زمرو:نظام شمسي

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.8</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>زمرو:نظام شمسي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>28385</id>
    <revision>
      <id>321795</id>
      <parentid>273033</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:34:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:خلا]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>321795</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="45n4sm4i9b7qrr77u452fxc4zog2c67" xml:space="preserve">
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]</text>
      <sha1>45n4sm4i9b7qrr77u452fxc4zog2c67</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جين</title>
    <ns>0</ns>
    <id>29500</id>
    <revision>
      <id>321819</id>
      <parentid>290533</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:46:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>321819</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2827" sha1="f23wpfz0gvjyu85jajlmgx6ncpooulw" xml:space="preserve">[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;
==حوالو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>f23wpfz0gvjyu85jajlmgx6ncpooulw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321825</id>
      <parentid>321819</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:01:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* اصطلاح */</comment>
      <origin>321825</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5623" sha1="38bqvvn1klp16ftmppkxwwcq60odah2" xml:space="preserve">[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;mendgene2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>38bqvvn1klp16ftmppkxwwcq60odah2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321826</id>
      <parentid>321825</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:02:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321826</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5913" sha1="5yybzgvnpimrjzepap0mlw6okr60tzr" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|sequences of DNA or RNA that code for functional molecules|other uses|Gene (disambiguation)}}
{{Pp-move|small=yes}}
{{Use dmy dates|date=December 2024}}
{{Good article}}
{{Chromosome}}
{{Genetics sidebar}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;mendgene2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>5yybzgvnpimrjzepap0mlw6okr60tzr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321827</id>
      <parentid>321826</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:03:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321827</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5823" sha1="1qs93g3xtqjm2j11i3aq5c7xmvhycjb" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|sequences of DNA or RNA that code for functional molecules|other uses|Gene (disambiguation)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;mendgene2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>1qs93g3xtqjm2j11i3aq5c7xmvhycjb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321828</id>
      <parentid>321827</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:14:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321828</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5928" sha1="17nll9118r8hb6kv7i46v4in184i4oc" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;mendgene2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالو==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>17nll9118r8hb6kv7i46v4in184i4oc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321829</id>
      <parentid>321828</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321829</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5912" sha1="lp9jfkzcawwu667hij3tpwtf5ws47uj" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;mendgene2&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>lp9jfkzcawwu667hij3tpwtf5ws47uj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321830</id>
      <parentid>321829</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:15:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321830</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5889" sha1="psritj0ow2sfohzy991jujjne3pl9n9" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;MedlinePlus 2020&quot;&gt;{{cite web |title=What is a gene?: MedlinePlus Genetics |website=MedlinePlus |date=17 September 2020 |url=https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/gene/ |access-date=4 January 2021 |archive-date=16 May 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200516195548/http://ghr.nlm.nih.gov/handbook/basics/gene |url-status=live }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>psritj0ow2sfohzy991jujjne3pl9n9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321831</id>
      <parentid>321830</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T20:16:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321831</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5515" sha1="grcl37j2qc1uf8opo8sls0b9qvw4ups" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>grcl37j2qc1uf8opo8sls0b9qvw4ups</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321835</id>
      <parentid>321831</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T06:41:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321835</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7844" sha1="7zy3gm3apqosnncatmcgiqez7ggxdyf" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], 

حياتيات ۾، لفظ جين جا ٻه مطلب آهن. جين (مينڊيلين جين) وراثت جي هڪ بنيادي يونٽ آهي. ماليڪيولر جين ڊي اين اي ۾ نيوڪليوٽائڊس جو هڪ سلسلو آهي. جيڪو هڪ فنڪشنل آر اين اي پيدا ڪرڻ لاءِ نقل ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن. * پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. جين جي اظهار دوران (جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب)، ڊي اين اي پهريون ڀيرو آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. * هڪ جاندار جي اولاد ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت (فينوٽائپڪ) خاصيتن جو بنياد آهي. اهي جين مختلف ڊي اين اي تسلسل ٺاهيندا آهن (گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي) جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ مخصوص آهي. ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول اندر. جينوٽائپ (ماحولياتي ۽ ترقياتي عنصرن سان گڏ) آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. * گهڻا حياتياتي خاصيتون پولي جينز (مختلف جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿينديون آهن. ڪجھ جينياتي خاصيتون فوري طور تي نظر اچن ٿيون، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون جو تعداد، ٻيا نه آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي بايو ڪيميڪل عمل جيڪي زندگي کي ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي تسلسل ۾ ميوٽيشن حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ مختلف قسمون، جن کي ايلليز سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿيون. اهي ايلليز هڪ جين جي ٿوري مختلف نسخن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪي مختلف فينوٽائپيڪل خاصيتن جو سبب بڻجي سگهن ٿا.


the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>7zy3gm3apqosnncatmcgiqez7ggxdyf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321836</id>
      <parentid>321835</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:06:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321836</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7967" sha1="qeu6d65mq9hivjrmtvqluefaykyow30" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], 

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو مينڊيلين جين وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته ماليڪيولر جين ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي اولاد ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت (فينوٽائپڪ) خاصيتن جو بنياد آهي. اهي جين مختلف ڊي اين اي تسلسل ٺاهيندا آهن (گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي) جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ مخصوص آهي. ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول اندر. جينوٽائپ (ماحولياتي ۽ ترقياتي عنصرن سان گڏ) آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. * گهڻا حياتياتي خاصيتون پولي جينز (مختلف جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿينديون آهن. ڪجھ جينياتي خاصيتون فوري طور تي نظر اچن ٿيون، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون جو تعداد، ٻيا نه آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي بايو ڪيميڪل عمل جيڪي زندگي کي ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي تسلسل ۾ ميوٽيشن حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ مختلف قسمون، جن کي ايلليز سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿيون. اهي ايلليز هڪ جين جي ٿوري مختلف نسخن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪي مختلف فينوٽائپيڪل خاصيتن جو سبب بڻجي سگهن ٿا.


the word '''gene''' has two meanings. The Mendelian gene is a basic unit of [[heredity]]. The molecular gene is a sequence of [[nucleotide]]s in [[DNA]] that is transcribed to produce a functional [[RNA]]. There are two types of molecular genes: protein-coding genes and non-coding genes.&lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.&quot;&gt;{{cite book |vauthors=Hirsch ED |title=The new dictionary of cultural literacy |publisher=Houghton Mifflin |publication-place=Boston |year=2002 |isbn=0-618-22647-8 |oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; During [[gene expression]] (the synthesis of [[Gene product|RNA or protein]] from a gene), DNA is first [[transcription (biology)|copied into RNA]]. RNA can be [[non-coding RNA|directly functional]] or be the intermediate [[protein biosynthesis|template]] for the synthesis of a protein.

The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>qeu6d65mq9hivjrmtvqluefaykyow30</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321837</id>
      <parentid>321836</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:19:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321837</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7475" sha1="7r51pbl443uyeva4tldma8omrj32oiz" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], 

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو مينڊيلين جين وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته ماليڪيولر جين ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ (ماحولياتي ۽ ترقياتي عنصرن سان گڏ) آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. * گهڻا حياتياتي خاصيتون پولي جينز (مختلف جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿينديون آهن. ڪجھ جينياتي خاصيتون فوري طور تي نظر اچن ٿيون، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون جو تعداد، ٻيا نه آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي بايو ڪيميڪل عمل جيڪي زندگي کي ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي تسلسل ۾ ميوٽيشن حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ مختلف قسمون، جن کي ايلليز سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿيون. اهي ايلليز هڪ جين جي ٿوري مختلف نسخن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪي مختلف فينوٽائپيڪل خاصيتن جو سبب بڻجي سگهن ٿا.


The transmission of genes to an organism's [[offspring]], is the basis of the inheritance of [[phenotypic trait]]s from one generation to the next. These genes make up different DNA sequences, together called a [[genotype]], that is specific to every given individual, within the [[gene pool]] of the [[population (biology)|population]] of a given [[species]]. The genotype, along with environmental and developmental factors, ultimately determines the [[phenotype]] of the individual.

