09-30}}&lt;/ref&gt; he was an evolutionary thinker, in that he believed that all matter after devolution from the divine [[Ego (spirituality)|Ego]] experience an evolutionary cycle by which it return to the same divine Ego,&lt;ref&gt;M.M. Sharif, ''A History of Muslim Philosophy'', Vol II, p. 827.&lt;/ref&gt; which is due to an innate motive which he calls ''love''. Rumi's major work is the ''Maṭnawīye Ma'nawī'' (Spiritual Couplets) regarded by some [[Sufi]]s as the Persian-language [[Qur'an]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=J.T.P. de Bruijn|title=Comparative Notes on Sanai and 'Attar|publisher=L. Lewisohn|page=361}}&lt;/ref&gt; His other work, [[Fihi ma fihi|''Fihi Ma Fihi'']] (In It What's in It), includes seventy-one talks given on various occasions to his disciples.&lt;ref&gt;Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West&amp;nbsp;— The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن النفيس|'''ابن النفيس''']] 
|[[File:Ibn al-Nafis.jpg|80px]]
|Damascus 
(Syria) 
|1213–1288
|
|His ''Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah'' or''[[Theologus Autodidactus]]'' is said to be the first [[Philosophical novel|theological novel]] in which he attempted to prove that the human mind is able to deduce the truths of the world through reasoning.&lt;ref name=&quot;roubi&quot;&gt;Abu Shadi Al-Roubi (1982), ''Ibn Al-Nafis as a philosopher'', ''Symposium on Ibn al-Nafis'', Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ([[cf.]] [http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html Ibn al-Nafis As a Philosopher], ''Encyclopedia of Islamic World'' [https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html])&lt;/ref&gt; He described this book as a defense of &quot;the system of Islam and the Muslims' doctrines on the missions of prophets, the religious laws, the resurrection of the body, and the transitoriness of the world&quot;.&lt;ref name=&quot;fancy&quot;&gt;{{Cite thesis
 |last=Fancy
 |first=Nahyan A. G.
 |year=2006
 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)
 |journal=Electronic Theses and Dissertations
 |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615
 |access-date=2014-10-07
 |archive-date=2015-04-04
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/
 |url-status=dead
 }}&lt;/ref&gt;
|-
|'''قطب الدين شيرازي''' 
|[[File:Ghotb2.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1217–1311
|
|He was a [[Sufi]] from [[Shiraz]] who was famous for his commentary on [[School of Illumination|Hikmat al-ishraq]] of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]]. His major work is the ''Durrat al-taj li-ghurratt al-Dubaj'' (Pearly Crown) which is an Encyclopedic work on philosophy including philosophical views on natural sciences, theology, logic, public affairs, ethnics, mysticism, astronomy, mathematics, arithmetic and music.&lt;ref&gt;Sayyed ʿAbd-Allāh Anwār, Encyclopædia Iranica, &quot;QOṬB-AL-DIN ŠIRĀZI, Maḥmud b. Żiāʾ-al-Din Masʿud b. Moṣleḥ&quot;,[http://www.iranicaonline.org/articles/qotb-al-din-sirazi]&lt;/ref&gt;
|-
|'''ابن سبين''' 
| 
|Andalusia
(Spain) 
|1236–1269
|
|He was a [[Sufi]] philosopher, the last [[philosophy|philosopher]] of the [[Al-Andalus|Andalus]], and was known for his replies to questions from [[Frederick II, Holy Roman Emperor|Frederick II]], the ruler of [[Sicily]]. His [[school]] is a mixture of philosophical and [[Gnostic]] thoughts.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=156–157}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''سيد حيدر آملي''' 
|
|Persia
|1319–1385
|
|As the main commentator of the [[Ibn Arabi]]'s mystic philosophy and the representative of Persian [[Imamah (Shia doctrine)|Imamah]] theosophy, he believes that the [[Imamah (Shia doctrine)|Imams]] who were gifted with [[Mysticism|mystical]] knowledge were not just guides to the Shia [[Sufi]]s. He was both a critic of Shia whose religion was confined to legalistic system and Sufis who denied certain regulations issued from the Imams.&lt;ref name=&quot;Kohlberg&quot;&gt;{{cite web
|last=Kohlberg
|first=Etan
|title=Encyclopædia Iranica
|work=Amoli, Sayyed Baha-Al-Din
}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''التفتازاني'''
| 
|Persia 
|1322–1390
|
|Al-Taftazani's treatises, even the commentaries, are &quot;standard books&quot; for students of Islamic theology. His papers have been called a &quot;compendium of the various views regarding the great doctrines of Islam&quot;.&lt;ref name=&quot;Al-Taftazani 1950 p. XX&quot;&gt;Al-Taftazani, Sad al-Din Masud ibn Umar ibn Abd Allah (1950). ''A Commentary on the Creed of Islam: Sad al-Din al-Taftazani on the Creed of Najm al-Din al-Nasafi'' (Earl Edgar Elder Trans.). New York: Columbia University Press. p. XX.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن خلدون|'''ابن خلدون''']]
|
|Tunisia
|1332–1406
|Ashari
|He is known for his [[The Muqaddimah]] which [[Arnold J. Toynbee]] called it &quot;a [[philosophy of history]] which is undoubtedly the greatest work of its kind.&quot;&lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;''[[Encyclopædia Britannica]]'', 15th ed., vol. 9, p. 148.&lt;/ref&gt; [[Ernest Gellner]] considered Ibn Khaldun's definition of [[government]], &quot;an institution which prevents injustice other than such as it commits itself&quot;, the best in the history of [[political theory]].&lt;ref&gt;Ernest Gellner, ''Plough, Sword and Book'' (1988), p. 239&lt;/ref&gt; His theory of [[social conflict]] contrasts the sedentary life of city dwellers with the migratory life of nomadic people, which would result in conquering the cities by the desert warriors.&lt;ref&gt;{{Cite journal | jstor=3590803 | title=Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist | last1=Hannoum | first1=Abdelmajid | journal=History and Theory | year=2003 | volume=42 | issue=1 | pages=61–81 | doi=10.1111/1468-2303.00230 }}&lt;/ref&gt;
|-
|'''عبدالڪريم جلي'''
| 
|Iraq
|1366–1424
|Sufi
|Jili was the primary systematizer and commentator of [[Ibn Arabi]]'s works. His ''Universal Man'' explains Ibn Arabi's teachings on reality and human perfection, which is among the masterpieces of [[Sufi]] [[literature]].&lt;ref&gt;Peters, F.E. (1990) ''Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III: The Works of the Spirit'' Princeton University Press, Princeton, NJ, p.254-257;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm ''The Qadiriya Sufi Way'' Sunni Razvi Society] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231192011/http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm |date=2006-12-31 }}&lt;/ref&gt; Jili thought of the Absolute Being as a Self, which later on influenced [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;Allama Muhammad Iqbal in his letter dated 24 January 1921 to R.A. Nicholson (''Letters of Iqbal''  Iqbal Academy, Lahore (1978), pp. 141–42)&lt;/ref&gt;
|-
|[[Jami]]
|[[File:Jami poet.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1414–1492
|Sufi
|His [[Haft Awrang]] (Seven Thrones) includes seven stories, among which ''Salaman and Absal'' tells the story of a sensual attraction of a prince for his wet-nurse,&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=174–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; through which Jami uses figurative symbols to depict the key stages of the [[Sufi]] path such as repentance.&lt;ref name=&quot;huart1&quot;&gt;{{cite journal|last=Huart|first=Cl.|author2=Masse, H.|title=Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman|journal=Encyclopaedia of Islam}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lingwood175&quot;&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=175–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; The mystical and philosophical explanations of the nature of divine mercy, is also among his works.&lt;ref name=&quot;rizvi1&quot;&gt;{{cite journal|last=Rizvi|first=Sajjad|title=The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi|journal=Journal of Qur'anic Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Bahāʾ al-dīn al-ʿĀmilī]]
|[[File:Sheik bahayi.jpg|80px]]
|Levant, Jabal Amel
|1547–1621
|
|Regarded as a leading scholar and [[mujaddid]] of the seventeenth century,&lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;[[Encyclopædia Iranica]], ''[http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ, SHAIKH MOḤAMMAD B. ḤOSAYN BAHĀʾĪ]'' by E. Kohlberg.&lt;/ref&gt; he worked on [[tafsir]], [[hadith]], [[grammar]] and [[fiqh]] (jurisprudence).&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; In his work ''Resāla fi’l-waḥda al-wojūdīya'' (Exposition of the concept of &quot;Unity of Existences&quot;), he states that the [[Sufi]]s are the true believers, &quot;calls for an unbiased assessment of their utterances, and refers to his own mystical experiences.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Kohlberg|first1=E.|title=BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b|website=Encyclopedia Iranica|access-date=December 3, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Damad]]
|
|Persia (Iran)
|?–1631
|
|Professing in the Neoplatonizing Islamic Peripatetic traditions of [[Avicenna]] and [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]], he was the main figure (together with his student [[Mulla Sadra]]), of the cultural revival of [[Iran]]. He was also the central founder of the [[School of Isfahan]], and is regarded as the Third Teacher (mu'alim al-thalith) after [[Aristotle]] and [[al-Farabi]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|p=214}}&lt;/ref&gt; ''Taqwim al-Iman'' (Calendars of Faith), ''Kitab Qabasat al-Ilahiyah'' (Book of the Divine Embers of Fiery Kindling), ''Kitab al-Jadhawat'' (Book of Spiritual Attractions) and [[Sirat al-Mustaqim]] (The Straight Path) are among his 134 works.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Fendereski]]
|
|Persia (Iran)
|1562–1640
|
|He was trained in the works of [[Avicenna]], and [[Mulla Sadra]] studied under him.&lt;ref&gt;Fazlur Rahman, ''The Philosophy of Mullā Ṣadrā (Ṣadr Al-Dīn Al-Shirāzī)'', SUNY Press, 1975&lt;/ref&gt; His main work''al-Resāla al-ṣenāʿiya'', is an examination of the arts and professions in perfect society, and combines a number of genres and subject areas such as political and ethical thought and metaphysics.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/mir-fendereski-sayyed-amir-abul-qasem|title = Welcome to Encyclopaedia Iranica}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mulla Sadra]]
|
|Persia (Iran)
|1571–1641
|Shia
|According to [[Oliver Leaman]], Mulla Sadra is the most important influential philosopher in the Muslim world in the last four hundred years.&lt;ref&gt;Leaman (2007), p.146&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H027.htm Mulla Sadra (Sadr al-Din Muhammad al-Shirazi) (1571/2-1640)] by John Cooper&lt;/ref&gt; He is regarded as the master of [[Ishraqi]] school of Philosophy who combined the many areas of the [[Islamic Golden Age]] philosophies into what he called the [[Transcendent Theosophy]]. He brought &quot;a new philosophical insight in dealing with the nature of [[reality]]&quot; and created &quot;a major transition from [[essentialism]] to [[existentialism]]&quot; in Islamic philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot;&gt;{{citation|title=Mulla Sadra's Transcendent Philosophy|first=Muhammad|last=Kamal|year=2006|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-5271-7|pages=9 &amp; 39}}&lt;/ref&gt; He also created for the first time a &quot;distinctly Muslim school of [[Hikmah]] based especially upon the inspired doctrines which form the very basis of Shiism,&quot; especially what contained in the [[Nahj al-Balagha]].&lt;ref name=&quot;Mian Sharif&quot;&gt;{{cite book|last1=Sharif|first1=Mian Mohammad|title=History of Muslim Philosophy, Vol 2|date=1966|publisher=Allgauer Heimatverlag GmbH|location=Germany|pages=938, 920 &amp; 907|author-link=Muhammad Sharif}}&lt;/ref&gt;

|-
|[[Qazi Sa’id Qumi]]
|
|Persia (Iran)
|1633–1692
|
|He was the pupil of [[Rajab Ali Tabrizi]], [[Muhsen Feyz]] and [[Abd al-Razzaq Lahiji]], and wrote comments on the Theology attributed to Aristotle, a work which Muslim philosophers have always continued to read. His commentaries on [[al-Tawhid]] by [[al-Shaykh al-Saduq]] is also famous.&lt;ref&gt;Corbin (1993), pp.346–347&lt;/ref&gt;
|-
|[[Shah Waliullah Dehlawi|Shah Waliullah]]
| 
|India
|1703–1762
|
|He attempted to reexamine Islamic theology in the view of modern changes. His main work ''The Conclusive Argument of God'' is about Muslim theology and is still frequently referred to by new Islamic circles. ''Al-Budur al-bazighah'' (The Full Moons Rising in Splendor) is another work of him in which he explains the basis of faith in view of rational and traditional arguments.&lt;ref name=&quot;Jalbani2006&quot;&gt;{{cite book|last=Jalbani|first=G.N.|title=Life of Shah Wali Allah|year=2006|publisher=Kitab Bhavan|location=New Delhi, India|isbn=9788171513703|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=s3qbYgEACAAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ikram64&quot;&gt;{{cite book|title=Muslim civilization in India|year=1964|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231025805|author=S. M. Ikram|author-link=S. M. Ikram|editor=Ainslie T. Embree|editor-link=Ainslie T. Embree|access-date=April 12, 2013|chapter=XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803|chapter-url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/ikram/part2_19.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Syed Ameer Ali]] 
|[[File:SyedAmeerAli.jpg|104x104px]]
|India
|1849–1928
|Modernist
|Sir Syed Ameer Ali was a British-Indian scholar achieving [[Order of the Star of India|''order of the star of India'']]. He was one of the leading Islamic scholars India who tried to bring modernity in Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ali, Syed Ameer – Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Ali,_Syed_Ameer|access-date=2020-12-08|website=en.banglapedia.org}}&lt;/ref&gt; Instead of revolting against British Empire, he tried to popularize modern education such as learning English language. Two of his most famous books are – ''The Spirit of Islam'' and ''Short History Of The Saracens''.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-10-24|title=Syed Ameer Ali {{!}} Former Judge in the Calcutta High Court.|url=https://storyofpakistan.com/syed-ameer-ali/|access-date=2020-12-08|website=Story Of Pakistan|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 
|-
|[[Muhammad Iqbal]]
|[[File:Allama Iqbal.jpg|center|132x132px]]
|(British India)
Pakistan
|1877–1938
|Modernist/
Sufi
|Other than being an eminent poet, he is recognized as the &quot;Muslim philosophical thinker of modern times&quot;.&lt;ref name=&quot;aml.org.pk&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |title=Allama Muhammad Iqbal Philosopher, Poet, and Political leader |publisher=Aml.Org.pk |access-date=2012-03-02 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305000639/http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |archive-date=2012-03-05 }}&lt;/ref&gt; He wrote two books on the topic of ''[[The Development of Metaphysics in Persia]]'' and ''[[The Reconstruction of Religious Thought in Islam]]''&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt; In which he revealed his thoughts regarding Islamic Sufism explaining that it trigger the searching soul to a superior understanding of life.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot;&gt;{{cite web|title=Allama Iqbal – biography – Iqbal's works|url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html|publisher=Iqbal Academy|date=May 26, 2006|format=PHP|access-date=August 6, 2012}}&lt;/ref&gt; God, the meaning of prayer, human spirit and Muslim culture are among the other issues discussed in his works.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt;
|-
|[[Muhammad Husayn Tabatabaei|Seyed Muhammad Husayn Tabatabaei]]
|[[File:Allame-Tabatabai-youth.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1892–1981
|Shia
|He is famous for ''[[Tafsir al-Mizan]]'', the [[Quran]]ic [[exegesis]]. His philosophy is centered on the sociological treatment of human problems.&lt;ref name=&quot;Algar&quot;&gt;{{cite book|last1=Algar|first1=Hamid|title=Biography of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaei|publisher=Oxford University Press|location=University of California, Berkeley}}&lt;/ref&gt; In his later years he would often hold study meetings with [[Henry Corbin]] and [[Seyyed Hossein Nasr]], in which the classical texts of divine knowledge and gnosis along with what Nasr calls comparative gnosis were discussed. [[Shi'a Islam (Book)|Shi'a Islam]], ''The Principles of Philosophy and the Method of Realism'' ({{langx|fa|Usul-i-falsafeh va ravesh-i-ri'alism}}) and ''Dialogues with Professor Corbin'' ({{langx|fa|Mushabat ba Ustad Kurban}}) are among his works.&lt;ref name=&quot;Algar&quot; /&gt;
|-
|[[Ghulam Ahmed Perwez]]
|
|Pakistan
|1903–1985
|Modernist/
[[Quranism|Quranist]]
|He was a famous theologian from Pakistan inspired by [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2014-09-21|title=The rise and fall of a spiritual rebel|url=http://www.dawn.com/news/1132974|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; Being a protege of Allama Muhammad Iqbal his main focus was to separate between ''&quot;Deen&quot;'' and ''&quot;Madhab&quot;''. According to him Islam was revelated as Deen which's main purpose was to create a successful and happy society.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Introduction: Islam – A Challenge to Religion by Allama Ghulam Ahmad Parwez {{!}} Allama Ghulam Ahmad Parwez|url=https://www.newageislam.com/books-and-documents/allama-ghulam-ahmad-parwez/introduction--islam--a-challenge-to-religion-by-allama-ghulam-ahmad-parwez/d/1555|access-date=2020-12-05|website=www.newageislam.com|language=en}}&lt;/ref&gt; He rejected the idea of a state being ruled by Islamic scholars, although he also criticized western secularism.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2015-08-13|title=Shaping histories: The most influential books in Pakistan|url=http://www.dawn.com/news/1200253|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; He firmly believed that Islam isn't based on blind faith but rational thinking. His most famous book is ''&quot;Islam: A Challenge to Religion&quot;.'' 
|-
|[[Abul A'la Maududi]]
|
|Pakistan
|1903–1979
|
|His major work is [[The Meaning of the Qur'an]] in which he explains that The Quran is not a book of abstract ideas, but a Book which contains a message which causes a movement.&lt;ref&gt;1979, Tafhimul Qur'an, Vol. I, Lahore, pp. 334&lt;/ref&gt;  Islam, he believes, is not a 'religion' in the sense this word is usually comprehended, but a system encompassing all areas of living.&lt;ref&gt;{{cite web|title=A. Maududi's 'Towards Understanding Islam' |url=http://www.geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091024074605/http://geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-date=2009-10-24 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; In his book ''[[Islamic Way of Life]]'', he largely expanded on this view.
|-
|[[Henry Corbin]]
|
|France
|1903–1978
|
|He was a [[philosopher]], [[theologian]] and professor of [[Islamic studies|Islamic Studies]] at the [[University of Paris|Sorbonne]] in [[Paris]] where he encountered [[Louis Massignon]], and it was he who introduced Corbin to the writings of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]] whose work affected the course of Corbin's life.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot;&gt;[http://www.bookrags.com/research/corbin-henry-eorl-03/ Corbin, Henry] an article by Encyclopedia of Religion&lt;/ref&gt; In his History of Islamic Philosophy, he refuted the view that philosophy among the Muslims came to an end after Averroes, showed rather that a vivid philosophical activity persisted in the eastern Muslim world – especially Iran.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot; /&gt;
|-
|[[Abdel Rahman Badawi]]
|
|Egypt
|1917–2002
|
|He adopted existentialism since he wrote his ''Existentialist Time'' in 1943. His version of existentialism, according to his own description, differs from Heidegger's and other existentialists in that it gives preference to action rather than thought. in his later work,''Humanism And Existentialism In Arab Thought'', however, he tried to root his ideas in his own culture.&lt;ref&gt;Mona Mikhail (1992), ''Studies in the Short Fiction of Mahfouz and Idris'', [[NYU Press]], p. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Abdul-Rahman Badawi|url=http://www.arabphilosophers.com/English/philosophers/modern/modern-names/eAbdul_Rahman_Badawi.htm|website=Philosophers of the Arabs}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Morteza Motahhari]]
|[[File:مرتضی مطهری در جوانی.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1919–1979
|Shia
|Considered among the important influences on the ideologies of the [[Islamic Republic]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=Manouchehr Ganji|title=Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader of Resistance|url=https://books.google.com/books?id=NboVl-CeYs0C&amp;pg=PA109|access-date=8 August 2013|year=2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97187-8|pages=109}}&lt;/ref&gt; he started from the [[Hawza]] of [[Qom]]. Then he taught philosophy in the [[University of Tehran]] for 22 years. Between 1965 and 1973, however, he gave regular lectures at [[Hosseiniye Ershad|the Hosseiniye Ershad]] in Northern Tehran, most of which have been turned into books on Islam, Iran, and historical topics.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kasra|first=Nilofar|title=Ayatollah Morteza Motahhari|url=http://iichs.org/index_en.asp?id=1627&amp;doc_cat=16|work=IICHS|access-date= July 27, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Ja'fari]]
|[[File:Məhəmməd Təği Cəfəri.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1923–1998
|Shia
|He wrote many books on a variety of fields, the most prominent of which are his 15-volume Interpretation and Criticism of [[Rumi]]'s [[Masnavi]], and his unfinished, 27-volume Translation and Interpretation of the [[Nahj al-Balagha]]. These works show his ideas in anthropology, sociology, moral ethics, philosophy and mysticism.
|-
|[[Mohammed Arkoun]]
|
|Algeria
|1928–2010
|Modernist
|He wrote on Islam and modernity trying to rethink the role of Islam in the contemporary world.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot;&gt;{{cite web|title=In Memory of Professor Mohammed Arkoun|url=http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|website=The Institute of Ismaili Studies|access-date= October 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020042420/http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|archive-date= October 20, 2014}}&lt;/ref&gt; In his book ''Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers'' he offers his responses to several questions for those who are concerned about the identity crisis which left many Muslims estranged from both modernity and tradition. ''The Unthought In Contemporary Islamic Thought'' is also among his works.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Arkoun|first1=Mohammed|title=Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers|translator= Robert D. Lee|date=July 4, 1994|publisher=Westview Press}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Israr Ahmed]]
|
|Pakistan
|1932–2010
|
|He is the author of ''Islamic Renaissance: The Real Task Ahead'' in which he explains the theoretical idea of the [[Caliphate]] system, arguing that it would only be possible by reviving [[Iman (concept)|Iman]] and faith among the Muslims in general and intelligentsia in particular. This would, he argues, fill the existing gap between new sciences, and Islamic divine knowledge.&lt;ref&gt;Mumtaz Ahmad, &quot;Media-Based Preachers and the Creation of New Muslim Publics in Pakistan,&quot; NBR Special Report 22, February 2010 [http://nbr.org/publications/specialreport/pdf/SR22.pdf]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Ali Shariati]]
|[[File:Dr_Ali_Shariati.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–1977
|Modernist/
Shia
|Ali Shariati Mazinani (Persian: علی شریعتی مزینانی,  23 November 1933 – 18 June 1977) was an Iranian revolutionary and sociologist who focused on the sociology of religion. He is held as one of the most influential Iranian intellectuals of the 20th century[3] and has been called the &quot;ideologue of the Iranian Revolution&quot;, although his ideas ended up not forming the basis of the Islamic Republic
|-
|[[Abdollah Javadi-Amoli]]
|
|Persia (Iran)
|1933–
|Shia
|His works are dedicated to Islamic philosophy, especially [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot; /&gt; [[Tasnim|Tafsir Tasnim]] is his explanation of the [[Quran]] in which he follows [[Muhammad Husayn Tabataba'i|Tabatabaei]]'s [[Tafsir al-Mizan]], in that he tries to interpret a verse based on other verses.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Javadi Amoli|title=Tasnim: Tafsir of Quran|date=2013|publisher=Asra|location=Tehran}}&lt;/ref&gt; His other work ''As-Saareh-e-Khelqat'' is a discussion about the philosophy of faith and evidence of the existence of God.
|-
|[[Seyyed Hossein Nasr]]
|[[File:Hossein nasr.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–
|Sufi/Shia
| He is a major [[perennial philosophy|perennialist thinker]]. His works defend Islamic and perennialist doctrines and principles while challenging the theoretical underpinnings of modern science.  He argues that [[Desacralization of knowledge|knowledge has been desacralized]] in the [[Human history#Modern history|modern period]], that is, separated from its divine source—God—and calls for its [[Resacralization of knowledge|resacralization]] through [[Tradition (perennialism)|sacred traditions]] and [[Scientia sacra|sacred science]]. His [[environmental philosophy]] is expressed in terms of [[Islamic environmentalism]] and the [[resacralization of nature]].  
|-
|[[Sadiq Jalal al-Azm]]
|[[File:Sadiq Jalal al-Azm at UCLA 5-10-06.jpg|80px]]
|Turkey
|1934–2016
|
|He was working on [[Immanuel Kant]], though, later in his life, he put greater emphasis on the [[Islam]]ic world and its relationship to the West. He was also a supporter of [[human rights]], intellectual freedom and free speech.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |title=Syrian intellectuals call on the Baath congress to revive 'Damascus spring' |date=2005-09-06 |publisher=ArabicNews.com |access-date=2009-01-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |archive-date=2006-03-19 |accessdate=2024-11-11 |archivedate=2006-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi]]
|
|Persia (Iran)
|1934–2021
|Shia
|He is an Islamic [[Faqih]] who has also studied works of [[Avicenna]] and [[Mulla Sadra]]. He supports [[Islamic philosophy]] and in particular [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy. His book ''Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy'' is translated into English.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Miṣbāḥ Yazdī|first1=Muḥammad Taqī|title=Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy|date=1999|translator=Aẓīm Sarvdalīr|translator2=Hajj Dr Muḥammad Legenhausen|publisher=Binghamton University and Brigham Young University}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad Baqir al-Sadr]]
| 
|Iraq
|1935–1980
|Shia
|He was an [[Iraq]]i [[Shia Islam|Shia]] philosopher and founder of the [[Islamic Dawa Party]]. His ''Falsafatuna'' (Our Philosophy) is a collection of basic ideas concerning the world, and his way of considering it. These concepts are divided into two researches: The theory of knowledge, and the philosophical notion of the world.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Ayatullah Muhammad Baqir as-Sadr|title=Our Philosophy- Falsafatuna|url=http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|publisher=Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland|access-date=2014-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20141014111141/http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|archive-date=2014-10-14|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammed Abed al-Jabri]]
|
|Morocco
|1935–2010
|Modernist
|His work ''Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought'' while showing the distinctive nationality of the Arabs, reject the philosophical discussion which have tried to ignore its democratic deficits. Working in the tradition of [[Avincenna]] and [[Averroes]], he emphasizes that concepts such as democracy and law cannot rely on old traditions, nor could be import, but should be created by today's Arabs themselves.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Al Jabri|first1=Mohammed Abed|title=Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought|date=December 9, 2008|publisher=I. B. Tauris}}&lt;/ref&gt; ''The Formation of Arab Reason: Text, Tradition and the Construction of Modernity in the Arab World'' is also among his works.
|-
|[[Abdolkarim Soroush]]
|[[File:Abdolkarim Soroush 02.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1945–
|Shia/
Neoplatonist
|Being interested in the philosophy of religion and the philosophical system of [[Rumi]], his book ''the evolution and devolution of religious knowledge'' argues that &quot;a religion (such as Islam) may be divine and unchanging, but our understanding of religion remains in a continuous flux and a totally human endeavor.&quot;&lt;ref name=&quot;vahid&quot;&gt;{{cite book|last1=Vahid|first1=Hamid|title=Islamic Humanism: From Silence to Extinction a Brief Analysis of Abdulkarim Soroush's Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge|date=2005|publisher=Center of Islam and Science|location=Tehran, Iran|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jahanbakhsh|first1=Forough|title=Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran, 1953–2000: From Bazargan to Soroush|url=https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha|url-access=limited|date=2001|page=[https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha/page/n153 145]|publisher=BRILL |isbn=9789004119826}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Javed Ahmad Ghamidi|Javed Ahmed Ghamidi]]
|[[File:Javed_Ahmed_Ghamidi.jpg|101x101px]]
|Pakistan
|1951–
|Modernist
|Javed Ahmed Ghamidi is a Pakistani theologian. He is regarded as one of the contemporary modernists of the Islamic world.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-04-07|title=Javed Ahmad Ghamidi: A Modernist Reformist – OpEd|url=https://www.eurasiareview.com/07042020-javed-ahmad-ghamidi-a-modernist-reformist-oped/|access-date=2020-12-08|website=Eurasia Review|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Like [[Ghulam Ahmed Perwez|''Parwez'']] he also promotes rationalism and secular thought with deen.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=admin|date=2014-12-30|title=10 Unique viewpoints of scholar Javed Ghamidi|url=http://www.convergencestride.com/2014/12/10-unique-viewpoints-scholar-javed-ghamidi/|access-date=2020-12-08|website=Convergence Stride|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ghamidi is also popular for his moderate [[fatwa]]s. Ghamidi also holds the view of [[democracy]] being compatible with Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Monthly Renaissance – Content|url=http://www.monthly-renaissance.com/issue/content.aspx?id=1158|access-date=2020-12-08|website=www.monthly-renaissance.com}}&lt;/ref&gt;
|-

|[[Gary Legenhausen]]
|
|US 
|1953–
|
|''Islam and Religious Pluralism'' is among his works in which he advocates &quot;non-reductive religious pluralism&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Legenhausen|first1=Gary|title=Islam and Religious Pluralism|url=http://www.uibk.ac.at/theol/leseraum/texte/626.html}}&lt;/ref&gt; In his paper &quot;The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age&quot; he is trying to examine whether philosophy can agree with theology.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Legenhausen|first1=Muhammad|title=The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age|date=12 March 2013|url=http://www.al-islam.org/al-tawhid/vol14-n1/relationship-between-philosophy-and-theology-postmodern-age}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mostafa Malekian]]
|
|Persia (Iran)
|1956–
|Shia
|He is working on ''Rationality and Spirituality'' in which he is trying to make Islam and reasoning compatible. His major work ''A Way to Freedom'' is about spirituality and wisdom.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Mansour Nejad|first1=Mohammad|title=Naqdi bar Ostadan be Bahane Tajlil|date=1389|publisher=Javan Pooya Publication|location=Tehran|language=fa}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Insha-Allah Rahmati]]
|
|Persia (Iran)
|1966–
|
|His fields of can be summarized as follows: [[Ethics]] and [[Philosophy of religion|Philosophy of Religion]] and [[Islamic philosophy|Islamic Philosophy]]. Most of his work in these three areas.
|-
|[[Shabbir Akhtar]]
|
|England
|1960–2023
|Neo-orthodox Analytical Philosophy 
|This Cambridge-trained thinker is trying to revive the tradition of Sunni Islamic philosophy, defunct since Ibn Khaldun, against the background of western analytical philosophical method. His major treatise is ''The Quran and the Secular Mind'' (2007).
|-
|[[Tariq Ramadan]]
|[[File:Tariq Ramadan Profile Image.png|80px]]
|Switzerland/
France
|1962–
|Modernist
|Working mainly on Islamic theology and the place of Muslims in the West,&lt;ref&gt;[http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html Reading the Koran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609003736/http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html |date=2011-06-09 }}. Tariq RAMADAN (2008-01-07). Retrieved on 2011-01-30.&lt;/ref&gt; he believes that western Muslims must think up a &quot;Western Islam&quot; in accordance to their own social circumstances.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Livingstone|first1=David|title=Black Terror White Soldiers: Islam, Fascism &amp; the New Age|page=594|url=https://books.google.com/books?id=FYy7TTmQoD4C|isbn=9781481226509|date=2013-06-16|publisher=David Livingstone }}&lt;/ref&gt;
|}

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مسلمان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>pnrixvjoc8dt42qfjyrqrmz6fcr67bj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320114</id>
      <parentid>320111</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T10:42:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320114</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="58691" sha1="t9oa6ugcyf3v0p8pato54mr0e37xrjc" xml:space="preserve">'''مسلمان فيلسوف''' ٻئي [[اسلام]] جو اقرار ڪن ٿا ۽ [[فلسفو|فلسفي]] جي طرز ۾ مشغول آهن جيڪا [[عربي ٻولي]] ۽ اسلام جي جوڙجڪ ۾ واقع آهي، پر مذهبي مسئلن سان تعلق رکي، ضروري ناهي. [[محمد|نبي، محمد ﷺ]] جي [[صحابہ]] جا قول، فلسفيانه بحث تي ٿورو ئي مشتمل هئا. اٺين صديءَ ۾، [[بازنطيني سلطنت]] سان وسيع رابطي سبب قديم يوناني فلسفي جي فلسفياتي ڪمن (خاص ڪري [[ارسطو]] جي مقالن) کي عربي ۾ ترجمو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 

نائين صديءَ ۾ [[الڪندي]] کي اسلامي پرپيٽئٽڪ فلسفي (800ع-1200ع) جو باني سمجهيو وڃي ٿو. ڏهين صديءَ جو فلسفي، [[الفارابي]] يوناني ۽ رومي فلسفي جي ڪمن کي مسلم فلسفي جي بحث ۾ متعارف ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترائي اهڙا موضوع قائم ڪيا جيڪي ايندڙ صدين تائين اسلامي فلسفي تي حاوي رھيا. هن جي وسيع ڪم ۾، [[منطق]] تي سندس ڪم خاص طور تي بيٺو آهي. 

يارهين صدي عيسويءَ ۾، [[ابن سينا]]، جيڪو عظيم ترين مسلمان فيلسوفن مان هڪ آهي، پنهنجو هڪ منفرد فلسفو ٺاهيو جيڪو انهن جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جون مضبوط ارسطاليسي ۽ نئون افلاطوني جڙون هيون. [[امام غزالي]]، هڪ مشهور مسلمان فلسفي ۽ عالم دين، [[دليل]] ۽ [[وحي]] جي وچ ۾ ظاهري تضاد کي حل ڪرڻ جو طريقو اختيار ڪيو. هن فلسفي جي اهميت کي سمجهي ورتو ۽ هڪ پيچيده ردعمل پيدا ڪيو جنهن فلسفي جي ڪجهه تعليمات کي رد ڪيو ۽ ان جي مذمت ڪئي، جڏهن ته ڪجهه تعليمات قبول ڪرڻ ۽ لاڳو ڪرڻ جي اجازت ڏني. اهو الغزالي جي قبوليت جو مظاهرو هو، جنهن جي نتيجي ۾ اپسٽئمولاجي (epistemology) تي هڪ وڌيڪ بهتر ۽ صحيح گفتگو ۽ مسلم نظرياتي حلقن ۾ ارسطو جي منطق ۽ مابعدالطبعيات جي گلن کي جنم ڏنو. [[ابن رشد]] (Averroes)، آخري قابل ذڪر مسلمان فيلسوف، هن خيال جي خلاف ارسطو جي فلسفي جي استعمال جو دفاع ڪيو؛ سندس وسيع ڪمن ۾ ارسطو تي قابل ذڪر تبصرا شامل آهن. ٻارهين صدي عيسويءَ ۾ فلسفي جي روشنيءَ جو بنياد [[شهاب الدين سهروردي]] رکيو. جيتوڻيڪ فلسفو پنهنجي روايتي ارسطوءَ جي روپ ۾ ٻارهين صديءَ کان پوءِ گهڻو ڪري عرب دنيا ۾ پسند نه ٿيو، پر صوفيانه فلسفي جا روپ وڌيڪ نمايان ٿي ويا.

ابن رشد کان پوءِ، [[ايران]] جي [[صفوي سلطنت]] جي دور ۾ مشرقي مسلم دنيا ۾ هڪ روشن خيالي فلسفي وارو اسڪول قائم رهيو، جنهن کي عالمن &quot;اصفهان جو اسڪول&quot; قرار ڏنو آهي. ان جي بنياد شيعه فلسفي، [[مير دمد]] رکيو ۽ اڳتي هلي [[ملا صدرا]] ۽ ٻين ان کي ترقي ڏني.

هي هڪ متحرڪ فهرست آهي ۽ ڪڏهن به مڪمل ڪرڻ لاء خاص معيار کي پورو ڪرڻ جي قابل ناهي. توهان قابل اعتماد ذريعن سان غائب شيون شامل ڪندي مدد ڪري سگهو ٿا.