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>7r51pbl443uyeva4tldma8omrj32oiz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321838</id>
      <parentid>321837</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:39:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321838</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7430" sha1="00itue71ada30i0w4lvgx7wv82ew8lo" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], 

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو مينڊيلين جين وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته ماليڪيولر جين ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt;

Most biological traits occur under the combined influence of [[polygene]]s (a set of different genes) and [[gene–environment interaction]]s. Some genetic traits are instantly visible, such as [[eye color]] or the number of limbs, others are not, such as [[blood type]], the risk for specific diseases, or the thousands of basic [[biochemistry|biochemical]] processes that constitute [[life]]. A gene can acquire [[mutation]]s in its [[gene sequence|sequence]], leading to different variants, known as [[allele]]s, in the [[population]]. These alleles encode slightly different versions of a gene, which may cause different [[phenotypical]] traits.&lt;ref&gt;{{cite book |vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S |title=Statistical Human Genetics |chapter=Genetic terminology |series=Methods in Molecular Biology |volume=850 |pages=1–9 |date=2012 |isbn=978-1-61779-554-1 |publisher=Humana Press |doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1 |pmc=4450815 |pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; Genes [[evolution|evolve]] due to [[natural selection]] or [[survival of the fittest]] and [[genetic drift]] of the alleles.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>00itue71ada30i0w4lvgx7wv82ew8lo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321839</id>
      <parentid>321838</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:48:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321839</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6551" sha1="ropv6wmehaap0jwf6zn584s5kf3vscx" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

In [[biology]], 

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو مينڊيلين جين وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته ماليڪيولر جين ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>ropv6wmehaap0jwf6zn584s5kf3vscx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321841</id>
      <parentid>321839</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:50:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321841</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6539" sha1="k895l6ejtofg5er8p8ydr23ujx8um2u" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

==اصطلاح==

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو؛ &quot;مينڊيلين جين&quot; وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته &quot;ماليڪيولي جين&quot; ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>k895l6ejtofg5er8p8ydr23ujx8um2u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321842</id>
      <parentid>321841</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:51:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321842</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6521" sha1="9o8i6k2dg0pmzeyq06wumg41jt8ic5p" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
'''جين''' یا ورثو (Gene) جي تشريح: سائنس هر جاندار ۾ اها خاصيت ڏٺي آهو ته اهي پاڻ جهڙي ذات پيدا ڪري سگهي ٿو. هر جاندار سان هڪجهڙائي رکندڙ ٻيو جاندار پيدا ٿي سگهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن ان لاءِ ٻن جاندارن جي ضرورت هوندي آهي. ذات جي نقل لاءِ جاندار جي جسم ۾ اصول مقرر آهن. &quot;جين&quot; جي ذريعي اهي اصول سرگرم ٿي ٻچا پيدا ڪندا آهن ۽ اولاد ۾ به اهو مقرر اصول وجود ۾ اچي ويندو آهي. اهڙيءَ طرح دنيا جو سلسلو اڳتي وڌندو رهندو آهي. جين ۾ ڊي.اين.اي. (DNA) (Deoxyribos Nucleic Acid) نالي ماليڪيول هوندا آهن. ڊي.اين.اي. ماليڪيول تمام وڏو ٿيندو آهي ۽ ان جون ڪافي پيچيده خاصيتون هونديون آهن. اهو ٻين ايٽمن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ منظم ۽ طاقتور ٿيندو آهي، ان ۾ اولاد پيدا ڪرڻ ۽ ان جي بيهڪ جا سمورا اصول رکيل هوندا آهن.

حياتيات ۾، لفظ جين (Gene) ٻه معني رکي ٿو؛ &quot;مينڊيلين جين&quot; وراثت جي هڪ بنيادي اڪائي آهي، جڏهن ته &quot;ماليڪيولي جين&quot; ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو. 

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>9o8i6k2dg0pmzeyq06wumg41jt8ic5p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321843</id>
      <parentid>321842</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:57:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321843</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5385" sha1="ebemcb9k2blzodwpdlbzmuevdfq6tqc" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) ٻه معني رکي ٿو؛ هڪ وراثتي اڪائي طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;ماليڪيولي جين&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم وارو آر اين اي  (Functional RNA) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل (هن جي وانگر ترڪيب) ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولر جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ نان-ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>ebemcb9k2blzodwpdlbzmuevdfq6tqc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321844</id>
      <parentid>321843</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T08:01:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321844</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5451" sha1="prrvlmsugn6o0sstkt1lkkd5ada2j0s" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>prrvlmsugn6o0sstkt1lkkd5ada2j0s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321853</id>
      <parentid>321844</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T11:29:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ساخت */</comment>
      <origin>321853</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5469" sha1="ewre68e5cxce4h6whbrlnm6f4xcqyyw" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.

==ساخت==
[[File:Gene.png]]
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>ewre68e5cxce4h6whbrlnm6f4xcqyyw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321854</id>
      <parentid>321853</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T11:40:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تعريفون */</comment>
      <origin>321854</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5768" sha1="hhdwfpe5rr29f2bwvzmmsz1e9g4sfw9" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.


==تعريفون== 
==تاريخ==
==ماليڪيولر بنياد==
==ساخت ۽ ڪم==
===ساخت===
[[File:Gene.png]]
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;
==جين اظهار==
جينياتي
==وراثت==
==جينوم== 
==جينياتي انجنيئرنگ==
==پڻ ڏسو==
* [[جينوم]]
* [[جينياتي انجنيئرنگ]] 
==ٻاهرين لنڪس=

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>hhdwfpe5rr29f2bwvzmmsz1e9g4sfw9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321855</id>
      <parentid>321854</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T11:41:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>321855</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5760" sha1="4pgys758wx5u31kpfl9y41pjvw50e8i" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.


==تعريفون== 
==تاريخ==
==ماليڪيولر بنياد==
==ساخت ۽ ڪم==
===ساخت===
[[File:Gene.png]]
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;
==جين اظهار==
جينياتي
==وراثت==
==جينوم== 
==جينياتي انجنيئرنگ==
==پڻ ڏسو==
* [[انساني جينوم]]
* [[جينيات]]

==ٻاهرين لنڪس=

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>4pgys758wx5u31kpfl9y41pjvw50e8i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321856</id>
      <parentid>321855</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T11:42:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهرين لنڪس */</comment>
      <origin>321856</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5761" sha1="9pzqbs2ua499frrc61bgnczyt65ce0k" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.


==تعريفون== 
==تاريخ==
==ماليڪيولر بنياد==
==ساخت ۽ ڪم==
===ساخت===
[[File:Gene.png]]
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;
==جين اظهار==
جينياتي
==وراثت==
==جينوم== 
==جينياتي انجنيئرنگ==
==پڻ ڏسو==
* [[انساني جينوم]]
* [[جينيات]]

==ٻاهرين لنڪس==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>9pzqbs2ua499frrc61bgnczyt65ce0k</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321857</id>
      <parentid>321856</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T11:43:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Abdullah1601</username>
        <id>18012</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهرين لنڪس */</comment>
      <origin>321857</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7542" sha1="pzb6xpfjayvxumffvkfje8795e6xly1" xml:space="preserve">{{Short description|Sequence of DNA that determines traits in an organism}}
{{About|ڊي اين اي يا آر اين اي جي ترتيبي سلسلن، جيڪا فنڪشنل ماليڪيولن جي ڪوڊنگ ڪندا آھن|ٻين استعمال لاء |جين (سلجھائپ)}}
{{Pp-move|small=yes}}
[[عڪس:DNA to protein or ncRNA.svg|thumb|کاٻو|جين، ڊي اين اي ۽ ان جو اڀياس]]
حياتيات ۾، '''جين''' (Gene) کان ٻه معني مراد آهن؛ هڪ '''وراثتي''' '''اڪائي''' طور، جن کي &quot;مينڊيلين جين&quot; چئبو آهي، جڏهن ته ٻيو &quot;'''ماليڪيولي جين'''&quot;، جيڪا ڊي اين اي (DNA) ۾ نيوڪليوٽائڊ جو هڪ ترتيب وارو سلسلو (sequence) آهي، جيڪا هڪ مخصوص ڪم واري آر اين اي (Functional &lt;small&gt;'''RNA'''&lt;/small&gt;) پيدا ڪرڻ لاءِ نقل يا هن جي وانگر ترڪيب ڪيو ويندو آهي. ماليڪيولي جين جا ٻه قسم آهن؛ پروٽين-ڪوڊنگ جين ۽ پروٽين نان- ڪوڊنگ جين. &lt;ref name=&quot;Hirsch 2002 p.2&quot;&gt;{{cite book|title=The new dictionary of cultural literacy|vauthors=Hirsch ED|publisher=Houghton Mifflin|year=2002|isbn=0-618-22647-8|publication-place=Boston|oclc=50166721}}&lt;/ref&gt; جين جي اظهار دوران (يعني جين مان آر اين اي يا پروٽين جي ترکیب دوران)، ڊي اين اي پهرين آر اين اي ۾ نقل ڪيو ويندو آهي. آر اين اي سڌو سنئون ڪم ڪري سگهي ٿو يا پروٽين جي ترکیب لاءِ وچولي ٽيمپليٽ ٿي سگهي ٿو.

هڪ جاندار جي نسل ۾ جين جي منتقلي، هڪ نسل کان ٻئي نسل تائين وراثت جي ڦيڻو ٽائپ خاصيتن جي بنياد آهي. اها جين (فينو ٽائپ جين)، ڊي اين اي ۾ مختلف ترتيب وار سلسلا ٺاهيندا آهن، جنهن کي گڏجي هڪ جينوٽائپ سڏيو ويندو آهي، جيڪو هر ڏنل فرد لاءِ،  ڏنل نسل جي آبادي جي جين پول جي اندر مخصوص هوندو آهي. اها جينوٽائپ، ٻين ماحولياتي ۽ ارتقائي عنصرن سان گڏ ٿي، آخرڪار فرد جي فينوٽائپ کي طئي ڪري ٿو. 

گهڻا حياتياتي اظهار پولي جينز (ٻئي قسم جي جينز جو هڪ سيٽ) ۽ جين-ماحول جي رابطي جي گڏيل اثر هيٺ ٿيندا آهن. ڪجھ جينياتي اظهار فوري طور تي نظر اچن ٿا، جهڙوڪ اکين جو رنگ يا عضون (limbs) جا انگ، جڏھن ته ٻيا هن ئي وقت نظر نه اچڻدا آهن، جهڙوڪ رت جو قسم، مخصوص بيمارين جو خطرو، يا هزارين بنيادي حياتياتي ڪيميائي عمل (processes) جيڪا زندگي جو جوڙجڪ ٺاهيندا آهن. هڪ جين پنهنجي ترتيب وار سلسلي سان تبديليون (mutations) حاصل ڪري سگهي ٿو، جنهن جي ڪري آبادي ۾ هڪ مختلف قسم (variants)، جن کي ايليل (Alleles) سڏيو ويندو آهي، پيدا ٿين ٿا. اها ايليل هڪ جين جي هڪ ٿوري مختلف ورزن کي انڪوڊ ڪن ٿا، جيڪا مختلف فينوٽائپ واري اظهار جو سبب بڻجي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|title=Statistical Human Genetics|vauthors=Elston RC, Satagopan JM, Sun S|date=2012|publisher=Humana Press|isbn=978-1-61779-554-1|series=Methods in Molecular Biology|volume=850|pages=1–9|chapter=Genetic terminology|doi=10.1007/978-1-61779-555-8_1|pmc=4450815|pmid=22307690}}&lt;/ref&gt; جين جو ارتقا، بنيادي طور تي ايليل جي قدرتي چونڊ يا ٻين لفظن ۾ سڀ کان وڌيڪ مناسب جي بقا ۽ جينياتي وهڪري تي منحصر آهي.


==تعريفون== 
==تاريخ==
==ماليڪيولر بنياد==
==ساخت ۽ ڪم==
===ساخت===
[[File:Gene.png]]
ڊي. اين. اي ماليڪيول ڪاربان جي ڪمپائونڊز مان ٺهيل هوندو آهي. ڪاربان ان سلسلي ۾ تمام اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. ان مان جيتوڻيڪ روح يا زندگي کي حقيقي طور نه سمجهيو ويو آهي پر اها ڳالهه واضح ٿي وئي آهي ته پيدائش جا اصول ئي (ٻين اصولن سميت) جاندار جي بنيادي خاصيت آهن.زندگي جي بنياد ۾ جيڪو خاص مادو آهي، اهو اصل ۾ ڪاربان ئي آهي. جيئن مقناطيسي خاصيت 26 کان 28 اليڪٽران وارن عنصرن ۾ ئي ملندي آهي ۽ ريڊيو ايڪٽوٽي جي خاصيت 6 اليڪٽران واري ڪاربان سان تعلق رکي ٿي. بورون ۾ ڪاربان کان صرف هڪ ئي اليڪٽران وڌيڪ هوندو آهي ۽ نائٽروجن ۾ ڪاربان جي ڀيٽ ۾ صرف هڪ اليڪٽران گهٽ هوندو آهي، پر انهن عنصرن جو زندگي سان تعلق نظر نه ٿو اچي.&lt;ref&gt;ڪتاب: [[انسائيڪلوپيڊيا سنڌيانا]]، جلد ٽيون، ڇپيندڙ: [[سنڌي ٻولي جو با اختيار ادارو|سنڌي لئنگئيج اٿارٽي]] (ISBN: 978-969-9098-40-6) سال: 2011 &lt;/ref&gt;
==جين اظهار==
جينياتي
==وراثت==
==جينوم== 
==جينياتي انجنيئرنگ==
==پڻ ڏسو==
* [[انساني جينوم]]
* [[جينيات]]

==ٻاهرين لنڪس==
{{Div col|colwidth=27em}}
* [https://ctdbase.org/ Comparative Toxicogenomics Database]
* [https://www.dnaftb.org/ DNA From The Beginning&amp;nbsp;– a primer on genes and DNA]
* [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/gene Gene&amp;nbsp;– a searchable database of genes]
* [https://www.mdpi.com/journal/genes ''Genes'']&amp;nbsp;– an Open Access journal
* [http://idconverter.bioinfo.cnio.es/ IDconverter&amp;nbsp;– converts gene IDs between public databases] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200929092205/http://idconverter.bioinfo.cnio.es/ |date=29 September 2020 }}
* [https://web.archive.org/web/20051017154959/http://www.ihop-net.org/UniPub/iHOP/ iHOP&amp;nbsp;– Information Hyperlinked over Proteins]
* [https://web.archive.org/web/20110720065115/http://tagc.univ-mrs.fr/tbrowser/ TranscriptomeBrowser&amp;nbsp;– Gene expression profile analysis]
* [https://archive.today/20121221003541/http://www.jcvi.org/pn-utility The Protein Naming Utility, a database to identify and correct deficient gene names]
* [https://www.mousephenotype.org/ IMPC (International Mouse Phenotyping Consortium)]&amp;nbsp;– Encyclopedia of mammalian gene function
* [https://www.globalgenes.org/ Global Genes Project]&amp;nbsp;– Leading non-profit organization supporting people living with genetic diseases
* [https://www.nature.com/collections/aghcdefffg Encode threads explorer], ''[[Nature (journal)|Nature]]''
** [https://www.nature.com/articles/nature28172 Characterization of intergenic regions and gene definition], ''[[Nature (journal)|Nature]]''
{{Div col end}}