==فهرست==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! نالو !! تصوير 
!اصل وطن!! دور (عيسوي)
!فڪر جو مڪتبو!! فلسفو
|-
|[[الڪندي]]
|[[File:Al-kindi.jpeg|80px]]
|[[عباسي خلافت]]، موجوده {{پرچم|عراق}}
|801–873ع
|
|&lt;small&gt;هو پيريپيٽيٽڪ فلسفين مان پهريون هو، ۽ کيس &quot;عربي فلسفي جو پيءُ&quot; سمجهيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=137–138}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Abboud|first=Tony|title=Al-Kindi : the father of Arab philosophy|year=2006|publisher=Rosen Pub. Group|isbn=978-1-4042-0511-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Greenberg|first=Yudit Kornberg|title=Encyclopedia of love in world religions|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|volume=1|page=405}}&lt;/ref&gt; هو مسلم دنيا ۾ يوناني فلسفي جي واڌاري لاءِ مشهور هو.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman2&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;سن&lt;small&gt;دس مکيه ڪمن مان هڪ فلسفي ۽ قياسي الاهيات جي مطابقت ڏيکارڻ هو. بهرحال، هو عقل کان وڌيڪ وحي کي ترجيح ڏيندو هو، ڇاڪاڻ ته هن جو خيال هو ته اهو ايمان جي انهن معاملن جي ضمانت ڏئي ٿو جيڪي عقل ظاهر نه ڪري سگهي.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الرازي|محمد ابن ذڪريا الرازي]]
|[[File:Zakariya Razi 001.JPG|80px]]
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|{{circa|865–925}}
|
|&lt;small&gt;هڪ فلسفي جنهن جي روح جو نظريو، جيڪو مابعد الطبعياتي آهي، ۾ هن وضاحت ڪئي ته روح ڪيئن نجات ۽ آزادي جو رستو ڳولي ٿي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot;&gt;{{cite book|last1=Fakhri|first1=Majid|title=A History of Islamic Philosophy|date=2004|publisher=Columbia University Press}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt; 
&lt;small&gt;پنهنجي فلسفياتي سوانح عمري ۾، الرازي پنهنجي فلسفيانه طرز زندگي جو دفاع ڪيو ۽ ان ڳالهه تي زور ڏنو ته، خود غرض ٿيڻ جي بدران، انسان کي پنهنجي عقل کي استعمال ڪرڻ گهرجي ۽ پنهنجي زندگي ۾ انصاف لاڳو ڪرڻ گهرجي. پنهنجي نقادن جي خلاف سندس دفاع هڪ ڪتاب &quot;السيرات الفلسفيه&quot; (فلسفيانه طريقو) پڻ آهي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Iqbal|first1=Mohammad|title=The Development of Metaphysics in Persia, a Contribution to the History of Muslim Philosophy|date=2005|publisher=Kessinger Publishing}}&lt;/ref&gt; هو هڪ ابتدائي ڪيميا دان پڻ هو.&lt;ref&gt;History of civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., {{ISBN|81-208-1596-3}}, vol. IV, part two, p. 228.&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الفارابي]]
|[[File:Al-Farabi.jpg|80px]]
|فاراب، موجوده {{پرچم|ازبڪستان}}
|872–951ع
|پيريپيٽيٽڪ 
|Al-Farabi along with [[Ibn Sina]] and [[Averroes]] have been recognized as [[Peripatetics]] or [[Rationalism|rationalists]] among Muslims.&lt;ref&gt;Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm |title=Dictionary of Islamic Philosophical Terms |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 |title=Aristotelianism in Islamic philosophy |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt; He tried to gather the ideas of [[Plato]] and [[Aristotle]] in his book &quot;The gathering of the ideas of the two philosophers&quot;.&lt;ref&gt;Motahhari, Mortaza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.167
&lt;/ref&gt; He was known as &quot;the second master&quot; of philosophy (Aristotle being the first), and his work was dedicated to both reviving and reinventing the Alexandrian philosophical thought, to which his teacher, Yuhanna bin Haylan belonged.&lt;ref&gt;Reisman, D. ''Al-Farabi and the Philosophical Curriculum'' In Adamson, P &amp; Taylor, R. (2005). ''The Cambridge Companion to Arabic Philosophy''. Cambridge: Cambridge University Press. p55&lt;/ref&gt;
|-
|ابو يعقوب السجستاني
|
|[[فارس صوبو|فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|971ع (پيدائش)
|
|Inspired by [[neoplatonism]], &quot;his [[cosmology]] and metaphysics develop a concept of God as the one beyond both being and non-being.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot;&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt; Intellect which is the first being created by God, he believes, does not disintegrate, and the purpose of the religion is to &quot;reorient the soul toward its true higher self and ultimately to return to its original state.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Corbin|first1=Henry|title=Kashf al-mahjub (Revealing the Concealed)|date=1949|location=Tehran and Paris}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Walker|first1=P.|title=The Wellsprings of Wisdom: A study of Abu Ya'qub al-Sijistani's Kitab al-yanabi'|date=1994|location=Salt Lake City}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=The Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|ابو الحسن الاميري
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|?–992
|
|While opposing the kind of philosophy which is regarded as independent of revelation, he sought to find areas of agreement between different Islamic sects.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gaskell|title=Al-'Amiri, Abu'l Hasan Muhammad ibn Yusuf|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|year=2009|access-date=2014-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606174417/http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|archive-date=2011-06-06|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The History of Islamic Philosophy (Routledge History of World Philosophies)|date=1996|publisher=Routledge|location=London and New York}}&lt;/ref&gt; Chapter 1 and 7 of his book ''al-I'lam bi manaqib al-Islam'' (An Exposition on the Merits of Islam) has been translated into English under the titles ''The Quiddity of Knowledge and the Appurtenances of its Species''&lt;ref&gt;Rosenthal,  F., ''The Classical Heritage of Islam'', Berkeley, CA: University of California Press, 1973, Pp. 63–70&lt;/ref&gt; and ''The Excellences of Islam in Relation to Royal Authority''.&lt;ref&gt;Rosenthal, F., ''State and Religion According to Abu l-Hasan al-'Amiri'', Islamic Quarterly 3, pp. 42–52&lt;/ref&gt; His other book ''Kitab al-amad 'ala'l-abad'' (On the Afterlife)&lt;ref&gt;Rowson,  E.K., ''A Muslim Philosopher on the Soul and Its Fate: Al-'Amiri's Kitab al Amad 'ala l-abad'', New Haven, CT: American Oriental Society, 1988&lt;/ref&gt; also has an English translation.
|-
|ابن مسڪويه
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|932–1030
|
|A [[Neoplatonism|Neoplatonist]] who wrote the first major [[Islamic]] work on philosophical ethics, entitled ''Tahdhib al-akhlaq'' (Refinement of Morals), he distinguished between personal ethics and the public realm, and contrasted the redemptive nature of reason with the luring trait of nature.&lt;ref name=&quot;c. edmund&quot;&gt;C. Edmund Bosworth, &quot;Meskavayh, Abu ʿAli Ahmad&quot; in Encyclopædia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/meskavayh-abu-ali-ahmad]&lt;/ref&gt;
|-
|المعري
|
|[[اموي خلافت]]، موجوده {{پرچم|شام}}
|973–1058ع
|قنوطيت پسند 
|A [[pessimism|pessimistic]] [[Freethought|freethinker]], he attacked dogmas of religion.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=6FklfLSxpIkC&amp;dq=al+ma%27arri&amp;pg=PA147 By Philip Khuri Hitti ''Islam, a way of life'' p. 147]&lt;/ref&gt; His ''Unnecessary Necessity'' (Luzūm mā lam yalzam) shows how he saw the business of living. His other work ''The Epistle of Forgiveness'' (Risālat al-ghufrān) depicts his visiting with the [[Arabic poetry|Arab poets]] of the [[Jahiliyyah|pagan period]], in [[Jannah|paradise]] and because of the aspect of [[Bangsian fantasy|conversing with the deceased]] in paradise, the ''Resalat Al-Ghufran'' has been compared to the ''[[Divine Comedy]]'' of Dante&lt;ref&gt;William Montgomery Watt and Pierre Cachia, ''A History of Islamic Spain'', 2nd edition, Edinburgh University Press, 1996, pp. 125–126, {{ISBN|0-7486-0847-8}}.&lt;/ref&gt; which came hundreds of years after.
|-
|[[ابن سينا]]
|[[File:Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png|80px]]
|خراسان، موجوده {{پرچم|تاجڪستان}} 
|980–1037
|پيريپيٽيٽڪ 
|Regarded as one of the most significant thinkers and writers of the [[Islamic Golden Age]],&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |title=Avicenna (Persian philosopher and scientist) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |access-date=2012-01-07}}&lt;/ref&gt; his distinction between [[existence]] and [[essence]] his theory of the nature of the soul in particular, influenced the [[medieval Europe]]. His [[psychology]] and theory of knowledge influenced [[William of Auvergne, Bishop of Paris]] and [[Albertus Magnus]], while his metaphysics was influential on the philosophy of [[Thomas Aquinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 |title=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna/Ibn Sina (CA. 980–1037) |publisher=Iep.utm.edu |date=2006-01-06 |access-date=2010-01-19}}&lt;/ref&gt;
|-
|حميد الدين الڪرماني
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|996–1021
|
|His major work the ''Rahat al-aql'' (Peace of Mind) explains how to attain the eternal life of the mind and reason, in a changing world. ''Al-Aqwal al-dhahabiya'', (refuting [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|al-Razi]]'s argument against the necessity of [[revelation]]) and ''Kitab al-riyad'' (about the early Isma'ili cosmology) are among his other works.&lt;ref name=&quot;daftary&quot;&gt;{{cite book|last1=Daftary|first1=Farhad|title=Intellectual Traditions in Islam|year=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1860644351|page=97}}&lt;/ref&gt;
|-
|ناصر خسرو
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1004–1088
|
|His ''Knowledge and Liberation'' consist of a series of 30 questions and answers about main issues of his time, from the creation of the world to the human free will and culpability after death.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Nasir Khusraw|title=Knowledge and Liberation: A Treatise on Philosophical Theology|translator= F.M. Hunzai|date=July 2, 1999|publisher=I. B. Tauris in Association with the Institute of Ismaili Studies; Reprint edition}}&lt;/ref&gt; ''Rawshana-i-nama'' (Book of Enlightenment), and the ''Sa'datnama'' (Book of Felicity) are also among his works.
|-
|ابن ظفر الصيقلي
|[[File:Ibn_Zafar_al_Siquilli.jpg|80px]]
|صقليه، موجوده سسلي، {{پرچم|اٽلي}}
|1104–1170
|
|'''Hujjat al-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Muhammad ibn Muhammad ibn Zafar al-Siqilli''' ({{langx|ar|حجة الدين أبو عبد الله محمد بن أبي محمد بن محمد بن ظفر الصقلي|Ḥujjat al-Dīn  Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn Abī Muḥammad ibn Muḥammad ibn Ẓafar al-Ṣiqillī}}), commonly known simply as '''Ibn Zafar al-Siqilli''', was a [[philosopher]], [[polymath]] and Arab-Sicilian politician of the [[Normans|Norman]] period (1104 - 1170), and has come to be known in the West as &quot;[[Niccolò Machiavelli]]'s Arab Precursor&quot;. Ibn Zafar was said to have authored 32 books.,&lt;ref&gt;Arié, Miniatures pp. 1–4&lt;/ref&gt; especially the ''Sulwān al-Muṭā fī Udwān al-Atbā'' ({{langx|ar|سلوان المطاع في عدوان الأتباع||Consolation for the Ruler During the Hostility of his Subjects}}) is his [[magnum opus]].&lt;ref&gt;*Richard Hrair Dekmejian and Adel Fathy Thabit: ''Machiavelli's Arab Precursor: Ibn Zafar al-Siquilli''; British Journal of Middle Eastern Studies (2000), 27, 125-137.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Rachel Arié, ''Miniatures hispano-musulmanes'', Leyden (E. J. Brill) 1969.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Umberto Rizzitano, ''Ibn Ẓafar, Abū ‘Abd Allāh'' in Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.&amp;nbsp;970.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Emeri J. van Donzel, [https://books.google.com/books?id=zHxsWspxGIIC&amp;dq=Ali%20ibn%20Jafar%20Ibn%20al-Qatta&amp;pg=PA162 Islamic Desk Reference]
&lt;/ref&gt;
|-
|[[امام غزالي]] 
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1058–1111
|صوفي، اشعري 
|His main work [[The Incoherence of the Philosophers]] made a turn in Islamic [[epistemology]]. His encounter with [[skepticism]] made him believe that all causative events are not product of material conjunctions but are due to the Will of God. Later on, in the next century, [[Averroes]]'s rebuttal of al-Ghazali's ''Incoherence'' became known as [[The Incoherence of the Incoherence]].&lt;ref name=&quot;Watt1953&quot;&gt;{{cite book|last=Watt|first=W. Montgomery|title=The Faith and Practice of Al-Ghazali|year=1953|publisher=George Allen and Unwin Ltd.|location=London|url=http://www.ghazali.org/works/watt3.htm}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن باجه]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1095–1138
|
|His main philosophical idea is that the human soul could become one with the Divine through a hierarchy starting with sensing of the forms (containing less and less matter) to the impression of Active Intellect. His most important philosophical work is ''Tadbīr al-mutawaḥḥid'' (The Regime of the Solitary).&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Fakhry|first1=Majid|title=Islamic philosophy, theology and mysticism: a short introduction|date=2003|publisher=Oneworld|location=Oxford, England}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن طفيل]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1105–1185
|
|His work [[Hayy ibn Yaqdhan]], is known as ''The Improvement of Human Reason'' in English and is a philosophical and allegorical novel which tells the story of a [[feral child]] named Hayy who is raised by a [[gazelle]] and is living alone without contact with other human beings. This work is continuing Avicenna's version of the story and is considered as a response to [[al-Ghazali]]'s ''[[The Incoherence of the Philosophers]]'', which had criticized Avicenna's philosophy.&lt;ref name=&quot;Fancy&quot;&gt;Nahyan A. G. Fancy (2006), &quot;Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288)&quot;, pp. 95–102, ''Electronic Theses and Dissertations'', [[University of Notre Dame]].[http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|date=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن رشد]] 
|[[File:Statue of Averroes (Córdoba) - BAE09705.jpg|80px]]
| قرطبه، [[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1126–1198
|Peripatetic
|Being described as &quot;founding father of secular thought in Western Europe&quot;,&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot;&gt;{{cite web|title=John Carter Brown Library Exhibitions – Islamic encounters |url=http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/islam/pages/exchange.html |access-date=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot;&gt;{{cite web |title=Ahmed, K. S. &quot;Arabic Medicine: Contributions and Influence&quot;. The Proceedings of the 17th Annual History of Medicine Days, March 7th and 8th, 2008 Health Sciences Centre, Calgary, AB. |url=http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |access-date=October 30, 2012 |archive-date=June 6, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606022334/http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; He was known by the nickname ''the Commentator'' for his precious commentaries on Aristotle's works. His main work was ''[[The Incoherence of the Incoherence]]'' in which he defended philosophy against [[al-Ghazali]]'s claims in ''[[The Incoherence of the Philosophers]]''. His other works were the ''Fasl al-Maqal'' and the ''Kitab al-Kashf''.&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot; /&gt;
|-
|افضال الدين ڪاشاني
|
|فارس، ايران
|?–1213
|
|He was involved in explaining the salvific power of self-awareness.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}} That is: &quot;To know oneself is to know the everlasting reality that is consciousness, and to know it is to be it.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}  His ontology is interconnected with his [[epistemology]], as he believes a full actualization of the potentialities of the world is only possible through self-knowledge.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}
|-
|نجم الدين ڪبري 
|
|فارس
|1145–1220
|صوفي ازم
|As the founder of the [[Kubrawiyya]] Sufi order,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;[[Henry Corbin]], &quot;''History of Islamic Philosophy''&quot; and &quot;''En Islam Iranien''&quot;.&lt;/ref&gt; he is regarded as a pioneer of the [[Sufi]]sm. His books are discussing dreams and visionary experience, among which is a Sufi commentary on the [[Quran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopaedia of Islam, Second Edition&quot;&gt;{{cite book|last=Algar|first=Hamid|title=Kubra, Shaykh Abu 'l-Djannab Ahmad b. 'Umar Nadjm al-Din|year=2011|publisher=Brill Online|url=http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-4470}}&lt;/ref&gt;
|-
|فخر الدين الرازي
| 
|فارس
|1149–1209
|اشعري 
| His major work [[Tafsir al-Kabir (al-Razi)|Tafsir-e Kabir]] included many philosophical thoughts, among which was the [[self-sufficiency]] of the intellect. He believed that proofs based on tradition [[hadith]] could never lead to certainty but only to [[presumption]]. Al-Razi's [[rationalism]] &quot;holds an important place in the debate in the Islamic tradition on the harmonization of reason and revelation.&quot;&lt;ref name=&quot;Cooper&quot;&gt;{{citation|title=al-Razi, Fakhr al-Din (1149–1209)|encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]|author=John Cooper|year=1998|publisher=[[Routledge]]|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H044.htm|access-date=2010-03-07}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''شهاب الدين سهروردي''' 
|
|فارس
|1155–1191
|صوفي
|As the founder of [[Illuminationism]], an important school in [[Islam]]ic [[mysticism]], The &quot;light&quot; in his &quot;Philosophy of Illumination&quot; is a divine source of knowledge which has significantly affected Islamic philosophy and [[esoteric]] knowledge.&lt;ref name=&quot;Ziai, H. 1997&quot;&gt;{{cite book|last1=Ziai|first1=H|title=Al-Suhrawardi, vol. 9|date=1997|publisher=Encyclopaedia of Islam|pages=782–784}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein Nasr 1993. Pg 158&quot;&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The need for a sacred science|date=1993|publisher=SUNY Press|page=158}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن عربي]]
|[[File:Ibn Arabi.jpg|80px]]
|[[اندلس]]، اسپين 
|1165–1240
|صوفي
|He was an [[Arab]] [[al-Andalus|Andalusian]] [[Sufism|Sufi]] [[mysticism|mystic]] whose work ''Fusus al-Hikam'' (The Ringstones of Wisdom) can be described as a summary of his mystical beliefs concerning the role of different prophets in divine revelation.&lt;ref&gt;Naqvi, S. Ali Raza, THE BEZELS OF WISDOM (Ibn al-'Arabī's Fuṣūṣ al-Ḥikam) by R.W.J. Austin (rev.), Islamic Studies, Vol. 23, No. 2 (Summer 1984), pp. 146–150&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chittick, William C. &quot;The Disclosure of the Intervening Image: Ibn 'Arabî on Death&quot;, Discourse 24.1 (2002), pp. 51–62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Almond, Ian. &quot;The Honesty of the Perplexed: Derrida and Ibn 'Arabi on 'Bewilderment'&quot;, Journal of the American Academy of Religion, Vol. 70, No. 3 (Sep., 2002), pp. 515–537&lt;/ref&gt;
|-
|[[نصيرالدين طوسي]]
|
|فارس
|1201–1274
|
|As a supporter of [[Avicennian logic]] he was described by [[Ibn Khaldun]] as the greatest of the later [[Persian people|Persian]] scholars.&lt;ref name=&quot;Dabashi&quot;&gt;Dabashi, Hamid. ''Khwajah Nasir al-Din Tusi: The philosopher/vizier and the intellectual climate of his times''. Routledge History of World Philosophies. Vol I.&lt;/ref&gt; Corresponding with [[Sadr al-Din al-Qunawi]], the son-in-law of [[Ibn Arabi|Ibn al-'Arabi]], he thought mysticism, as disseminated by [[Sufi]] principles of his time, was not appealing to his mind so he wrote his own book of philosophical Sufism entitled ''Awsaf al-Ashraf'' (The Attributes of the Illustrious).
|-
|[[رومي|مولانا رومي]]
|
|[[عثماني سلطنت]]، موجوده ايرزرم، {{پرچم|ترڪي}}
|1207–1273
|صوفي 
|Described as the &quot;most popular poet in America&quot;,&lt;ref name=&quot;BBC-Haviland&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7016090.stm|title=The roar of Rumi — 800 years on|author=Charles Haviland|work=BBC News|date=2007-09-30|access-date=2007-09-30}}&lt;/ref&gt; he was an evolutionary thinker, in that he believed that all matter after devolution from the divine [[Ego (spirituality)|Ego]] experience an evolutionary cycle by which it return to the same divine Ego,&lt;ref&gt;M.M. Sharif, ''A History of Muslim Philosophy'', Vol II, p. 827.&lt;/ref&gt; which is due to an innate motive which he calls ''love''. Rumi's major work is the ''Maṭnawīye Ma'nawī'' (Spiritual Couplets) regarded by some [[Sufi]]s as the Persian-language [[Qur'an]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=J.T.P. de Bruijn|title=Comparative Notes on Sanai and 'Attar|publisher=L. Lewisohn|page=361}}&lt;/ref&gt; His other work, [[Fihi ma fihi|''Fihi Ma Fihi'']] (In It What's in It), includes seventy-one talks given on various occasions to his disciples.&lt;ref&gt;Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West&amp;nbsp;— The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن النفيس]] 
|[[File:Ibn al-Nafis.jpg|80px]]
|[[ايوبي سلطنت]]، موجوده [[دمشق]]، {{پرچم|شام}}
|1213–1288
|
|His ''Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah'' or''[[Theologus Autodidactus]]'' is said to be the first [[Philosophical novel|theological novel]] in which he attempted to prove that the human mind is able to deduce the truths of the world through reasoning.&lt;ref name=&quot;roubi&quot;&gt;Abu Shadi Al-Roubi (1982), ''Ibn Al-Nafis as a philosopher'', ''Symposium on Ibn al-Nafis'', Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ([[cf.]] [http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html Ibn al-Nafis As a Philosopher], ''Encyclopedia of Islamic World'' [https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html])&lt;/ref&gt; He described this book as a defense of &quot;the system of Islam and the Muslims' doctrines on the missions of prophets, the religious laws, the resurrection of the body, and the transitoriness of the world&quot;.&lt;ref name=&quot;fancy&quot;&gt;{{Cite thesis
 |last=Fancy
 |first=Nahyan A. G.
 |year=2006
 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)
 |journal=Electronic Theses and Dissertations
 |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615
 |access-date=2014-10-07
 |archive-date=2015-04-04
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/
 |url-status=dead
 }}&lt;/ref&gt;
|-
|قطب الدين شيرازي 
|[[File:Ghotb2.jpg|80px]]
|شيراز، فارس
|1217–1311
|
|He was a [[Sufi]] from [[Shiraz]] who was famous for his commentary on [[School of Illumination|Hikmat al-ishraq]] of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]]. His major work is the ''Durrat al-taj li-ghurratt al-Dubaj'' (Pearly Crown) which is an Encyclopedic work on philosophy including philosophical views on natural sciences, theology, logic, public affairs, ethnics, mysticism, astronomy, mathematics, arithmetic and music.&lt;ref&gt;Sayyed ʿAbd-Allāh Anwār, Encyclopædia Iranica, &quot;QOṬB-AL-DIN ŠIRĀZI, Maḥmud b. Żiāʾ-al-Din Masʿud b. Moṣleḥ&quot;,[http://www.iranicaonline.org/articles/qotb-al-din-sirazi]&lt;/ref&gt;
|-
|ابن سبين 
| 
|اندلس 
|1236–1269
|
|He was a [[Sufi]] philosopher, the last [[philosophy|philosopher]] of the [[Al-Andalus|Andalus]], and was known for his replies to questions from [[Frederick II, Holy Roman Emperor|Frederick II]], the ruler of [[Sicily]]. His [[school]] is a mixture of philosophical and [[Gnostic]] thoughts.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=156–157}}&lt;/ref&gt;
|-
|سيد حيدر آملي 
|
|فارس، ايران 
|1319–1385
|
|As the main commentator of the [[Ibn Arabi]]'s mystic philosophy and the representative of Persian [[Imamah (Shia doctrine)|Imamah]] theosophy, he believes that the [[Imamah (Shia doctrine)|Imams]] who were gifted with [[Mysticism|mystical]] knowledge were not just guides to the Shia [[Sufi]]s. He was both a critic of Shia whose religion was confined to legalistic system and Sufis who denied certain regulations issued from the Imams.&lt;ref name=&quot;Kohlberg&quot;&gt;{{cite web
|last=Kohlberg
|first=Etan
|title=Encyclopædia Iranica
|work=Amoli, Sayyed Baha-Al-Din
}}&lt;/ref&gt;
|-
|التفتازاني
| 
|فارس، ايران 
|1322–1390
|
|Al-Taftazani's treatises, even the commentaries, are &quot;standard books&quot; for students of Islamic theology. His papers have been called a &quot;compendium of the various views regarding the great doctrines of Islam&quot;.&lt;ref name=&quot;Al-Taftazani 1950 p. XX&quot;&gt;Al-Taftazani, Sad al-Din Masud ibn Umar ibn Abd Allah (1950). ''A Commentary on the Creed of Islam: Sad al-Din al-Taftazani on the Creed of Najm al-Din al-Nasafi'' (Earl Edgar Elder Trans.). New York: Columbia University Press. p. XX.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن خلدون]]
|
|[[مملوڪ سلطنت]]، موجوده {{پرچم|تونس}}
|1332–1406
|اشعري 
|He is known for his [[The Muqaddimah]] which [[Arnold J. Toynbee]] called it &quot;a [[philosophy of history]] which is undoubtedly the greatest work of its kind.&quot;&lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;''[[Encyclopædia Britannica]]'', 15th ed., vol. 9, p. 148.&lt;/ref&gt; [[Ernest Gellner]] considered Ibn Khaldun's definition of [[government]], &quot;an institution which prevents injustice other than such as it commits itself&quot;, the best in the history of [[political theory]].&lt;ref&gt;Ernest Gellner, ''Plough, Sword and Book'' (1988), p. 239&lt;/ref&gt; His theory of [[social conflict]] contrasts the sedentary life of city dwellers with the migratory life of nomadic people, which would result in conquering the cities by the desert warriors.&lt;ref&gt;{{Cite journal | jstor=3590803 | title=Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist | last1=Hannoum | first1=Abdelmajid | journal=History and Theory | year=2003 | volume=42 | issue=1 | pages=61–81 | doi=10.1111/1468-2303.00230 }}&lt;/ref&gt;
|-
|عبدالڪريم جلي
| 
|عباسي خلافت، عراق
|1366–1424
|صوفي
|Jili was the primary systematizer and commentator of [[Ibn Arabi]]'s works. His ''Universal Man'' explains Ibn Arabi's teachings on reality and human perfection, which is among the masterpieces of [[Sufi]] [[literature]].&lt;ref&gt;Peters, F.E. (1990) ''Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III: The Works of the Spirit'' Princeton University Press, Princeton, NJ, p.254-257;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm ''The Qadiriya Sufi Way'' Sunni Razvi Society] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231192011/http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm |date=2006-12-31 }}&lt;/ref&gt; Jili thought of the Absolute Being as a Self, which later on influenced [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;Allama Muhammad Iqbal in his letter dated 24 January 1921 to R.A. Nicholson (''Letters of Iqbal''  Iqbal Academy, Lahore (1978), pp. 141–42)&lt;/ref&gt;
|-
|[[جامي|عبدالرحمان جامي]]
|[[File:Jami poet.jpg|80px]]
|فارس، ايران
|1414–1492
|صوفي
|His [[Haft Awrang]] (Seven Thrones) includes seven stories, among which ''Salaman and Absal'' tells the story of a sensual attraction of a prince for his wet-nurse,&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=174–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; through which Jami uses figurative symbols to depict the key stages of the [[Sufi]] path such as repentance.&lt;ref name=&quot;huart1&quot;&gt;{{cite journal|last=Huart|first=Cl.|author2=Masse, H.|title=Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman|journal=Encyclopaedia of Islam}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lingwood175&quot;&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=175–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; The mystical and philosophical explanations of the nature of divine mercy, is also among his works.&lt;ref name=&quot;rizvi1&quot;&gt;{{cite journal|last=Rizvi|first=Sajjad|title=The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi|journal=Journal of Qur'anic Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Bahāʾ al-dīn al-ʿĀmilī]]
|[[File:Sheik bahayi.jpg|80px]]
|Levant, Jabal Amel
|1547–1621
|
|Regarded as a leading scholar and [[mujaddid]] of the seventeenth century,&lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;[[Encyclopædia Iranica]], ''[http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ, SHAIKH MOḤAMMAD B. ḤOSAYN BAHĀʾĪ]'' by E. Kohlberg.&lt;/ref&gt; he worked on [[tafsir]], [[hadith]], [[grammar]] and [[fiqh]] (jurisprudence).&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; In his work ''Resāla fi’l-waḥda al-wojūdīya'' (Exposition of the concept of &quot;Unity of Existences&quot;), he states that the [[Sufi]]s are the true believers, &quot;calls for an unbiased assessment of their utterances, and refers to his own mystical experiences.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Kohlberg|first1=E.|title=BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b|website=Encyclopedia Iranica|access-date=December 3, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Damad]]
|
|Persia (Iran)
|?–1631
|
|Professing in the Neoplatonizing Islamic Peripatetic traditions of [[Avicenna]] and [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]], he was the main figure (together with his student [[Mulla Sadra]]), of the cultural revival of [[Iran]]. He was also the central founder of the [[School of Isfahan]], and is regarded as the Third Teacher (mu'alim al-thalith) after [[Aristotle]] and [[al-Farabi]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|p=214}}&lt;/ref&gt; ''Taqwim al-Iman'' (Calendars of Faith), ''Kitab Qabasat al-Ilahiyah'' (Book of the Divine Embers of Fiery Kindling), ''Kitab al-Jadhawat'' (Book of Spiritual Attractions) and [[Sirat al-Mustaqim]] (The Straight Path) are among his 134 works.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Fendereski]]
|
|Persia (Iran)
|1562–1640
|
|He was trained in the works of [[Avicenna]], and [[Mulla Sadra]] studied under him.&lt;ref&gt;Fazlur Rahman, ''The Philosophy of Mullā Ṣadrā (Ṣadr Al-Dīn Al-Shirāzī)'', SUNY Press, 1975&lt;/ref&gt; His main work''al-Resāla al-ṣenāʿiya'', is an examination of the arts and professions in perfect society, and combines a number of genres and subject areas such as political and ethical thought and metaphysics.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/mir-fendereski-sayyed-amir-abul-qasem|title = Welcome to Encyclopaedia Iranica}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mulla Sadra]]
|
|Persia (Iran)
|1571–1641
|Shia
|According to [[Oliver Leaman]], Mulla Sadra is the most important influential philosopher in the Muslim world in the last four hundred years.&lt;ref&gt;Leaman (2007), p.146&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H027.htm Mulla Sadra (Sadr al-Din Muhammad al-Shirazi) (1571/2-1640)] by John Cooper&lt;/ref&gt; He is regarded as the master of [[Ishraqi]] school of Philosophy who combined the many areas of the [[Islamic Golden Age]] philosophies into what he called the [[Transcendent Theosophy]]. He brought &quot;a new philosophical insight in dealing with the nature of [[reality]]&quot; and created &quot;a major transition from [[essentialism]] to [[existentialism]]&quot; in Islamic philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot;&gt;{{citation|title=Mulla Sadra's Transcendent Philosophy|first=Muhammad|last=Kamal|year=2006|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-5271-7|pages=9 &amp; 39}}&lt;/ref&gt; He also created for the first time a &quot;distinctly Muslim school of [[Hikmah]] based especially upon the inspired doctrines which form the very basis of Shiism,&quot; especially what contained in the [[Nahj al-Balagha]].&lt;ref name=&quot;Mian Sharif&quot;&gt;{{cite book|last1=Sharif|first1=Mian Mohammad|title=History of Muslim Philosophy, Vol 2|date=1966|publisher=Allgauer Heimatverlag GmbH|location=Germany|pages=938, 920 &amp; 907|author-link=Muhammad Sharif}}&lt;/ref&gt;

|-
|[[Qazi Sa’id Qumi]]
|
|Persia (Iran)
|1633–1692
|
|He was the pupil of [[Rajab Ali Tabrizi]], [[Muhsen Feyz]] and [[Abd al-Razzaq Lahiji]], and wrote comments on the Theology attributed to Aristotle, a work which Muslim philosophers have always continued to read. His commentaries on [[al-Tawhid]] by [[al-Shaykh al-Saduq]] is also famous.&lt;ref&gt;Corbin (1993), pp.346–347&lt;/ref&gt;
|-
|[[Shah Waliullah Dehlawi|Shah Waliullah]]
| 
|India
|1703–1762
|
|He attempted to reexamine Islamic theology in the view of modern changes. His main work ''The Conclusive Argument of God'' is about Muslim theology and is still frequently referred to by new Islamic circles. ''Al-Budur al-bazighah'' (The Full Moons Rising in Splendor) is another work of him in which he explains the basis of faith in view of rational and traditional arguments.&lt;ref name=&quot;Jalbani2006&quot;&gt;{{cite book|last=Jalbani|first=G.N.|title=Life of Shah Wali Allah|year=2006|publisher=Kitab Bhavan|location=New Delhi, India|isbn=9788171513703|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=s3qbYgEACAAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ikram64&quot;&gt;{{cite book|title=Muslim civilization in India|year=1964|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231025805|author=S. M. Ikram|author-link=S. M. Ikram|editor=Ainslie T. Embree|editor-link=Ainslie T. Embree|access-date=April 12, 2013|chapter=XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803|chapter-url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/ikram/part2_19.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Syed Ameer Ali]] 
|[[File:SyedAmeerAli.jpg|104x104px]]
|India
|1849–1928
|Modernist
|Sir Syed Ameer Ali was a British-Indian scholar achieving [[Order of the Star of India|''order of the star of India'']]. He was one of the leading Islamic scholars India who tried to bring modernity in Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ali, Syed Ameer – Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Ali,_Syed_Ameer|access-date=2020-12-08|website=en.banglapedia.org}}&lt;/ref&gt; Instead of revolting against British Empire, he tried to popularize modern education such as learning English language. Two of his most famous books are – ''The Spirit of Islam'' and ''Short History Of The Saracens''.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-10-24|title=Syed Ameer Ali {{!}} Former Judge in the Calcutta High Court.|url=https://storyofpakistan.com/syed-ameer-ali/|access-date=2020-12-08|website=Story Of Pakistan|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 
|-
|[[Muhammad Iqbal]]
|[[File:Allama Iqbal.jpg|center|132x132px]]
|(British India)
Pakistan
|1877–1938
|Modernist/
Sufi
|Other than being an eminent poet, he is recognized as the &quot;Muslim philosophical thinker of modern times&quot;.&lt;ref name=&quot;aml.org.pk&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |title=Allama Muhammad Iqbal Philosopher, Poet, and Political leader |publisher=Aml.Org.pk |access-date=2012-03-02 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305000639/http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |archive-date=2012-03-05 }}&lt;/ref&gt; He wrote two books on the topic of ''[[The Development of Metaphysics in Persia]]'' and ''[[The Reconstruction of Religious Thought in Islam]]''&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt; In which he revealed his thoughts regarding Islamic Sufism explaining that it trigger the searching soul to a superior understanding of life.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot;&gt;{{cite web|title=Allama Iqbal – biography – Iqbal's works|url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html|publisher=Iqbal Academy|date=May 26, 2006|format=PHP|access-date=August 6, 2012}}&lt;/ref&gt; God, the meaning of prayer, human spirit and Muslim culture are among the other issues discussed in his works.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt;
|-
|[[Muhammad Husayn Tabatabaei|Seyed Muhammad Husayn Tabatabaei]]
|[[File:Allame-Tabatabai-youth.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1892–1981
|Shia
|He is famous for ''[[Tafsir al-Mizan]]'', the [[Quran]]ic [[exegesis]]. His philosophy is centered on the sociological treatment of human problems.&lt;ref name=&quot;Algar&quot;&gt;{{cite book|last1=Algar|first1=Hamid|title=Biography of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaei|publisher=Oxford University Press|location=University of California, Berkeley}}&lt;/ref&gt; In his later years he would often hold study meetings with [[Henry Corbin]] and [[Seyyed Hossein Nasr]], in which the classical texts of divine knowledge and gnosis along with what Nasr calls comparative gnosis were discussed. [[Shi'a Islam (Book)|Shi'a Islam]], ''The Principles of Philosophy and the Method of Realism'' ({{langx|fa|Usul-i-falsafeh va ravesh-i-ri'alism}}) and ''Dialogues with Professor Corbin'' ({{langx|fa|Mushabat ba Ustad Kurban}}) are among his works.&lt;ref name=&quot;Algar&quot; /&gt;
|-
|[[Ghulam Ahmed Perwez]]
|
|Pakistan
|1903–1985
|Modernist/
[[Quranism|Quranist]]
|He was a famous theologian from Pakistan inspired by [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2014-09-21|title=The rise and fall of a spiritual rebel|url=http://www.dawn.com/news/1132974|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; Being a protege of Allama Muhammad Iqbal his main focus was to separate between ''&quot;Deen&quot;'' and ''&quot;Madhab&quot;''. According to him Islam was revelated as Deen which's main purpose was to create a successful and happy society.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Introduction: Islam – A Challenge to Religion by Allama Ghulam Ahmad Parwez {{!}} Allama Ghulam Ahmad Parwez|url=https://www.newageislam.com/books-and-documents/allama-ghulam-ahmad-parwez/introduction--islam--a-challenge-to-religion-by-allama-ghulam-ahmad-parwez/d/1555|access-date=2020-12-05|website=www.newageislam.com|language=en}}&lt;/ref&gt; He rejected the idea of a state being ruled by Islamic scholars, although he also criticized western secularism.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2015-08-13|title=Shaping histories: The most influential books in Pakistan|url=http://www.dawn.com/news/1200253|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; He firmly believed that Islam isn't based on blind faith but rational thinking. His most famous book is ''&quot;Islam: A Challenge to Religion&quot;.'' 
|-
|[[Abul A'la Maududi]]
|
|Pakistan
|1903–1979
|
|His major work is [[The Meaning of the Qur'an]] in which he explains that The Quran is not a book of abstract ideas, but a Book which contains a message which causes a movement.&lt;ref&gt;1979, Tafhimul Qur'an, Vol. I, Lahore, pp. 334&lt;/ref&gt;  Islam, he believes, is not a 'religion' in the sense this word is usually comprehended, but a system encompassing all areas of living.&lt;ref&gt;{{cite web|title=A. Maududi's 'Towards Understanding Islam' |url=http://www.geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091024074605/http://geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-date=2009-10-24 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; In his book ''[[Islamic Way of Life]]'', he largely expanded on this view.
|-
|[[Henry Corbin]]
|
|France
|1903–1978
|
|He was a [[philosopher]], [[theologian]] and professor of [[Islamic studies|Islamic Studies]] at the [[University of Paris|Sorbonne]] in [[Paris]] where he encountered [[Louis Massignon]], and it was he who introduced Corbin to the writings of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]] whose work affected the course of Corbin's life.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot;&gt;[http://www.bookrags.com/research/corbin-henry-eorl-03/ Corbin, Henry] an article by Encyclopedia of Religion&lt;/ref&gt; In his History of Islamic Philosophy, he refuted the view that philosophy among the Muslims came to an end after Averroes, showed rather that a vivid philosophical activity persisted in the eastern Muslim world – especially Iran.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot; /&gt;
|-
|[[Abdel Rahman Badawi]]
|
|Egypt
|1917–2002
|
|He adopted existentialism since he wrote his ''Existentialist Time'' in 1943. His version of existentialism, according to his own description, differs from Heidegger's and other existentialists in that it gives preference to action rather than thought. in his later work,''Humanism And Existentialism In Arab Thought'', however, he tried to root his ideas in his own culture.&lt;ref&gt;Mona Mikhail (1992), ''Studies in the Short Fiction of Mahfouz and Idris'', [[NYU Press]], p. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Abdul-Rahman Badawi|url=http://www.arabphilosophers.com/English/philosophers/modern/modern-names/eAbdul_Rahman_Badawi.htm|website=Philosophers of the Arabs}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Morteza Motahhari]]
|[[File:مرتضی مطهری در جوانی.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1919–1979
|Shia
|Considered among the important influences on the ideologies of the [[Islamic Republic]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=Manouchehr Ganji|title=Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader of Resistance|url=https://books.google.com/books?id=NboVl-CeYs0C&amp;pg=PA109|access-date=8 August 2013|year=2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97187-8|pages=109}}&lt;/ref&gt; he started from the [[Hawza]] of [[Qom]]. Then he taught philosophy in the [[University of Tehran]] for 22 years. Between 1965 and 1973, however, he gave regular lectures at [[Hosseiniye Ershad|the Hosseiniye Ershad]] in Northern Tehran, most of which have been turned into books on Islam, Iran, and historical topics.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kasra|first=Nilofar|title=Ayatollah Morteza Motahhari|url=http://iichs.org/index_en.asp?id=1627&amp;doc_cat=16|work=IICHS|access-date= July 27, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Ja'fari]]
|[[File:Məhəmməd Təği Cəfəri.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1923–1998
|Shia
|He wrote many books on a variety of fields, the most prominent of which are his 15-volume Interpretation and Criticism of [[Rumi]]'s [[Masnavi]], and his unfinished, 27-volume Translation and Interpretation of the [[Nahj al-Balagha]]. These works show his ideas in anthropology, sociology, moral ethics, philosophy and mysticism.
|-
|[[Mohammed Arkoun]]
|
|Algeria
|1928–2010
|Modernist
|He wrote on Islam and modernity trying to rethink the role of Islam in the contemporary world.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot;&gt;{{cite web|title=In Memory of Professor Mohammed Arkoun|url=http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|website=The Institute of Ismaili Studies|access-date= October 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020042420/http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|archive-date= October 20, 2014}}&lt;/ref&gt; In his book ''Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers'' he offers his responses to several questions for those who are concerned about the identity crisis which left many Muslims estranged from both modernity and tradition. ''The Unthought In Contemporary Islamic Thought'' is also among his works.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Arkoun|first1=Mohammed|title=Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers|translator= Robert D. Lee|date=July 4, 1994|publisher=Westview Press}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Israr Ahmed]]
|
|Pakistan
|1932–2010
|
|He is the author of ''Islamic Renaissance: The Real Task Ahead'' in which he explains the theoretical idea of the [[Caliphate]] system, arguing that it would only be possible by reviving [[Iman (concept)|Iman]] and faith among the Muslims in general and intelligentsia in particular. This would, he argues, fill the existing gap between new sciences, and Islamic divine knowledge.&lt;ref&gt;Mumtaz Ahmad, &quot;Media-Based Preachers and the Creation of New Muslim Publics in Pakistan,&quot; NBR Special Report 22, February 2010 [http://nbr.org/publications/specialreport/pdf/SR22.pdf]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Ali Shariati]]
|[[File:Dr_Ali_Shariati.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–1977
|Modernist/
Shia
|Ali Shariati Mazinani (Persian: علی شریعتی مزینانی,  23 November 1933 – 18 June 1977) was an Iranian revolutionary and sociologist who focused on the sociology of religion. He is held as one of the most influential Iranian intellectuals of the 20th century[3] and has been called the &quot;ideologue of the Iranian Revolution&quot;, although his ideas ended up not forming the basis of the Islamic Republic
|-
|[[Abdollah Javadi-Amoli]]
|
|Persia (Iran)
|1933–
|Shia
|His works are dedicated to Islamic philosophy, especially [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot; /&gt; [[Tasnim|Tafsir Tasnim]] is his explanation of the [[Quran]] in which he follows [[Muhammad Husayn Tabataba'i|Tabatabaei]]'s [[Tafsir al-Mizan]], in that he tries to interpret a verse based on other verses.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Javadi Amoli|title=Tasnim: Tafsir of Quran|date=2013|publisher=Asra|location=Tehran}}&lt;/ref&gt; His other work ''As-Saareh-e-Khelqat'' is a discussion about the philosophy of faith and evidence of the existence of God.
|-
|[[Seyyed Hossein Nasr]]
|[[File:Hossein nasr.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–
|Sufi/Shia
| He is a major [[perennial philosophy|perennialist thinker]]. His works defend Islamic and perennialist doctrines and principles while challenging the theoretical underpinnings of modern science.  He argues that [[Desacralization of knowledge|knowledge has been desacralized]] in the [[Human history#Modern history|modern period]], that is, separated from its divine source—God—and calls for its [[Resacralization of knowledge|resacralization]] through [[Tradition (perennialism)|sacred traditions]] and [[Scientia sacra|sacred science]]. His [[environmental philosophy]] is expressed in terms of [[Islamic environmentalism]] and the [[resacralization of nature]].  
|-
|[[Sadiq Jalal al-Azm]]
|[[File:Sadiq Jalal al-Azm at UCLA 5-10-06.jpg|80px]]
|Turkey
|1934–2016
|
|He was working on [[Immanuel Kant]], though, later in his life, he put greater emphasis on the [[Islam]]ic world and its relationship to the West. He was also a supporter of [[human rights]], intellectual freedom and free speech.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |title=Syrian intellectuals call on the Baath congress to revive 'Damascus spring' |date=2005-09-06 |publisher=ArabicNews.com |access-date=2009-01-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |archive-date=2006-03-19 |accessdate=2024-11-11 |archivedate=2006-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi]]
|
|Persia (Iran)
|1934–2021
|Shia
|He is an Islamic [[Faqih]] who has also studied works of [[Avicenna]] and [[Mulla Sadra]]. He supports [[Islamic philosophy]] and in particular [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy. His book ''Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy'' is translated into English.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Miṣbāḥ Yazdī|first1=Muḥammad Taqī|title=Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy|date=1999|translator=Aẓīm Sarvdalīr|translator2=Hajj Dr Muḥammad Legenhausen|publisher=Binghamton University and Brigham Young University}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad Baqir al-Sadr]]
| 
|Iraq
|1935–1980
|Shia
|He was an [[Iraq]]i [[Shia Islam|Shia]] philosopher and founder of the [[Islamic Dawa Party]]. His ''Falsafatuna'' (Our Philosophy) is a collection of basic ideas concerning the world, and his way of considering it. These concepts are divided into two researches: The theory of knowledge, and the philosophical notion of the world.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Ayatullah Muhammad Baqir as-Sadr|title=Our Philosophy- Falsafatuna|url=http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|publisher=Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland|access-date=2014-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20141014111141/http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|archive-date=2014-10-14|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammed Abed al-Jabri]]
|
|Morocco
|1935–2010
|Modernist
|His work ''Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought'' while showing the distinctive nationality of the Arabs, reject the philosophical discussion which have tried to ignore its democratic deficits. Working in the tradition of [[Avincenna]] and [[Averroes]], he emphasizes that concepts such as democracy and law cannot rely on old traditions, nor could be import, but should be created by today's Arabs themselves.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Al Jabri|first1=Mohammed Abed|title=Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought|date=December 9, 2008|publisher=I. B. Tauris}}&lt;/ref&gt; ''The Formation of Arab Reason: Text, Tradition and the Construction of Modernity in the Arab World'' is also among his works.
|-
|[[Abdolkarim Soroush]]
|[[File:Abdolkarim Soroush 02.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1945–
|Shia/
Neoplatonist
|Being interested in the philosophy of religion and the philosophical system of [[Rumi]], his book ''the evolution and devolution of religious knowledge'' argues that &quot;a religion (such as Islam) may be divine and unchanging, but our understanding of religion remains in a continuous flux and a totally human endeavor.&quot;&lt;ref name=&quot;vahid&quot;&gt;{{cite book|last1=Vahid|first1=Hamid|title=Islamic Humanism: From Silence to Extinction a Brief Analysis of Abdulkarim Soroush's Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge|date=2005|publisher=Center of Islam and Science|location=Tehran, Iran|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jahanbakhsh|first1=Forough|title=Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran, 1953–2000: From Bazargan to Soroush|url=https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha|url-access=limited|date=2001|page=[https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha/page/n153 145]|publisher=BRILL |isbn=9789004119826}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Javed Ahmad Ghamidi|Javed Ahmed Ghamidi]]
|[[File:Javed_Ahmed_Ghamidi.jpg|101x101px]]
|Pakistan
|1951–
|Modernist
|Javed Ahmed Ghamidi is a Pakistani theologian. He is regarded as one of the contemporary modernists of the Islamic world.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-04-07|title=Javed Ahmad Ghamidi: A Modernist Reformist – OpEd|url=https://www.eurasiareview.com/07042020-javed-ahmad-ghamidi-a-modernist-reformist-oped/|access-date=2020-12-08|website=Eurasia Review|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Like [[Ghulam Ahmed Perwez|''Parwez'']] he also promotes rationalism and secular thought with deen.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=admin|date=2014-12-30|title=10 Unique viewpoints of scholar Javed Ghamidi|url=http://www.convergencestride.com/2014/12/10-unique-viewpoints-scholar-javed-ghamidi/|access-date=2020-12-08|website=Convergence Stride|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ghamidi is also popular for his moderate [[fatwa]]s. Ghamidi also holds the view of [[democracy]] being compatible with Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Monthly Renaissance – Content|url=http://www.monthly-renaissance.com/issue/content.aspx?id=1158|access-date=2020-12-08|website=www.monthly-renaissance.com}}&lt;/ref&gt;
|-