{{Gene expression}}
{{Self-replicating organic structures}}

{{Authority control}}
[[Category:Genes| ]]
[[Category:Cloning]]
[[Category:Molecular biology]]
[[Category:Wikipedia articles with sections published in WikiJournal of Medicine]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:سائنسي موضوع]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>pzb6xpfjayvxumffvkfje8795e6xly1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وڪيپيڊيا:درخواست ڪيل مضمون</title>
    <ns>4</ns>
    <id>31778</id>
    <revision>
      <id>321840</id>
      <parentid>241082</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T07:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>PowerBUL</username>
        <id>6179</id>
      </contributor>
      <comment>/* ٻيا شعبا */</comment>
      <origin>321840</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5429" sha1="2b6byeoc3fapn3tu1gp69dw3lq4j8zv" xml:space="preserve">{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width:100%&quot;
|-
| style=&quot;background:#f5faff; border:1px solid #a3b1bf; padding:0.5em 1em&quot; |
{{hatnote|ٿي سهگي ٿو ته توهان [[Wikipedia:درخواست]]، عمومي مسئلن ۽ معلومات ۽ مدد جي لاءِ صفحا تلاش ڪري رهيا آهيو}}
|}
&lt;!--متعلقہ سرخي جي هيٺ، نالو درج ڪريو ۽ مختصر  وضاحت ۽ ڪوئي مآخذ درج ڪريو--&gt;
{{/سرنامو}}


==اطلاقي علوم و فنون ==
* [[أشرف بزناني]] [http://www.huffpostmaghreb.com/2015/07/20/achraf-baznani-louvre-photographies_n_7834168.html] [http://www.imdb.com/name/nm6740881/] [http://www.maroc-hebdo.press.ma/exposition-photographique-dachraf-baznani-a-la-galerie-127-a-marrakech/] [http://www.graziamaroc.ma/achraf-baznani-grand-talent-au-services-de-miniatures/]   [http://moroccansoftheworld.com/achraf-baznanis-surreal-photography-utterly-mesmerising/] [http://www.libe.ma/Achraf-Baznani-seul-artiste-arabe-a-l-International-Surrealism-Now_a71775.html] [http://resourcemagonline.com/2014/09/the-mind-bending-surreal-photography-of-achraf-baznani/42279/] [http://aplus.com/a/achraf-baznani-miniature-human-surreal-photo-series] [http://www.mapexpress.ma/actualite/culture-et-medias/lartiste-marocain-achraf-baznani-participe-au-1er-salon-de-la-photographie-africaine-en-aout-prochain-a-abidjan/] [http://elegantmag.com/welcome/2015/10/19/achraf-baznani-surrealism/] [http://www.acekillerstudio.com/creative-kida/photo-manipulation-art-by-achraf-baznani-in-creative-kida] [https://www.artpeoplegallery.com/surreal-world-achraf-baznani/] [http://www.welovebuzz.com/photographie-ces-cliches-surrealistes-de-achraf-baznani/]
[[خاص:ڀاڱيداريون/105.157.155.74|105.157.155.74]] 18:45, 22 جولاءِ 2016 ([[UTC|م ع و]])

==مذهب، رسمون ۽ تهوار==
* [[بين الاقوامي ڏينهن يوگا]] ([[:en: https://en.m.wikipedia.org/wiki/International_Yoga_Day|en]]) {{تڪميل}}
ً

== فلم، ڊراما، ٽي وي ==

== تاريخ ==
* [[جنگ مهردادي اول]] ([[:en:First Mithridatic War|en]]) 
:{{تڪميل}}
* [[جنگ مهردادي دوم]] ([[:en:Second Mithridatic War|en]])
:{{تڪميل}}
* [[جنگ مهردادي سوم]] ([[:en:Third Mithridatic War|en]])

== [[سوانح]] ==
* [[Basshunter]] ([[:en:Basshunter|en]])

==[[جاگرافي]]==
:ملڪ، شهر، ضلعا، صوبا، پهاڙ، دريا، ندي، نالا، سمنڊ وغيرہ جي لاءِ هتي درج ڪريو۔

* [[هلال زرين]] ([[:en:Golden Crescent|en]])
* [[راءِ پور]]  سيالڪوٽ پاڪستان جو هڪ تاريخي ڳوٺ

== [[سياسيات]] ==
* [[ترڪي جا عمومي انتخاب، 2015]] ([[:en: Turkish general election, 2015 |en]])
:{{تڪميل}}

== [[معاشيات]] ==


== [[رياضي]] ==


== [[موسيقي]] ==


== [[سائنس]] ==
* [[:en:Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons|Treaty_on_the_Non-Proliferation_of_Nuclear_Weapons]]

Is it possible to translate this page into Urdu
[[يوزر:Adnoon|Adnoon]] ([[بحث يوزر:Adnoon|تبادلۂ خيال]] • [[خاص:ڀاڱيداريون/Adnoon|ڀاڱيداريون]]) 07:48, 29 جون 2016 ([[UTC|م ع و]])

:{{تڪميل|معاهدو جوهري عدم ڦهلاءٌ}}--&lt;small&gt;&lt;span style=&quot;border:2px solid;background:#006400&quot;&gt;[[يوزر:محمد افضل|'''&lt;span style=&quot;background:#006400;color:White&quot;&gt; ☪&lt;/span&gt;''']][[بحث:محمد افضل|&lt;span style=&quot;color:#000000;background-color:White;&quot;&gt;☎&lt;/span&gt;]]&lt;/span&gt;&lt;/small&gt; 08:42, 29 جون 2016 ([[UTC|م ع و]])

== [[فلسفو]] ==


== [[سماجي سائنس]] ==
* [[درس ۽ تدريس]]

== [[راند]] ==


==تصويرون جيڪي مضمونن جي متقاضي آهين==

&lt;gallery&gt;
File:2006-11-07 15.54 Arnhem-Klarendal, molen foto2.JPG|[[De Kroon Klarendalse Molen]]&lt;br/&gt;&lt;small&gt;({{find sources|De Kroon Klarendalse Molen}})&lt;/small&gt;
Image:Sinocorophium hangangense.jpg|''[[Sinocorophium hangangense]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{find sources|Sinocorophium hangangense}}&lt;/small&gt;
Image:Caspi u0.png|''[[Calotomus spinidens]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{find sources|Calotomus spinidens}}&lt;br /&gt;{{find sources|Spinytooth parrotfish}})&lt;/small&gt;
File:NGC3059-hst-R814G606B450.jpg|[[NGC 3059]]&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{find sources|NGC 3059}})&lt;/small&gt;
Image:Calmella cavolini (Vérany, 1846).jpg|''[[Calmella cavolini]]''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{find sources|Calmella cavolini}})&lt;/small&gt; Added to [[Calmella]] (April 2015).
Image:Brise-glace Ernest Lapointe 01.jpg|{{ship|CCGS|Ernest Lapointe}}&lt;br /&gt;&lt;small&gt;({{find sources|CCGS Ernest Lapointe}})&lt;/small&gt;
&lt;/gallery&gt;


==شخصيتون==


===سنڌي شخصيتون===
* [[راجيش ميرچنداڻي]] (انگريزي وڪيپيڊيا تي مضمون موجود آهي سو سنڌي وڪپيڊيا تي ترجمو ڪري لکو ([[:en:|Rajesh_Mirchandani]]) )

== ٻيا شعبا ==
* بلحاظ ملڪ (سياست، مذهب، رانديون، فلم، معيشت، شخصيتون، تاريخ وغيرہه)
* فهرست جي لاءِ درخواست ڏيو
* [[Odysee]] ([[:en:Odysee|en]])

== وڌيڪ ڏسو ==
[[زمرو:وڪيپيڊيا پس اندراج|درخواست ڪيل مضمون]]
[[زمرو:وڪيپيڊيا درخواست ڪيل مضمون| ]]
[[زمرو:وڪيپيڊيا سارسنڀال|درخواست ڪيل مضمون]]
[[زمرو:وڪيپيڊيا وڪي منصوبا|درخواست ڪيل مضمون]]</text>
      <sha1>2b6byeoc3fapn3tu1gp69dw3lq4j8zv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعيات جو فلسفو</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43977</id>
    <revision>
      <id>321816</id>
      <parentid>318450</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:37:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321816</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="248" sha1="ot0zmqvror5f3dletlq5g04k9rkkwbp" xml:space="preserve">{{اصل مضمون}}
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:طبيعيات جون ذيلي شاخون]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو بلحاظ موضوع]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>ot0zmqvror5f3dletlq5g04k9rkkwbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ٻاهرين خلاء</title>
    <ns>0</ns>
    <id>63836</id>
    <revision>
      <id>321774</id>
      <parentid>321754</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:14:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>321774</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4588" sha1="iklsjwdxdwcysbmef1cd7kg6zrbohig" xml:space="preserve">'''پولارُ''' يا '''خلا''' (space)، ڌرتيءَ جي فِضا کان ٻاھر بي اَنت وُسعت، يا [[گرھ|گِرھن]] ۽ [[تارو|تارن]] جي وچ ۾ خالي ميدان، جنھن ۾ ڪُجهہ [[گيس|گيسون]] ۽ [[دز|مِٽي]]ءَ جا ذرا ھوندا آھن.&lt;ref&gt;آڪسفورڊ انگريزي سنڌي ڊڪشنري، صُفحو: 1684.&lt;/ref&gt;
[[File:Space.jpg|thumb|خلا]]

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>iklsjwdxdwcysbmef1cd7kg6zrbohig</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321775</id>
      <parentid>321774</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:15:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321775</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4168" sha1="qiwh8dasr5mbfhkplsflyzlbpm9x7se" xml:space="preserve">==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qiwh8dasr5mbfhkplsflyzlbpm9x7se</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321777</id>
      <parentid>321775</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[خلا]] کي [[ٻاهرين خلاء]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>321775</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4168" sha1="qiwh8dasr5mbfhkplsflyzlbpm9x7se" xml:space="preserve">==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qiwh8dasr5mbfhkplsflyzlbpm9x7se</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321779</id>
      <parentid>321777</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:20:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321779</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5780" sha1="kmoo02qap8h2vcptg5phopwrwy8v1t2" xml:space="preserve">ٻاهرين خلا، يا صرف خلا، اهو وسعت آهي جيڪو زمين جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي کثافت جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪا گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم پلازما جي هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪلووين (−270 °C؛ −455 °F) آهي. 
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>kmoo02qap8h2vcptg5phopwrwy8v1t2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321780</id>
      <parentid>321779</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:28:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321780</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5851" sha1="t90m3iuzgzylv85jttl8fgwhj624kiw" xml:space="preserve">'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، منفي 3 ڪيلون (−270°C
، 455°F-) آهي. 
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>t90m3iuzgzylv85jttl8fgwhj624kiw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321781</id>
      <parentid>321780</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:31:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321781</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5868" sha1="io3nve3dx7dbvfj83ah4llilkq938aa" xml:space="preserve">'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون  (270-)°C؛ (455-)°F
 (−270°C
، 455°F-) آهي. 
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>io3nve3dx7dbvfj83ah4llilkq938aa</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321782</id>
      <parentid>321781</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:32:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:خلا]] جو اضافو</comment>
      <origin>321782</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5888" sha1="o6sftmsj7i8leq0posh8gxjxx137okb" xml:space="preserve">'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون  (270-)°C؛ (455-)°F
 (−270°C
، 455°F-) آهي. 
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>o6sftmsj7i8leq0posh8gxjxx137okb</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321783</id>
      <parentid>321782</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:34:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321783</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5869" sha1="dj14qqmb8uyey7490eo40016lbkw69p" xml:space="preserve">'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (C°)(270-) يا (F°)(455-) آهي.
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>dj14qqmb8uyey7490eo40016lbkw69p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321784</id>
      <parentid>321783</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:37:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321784</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5873" sha1="60j15v40dded14xyrmdsk3aypdz30qe" xml:space="preserve">'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون {(C°)(270-)} يا {(F°)(455-)} آهي.
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

==تفصيل==
ٻاهريان خلاء 
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Hatnote group|
{{About|the space between celestial bodies|the general concept|Space}}
{{Other uses}}
}}
{{pp|small=yes}}
{{pp-move}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>60j15v40dded14xyrmdsk3aypdz30qe</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321785</id>
      <parentid>321784</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:39:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321785</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5724" sha1="l2rurst781emyxp8i0z2v9qhjzxz7i5" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي ڌرتيء جي ماحول (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري هائيڊروجن ۽ هيليم جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون {(C°)(270-)} يا {(F°)(455-)} آهي.
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>l2rurst781emyxp8i0z2v9qhjzxz7i5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321786</id>
      <parentid>321785</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T13:41:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321786</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5796" sha1="06u5zv0jh570gyx06llw75crpg7ocay" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي پلازما جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن بگ بينگ مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون {(C°)(270-)} يا {(F°)(455-)} آهي.
 
ڪهڪشائن جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي کثافت هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ڪنسنٽريشن تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. بين الڪهڪشائن خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي ماس-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]].&lt;ref name=Merriam-Webster/&gt; It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]]&lt;ref name=Roth_2012/&gt; of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt; 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]].&lt;ref name=baas41_908/&gt; Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}}&lt;ref name=space_begin/&gt; is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>06u5zv0jh570gyx06llw75crpg7ocay</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321787</id>
      <parentid>321786</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:04:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321787</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5794" sha1="3eo2ln5hpaue6e2b5shmtr1llm4d9en" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>3eo2ln5hpaue6e2b5shmtr1llm4d9en</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321788</id>
      <parentid>321787</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:08:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321788</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5990" sha1="dy2wa5h80zxajw1tjaskle088jntyxl" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>dy2wa5h80zxajw1tjaskle088jntyxl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321789</id>
      <parentid>321788</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:11:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>321789</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6511" sha1="ab7b9iuwl4gr0n2dkruooua0wfgcw06" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فلڪيات]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>ab7b9iuwl4gr0n2dkruooua0wfgcw06</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321790</id>
      <parentid>321789</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:12:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321790</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6526" sha1="o6n40upjzec4jnt54rz0rf1j9tc1fow" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فلڪيات]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:خلا]]</text>
      <sha1>o6n40upjzec4jnt54rz0rf1j9tc1fow</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321791</id>
      <parentid>321790</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:14:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>321791</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6506" sha1="32s4cql58z4v2ffs0nemaogirkaoox0" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:فلڪيات]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>32s4cql58z4v2ffs0nemaogirkaoox0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321792</id>
      <parentid>321791</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:15:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>321792</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6528" sha1="fx7mxs4dlzzrf7gx6nrparyszi2rmih" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات جو اصطلاحون]]
[[زمرو:فلڪيات]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>fx7mxs4dlzzrf7gx6nrparyszi2rmih</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321793</id>
      <parentid>321792</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321793</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6522" sha1="765okmruuqp6i6nr4rhhuvx1fmkzgpk" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنسي فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>765okmruuqp6i6nr4rhhuvx1fmkzgpk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321794</id>
      <parentid>321793</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T14:17:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321794</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6525" sha1="rtgjl4s9o6uhdqhnxax3ikkhkq1j51n" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>rtgjl4s9o6uhdqhnxax3ikkhkq1j51n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321798</id>
      <parentid>321794</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:51:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321798</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14048" sha1="kz4g3ek7lu4ysjvq8qnky0u5ipik0hn" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==خارجي لنڪس==

==پڻ ڏسو== 
==حوالا==
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]

 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>kz4g3ek7lu4ysjvq8qnky0u5ipik0hn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321799</id>
      <parentid>321798</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:52:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* اصطلاحون */</comment>
      <origin>321799</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14062" sha1="ce0zqryd7ux4im53czqs6dtulvle88x" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==پارت==

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.

==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==خارجي لنڪس==

==پڻ ڏسو== 
==حوالا==
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]

 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ce0zqryd7ux4im53czqs6dtulvle88x</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321800</id>
      <parentid>321799</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:53:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321800</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11112" sha1="0hp3cb3i8l63bjq73v6s2duunqmxwrm" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].
==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==خارجي لنڪس==

==پڻ ڏسو== 
==حوالا==
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]

 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0hp3cb3i8l63bjq73v6s2duunqmxwrm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321801</id>
      <parentid>321800</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:54:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321801</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14048" sha1="hclrsjv2nedovglnoljhd8m8yal2la5" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==خارجي لنڪس==

==پڻ ڏسو== 
==حوالا==
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]

 تشکيل ۽ حالت: ماحول: انساني رسائي: علائقا: دريافت جي تاريخ: ڳولا: درخواست: پڻ ڏسو:

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>hclrsjv2nedovglnoljhd8m8yal2la5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321802</id>
      <parentid>321801</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:56:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321802</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13853" sha1="067u7p2l9asu6nhq9mki0pa7wkhc9mv" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==خارجي لنڪس==

==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>067u7p2l9asu6nhq9mki0pa7wkhc9mv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321803</id>
      <parentid>321802</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:56:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321803</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13828" sha1="7cosragkz9r3lgxd53ooa84arfcsln9" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==اصطلاح==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي. 
==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>7cosragkz9r3lgxd53ooa84arfcsln9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321804</id>
      <parentid>321803</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:57:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321804</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13812" sha1="pl8hxthpi4d8gi4b2dsktcitjj63yip" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].