|[[Gary Legenhausen]]
|
|US 
|1953–
|
|''Islam and Religious Pluralism'' is among his works in which he advocates &quot;non-reductive religious pluralism&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Legenhausen|first1=Gary|title=Islam and Religious Pluralism|url=http://www.uibk.ac.at/theol/leseraum/texte/626.html}}&lt;/ref&gt; In his paper &quot;The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age&quot; he is trying to examine whether philosophy can agree with theology.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Legenhausen|first1=Muhammad|title=The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age|date=12 March 2013|url=http://www.al-islam.org/al-tawhid/vol14-n1/relationship-between-philosophy-and-theology-postmodern-age}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mostafa Malekian]]
|
|Persia (Iran)
|1956–
|Shia
|He is working on ''Rationality and Spirituality'' in which he is trying to make Islam and reasoning compatible. His major work ''A Way to Freedom'' is about spirituality and wisdom.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Mansour Nejad|first1=Mohammad|title=Naqdi bar Ostadan be Bahane Tajlil|date=1389|publisher=Javan Pooya Publication|location=Tehran|language=fa}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Insha-Allah Rahmati]]
|
|Persia (Iran)
|1966–
|
|His fields of can be summarized as follows: [[Ethics]] and [[Philosophy of religion|Philosophy of Religion]] and [[Islamic philosophy|Islamic Philosophy]]. Most of his work in these three areas.
|-
|[[Shabbir Akhtar]]
|
|England
|1960–2023
|Neo-orthodox Analytical Philosophy 
|This Cambridge-trained thinker is trying to revive the tradition of Sunni Islamic philosophy, defunct since Ibn Khaldun, against the background of western analytical philosophical method. His major treatise is ''The Quran and the Secular Mind'' (2007).
|-
|[[Tariq Ramadan]]
|[[File:Tariq Ramadan Profile Image.png|80px]]
|Switzerland/
France
|1962–
|Modernist
|Working mainly on Islamic theology and the place of Muslims in the West,&lt;ref&gt;[http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html Reading the Koran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609003736/http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html |date=2011-06-09 }}. Tariq RAMADAN (2008-01-07). Retrieved on 2011-01-30.&lt;/ref&gt; he believes that western Muslims must think up a &quot;Western Islam&quot; in accordance to their own social circumstances.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Livingstone|first1=David|title=Black Terror White Soldiers: Islam, Fascism &amp; the New Age|page=594|url=https://books.google.com/books?id=FYy7TTmQoD4C|isbn=9781481226509|date=2013-06-16|publisher=David Livingstone }}&lt;/ref&gt;
|}

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مسلمان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>t9oa6ugcyf3v0p8pato54mr0e37xrjc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320117</id>
      <parentid>320114</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T11:01:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320117</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60287" sha1="oevlq3y8iwmndbcqqcn5mvxuu7g7qr0" xml:space="preserve">'''مسلمان فيلسوف''' ٻئي [[اسلام]] جو اقرار ڪن ٿا ۽ [[فلسفو|فلسفي]] جي طرز ۾ مشغول آهن جيڪا [[عربي ٻولي]] ۽ اسلام جي جوڙجڪ ۾ واقع آهي، پر مذهبي مسئلن سان تعلق رکي، ضروري ناهي. [[محمد|نبي، محمد ﷺ]] جي [[صحابہ]] جا قول، فلسفيانه بحث تي ٿورو ئي مشتمل هئا. اٺين صديءَ ۾، [[بازنطيني سلطنت]] سان وسيع رابطي سبب قديم يوناني فلسفي جي فلسفياتي ڪمن (خاص ڪري [[ارسطو]] جي مقالن) کي عربي ۾ ترجمو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 

نائين صديءَ ۾ [[الڪندي]] کي اسلامي پرپيٽئٽڪ فلسفي (800ع-1200ع) جو باني سمجهيو وڃي ٿو. ڏهين صديءَ جو فلسفي، [[الفارابي]] يوناني ۽ رومي فلسفي جي ڪمن کي مسلم فلسفي جي بحث ۾ متعارف ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترائي اهڙا موضوع قائم ڪيا جيڪي ايندڙ صدين تائين اسلامي فلسفي تي حاوي رھيا. هن جي وسيع ڪم ۾، [[منطق]] تي سندس ڪم خاص طور تي بيٺو آهي. 

يارهين صدي عيسويءَ ۾، [[ابن سينا]]، جيڪو عظيم ترين مسلمان فيلسوفن مان هڪ آهي، پنهنجو هڪ منفرد فلسفو ٺاهيو جيڪو انهن جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جون مضبوط ارسطاليسي ۽ نئون افلاطوني جڙون هيون. [[امام غزالي]]، هڪ مشهور مسلمان فلسفي ۽ عالم دين، [[دليل]] ۽ [[وحي]] جي وچ ۾ ظاهري تضاد کي حل ڪرڻ جو طريقو اختيار ڪيو. هن فلسفي جي اهميت کي سمجهي ورتو ۽ هڪ پيچيده ردعمل پيدا ڪيو جنهن فلسفي جي ڪجهه تعليمات کي رد ڪيو ۽ ان جي مذمت ڪئي، جڏهن ته ڪجهه تعليمات قبول ڪرڻ ۽ لاڳو ڪرڻ جي اجازت ڏني. اهو الغزالي جي قبوليت جو مظاهرو هو، جنهن جي نتيجي ۾ اپسٽئمولاجي (epistemology) تي هڪ وڌيڪ بهتر ۽ صحيح گفتگو ۽ مسلم نظرياتي حلقن ۾ ارسطو جي منطق ۽ مابعدالطبعيات جي گلن کي جنم ڏنو. [[ابن رشد]] (Averroes)، آخري قابل ذڪر مسلمان فيلسوف، هن خيال جي خلاف ارسطو جي فلسفي جي استعمال جو دفاع ڪيو؛ سندس وسيع ڪمن ۾ ارسطو تي قابل ذڪر تبصرا شامل آهن. ٻارهين صدي عيسويءَ ۾ فلسفي جي روشنيءَ جو بنياد [[شهاب الدين سهروردي]] رکيو. جيتوڻيڪ فلسفو پنهنجي روايتي ارسطوءَ جي روپ ۾ ٻارهين صديءَ کان پوءِ گهڻو ڪري عرب دنيا ۾ پسند نه ٿيو، پر صوفيانه فلسفي جا روپ وڌيڪ نمايان ٿي ويا.

ابن رشد کان پوءِ، [[ايران]] جي [[صفوي سلطنت]] جي دور ۾ مشرقي مسلم دنيا ۾ هڪ روشن خيالي فلسفي وارو اسڪول قائم رهيو، جنهن کي عالمن &quot;اصفهان جو اسڪول&quot; قرار ڏنو آهي. ان جي بنياد شيعه فلسفي، [[مير دمد]] رکيو ۽ اڳتي هلي [[ملا صدرا]] ۽ ٻين ان کي ترقي ڏني.

هي هڪ متحرڪ فهرست آهي ۽ ڪڏهن به مڪمل ڪرڻ لاء خاص معيار کي پورو ڪرڻ جي قابل ناهي. توهان قابل اعتماد ذريعن سان غائب شيون شامل ڪندي مدد ڪري سگهو ٿا.

==فهرست==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! نالو !! تصوير 
!اصل وطن!! دور (عيسوي)
!فڪر جو مڪتبو!! فلسفو
|-
|[[الڪندي]]
|[[File:Al-kindi.jpeg|80px]]
|[[عباسي خلافت]]، موجوده {{پرچم|عراق}}
|801–873ع
|عقليت پسند
|&lt;small&gt;هو پيريپيٽيٽڪ فلسفين مان پهريون هو، ۽ کيس &quot;عربي فلسفي جو پيءُ&quot; سمجهيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=137–138}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Abboud|first=Tony|title=Al-Kindi : the father of Arab philosophy|year=2006|publisher=Rosen Pub. Group|isbn=978-1-4042-0511-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Greenberg|first=Yudit Kornberg|title=Encyclopedia of love in world religions|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|volume=1|page=405}}&lt;/ref&gt; هو مسلم دنيا ۾ يوناني فلسفي جي واڌاري لاءِ مشهور هو.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman2&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;سن&lt;small&gt;دس مکيه ڪمن مان هڪ فلسفي ۽ قياسي الاهيات جي مطابقت ڏيکارڻ هو. بهرحال، هو عقل کان وڌيڪ وحي کي ترجيح ڏيندو هو، ڇاڪاڻ ته هن جو خيال هو ته اهو ايمان جي انهن معاملن جي ضمانت ڏئي ٿو جيڪي عقل ظاهر نه ڪري سگهي.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الرازي|محمد ابن ذڪريا الرازي]]
|[[File:Zakariya Razi 001.JPG|80px]]
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|{{circa|865–925}}
|عقليت پسند
|&lt;small&gt;هڪ فلسفي جنهن جي روح جو نظريو، جيڪو مابعد الطبعياتي آهي، ۾ هن وضاحت ڪئي ته روح ڪيئن نجات ۽ آزادي جو رستو ڳولي ٿي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot;&gt;{{cite book|last1=Fakhri|first1=Majid|title=A History of Islamic Philosophy|date=2004|publisher=Columbia University Press}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;&lt;small&gt;پنهنجي نقادن جي خلاف سندس دفاع هڪ ڪتاب &quot;السيرات الفلسفيه&quot; (فلسفيانه طريقو) پڻ آهي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Iqbal|first1=Mohammad|title=The Development of Metaphysics in Persia, a Contribution to the History of Muslim Philosophy|date=2005|publisher=Kessinger Publishing}}&lt;/ref&gt; هو هڪ ابتدائي ڪيميا دان پڻ هو.&lt;ref&gt;History of civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., {{ISBN|81-208-1596-3}}, vol. IV, part two, p. 228.&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الفارابي]]
|[[File:Al-Farabi.jpg|80px]]
|فاراب، موجوده {{پرچم|ازبڪستان}}
|872–951ع
|عقليت پسند 
| ​​الفارابي، ابن سينا ​​۽ ابن رشد سان گڏ، مسلمانن ۾ عقليت پسند طور سڃاتو وڃي ٿو. هن پنهنجي ڪتاب &quot;ٻن فلسفين جي خيالن جو اجتماع&quot; ۾ افلاطون ۽ ارسطو جي خيالن کي گڏ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. هن کي فلسفي جو &quot;ٻيو ماسٽر&quot; طور سڃاتو ويندو هو (ارسطو پهريون هو)، ۽ هن جو ڪم اسڪندريه جي فلسفياتي سوچ کي بحال ڪرڻ ۽ ٻيهر ايجاد ڪرڻ لاءِ وقف هو، جنهن سان سندس استاد، يوحنا بن هيلان تعلق رکندا هئا. * نيوپلاٽونزم کان متاثر ٿي، &quot;سندس ڪائنات ۽ مابعدالطبعيات خدا جي هڪ تصور کي ترقي ڪن ٿا جيڪو وجود ۽ غير وجود ٻنهي کان ٻاهر آهي.&quot; عقل جيڪو خدا پاران پيدا ڪيل پهريون وجود آهي، هن جو يقين آهي ته ٽٽي نه ٿو پوي، ۽ مذهب جو مقصد &quot;روح کي ان جي حقيقي اعليٰ خود ڏانهن ٻيهر هدايت ڪرڻ ۽ آخرڪار ان جي اصل حالت ڏانهن موٽڻ&quot; آهي. * فلسفي جي قسم جي مخالفت ڪندي جيڪو وحي کان آزاد سمجهيو ويندو آهي، هن مختلف اسلامي فرقن جي وچ ۾ معاهدي جا علائقا ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي. سندس ڪتاب العلم بِمَناقِبِ الاسلام (اسلام جي خوبين تي هڪ وضاحت) جي باب 1 ۽ 7. سندس ٻي ڪتاب ڪتاب الاماد 'علاء العباد (آخرت تي) جو انگريزي ترجمو پڻ آهي. * هڪ نوافلاطون پرست جنهن فلسفياتي اخلاقيات تي پهريون وڏو اسلامي ڪم لکيو، جنهن جو عنوان آهي تحذيب الاخلاق (اخلاقيات جي اصلاح).
Farabi along with [[Ibn Sina]] and [[Averroes]] have been recognized as [[Peripatetics]] or [[Rationalism|rationalists]] among Muslims.&lt;ref&gt;Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm |title=Dictionary of Islamic Philosophical Terms |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 |title=Aristotelianism in Islamic philosophy |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt; He tried to gather the ideas of [[Plato]] and [[Aristotle]] in his book &quot;The gathering of the ideas of the two philosophers&quot;.&lt;ref&gt;Motahhari, Mortaza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.167
&lt;/ref&gt; He was known as &quot;the second master&quot; of philosophy (Aristotle being the first), and his work was dedicated to both reviving and reinventing the Alexandrian philosophical thought, to which his teacher, Yuhanna bin Haylan belonged.&lt;ref&gt;Reisman, D. ''Al-Farabi and the Philosophical Curriculum'' In Adamson, P &amp; Taylor, R. (2005). ''The Cambridge Companion to Arabic Philosophy''. Cambridge: Cambridge University Press. p55&lt;/ref&gt;
|-
|ابو يعقوب السجستاني
|
|[[فارس صوبو|فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|971ع (پيدائش)
|
|Inspired by [[neoplatonism]], &quot;his [[cosmology]] and metaphysics develop a concept of God as the one beyond both being and non-being.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot;&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt; Intellect which is the first being created by God, he believes, does not disintegrate, and the purpose of the religion is to &quot;reorient the soul toward its true higher self and ultimately to return to its original state.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Corbin|first1=Henry|title=Kashf al-mahjub (Revealing the Concealed)|date=1949|location=Tehran and Paris}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Walker|first1=P.|title=The Wellsprings of Wisdom: A study of Abu Ya'qub al-Sijistani's Kitab al-yanabi'|date=1994|location=Salt Lake City}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=The Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|ابو الحسن الاميري
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|?–992
|
|While opposing the kind of philosophy which is regarded as independent of revelation, he sought to find areas of agreement between different Islamic sects.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gaskell|title=Al-'Amiri, Abu'l Hasan Muhammad ibn Yusuf|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|year=2009|access-date=2014-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606174417/http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|archive-date=2011-06-06|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The History of Islamic Philosophy (Routledge History of World Philosophies)|date=1996|publisher=Routledge|location=London and New York}}&lt;/ref&gt; Chapter 1 and 7 of his book ''al-I'lam bi manaqib al-Islam'' (An Exposition on the Merits of Islam) has been translated into English under the titles ''The Quiddity of Knowledge and the Appurtenances of its Species''&lt;ref&gt;Rosenthal,  F., ''The Classical Heritage of Islam'', Berkeley, CA: University of California Press, 1973, Pp. 63–70&lt;/ref&gt; and ''The Excellences of Islam in Relation to Royal Authority''.&lt;ref&gt;Rosenthal, F., ''State and Religion According to Abu l-Hasan al-'Amiri'', Islamic Quarterly 3, pp. 42–52&lt;/ref&gt; His other book ''Kitab al-amad 'ala'l-abad'' (On the Afterlife)&lt;ref&gt;Rowson,  E.K., ''A Muslim Philosopher on the Soul and Its Fate: Al-'Amiri's Kitab al Amad 'ala l-abad'', New Haven, CT: American Oriental Society, 1988&lt;/ref&gt; also has an English translation.
|-
|ابن مسڪويه
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|932–1030
|
|A [[Neoplatonism|Neoplatonist]] who wrote the first major [[Islamic]] work on philosophical ethics, entitled ''Tahdhib al-akhlaq'' (Refinement of Morals), he distinguished between personal ethics and the public realm, and contrasted the redemptive nature of reason with the luring trait of nature.&lt;ref name=&quot;c. edmund&quot;&gt;C. Edmund Bosworth, &quot;Meskavayh, Abu ʿAli Ahmad&quot; in Encyclopædia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/meskavayh-abu-ali-ahmad]&lt;/ref&gt;
|-
|المعري
|
|[[اموي خلافت]]، موجوده {{پرچم|شام}}
|973–1058ع
|قنوطيت پسند 
|A [[pessimism|pessimistic]] [[Freethought|freethinker]], he attacked dogmas of religion.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=6FklfLSxpIkC&amp;dq=al+ma%27arri&amp;pg=PA147 By Philip Khuri Hitti ''Islam, a way of life'' p. 147]&lt;/ref&gt; His ''Unnecessary Necessity'' (Luzūm mā lam yalzam) shows how he saw the business of living. His other work ''The Epistle of Forgiveness'' (Risālat al-ghufrān) depicts his visiting with the [[Arabic poetry|Arab poets]] of the [[Jahiliyyah|pagan period]], in [[Jannah|paradise]] and because of the aspect of [[Bangsian fantasy|conversing with the deceased]] in paradise, the ''Resalat Al-Ghufran'' has been compared to the ''[[Divine Comedy]]'' of Dante&lt;ref&gt;William Montgomery Watt and Pierre Cachia, ''A History of Islamic Spain'', 2nd edition, Edinburgh University Press, 1996, pp. 125–126, {{ISBN|0-7486-0847-8}}.&lt;/ref&gt; which came hundreds of years after.
|-
|[[ابن سينا]]
|[[File:Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png|80px]]
|خراسان، موجوده {{پرچم|تاجڪستان}} 
|980–1037
|پيريپيٽيٽڪ 
|Regarded as one of the most significant thinkers and writers of the [[Islamic Golden Age]],&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |title=Avicenna (Persian philosopher and scientist) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |access-date=2012-01-07}}&lt;/ref&gt; his distinction between [[existence]] and [[essence]] his theory of the nature of the soul in particular, influenced the [[medieval Europe]]. His [[psychology]] and theory of knowledge influenced [[William of Auvergne, Bishop of Paris]] and [[Albertus Magnus]], while his metaphysics was influential on the philosophy of [[Thomas Aquinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 |title=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna/Ibn Sina (CA. 980–1037) |publisher=Iep.utm.edu |date=2006-01-06 |access-date=2010-01-19}}&lt;/ref&gt;
|-
|حميد الدين الڪرماني
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|996–1021
|
|His major work the ''Rahat al-aql'' (Peace of Mind) explains how to attain the eternal life of the mind and reason, in a changing world. ''Al-Aqwal al-dhahabiya'', (refuting [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|al-Razi]]'s argument against the necessity of [[revelation]]) and ''Kitab al-riyad'' (about the early Isma'ili cosmology) are among his other works.&lt;ref name=&quot;daftary&quot;&gt;{{cite book|last1=Daftary|first1=Farhad|title=Intellectual Traditions in Islam|year=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1860644351|page=97}}&lt;/ref&gt;
|-
|ناصر خسرو
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1004–1088
|
|His ''Knowledge and Liberation'' consist of a series of 30 questions and answers about main issues of his time, from the creation of the world to the human free will and culpability after death.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Nasir Khusraw|title=Knowledge and Liberation: A Treatise on Philosophical Theology|translator= F.M. Hunzai|date=July 2, 1999|publisher=I. B. Tauris in Association with the Institute of Ismaili Studies; Reprint edition}}&lt;/ref&gt; ''Rawshana-i-nama'' (Book of Enlightenment), and the ''Sa'datnama'' (Book of Felicity) are also among his works.
|-
|ابن ظفر الصيقلي
|[[File:Ibn_Zafar_al_Siquilli.jpg|80px]]
|صقليه، موجوده سسلي، {{پرچم|اٽلي}}
|1104–1170
|
|'''Hujjat al-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Muhammad ibn Muhammad ibn Zafar al-Siqilli''' ({{langx|ar|حجة الدين أبو عبد الله محمد بن أبي محمد بن محمد بن ظفر الصقلي|Ḥujjat al-Dīn  Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn Abī Muḥammad ibn Muḥammad ibn Ẓafar al-Ṣiqillī}}), commonly known simply as '''Ibn Zafar al-Siqilli''', was a [[philosopher]], [[polymath]] and Arab-Sicilian politician of the [[Normans|Norman]] period (1104 - 1170), and has come to be known in the West as &quot;[[Niccolò Machiavelli]]'s Arab Precursor&quot;. Ibn Zafar was said to have authored 32 books.,&lt;ref&gt;Arié, Miniatures pp. 1–4&lt;/ref&gt; especially the ''Sulwān al-Muṭā fī Udwān al-Atbā'' ({{langx|ar|سلوان المطاع في عدوان الأتباع||Consolation for the Ruler During the Hostility of his Subjects}}) is his [[magnum opus]].&lt;ref&gt;*Richard Hrair Dekmejian and Adel Fathy Thabit: ''Machiavelli's Arab Precursor: Ibn Zafar al-Siquilli''; British Journal of Middle Eastern Studies (2000), 27, 125-137.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Rachel Arié, ''Miniatures hispano-musulmanes'', Leyden (E. J. Brill) 1969.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Umberto Rizzitano, ''Ibn Ẓafar, Abū ‘Abd Allāh'' in Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.&amp;nbsp;970.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Emeri J. van Donzel, [https://books.google.com/books?id=zHxsWspxGIIC&amp;dq=Ali%20ibn%20Jafar%20Ibn%20al-Qatta&amp;pg=PA162 Islamic Desk Reference]
&lt;/ref&gt;
|-
|[[امام غزالي]] 
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1058–1111
|صوفي، اشعري 
|His main work [[The Incoherence of the Philosophers]] made a turn in Islamic [[epistemology]]. His encounter with [[skepticism]] made him believe that all causative events are not product of material conjunctions but are due to the Will of God. Later on, in the next century, [[Averroes]]'s rebuttal of al-Ghazali's ''Incoherence'' became known as [[The Incoherence of the Incoherence]].&lt;ref name=&quot;Watt1953&quot;&gt;{{cite book|last=Watt|first=W. Montgomery|title=The Faith and Practice of Al-Ghazali|year=1953|publisher=George Allen and Unwin Ltd.|location=London|url=http://www.ghazali.org/works/watt3.htm}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن باجه]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1095–1138
|
|His main philosophical idea is that the human soul could become one with the Divine through a hierarchy starting with sensing of the forms (containing less and less matter) to the impression of Active Intellect. His most important philosophical work is ''Tadbīr al-mutawaḥḥid'' (The Regime of the Solitary).&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Fakhry|first1=Majid|title=Islamic philosophy, theology and mysticism: a short introduction|date=2003|publisher=Oneworld|location=Oxford, England}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن طفيل]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1105–1185
|
|His work [[Hayy ibn Yaqdhan]], is known as ''The Improvement of Human Reason'' in English and is a philosophical and allegorical novel which tells the story of a [[feral child]] named Hayy who is raised by a [[gazelle]] and is living alone without contact with other human beings. This work is continuing Avicenna's version of the story and is considered as a response to [[al-Ghazali]]'s ''[[The Incoherence of the Philosophers]]'', which had criticized Avicenna's philosophy.&lt;ref name=&quot;Fancy&quot;&gt;Nahyan A. G. Fancy (2006), &quot;Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288)&quot;, pp. 95–102, ''Electronic Theses and Dissertations'', [[University of Notre Dame]].[http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|date=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن رشد]] 
|[[File:Statue of Averroes (Córdoba) - BAE09705.jpg|80px]]
| قرطبه، [[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1126–1198
|Peripatetic
|Being described as &quot;founding father of secular thought in Western Europe&quot;,&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot;&gt;{{cite web|title=John Carter Brown Library Exhibitions – Islamic encounters |url=http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/islam/pages/exchange.html |access-date=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot;&gt;{{cite web |title=Ahmed, K. S. &quot;Arabic Medicine: Contributions and Influence&quot;. The Proceedings of the 17th Annual History of Medicine Days, March 7th and 8th, 2008 Health Sciences Centre, Calgary, AB. |url=http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |access-date=October 30, 2012 |archive-date=June 6, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606022334/http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; He was known by the nickname ''the Commentator'' for his precious commentaries on Aristotle's works. His main work was ''[[The Incoherence of the Incoherence]]'' in which he defended philosophy against [[al-Ghazali]]'s claims in ''[[The Incoherence of the Philosophers]]''. His other works were the ''Fasl al-Maqal'' and the ''Kitab al-Kashf''.&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot; /&gt;
|-
|افضال الدين ڪاشاني
|
|فارس، ايران
|?–1213
|
|He was involved in explaining the salvific power of self-awareness.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}} That is: &quot;To know oneself is to know the everlasting reality that is consciousness, and to know it is to be it.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}  His ontology is interconnected with his [[epistemology]], as he believes a full actualization of the potentialities of the world is only possible through self-knowledge.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}
|-
|نجم الدين ڪبري 
|
|فارس
|1145–1220
|صوفي ازم
|As the founder of the [[Kubrawiyya]] Sufi order,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;[[Henry Corbin]], &quot;''History of Islamic Philosophy''&quot; and &quot;''En Islam Iranien''&quot;.&lt;/ref&gt; he is regarded as a pioneer of the [[Sufi]]sm. His books are discussing dreams and visionary experience, among which is a Sufi commentary on the [[Quran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopaedia of Islam, Second Edition&quot;&gt;{{cite book|last=Algar|first=Hamid|title=Kubra, Shaykh Abu 'l-Djannab Ahmad b. 'Umar Nadjm al-Din|year=2011|publisher=Brill Online|url=http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-4470}}&lt;/ref&gt;
|-
|فخر الدين الرازي
| 
|فارس
|1149–1209
|اشعري 
| His major work [[Tafsir al-Kabir (al-Razi)|Tafsir-e Kabir]] included many philosophical thoughts, among which was the [[self-sufficiency]] of the intellect. He believed that proofs based on tradition [[hadith]] could never lead to certainty but only to [[presumption]]. Al-Razi's [[rationalism]] &quot;holds an important place in the debate in the Islamic tradition on the harmonization of reason and revelation.&quot;&lt;ref name=&quot;Cooper&quot;&gt;{{citation|title=al-Razi, Fakhr al-Din (1149–1209)|encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]|author=John Cooper|year=1998|publisher=[[Routledge]]|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H044.htm|access-date=2010-03-07}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''شهاب الدين سهروردي''' 
|
|فارس
|1155–1191
|صوفي
|As the founder of [[Illuminationism]], an important school in [[Islam]]ic [[mysticism]], The &quot;light&quot; in his &quot;Philosophy of Illumination&quot; is a divine source of knowledge which has significantly affected Islamic philosophy and [[esoteric]] knowledge.&lt;ref name=&quot;Ziai, H. 1997&quot;&gt;{{cite book|last1=Ziai|first1=H|title=Al-Suhrawardi, vol. 9|date=1997|publisher=Encyclopaedia of Islam|pages=782–784}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein Nasr 1993. Pg 158&quot;&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The need for a sacred science|date=1993|publisher=SUNY Press|page=158}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن عربي]]
|[[File:Ibn Arabi.jpg|80px]]
|[[اندلس]]، اسپين 
|1165–1240
|صوفي
|He was an [[Arab]] [[al-Andalus|Andalusian]] [[Sufism|Sufi]] [[mysticism|mystic]] whose work ''Fusus al-Hikam'' (The Ringstones of Wisdom) can be described as a summary of his mystical beliefs concerning the role of different prophets in divine revelation.&lt;ref&gt;Naqvi, S. Ali Raza, THE BEZELS OF WISDOM (Ibn al-'Arabī's Fuṣūṣ al-Ḥikam) by R.W.J. Austin (rev.), Islamic Studies, Vol. 23, No. 2 (Summer 1984), pp. 146–150&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chittick, William C. &quot;The Disclosure of the Intervening Image: Ibn 'Arabî on Death&quot;, Discourse 24.1 (2002), pp. 51–62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Almond, Ian. &quot;The Honesty of the Perplexed: Derrida and Ibn 'Arabi on 'Bewilderment'&quot;, Journal of the American Academy of Religion, Vol. 70, No. 3 (Sep., 2002), pp. 515–537&lt;/ref&gt;
|-
|[[نصيرالدين طوسي]]
|
|فارس
|1201–1274
|
|As a supporter of [[Avicennian logic]] he was described by [[Ibn Khaldun]] as the greatest of the later [[Persian people|Persian]] scholars.&lt;ref name=&quot;Dabashi&quot;&gt;Dabashi, Hamid. ''Khwajah Nasir al-Din Tusi: The philosopher/vizier and the intellectual climate of his times''. Routledge History of World Philosophies. Vol I.&lt;/ref&gt; Corresponding with [[Sadr al-Din al-Qunawi]], the son-in-law of [[Ibn Arabi|Ibn al-'Arabi]], he thought mysticism, as disseminated by [[Sufi]] principles of his time, was not appealing to his mind so he wrote his own book of philosophical Sufism entitled ''Awsaf al-Ashraf'' (The Attributes of the Illustrious).
|-
|[[رومي|مولانا رومي]]
|
|[[عثماني سلطنت]]، موجوده ايرزرم، {{پرچم|ترڪي}}
|1207–1273
|صوفي 
|Described as the &quot;most popular poet in America&quot;,&lt;ref name=&quot;BBC-Haviland&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7016090.stm|title=The roar of Rumi — 800 years on|author=Charles Haviland|work=BBC News|date=2007-09-30|access-date=2007-09-30}}&lt;/ref&gt; he was an evolutionary thinker, in that he believed that all matter after devolution from the divine [[Ego (spirituality)|Ego]] experience an evolutionary cycle by which it return to the same divine Ego,&lt;ref&gt;M.M. Sharif, ''A History of Muslim Philosophy'', Vol II, p. 827.&lt;/ref&gt; which is due to an innate motive which he calls ''love''. Rumi's major work is the ''Maṭnawīye Ma'nawī'' (Spiritual Couplets) regarded by some [[Sufi]]s as the Persian-language [[Qur'an]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=J.T.P. de Bruijn|title=Comparative Notes on Sanai and 'Attar|publisher=L. Lewisohn|page=361}}&lt;/ref&gt; His other work, [[Fihi ma fihi|''Fihi Ma Fihi'']] (In It What's in It), includes seventy-one talks given on various occasions to his disciples.&lt;ref&gt;Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West&amp;nbsp;— The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن النفيس]] 
|[[File:Ibn al-Nafis.jpg|80px]]
|[[ايوبي سلطنت]]، موجوده [[دمشق]]، {{پرچم|شام}}
|1213–1288
|
|His ''Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah'' or''[[Theologus Autodidactus]]'' is said to be the first [[Philosophical novel|theological novel]] in which he attempted to prove that the human mind is able to deduce the truths of the world through reasoning.&lt;ref name=&quot;roubi&quot;&gt;Abu Shadi Al-Roubi (1982), ''Ibn Al-Nafis as a philosopher'', ''Symposium on Ibn al-Nafis'', Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ([[cf.]] [http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html Ibn al-Nafis As a Philosopher], ''Encyclopedia of Islamic World'' [https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html])&lt;/ref&gt; He described this book as a defense of &quot;the system of Islam and the Muslims' doctrines on the missions of prophets, the religious laws, the resurrection of the body, and the transitoriness of the world&quot;.&lt;ref name=&quot;fancy&quot;&gt;{{Cite thesis
 |last=Fancy
 |first=Nahyan A. G.
 |year=2006
 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)
 |journal=Electronic Theses and Dissertations
 |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615
 |access-date=2014-10-07
 |archive-date=2015-04-04
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/
 |url-status=dead
 }}&lt;/ref&gt;
|-
|قطب الدين شيرازي 
|[[File:Ghotb2.jpg|80px]]
|شيراز، فارس
|1217–1311
|
|He was a [[Sufi]] from [[Shiraz]] who was famous for his commentary on [[School of Illumination|Hikmat al-ishraq]] of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]]. His major work is the ''Durrat al-taj li-ghurratt al-Dubaj'' (Pearly Crown) which is an Encyclopedic work on philosophy including philosophical views on natural sciences, theology, logic, public affairs, ethnics, mysticism, astronomy, mathematics, arithmetic and music.&lt;ref&gt;Sayyed ʿAbd-Allāh Anwār, Encyclopædia Iranica, &quot;QOṬB-AL-DIN ŠIRĀZI, Maḥmud b. Żiāʾ-al-Din Masʿud b. Moṣleḥ&quot;,[http://www.iranicaonline.org/articles/qotb-al-din-sirazi]&lt;/ref&gt;
|-
|ابن سبين 
| 
|اندلس 
|1236–1269
|
|He was a [[Sufi]] philosopher, the last [[philosophy|philosopher]] of the [[Al-Andalus|Andalus]], and was known for his replies to questions from [[Frederick II, Holy Roman Emperor|Frederick II]], the ruler of [[Sicily]]. His [[school]] is a mixture of philosophical and [[Gnostic]] thoughts.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=156–157}}&lt;/ref&gt;
|-
|سيد حيدر آملي 
|
|فارس، ايران 
|1319–1385
|
|As the main commentator of the [[Ibn Arabi]]'s mystic philosophy and the representative of Persian [[Imamah (Shia doctrine)|Imamah]] theosophy, he believes that the [[Imamah (Shia doctrine)|Imams]] who were gifted with [[Mysticism|mystical]] knowledge were not just guides to the Shia [[Sufi]]s. He was both a critic of Shia whose religion was confined to legalistic system and Sufis who denied certain regulations issued from the Imams.&lt;ref name=&quot;Kohlberg&quot;&gt;{{cite web
|last=Kohlberg
|first=Etan
|title=Encyclopædia Iranica
|work=Amoli, Sayyed Baha-Al-Din
}}&lt;/ref&gt;
|-
|التفتازاني
| 
|فارس، ايران 
|1322–1390
|
|Al-Taftazani's treatises, even the commentaries, are &quot;standard books&quot; for students of Islamic theology. His papers have been called a &quot;compendium of the various views regarding the great doctrines of Islam&quot;.&lt;ref name=&quot;Al-Taftazani 1950 p. XX&quot;&gt;Al-Taftazani, Sad al-Din Masud ibn Umar ibn Abd Allah (1950). ''A Commentary on the Creed of Islam: Sad al-Din al-Taftazani on the Creed of Najm al-Din al-Nasafi'' (Earl Edgar Elder Trans.). New York: Columbia University Press. p. XX.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن خلدون]]
|
|[[مملوڪ سلطنت]]، موجوده {{پرچم|تونس}}
|1332–1406
|اشعري 
|He is known for his [[The Muqaddimah]] which [[Arnold J. Toynbee]] called it &quot;a [[philosophy of history]] which is undoubtedly the greatest work of its kind.&quot;&lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;''[[Encyclopædia Britannica]]'', 15th ed., vol. 9, p. 148.&lt;/ref&gt; [[Ernest Gellner]] considered Ibn Khaldun's definition of [[government]], &quot;an institution which prevents injustice other than such as it commits itself&quot;, the best in the history of [[political theory]].&lt;ref&gt;Ernest Gellner, ''Plough, Sword and Book'' (1988), p. 239&lt;/ref&gt; His theory of [[social conflict]] contrasts the sedentary life of city dwellers with the migratory life of nomadic people, which would result in conquering the cities by the desert warriors.&lt;ref&gt;{{Cite journal | jstor=3590803 | title=Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist | last1=Hannoum | first1=Abdelmajid | journal=History and Theory | year=2003 | volume=42 | issue=1 | pages=61–81 | doi=10.1111/1468-2303.00230 }}&lt;/ref&gt;
|-
|عبدالڪريم جلي
| 
|عباسي خلافت، عراق
|1366–1424
|صوفي
|Jili was the primary systematizer and commentator of [[Ibn Arabi]]'s works. His ''Universal Man'' explains Ibn Arabi's teachings on reality and human perfection, which is among the masterpieces of [[Sufi]] [[literature]].&lt;ref&gt;Peters, F.E. (1990) ''Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III: The Works of the Spirit'' Princeton University Press, Princeton, NJ, p.254-257;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm ''The Qadiriya Sufi Way'' Sunni Razvi Society] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231192011/http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm |date=2006-12-31 }}&lt;/ref&gt; Jili thought of the Absolute Being as a Self, which later on influenced [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;Allama Muhammad Iqbal in his letter dated 24 January 1921 to R.A. Nicholson (''Letters of Iqbal''  Iqbal Academy, Lahore (1978), pp. 141–42)&lt;/ref&gt;
|-
|[[جامي|عبدالرحمان جامي]]
|[[File:Jami poet.jpg|80px]]
|فارس، ايران
|1414–1492
|صوفي
|His [[Haft Awrang]] (Seven Thrones) includes seven stories, among which ''Salaman and Absal'' tells the story of a sensual attraction of a prince for his wet-nurse,&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=174–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; through which Jami uses figurative symbols to depict the key stages of the [[Sufi]] path such as repentance.&lt;ref name=&quot;huart1&quot;&gt;{{cite journal|last=Huart|first=Cl.|author2=Masse, H.|title=Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman|journal=Encyclopaedia of Islam}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lingwood175&quot;&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=175–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; The mystical and philosophical explanations of the nature of divine mercy, is also among his works.&lt;ref name=&quot;rizvi1&quot;&gt;{{cite journal|last=Rizvi|first=Sajjad|title=The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi|journal=Journal of Qur'anic Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Bahāʾ al-dīn al-ʿĀmilī]]
|[[File:Sheik bahayi.jpg|80px]]
|Levant, Jabal Amel
|1547–1621
|
|Regarded as a leading scholar and [[mujaddid]] of the seventeenth century,&lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;[[Encyclopædia Iranica]], ''[http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ, SHAIKH MOḤAMMAD B. ḤOSAYN BAHĀʾĪ]'' by E. Kohlberg.&lt;/ref&gt; he worked on [[tafsir]], [[hadith]], [[grammar]] and [[fiqh]] (jurisprudence).&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; In his work ''Resāla fi’l-waḥda al-wojūdīya'' (Exposition of the concept of &quot;Unity of Existences&quot;), he states that the [[Sufi]]s are the true believers, &quot;calls for an unbiased assessment of their utterances, and refers to his own mystical experiences.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Kohlberg|first1=E.|title=BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b|website=Encyclopedia Iranica|access-date=December 3, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Damad]]
|
|Persia (Iran)
|?–1631
|
|Professing in the Neoplatonizing Islamic Peripatetic traditions of [[Avicenna]] and [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]], he was the main figure (together with his student [[Mulla Sadra]]), of the cultural revival of [[Iran]]. He was also the central founder of the [[School of Isfahan]], and is regarded as the Third Teacher (mu'alim al-thalith) after [[Aristotle]] and [[al-Farabi]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|p=214}}&lt;/ref&gt; ''Taqwim al-Iman'' (Calendars of Faith), ''Kitab Qabasat al-Ilahiyah'' (Book of the Divine Embers of Fiery Kindling), ''Kitab al-Jadhawat'' (Book of Spiritual Attractions) and [[Sirat al-Mustaqim]] (The Straight Path) are among his 134 works.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Fendereski]]
|
|Persia (Iran)
|1562–1640
|
|He was trained in the works of [[Avicenna]], and [[Mulla Sadra]] studied under him.&lt;ref&gt;Fazlur Rahman, ''The Philosophy of Mullā Ṣadrā (Ṣadr Al-Dīn Al-Shirāzī)'', SUNY Press, 1975&lt;/ref&gt; His main work''al-Resāla al-ṣenāʿiya'', is an examination of the arts and professions in perfect society, and combines a number of genres and subject areas such as political and ethical thought and metaphysics.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/mir-fendereski-sayyed-amir-abul-qasem|title = Welcome to Encyclopaedia Iranica}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mulla Sadra]]
|
|Persia (Iran)
|1571–1641
|Shia
|According to [[Oliver Leaman]], Mulla Sadra is the most important influential philosopher in the Muslim world in the last four hundred years.&lt;ref&gt;Leaman (2007), p.146&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H027.htm Mulla Sadra (Sadr al-Din Muhammad al-Shirazi) (1571/2-1640)] by John Cooper&lt;/ref&gt; He is regarded as the master of [[Ishraqi]] school of Philosophy who combined the many areas of the [[Islamic Golden Age]] philosophies into what he called the [[Transcendent Theosophy]]. He brought &quot;a new philosophical insight in dealing with the nature of [[reality]]&quot; and created &quot;a major transition from [[essentialism]] to [[existentialism]]&quot; in Islamic philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot;&gt;{{citation|title=Mulla Sadra's Transcendent Philosophy|first=Muhammad|last=Kamal|year=2006|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-5271-7|pages=9 &amp; 39}}&lt;/ref&gt; He also created for the first time a &quot;distinctly Muslim school of [[Hikmah]] based especially upon the inspired doctrines which form the very basis of Shiism,&quot; especially what contained in the [[Nahj al-Balagha]].&lt;ref name=&quot;Mian Sharif&quot;&gt;{{cite book|last1=Sharif|first1=Mian Mohammad|title=History of Muslim Philosophy, Vol 2|date=1966|publisher=Allgauer Heimatverlag GmbH|location=Germany|pages=938, 920 &amp; 907|author-link=Muhammad Sharif}}&lt;/ref&gt;