==اصطلاحون==
{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}

مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>pl8hxthpi4d8gi4b2dsktcitjj63yip</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321805</id>
      <parentid>321804</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:58:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* اصطلاحون */</comment>
      <origin>321805</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13812" sha1="7vk7jd8ohuveoo18m9chjre5b15rxc1" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].


{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}
==اصطلاحون==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>7vk7jd8ohuveoo18m9chjre5b15rxc1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321806</id>
      <parentid>321805</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T16:59:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321806</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13830" sha1="2j9gn6798m2ik90zccndop8yaql9ifn" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاح==
'''Outer space''', or simply '''space''', is the expanse that exists beyond [[Atmosphere of Earth|Earth's atmosphere]] and between [[astronomical object|celestial bodies]]. It contains ultra-low [[Orders of magnitude (pressure)|levels of particle densities]], constituting a [[ultra-high vacuum|near-perfect vacuum]] of predominantly [[hydrogen]] and [[helium]] [[plasma (physics)|plasma]], permeated by [[electromagnetic radiation]], [[cosmic ray]]s, [[cosmic neutrino background|neutrinos]], [[magnetic field]]s and [[cosmic dust|dust]]. The baseline [[temperature]] of outer space, as set by the [[cosmic background radiation|background radiation]] from the [[Big Bang]], is {{convert|2.7255|K|C F|adj=ri1|sigfig=3|abbr=out}}. 

The [[warm–hot intergalactic medium|plasma between galaxies]] is thought to account for about half of the [[baryonic matter|baryonic (ordinary) matter]] in the universe, having a [[number density]] of less than one [[hydrogen atom]] per cubic metre and a [[kinetic temperature]] of millions of [[kelvins]]. Local concentrations of matter have condensed into [[star]]s and [[galaxy|galaxies]]. Intergalactic space takes up most of the volume of the [[universe]], but even galaxies and [[star system]]s consist almost entirely of empty space. Most of the remaining [[mass–energy equivalence|mass-energy]] in the [[observable universe]] is made up of an unknown form, dubbed [[dark matter]] and [[dark energy]].

Outer space does not begin at a definite altitude above Earth's surface. The [[Kármán line]], an altitude of {{cvt|100|km|mi}} above [[sea level]],{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} is conventionally used as the start of outer space in space treaties and for aerospace records keeping. Certain portions of the upper [[stratosphere]] and the [[mesosphere]] are sometimes referred to as &quot;[[near space]]&quot;. The framework for international [[space law]] was established by the [[Outer Space Treaty]], which entered into force on 10 October 1967. This treaty precludes any claims of [[national sovereignty]] and permits all states to freely [[space exploration|explore outer space]]. Despite the drafting of [[UN resolution]]s for the peaceful uses of outer space, [[anti-satellite weapon]]s have been tested in [[Geocentric orbit|Earth orbit]].

The concept that the space between the Earth and the Moon must be a vacuum was first proposed in the 17th century after scientists discovered that [[air pressure]] decreased with altitude. The immense scale of outer space was grasped in the 20th century when the distance to the [[Andromeda Galaxy]] was first measured. Humans began the physical exploration of space later in the same century with the advent of high-altitude [[Balloon (aircraft)|balloon flights]]. This was followed by crewed [[rocket launch|rocket flight]]s and, then, crewed Earth orbit, first achieved by [[Yuri Gagarin]] of the [[Soviet Union]] in 1961. The economic cost of putting objects, including humans, into space is very high, limiting human [[spaceflight]] to [[low Earth orbit]] and the [[Moon]]. On the other hand, [[uncrewed spacecraft]] have reached all of the known [[planet]]s in the [[Solar System]]. Outer space represents a challenging environment for [[exploration|human exploration]] because of the hazards of [[vacuum]] and [[radiation]]. [[Microgravity]] has a negative effect on human [[physiology]] that causes both [[muscle atrophy]] and [[Spaceflight osteopenia|bone loss]].


{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Beingبنيادي طور تي خالي هجڻ جي ڪري، ٻاهرئين خلاءَ سڀ کان اوائلي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي، جيئن ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ تصوير ۾ آهي، اجازت ڏئي ٿي.]]
'''ٻاهرين خلا''' (Outer Space) يا صرف '''خلا''' اها وسعت آهي جيڪا [[ڌرتي]]ءَ جي ماحول کان ٻاهر ۽ آسماني جسمن جي وچ ۾ موجود آهي.&lt;ref name=&quot;Merriam-Webster&quot; /&gt; ان ۾ ذرن جي [[ڪثافت]] انتهائي گهٽ سطح تي مشتمل آهي، خاص طور تي [[ھائڊروجن|هائڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] [[پلازما]] جو هڪ ڀرپور [[خلا]] آهي،&lt;ref name=&quot;Roth_2012&quot; /&gt; جيڪو برقي مقناطيسي شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، مقناطيسي شعبن ۽ مٽي ذريعي ڦهليل آهي. ٻاهرئين خلا جو بنيادي درجه حرارت، جيئن [[بگ بينگ]] جي پس منظر جي شعاعن جي ذريعي مقرر ڪيو ويو آهي، 2.7 ڪيلون (−270 ڊگري سينٽي گريڊ؛ −455 ڊگري فارنهائٽ) آهي.&lt;ref name=&quot;CBE2008&quot; /&gt;

[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما کي [[ڪائنات]] ۾ بيريونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن ۾ هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ ڪثافت ۽ لکين ڪيليون جو هڪ متحرڪ درجه حرارت آهي.&lt;ref name=&quot;baas41_908&quot; /&gt; ماديءَ جي مقامي ڪثافت تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي. ڪهڪشائن جي وچ ۾ خلا [[ڪائنات]] جي مقدار جو تمام گهڻو حصو وٺي ٿو، پر ان کان سواءِ ڪهڪشائون ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي رهيل ڪميت-انرجي جو گهڻو حصو اڻڄاتل روپ مان ٺهيل آهي، جنهن کي [[ڪارو مادو|ڊارڪ ميٽر]] ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو وڃي ٿو.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601}}&lt;ref name=&quot;Trimble 1987&quot; /&gt;&lt;ref name=&quot;nasa_darkenergy&quot; /&gt;{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=650–653}}

==اصطلاحون==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>2j9gn6798m2ik90zccndop8yaql9ifn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321807</id>
      <parentid>321806</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T17:00:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321807</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7892" sha1="g9esp4c6m1yhxu2aqiskc1li96o2y64" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Inspace}}
{{Molecules detected in outer space}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>g9esp4c6m1yhxu2aqiskc1li96o2y64</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321808</id>
      <parentid>321807</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T17:01:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321808</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7842" sha1="efuq3y0yljo4b9gy60witc5gpet5sl5" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|Being essentially empty, outer space allows the earliest (redder) galaxies to be viewed without obstruction, as in the [[Webb's First Deep Field]] image.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>efuq3y0yljo4b9gy60witc5gpet5sl5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321809</id>
      <parentid>321808</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T17:05:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321809</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7980" sha1="9hwwwnc954b96bxyzahpxri74p5vd2g" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر ورزن، &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿو، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرئين خلا جو اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم ۾ موجود هو، جنهن کي ”ميڊن آف ماسڪو“ چيو ويندو هو، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جو اصطلاح پهريون ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] جي هٿ هيٺ آيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿيو. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالي ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي ڪره هوائي کان ڌار ڪري، قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿو. مٿيون علائقا جيڪي ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>9hwwwnc954b96bxyzahpxri74p5vd2g</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321810</id>
      <parentid>321809</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T17:13:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321810</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7986" sha1="8tnmr28tirkwcq3tlt1vnvi58tp7pq4" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر اصطلاح،  &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿي، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرين خلا جي اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم، جيڪا ”ميڊن آف ماسڪو“ جي نالي سان مشهور ٿي، ۾ موجود آهي، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جي اصطلاح پهرين ڀيرو 1845ع ۾ [[اليگزينڊر وون هومبولٽ]] ڪيو. ھي اصطلاح آخرڪار [[ايچ.جي. ويلز]] جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿي. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالو ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي وايو منڊل کان ڌار ڪري ٿي. اها قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿي. مٿيون علائقا جيڪا ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

”اسپيس بورن“ ظاهر ڪري ٿو ٻاهرئين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي هليو وڃي. ساڳيءَ طرح، ”اسپيس بيسڊ“ جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا ۾ يا ڪنهن سياري يا چنڊ تي.

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8tnmr28tirkwcq3tlt1vnvi58tp7pq4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321812</id>
      <parentid>321810</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:28:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321812</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8006" sha1="5hvj0unbx11lx667jgxsyng7r1l53yy" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر اصطلاح،  &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿي، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرين خلا جي اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم، جيڪا ”ميڊن آف ماسڪو“ جي نالي سان مشهور ٿي، ۾ موجود آهي، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جي اصطلاح پهرين ڀيرو 1845ع ۾ اليگزينڊر وون هومبولٽ ڪيو. ھي اصطلاح آخرڪار ايچ.جي. ويلز جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿي. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالو ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي وايو منڊل کان ڌار ڪري ٿي. اها قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿي. مٿيون علائقا جيڪا ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

&quot;خلائي&quot; (space born) ظاهر ڪري ٿو ٻاهرين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي سفر ڪيو وڃي. ساڳي طرح، &quot;خلائي&quot; (&lt;small&gt;space&lt;/small&gt; &lt;small&gt;based&lt;/small&gt;) جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا جي يا ڪنهن سياري جي (شي، 

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Spaceflight|Solar System}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>5hvj0unbx11lx667jgxsyng7r1l53yy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321813</id>
      <parentid>321812</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:30:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321813</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8026" sha1="a1bfr957ropbiwnai99eg4nmvzu5ukc" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر اصطلاح،  &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿي، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرين خلا جي اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم، جيڪا ”ميڊن آف ماسڪو“ جي نالي سان مشهور ٿي، ۾ موجود آهي، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جي اصطلاح پهرين ڀيرو 1845ع ۾ اليگزينڊر وون هومبولٽ ڪيو. ھي اصطلاح آخرڪار ايچ.جي. ويلز جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿي. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالو ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي وايو منڊل کان ڌار ڪري ٿي. اها قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿي. مٿيون علائقا جيڪا ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

&quot;خلائي&quot; (space born) ظاهر ڪري ٿو ٻاهرين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي سفر ڪيو وڃي. ساڳي طرح، &quot;خلائي&quot; (&lt;small&gt;space&lt;/small&gt; &lt;small&gt;based&lt;/small&gt;) جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا جي يا ڪنهن سياري جي (شي، 

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|فلڪيات|تارا|خلائي جهاز|نظام شمسي }}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]

[[Category:Outer space| ]]
[[Category:Space plasmas]]
[[Category:Environments]]
[[Category:Vacuum]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>a1bfr957ropbiwnai99eg4nmvzu5ukc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321814</id>
      <parentid>321813</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:32:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>321814</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7950" sha1="n76grjwbe85ziyu451in615098j2qgg" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر اصطلاح،  &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿي، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرين خلا جي اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم، جيڪا ”ميڊن آف ماسڪو“ جي نالي سان مشهور ٿي، ۾ موجود آهي، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جي اصطلاح پهرين ڀيرو 1845ع ۾ اليگزينڊر وون هومبولٽ ڪيو. ھي اصطلاح آخرڪار ايچ.جي. ويلز جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿي. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالو ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي وايو منڊل کان ڌار ڪري ٿي. اها قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿي. مٿيون علائقا جيڪا ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

&quot;خلائي&quot; (space born) ظاهر ڪري ٿو ٻاهرين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي سفر ڪيو وڃي. ساڳي طرح، &quot;خلائي&quot; (&lt;small&gt;space&lt;/small&gt; &lt;small&gt;based&lt;/small&gt;) جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا جي يا ڪنهن سياري جي (شي، 

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|فلڪيات|تارا|نظام شمسي}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[Category:Vacuum]]
[[Category:Environments]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>n76grjwbe85ziyu451in615098j2qgg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321815</id>
      <parentid>321814</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:33:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321815</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7950" sha1="rlxb7k8boyvmr7s0mcz1hyf7mcrqpip" xml:space="preserve">{{Short description|Void between celestial bodies}}
{{pp|small=yes}}{{pp-move}}{{Good article}}
[[File:Webb%27s_First_Deep_Field.jpg|thumb|upright=1.4|بنيادي طور تي خالي هجڻ ڪري، ٻاهرين خلا ابتدائي (ڳاڙهي) ڪهڪشائن کي بغير ڪنهن رڪاوٽ جي ڏسڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيئن ته &quot;ويب جي پهرين ڊيپ فيلڊ&quot; جي هن تصوير ۾ نظر اچڻ ٿيون.]]
'''ٻاهرين خلاء''' (Outer Space) يا صرف خلا، اها وسعت آهي، جيڪي [[ڌرتي|ڌرتيء]] جي [[وايومنڊل|ماحول، وايو منڊل]] (Atmosphere) کان ٻاهر ۽ فلڪياتي جسمن (Celestial Bodies) جي وچ ۾ موجود آهي. ان ۾ ذرڙن جي گھاٽائي جي انتهائي گهٽ سطح شامل آهي، جيڪي گهڻو ڪري [[ھائڊروجن|هائيڊروجن]] ۽ [[هيليئم|هيليم]] جي [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ مڪمل خلا کي ٺاهيندي آهي، جيڪا [[برقناطيسيت|برقي مقناطيسي]] شعاعن، ڪائناتي شعاعن، نيوٽرينوس، [[مقناطيسيت|مقناطيسي]] ميدان ۽ مٽيءَ سان ڀريل آهي. ٻاهرين خلا جو بنيادي گرمي پد، جيئن [[بگ بينگ]] مان پس منظر جي شعاعن پاران مقرر ڪيو ويو آهي، '''''2.7''' ڪيلون {(C°)('''270-''')} يا {(F°)('''455-''')}'' آهي.
 
[[ڪهڪشان|ڪهڪشائن]] جي وچ ۾ پلازما ڪائنات ۾ بيرونڪ (عام) مادي جو اڌ حصو سمجهيو ويندو آهي، جنهن جي عددي گھاٽائي هڪ هائيڊروجن ايٽم في ڪعبي ميٽر کان گهٽ آهي ۽ هڪ حر حرڪي گرمي پد لکين ڪيلون آهي. مادي جي مقامي ارتڪاز (concentration)  تارن ۽ ڪهڪشائن ۾ ڳري وئي آهي.  الڪهڪشائن جي وچ جا خلا ڪائنات جي مقدار جو گهڻو حصو وٺن ٿا، پر ڪهڪشائن ۽ ستارن جا نظام به تقريبن مڪمل طور تي خالي جاءِ تي مشتمل آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ باقي مايو-توانائي جو گهڻو حصو هڪ نامعلوم شڪل مان ٺهيل آهي، جنهن کي ڊارڪ ميٽر ۽ ڊارڪ انرجي سڏيو ويندو آهي.{{sfn|Freedman|Kaufmann|2005|pp=573, 599–601, 650-653}}