|-
|[[Qazi Sa’id Qumi]]
|
|Persia (Iran)
|1633–1692
|
|He was the pupil of [[Rajab Ali Tabrizi]], [[Muhsen Feyz]] and [[Abd al-Razzaq Lahiji]], and wrote comments on the Theology attributed to Aristotle, a work which Muslim philosophers have always continued to read. His commentaries on [[al-Tawhid]] by [[al-Shaykh al-Saduq]] is also famous.&lt;ref&gt;Corbin (1993), pp.346–347&lt;/ref&gt;
|-
|[[Shah Waliullah Dehlawi|Shah Waliullah]]
| 
|India
|1703–1762
|
|He attempted to reexamine Islamic theology in the view of modern changes. His main work ''The Conclusive Argument of God'' is about Muslim theology and is still frequently referred to by new Islamic circles. ''Al-Budur al-bazighah'' (The Full Moons Rising in Splendor) is another work of him in which he explains the basis of faith in view of rational and traditional arguments.&lt;ref name=&quot;Jalbani2006&quot;&gt;{{cite book|last=Jalbani|first=G.N.|title=Life of Shah Wali Allah|year=2006|publisher=Kitab Bhavan|location=New Delhi, India|isbn=9788171513703|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=s3qbYgEACAAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ikram64&quot;&gt;{{cite book|title=Muslim civilization in India|year=1964|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231025805|author=S. M. Ikram|author-link=S. M. Ikram|editor=Ainslie T. Embree|editor-link=Ainslie T. Embree|access-date=April 12, 2013|chapter=XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803|chapter-url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/ikram/part2_19.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Syed Ameer Ali]] 
|[[File:SyedAmeerAli.jpg|104x104px]]
|India
|1849–1928
|Modernist
|Sir Syed Ameer Ali was a British-Indian scholar achieving [[Order of the Star of India|''order of the star of India'']]. He was one of the leading Islamic scholars India who tried to bring modernity in Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ali, Syed Ameer – Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Ali,_Syed_Ameer|access-date=2020-12-08|website=en.banglapedia.org}}&lt;/ref&gt; Instead of revolting against British Empire, he tried to popularize modern education such as learning English language. Two of his most famous books are – ''The Spirit of Islam'' and ''Short History Of The Saracens''.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-10-24|title=Syed Ameer Ali {{!}} Former Judge in the Calcutta High Court.|url=https://storyofpakistan.com/syed-ameer-ali/|access-date=2020-12-08|website=Story Of Pakistan|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 
|-
|[[Muhammad Iqbal]]
|[[File:Allama Iqbal.jpg|center|132x132px]]
|(British India)
Pakistan
|1877–1938
|Modernist/
Sufi
|Other than being an eminent poet, he is recognized as the &quot;Muslim philosophical thinker of modern times&quot;.&lt;ref name=&quot;aml.org.pk&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |title=Allama Muhammad Iqbal Philosopher, Poet, and Political leader |publisher=Aml.Org.pk |access-date=2012-03-02 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305000639/http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |archive-date=2012-03-05 }}&lt;/ref&gt; He wrote two books on the topic of ''[[The Development of Metaphysics in Persia]]'' and ''[[The Reconstruction of Religious Thought in Islam]]''&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt; In which he revealed his thoughts regarding Islamic Sufism explaining that it trigger the searching soul to a superior understanding of life.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot;&gt;{{cite web|title=Allama Iqbal – biography – Iqbal's works|url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html|publisher=Iqbal Academy|date=May 26, 2006|format=PHP|access-date=August 6, 2012}}&lt;/ref&gt; God, the meaning of prayer, human spirit and Muslim culture are among the other issues discussed in his works.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt;
|-
|[[Muhammad Husayn Tabatabaei|Seyed Muhammad Husayn Tabatabaei]]
|[[File:Allame-Tabatabai-youth.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1892–1981
|Shia
|He is famous for ''[[Tafsir al-Mizan]]'', the [[Quran]]ic [[exegesis]]. His philosophy is centered on the sociological treatment of human problems.&lt;ref name=&quot;Algar&quot;&gt;{{cite book|last1=Algar|first1=Hamid|title=Biography of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaei|publisher=Oxford University Press|location=University of California, Berkeley}}&lt;/ref&gt; In his later years he would often hold study meetings with [[Henry Corbin]] and [[Seyyed Hossein Nasr]], in which the classical texts of divine knowledge and gnosis along with what Nasr calls comparative gnosis were discussed. [[Shi'a Islam (Book)|Shi'a Islam]], ''The Principles of Philosophy and the Method of Realism'' ({{langx|fa|Usul-i-falsafeh va ravesh-i-ri'alism}}) and ''Dialogues with Professor Corbin'' ({{langx|fa|Mushabat ba Ustad Kurban}}) are among his works.&lt;ref name=&quot;Algar&quot; /&gt;
|-
|[[Ghulam Ahmed Perwez]]
|
|Pakistan
|1903–1985
|Modernist/
[[Quranism|Quranist]]
|He was a famous theologian from Pakistan inspired by [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2014-09-21|title=The rise and fall of a spiritual rebel|url=http://www.dawn.com/news/1132974|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; Being a protege of Allama Muhammad Iqbal his main focus was to separate between ''&quot;Deen&quot;'' and ''&quot;Madhab&quot;''. According to him Islam was revelated as Deen which's main purpose was to create a successful and happy society.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Introduction: Islam – A Challenge to Religion by Allama Ghulam Ahmad Parwez {{!}} Allama Ghulam Ahmad Parwez|url=https://www.newageislam.com/books-and-documents/allama-ghulam-ahmad-parwez/introduction--islam--a-challenge-to-religion-by-allama-ghulam-ahmad-parwez/d/1555|access-date=2020-12-05|website=www.newageislam.com|language=en}}&lt;/ref&gt; He rejected the idea of a state being ruled by Islamic scholars, although he also criticized western secularism.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2015-08-13|title=Shaping histories: The most influential books in Pakistan|url=http://www.dawn.com/news/1200253|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; He firmly believed that Islam isn't based on blind faith but rational thinking. His most famous book is ''&quot;Islam: A Challenge to Religion&quot;.'' 
|-
|[[Abul A'la Maududi]]
|
|Pakistan
|1903–1979
|
|His major work is [[The Meaning of the Qur'an]] in which he explains that The Quran is not a book of abstract ideas, but a Book which contains a message which causes a movement.&lt;ref&gt;1979, Tafhimul Qur'an, Vol. I, Lahore, pp. 334&lt;/ref&gt;  Islam, he believes, is not a 'religion' in the sense this word is usually comprehended, but a system encompassing all areas of living.&lt;ref&gt;{{cite web|title=A. Maududi's 'Towards Understanding Islam' |url=http://www.geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091024074605/http://geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-date=2009-10-24 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; In his book ''[[Islamic Way of Life]]'', he largely expanded on this view.
|-
|[[Henry Corbin]]
|
|France
|1903–1978
|
|He was a [[philosopher]], [[theologian]] and professor of [[Islamic studies|Islamic Studies]] at the [[University of Paris|Sorbonne]] in [[Paris]] where he encountered [[Louis Massignon]], and it was he who introduced Corbin to the writings of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]] whose work affected the course of Corbin's life.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot;&gt;[http://www.bookrags.com/research/corbin-henry-eorl-03/ Corbin, Henry] an article by Encyclopedia of Religion&lt;/ref&gt; In his History of Islamic Philosophy, he refuted the view that philosophy among the Muslims came to an end after Averroes, showed rather that a vivid philosophical activity persisted in the eastern Muslim world – especially Iran.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot; /&gt;
|-
|[[Abdel Rahman Badawi]]
|
|Egypt
|1917–2002
|
|He adopted existentialism since he wrote his ''Existentialist Time'' in 1943. His version of existentialism, according to his own description, differs from Heidegger's and other existentialists in that it gives preference to action rather than thought. in his later work,''Humanism And Existentialism In Arab Thought'', however, he tried to root his ideas in his own culture.&lt;ref&gt;Mona Mikhail (1992), ''Studies in the Short Fiction of Mahfouz and Idris'', [[NYU Press]], p. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Abdul-Rahman Badawi|url=http://www.arabphilosophers.com/English/philosophers/modern/modern-names/eAbdul_Rahman_Badawi.htm|website=Philosophers of the Arabs}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Morteza Motahhari]]
|[[File:مرتضی مطهری در جوانی.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1919–1979
|Shia
|Considered among the important influences on the ideologies of the [[Islamic Republic]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=Manouchehr Ganji|title=Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader of Resistance|url=https://books.google.com/books?id=NboVl-CeYs0C&amp;pg=PA109|access-date=8 August 2013|year=2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97187-8|pages=109}}&lt;/ref&gt; he started from the [[Hawza]] of [[Qom]]. Then he taught philosophy in the [[University of Tehran]] for 22 years. Between 1965 and 1973, however, he gave regular lectures at [[Hosseiniye Ershad|the Hosseiniye Ershad]] in Northern Tehran, most of which have been turned into books on Islam, Iran, and historical topics.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kasra|first=Nilofar|title=Ayatollah Morteza Motahhari|url=http://iichs.org/index_en.asp?id=1627&amp;doc_cat=16|work=IICHS|access-date= July 27, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Ja'fari]]
|[[File:Məhəmməd Təği Cəfəri.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1923–1998
|Shia
|He wrote many books on a variety of fields, the most prominent of which are his 15-volume Interpretation and Criticism of [[Rumi]]'s [[Masnavi]], and his unfinished, 27-volume Translation and Interpretation of the [[Nahj al-Balagha]]. These works show his ideas in anthropology, sociology, moral ethics, philosophy and mysticism.
|-
|[[Mohammed Arkoun]]
|
|Algeria
|1928–2010
|Modernist
|He wrote on Islam and modernity trying to rethink the role of Islam in the contemporary world.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot;&gt;{{cite web|title=In Memory of Professor Mohammed Arkoun|url=http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|website=The Institute of Ismaili Studies|access-date= October 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020042420/http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|archive-date= October 20, 2014}}&lt;/ref&gt; In his book ''Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers'' he offers his responses to several questions for those who are concerned about the identity crisis which left many Muslims estranged from both modernity and tradition. ''The Unthought In Contemporary Islamic Thought'' is also among his works.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Arkoun|first1=Mohammed|title=Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers|translator= Robert D. Lee|date=July 4, 1994|publisher=Westview Press}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Israr Ahmed]]
|
|Pakistan
|1932–2010
|
|He is the author of ''Islamic Renaissance: The Real Task Ahead'' in which he explains the theoretical idea of the [[Caliphate]] system, arguing that it would only be possible by reviving [[Iman (concept)|Iman]] and faith among the Muslims in general and intelligentsia in particular. This would, he argues, fill the existing gap between new sciences, and Islamic divine knowledge.&lt;ref&gt;Mumtaz Ahmad, &quot;Media-Based Preachers and the Creation of New Muslim Publics in Pakistan,&quot; NBR Special Report 22, February 2010 [http://nbr.org/publications/specialreport/pdf/SR22.pdf]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Ali Shariati]]
|[[File:Dr_Ali_Shariati.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–1977
|Modernist/
Shia
|Ali Shariati Mazinani (Persian: علی شریعتی مزینانی,  23 November 1933 – 18 June 1977) was an Iranian revolutionary and sociologist who focused on the sociology of religion. He is held as one of the most influential Iranian intellectuals of the 20th century[3] and has been called the &quot;ideologue of the Iranian Revolution&quot;, although his ideas ended up not forming the basis of the Islamic Republic
|-
|[[Abdollah Javadi-Amoli]]
|
|Persia (Iran)
|1933–
|Shia
|His works are dedicated to Islamic philosophy, especially [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot; /&gt; [[Tasnim|Tafsir Tasnim]] is his explanation of the [[Quran]] in which he follows [[Muhammad Husayn Tabataba'i|Tabatabaei]]'s [[Tafsir al-Mizan]], in that he tries to interpret a verse based on other verses.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Javadi Amoli|title=Tasnim: Tafsir of Quran|date=2013|publisher=Asra|location=Tehran}}&lt;/ref&gt; His other work ''As-Saareh-e-Khelqat'' is a discussion about the philosophy of faith and evidence of the existence of God.
|-
|[[Seyyed Hossein Nasr]]
|[[File:Hossein nasr.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–
|Sufi/Shia
| He is a major [[perennial philosophy|perennialist thinker]]. His works defend Islamic and perennialist doctrines and principles while challenging the theoretical underpinnings of modern science.  He argues that [[Desacralization of knowledge|knowledge has been desacralized]] in the [[Human history#Modern history|modern period]], that is, separated from its divine source—God—and calls for its [[Resacralization of knowledge|resacralization]] through [[Tradition (perennialism)|sacred traditions]] and [[Scientia sacra|sacred science]]. His [[environmental philosophy]] is expressed in terms of [[Islamic environmentalism]] and the [[resacralization of nature]].  
|-
|[[Sadiq Jalal al-Azm]]
|[[File:Sadiq Jalal al-Azm at UCLA 5-10-06.jpg|80px]]
|Turkey
|1934–2016
|
|He was working on [[Immanuel Kant]], though, later in his life, he put greater emphasis on the [[Islam]]ic world and its relationship to the West. He was also a supporter of [[human rights]], intellectual freedom and free speech.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |title=Syrian intellectuals call on the Baath congress to revive 'Damascus spring' |date=2005-09-06 |publisher=ArabicNews.com |access-date=2009-01-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |archive-date=2006-03-19 |accessdate=2024-11-11 |archivedate=2006-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi]]
|
|Persia (Iran)
|1934–2021
|Shia
|He is an Islamic [[Faqih]] who has also studied works of [[Avicenna]] and [[Mulla Sadra]]. He supports [[Islamic philosophy]] and in particular [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy. His book ''Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy'' is translated into English.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Miṣbāḥ Yazdī|first1=Muḥammad Taqī|title=Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy|date=1999|translator=Aẓīm Sarvdalīr|translator2=Hajj Dr Muḥammad Legenhausen|publisher=Binghamton University and Brigham Young University}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad Baqir al-Sadr]]
| 
|Iraq
|1935–1980
|Shia
|He was an [[Iraq]]i [[Shia Islam|Shia]] philosopher and founder of the [[Islamic Dawa Party]]. His ''Falsafatuna'' (Our Philosophy) is a collection of basic ideas concerning the world, and his way of considering it. These concepts are divided into two researches: The theory of knowledge, and the philosophical notion of the world.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Ayatullah Muhammad Baqir as-Sadr|title=Our Philosophy- Falsafatuna|url=http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|publisher=Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland|access-date=2014-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20141014111141/http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|archive-date=2014-10-14|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammed Abed al-Jabri]]
|
|Morocco
|1935–2010
|Modernist
|His work ''Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought'' while showing the distinctive nationality of the Arabs, reject the philosophical discussion which have tried to ignore its democratic deficits. Working in the tradition of [[Avincenna]] and [[Averroes]], he emphasizes that concepts such as democracy and law cannot rely on old traditions, nor could be import, but should be created by today's Arabs themselves.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Al Jabri|first1=Mohammed Abed|title=Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought|date=December 9, 2008|publisher=I. B. Tauris}}&lt;/ref&gt; ''The Formation of Arab Reason: Text, Tradition and the Construction of Modernity in the Arab World'' is also among his works.
|-
|[[Abdolkarim Soroush]]
|[[File:Abdolkarim Soroush 02.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1945–
|Shia/
Neoplatonist
|Being interested in the philosophy of religion and the philosophical system of [[Rumi]], his book ''the evolution and devolution of religious knowledge'' argues that &quot;a religion (such as Islam) may be divine and unchanging, but our understanding of religion remains in a continuous flux and a totally human endeavor.&quot;&lt;ref name=&quot;vahid&quot;&gt;{{cite book|last1=Vahid|first1=Hamid|title=Islamic Humanism: From Silence to Extinction a Brief Analysis of Abdulkarim Soroush's Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge|date=2005|publisher=Center of Islam and Science|location=Tehran, Iran|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jahanbakhsh|first1=Forough|title=Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran, 1953–2000: From Bazargan to Soroush|url=https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha|url-access=limited|date=2001|page=[https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha/page/n153 145]|publisher=BRILL |isbn=9789004119826}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Javed Ahmad Ghamidi|Javed Ahmed Ghamidi]]
|[[File:Javed_Ahmed_Ghamidi.jpg|101x101px]]
|Pakistan
|1951–
|Modernist
|Javed Ahmed Ghamidi is a Pakistani theologian. He is regarded as one of the contemporary modernists of the Islamic world.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-04-07|title=Javed Ahmad Ghamidi: A Modernist Reformist – OpEd|url=https://www.eurasiareview.com/07042020-javed-ahmad-ghamidi-a-modernist-reformist-oped/|access-date=2020-12-08|website=Eurasia Review|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Like [[Ghulam Ahmed Perwez|''Parwez'']] he also promotes rationalism and secular thought with deen.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=admin|date=2014-12-30|title=10 Unique viewpoints of scholar Javed Ghamidi|url=http://www.convergencestride.com/2014/12/10-unique-viewpoints-scholar-javed-ghamidi/|access-date=2020-12-08|website=Convergence Stride|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ghamidi is also popular for his moderate [[fatwa]]s. Ghamidi also holds the view of [[democracy]] being compatible with Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Monthly Renaissance – Content|url=http://www.monthly-renaissance.com/issue/content.aspx?id=1158|access-date=2020-12-08|website=www.monthly-renaissance.com}}&lt;/ref&gt;
|-

|[[Gary Legenhausen]]
|
|US 
|1953–
|
|''Islam and Religious Pluralism'' is among his works in which he advocates &quot;non-reductive religious pluralism&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Legenhausen|first1=Gary|title=Islam and Religious Pluralism|url=http://www.uibk.ac.at/theol/leseraum/texte/626.html}}&lt;/ref&gt; In his paper &quot;The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age&quot; he is trying to examine whether philosophy can agree with theology.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Legenhausen|first1=Muhammad|title=The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age|date=12 March 2013|url=http://www.al-islam.org/al-tawhid/vol14-n1/relationship-between-philosophy-and-theology-postmodern-age}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mostafa Malekian]]
|
|Persia (Iran)
|1956–
|Shia
|He is working on ''Rationality and Spirituality'' in which he is trying to make Islam and reasoning compatible. His major work ''A Way to Freedom'' is about spirituality and wisdom.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Mansour Nejad|first1=Mohammad|title=Naqdi bar Ostadan be Bahane Tajlil|date=1389|publisher=Javan Pooya Publication|location=Tehran|language=fa}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Insha-Allah Rahmati]]
|
|Persia (Iran)
|1966–
|
|His fields of can be summarized as follows: [[Ethics]] and [[Philosophy of religion|Philosophy of Religion]] and [[Islamic philosophy|Islamic Philosophy]]. Most of his work in these three areas.
|-
|[[Shabbir Akhtar]]
|
|England
|1960–2023
|Neo-orthodox Analytical Philosophy 
|This Cambridge-trained thinker is trying to revive the tradition of Sunni Islamic philosophy, defunct since Ibn Khaldun, against the background of western analytical philosophical method. His major treatise is ''The Quran and the Secular Mind'' (2007).
|-
|[[Tariq Ramadan]]
|[[File:Tariq Ramadan Profile Image.png|80px]]
|Switzerland/
France
|1962–
|Modernist
|Working mainly on Islamic theology and the place of Muslims in the West,&lt;ref&gt;[http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html Reading the Koran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609003736/http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html |date=2011-06-09 }}. Tariq RAMADAN (2008-01-07). Retrieved on 2011-01-30.&lt;/ref&gt; he believes that western Muslims must think up a &quot;Western Islam&quot; in accordance to their own social circumstances.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Livingstone|first1=David|title=Black Terror White Soldiers: Islam, Fascism &amp; the New Age|page=594|url=https://books.google.com/books?id=FYy7TTmQoD4C|isbn=9781481226509|date=2013-06-16|publisher=David Livingstone }}&lt;/ref&gt;
|}

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مسلمان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>oevlq3y8iwmndbcqqcn5mvxuu7g7qr0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320118</id>
      <parentid>320117</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T11:32:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320118</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60259" sha1="72m0k58dsyrxmi7p9tgmzr4abw6dz59" xml:space="preserve">'''مسلمان فيلسوف''' ٻئي [[اسلام]] جو اقرار ڪن ٿا ۽ [[فلسفو|فلسفي]] جي طرز ۾ مشغول آهن جيڪا [[عربي ٻولي]] ۽ اسلام جي جوڙجڪ ۾ واقع آهي، پر مذهبي مسئلن سان تعلق رکي، ضروري ناهي. [[محمد|نبي، محمد ﷺ]] جي [[صحابہ]] جا قول، فلسفيانه بحث تي ٿورو ئي مشتمل هئا. اٺين صديءَ ۾، [[بازنطيني سلطنت]] سان وسيع رابطي سبب قديم يوناني فلسفي جي فلسفياتي ڪمن (خاص ڪري [[ارسطو]] جي مقالن) کي عربي ۾ ترجمو ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. 

نائين صديءَ ۾ [[الڪندي]] کي اسلامي عقليت پسند فلسفي (800-1200) جو باني سمجهيو وڃي ٿو. ڏهين صديءَ جو فلسفي، [[الفارابي]] يوناني ۽ رومي فلسفي جي ڪمن کي مسلم فلسفي جي بحث ۾ متعارف ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو ۽ ڪيترائي اهڙا موضوع قائم ڪيا جيڪي ايندڙ صدين تائين اسلامي فلسفي تي حاوي رھيا. هن جي وسيع ڪم ۾، [[منطق]] تي سندس ڪم خاص طور تي بيٺو آهي. 

يارهين صدي عيسويءَ ۾، [[ابن سينا]]، جيڪو عظيم ترين مسلمان فيلسوفن مان هڪ آهي، پنهنجو هڪ منفرد فلسفو ٺاهيو جيڪو انهن جي نالي سان مشهور ٿيو، جنهن جون مضبوط ارسطاليسي ۽ نئون افلاطوني جڙون هيون. [[امام غزالي]]، هڪ مشهور مسلمان فلسفي ۽ عالم دين، [[دليل]] ۽ [[وحي]] جي وچ ۾ ظاهري تضاد کي حل ڪرڻ جو طريقو اختيار ڪيو. هن فلسفي جي اهميت کي سمجهي ورتو ۽ هڪ پيچيده ردعمل پيدا ڪيو جنهن فلسفي جي ڪجهه تعليمات کي رد ڪيو ۽ ان جي مذمت ڪئي، جڏهن ته ڪجهه تعليمات قبول ڪرڻ ۽ لاڳو ڪرڻ جي اجازت ڏني. اهو الغزالي جي قبوليت جو مظاهرو هو، جنهن جي نتيجي ۾ اپسٽئمولاجي تي هڪ وڌيڪ بهتر ۽ صحيح گفتگو ۽ مسلم نظرياتي حلقن ۾ ارسطو جي منطق ۽ مابعد الطبعيات جي گلن کي جنم ڏنو. [[ابن رشد]]، آخري قابل ذڪر مسلمان فلسفي، هن خيال جي خلاف ارسطو جي فلسفي جي استعمال جو دفاع ڪيو؛ سندس وسيع ڪمن ۾ ارسطو تي قابل ذڪر تبصرا شامل آهن. ٻارهين صدي عيسويءَ ۾ فلسفي جي روشنيءَ جو بنياد [[شهاب الدين سهروردي]] رکيو. جيتوڻيڪ فلسفو پنهنجي روايتي ارسطوءَ جي روپ ۾ ٻارهين صديءَ کان پوءِ گهڻو ڪري عرب دنيا ۾ پسند نه ٿيو، پر صوفيانه فلسفي جا روپ وڌيڪ نمايان ٿي ويا.

ابن رشد کان پوءِ، [[ايران]] جي [[صفوي سلطنت]] جي دور ۾ مشرقي مسلم دنيا ۾ هڪ روشن خيالي فلسفي وارو اسڪول قائم رهيو، جنهن کي عالمن &quot;اصفهان جو اسڪول&quot; قرار ڏنو آهي. ان جي بنياد شيعه فلسفي، [[مير دمد]] رکيو ۽ اڳتي هلي [[ملا صدرا]] ۽ ٻين ان کي ترقي ڏني.

هي هڪ متحرڪ فهرست آهي ۽ ڪڏهن به مڪمل ڪرڻ لاء خاص معيار کي پورو ڪرڻ جي قابل ناهي. توهان قابل اعتماد ذريعن سان غائب شيون شامل ڪندي مدد ڪري سگهو ٿا.

==فهرست==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! نالو !! تصوير 
!اصل وطن!! دور (عيسوي)
!فڪر جو مڪتبو!! فلسفو
|-
|[[الڪندي]]
|[[File:Al-kindi.jpeg|80px]]
|[[عباسي خلافت]]، موجوده {{پرچم|عراق}}
|801–873ع
|عقليت پسند
|&lt;small&gt;هو پيريپيٽيٽڪ فلسفين مان پهريون هو، ۽ کيس &quot;عربي فلسفي جو پيءُ&quot; سمجهيو ويندو هو.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=137–138}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Abboud|first=Tony|title=Al-Kindi : the father of Arab philosophy|year=2006|publisher=Rosen Pub. Group|isbn=978-1-4042-0511-6}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last=Greenberg|first=Yudit Kornberg|title=Encyclopedia of love in world religions|year=2008|publisher=ABC-CLIO|isbn=978-1-85109-980-1|volume=1|page=405}}&lt;/ref&gt; هو مسلم دنيا ۾ يوناني فلسفي جي واڌاري لاءِ مشهور هو.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman2&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;سن&lt;small&gt;دس مکيه ڪمن مان هڪ فلسفي ۽ قياسي الاهيات جي مطابقت ڏيکارڻ هو. بهرحال، هو عقل کان وڌيڪ وحي کي ترجيح ڏيندو هو، ڇاڪاڻ ته هن جو خيال هو ته اهو ايمان جي انهن معاملن جي ضمانت ڏئي ٿو جيڪي عقل ظاهر نه ڪري سگهي.&lt;ref name=&quot;Nasr &amp; Leaman&quot;&gt;{{cite book|title=The History of Islamic Philosophy|author=Nasr|author2=Leaman|date=February 1, 1996|publisher=Routledge|isbn=978-0415056670|edition=1st|pages=1–3,165|name-list-style=amp}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الرازي|محمد ابن ذڪريا الرازي]]
|[[File:Zakariya Razi 001.JPG|80px]]
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|{{circa|865–925}}
|عقليت پسند
|&lt;small&gt;هڪ فلسفي جنهن جي روح جو نظريو، جيڪو مابعد الطبعياتي آهي، ۾ هن وضاحت ڪئي ته روح ڪيئن نجات ۽ آزادي جو رستو ڳولي ٿي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot;&gt;{{cite book|last1=Fakhri|first1=Majid|title=A History of Islamic Philosophy|date=2004|publisher=Columbia University Press}}&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;&lt;small&gt;پنهنجي نقادن جي خلاف سندس دفاع هڪ ڪتاب &quot;السيرات الفلسفيه&quot; (فلسفيانه طريقو) پڻ آهي.&lt;ref name=&quot;Fakhri&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Iqbal|first1=Mohammad|title=The Development of Metaphysics in Persia, a Contribution to the History of Muslim Philosophy|date=2005|publisher=Kessinger Publishing}}&lt;/ref&gt; هو هڪ ابتدائي ڪيميا دان پڻ هو.&lt;ref&gt;History of civilizations of Central Asia, Motilal Banarsidass Publ., {{ISBN|81-208-1596-3}}, vol. IV, part two, p. 228.&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;
|-
|[[الفارابي]]
|[[File:Al-Farabi.jpg|80px]]
|فاراب، موجوده {{پرچم|ازبڪستان}}
|872–951ع
|عقليت پسند 
| ​​الفارابي، ابن سينا ​​۽ ابن رشد سان گڏ، مسلمانن ۾ عقليت پسند طور سڃاتو وڃي ٿو. هن پنهنجي ڪتاب &quot;ٻن فلسفين جي خيالن جو اجتماع&quot; ۾ افلاطون ۽ ارسطو جي خيالن کي گڏ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي. هن کي فلسفي جو &quot;ٻيو ماسٽر&quot; طور سڃاتو ويندو هو (ارسطو پهريون هو)، ۽ هن جو ڪم اسڪندريه جي فلسفياتي سوچ کي بحال ڪرڻ ۽ ٻيهر ايجاد ڪرڻ لاءِ وقف هو، جنهن سان سندس استاد، يوحنا بن هيلان تعلق رکندا هئا. * نيوپلاٽونزم کان متاثر ٿي، &quot;سندس ڪائنات ۽ مابعدالطبعيات خدا جي هڪ تصور کي ترقي ڪن ٿا جيڪو وجود ۽ غير وجود ٻنهي کان ٻاهر آهي.&quot; عقل جيڪو خدا پاران پيدا ڪيل پهريون وجود آهي، هن جو يقين آهي ته ٽٽي نه ٿو پوي، ۽ مذهب جو مقصد &quot;روح کي ان جي حقيقي اعليٰ خود ڏانهن ٻيهر هدايت ڪرڻ ۽ آخرڪار ان جي اصل حالت ڏانهن موٽڻ&quot; آهي. * فلسفي جي قسم جي مخالفت ڪندي جيڪو وحي کان آزاد سمجهيو ويندو آهي، هن مختلف اسلامي فرقن جي وچ ۾ معاهدي جا علائقا ڳولڻ جي ڪوشش ڪئي. سندس ڪتاب العلم بِمَناقِبِ الاسلام (اسلام جي خوبين تي هڪ وضاحت) جي باب 1 ۽ 7. سندس ٻي ڪتاب ڪتاب الاماد 'علاء العباد (آخرت تي) جو انگريزي ترجمو پڻ آهي. * هڪ نوافلاطون پرست جنهن فلسفياتي اخلاقيات تي پهريون وڏو اسلامي ڪم لکيو، جنهن جو عنوان آهي تحذيب الاخلاق (اخلاقيات جي اصلاح).
Farabi along with [[Ibn Sina]] and [[Averroes]] have been recognized as [[Peripatetics]] or [[Rationalism|rationalists]] among Muslims.&lt;ref&gt;Motahhari, Morteza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.166
&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/pd/d-22.htm |title=Dictionary of Islamic Philosophical Terms |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H002 |title=Aristotelianism in Islamic philosophy |publisher=Muslimphilosophy.com |access-date=2012-09-19}}&lt;/ref&gt; He tried to gather the ideas of [[Plato]] and [[Aristotle]] in his book &quot;The gathering of the ideas of the two philosophers&quot;.&lt;ref&gt;Motahhari, Mortaza, Becoming familiar with Islamic knowledge, V1, p.167
&lt;/ref&gt; He was known as &quot;the second master&quot; of philosophy (Aristotle being the first), and his work was dedicated to both reviving and reinventing the Alexandrian philosophical thought, to which his teacher, Yuhanna bin Haylan belonged.&lt;ref&gt;Reisman, D. ''Al-Farabi and the Philosophical Curriculum'' In Adamson, P &amp; Taylor, R. (2005). ''The Cambridge Companion to Arabic Philosophy''. Cambridge: Cambridge University Press. p55&lt;/ref&gt;
|-
|ابو يعقوب السجستاني
|
|[[فارس صوبو|فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|971ع (پيدائش)
|
|Inspired by [[neoplatonism]], &quot;his [[cosmology]] and metaphysics develop a concept of God as the one beyond both being and non-being.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot;&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt; Intellect which is the first being created by God, he believes, does not disintegrate, and the purpose of the religion is to &quot;reorient the soul toward its true higher self and ultimately to return to its original state.&quot;&lt;ref name=&quot;Walker1&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Corbin|first1=Henry|title=Kashf al-mahjub (Revealing the Concealed)|date=1949|location=Tehran and Paris}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Walker|first1=P.|title=The Wellsprings of Wisdom: A study of Abu Ya'qub al-Sijistani's Kitab al-yanabi'|date=1994|location=Salt Lake City}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Walker|first1=Paul E.|title=Abu Ya'qub al-Sijistani (fl. 971)|url=http://www.iep.utm.edu/sijistan/|website=The Internet Encyclopedia of Philosophy|publisher=The Institute of Ismaili Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|ابو الحسن الاميري
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|?–992
|
|While opposing the kind of philosophy which is regarded as independent of revelation, he sought to find areas of agreement between different Islamic sects.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Gaskell|title=Al-'Amiri, Abu'l Hasan Muhammad ibn Yusuf|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|year=2009|access-date=2014-10-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20110606174417/http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H041|archive-date=2011-06-06|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The History of Islamic Philosophy (Routledge History of World Philosophies)|date=1996|publisher=Routledge|location=London and New York}}&lt;/ref&gt; Chapter 1 and 7 of his book ''al-I'lam bi manaqib al-Islam'' (An Exposition on the Merits of Islam) has been translated into English under the titles ''The Quiddity of Knowledge and the Appurtenances of its Species''&lt;ref&gt;Rosenthal,  F., ''The Classical Heritage of Islam'', Berkeley, CA: University of California Press, 1973, Pp. 63–70&lt;/ref&gt; and ''The Excellences of Islam in Relation to Royal Authority''.&lt;ref&gt;Rosenthal, F., ''State and Religion According to Abu l-Hasan al-'Amiri'', Islamic Quarterly 3, pp. 42–52&lt;/ref&gt; His other book ''Kitab al-amad 'ala'l-abad'' (On the Afterlife)&lt;ref&gt;Rowson,  E.K., ''A Muslim Philosopher on the Soul and Its Fate: Al-'Amiri's Kitab al Amad 'ala l-abad'', New Haven, CT: American Oriental Society, 1988&lt;/ref&gt; also has an English translation.
|-
|ابن مسڪويه
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|932–1030
|
|A [[Neoplatonism|Neoplatonist]] who wrote the first major [[Islamic]] work on philosophical ethics, entitled ''Tahdhib al-akhlaq'' (Refinement of Morals), he distinguished between personal ethics and the public realm, and contrasted the redemptive nature of reason with the luring trait of nature.&lt;ref name=&quot;c. edmund&quot;&gt;C. Edmund Bosworth, &quot;Meskavayh, Abu ʿAli Ahmad&quot; in Encyclopædia Iranica [http://www.iranicaonline.org/articles/meskavayh-abu-ali-ahmad]&lt;/ref&gt;
|-
|المعري
|
|[[اموي خلافت]]، موجوده {{پرچم|شام}}
|973–1058ع
|قنوطيت پسند 
|A [[pessimism|pessimistic]] [[Freethought|freethinker]], he attacked dogmas of religion.&lt;ref&gt;[https://books.google.com/books?id=6FklfLSxpIkC&amp;dq=al+ma%27arri&amp;pg=PA147 By Philip Khuri Hitti ''Islam, a way of life'' p. 147]&lt;/ref&gt; His ''Unnecessary Necessity'' (Luzūm mā lam yalzam) shows how he saw the business of living. His other work ''The Epistle of Forgiveness'' (Risālat al-ghufrān) depicts his visiting with the [[Arabic poetry|Arab poets]] of the [[Jahiliyyah|pagan period]], in [[Jannah|paradise]] and because of the aspect of [[Bangsian fantasy|conversing with the deceased]] in paradise, the ''Resalat Al-Ghufran'' has been compared to the ''[[Divine Comedy]]'' of Dante&lt;ref&gt;William Montgomery Watt and Pierre Cachia, ''A History of Islamic Spain'', 2nd edition, Edinburgh University Press, 1996, pp. 125–126, {{ISBN|0-7486-0847-8}}.&lt;/ref&gt; which came hundreds of years after.
|-
|[[ابن سينا]]
|[[File:Avicenna TajikistanP17-20Somoni-1999 (cropped).png|80px]]
|خراسان، موجوده {{پرچم|تاجڪستان}} 
|980–1037
|پيريپيٽيٽڪ 
|Regarded as one of the most significant thinkers and writers of the [[Islamic Golden Age]],&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/45755/Avicenna |title=Avicenna (Persian philosopher and scientist) – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |access-date=2012-01-07}}&lt;/ref&gt; his distinction between [[existence]] and [[essence]] his theory of the nature of the soul in particular, influenced the [[medieval Europe]]. His [[psychology]] and theory of knowledge influenced [[William of Auvergne, Bishop of Paris]] and [[Albertus Magnus]], while his metaphysics was influential on the philosophy of [[Thomas Aquinas]].&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.iep.utm.edu/a/avicenna.htm#H5 |title=The Internet Encyclopedia of Philosophy, Avicenna/Ibn Sina (CA. 980–1037) |publisher=Iep.utm.edu |date=2006-01-06 |access-date=2010-01-19}}&lt;/ref&gt;
|-
|حميد الدين الڪرماني
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|996–1021
|
|His major work the ''Rahat al-aql'' (Peace of Mind) explains how to attain the eternal life of the mind and reason, in a changing world. ''Al-Aqwal al-dhahabiya'', (refuting [[Muhammad ibn Zakariya al-Razi|al-Razi]]'s argument against the necessity of [[revelation]]) and ''Kitab al-riyad'' (about the early Isma'ili cosmology) are among his other works.&lt;ref name=&quot;daftary&quot;&gt;{{cite book|last1=Daftary|first1=Farhad|title=Intellectual Traditions in Islam|year=2000|publisher=I.B.Tauris|isbn=978-1860644351|page=97}}&lt;/ref&gt;
|-
|ناصر خسرو
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1004–1088
|
|His ''Knowledge and Liberation'' consist of a series of 30 questions and answers about main issues of his time, from the creation of the world to the human free will and culpability after death.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Nasir Khusraw|title=Knowledge and Liberation: A Treatise on Philosophical Theology|translator= F.M. Hunzai|date=July 2, 1999|publisher=I. B. Tauris in Association with the Institute of Ismaili Studies; Reprint edition}}&lt;/ref&gt; ''Rawshana-i-nama'' (Book of Enlightenment), and the ''Sa'datnama'' (Book of Felicity) are also among his works.
|-
|ابن ظفر الصيقلي
|[[File:Ibn_Zafar_al_Siquilli.jpg|80px]]
|صقليه، موجوده سسلي، {{پرچم|اٽلي}}
|1104–1170
|
|'''Hujjat al-Din Abu Abdallah Muhammad ibn Abi Muhammad ibn Muhammad ibn Zafar al-Siqilli''' ({{langx|ar|حجة الدين أبو عبد الله محمد بن أبي محمد بن محمد بن ظفر الصقلي|Ḥujjat al-Dīn  Abū ‘Abd Allāh Muḥammad ibn Abī Muḥammad ibn Muḥammad ibn Ẓafar al-Ṣiqillī}}), commonly known simply as '''Ibn Zafar al-Siqilli''', was a [[philosopher]], [[polymath]] and Arab-Sicilian politician of the [[Normans|Norman]] period (1104 - 1170), and has come to be known in the West as &quot;[[Niccolò Machiavelli]]'s Arab Precursor&quot;. Ibn Zafar was said to have authored 32 books.,&lt;ref&gt;Arié, Miniatures pp. 1–4&lt;/ref&gt; especially the ''Sulwān al-Muṭā fī Udwān al-Atbā'' ({{langx|ar|سلوان المطاع في عدوان الأتباع||Consolation for the Ruler During the Hostility of his Subjects}}) is his [[magnum opus]].&lt;ref&gt;*Richard Hrair Dekmejian and Adel Fathy Thabit: ''Machiavelli's Arab Precursor: Ibn Zafar al-Siquilli''; British Journal of Middle Eastern Studies (2000), 27, 125-137.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Rachel Arié, ''Miniatures hispano-musulmanes'', Leyden (E. J. Brill) 1969.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Umberto Rizzitano, ''Ibn Ẓafar, Abū ‘Abd Allāh'' in Encyclopaedia of Islam, Vol. IV, p.&amp;nbsp;970.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;*Emeri J. van Donzel, [https://books.google.com/books?id=zHxsWspxGIIC&amp;dq=Ali%20ibn%20Jafar%20Ibn%20al-Qatta&amp;pg=PA162 Islamic Desk Reference]
&lt;/ref&gt;
|-
|[[امام غزالي]] 
|
|[[فارس]]، موجوده {{پرچم|ايران}}
|1058–1111
|صوفي، اشعري 
|His main work [[The Incoherence of the Philosophers]] made a turn in Islamic [[epistemology]]. His encounter with [[skepticism]] made him believe that all causative events are not product of material conjunctions but are due to the Will of God. Later on, in the next century, [[Averroes]]'s rebuttal of al-Ghazali's ''Incoherence'' became known as [[The Incoherence of the Incoherence]].&lt;ref name=&quot;Watt1953&quot;&gt;{{cite book|last=Watt|first=W. Montgomery|title=The Faith and Practice of Al-Ghazali|year=1953|publisher=George Allen and Unwin Ltd.|location=London|url=http://www.ghazali.org/works/watt3.htm}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن باجه]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1095–1138
|
|His main philosophical idea is that the human soul could become one with the Divine through a hierarchy starting with sensing of the forms (containing less and less matter) to the impression of Active Intellect. His most important philosophical work is ''Tadbīr al-mutawaḥḥid'' (The Regime of the Solitary).&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Fakhry|first1=Majid|title=Islamic philosophy, theology and mysticism: a short introduction|date=2003|publisher=Oneworld|location=Oxford, England}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن طفيل]]
|
|[[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1105–1185
|
|His work [[Hayy ibn Yaqdhan]], is known as ''The Improvement of Human Reason'' in English and is a philosophical and allegorical novel which tells the story of a [[feral child]] named Hayy who is raised by a [[gazelle]] and is living alone without contact with other human beings. This work is continuing Avicenna's version of the story and is considered as a response to [[al-Ghazali]]'s ''[[The Incoherence of the Philosophers]]'', which had criticized Avicenna's philosophy.&lt;ref name=&quot;Fancy&quot;&gt;Nahyan A. G. Fancy (2006), &quot;Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (died 1288)&quot;, pp. 95–102, ''Electronic Theses and Dissertations'', [[University of Notre Dame]].[http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/|date=2015-04-04}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن رشد]] 
|[[File:Statue of Averroes (Córdoba) - BAE09705.jpg|80px]]
| قرطبه، [[اندلس]]، موجوده {{پرچم|اسپين}}
|1126–1198
|Peripatetic
|Being described as &quot;founding father of secular thought in Western Europe&quot;,&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot;&gt;{{cite web|title=John Carter Brown Library Exhibitions – Islamic encounters |url=http://www.brown.edu/Facilities/John_Carter_Brown_Library/islam/pages/exchange.html |access-date=October 30, 2012}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot;&gt;{{cite web |title=Ahmed, K. S. &quot;Arabic Medicine: Contributions and Influence&quot;. The Proceedings of the 17th Annual History of Medicine Days, March 7th and 8th, 2008 Health Sciences Centre, Calgary, AB. |url=http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |access-date=October 30, 2012 |archive-date=June 6, 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130606022334/http://dspace.ucalgary.ca/bitstream/1880/47472/1/2008_HMD_Ahmed.pdf |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; He was known by the nickname ''the Commentator'' for his precious commentaries on Aristotle's works. His main work was ''[[The Incoherence of the Incoherence]]'' in which he defended philosophy against [[al-Ghazali]]'s claims in ''[[The Incoherence of the Philosophers]]''. His other works were the ''Fasl al-Maqal'' and the ''Kitab al-Kashf''.&lt;ref name=&quot;brown.edu&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;dspace.ucalgary.ca&quot; /&gt;
|-
|افضال الدين ڪاشاني
|
|فارس، ايران
|?–1213
|
|He was involved in explaining the salvific power of self-awareness.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}} That is: &quot;To know oneself is to know the everlasting reality that is consciousness, and to know it is to be it.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}  His ontology is interconnected with his [[epistemology]], as he believes a full actualization of the potentialities of the world is only possible through self-knowledge.&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;{{failed verification|date=May 2019}}
|-
|نجم الدين ڪبري 
|
|فارس
|1145–1220
|صوفي ازم
|As the founder of the [[Kubrawiyya]] Sufi order,&lt;ref name=&quot;Henry Corbin&quot;&gt;[[Henry Corbin]], &quot;''History of Islamic Philosophy''&quot; and &quot;''En Islam Iranien''&quot;.&lt;/ref&gt; he is regarded as a pioneer of the [[Sufi]]sm. His books are discussing dreams and visionary experience, among which is a Sufi commentary on the [[Quran]].&lt;ref name=&quot;Encyclopaedia of Islam, Second Edition&quot;&gt;{{cite book|last=Algar|first=Hamid|title=Kubra, Shaykh Abu 'l-Djannab Ahmad b. 'Umar Nadjm al-Din|year=2011|publisher=Brill Online|url=http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=islam_SIM-4470}}&lt;/ref&gt;
|-
|فخر الدين الرازي
| 
|فارس
|1149–1209
|اشعري 
| His major work [[Tafsir al-Kabir (al-Razi)|Tafsir-e Kabir]] included many philosophical thoughts, among which was the [[self-sufficiency]] of the intellect. He believed that proofs based on tradition [[hadith]] could never lead to certainty but only to [[presumption]]. Al-Razi's [[rationalism]] &quot;holds an important place in the debate in the Islamic tradition on the harmonization of reason and revelation.&quot;&lt;ref name=&quot;Cooper&quot;&gt;{{citation|title=al-Razi, Fakhr al-Din (1149–1209)|encyclopedia=[[Routledge Encyclopedia of Philosophy]]|author=John Cooper|year=1998|publisher=[[Routledge]]|url=http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H044.htm|access-date=2010-03-07}}&lt;/ref&gt;
|-
|'''شهاب الدين سهروردي''' 
|
|فارس
|1155–1191
|صوفي
|As the founder of [[Illuminationism]], an important school in [[Islam]]ic [[mysticism]], The &quot;light&quot; in his &quot;Philosophy of Illumination&quot; is a divine source of knowledge which has significantly affected Islamic philosophy and [[esoteric]] knowledge.&lt;ref name=&quot;Ziai, H. 1997&quot;&gt;{{cite book|last1=Ziai|first1=H|title=Al-Suhrawardi, vol. 9|date=1997|publisher=Encyclopaedia of Islam|pages=782–784}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Seyyed Hossein Nasr 1993. Pg 158&quot;&gt;{{cite book|last1=Nasr|first1=Seyyed Hossein|title=The need for a sacred science|date=1993|publisher=SUNY Press|page=158}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن عربي]]
|[[File:Ibn Arabi.jpg|80px]]
|[[اندلس]]، اسپين 
|1165–1240
|صوفي
|He was an [[Arab]] [[al-Andalus|Andalusian]] [[Sufism|Sufi]] [[mysticism|mystic]] whose work ''Fusus al-Hikam'' (The Ringstones of Wisdom) can be described as a summary of his mystical beliefs concerning the role of different prophets in divine revelation.&lt;ref&gt;Naqvi, S. Ali Raza, THE BEZELS OF WISDOM (Ibn al-'Arabī's Fuṣūṣ al-Ḥikam) by R.W.J. Austin (rev.), Islamic Studies, Vol. 23, No. 2 (Summer 1984), pp. 146–150&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Chittick, William C. &quot;The Disclosure of the Intervening Image: Ibn 'Arabî on Death&quot;, Discourse 24.1 (2002), pp. 51–62&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Almond, Ian. &quot;The Honesty of the Perplexed: Derrida and Ibn 'Arabi on 'Bewilderment'&quot;, Journal of the American Academy of Religion, Vol. 70, No. 3 (Sep., 2002), pp. 515–537&lt;/ref&gt;
|-
|[[نصيرالدين طوسي]]
|
|فارس
|1201–1274
|
|As a supporter of [[Avicennian logic]] he was described by [[Ibn Khaldun]] as the greatest of the later [[Persian people|Persian]] scholars.&lt;ref name=&quot;Dabashi&quot;&gt;Dabashi, Hamid. ''Khwajah Nasir al-Din Tusi: The philosopher/vizier and the intellectual climate of his times''. Routledge History of World Philosophies. Vol I.&lt;/ref&gt; Corresponding with [[Sadr al-Din al-Qunawi]], the son-in-law of [[Ibn Arabi|Ibn al-'Arabi]], he thought mysticism, as disseminated by [[Sufi]] principles of his time, was not appealing to his mind so he wrote his own book of philosophical Sufism entitled ''Awsaf al-Ashraf'' (The Attributes of the Illustrious).
|-
|[[رومي|مولانا رومي]]
|
|[[عثماني سلطنت]]، موجوده ايرزرم، {{پرچم|ترڪي}}
|1207–1273
|صوفي 
|Described as the &quot;most popular poet in America&quot;,&lt;ref name=&quot;BBC-Haviland&quot;&gt;{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/7016090.stm|title=The roar of Rumi — 800 years on|author=Charles Haviland|work=BBC News|date=2007-09-30|access-date=2007-09-30}}&lt;/ref&gt; he was an evolutionary thinker, in that he believed that all matter after devolution from the divine [[Ego (spirituality)|Ego]] experience an evolutionary cycle by which it return to the same divine Ego,&lt;ref&gt;M.M. Sharif, ''A History of Muslim Philosophy'', Vol II, p. 827.&lt;/ref&gt; which is due to an innate motive which he calls ''love''. Rumi's major work is the ''Maṭnawīye Ma'nawī'' (Spiritual Couplets) regarded by some [[Sufi]]s as the Persian-language [[Qur'an]].&lt;ref&gt;{{cite book|author=J.T.P. de Bruijn|title=Comparative Notes on Sanai and 'Attar|publisher=L. Lewisohn|page=361}}&lt;/ref&gt; His other work, [[Fihi ma fihi|''Fihi Ma Fihi'']] (In It What's in It), includes seventy-one talks given on various occasions to his disciples.&lt;ref&gt;Franklin Lewis, ''Rumi: Past and Present, East and West&amp;nbsp;— The Life, Teachings, and Poetry of Jalal al-Din Rumi'', Oneworld Publications, 2000, Chapter 7.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن النفيس]] 
|[[File:Ibn al-Nafis.jpg|80px]]
|[[ايوبي سلطنت]]، موجوده [[دمشق]]، {{پرچم|شام}}
|1213–1288
|
|His ''Al-Risalah al-Kamiliyyah fil Siera al-Nabawiyyah'' or''[[Theologus Autodidactus]]'' is said to be the first [[Philosophical novel|theological novel]] in which he attempted to prove that the human mind is able to deduce the truths of the world through reasoning.&lt;ref name=&quot;roubi&quot;&gt;Abu Shadi Al-Roubi (1982), ''Ibn Al-Nafis as a philosopher'', ''Symposium on Ibn al-Nafis'', Second International Conference on Islamic Medicine: Islamic Medical Organization, Kuwait ([[cf.]] [http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html Ibn al-Nafis As a Philosopher], ''Encyclopedia of Islamic World'' [https://web.archive.org/web/20080206072116/http://www.islamset.com/isc/nafis/drroubi.html])&lt;/ref&gt; He described this book as a defense of &quot;the system of Islam and the Muslims' doctrines on the missions of prophets, the religious laws, the resurrection of the body, and the transitoriness of the world&quot;.&lt;ref name=&quot;fancy&quot;&gt;{{Cite thesis
 |last=Fancy
 |first=Nahyan A. G.
 |year=2006
 |title=Pulmonary Transit and Bodily Resurrection: The Interaction of Medicine, Philosophy and Religion in the Works of Ibn al-Nafīs (d. 1288)
 |journal=Electronic Theses and Dissertations
 |url=http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615
 |access-date=2014-10-07
 |archive-date=2015-04-04
 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150404020329/http://etd.nd.edu/ETD-db/theses/available/etd-11292006-152615/
 |url-status=dead
 }}&lt;/ref&gt;
|-
|قطب الدين شيرازي 
|[[File:Ghotb2.jpg|80px]]
|شيراز، فارس
|1217–1311
|
|He was a [[Sufi]] from [[Shiraz]] who was famous for his commentary on [[School of Illumination|Hikmat al-ishraq]] of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]]. His major work is the ''Durrat al-taj li-ghurratt al-Dubaj'' (Pearly Crown) which is an Encyclopedic work on philosophy including philosophical views on natural sciences, theology, logic, public affairs, ethnics, mysticism, astronomy, mathematics, arithmetic and music.&lt;ref&gt;Sayyed ʿAbd-Allāh Anwār, Encyclopædia Iranica, &quot;QOṬB-AL-DIN ŠIRĀZI, Maḥmud b. Żiāʾ-al-Din Masʿud b. Moṣleḥ&quot;,[http://www.iranicaonline.org/articles/qotb-al-din-sirazi]&lt;/ref&gt;
|-
|ابن سبين 
| 
|اندلس 
|1236–1269
|
|He was a [[Sufi]] philosopher, the last [[philosophy|philosopher]] of the [[Al-Andalus|Andalus]], and was known for his replies to questions from [[Frederick II, Holy Roman Emperor|Frederick II]], the ruler of [[Sicily]]. His [[school]] is a mixture of philosophical and [[Gnostic]] thoughts.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|pp=156–157}}&lt;/ref&gt;
|-
|سيد حيدر آملي 
|
|فارس، ايران 
|1319–1385
|
|As the main commentator of the [[Ibn Arabi]]'s mystic philosophy and the representative of Persian [[Imamah (Shia doctrine)|Imamah]] theosophy, he believes that the [[Imamah (Shia doctrine)|Imams]] who were gifted with [[Mysticism|mystical]] knowledge were not just guides to the Shia [[Sufi]]s. He was both a critic of Shia whose religion was confined to legalistic system and Sufis who denied certain regulations issued from the Imams.&lt;ref name=&quot;Kohlberg&quot;&gt;{{cite web
|last=Kohlberg
|first=Etan
|title=Encyclopædia Iranica
|work=Amoli, Sayyed Baha-Al-Din
}}&lt;/ref&gt;
|-
|التفتازاني
| 
|فارس، ايران 
|1322–1390
|
|Al-Taftazani's treatises, even the commentaries, are &quot;standard books&quot; for students of Islamic theology. His papers have been called a &quot;compendium of the various views regarding the great doctrines of Islam&quot;.&lt;ref name=&quot;Al-Taftazani 1950 p. XX&quot;&gt;Al-Taftazani, Sad al-Din Masud ibn Umar ibn Abd Allah (1950). ''A Commentary on the Creed of Islam: Sad al-Din al-Taftazani on the Creed of Najm al-Din al-Nasafi'' (Earl Edgar Elder Trans.). New York: Columbia University Press. p. XX.&lt;/ref&gt;
|-
|[[ابن خلدون]]
|
|[[مملوڪ سلطنت]]، موجوده {{پرچم|تونس}}
|1332–1406
|اشعري 
|He is known for his [[The Muqaddimah]] which [[Arnold J. Toynbee]] called it &quot;a [[philosophy of history]] which is undoubtedly the greatest work of its kind.&quot;&lt;ref name=&quot;Britannica&quot;&gt;''[[Encyclopædia Britannica]]'', 15th ed., vol. 9, p. 148.&lt;/ref&gt; [[Ernest Gellner]] considered Ibn Khaldun's definition of [[government]], &quot;an institution which prevents injustice other than such as it commits itself&quot;, the best in the history of [[political theory]].&lt;ref&gt;Ernest Gellner, ''Plough, Sword and Book'' (1988), p. 239&lt;/ref&gt; His theory of [[social conflict]] contrasts the sedentary life of city dwellers with the migratory life of nomadic people, which would result in conquering the cities by the desert warriors.&lt;ref&gt;{{Cite journal | jstor=3590803 | title=Translation and the Colonial Imaginary: Ibn Khaldûn Orientalist | last1=Hannoum | first1=Abdelmajid | journal=History and Theory | year=2003 | volume=42 | issue=1 | pages=61–81 | doi=10.1111/1468-2303.00230 }}&lt;/ref&gt;
|-
|عبدالڪريم جلي
| 
|عباسي خلافت، عراق
|1366–1424
|صوفي
|Jili was the primary systematizer and commentator of [[Ibn Arabi]]'s works. His ''Universal Man'' explains Ibn Arabi's teachings on reality and human perfection, which is among the masterpieces of [[Sufi]] [[literature]].&lt;ref&gt;Peters, F.E. (1990) ''Judaism, Christianity, and Islam: The Classical Texts and Their Interpretation, Volume III: The Works of the Spirit'' Princeton University Press, Princeton, NJ, p.254-257;&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm ''The Qadiriya Sufi Way'' Sunni Razvi Society] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061231192011/http://www.sunnirazvi.org/qadiri/ego/carnal.htm |date=2006-12-31 }}&lt;/ref&gt; Jili thought of the Absolute Being as a Self, which later on influenced [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;Allama Muhammad Iqbal in his letter dated 24 January 1921 to R.A. Nicholson (''Letters of Iqbal''  Iqbal Academy, Lahore (1978), pp. 141–42)&lt;/ref&gt;
|-
|[[جامي|عبدالرحمان جامي]]
|[[File:Jami poet.jpg|80px]]
|فارس، ايران
|1414–1492
|صوفي
|His [[Haft Awrang]] (Seven Thrones) includes seven stories, among which ''Salaman and Absal'' tells the story of a sensual attraction of a prince for his wet-nurse,&lt;ref&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=174–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; through which Jami uses figurative symbols to depict the key stages of the [[Sufi]] path such as repentance.&lt;ref name=&quot;huart1&quot;&gt;{{cite journal|last=Huart|first=Cl.|author2=Masse, H.|title=Djami, Mawlana Nur al-Din 'Abd ah-Rahman|journal=Encyclopaedia of Islam}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;lingwood175&quot;&gt;{{cite journal|last=Lingwood|first=Chad|title=Jami's Salaman va Absal: Political Statements and Mystical Advice Addressed to the Aq Qoyunlu Court of Sultan Ya'qub (d. 896/1490)|journal=Iranian Studies|date=March 2011|volume=44|issue=2|pages=175–191|doi=10.1080/00210862.2011.541687|s2cid=154384698}}&lt;/ref&gt; The mystical and philosophical explanations of the nature of divine mercy, is also among his works.&lt;ref name=&quot;rizvi1&quot;&gt;{{cite journal|last=Rizvi|first=Sajjad|title=The Existential Breath of al-rahman and the Munificent Grace of al-rahim: The Tafsir Surat al-Fatiha of Jami and the School of Ibn Arabi|journal=Journal of Qur'anic Studies}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Bahāʾ al-dīn al-ʿĀmilī]]
|[[File:Sheik bahayi.jpg|80px]]
|Levant, Jabal Amel
|1547–1621
|
|Regarded as a leading scholar and [[mujaddid]] of the seventeenth century,&lt;ref name=&quot;Iranica&quot;&gt;[[Encyclopædia Iranica]], ''[http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ, SHAIKH MOḤAMMAD B. ḤOSAYN BAHĀʾĪ]'' by E. Kohlberg.&lt;/ref&gt; he worked on [[tafsir]], [[hadith]], [[grammar]] and [[fiqh]] (jurisprudence).&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt; In his work ''Resāla fi’l-waḥda al-wojūdīya'' (Exposition of the concept of &quot;Unity of Existences&quot;), he states that the [[Sufi]]s are the true believers, &quot;calls for an unbiased assessment of their utterances, and refers to his own mystical experiences.&quot;&lt;ref name=&quot;Iranica&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Kohlberg|first1=E.|title=BAHĀʾ-AL-DĪN ʿĀMELĪ|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baha-al-din-ameli-shaikh-mohammad-b|website=Encyclopedia Iranica|access-date=December 3, 2014}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Damad]]
|
|Persia (Iran)
|?–1631
|
|Professing in the Neoplatonizing Islamic Peripatetic traditions of [[Avicenna]] and [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]], he was the main figure (together with his student [[Mulla Sadra]]), of the cultural revival of [[Iran]]. He was also the central founder of the [[School of Isfahan]], and is regarded as the Third Teacher (mu'alim al-thalith) after [[Aristotle]] and [[al-Farabi]].&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006|p=214}}&lt;/ref&gt; ''Taqwim al-Iman'' (Calendars of Faith), ''Kitab Qabasat al-Ilahiyah'' (Book of the Divine Embers of Fiery Kindling), ''Kitab al-Jadhawat'' (Book of Spiritual Attractions) and [[Sirat al-Mustaqim]] (The Straight Path) are among his 134 works.&lt;ref&gt;{{harvnb|Nasr|2006}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mir Fendereski]]
|
|Persia (Iran)
|1562–1640
|
|He was trained in the works of [[Avicenna]], and [[Mulla Sadra]] studied under him.&lt;ref&gt;Fazlur Rahman, ''The Philosophy of Mullā Ṣadrā (Ṣadr Al-Dīn Al-Shirāzī)'', SUNY Press, 1975&lt;/ref&gt; His main work''al-Resāla al-ṣenāʿiya'', is an examination of the arts and professions in perfect society, and combines a number of genres and subject areas such as political and ethical thought and metaphysics.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/mir-fendereski-sayyed-amir-abul-qasem|title = Welcome to Encyclopaedia Iranica}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mulla Sadra]]
|
|Persia (Iran)
|1571–1641
|Shia
|According to [[Oliver Leaman]], Mulla Sadra is the most important influential philosopher in the Muslim world in the last four hundred years.&lt;ref&gt;Leaman (2007), p.146&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.muslimphilosophy.com/ip/rep/H027.htm Mulla Sadra (Sadr al-Din Muhammad al-Shirazi) (1571/2-1640)] by John Cooper&lt;/ref&gt; He is regarded as the master of [[Ishraqi]] school of Philosophy who combined the many areas of the [[Islamic Golden Age]] philosophies into what he called the [[Transcendent Theosophy]]. He brought &quot;a new philosophical insight in dealing with the nature of [[reality]]&quot; and created &quot;a major transition from [[essentialism]] to [[existentialism]]&quot; in Islamic philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot;&gt;{{citation|title=Mulla Sadra's Transcendent Philosophy|first=Muhammad|last=Kamal|year=2006|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-0-7546-5271-7|pages=9 &amp; 39}}&lt;/ref&gt; He also created for the first time a &quot;distinctly Muslim school of [[Hikmah]] based especially upon the inspired doctrines which form the very basis of Shiism,&quot; especially what contained in the [[Nahj al-Balagha]].&lt;ref name=&quot;Mian Sharif&quot;&gt;{{cite book|last1=Sharif|first1=Mian Mohammad|title=History of Muslim Philosophy, Vol 2|date=1966|publisher=Allgauer Heimatverlag GmbH|location=Germany|pages=938, 920 &amp; 907|author-link=Muhammad Sharif}}&lt;/ref&gt;

|-
|[[Qazi Sa’id Qumi]]
|
|Persia (Iran)
|1633–1692
|
|He was the pupil of [[Rajab Ali Tabrizi]], [[Muhsen Feyz]] and [[Abd al-Razzaq Lahiji]], and wrote comments on the Theology attributed to Aristotle, a work which Muslim philosophers have always continued to read. His commentaries on [[al-Tawhid]] by [[al-Shaykh al-Saduq]] is also famous.&lt;ref&gt;Corbin (1993), pp.346–347&lt;/ref&gt;
|-
|[[Shah Waliullah Dehlawi|Shah Waliullah]]
| 
|India
|1703–1762
|
|He attempted to reexamine Islamic theology in the view of modern changes. His main work ''The Conclusive Argument of God'' is about Muslim theology and is still frequently referred to by new Islamic circles. ''Al-Budur al-bazighah'' (The Full Moons Rising in Splendor) is another work of him in which he explains the basis of faith in view of rational and traditional arguments.&lt;ref name=&quot;Jalbani2006&quot;&gt;{{cite book|last=Jalbani|first=G.N.|title=Life of Shah Wali Allah|year=2006|publisher=Kitab Bhavan|location=New Delhi, India|isbn=9788171513703|edition=1st|url=https://books.google.com/books?id=s3qbYgEACAAJ}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;ikram64&quot;&gt;{{cite book|title=Muslim civilization in India|year=1964|publisher=Columbia University Press|location=New York|isbn=9780231025805|author=S. M. Ikram|author-link=S. M. Ikram|editor=Ainslie T. Embree|editor-link=Ainslie T. Embree|access-date=April 12, 2013|chapter=XIX. A Century of Political Decline: 1707–1803|chapter-url=http://www.columbia.edu/itc/mealac/pritchett/00islamlinks/ikram/part2_19.html}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Syed Ameer Ali]] 
|[[File:SyedAmeerAli.jpg|104x104px]]
|India
|1849–1928
|Modernist
|Sir Syed Ameer Ali was a British-Indian scholar achieving [[Order of the Star of India|''order of the star of India'']]. He was one of the leading Islamic scholars India who tried to bring modernity in Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Ali, Syed Ameer – Banglapedia|url=http://en.banglapedia.org/index.php?title=Ali,_Syed_Ameer|access-date=2020-12-08|website=en.banglapedia.org}}&lt;/ref&gt; Instead of revolting against British Empire, he tried to popularize modern education such as learning English language. Two of his most famous books are – ''The Spirit of Islam'' and ''Short History Of The Saracens''.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2013-10-24|title=Syed Ameer Ali {{!}} Former Judge in the Calcutta High Court.|url=https://storyofpakistan.com/syed-ameer-ali/|access-date=2020-12-08|website=Story Of Pakistan|language=en-US}}&lt;/ref&gt; 
|-
|[[Muhammad Iqbal]]
|[[File:Allama Iqbal.jpg|center|132x132px]]
|(British India)
Pakistan
|1877–1938
|Modernist/
Sufi
|Other than being an eminent poet, he is recognized as the &quot;Muslim philosophical thinker of modern times&quot;.&lt;ref name=&quot;aml.org.pk&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |title=Allama Muhammad Iqbal Philosopher, Poet, and Political leader |publisher=Aml.Org.pk |access-date=2012-03-02 |url-status=usurped |archive-url=https://web.archive.org/web/20120305000639/http://www.aml.org.pk/AllamaIqbal.html |archive-date=2012-03-05 }}&lt;/ref&gt; He wrote two books on the topic of ''[[The Development of Metaphysics in Persia]]'' and ''[[The Reconstruction of Religious Thought in Islam]]''&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt; In which he revealed his thoughts regarding Islamic Sufism explaining that it trigger the searching soul to a superior understanding of life.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot;&gt;{{cite web|title=Allama Iqbal – biography – Iqbal's works|url=http://www.allamaiqbal.com/person/biography/biotxtread.html|publisher=Iqbal Academy|date=May 26, 2006|format=PHP|access-date=August 6, 2012}}&lt;/ref&gt; God, the meaning of prayer, human spirit and Muslim culture are among the other issues discussed in his works.&lt;ref name=&quot;bio-iqbalsworks&quot; /&gt;
|-
|[[Muhammad Husayn Tabatabaei|Seyed Muhammad Husayn Tabatabaei]]
|[[File:Allame-Tabatabai-youth.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1892–1981
|Shia
|He is famous for ''[[Tafsir al-Mizan]]'', the [[Quran]]ic [[exegesis]]. His philosophy is centered on the sociological treatment of human problems.&lt;ref name=&quot;Algar&quot;&gt;{{cite book|last1=Algar|first1=Hamid|title=Biography of Allamah Sayyid Muhammad Husayn Tabatabaei|publisher=Oxford University Press|location=University of California, Berkeley}}&lt;/ref&gt; In his later years he would often hold study meetings with [[Henry Corbin]] and [[Seyyed Hossein Nasr]], in which the classical texts of divine knowledge and gnosis along with what Nasr calls comparative gnosis were discussed. [[Shi'a Islam (Book)|Shi'a Islam]], ''The Principles of Philosophy and the Method of Realism'' ({{langx|fa|Usul-i-falsafeh va ravesh-i-ri'alism}}) and ''Dialogues with Professor Corbin'' ({{langx|fa|Mushabat ba Ustad Kurban}}) are among his works.&lt;ref name=&quot;Algar&quot; /&gt;
|-
|[[Ghulam Ahmed Perwez]]
|
|Pakistan
|1903–1985
|Modernist/
[[Quranism|Quranist]]
|He was a famous theologian from Pakistan inspired by [[Muhammad Iqbal]].&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2014-09-21|title=The rise and fall of a spiritual rebel|url=http://www.dawn.com/news/1132974|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; Being a protege of Allama Muhammad Iqbal his main focus was to separate between ''&quot;Deen&quot;'' and ''&quot;Madhab&quot;''. According to him Islam was revelated as Deen which's main purpose was to create a successful and happy society.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Introduction: Islam – A Challenge to Religion by Allama Ghulam Ahmad Parwez {{!}} Allama Ghulam Ahmad Parwez|url=https://www.newageislam.com/books-and-documents/allama-ghulam-ahmad-parwez/introduction--islam--a-challenge-to-religion-by-allama-ghulam-ahmad-parwez/d/1555|access-date=2020-12-05|website=www.newageislam.com|language=en}}&lt;/ref&gt; He rejected the idea of a state being ruled by Islamic scholars, although he also criticized western secularism.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Paracha|first=Nadeem F.|date=2015-08-13|title=Shaping histories: The most influential books in Pakistan|url=http://www.dawn.com/news/1200253|access-date=2020-12-05|website=DAWN.COM|language=en}}&lt;/ref&gt; He firmly believed that Islam isn't based on blind faith but rational thinking. His most famous book is ''&quot;Islam: A Challenge to Religion&quot;.'' 
|-
|[[Abul A'la Maududi]]
|
|Pakistan
|1903–1979
|
|His major work is [[The Meaning of the Qur'an]] in which he explains that The Quran is not a book of abstract ideas, but a Book which contains a message which causes a movement.&lt;ref&gt;1979, Tafhimul Qur'an, Vol. I, Lahore, pp. 334&lt;/ref&gt;  Islam, he believes, is not a 'religion' in the sense this word is usually comprehended, but a system encompassing all areas of living.&lt;ref&gt;{{cite web|title=A. Maududi's 'Towards Understanding Islam' |url=http://www.geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20091024074605/http://geocities.com/alummah2000/MeaningOfIslam.html |archive-date=2009-10-24 |url-status=dead }}&lt;/ref&gt; In his book ''[[Islamic Way of Life]]'', he largely expanded on this view.
|-
|[[Henry Corbin]]
|
|France
|1903–1978
|
|He was a [[philosopher]], [[theologian]] and professor of [[Islamic studies|Islamic Studies]] at the [[University of Paris|Sorbonne]] in [[Paris]] where he encountered [[Louis Massignon]], and it was he who introduced Corbin to the writings of [[Shahab al-Din Suhrawardi|Suhrawardi]] whose work affected the course of Corbin's life.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot;&gt;[http://www.bookrags.com/research/corbin-henry-eorl-03/ Corbin, Henry] an article by Encyclopedia of Religion&lt;/ref&gt; In his History of Islamic Philosophy, he refuted the view that philosophy among the Muslims came to an end after Averroes, showed rather that a vivid philosophical activity persisted in the eastern Muslim world – especially Iran.&lt;ref name=&quot;Encyclopedia of Religion&quot; /&gt;
|-
|[[Abdel Rahman Badawi]]
|
|Egypt
|1917–2002
|
|He adopted existentialism since he wrote his ''Existentialist Time'' in 1943. His version of existentialism, according to his own description, differs from Heidegger's and other existentialists in that it gives preference to action rather than thought. in his later work,''Humanism And Existentialism In Arab Thought'', however, he tried to root his ideas in his own culture.&lt;ref&gt;Mona Mikhail (1992), ''Studies in the Short Fiction of Mahfouz and Idris'', [[NYU Press]], p. 28&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Abdul-Rahman Badawi|url=http://www.arabphilosophers.com/English/philosophers/modern/modern-names/eAbdul_Rahman_Badawi.htm|website=Philosophers of the Arabs}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Morteza Motahhari]]
|[[File:مرتضی مطهری در جوانی.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1919–1979
|Shia
|Considered among the important influences on the ideologies of the [[Islamic Republic]],&lt;ref&gt;{{cite book|author=Manouchehr Ganji|title=Defying the Iranian Revolution: From a Minister to the Shah to a Leader of Resistance|url=https://books.google.com/books?id=NboVl-CeYs0C&amp;pg=PA109|access-date=8 August 2013|year=2002|publisher=Greenwood Publishing Group|isbn=978-0-275-97187-8|pages=109}}&lt;/ref&gt; he started from the [[Hawza]] of [[Qom]]. Then he taught philosophy in the [[University of Tehran]] for 22 years. Between 1965 and 1973, however, he gave regular lectures at [[Hosseiniye Ershad|the Hosseiniye Ershad]] in Northern Tehran, most of which have been turned into books on Islam, Iran, and historical topics.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Kasra|first=Nilofar|title=Ayatollah Morteza Motahhari|url=http://iichs.org/index_en.asp?id=1627&amp;doc_cat=16|work=IICHS|access-date= July 27, 2013}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Ja'fari]]
|[[File:Məhəmməd Təği Cəfəri.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1923–1998
|Shia
|He wrote many books on a variety of fields, the most prominent of which are his 15-volume Interpretation and Criticism of [[Rumi]]'s [[Masnavi]], and his unfinished, 27-volume Translation and Interpretation of the [[Nahj al-Balagha]]. These works show his ideas in anthropology, sociology, moral ethics, philosophy and mysticism.
|-
|[[Mohammed Arkoun]]
|
|Algeria
|1928–2010
|Modernist
|He wrote on Islam and modernity trying to rethink the role of Islam in the contemporary world.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot;&gt;{{cite web|title=In Memory of Professor Mohammed Arkoun|url=http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|website=The Institute of Ismaili Studies|access-date= October 13, 2014|archive-url=https://web.archive.org/web/20141020042420/http://iis.ac.uk/view_article.asp?ContentID=111895|archive-date= October 20, 2014}}&lt;/ref&gt; In his book ''Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers'' he offers his responses to several questions for those who are concerned about the identity crisis which left many Muslims estranged from both modernity and tradition. ''The Unthought In Contemporary Islamic Thought'' is also among his works.&lt;ref name=&quot;Arkoun&quot; /&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Arkoun|first1=Mohammed|title=Rethinking Islam: Common Questions, Uncommon Answers|translator= Robert D. Lee|date=July 4, 1994|publisher=Westview Press}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Israr Ahmed]]
|
|Pakistan
|1932–2010
|
|He is the author of ''Islamic Renaissance: The Real Task Ahead'' in which he explains the theoretical idea of the [[Caliphate]] system, arguing that it would only be possible by reviving [[Iman (concept)|Iman]] and faith among the Muslims in general and intelligentsia in particular. This would, he argues, fill the existing gap between new sciences, and Islamic divine knowledge.&lt;ref&gt;Mumtaz Ahmad, &quot;Media-Based Preachers and the Creation of New Muslim Publics in Pakistan,&quot; NBR Special Report 22, February 2010 [http://nbr.org/publications/specialreport/pdf/SR22.pdf]&lt;/ref&gt;
|-
|[[Ali Shariati]]
|[[File:Dr_Ali_Shariati.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–1977
|Modernist/
Shia
|Ali Shariati Mazinani (Persian: علی شریعتی مزینانی,  23 November 1933 – 18 June 1977) was an Iranian revolutionary and sociologist who focused on the sociology of religion. He is held as one of the most influential Iranian intellectuals of the 20th century[3] and has been called the &quot;ideologue of the Iranian Revolution&quot;, although his ideas ended up not forming the basis of the Islamic Republic
|-
|[[Abdollah Javadi-Amoli]]
|
|Persia (Iran)
|1933–
|Shia
|His works are dedicated to Islamic philosophy, especially [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy.&lt;ref name=&quot;Kamal&quot; /&gt; [[Tasnim|Tafsir Tasnim]] is his explanation of the [[Quran]] in which he follows [[Muhammad Husayn Tabataba'i|Tabatabaei]]'s [[Tafsir al-Mizan]], in that he tries to interpret a verse based on other verses.&lt;ref&gt;{{cite book|author=Javadi Amoli|title=Tasnim: Tafsir of Quran|date=2013|publisher=Asra|location=Tehran}}&lt;/ref&gt; His other work ''As-Saareh-e-Khelqat'' is a discussion about the philosophy of faith and evidence of the existence of God.
|-
|[[Seyyed Hossein Nasr]]
|[[File:Hossein nasr.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1933–
|Sufi/Shia
| He is a major [[perennial philosophy|perennialist thinker]]. His works defend Islamic and perennialist doctrines and principles while challenging the theoretical underpinnings of modern science.  He argues that [[Desacralization of knowledge|knowledge has been desacralized]] in the [[Human history#Modern history|modern period]], that is, separated from its divine source—God—and calls for its [[Resacralization of knowledge|resacralization]] through [[Tradition (perennialism)|sacred traditions]] and [[Scientia sacra|sacred science]]. His [[environmental philosophy]] is expressed in terms of [[Islamic environmentalism]] and the [[resacralization of nature]].  
|-
|[[Sadiq Jalal al-Azm]]
|[[File:Sadiq Jalal al-Azm at UCLA 5-10-06.jpg|80px]]
|Turkey
|1934–2016
|
|He was working on [[Immanuel Kant]], though, later in his life, he put greater emphasis on the [[Islam]]ic world and its relationship to the West. He was also a supporter of [[human rights]], intellectual freedom and free speech.&lt;ref&gt;{{cite news |url=http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |title=Syrian intellectuals call on the Baath congress to revive 'Damascus spring' |date=2005-09-06 |publisher=ArabicNews.com |access-date=2009-01-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html |archive-date=2006-03-19 |accessdate=2024-11-11 |archivedate=2006-03-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20060319115555/http://www.arabicnews.com/ansub/Daily/Day/050609/2005060901.html }}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad-Taqi Mesbah-Yazdi]]
|
|Persia (Iran)
|1934–2021
|Shia
|He is an Islamic [[Faqih]] who has also studied works of [[Avicenna]] and [[Mulla Sadra]]. He supports [[Islamic philosophy]] and in particular [[Mulla Sadra]]'s transcendent philosophy. His book ''Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy'' is translated into English.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Miṣbāḥ Yazdī|first1=Muḥammad Taqī|title=Philosophical Instructions: An Introduction to Contemporary Islamic Philosophy|date=1999|translator=Aẓīm Sarvdalīr|translator2=Hajj Dr Muḥammad Legenhausen|publisher=Binghamton University and Brigham Young University}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammad Baqir al-Sadr]]
| 
|Iraq
|1935–1980
|Shia
|He was an [[Iraq]]i [[Shia Islam|Shia]] philosopher and founder of the [[Islamic Dawa Party]]. His ''Falsafatuna'' (Our Philosophy) is a collection of basic ideas concerning the world, and his way of considering it. These concepts are divided into two researches: The theory of knowledge, and the philosophical notion of the world.&lt;ref&gt;{{cite web|author=Ayatullah Muhammad Baqir as-Sadr|title=Our Philosophy- Falsafatuna|url=http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|publisher=Muhammadi Trust of Great Britain and Northern Ireland|access-date=2014-10-09|archive-url=https://web.archive.org/web/20141014111141/http://www.al-islam.org/our-philosophy-falsafatuna-ayatullah-muhammad-baqir-sadr|archive-date=2014-10-14|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mohammed Abed al-Jabri]]
|
|Morocco
|1935–2010
|Modernist
|His work ''Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought'' while showing the distinctive nationality of the Arabs, reject the philosophical discussion which have tried to ignore its democratic deficits. Working in the tradition of [[Avincenna]] and [[Averroes]], he emphasizes that concepts such as democracy and law cannot rely on old traditions, nor could be import, but should be created by today's Arabs themselves.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Al Jabri|first1=Mohammed Abed|title=Democracy, Human Rights and Law in Islamic Thought|date=December 9, 2008|publisher=I. B. Tauris}}&lt;/ref&gt; ''The Formation of Arab Reason: Text, Tradition and the Construction of Modernity in the Arab World'' is also among his works.
|-
|[[Abdolkarim Soroush]]
|[[File:Abdolkarim Soroush 02.jpg|80px]]
|Persia (Iran)
|1945–
|Shia/
Neoplatonist
|Being interested in the philosophy of religion and the philosophical system of [[Rumi]], his book ''the evolution and devolution of religious knowledge'' argues that &quot;a religion (such as Islam) may be divine and unchanging, but our understanding of religion remains in a continuous flux and a totally human endeavor.&quot;&lt;ref name=&quot;vahid&quot;&gt;{{cite book|last1=Vahid|first1=Hamid|title=Islamic Humanism: From Silence to Extinction a Brief Analysis of Abdulkarim Soroush's Thesis of Evolution and Devolution of Religious Knowledge|date=2005|publisher=Center of Islam and Science|location=Tehran, Iran|page=43}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Jahanbakhsh|first1=Forough|title=Islam, Democracy and Religious Modernism in Iran, 1953–2000: From Bazargan to Soroush|url=https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha|url-access=limited|date=2001|page=[https://archive.org/details/islamdemocracyre00jaha/page/n153 145]|publisher=BRILL |isbn=9789004119826}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Javed Ahmad Ghamidi|Javed Ahmed Ghamidi]]
|[[File:Javed_Ahmed_Ghamidi.jpg|101x101px]]
|Pakistan
|1951–
|Modernist
|Javed Ahmed Ghamidi is a Pakistani theologian. He is regarded as one of the contemporary modernists of the Islamic world.&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2020-04-07|title=Javed Ahmad Ghamidi: A Modernist Reformist – OpEd|url=https://www.eurasiareview.com/07042020-javed-ahmad-ghamidi-a-modernist-reformist-oped/|access-date=2020-12-08|website=Eurasia Review|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Like [[Ghulam Ahmed Perwez|''Parwez'']] he also promotes rationalism and secular thought with deen.&lt;ref&gt;{{Cite web|last=admin|date=2014-12-30|title=10 Unique viewpoints of scholar Javed Ghamidi|url=http://www.convergencestride.com/2014/12/10-unique-viewpoints-scholar-javed-ghamidi/|access-date=2020-12-08|website=Convergence Stride|language=en-US}}&lt;/ref&gt; Ghamidi is also popular for his moderate [[fatwa]]s. Ghamidi also holds the view of [[democracy]] being compatible with Islam.&lt;ref&gt;{{Cite web|title=Monthly Renaissance – Content|url=http://www.monthly-renaissance.com/issue/content.aspx?id=1158|access-date=2020-12-08|website=www.monthly-renaissance.com}}&lt;/ref&gt;
|-

|[[Gary Legenhausen]]
|
|US 
|1953–
|
|''Islam and Religious Pluralism'' is among his works in which he advocates &quot;non-reductive religious pluralism&quot;.&lt;ref&gt;{{cite web|last1=Legenhausen|first1=Gary|title=Islam and Religious Pluralism|url=http://www.uibk.ac.at/theol/leseraum/texte/626.html}}&lt;/ref&gt; In his paper &quot;The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age&quot; he is trying to examine whether philosophy can agree with theology.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Legenhausen|first1=Muhammad|title=The Relationship between Philosophy and Theology in the Postmodern Age|date=12 March 2013|url=http://www.al-islam.org/al-tawhid/vol14-n1/relationship-between-philosophy-and-theology-postmodern-age}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Mostafa Malekian]]
|
|Persia (Iran)
|1956–
|Shia
|He is working on ''Rationality and Spirituality'' in which he is trying to make Islam and reasoning compatible. His major work ''A Way to Freedom'' is about spirituality and wisdom.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Mansour Nejad|first1=Mohammad|title=Naqdi bar Ostadan be Bahane Tajlil|date=1389|publisher=Javan Pooya Publication|location=Tehran|language=fa}}&lt;/ref&gt;
|-
|[[Insha-Allah Rahmati]]
|
|Persia (Iran)
|1966–
|
|His fields of can be summarized as follows: [[Ethics]] and [[Philosophy of religion|Philosophy of Religion]] and [[Islamic philosophy|Islamic Philosophy]]. Most of his work in these three areas.
|-
|[[Shabbir Akhtar]]
|
|England
|1960–2023
|Neo-orthodox Analytical Philosophy 
|This Cambridge-trained thinker is trying to revive the tradition of Sunni Islamic philosophy, defunct since Ibn Khaldun, against the background of western analytical philosophical method. His major treatise is ''The Quran and the Secular Mind'' (2007).
|-
|[[Tariq Ramadan]]
|[[File:Tariq Ramadan Profile Image.png|80px]]
|Switzerland/
France
|1962–
|Modernist
|Working mainly on Islamic theology and the place of Muslims in the West,&lt;ref&gt;[http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html Reading the Koran] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110609003736/http://www.tariqramadan.com/Reading-the-Koran.html |date=2011-06-09 }}. Tariq RAMADAN (2008-01-07). Retrieved on 2011-01-30.&lt;/ref&gt; he believes that western Muslims must think up a &quot;Western Islam&quot; in accordance to their own social circumstances.&lt;ref&gt;{{cite book|last1=Livingstone|first1=David|title=Black Terror White Soldiers: Islam, Fascism &amp; the New Age|page=594|url=https://books.google.com/books?id=FYy7TTmQoD4C|isbn=9781481226509|date=2013-06-16|publisher=David Livingstone }}&lt;/ref&gt;
|}

==پڻ ڏسو==
==خارجي لنڪس==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:مسلمان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:اسلام سان لاڳاپيل فهرستون]]</text>
      <sha1>72m0k58dsyrxmi7p9tgmzr4abw6dz59</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>خپلو محل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80725</id>
    <revision>
      <id>320042</id>
      <parentid>306840</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T21:26:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>13773</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>320042</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24332" sha1="8661ctl20rai5rwotusxulm5aq1t9eg" xml:space="preserve">{{WAM talk 2024}}
{{معلومات خانو عمارت|name=خپلو محل|former_names=|alternate_names=يبگو خر|status=|image=View of main entrance of Khaplu Palace.jpg|image_alt=|image_size=220px|caption=محلات جي اتر طرف ۽ مکيه دروازي جو ڏيک|relief=|altitude={{convert|2600|m|ft}}|building_type=محل، ميوزيم، هوٽل|architectural_style=[[بلتستان#آرڪيٽيڪچر|بلتي]], [[تبت جو آرڪيٽيڪچر|تبتي]], [[لداخ#آرڪيٽيڪچر|لداخي]]|structural_system=|cost=|ren_cost=|client=|owner=[[سرينا هوٽلز]] (2005-اڄ)|current_tenants=|landlord=|location=[[خپلو]]-16800، [[گهانچي ضلعو]]، گلگت بلتستان|address=|location_town=|location_country=[[پاڪستان]]|coordinates={{Coord|35|9|6|N|76|20|7|E|type:landmark_region:PK|display=inline,title}}|groundbreaking_date=|start_date=|completion_date=1840|opened_date=|inauguration_date=|renovation_date=2011|demolition_date=|destruction_date=|height=|architectural=|tip=|antenna_spire=|roof=|top_floor=|observatory=|other_dimensions=|floor_count=5|floor_area=|seating_type=|seating_capacity=|elevator_count=|architect=|architecture_firm=|structural_engineer=|services_engineer=|civil_engineer=|other_designers=|quantity_surveyor=|main_contractor=|awards=[[Virgin Holidays|Virgin Holidays Responsible Tourism Award]] (2012)&lt;br /&gt;[[يونيسڪو ايشيا پيسفڪ ورثي جا اوارڊ]] (2013)|designations=|ren_architect=|ren_firm=[[آغا خان ٽرسٽ فار ڪلچر]]|ren_str_engineer=|ren_serv_engineer=|ren_civ_engineer=|ren_oth_designers=|ren_qty_surveyor=|ren_awards=|rooms=|parking=|url=|embedded=|references=|highest_region=|highest_reflabel=|highest_prev=|highest_start=|highest_end=|highest_next=}}
[[فائل:The_Khaplu_Fort.JPG|thumb|250x250 عڪسلون| خپلو جو قلعو، [[خپلو]]]]
'''خپلو محل'''، مقامي طور تي يابگو خر جي نالي سان مشهور آهي،&lt;ref name=&quot;Danial Shah2&quot;&gt;{{cite journal|last=Shah|first=Danial|date=June 2013|title=Luxury with Heritage|url=http://www.danialshah.com/publ/luxury_with_heritage_danial_shah.pdf|journal=Xpoze|publisher=Epoch Creatives|volume=6|issue=82|archive-url=https://web.archive.org/web/20131015040909/http://www.danialshah.com/publ/luxury_with_heritage_danial_shah.pdf|archive-date=15 October 2013|access-date=12 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; هڪ پراڻو قلعو ۽ محل آهي جيڪو خپلو ۾ واقع آهي، جيڪو گلگت بلتستان، پاڪستان جي هڪ شهر آهي. محل، هڪ تعميراتي ورثي واري ماڳ ۽ هڪ اهم سياحتي ڪشش سمجهيو وڃي ٿو،&lt;ref name=&quot;Scott Perkin2&quot;&gt;{{cite book|url=http://cmsdata.iucn.org/downloads/nasoed.pdf|title=Northern Areas: State of Environment and Development|publisher=IUCN Pakistan|others=Compiled by Scott Perkin|year=2003|isbn=969-8141-60-X|pages=119, 285|access-date=14 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304051533/http://cmsdata.iucn.org/downloads/nasoed.pdf|archive-date=4 March 2016|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; 19هين صدي جي وچ ۾ تعمير ڪيو ويو ته جيئن ڀرسان واقع هڪ پراڻي تاريخ واري قلعي کي تبديل ڪيو وڃي. هيءُ پنهنجي راجا لاءِ شاهي رهائشگاهه هو.

2005ع کان 2011ع تائين، خپلو [[محل آغا خان ٽرسٽ فار ڪلچر]] پاران [[آغا خان هسٽارڪ سٽيز]] پروگرام تحت بحاليءَ واري منصوبي تحت ڪيو ويو. ھن محل ۾ ھاڻي ھڪ ھوٽل آھي جيڪو سرينا ھوٽل پاران ھلايو ويندو آھي ۽ ھڪ عجائب گھر آھي جيڪو بلتستان جي تاريخ ۽ ثقافت کي ڏيکاري ٿو.&lt;ref name=&quot;The Nation Thai2&quot;&gt;{{cite news|url=http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html|title=How we save our past glories|date=9 September 2013|newspaper=The Nation|access-date=11 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130911213609/http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html|archive-date=11 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;

== مقام ==
خپلو جو شهر بلتستان جي اڀرندي حصي ۾، سمنڊ جي سطح کان 2,600 ميٽر (8,500 ft) جي اوچائي تي واقع آهي ۽ گانچ ضلعي جو انتظامي گاديءَ جو هنڌ آهي. شيوڪ درياهه سنڌوءَ جي هڪ شاخ آهي، جيڪا هن شهر مان لنگهي ٿي، جنهن سان لداخ ڏانهن قديم واپاري رستو آهي.&lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb2&quot;&gt;{{cite journal|author=Khawaja Jahan Zeb|date=July 2013|title=Pakistan Tourism: Skardu – Baltistan|url=http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|journal=.de.pk|publisher=Pakistan German Business Forum|pages=30–31|archive-url=https://web.archive.org/web/20131012031913/http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|archive-date=12 October 2013|access-date=13 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;خپلو محل خپلو شهر جي اتر ۾ ۽ شيوڪ نديءَ جي ڏکڻ ۾&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award2&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/466510/rescuing-heritage-ngogets-tourism-award-for-restoring-19th-century-palace-in-/|title=Rescuing heritage: NGO gets tourism award for restoring 19th century palace in Baltistan|date=16 November 2012|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz2&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|author=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;قراقرم جي بلند جبلن جي سامهون واقع آهي.&lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia 22&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Residential castles (Khar) and mountain fortresses (Khardong) in Baltistan|url=http://www.tibet-encyclopaedia.de/burgen-in-baltistan.html|encyclopedia=Tibet Encyclopedia|publisher=International Institute for Tibetan and Buddhist Studies|access-date=14 September 2013|language=de}}&lt;/ref&gt; محلات جي پويان درياءَ ۾ هڪ رستو، اسڪردو ضلعي جي ڳوٺ پاري ڏانهن وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;Godfrey Thomas Vigne2&quot;&gt;{{cite book|title=Travels in Kashmir, Ladak, Iskardo, the Countries Adjoining the Mountain-course of the Indus, and the Himalaya, North of the Panjab|author=Godfrey Thomas Vigne|publisher=[[Henry Colburn]]|year=1842|volume=2|location=London|pages=317–318|asin=B0006E7O3Q|author-link=Godfrey Vigne}}&lt;/ref&gt;

== تاريخ ==
خپلو محل 1840ع ۾ خپلو جي يبگو راجا دولت علي خان &lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb3&quot;&gt;{{cite journal|author=Khawaja Jahan Zeb|date=July 2013|title=Pakistan Tourism: Skardu – Baltistan|url=http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|journal=.de.pk|publisher=Pakistan German Business Forum|pages=30–31|archive-url=https://web.archive.org/web/20131012031913/http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|archive-date=12 October 2013|access-date=13 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Serena Hotel2&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html|title=Serena Khaplu Palace|work=Serena Hotels Pakistan|publisher=Serena Hotels|archive-url=https://web.archive.org/web/20130512023323/http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html|archive-date=12 May 2013|access-date=26 May 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; ۾ ٺهرايو، جڏهن ڪشمير جي ڊوگرا جنهن علائقي تي قبضو ڪري ورتو، هن پراڻي قلعي مان حڪومت جي سيٽ منتقل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو. محلات جي ماڳ کي ويجھي ٽڪريءَ مان ھڪڙو وڏو پٿر ھيٺ لھرائي چونڊيو ويو. اهو ڊڪسائي ڳوٺ ۾ اچي بيٺو، ۽ اتي محل تعمير ڪيو ويو.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz3&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|author=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; اڳي قلعو موجوده دور جي محل جي ڀرسان واقع هو. خپلو محل مڪمل ٿيڻ کان پوءِ اڳوڻي قلعي کي شاهي رهائش گاهه طور تبديل ڪيو.&lt;ref name=&quot;Khawaja Jahan Zeb4&quot;&gt;{{cite journal|author=Khawaja Jahan Zeb|date=July 2013|title=Pakistan Tourism: Skardu – Baltistan|url=http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|journal=.de.pk|publisher=Pakistan German Business Forum|pages=30–31|archive-url=https://web.archive.org/web/20131012031913/http://pgbf.com.pk/newsletter_online/Magazine---June-Publication_178251078800.pdf|archive-date=12 October 2013|access-date=13 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Serena Hotel3&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html|title=Serena Khaplu Palace|work=Serena Hotels Pakistan|publisher=Serena Hotels|archive-url=https://web.archive.org/web/20130512023323/http://www.serenahotels.com/serenakhaplupalace/default-en.html|archive-date=12 May 2013|access-date=26 May 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; جين اي ڊنڪن موجب، خپلو جا ماڻهو هن قلعي اندر رهندا هئا ۽ ان جي احاطي کان ٻاهر پنهنجا گهر ٺاهڻ جي اجازت نه هئي. ڪشمير جي مهاراجا جي علائقي تي قبضو ڪرڻ کان پوء، اهو رواج تبديل ڪيو ويو، جنهن جي نتيجي ۾ مقامي بادشاهن جي وچ ۾ دشمني ختم ٿي وئي.&lt;ref name=&quot;Jane Ellen Duncan2&quot;&gt;{{cite book|url=https://archive.org/details/asummerridethro01duncgoog|title=A Summer Ride Through Western Tibet|author=Jane Ellen Duncan|publisher=Smith, Elder &amp; Company|year=1906|isbn=978-1149011423|pages=[https://archive.org/details/asummerridethro01duncgoog/page/n288 220]–222|oclc=457353027}}&lt;/ref&gt;

اڳوڻي قلعي تي مقپون خاندان جي مراد خان، بلتستان جي حڪمران، 1590ع ۾ خپلو جي فتح ۾ قبضو ڪيو هو،&lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia2&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Hatam Khan (ruler of Khaplu in Baltistan or Little Tibet)|url=http://www.tibet-encyclopaedia.de/hatam-khan.html|encyclopedia=Tibet Encyclopedia|publisher=International Institute for Tibetan and Buddhist Studies|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; قلعي کي پاڻي ۽ ٻيو سامان بند ڪري ڇڏيو هو. مراد جي لشڪر ٽن مهينن تائين قلعي جو گهيرو ڪيو، جنهن جي نتيجي ۾ خپلو جي 62 هين يبگو خاندان جي حڪمران رحيم خان هٿيار ڦٽا ڪيا. قلعو ٻيهر 1660ع ۽ 1674ع ۾ حملي آورن جي قبضي ۾ اچي ويو.&lt;ref name=&quot;Tibet Encyclopedia 23&quot;&gt;{{cite encyclopedia|title=Residential castles (Khar) and mountain fortresses (Khardong) in Baltistan|url=http://www.tibet-encyclopaedia.de/burgen-in-baltistan.html|encyclopedia=Tibet Encyclopedia|publisher=International Institute for Tibetan and Buddhist Studies|access-date=14 September 2013|language=de}}&lt;/ref&gt;

يبگو جو اولاد 1972ع ۾ سندن بادشاهت ختم ٿيڻ کان پوءِ به اُتي رهڻ لڳو. خپلو ۾ رهندڙ آخري راجا راجا فتح علي خان هو، جيڪو 1983ع ۾ وفات ڪري ويو، سندس پٽ راجا ذڪريا 2020ع ۾ وفات ڪئي.&lt;ref name=&quot;Kathleen Cox2&quot;&gt;{{cite book|title=Fodor's the Himalayan Countries: North Pakistan, North India, Bhutan, Tibet, Nepal|author=Kathleen Cox|publisher=Fodor's Travel Publications|year=1990|isbn=978-0679017202|page=278}}&lt;/ref&gt;

== آرڪيٽيڪچر ==
محلات ڪشميري ۽ بلتي ڪاريگرن جي مدد سان تعمير ڪيو ويو. &lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz&quot;&gt;{{Cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|last=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|work=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; ڪيترن ئي علائقن جي سرحد تي هجڻ ڪري، محلات جي ساخت تي [[تبت|تبتي]] ، [[ڪشمير|ڪشميري]] ، لداخي ، بلتي ۽ [[وچ ايشيا|وچ ايشيائي]] اثر آهن. &lt;ref name=&quot;Salman Muhammad&quot;&gt;{{Cite report|deadurl=14 September 2013|archivedate=22 July 2011}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;dawn&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=http://dawn.com/2012/12/11/khaplu-palace-wins-international-award/|title=Khaplu Palace wins international award|date=11 December 2012|publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|access-date=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;

محل جي عمارت چار منزلن تي مشتمل آهي، جيڪا ڪاٺ، مٽيءَ جي سرن، مٽيءَ ۽ مٽيءَ جي مارٽر سان ٺهيل آهي.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz6&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|author=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; ڪاٺ جو ٺهيل دروازو، جيڪو يبگو راجا حاتم خان اسڪردو جي هڪ قلعي مان گهڻو ڪري بلتستان کي فتح ڪرڻ کان پوءِ ورتو هو&lt;ref name=&quot;Stefano Bianca2&quot;&gt;{{cite book|title=Karakoram: Hidden Treasures in the Northern Areas of Pakistan|author=Aga Khan Trust for Culture|publisher=Umberto Allemandi|year=2005|isbn=978-8842213307|editor=Stefano Bianca|page=159}}&lt;/ref&gt; محل جي دروازي تي ٺهيل هو. مکيه دروازي جي ٻاهران گذرڻ، جنهن ۾ اڳ ۾ هڪ اصطبل هوندو هو، محلات جي سامهون واري لان ڏانهن وڃي ٿو، جيڪو يبگو راجائن جي دور ۾ جشن دوران ميوزڪ بينڊ استعمال ڪندو هو. محل جي ڪاٺيءَ جي ڇت کي نيل جي استعمال کان سواءِ، ڇني ۽ رنگ جي استعمال سان ڊزائين ڪيل آهي.&lt;ref name=&quot;Kathleen Cox3&quot;&gt;{{cite book|title=Fodor's the Himalayan Countries: North Pakistan, North India, Bhutan, Tibet, Nepal|author=Kathleen Cox|publisher=Fodor's Travel Publications|year=1990|isbn=978-0679017202|page=278}}&lt;/ref&gt; مٿين منزل تي هڪ هال جيڪو تفريحي ڪمرو طور استعمال ڪيو ويندو هو قراقرم جبل جي حد ۽ محلات جي چوڌاري لان کي ڏسي ٿو.&lt;ref name=&quot;ET: Danial Shah2&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/446311/the-royal-treatment/|title=The royal treatment|author=Danial Shah|date=7 October 2012|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;محل جي ٻين قابل ذڪر ڪمرن ۾ رائل ميٽنگ روم (چوگورافٽل)، شاهي بالڪوني (چوگوجاروخ)، شهزادي ڊريسنگ روم (ليناخنگ) ۽ ڪوئن روم شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz5&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|author=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;

محلات جي بحاليءَ کانپوءِ، رهائشي علائقي جو هڪ حصو هوٽل طور استعمال ڪيو پيو وڃي، جيڪو سرينا هوٽلز هلائي رهيو آهي ۽ 35 مقامي گهرن جي ماڻهن کي ملازمت ڏئي رهيو آهي. هوٽل ۾ 21 ڪمرا آهن، جن مان ڇهه محلات جي عمارت جي اندر واقع آهن ۽ پنهنجي 70 سيڪڙو آمدني کي خپلو علائقي جي ترقي لاءِ استعمال ڪن ٿا، &lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award&quot;&gt;{{Cite news|url=http://tribune.com.pk/story/466510/rescuing-heritage-ngogets-tourism-award-for-restoring-19th-century-palace-in-/|title=Rescuing heritage: NGO gets tourism award for restoring 19th century palace in Baltistan|date=16 November 2012|work=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.highbeam.com/doc/1G1-308691733.html|title=NGO Receives Award for Rescuing 19th Century Baltistan Palace|date=16 November 2012|publisher=Travel Business Review|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924154059/http://www.highbeam.com/doc/1G1-308691733.html|archive-date=24 September 2015|access-date=11 September 2013}}&lt;/ref&gt; جڏهن ته ٻيو علائقو ميوزيم طور ڪم ڪري ٿو. &lt;ref name=&quot;The Nation Thai&quot;&gt;{{Cite news|url=http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html|title=How we save our past glories|date=9 September 2013|work=The Nation|access-date=11 September 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130911213609/http://www.nationmultimedia.com/life/How-we-save-our-past-glories-30214356.html|archive-date=11 September 2013}}&lt;/ref&gt;

== بحالي ==
خپلو محل بلتستان ۾ ٻيو قلعو آهي جنهن جي مرمت آغا خان ٽرسٽ فار ڪلچر پاران ڪئي وئي آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://pamirtimes.net/2011/06/29/pictorial-khaplu-fort-baltistan/|title=Khaplu Fort, Baltistan|date=29 June 2011|work=Pamir Times|access-date=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.thenews.com.pk/magazine/you/728345-otherworldly-magical-in-equal-parts|title=Otherworldly &amp; magical in equal parts|last=Sarfraz|first=Hafsah|website=thenews.com.pk|language=en|access-date=2020-10-13}}&lt;/ref&gt; مرمت جو ڪم 2005ع ۾ شروع ٿيو ۽ 2011ع ۾ مڪمل ٿيو. منصوبي جي مالي مدد ناروي جي پرڏيهي معاملن واري وزارت اسلام آباد ۾ پنهنجي سفارتخاني ذريعي ڪئي. USAID قلعي اندر بالٽي ثقافت لاءِ نمائشي مرڪز لاءِ فنڊ ۾ مدد ڪئي. نمائش جو مرڪز &lt;ref name=&quot;dawn3&quot;&gt;{{cite web|url=http://dawn.com/2012/12/11/khaplu-palace-wins-international-award/|title=Khaplu Palace wins international award|date=11 December 2012|publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|access-date=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;سائيٽ جو ٻه ٽيون حصو وٺي ٿو. بحاليءَ جو ڪم 400 مقامي خاندانن جي ماڻهن جي مدد سان ڪيو ويو، جيڪي ڪميونٽي جي تعمير لاءِ هڪ شروعات جي طور تي ملازم هئا.&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award4&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/466510/rescuing-heritage-ngogets-tourism-award-for-restoring-19th-century-palace-in-/|title=Rescuing heritage: NGO gets tourism award for restoring 19th century palace in Baltistan|date=16 November 2012|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;سروي ۾ شامل ڪيو ويو آهي ٽاپگرافڪ خاصيتن جي بحالي واري سائيٽ جي. 2005 ۾ شروع ٿيو، استعمال ٿيل اليڪٽرانڪ فاصلي جي ماپ (EDM) ڊوائيسز. سروي محلات جي ڪيترن ئي زوال پذير حصن جي اصل حالت ڳولڻ ۾ مدد ڪئي.&lt;ref name=&quot;Adil Balti2&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.myskardu.com/2019/02/khaplu-ghanche-must-visit-places.html|title=Khaplu Ghanche {{!}} Must Visit Places in Khaplu Ghanche Baltistan|last=Adil|first=Balti|date=26 February 2019|website=MySkardu.com|location=Islamabad, Pakistan|archive-url=https://web.archive.org/web/20190328092205/https://www.myskardu.com/2019/02/khaplu-ghanche-must-visit-places.html|archive-date=28 March 2019|access-date=28 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; بحاليءَ جو منصوبو وينس چارٽر جي بحاليءَ جي معيارن تي عمل ڪيو ويو.&lt;ref name=&quot;Adil Balti3&quot;&gt;{{cite web|url=https://www.myskardu.com/2019/02/khaplu-ghanche-must-visit-places.html|title=Khaplu Ghanche {{!}} Must Visit Places in Khaplu Ghanche Baltistan|last=Adil|first=Balti|date=26 February 2019|website=MySkardu.com|location=Islamabad, Pakistan|archive-url=https://web.archive.org/web/20190328092205/https://www.myskardu.com/2019/02/khaplu-ghanche-must-visit-places.html|archive-date=28 March 2019|access-date=28 March 2019|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;The Peninsula Qatar2&quot;&gt;{{cite news|url=http://thepeninsulaqatar.com/pakistanafghanistan/219242-khaplu-palace-a-genuine-heritage-of-baltistan-.html|title=Khaplu Palace a genuine heritage of Baltistan|date=24 December 2012|newspaper=The Peninsula|access-date=14 September 2013|archive-url=https://archive.today/20130914211618/http://thepeninsulaqatar.com/pakistanafghanistan/219242-khaplu-palace-a-genuine-heritage-of-baltistan-.html|archive-date=14 September 2013|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;بحاليءَ لاءِ تيار ڪيل مواد 30 ملين رپيا (30 ملين رپيا) هو، جڏهن ته مزدورن جي اجورو مجموعي طور تي 25 ملين رپيا (25 ملين رپيا) هئي.&lt;ref name=&quot;Ashiq Faraz4&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/580833/resurrecting-an-old-rajas-palace/|title=Resurrecting an old Raja's palace|author=Ashiq Faraz|date=28 July 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;

== انعام ==
محل جي بچاءُ ۽ بحاليءَ واري ڪم کي ورجن هاليڊيز طرفان ساراهيو ويو ته جيئن علائقي جي مقامي ماڻهن تي سماجي ۽ معاشي اثر پون.&lt;ref name=&quot;Harold Goodwin2&quot;&gt;{{cite report|title=Highly Commended Khaplu Palace, Pakistan|work=Progress in Responsible Tourism|year=2012|page=23|url=http://www.goodfellowpublishers.com/free_files/fileProgressVHRTAwards2012final.pdf|access-date=14 September 2013|editor=Harold Goodwin, Xavier Font|publisher=Goodfellow Publishers|archive-date=15 October 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20131015154658/http://www.goodfellowpublishers.com/free_files/fileProgressVHRTAwards2012final.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; محل 2012 ۾ 'غربت جي گھٽتائي' جي درجي ۾ بهترين پروجيڪٽ جي طور تي ورجن هوليڊز ريسپانسبل ٽورزم ايوارڊ حاصل ڪيو.&lt;ref name=&quot;ET: Virgin Holidays Award3&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/466510/rescuing-heritage-ngogets-tourism-award-for-restoring-19th-century-palace-in-/|title=Rescuing heritage: NGO gets tourism award for restoring 19th century palace in Baltistan|date=16 November 2012|newspaper=The Express Tribune|access-date=14 September 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;dawn2&quot;&gt;{{cite web|url=http://dawn.com/2012/12/11/khaplu-palace-wins-international-award/|title=Khaplu Palace wins international award|date=11 December 2012|publisher=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|access-date=26 May 2013}}&lt;/ref&gt;2013 ۾ محل کي يونيسڪو ايشيا پيسفڪ هيريٽيج ايوارڊز، &lt;ref name=&quot;Dawn: UNESCO Award2&quot;&gt;{{cite news|url=http://dawn.com/news/1042061/baltistan-palace-wins-unesco-award|title=Baltistan palace wins Unesco award|date=11 September 2013|newspaper=[[Dawn (newspaper)|Dawn]]|access-date=11 September 2013}}&lt;/ref&gt; هندستان ۾ لال چمني ڪمپائونڊ ۽ افغانستان ۾ دي گریٹ سرائي سان گڏ، امتياز لاءِ انعام ڏنو ويو.&lt;ref name=&quot;Shabbir Mir2&quot;&gt;{{cite news|url=http://tribune.com.pk/story/602080/unesco-heritage-awards-2013-khaplu-palace-receives-award-of-distinction/|title=UNESCO Heritage Awards 2013: Khaplu Palace receives award of distinction|author=Shabbir Mir|date=10 September 2013|newspaper=The Express Tribune|access-date=11 September 2013}}&lt;/ref&gt;

مشهور ڊرامي سيريل ديار دل جي شوٽنگ پنهنجي قلعي ۾ ڪئي وئي.

== پڻ ڏسو ==

* [[التت قلعو]]
* [[شگر جو قلعو]]
* [[بلتت قلعو|بلتت جو قلعو]]
* [[پاڪستان ۾ ڪوٽن جي فهرست|پاڪستان ۾ قلعن جي فهرست]]
* [[پاڪستان ۾ عجائب گهرن جي فهرست]]

== حوالو ==
{{Baltistan}}{{Museums in Pakistan}}{{Cultural heritage sites in Gilgit-Baltistan|state=autocollapse}}{{Cultural heritage sites in Pakistan}}{{Castles in Pakistan}}
[[زمرو:گلگت بلتستان ۾ ڪوٽ]]
[[زمرو:پاڪستان جا قلعا]]</text>
      <sha1>8661ctl20rai5rwotusxulm5aq1t9eg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعي خاصيتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82912</id>
    <revision>
      <id>320080</id>
      <parentid>318420</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:51:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320080</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="113" sha1="6l7156cylzuuiktud8wm2woi02q1jti" xml:space="preserve">
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>6l7156cylzuuiktud8wm2woi02q1jti</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سائنسي قانون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>82920</id>
    <revision>
      <id>320003</id>
      <parentid>318655</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T13:21:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320003</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1012" sha1="8u0eke87ggxe3tsyi3xgb8wpaopubsz" xml:space="preserve">* [[گراهم جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]]
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[گي-لوساڪ جو قانون]]
* [[بوائل جو گيس جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[اوهم جو قانون]]
* [[گاس جو قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]]
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]]
* [[هڪ جو قانون]]
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[برنولي جو اصول]] 
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  

* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]


* [[هنڊ جا اصول]]
* [[هيس جو قانون]]
* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]

 
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 


* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  
* [[فيثا غورث ٿيورم]]

[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>8u0eke87ggxe3tsyi3xgb8wpaopubsz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320004</id>
      <parentid>320003</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T14:57:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320004</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1002" sha1="6agvd52pwoybbpybpj487t5lfeojuuc" xml:space="preserve">* [[گراهم جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]]
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[گي-لوساڪ جو قانون]]
* [[بوائل جو گيس جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[اوهم جو قانون]]
* [[گاس جو قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]]
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]]
* [[فيثا غورث ٿيورم]]
* [[هڪ جو قانون]]
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[برنولي جو اصول]]
* [[هنڊ جا اصول]]
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]
* [[هيس جو قانون]]
* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  


[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>6agvd52pwoybbpybpj487t5lfeojuuc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320005</id>
      <parentid>320004</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T14:58:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320005</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1049" sha1="9obbri9vycgzv2perf7eqswfp6kza78" xml:space="preserve">* [[گراهم جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]]
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[گي-لوساڪ جو قانون]]
* [[بوائل جو گيس جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[اوهم جو قانون]]
* [[گاس جو قانون]] 
* [[ايمپيئر جو گردشي قانون]]
* [[ڪِرچوف جو برقي سرڪٽ جو قانون]]
* [[فيثا غورث ٿيورم]]
* [[هڪ جو قانون]]
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[نيوٽن جا حرڪت جا قانون]]
* [[برنولي جو اصول]]
* [[هنڊ جا اصول]]
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[هيزنبرگ جو غير يقيني جو اصول]]
* [[هيس جو قانون]]
* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  


[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>9obbri9vycgzv2perf7eqswfp6kza78</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320006</id>
      <parentid>320005</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:05:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320006</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="920" sha1="199ir7nxuvw6sz1uzcbkya5bc5ztbou" xml:space="preserve">* [[گراهم جو قانون]]
* [[چارلس جو قانون]]
* [[ايووگاڊرو جو قانون]]
* [[راولٽ جو قانون]]
* [[گي-لوساڪ جو قانون]]
* [[بوائل جو گيس جو قانون]] 
* [[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون]] 
* [[اوهم جو قانون]]
* [[گاس جو قانون]] 
* [[ايمپيئر جو قانون]]
* [[فيثا غورث ٿيورم]]
* [[هڪ جو قانون]]
* [[آرشيميڊس جو اصول]] 
* [[نيوٽن جا حرڪت جا قانون]]
* [[هنڊ جا اصول]]
* [[نسبت جو نظريو]]
* [[اسٽيفن-بولٽزمان قانون]]  
* [[هيس جو قانون]]
* [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]
* [[اسنيل جو روشني جو قانون]] 
* [[مينڊل جا وراثت جا قانون]]  


[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:تحقيق]]
[[زمرو:طبعي مقدارون]]</text>
      <sha1>199ir7nxuvw6sz1uzcbkya5bc5ztbou</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اوهم جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82927</id>
    <revision>
      <id>320007</id>
      <parentid>319647</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:22:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* External links */</comment>
      <origin>320007</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7382" sha1="gvlaz9yf9b1dzxm1m0erquib5fz7yr2" xml:space="preserve">{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px| V، I ۽ R اوهم جي قانون جا پيرا ميٽر آهن.]]
'''اوهم جو قانون''' (Ohm's Law) ٻڌائي ٿو ته ,ڪنهن ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن جي وچ ۾ برقي ڪرنٽ، ڪنڊڪٽر جي ٻن نقطن تي لاڳو ٿيل وولٽيج جي سڌو متناسب (&lt;small&gt;directly&lt;/small&gt; &lt;small&gt;Proportional&lt;/small&gt;) هوندو آهي. 

تناسب جي مستقل جي طور تي، مزاحمت (R) کي متعارف ڪرائڻ سان، اسان هن تعلق کي بيان ڪرڻ لاءِ استعمال ٿيندڙ ٽن رياضياتي مساواتن تي پهچون ٿا:&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

جتي &quot;I&quot; ڪنڊڪٽر ذريعي ڪرنٽ آهي، &quot;V&quot; ڪنڊڪٽر جي پار ماپيل وولٽيج آهي ۽ &quot;R&quot; ڪنڊڪٽر جي مزاحمت آهي. وڌيڪ خاص طور تي، اوهم جو قانون ٻڌائي ٿو ته هن تعلق ۾ R مستقل آهي، ڪرنٽ کان آزاد. جيڪڏهن مزاحمت مستقل نه آهي، ته پوئين مساوات کي اوهم جو قانون نه ٿو چئي سگهجي، پر ان کي اڃا تائين جامد/ڊي سي مزاحمت جي تعريف طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. اوهم جو قانون هڪ تجرباتي تعلق آهي جيڪو ڪرنٽ جي شدت جي ڪيترن ئي حڪمن تي برقي طور تي چالڪ مواد جي وڏي اڪثريت جي چالکائي کي صحيح طور تي بيان ڪري ٿو. تنهن هوندي به ڪجهه مواد اوهم جي قانون جي تابعداري نٿا ڪن؛ انهن کي غير اوهمڪ سڏيو ويندو آهي. 

قانون جو نالو جرمن فزڪسسٽ جارج اوهم جي نالي تي رکيو ويو هو، جنهن 1827 ۾ شايع ٿيل هڪ مقالي ۾، مختلف ڊيگهه جي تارن تي مشتمل سادي برقي سرڪٽ ذريعي لاڳو ٿيل وولٽيج ۽ ڪرنٽ جي ماپن کي بيان ڪيو. اوهم پنهنجي تجرباتي نتيجن کي مٿي ڏنل جديد شڪل کان ٿورو وڌيڪ پيچيده مساوات ذريعي بيان ڪيو. 

فزڪس ۾، اصطلاح &quot;اوهم جو قانون&quot; قانون جي مختلف عام ڪرڻ لاءِ پڻ استعمال ڪيو ويندو آهي؛ مثال طور، برقي مقناطيسي ۽ مادي سائنس ۾ استعمال ٿيندڙ قانون جي ویکٹر فارم:

==تفصيل==
{{Short description|Law of electrical current and voltage}}
{{about|the law related to electricity||Ohm's acoustic law}}
{{pp-vandalism|small=yes}}
[[File:OhmsLaw.svg|right|thumb|150px|''V'', ''I'', and ''R'', the parameters of Ohm's law]]
{{Electromagnetism|Network}}

'''Ohm's law''' states that the [[electric current]] through a [[Electrical conductor|conductor]] between two [[Node (circuits)|points]] is directly [[Proportionality (mathematics)|proportional]] to the [[voltage]] across the two points. Introducing the constant of proportionality, the [[Electrical resistance|resistance]],&lt;ref&gt;{{cite book
 | title = Automotive Ignition Systems
 | last1=Consoliver| first1=Earl L. |last2=Mitchell|first2=Grover I.
 | name-list-style=amp | publisher = McGraw-Hill
 | year = 1920
 | page = [https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog/page/n17 4]
 | url = https://archive.org/details/automotiveignit03divigoog
 }}&lt;/ref&gt; one arrives at the three mathematical equations used to describe this relationship:&lt;ref name=Millikan&gt;{{cite book
 | title = Elements of Electricity
 | first1 = Robert A.|last1=Millikan|first2=E. S.|last2=Bishop
 | publisher = American Technical Society
 | year = 1917
 | page = [https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog/page/n67 54]
 | url = https://archive.org/details/elementselectri00bishgoog
 }}&lt;/ref&gt;

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;V = IR \quad \text{or}\quad
I = \frac{V}{R} \quad \text{or}\quad R = \frac{V}{I}&lt;/math&gt;

where {{math|''I''}} is the current through the conductor, ''V'' is the voltage measured across the conductor and ''R'' is the [[electrical resistance|resistance]] of the conductor. More specifically, Ohm's law states that the ''R'' in this relation is constant, independent of the current.&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Electrical Papers
 | volume = 1
 | first = Oliver|last=Heaviside
 | publisher = Macmillan and Co
 | year = 1894
 | page = 283
 | url = https://books.google.com/books?id=lKV-AAAAMAAJ&amp;q=ohm's%20law%20constant%20ratio&amp;pg=PA284
 | isbn = 978-0-8218-2840-3
 }}&lt;/ref&gt; If the resistance is not constant, the previous equation cannot be called ''Ohm's law'', but it can still be used as a definition of [[Electrical resistance and conductance#Static and differential resistance|static/DC resistance]].&lt;ref&gt;
{{cite book
 | title = Sears and Zemansky's University Physics: With Modern Physics
 | volume = 2
 | edition = 12
 | first1 = Hugh
 | last1 = Young
 | first2 = Roger
 | last2 = Freedman
 | publisher = Pearson
 | year = 2008
 | page = 853
 | isbn = 978-0-321-50121-9
 }}&lt;/ref&gt; Ohm's law is an [[empirical law|empirical relation]] which accurately describes the conductivity of the vast majority of [[electrical conductor|electrically conductive materials]] over many orders of magnitude of current. However some materials do not obey Ohm's law; these are called [[Non-ohmic resistance|non-ohmic]].

The law was named after the German physicist [[Georg Ohm]], who, in a treatise published in 1827, described measurements of applied voltage and current through simple electrical circuits containing various lengths of wire. Ohm explained his experimental results by a slightly more complex equation than the modern form above (see ''{{section link||History}}'' below).

In physics, the term ''Ohm's law'' is also used to refer to various generalizations of the law; for example the [[Vector (mathematics and physics)|vector]] form of the law used in [[electromagnetics]] and material science:

&lt;math display=&quot;block&quot;&gt;\mathbf{J} = \sigma \mathbf{E},&lt;/math&gt;

where '''J''' is the [[current density]] at a given location in a resistive material, '''E''' is the electric field at that location, and ''σ'' ([[sigma]]) is a material-dependent parameter called the [[electrical conductivity|conductivity]], defined as the [[Inverse function|inverse]] of [[Electrical resistivity and conductivity|resistivity]] ''ρ'' ([[rho]]). This reformulation of Ohm's law is due to [[Gustav Kirchhoff]].&lt;ref&gt;{{cite book|isbn=9780198505945|page=70|title=Electrodynamics from Ampère to Einstein |last1=Darrigol |first1=Olivier |date=8 June 2000 |publisher=Clarendon Press }}.&lt;/ref&gt;

==External links==
* [https://web.archive.org/web/20240207163915/https://ohmslawcalculator.com/ohms-law-calculator Ohms Law Calculator]

{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Ohm's law}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:برق سڪونيات]]
[[زمرو:سائنسي قانون]]
[[Category:Electronic engineering]]
[[Category:Circuit theorems]]
[[Category:Empirical laws]]
[[Category:Eponymous laws of physics]]
[[Category:Electrical resistance and conductance]]
[[Category:Voltage]]
[[Category:Georg Ohm|Law]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>gvlaz9yf9b1dzxm1m0erquib5fz7yr2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:مادي جي حالتون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83081</id>
    <revision>
      <id>320079</id>
      <parentid>319877</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:49:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320079</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112" sha1="cumh7zltnddpadq7k7eefp947qux8v4" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:غير نامياتي ڪيميا]]
[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>cumh7zltnddpadq7k7eefp947qux8v4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايووگاڊرو مستقل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83087</id>
    <revision>
      <id>320002</id>
      <parentid>319974</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T12:17:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320002</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22950" sha1="k0zztf2bu0ljlt37prnadkb6pp7ncf5" xml:space="preserve">{{Short description|Fundamental metric system constant defined as the number of particles per mole}}
{{good article}}
{{Infobox
| above   = ايووگاڊرو مستقل&lt;br&gt;Avogadro constant
| image   = [[File:Amadeo Avogadro.png|150px|upright=1]]
| caption = [[اميڊيو ايووگاڊرو]], جن جي نالي تي مستقل جو نالو رکيو ويو آهي.
|label1= عام علامتون  
|data1 = N&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;, L
| label2  = [[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|SI اڪائي]]
| data2   = mol{{sup|−1}}
| header3 = صحيح قدر
| label4  = باهمي تناسب مول
| data4   = 10&lt;sup&gt;23&lt;/sup&gt; × 6.02214076
}}
'''ايووگاڊرو مستقل''' (Avogadro's Constant)، عام طور تي N&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; يا L جي طور تي ظاهر ڪيو ويندو آهي، اڪائين جي نظام جو وضاحت ڪندڙ هڪ مستقل آهي، هن مستقل جي قدر (10&lt;sup&gt;23&lt;/sup&gt;  ×  6.0221407) mol{{sup|−1}} آهي، جڏهن مول سان باهمي تناسب ۾ ظاهر ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;SI20192&quot;&gt;{{cite book|url=https://www.nist.gov/si-redefinition/meet-constants|title=The International System of Units (SI)|last1=Newell|first1=David B.|last2=Tiesinga|first2=Eite|publisher=National Institute of Standards and Technology|year=2019|series=NIST Special Publication 330|location=Gaithersburg, Maryland|doi=10.6028/nist.sp.330-2019|doi-access=free|s2cid=242934226}}&lt;/ref&gt; اهو ڪنهن به شي جي نموني ۾ مول جي تعداد مطابق مادي ۾ موجود ذرڙن جي انگ جو تناسب بيان ڪري ٿو، جتي ذرڙا ڪهڙا به نامزد بنيادي وجود، جهڙوڪ ماليڪيول، ايٽم، آئن، آئن جا جوڙا، وغيره ٿي سگهن ٿا. جڏهن مول جي لحاظ کان ظاهر ڪيو ويندو آهي ته هن مستقل جي عددي قدر کي '''ايووگاڊرو''' '''نمبر''' طور سڃاتو وڃي ٿو، عام طور تي N&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; جي طور تي ظاهر ڪيو ويندو آهي. ايووگاڊرو نمبر هڪ پورو انگ آهي جيڪو ڪنهن به مادي جي هڪ مول ۾ ذرڙن جي تعداد جي برابر آهي (مول جي تعريف سان)، تاريخي طور تي اڪائين جي نظام جي 2019ع جي نظرثاني کان اڳ 12 گرام ڪاربن-12 (&lt;sub&gt;12&lt;/sub&gt;C) ۾ ايٽمن جي تعداد جي تجرباتي تعين مان نڪتل آهي، يعني گرام-کان-ڊالٽن جي ماس جي اڪائي جو تناسب، g/Da. مستقل ۽ نمبر، ٻنهي جو نالو اطالوي طبيعيات دان ۽ ڪيميادان، [[ايووگاڊرو جو قانون|اميڊيو ايووگاڊرو]] جي نالي تي رکيو ويو آهي.

ايووگاڊرو مستقل کي هڪ تناسبي عنصر طور استعمال ڪيو ويندو آهي جڏهن ته مادي X جي نموني ۾ مادي n(X) جي مقدار کي بنيادي وجودن N(X) جي لاڳاپيل تعداد سان ڳنڍيو ويندو آهي:{{math|''N''(X)}}:
: &lt;math&gt;n(\mathrm{X}) = \frac{N(\mathrm{X})}{N_{\mathrm{A}}}&lt;/math&gt;

ايووگاڊرو مستقل N&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; اهو عنصر پڻ آهي جيڪو مادي جي هڪ ذرڙي جي سراسري ماس m(X) کي ان جي مولر ماس M(X) ۾ تبديل ڪري ٿو. يعني، M(X) = m(X) ⋅ NA. هن مساوات کي 12C تي لاڳو ڪرڻ سان بلڪل 12 Da جي ايٽمي ماس ۽ 12 g/mol جي مولر ماس سان ايووگاڊرو ڪانسٽنٽ لاءِ هيٺ ڏنل تعلق پيدا ٿئي ٿو (ٻيهر ترتيب ڏيڻ کان پوءِ): NA = (g/Da) mol−1، جيڪو ايووگاڊرو نمبر N0 = g/Da ٺاهيندو آهي. تاريخي طور تي، اهو بلڪل صحيح هو، پر SI جي 2019 جي نظرثاني کان وٺي، تعلق هاڻي صرف تقريبن آهي، جيتوڻيڪ برابري اڃا تائين اعلي درستگي سان فرض ڪري سگهجي ٿي.
 [[Image:Mole carbon-12 diagram.svg|thumb|400px|ڪاربان-12 جي 12 گرام تي ٻڌل هڪ مول جي تقريبن تعريف]]
 
مستقل NA هڪ مادي جي مولر حجم (في مول حجم) کي پڻ ڳنڍيندو آهي سراسري مقدار جيڪو ان جي ذرڙن مان هڪ جي نالي سان قبضو ڪيو ويو آهي، جڏهن ٻئي حجم جي ساڳين يونٽن ۾ ظاهر ڪيا ويا آهن. مثال طور، جيئن ته عام حالتن ۾ پاڻي جو مولر حجم تقريباً 18 mL/mol آهي، پاڻي جي هڪ ماليڪيول پاران قبضو ڪيل حجم تقريباً 18/(6.022×1023) mL، يا تقريباً 0.030 nm3 (ڪعبي نانو ميٽر) آهي. هڪ ڪرسٽل مادي لاءِ، N0 هڪ ڪرسٽل جي مقدار کي ورجائيندڙ يونٽ سيلز جي هڪ مول جي مقدار سان، هڪ واحد سيل جي مقدار سان (ٻئي ساڳئي يونٽن ۾) سان لاڳاپيل ڪري ٿو.

هڪ ڪرسٽل مادي لاءِ، N0 هڪ ڪرسٽل جي مقدار کي هڪ مول سان ڳنڍي ٿو. ورجائيندڙ يونٽ انٽيٽي (سيلز) جي قيمت، هڪ واحد انٽيٽي (سيلز) جي مقدار سان (ٻئي ساڳئي يونٽن ۾).

==تعريف==
[[Image:Mole carbon-12 diagram.svg|thumb|400px|ڪاربان-12 جي 12 گرام تي ٻڌل هڪ مول جي تقريبن تعريف]]

ايووگاڊرو ڪانسٽنٽ تاريخي طور تي مول جي پراڻي تعريف مان نڪتل هو جيئن 12 گرام ڪاربان-12 (12C) ۾ مادي جي مقدار. هن پراڻي تعريف موجب، mol−1 (ايووگاڊرو نمبر) ۾ ايووگاڊرو ڪانسٽنٽ جي عددي قدر هڪ جسماني ڪانسٽنٽ هئي جنهن کي تجرباتي طور تي طئي ڪرڻو پوندو هو. 
 
ڪاربان-12، M(12C)، ۽ ان جي ايٽمي ماس، m(12C) جي مولر ماس سان ايووگاڊرو ڪانسٽنٽ جو تاريخي تعلق هيٺ ڏنل مساوات ۾ ظاهر ڪري سگهجي ٿو:

The Avogadro constant was historically derived from the old definition of the [[Mole (unit)|mole]] as the [[amount of substance]] in 12&amp;nbsp;[[gram|grams]] of [[carbon-12]] (&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C). By this old definition, the numerical value of the Avogadro constant in mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt; (the Avogadro number) was a physical constant that had to be determined experimentally.

The historical relationship of the Avogadro constant to the [[molar mass]] of carbon-12, {{math|''M''(&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C)}}, and its [[atomic mass]], {{math|''m''(&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C)}}, can be expressed in the following equation: &lt;math display=&quot;block&quot;&gt;N_{\text{A}} = \frac{M(^{12}\text{C})}{m(^{12}\text{C})} = \frac{12\text{ g/mol}}{12\text{ Da}} = \frac{\text{g/mol}}{\text{Da}} = (\text{g/Da})\text{ mol}^{-1}&lt;/math&gt;Thus, {{math|''N''{{sub|0}}}}, the numerical value of {{math|''N''{{sub|A}}}}, was equal to the number of [[dalton (unit)|daltons]] in a gram (g/Da), where the dalton is defined as {{sfrac|1|12}} of the mass of a &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C atom.

The redefinition of the mole in 2019, as being the amount of substance consisting of exactly {{val|6.02214076|e=23}} [[elementary entities]], means that the mass of 1 mole of a substance is now exactly the product of the Avogadro number and the average mass of one of the entities involved. The dalton, however, is still defined as {{sfrac|1|12}} of the mass of a &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C atom, which must be determined experimentally and is known only with finite [[accuracy and precision|accuracy]]. Thus, prior experiments that aimed to determine the numerical value of the Avogadro constant when expressed in reciprocal moles—i.e. the Avogadro number (now numerically fixed)—are re-interpreted as measurements of the numerical value in grams of the dalton.

By the old definition of mole, the numerical value of the mass of one mole of a substance expressed in grams (i.e., its molar mass in g/mol or kg/kmol), was precisely equal to the average mass of one particle expressed in daltons. With the new definition, this numerical equivalence is no longer exact, as it is affected by the uncertainty in the value of the gram-to-dalton (g/Da) mass-unit ratio. However, it may still be assumed for all practical purposes. For example, the average mass of one molecule of [[water]] is about 18.0153&amp;nbsp;daltons, and an amount of one mole of water has a corresponding macroscopic mass of about 18.0153&amp;nbsp;grams. Also, the Avogadro number is the approximate number of [[nucleon]]s ([[proton]]s and [[neutron]]s) in one gram of ordinary [[matter]]. 

An amount of substance consisting of just a single elementary entity might be thought of as an &quot;elementary amount&quot;, analogous to the [[elementary charge]], {{math|1=''e''}}. Letting {{math|1=''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}} denote this elementary amount, then {{Nowrap|1=1 mol = {{math|''N''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt; ''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}}}}, with the mole defined such that {{Nowrap|{{math|''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; {{=}} ''N''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;}}/mol}}, which can be rearranged as {{Nowrap|1=1 mol = {{math|''N''&lt;sub&gt;0&lt;/sub&gt;/''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;}}}}. Thus, {{math|1=''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt; = 1/''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;}}, the reciprocal of the Avogadro constant. The fundamental definition of the Avogadro constant itself is therefore one per elementary amount ({{math|1=''N''{{sub|A}} = 1/''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}}), independent of any macroscopic base unit chosen for the physical quantity. (Since there is an aggregate of an Avogadro number of elementary entities in one mole, the Avogadro constant can also be ''expressed'' (in terms of the mole) as an Avogadro number per mole—but this is ''not'' its &quot;definition&quot;.) The Avogadro constant, a well-defined quantity value (with dimension '''1'''/'''N'''), independent of the mole, is therefore a ''bona fide'' defining constant for the 2019 redefinition of the mole. 

Introducing {{math|1=''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}} in place of {{math|1=1/''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;}}, means that {{math|1=''n''(X) = ''N''(X)&lt;sub&gt; &lt;/sub&gt;''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}}—amount of substance is an aggregate of {{math|1=''N''(X)}} elementary entities—which is easier to comprehend than {{math|1=''N''(X)}} &quot;reciprocal Avogadro constants&quot;. Also the molar mass is then {{math|1=''M''(X) = ''m''(X)/''n''&lt;sub&gt;a&lt;/sub&gt;}}—the entity mass per entity, which is self-evident. 

In older literature, the Avogadro number was also denoted {{mvar|N}}, although that conflicts with the symbol for [[number of particles]] in [[statistical mechanics]].

==تاريخ==
===تصور جي ابتداء===
[[File:Jean Perrin 1926.jpg|right|thumb|جين پيرن، سال 1926ع ۾]]
ايووگاڊرو مستقل جو نالو اطالوي سائنسدان، اميڊيو ايووگاڊرو (1776-1856)، جي نالي تي رکيو ويو، جيڪو سال 1811ع ۾ پهرين ڀيرو تجويز ڪيو ته،
 &quot;هڪ گئس (ڪنهن نوعيت جي گئس) جو حجم (هڪ ڏنل دٻاء ۽ گرميء پد تي)، هن ۾ موجود ايٽمن يا ماليڪيولن جي تعداد سان سڌو تناسب رکي ٿو، گئس جي نوعيت ڪهڙي به هو.&quot;

ايووگاڊرو جو مفروضو سندس وفات کان چار سال پوءِ مشهور ٿيو، جڏهن اسٽينسلائو ڪينيزارو 1860ع ۾ ڪارلسروهي ڪانگريس ۾ ايووگاڊرو جي ڪم جي وڪالت ڪئي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=https://www.sciencehistory.org/historical-profile/stanislao-cannizzaro|title=Stanislao Cannizzaro {{!}} Science History Institute|date=June 2016|website=Science History Institute|access-date=June 2, 2022}}&lt;/ref&gt;

ايووگاڊرو نمبر 1909ع ۾، فزڪس دان جين پيرين پاران ٺاهيو ويو، جنهن ان کي بلڪل 32 گرام آڪسيجن گئس ۾ ماليڪيولن جي تعداد جي طور تي بيان ڪيو. 

هن تعريف جو مقصد هڪ مادي جي هڪ مول جي ماس کي گرام ۾ ڪرڻ هو. عددي طور تي هائيڊروجن ايٽم جي ماس جي نسبت هڪ ماليڪيول جي ماس جي برابر هجي. جيڪو ايٽمي ماس جي قدرتي يونٽ هو، ۽ آڪسيجن جي ايٽمي ماس جي 1/16 جي برابر سمجهيو ويو (مخصوص تناسب جي قانون موجب).

===پهريون ماپ===
[[File:Johann Josef Loschmidt portrait plaque.jpg|right|thumb|جوزف لوشمٽ]]

The value of Avogadro's number (not yet known by that name) was first obtained indirectly by [[Johann Josef Loschmidt|Josef Loschmidt]] in 1865, by estimating the number of particles in a given volume of gas. This value, the [[number density]] {{math|''n''{{sub|0}}}} of particles in an [[ideal gas]], is now called the [[Loschmidt constant]] in his honor, and is related to the Avogadro constant, {{math|''N''{{sub|A}}}}, by
: &lt;math&gt;n_0 = \frac{p_0N_{\rm A}}{R\,T_0},&lt;/math&gt;
where {{math|''p''{{sub|0}}}} is the [[pressure]], {{math|''R''}} is the [[gas constant]], and {{math|''T''{{sub|0}}}} is the [[absolute temperature]]. Because of this work, the symbol {{math|''L''}} is sometimes used for the Avogadro constant, and, in [[German language|German]] literature, that name may be used for both constants, distinguished only by the [[units of measurement]]. (However, {{math|''N''{{sub|A}}}} should not be confused with the entirely different [[Loschmidt constant]] in English-language literature.)

Perrin himself determined the Avogadro number, which he called &quot;Avogadro's constant&quot; (constante d'Avogadro), by several different experimental methods. He was awarded the 1926 [[Nobel Prize in Physics]], largely for this work.

The electric charge per [[Mole (unit)|mole]] of electrons is a constant called the [[Faraday constant]] and has been known since 1834, when [[Michael Faraday]] published [[Faraday's laws of electrolysis|his works on electrolysis]]. In 1910, [[Robert Millikan]] with the help of [[Harvey Fletcher]] obtained the first measurement of the [[elementary charge|charge on an electron]]. Dividing the charge on a mole of electrons by the charge on a single electron provided a more accurate estimate of the Avogadro number.

===SI نظام جي 1971ع واري تعريف===
In 1971, in its 14th conference, the [[International Bureau of Weights and Measures]] (BIPM) decided to regard the [[amount of substance]] as an independent [[dimensional analysis|dimension of measurement]], with the mole as its [[SI unit|base unit]] in the [[International System of Units]] (SI). Specifically, the mole was defined as the amount of a substance that contains as many elementary entities as there are atoms in {{nowrap|12 grams}} ({{nowrap|0.012 [[kilogram]]s}}) of [[carbon-12]] (&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C). Thus, in particular, an amount of one mole of carbon 12 had a corresponding mass that was ''exactly'' {{nowrap|12 grams}} of that element.  

By this definition, one mole of any substance contained exactly as many elementary entities as one mole of any other substance. However, this number {{math|''N''{{sub|0}}}} was a physical constant that had to be experimentally determined since it depended on the mass (in grams) of one atom of &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C, and therefore, it was known only to a limited number of decimal digits. The common rule of thumb that &quot;one gram of matter contains {{math|''N''{{sub|0}}}} nucleons&quot; was exact for carbon-12, but slightly inexact for other elements and isotopes.

In the same conference, the BIPM also named {{math|''N''{{sub|A}}}} (the factor that related the amount of a substance to the corresponding number of particles) the &quot;Avogadro ''constant''&quot;. However, the term &quot;Avogadro number&quot; continued to be used, especially in introductory works. As a consequence of this definition, {{math|''N''{{sub|A}}}} was not a pure number, but had the [[quantity dimension]] of reciprocal of amount of substance ('''N'''&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;).

===2019ع ۾ SI نظام پاران ٻيهر تعريف===
{{main|2019 revision of the SI}}
In its 26th Conference, the BIPM adopted a different approach: effective 20 May 2019, it defined the Avogadro constant {{math|''N''{{sub|A}}}} as the exact value {{val|6.02214076|e=23|u=mol-1}}, thus redefining the mole as exactly {{val|6.02214076|e=23}} constituent particles of the substance under consideration. One consequence of this change is that the mass of a mole of &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C atoms is no longer exactly 0.012&amp;nbsp;kg. On the other hand, the dalton, Da ({{aka}} unified atomic mass unit, u), remains unchanged as {{sfrac|1|12}} of the mass of &lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C. Thus, the [[molar mass constant]] remains very close to but no longer exactly equal to 1&amp;nbsp;g/mol, although the difference ({{val|4.5|e=-10}} in relative terms, as of March 2019) is insignificant for all practical purposes.

==ٻين مستقلن سان تعلق==
ايوگاڊرو مستقل ( {{math|''N''{{sub|A}}}})ٻين طبيعي مستقلن ۽ خاصيتن سان لاڳاپيل آهي. 
* اهو مولر گيس مستقل (R) ۽ بولٽزمان مستقل ({{math|''k''{{sub|B}}}})  کي ڳنڍي ٿو، جيڪو SI ۾ بلڪل 1.380649×10−23 جولز في ڪيلون طور بيان ڪيو ويو آهي:
* R= kB NA = 8.314462618.. J⋅mol−1⋅K−1 
* اهو فيراڊي مستقل F ۽ ابتدائي چارج e کي ڳنڍي ٿو، جيڪو SI ۾ بلڪل بيان ڪيو ويو آهي: اهو فيراڊي مستقل F ۽ ابتدائي چارج e سان لاڳاپيل آهي، جيڪو SI ۾ بلڪل 1.602176634×10−19 ڪولمبس طور بيان ڪيو ويو آهي: 
* 1.602176634×10&lt;sup&gt;−19&lt;/sup&gt; coulombs
* ''F'' = ''e N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 9.648533212...×10&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; C⋅mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;
* {{math|1=''F'' = ''e N''{{sub|A}} =}}
* F = e NA = 9.648533212...×104 C⋅mol−1
* 1.602176634×10&lt;sup&gt;−19&lt;/sup&gt; coulombs:
* ''F'' = ''e N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 9.648533212...×10&lt;sup&gt;4&lt;/sup&gt; C⋅mol
* اهو مولر ماس مستقل (''M''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;    ۽ ايٽمي ماس مستقل  (''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt;) کي ڳنڍي ٿو: هن وقت
* 1.66053906892(52)×10&lt;sup&gt;−27&lt;/sup&gt; kg:
*: ''M''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; = ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 1.00000000105(31)×10&lt;sup&gt;−3&lt;/sup&gt; kg⋅mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;&lt;br /&gt;

* {{math|''N''{{sub|A}}}} 
* {{math|''k''{{sub|B}}}}
* {{math|1=''R'' = ''k''{{sub|B}} ''N''{{sub|A}} =}}
* 1.380649×10&lt;sup&gt;−23&lt;/sup&gt; J/K:
* ''R'' = ''k''&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt; 
* ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 8.314462618... J⋅mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;⋅K&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;
* {{math|''M''{{sub|u}}}}
* {{math|''m''{{sub|u}}}}
* {{math|1=''M''{{sub|u}} = ''m''{{sub|u}} ''N''{{sub|A}} =}}
* 1.66053906892(52)×10&lt;sup&gt;−27&lt;/sup&gt; kg:
* ''m''&lt;sub&gt;u&lt;/sub&gt; ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 1.00000000105(31)×10&lt;sup&gt;−3&lt;/sup&gt; &lt;sup&gt;k&lt;/sup&gt;    kg⋅mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;


Avogadro constant ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; is related to other physical constants and properties.

* It relates the molar gas constant ''R'' and the Boltzmann constant ''k''&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt;, which in the SI is defined to be exactly 1.380649×10&lt;sup&gt;−23&lt;/sup&gt; J/K:
*: ''R'' = ''k''&lt;sub&gt;B&lt;/sub&gt; ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt; = 8.314462618... J⋅mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;⋅K&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;
* It relates the Faraday constant ''F'' and the elementary charge ''e'', which in the SI is defined as exactly 
* It relates the molar mass constant
*

The Avogadro constant {{math|''N''{{sub|A}}}} is related to other physical constants and properties.
* It relates the [[molar gas constant]] {{mvar|R}} and the [[Boltzmann constant]] {{math|''k''{{sub|B}}}}, which in the SI is defined to be exactly :
*: {{math|1=''R'' = ''k''{{sub|B}} ''N''{{sub|A}} =}}&amp;nbsp;
* It relates the [[Faraday constant]]  and the [[elementary charge]] , which in the SI is defined as exactly :
*: {{math|1=''F'' = ''e N''{{sub|A}} =}}&amp;nbsp;
* It relates the [[molar mass constant]] {{math|''M''{{sub|u}}}} and the [[atomic mass constant]] {{math|''m''{{sub|u}}}} currently 
*: {{math|1=''M''{{sub|u}} = ''m''{{sub|u}} ''N''{{sub|A}} =}}&amp;nbsp;

== تفصيل ==
Avogadro constant {{math|''N''{{sub|A}}}} is also the factor that converts the average [[mass]] {{math|''m''(X)}} of one particle of a substance to its [[molar mass]] {{math|''M''(X)}}. That is, {{math|1=''M''(X) = ''m''(X) ⋅ ''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;}}. Applying this equation to [[Carbon-12|&lt;sup&gt;12&lt;/sup&gt;C]] with an atomic mass of exactly 12&amp;nbsp;Da and a molar mass of 12&amp;nbsp;g/mol yields (after rearrangement) the following relation for the Avogadro constant: {{math|1=''N''&lt;sub&gt;A&lt;/sub&gt;}}&amp;nbsp;=&amp;nbsp;(g/Da)&amp;nbsp;mol&lt;sup&gt;−1&lt;/sup&gt;, making the Avogadro number {{math|''N''{{sub|0}}}}&amp;nbsp;=&amp;nbsp;g/Da. Historically, this was precisely true, but since the 2019 revision of the SI, the relation is now merely approximate, although equality may still be assumed with high accuracy.

The constant {{math|''N''{{sub|A}}}} also relates the [[molar volume]] (the volume per mole) of a substance to the average volume nominally occupied by one of its particles, when both are expressed in the same units of volume. For example, since the molar volume of water in ordinary conditions is about {{nowrap|18 [[millilitre|mL]]/mol}}, the volume occupied by one molecule of water is about {{nowrap|18/(6.022{{e|23}}) mL}}, or about {{val|0.030|u=nm3}} (cubic [[nanometre]]s). For a [[crystal]]line substance, {{math|''N''{{sub|0}}}} relates the volume of a crystal with one mole worth of repeating [[crystal structure|unit cells]], to the volume of a single cell (both in the same units).

==پڻ ڏسو==
* [[مول|مول (اڪائي)]]
* [[معياري ايٽمي مايو]]
* [[مولر حجم]]
* [[ماليڪيولي مايو]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* [https://goldbook.iupac.org/terms/view/A00543 1996 definition of the Avogadro constant] from the [[IUPAC]] ''[[Compendium of Chemical Terminology]]'' (&quot;''Gold Book''&quot;)
* [https://web.archive.org/web/20140428004944/http://iweb.tntech.edu/tfurtsch/scihist//avogadro.htm Some Notes on Avogadro's Number, {{val|6.022|e=23}}] ''(historical notes)''
* [https://www.americanscientist.org/article/an-exact-value-for-avogadros-number An Exact Value for Avogadro's Number] – ''[[American Scientist]]''
* [https://web.archive.org/web/20110717124427/http://www.inrim.it/Nah/Web_Nah/home.htm Avogadro and molar Planck constants for the redefinition of the kilogram]
* {{cite journal |doi=10.1002/1522-2675(20010613)84:6&lt;1314::AID-HLCA1314&gt;3.0.CO;2-Q|title=Avogadro and His Constant|year=2001|last1=Murrell|first1=John N.|journal=Helvetica Chimica Acta|volume=84|issue=6|pages=1314–1327}}
* Scanned version of &quot;Two hypothesis of Avogadro&quot;, 1811 Avogadro's article, on ''[https://translate.google.com/translate?&amp;us=auto&amp;tl=en&amp;u=https%3A%2F%2Fwww.bibnum.education.fr%2Fchimie%2Ftheorie-chimique%2Fles-deux-hypotheses-d-avogadro-en-1811 BibNum]''
{{Authority control}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:ڪيميائي مقدارون]]
[[زمرو:ڪيميائي اصطلاحون]]
[[Category:Amount of substance]]
[[Category:Fundamental constants]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>k0zztf2bu0ljlt37prnadkb6pp7ncf5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪيميائي بانڊنگ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83092</id>
    <revision>
      <id>320011</id>
      <timestamp>2025-06-19T15:32:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]]</comment>
      <origin>320011</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320012</id>
      <parentid>320011</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T15:35:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320012</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="t64o3l0jizzvewja0yrfcynl6jd4t4a" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميائي عمل]]
[[زمرو:ڪيميائي خاصيتون]]</text>
      <sha1>t64o3l0jizzvewja0yrfcynl6jd4t4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڊالٽن جو جزوي دٻاء جو قانون</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83093</id>
    <revision>
      <id>320016</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:19:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1286932780|Dalton's law]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>320016</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1226" sha1="853xi7qopai82sr1rfaivcx4w759pvo" xml:space="preserve">[[File:Dalton's_law_of_partial_pressures.svg|thumb|ڊالٽن جي قانون جي وضاحت ڪندي، فضا ۾ موجود گيسن جي دٻاء جو تقابل (comparison).]]
'''ڊالٽن جو قانون''' (Dalton's Law)، جنهن '''کي ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون''' پڻ سڏيو ويندو آهي، ٻڌائي ٿو ته غير رد عمل ڪندڙ گيسن جي ميلاپ ۾، ڪل [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] انفرادي گيسن جي جزوي دٻاءُ جي مجموعي جي برابر هوندو آهي. &lt;ref name=&quot;Silberberg&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143|title=Chemistry: the molecular nature of matter and change|last=Silberberg|first=Martin S.|date=2009|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780073048598|edition=5th|location=Boston|page=[https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143/page/n234 206]|ref=1|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; هن اصول جو مشاهدو سال 1801ع ۾ [[جان ڊالٽن]] پنهنجي تجربن دوران ڪيو ۽ سال 1802ع ۾ شايع ڪرايو.  ڊالٽن جو قانون، گئس جي ٻين قانون وانگر مثالي گئسن سان لاڳاپيل آهي.</text>
      <sha1>853xi7qopai82sr1rfaivcx4w759pvo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320018</id>
      <parentid>320016</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:22:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320018</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1353" sha1="cr4m2rwu3i82n65kbys3f3f66rczaqq" xml:space="preserve">[[File:Dalton's_law_of_partial_pressures.svg|thumb|ڊالٽن جي قانون جي وضاحت ڪندي، فضا ۾ موجود گيسن جي دٻاء جو تقابل (comparison).]]
'''ڊالٽن جو قانون''' (Dalton's Law)، جنهن '''کي ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون''' پڻ سڏيو ويندو آهي، ٻڌائي ٿو ته غير رد عمل ڪندڙ گيسن جي ميلاپ ۾، ڪل [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] انفرادي گيسن جي جزوي دٻاءُ جي مجموعي جي برابر هوندو آهي. &lt;ref name=&quot;Silberberg&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143|title=Chemistry: the molecular nature of matter and change|last=Silberberg|first=Martin S.|date=2009|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780073048598|edition=5th|location=Boston|page=[https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143/page/n234 206]|ref=1|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; هن اصول جو مشاهدو سال 1801ع ۾ [[جان ڊالٽن]] پنهنجي تجربن دوران ڪيو ۽ سال 1802ع ۾ شايع ڪرايو. ڊالٽن جو قانون، گئس جي ٻين قانون وانگر مثالي گئسن سان لاڳاپيل آهي.
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>cr4m2rwu3i82n65kbys3f3f66rczaqq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320019</id>
      <parentid>320018</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:24:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>320019</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1488" sha1="7w09ogcdkfcyxwa9uor0ktqfaszbi1b" xml:space="preserve">[[File:Dalton's_law_of_partial_pressures.svg|thumb|ڊالٽن جي قانون جي وضاحت ڪندي، فضا ۾ موجود گيسن جي دٻاء جو تقابل (comparison).]]
'''ڊالٽن جو قانون''' (Dalton's Law)، جنهن '''کي ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون''' پڻ سڏيو ويندو آهي، ٻڌائي ٿو ته غير رد عمل ڪندڙ گيسن جي ميلاپ ۾، ڪل [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] انفرادي گيسن جي جزوي دٻاءُ جي مجموعي جي برابر هوندو آهي. &lt;ref name=&quot;Silberberg&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143|title=Chemistry: the molecular nature of matter and change|last=Silberberg|first=Martin S.|date=2009|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780073048598|edition=5th|location=Boston|page=[https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143/page/n234 206]|ref=1|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; هن اصول جو مشاهدو سال 1801ع ۾ [[جان ڊالٽن]] پنهنجي تجربن دوران ڪيو ۽ سال 1802ع ۾ شايع ڪرايو. ڊالٽن جو قانون، گئس جي ٻين قانون وانگر مثالي گئسن سان لاڳاپيل آهي.
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Distillation}}
{{authority control}}

[[Category:Gas laws]]
[[Category:Physical chemistry]]
[[Category:Engineering thermodynamics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>7w09ogcdkfcyxwa9uor0ktqfaszbi1b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320020</id>
      <parentid>320019</parentid>
      <timestamp>2025-06-19T18:25:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320020</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1472" sha1="3fwcpgws876k4vap13wgdu9q9akh8fg" xml:space="preserve">[[File:Dalton's_law_of_partial_pressures.svg|thumb|ڊالٽن جي قانون جي وضاحت ڪندي، فضا ۾ موجود گيسن جي دٻاء جو تقابل (comparison).]]
'''ڊالٽن جو قانون''' (Dalton's Law)، جنهن '''کي ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون''' پڻ سڏيو ويندو آهي، ٻڌائي ٿو ته غير رد عمل ڪندڙ گيسن جي ميلاپ ۾، ڪل [[دٻاءُ (فزڪس)|دٻاءُ]] انفرادي گيسن جي جزوي دٻاءُ جي مجموعي جي برابر هوندو آهي. &lt;ref name=&quot;Silberberg&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143|title=Chemistry: the molecular nature of matter and change|last=Silberberg|first=Martin S.|date=2009|publisher=McGraw-Hill|isbn=9780073048598|edition=5th|location=Boston|page=[https://archive.org/details/chemistrymolecul00silb_143/page/n234 206]|ref=1|url-access=limited}}&lt;/ref&gt; هن اصول جو مشاهدو سال 1801ع ۾ [[جان ڊالٽن]] پنهنجي تجربن دوران ڪيو ۽ سال 1802ع ۾ شايع ڪرايو. ڊالٽن جو قانون، گئس جي ٻين قانون وانگر مثالي گئسن سان لاڳاپيل آهي.
==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

{{authority control}}

[[Category:Gas laws]]
[[Category:Physical chemistry]]
[[Category:Engineering thermodynamics]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>3fwcpgws876k4vap13wgdu9q9akh8fg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>برداشت</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83094</id>
    <revision>
      <id>320017</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:22:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>154.81.249.100</ip>
      </contributor>
      <comment>نئون پيج سرجيو</comment>
      <origin>320017</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="738" sha1="gvil2xm3vt7rppjntuveajeput8fnjs" xml:space="preserve">برداشت (ترجمو: سھپ) 2004ع جي هڪ هندستاني هندي ٻولي جي ويجيلنٽ ايڪشن-ٿرلر فلم آهي جيڪا وجي گيلاني پاران تيار ڪئي وئي آهي ۽ ايشور نواس پاران هدايت ڪئي وئي آهي. اها وڪرم ڀٽ جي لکيل اسڪرين پلي تي ٻڌل آهي. فلم ۾ بوبي ديول، لارا دتا، رتيش ديشمک، تارا شرما، ۽ راهول ديو شامل آهن، جڏهن ته وشواجيت پرڌان، گنيش ياديو، ناگيش ڀونسلي، شيواجي ستم، ۽ ويريندر سڪسينا اهم معاون ڪردارن ۾ آهن. فلم پوليس جي ظلم جي مسئلي تي ڌيان ڏئي ٿي.</text>
      <sha1>gvil2xm3vt7rppjntuveajeput8fnjs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:نامياتي ڪيميا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83095</id>
    <revision>
      <id>320024</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:34:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]]</comment>
      <origin>320024</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320071</id>
      <parentid>320024</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320071</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320075</id>
      <parentid>320071</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:39:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320075</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj" xml:space="preserve">
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:نامياتي مرڪب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83096</id>
    <revision>
      <id>320026</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:36:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:نامياتي ڪيميا]]</comment>
      <origin>320026</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="38" sha1="pnrtaw6kq1nc79j3q6k49nze3qwvhqd" xml:space="preserve">[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>pnrtaw6kq1nc79j3q6k49nze3qwvhqd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڪاربوهائيڊريٽ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83097</id>
    <revision>
      <id>320029</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:39:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:غذائون]] [[زمرو:نامياتي ڪيميا]]</comment>
      <origin>320029</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="l4ywgo1tlr31617eeyn7vfja30mmvbh" xml:space="preserve">[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:نامياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>l4ywgo1tlr31617eeyn7vfja30mmvbh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:غذا جا ضروري جز</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83098</id>
    <revision>
      <id>320031</id>
      <timestamp>2025-06-19T18:41:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:غذائون]]</comment>
      <origin>320031</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" sha1="bzvh46ibg7vftnh4hjsg44eux38a0cc" xml:space="preserve">[[زمرو:غذائون]]</text>
      <sha1>bzvh46ibg7vftnh4hjsg44eux38a0cc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پروٽين (غذا)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83099</id>
    <revision>
      <id>320052</id>
      <timestamp>2025-06-20T05:05:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم...</comment>
      <origin>320052</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1097" sha1="3omrc0feral4whbcwrxylcfij221pik" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي. پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو.  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو، جسم ۾ پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو، ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو، [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو، خامرن، ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي، رت، ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.</text>
      <sha1>3omrc0feral4whbcwrxylcfij221pik</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320054</id>
      <parentid>320052</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:08:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320054</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17730" sha1="tc2ajywu4vhcyl363462rkf47uule4a" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي. پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو.  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو، جسم ۾ پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو، ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو، [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو، خامرن، ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي، رت، ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

'''پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]]'''

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

'''پروٽين ۽ ڏورا'''

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا. چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

'''پروٽين ۽ ھڏ'''

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

'''پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]]'''

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.
# بند ٺاھڻ، دوڳ ٺاھڻ 
# پروٽين وار، ننھن، مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون
# ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.
# خامرا گولدار پروٽين آھن.
# آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.
# رت کي دڳو ڪن ٿو.
# مدافعت ڏئي ٿو.
# مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

'''پروٽين جا اھم ذريعا'''
#
100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين
#
100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.
#
100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين
#
100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين
#
100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين
#
100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين
#
100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين
#
100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

'''پروٽين جي کوٽ جون علامتون'''

# کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ: جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.
# مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي: مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري، درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي.
# ننھن جا مسئلا: پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.
# وار ڪرڻ يا گنجو پن: اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.
# جيري تي چرٻي چڙھڻ:جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.
# ھڏ ڪمزور ٿيڻ: پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.
# ننڊ نہ اچڻ: سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي.
# دماغ تي ڌنڌ اچڻ: دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>tc2ajywu4vhcyl363462rkf47uule4a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320065</id>
      <parentid>320054</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:29:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>320065</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17715" sha1="tdwxgw2cqwpn1zusyz3lbw0k307c1k3" xml:space="preserve">'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي. پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو.  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو، جسم ۾ پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو، ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو، [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو، خامرن، ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي، رت، ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

'''پروٽين''' (Protein) يوناني ٻولي جو لفظ آھي، جنھن جي معني آھي اول يا پھريون. پروٽين ٽرين جي بوگين وانگر ٿئي ٿو ۽ ھر بوگي کي اڪائي چئبو آھي. پروٽين اسان جي جسم جي واڌ ويجھ لاء ضروري آھي.&lt;ref&gt;علم حياتيات درسي ڪتاب ڪلاس نائون ڇپائيندڙ سنڌ ٽيڪسٽ بُڪ بورڊ ڄامشورو&lt;/ref&gt; پروٽين جسم ۾ ھر گهرڙي جو اھم مرڪب آھي.پروٽين جسم جي نشو نما ڪري ٿو ۔  جسم جا زخم ٺيڪ ڪري ٿو ۔ جسم ۾  پيدا ٿيندڙ ڪيميائي رد عملن کي منھن ڏئي ٿو ۔ ننھن ۽ وار ٺاھي ٿو ۔ [[اوڄو يا تاندورو|اوڄن]] جي مرمت ڪري ٿو ۔ خامرن ۔ ھارمونن ۽ ٻين ڪيميائي مادن کي جوڙي ٿو ۽ چمڙي ۔ رت ۔ ھڏن ۽ مشڪن جي اوسر ڪري ٿو. ھي اسان جي جسم ۾ ٻارڻ جو ڪم ڪري ٿو ۽ اسان جي جسم کي طاقت ۽ گرمي ڏيئي قوت ڏئي ٿو.

اسان جي جسم ۾ پاڻي کان پوء پروٽين جو مقدار سڀ کان وڌيڪ آھي انسان جي جسم ۾ ھڪ لک مختلف پروٽين ھوندا آھن. اسان جو جسم ۾ 18 کان 20 سيڪرو پروٽين تي مشتمل ٿئي ٿو. طبي ماھرن جي مطابق ھڪ ڪلو جسم جي وزن لاء ھڪ گرام پروٽين لاء لازم آھي جيڪڏھن 70 ڪلو وزن آھي تہ جسم لاء 70 گرام پروٽين لازم آھي.

پروٽين ماليڪيولن جو مجموعو آھي ۔ ھي بنيادي طور امينو ايسڊ مان ٺھن ٿا. امينو ايسڊ ڇا آھن؟ انساني گهرڙي ۾ پاڻي کان پوء سڀ کان اھم ماليڪيول امينو ايسڊ ٿين ٿا جيڪي پروٽين جوڙڻ ۾ مدد ڪن ٿا. پروٽين ڪاربان ۔ ھيڊروجن ۔ آڪسيجن ۔ نائٽروجن ۽ امينو ايسڊن جي ھڪ يا وڌيڪ ڪڙين جا ٺھيل ھوندا آھن. پروٽين جا ٽي نمونا ٿين ٿا.
# ريشي دار (Fibrous)
# گول (Globular)
# جهليدار (Membrane)

پروٽين جو ڪم جسم ۾ رونما ٿيندڙ تمام ڪيميائي عملن ۾ عمل انگيزي جو ڪم ڪرڻ ۔ گهرڙن کي وڌائڻ ۔ ٽوڙ ڦوڙ ڪرڻ ۽ ڊي اين اي ٺاھڻ آھي. ھي گهرڙن جي مرمت ڪري ٿو ۽ قد وڌائي ٿو. جن ٻارن کي پروٽين نٿي ملي انهن جو قد رڪجي وڃي ٿو. پروٽين جي ڪري جسم ۾ آڪسيجن جذب ٿيڻ جي رفتار باقائدي رھي ٿي.

جسم ۾ گھٽ ھئڻ بہ بيمارين جو سبب ٿئي ٿي. پروٽين جي گھٽ ھئڻ ڪري وار سنھا، جسم سنھو ۽ ڪمزور ٿي وڃي ٿو ۽ ٻارن کي پروٽين جي ڪمي ھئڻ ڪري پيٽ جي سوڄ  ٿي ويندي آھي. ھن جي غير موجودگي ۾ ڳاڙھن گهرڙن جو تعداد گهٽجي وڃي ٿو. پروٽين انساني جسم جي وڌڻ ۾ بنيادي ڪردار ادا ڪري ٿي. پروٽين جي ڪمي سان نٻل پن ۔ وار ڪرڻ ۔ جسماني ڪمزوري ۔ سوڪھڙي جو مرض ۔ جسماني ٿڪ ۽ ٽوڙ ڦوڙ مطلب پورو جسم متاثر ٿئي ٿو.

غذائي اعتبار سان ڏٺو وڃي تہ نشاستي، سڻڀ ۽ پروٽين جو شمار وڏي گروھ ۾ ڪيو وڃي ٿو ان جو سبب ھي آھي جسم کي انهن ٽنهي غذائي شين يعني وٽامن ۽ معدنيات جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي.اسان جي جسم ۾ نشاستو ۽ سڻڀ محفوظ رھي سگهي ٿو پر پروٽين جسم ۾ ذخيري جي صورت ۾ گهڻو وقت رھي نٿي سگهي ان ڪري ئي اسان جو جسم پروٽين تي گهڻو ڀاڙي ٿو. اسان روزانو غذا کائون ٿا ڇوجو اسان جي جسم کي نشاستي ۽ سڻڀ جي ڀيٽ ۾ پروٽين جي وڌيڪ ضرورت پوي ٿي. ان ڪري روزانو جي مناسبت متوازن پروٽين استعمال ڪجي. وقت جي ڦيري سان ڪڪڙ ۔ ڏھي ۔ مڇي ۔ پنير ۔ بيدا ۽ دالون استعمال ڪندو رھجي جيئن پروٽين جو پوراء ٿي سگهي. پروٽين سان انسانن ۽ جانورن جو ماس ٺھي ٿو.

چرٻي (Fat) ۽ نشاستي (Carbohydrates) سان گڏ پروٽين خورد غذا (Macronutrient) آھي جنھن جو مطلب آھي تہ جسم کي انهي جي ڳانڍاپيل وڏي مقدار جي ضرورت ھوندي آھي. وٽامن ۽ معدنيات جن جي صرف ننڍي مقدار ۾ ضرورت ھوندي آھي انهن کي خوردغذا Macronutrient چئبو آھي نشاستي ۽ چرٻي جيان جسم پاڻ ۾ پروٽين ڪٺي نٿو ڪري ان ڪري ڪم آڻڻ لاء ذخيرو نہ ھوندي آھي جڏھن تہ ان کي نئين فراھمي جي ضرورت پوندي آھي. 

جسم جا عضوا وڌائڻ ۾ پروٽين اھم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان ڪري باڊي بلڊر پروٽين کي گهڻو استعمال ڪندا آھن. جي توھان ٻل چاھيو ٿا ۔ وزن وڌائڻ چاھيو ٿا ۔ سنهاڻ ختم ڪرڻ چاھيو ٿا تہ پروٽين وڌيڪ استعمال ڪريو.

اسان جي جسم ۾ لڳ ڀڳ 20 ھزار مختلف قسمن جا پروٽين ٺھن ٿا جن کي ٺاھڻ ۾ جين ھدايتون ڏيندا رھن ٿا انهن مان تقريبن ھڪ ڀاڱي ٽي پروٽين انفرادي خلين جي جهلي جي سطح تي يا گهرڙن جي اندر مختلف جڳھن تي نصب ٿين ٿا جتي ھي مختلف اھم ڪم سرانجام ڏين ٿا مثال طور ڪجهه پروٽين گهرڙن جي جهلي ۾ اھي مالڪيولي چينل تشڪيل ڪن ٿا جيڪي گهرڙن کي غذائيت فراھم ڪن ٿا. اھڙي طرح ڪجهه پروٽين گهرڙن جي اندر ماحول کي جاچڻ لاء جاچڻي Censor طور ڪم ڪن ٿا يعني گهرڙن جي اندرين حالتن جي نظرداري ڪن ٿا نہ صرف غذا جي ھاضمي کان پوء جسم ۾ جيڪي پروٽين ٺھن ٿا اھي پروٽين گهرڙن جي اندر پھچن ٿا. تازي جديد تحقيق مطابق ھڪ خورد جيوڙو Becterium جي جهلي کان مختلف پروٽين بيڪيٽيريم جي گهرڙي جي اندر داخل ٿين ٿا. خورد جيوڙو Bacterium  جي تمام گهڻين پروٽينن مان ٻہ پروٽين اھڙا ٿين ٿا جيڪي باقي پروٽينن کي گهرڙي جي جهلي ۾ اندر گهڙي گهرڙي جو حصو ٿيڻ ۾ مدد ڏين ٿا.انهن مان ھڪ پروٽين گوسو insertase جڏھن تہ ٻيو پيچيدھ پروٽين جڳھ بدلو  translocase ٿئي ٿو جن ۾ تمام گهڻن پروٽينن جا ماليڪيول ھڪ ٻئي سان گڏجي ڪم ڪن ٿا انهن ٻنهي پروٽينن جي ڪري گهرڙي جي سطح ۾ ھڪ سوراخ کلي وڃي ٿو جنھن مان باقي پروٽين گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي وڃن ٿا. گهرڙي جي اندر داخل ٿيڻ کان پوء مختلف پروٽينن جا ماليڪيول ٽہ پيمائشي جوڙجڪ Three dimentional structure جوڙين ٿا ائين گهرڙي جي ڀت يا گهرڙي جي اندروني نظام جو حصو ٿي وڃن ٿا ۽ جسم جي نشونما ڪن ٿا. ھن تازي تحقيق کان پوء سائنسدان بھتر کان بھتر دوائون بنائي سگهن ٿا جن ۾ انهن جي مڪينزم استعمال ڪري دوائن کي سڌو سنئون گهرڙن جي اندر داخل ڪري سگجي ٿو مثال طور ھن ٽيڪنالاجي سان ڪينسر جي گهرڙن کي مارڻ لاء دوا سڌي سنئين ڪينسر ورتل گهرڙن جي اندر موڪلي سگهجي ٿي تہ نہ صرف ڪينسر جا گهرڙا ختم ٿين ۽ صحتمند گهرڙن کي نقصان نہ پھچي. ان کان سوا ھن ٽيڪنڪ سان مصنوعي پروٽين ٺاھڻ ۽ انهن مصڻوعي گهرڙن سان جڙڻ ۾ ڪاميابي حاصل ٿيندي جيڪا مصنوعي زندگي ٺاھڻ طرف وڏو قدم ھوندي.

'''پروٽين ۽ [[معدو(عضوو)|معدو]]'''

جڏھن اسان غذا کائون ٿا تہ معدو کاڌي کي امينو کٽ ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن کي ننڍو آنڊو جذب ڪري ٿو ھتان امينو کٽ جيري تائين پھچن ٿا جيرو ان ڳالھ جو فيصلو ڪري ٿو تہ اسان جي جسم ۾ امينو کٽ ڪھڙا آھن پوء جيرو انهن کي الڳ ڪري باقي ايسڊن کي پاڻي ذريعي جسمن مان خارج ڪري ٿو.

'''پروٽين ۽ ڏورا'''

پروٽين پوري مقدار ۾ نہ وٺڻ سان وار ڪرن ٿا. چمڙي ۾ ڦوٽھڙو ٿئي ٿو ۔ وزن گهٽجي ٿو ۽ ڏورن ۾ ڇڪ پيدا ٿئي ٿي. ڪمزوري جي حالت ۾ طاقت وڌائڻ لاء ورزش ڪرڻ سان پروٽين ٽٽڻ لڳن ٿا، ايتري ۾ ڏورن کي طاقتور بنائڻ لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي تہ جيئن ڏورن جي مرمت ٿي سگهي. پروٽين ۾ پاتو ويندڙ پروٽين ليوسڻ امينو تيزاب گهڻو مددگار ٿئي ٿو. ڳالھ طئي آھي تہ پروٽين جي متوازن خوراڪ جسم کي ھلڪو ۽ فٽ رکڻ ۾ مددگار ثابت ٿئي ٿي.

'''پروٽين ۽ ھڏ'''

بناوٽ جي لحاظ کان سڀ هڏا هڪ جھڙا هوندا آهن. هڏي جو ٽيھ سيڪڙو 30 سيڪڙو حصو بناوٽي عنصرن يعني هڪ مضبوط پروٽين Collogen جي سخت ڌاڳن تي مشتمل هوندو آهي ۽ 60 سيڪڙو معدني شين يعني چوني Calcium ۽ فاسفورس جو ۽ 10 سيڪڙو ٻين معدنيات تي مشتمل ٿئي ٿو. هڏي جو هڪ ڀاڱي ٽي حصو نامياتي جزي ڪولوڄن جي مضبوط ڌاڳن جي صورت ۾ هڪ خاص ترتيب سان ڦھليل هوندو آهي. ان جي وچ ۾ هڏي جا گهرڙا آسٽيوبلاسٽ ۽ آسٽيو ڪلاسٽ هوندا آهن، جن سان هڏن جي ٺھڻ جو عمل ٿيندو آهي. نامياتي مادو هڏي جي مضبوطيءَ جو ڪارڻ آهي. هڏي جو غير نامياتي مادو 2/3 سيڪڙو هوندو آهي. ان جو گهڻو جزو ڪئلشيم فاسفيٽ آهي جيڪو هڏي کي ان جي سختي ڏئي ٿو. ڪجهه هڏين ۾ وچ جي نالي ۾ چرٻيدار مادو هوندو آهي جنھن کي مِکُ (Marrow) چئبو آهي. اهو نامياتي مادو آهي، جنهن جي غذا تمام گهڻي هوندي آهي. هڏين جو باقي 10 سيڪڙو ٻين غير نامياتي شين، جهڙوڪ: مئگنيشيم وغيره تي مشتمل هوندو آهي. هڏي ۾ اندر ٿورڙو پاڻيءَ جو مقدار بہ هوندو آهي. عمر جي نسبت سان هڏين ۾ معدني مادي جو مقدار ڪجهه وڌندو ويندو آهي.

'''پروٽين ۽ [[دماغ|مغز]]'''

مغز يا گريون جن ۾ اخڙوٽ ۔ بادام ۔ بوھي منڱ ۔ پستا ۔ ڏونگهي ۽ کاڄا شامل آھن اھي پروٽين سان سرشار ٿين ٿا. ھڪ تحقيق مطابق انهن گرين ۾ 15 کان 20 سيڪڙو پروٽين ۔ 50 کان 60 سيڪڙو تيل ۔ 9 کان 12 سيڪڙو نشاستو ۔ 3 کان کان 5 سيڪڙو حرارا ۽ ٻيون معدني شيون ٿين ٿيون. روغن پيدا ڪرڻ جي خاصيت جي ڪري گرين ۾ توانائي وڌيڪ ٿئي ٿي ايتري جيتري پروٽين مغزن جي اندر ٿئي ٿي ۽ ايتري پروٽين سبزين ۾ نٿي ٿئي.ھربل عالمي ماھر ڊاڪٽر ڪيلوڪ مطابق تمام نباتاتي خوراڪن ۾ سڀ کان بھتر پروٽين گرين يا مغزن ۾ ٿئي ٿو. مغزن يا گرين مان ملندڙ پروٽين حيوانن جي گوشت کان وڌيڪ طاقت بخش آھي ۽ ھنن ۾ گوشت جي لڳاتار کائڻ وانگر نقصان نٿا ٿين.
# بند ٺاھڻ، دوڳ ٺاھڻ 
# پروٽين وار، ننھن، مشڪون ۽ ھارمون ٺاھن ٿيون
# ڪيترا ھارمون قدرتي طور پروٽين ھوندا آھن. ھارمون جسم جي واڌ ويجھ ۽ گهرڙبدل سرگرمين کي ضابطي ۾ رکن ٿا.
# خامرا گولدار پروٽين آھن.
# آڪسيجن جي آمدرفت ڪري ٿو.
# رت کي دڳو ڪن ٿو.
# مدافعت ڏئي ٿو.
# مشڪي چيڙھ ڏئي ٿو.

'''پروٽين جا اھم ذريعا'''
#
100 گرام ڪڪڙ ڇاتي گوشت ۾ 30 گرام پروٽين
#
100 گرام مڇي ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام پنیر ۾ 32 گرام پروٽين.
#
100 گرام بیف (ڳئون جي گوشت) ۾ 36 گرام پروٽين
#
100 گرام لوبیا (سفید، ڳاڙھي سائي) ۾ 18 گرام پروٽين
#
100 گرام دال (مسور) ۾ 26 گرام پروٽين
#
100 گرام چڻن ۾ 19 گرام پروٽين
#
100 گرام بيدي ۾ 13 گرام پروٽين
#
100 گرام کير ۾ 6 گرام پروٽين
#
100 گرام خشڪ ميون (مثال بادام، پستا، منڱيرا) ۾ 33 گرام پروٽين.

'''پروٽين جي کوٽ جون علامتون'''

# کائڻ جي وڌيڪ خواھش رھڻ: جيڪڏھن ھر وقت بک رھي ۽ وات ھلائڻ جي خواھش ذھن ۾ رھي تہ ھي علامت پروٽين جي کوٽ ۽ نشاستي ۽ کنڊ جي گهڻائي  کي ظاھر ڪري ٿي ائين ٿيڻ سان ماڻهو وڌيڪ ڪيلرين کي استعمال ڪن ٿا نتيجي طور پروٽين جي کوٽ ٿي وڃي ٿي.
# مشڪن جي مقدار ۾ گهٽتائي: مشڪون جسم ۾ پروٽين جو وڏو ذخيرو گڏ ڪن ٿيون مشڪن جي ڪمزوري، درد يا مشڪن جي گهٽتائي پروٽين جي کوٽ جي واضح نشاني آھي. ھڪ تحقيق مطابق اھا کوٽ وچين عمر يا وڏي عمر وارن ۾ ٿئي ٿي. پروٽين مشڪن جي نشونما ۽ استحڪام لاء نھايت ضروري آھي.
# ننھن جا مسئلا: پروٽين جي کوٽ ننھن کي ڪمزور ۽ ڀرڀرو ڪري ٿي. ڪجهه واقعن ۾ ننھن تي سفيد ۽ ڀورا نشان بنجي وڃن ٿا. اھڙي طرح پروٽين جي کوٽ ناڪاري اثر ڇڏي ٿي ڇوجو پروٽين گهرڙن جي بحالي لاء نون گهرڙن جي تشڪيل ڪري ٿي ھنجي کوٽ ھجي تہ جسم تي خشڪي ۔ پرت ۽ ڦوٽھڙو اچي وڃي ٿو.
# وار ڪرڻ يا گنجو پن: اسان جا 90 سيڪڙو وار پروٽين جي ھڪ قسم ڪيرٽين تي مشتمل ٿين ٿا ھن جي کوٽ جي ڪري وار ھلڪا ۽ رنگت کان محروم ٿي وڃن ٿا ۽ پروٽين جي استعمال سان وار محفوظ ٿي سگهن ٿا.
# جيري تي چرٻي چڙھڻ:جيري تي چرٻي چڙھڻ پروٽين جي کوٽ آھي جنھن جي ڪري سوڄ ٿيڻ ۔ لڪيرون پوڻ جھڙا عارضا جنم وٺن ٿا عام طور تي الڪوحل پيئڻ وارن ۾ پروٽين جي کوٽ رھي ٿي.
# ھڏ ڪمزور ٿيڻ: پروٽين جي کوٽ جا ھڏين تي اثر پون ٿا ۽ ھڏيون ڪمزور ٿي وڃن ٿيون جنھن جي ڪري ھڏين ٽٽڻ جو خطرو رھي ٿو اھو ان ڪري ٿئي ٿو جو ڪئلشم کي جذب ڪرڻ لاء ۽ ھڏين جي گهرڙبدليت لاء پروٽين جي ضرورت پوي ٿي.
# ننڊ نہ اچڻ: سمهڻ ۾ تڪليف اچي يا ننڊ جي کوٽ رھي تہ اھا پروٽين جي کوٽ آھي. غذا مان حاصل ٿيڻ واري پروٽين ٽرائيپٿون تيار ڪري ٿي ھي امينو ايسڊ ننڊ لاء ضروري آھي سمهڻ کان پھرين پروٽين واري غذا استعمال ڪرڻ سان سٺي ننڊ اچي ٿي.
# دماغ تي ڌنڌ اچڻ: دماغ جي صحت لاء پروٽين ضروري آھي. ھن جي کوٽ سان ويسر ۔ دماغ تي ڌنڌ ۽ ڪجهه نئون سکڻ مشڪل ٿي وڃي ٿو ۽ ڪنھن شي ۾ دل نٿو لڳي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:پروٽين]]
[[زمرو:غذا جا ضروري جز]]</text>
      <sha1>tdwxgw2cqwpn1zusyz3lbw0k307c1k3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:پروٽين</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83100</id>
    <revision>
      <id>320060</id>
      <timestamp>2025-06-20T05:23:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:سالماتي ڪيميا]] [[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</comment>
      <origin>320060</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" sha1="6x1azu98bg03lk4nwk0cqbqxkqhw2ju" xml:space="preserve">[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>6x1azu98bg03lk4nwk0cqbqxkqhw2ju</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320063</id>
      <parentid>320060</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:26:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320063</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="41" sha1="4hcmglz4zua6f0cwv2mx5km6gp0wcvl" xml:space="preserve">
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>4hcmglz4zua6f0cwv2mx5km6gp0wcvl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320066</id>
      <parentid>320063</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:30:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320066</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="3mzixp5cqqwp1eduiai4ooznz8kd7mg" xml:space="preserve">[[زمرو:غذائون]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>3mzixp5cqqwp1eduiai4ooznz8kd7mg</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سالماتي ڪيميا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83101</id>
    <revision>
      <id>320061</id>
      <timestamp>2025-06-20T05:24:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]]</comment>
      <origin>320061</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]</text>
      <sha1>dq4k3hul8zqxee2bati3muanam8z3pd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320064</id>
      <parentid>320061</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:27:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320064</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320073</id>
      <parentid>320064</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:38:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320073</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj" xml:space="preserve">
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:پروٽيومڪس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83102</id>
    <revision>
      <id>320062</id>
      <timestamp>2025-06-20T05:24:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:سالماتي ڪيميا]] [[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</comment>
      <origin>320062</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79" sha1="6x1azu98bg03lk4nwk0cqbqxkqhw2ju" xml:space="preserve">[[زمرو:سالماتي ڪيميا]]
[[زمرو:حياتياتي ڪيميا]]</text>
      <sha1>6x1azu98bg03lk4nwk0cqbqxkqhw2ju</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320067</id>
      <parentid>320062</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:31:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320067</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="25" sha1="i5uowebixm5j8ubfs0l9a39g23pcx0i" xml:space="preserve">[[زمرو:پروٽين]]</text>
      <sha1>i5uowebixm5j8ubfs0l9a39g23pcx0i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:غير نامياتي ڪيميا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83103</id>
    <revision>
      <id>320069</id>
      <timestamp>2025-06-20T05:35:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]] [[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</comment>
      <origin>320069</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320074</id>
      <parentid>320069</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T05:39:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320074</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj" xml:space="preserve">
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>t32432j8wk1revz3qhoz5qpbmo3rcfj</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>بحث:سنڌي شاگرد سٿ</title>
    <ns>1</ns>
    <id>83104</id>
    <revision>
      <id>320081</id>
      <timestamp>2025-06-20T08:36:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Saleem Ahmed Samoo Sindhi</username>
        <id>20490</id>
      </contributor>
      <comment>/* سنڌي رومن ۾ لکو Sindhi Roman Me Likho */ نئون ڀاڱو</comment>
      <origin>320081</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="536" sha1="h20z772mwj6rqkmrsqgnbzstsri80l1" xml:space="preserve">== سنڌي رومن ۾ لکو Sindhi Roman Me Likho ==

(1) توهان جو نالو ڇا آھي Tawhaa Jo Naalo Chhaa aahy
منهنجو نالو سليم احمد سمون آھي  Muhinjo Naalo Saleem Ahmed Samoo Aahy

اهڙي طرح لکو ۽ سنڌي رومن ۾ سڌارو آڻيو Ahri Tarah Likho Aee Sindhi Roman Me Sudhaaro Aaniyo.&amp;#32؛[[واپرائيندڙ:Saleem Ahmed Samoo Sindhi|Saleem Ahmed Samoo Sindhi]] ([[واپرائيندڙ بحث:Saleem Ahmed Samoo Sindhi|ڳالھ]]) 08:36, 20 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>h20z772mwj6rqkmrsqgnbzstsri80l1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعي ڪيميا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83105</id>
    <revision>
      <id>320083</id>
      <timestamp>2025-06-20T08:51:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڪيميا]] [[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</comment>
      <origin>320083</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="70" sha1="9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]</text>
      <sha1>9jv9t73a1sl4cwp31p6n38qivbf5f8v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320096</id>
      <parentid>320083</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:27:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320096</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="132" sha1="r4gk37qbpg6feq0ju5iro73urc0r1yc" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:علم ڪيميا جي شاخون]]
[[زمرو:اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس]]</text>
      <sha1>r4gk37qbpg6feq0ju5iro73urc0r1yc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:اطلاقي ۽ انٽر ڊسپلنري فزڪس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83106</id>
    <revision>
      <id>320094</id>
      <timestamp>2025-06-20T09:24:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:طبيعيات]] [[زمرو:طبيعيات جو شاخون]]</comment>
      <origin>320094</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="71" sha1="efcnqvl14ijb4ze35zy7oaam0trhaay" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جو شاخون]]</text>
      <sha1>efcnqvl14ijb4ze35zy7oaam0trhaay</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>320095</id>
      <parentid>320094</parentid>
      <timestamp>2025-06-20T09:25:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>320095</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="tr2pq8isygkoan48vmybbg4yvr5nyd8" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جون ذيلي شاخون]]</text>
      <sha1>tr2pq8isygkoan48vmybbg4yvr5nyd8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:هائيڊروگرافي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83107</id>
    <revision>
      <id>320099</id>
      <timestamp>2025-06-20T09:38:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:آبي سائنس]]</comment>
      <origin>320099</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="ci5w8wnqksgio8cpwqupwtdwclwkga7" xml:space="preserve">[[زمرو:آبي سائنس]]</text>
      <sha1>ci5w8wnqksgio8cpwqupwtdwclwkga7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سائنسي مضمون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83108</id>
    <revision>
      <id>320104</id>
      <timestamp>2025-06-20T09:54:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:سائنس]]</comment>
      <origin>320104</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:اسلام ۽ سائنس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83109</id>
    <revision>
      <id>320109</id>
      <timestamp>2025-06-20T10:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:اسلام]]</comment>
      <origin>320109</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="rtccye6h9av5s2vl6zciq9itkhq6po5" xml:space="preserve">[[زمرو:اسلام]]</text>
      <sha1>rtccye6h9av5s2vl6zciq9itkhq6po5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Salwem Ahmed Samoo Sindhi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83110</id>
    <revision>
      <id>320113</id>
      <timestamp>2025-06-20T10:42:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>320113</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="1inl7ksxt1fym7lx4zuojn6wcy603ir" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 20 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>1inl7ksxt1fym7lx4zuojn6wcy603ir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Saleem Ahmed Samoo Sindhi</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83111</id>
    <revision>
      <id>320115</id>
      <timestamp>2025-06-20T10:42:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>320115</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="1inl7ksxt1fym7lx4zuojn6wcy603ir" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 20 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>1inl7ksxt1fym7lx4zuojn6wcy603ir</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:KombatKahnum</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83112</id>
    <revision>
      <id>320116</id>
      <timestamp>2025-06-20T10:43:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>320116</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4352" sha1="o7gvur9owocz9z0ww8o9wtb57572p46" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:43, 20 جُونِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>o7gvur9owocz9z0ww8o9wtb57572p46</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>