ٻاهرين خلا ڌرتيء جي مٿاڇري کان مٿي هڪ خاص اوچائي تي شروع نٿو ٿئي. ڪارمان لائن (Karman Line)، سمنڊ جي سطح کان 100 ڪلوميٽر (62 ميل) جي اوچائي تي،{{sfn|O'Leary|2009|p=84}} روايتي طور تي خلائي معاهدن ۽ ايرو اسپيس رڪارڊ رکڻ لاءِ ٻاهرين خلا جي شروعات طور استعمال ٿيندي آهي. مٿئين اسٽراسفير ۽ ميسوسفيئر جا ڪجهه حصا ڪڏهن ڪڏهن &quot;ويجھو خلا&quot; طور حوالو ڏنو ويندو آهي. بين الاقوامي خلائي قانون جو فريم ورڪ ٻاهرين خلا جي معاهدي، اوٽر اسپيس ٽريٽي پاران قائم ڪيو ويو، جيڪو 10 آڪٽوبر، 1967ع تي عمل ۾ آيو. هي معاهدو مختاري جي ڪنهن به دعويٰ کي رد ڪري ٿو ۽ سڀني رياستن کي آزاديءَ سان ٻاهرين خلا کي ڳولڻ جي اجازت ڏئي ٿو. ٻاهرين خلا جي پرامن استعمال لاءِ گڏيل قومن جي ٺهرائن جي مسودي جي باوجود، سيٽلائيٽ مخالف هٿيارن کي ڌرتيءَ جي مدار ۾ آزمايو ويو.

اهو تصور ته ڌرتيء ۽ چنڊ جي وچ ۾ خلا هڪ خلا ضرور هجڻ گهرجي، پهريون ڀيرو 17هين صدي عيسويء ۾ پيش ڪيو ويو، جڏهن سائنسدان دريافت ڪيو ته هوا جو دٻاء اوچائي سان گهٽجي ويندو آهي. 20هين صدي عيسويء ۾ ٻاهرين خلا جي وڏي پيماني تي اڀياس ڪئي وئي، جڏهن انڊرومئڊا ڪهڪشان جو فاصلو پهريون ڀيرو ماپيو ويو،  ساڳئي صديء ۾، وڏي اونچائي واري غبارن جي پروازن جي آمد سان انسان بعد ۾ خلا جي فزيڪل ڳولا شروع ڪئي. اهو عملي واري راڪٽ پروازن کان پھريان هو ۽ پوءِ سال 1961ع ۾ سوويت يونين جي يوري گاگارين پاران پهريون ڀيرو ڌرتيءَ جو مدار  تائين پهتو ويو. 

شين، انسان سميت، کي خلا ۾ رکڻ جي اقتصادي قيمت تمام گهڻي آهي، جيڪا انساني خلائي اڏام کي ڌرتيءَ جي گھٽ مدار ۽ چنڊ تائين محدود ڪري ٿي.  ٻي پاسي اڻ ڄاتل خلائي جهاز شمسي نظام جي سڀني سڃاتل سيارن تائين پهچي ويا آهن. خلا ۽ تابڪاري جي خطرن جي ڪري ٻاهرين خلا انساني ڳولا لاءِ هڪ مشڪل ماحول جي نمائندگي ڪري ٿي. مائڪرو گريوٽي (Microgravity) انساني جسمانيات تي هڪ منفي اثر آهي جيڪو ٻنهي عضلات جي ايٽروفي ۽ هڏن جي نقصان جو سبب بڻائيندو آهي.
==اصطلاحون==
مختصر اصطلاح،  &quot;خلا&quot; جو استعمال، جنهن جي معنيٰ آهي &quot;ڌرتيءَ جي آسمان کان ٻاهر جو علائقو&quot;، مڪمل اصطلاح &quot;ٻاهرين خلا&quot; جي استعمال کان اڳڀرائي ڪري ٿي، جنهن ۾ هن معنيٰ جو سڀ کان اول درج ٿيل استعمال [[جان ملٽن]] جي هڪ مهاڳ نظم، &quot;پيراڊائز لوسٽ&quot; (Paradise Lost) ۾ ڪيو ويو آهي، جنهن کي 1667ع ۾ شايع ڪيو ويو. ٻاهرين خلا جي اصطلاح 1842ع کان انگريزي شاعر ليڊي ايملين اسٽوارٽ-ورٽلي جي هڪ نظم، جيڪا ”ميڊن آف ماسڪو“ جي نالي سان مشهور ٿي، ۾ موجود آهي، پر [[فلڪيات]] ۾ ٻاهرين خلا جي اصطلاح پهرين ڀيرو 1845ع ۾ اليگزينڊر وون هومبولٽ ڪيو. ھي اصطلاح آخرڪار ايچ.جي. ويلز جي لکڻين جي ذريعي سال 1901ع کان پوءِ مشهور ٿي. ٿيوڊور وون ڪارمان (Theodore von Kármán) ڌرتيءَ کان مٿي اوچائي واري جڳھه کي نالو ڏيڻ لاءِ &quot;آزاد خلا&quot; جو اصطلاح استعمال ڪيو جتي خلائي جهاز ڪافي حد تائين ماحول جي ڇڪڻ کان آزاد حالتن تائين پھچن ٿا ۽ ان کي وايو منڊل کان ڌار ڪري ٿي. اها قانوني خلا جي سڃاڻپ ڪري ٿي. مٿيون علائقا جيڪا ملڪن جي اختيار کان آزاد آهن.

&quot;خلائي&quot; (space born) ظاهر ڪري ٿو ٻاهرين خلا ۾ موجود، خاص طور تي جيڪڏهن خلائي جهاز ذريعي سفر ڪيو وڃي. ساڳي طرح، &quot;خلائي&quot; (&lt;small&gt;space&lt;/small&gt; &lt;small&gt;based&lt;/small&gt;) جو مطلب آهي ٻاهرئين خلا جي يا ڪنهن سياري جي (شي، 

==ٺهڻ ۽ حالت==
==ماحول== 
==انساني رسائي== 
==علائقا==
==دريافت جي تاريخ==
==جستجو==
==ايپليڪيشن==
==پڻ ڏسو== 
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{sister project links|voy=Space|v=Category:Astronomy|d=Q4169|n=Category:Space|s=Category:Astronomy|b=Category:Subject:Astronomy}}

{{Authority control}}
{{Portal bar|فلڪيات|تارا|نظام شمسي}}

{{DEFAULTSORT:Outer Space}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:ٻاهرين خلا]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:خلائي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[Category:Vacuum]]
[[Category:Environments]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>rlxb7k8boyvmr7s0mcz1hyf7mcrqpip</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڀارت ۾ ڏاج جو نظام</title>
    <ns>0</ns>
    <id>75265</id>
    <revision>
      <id>321832</id>
      <parentid>295367</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T03:07:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>27.97.96.249</ip>
      </contributor>
      <origin>321832</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10497" sha1="6s82vgfu456bs8f4wr2s8qn6t87rsxz" xml:space="preserve">[[فائل:India_-_Delhi_wedding_-_5438.jpg|thumb| شاديءَ ۾ ڏاج جي سامان جي نمائش]]
'''ڀارت ۾ ڏاج جو نظام''' ([[انگريزي]]: Dowry system in India) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.moneycontrol.com/news/business/godrej-%E2%80%98nupur-jagruti%E2%80%99dahej-ke-khilaf-ek-awaz_270666.html|title=- Moneycontrol.com|date=8 مارچ 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111134223/http://www.moneycontrol.com/news/business/godrej-%E2%80%98nupur-jagruti%E2%80%99dahej-ke-khilaf-ek-awaz_270666.html|archive-date=11 جنوری 2012}}&lt;/ref&gt; ان مان مراد آھي اھو پائيدار سامان، نقد رقم ۽ حقيقي يا ڪارآمد ملڪيت جيڪا [[ڪنوار]] جو خاندان [[گھوٽ|گهوٽ]]، سندس والدين ۽ سندس مائٽن کي شادي جي شرط طور ڏئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Dowry Deaths and Access to Justice in Kali's Yug: Empowerment, Law and Dowry Deaths|last=Rani Jethmalani &amp; P.K. Dey|year=1995|pages=36, 38}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/nlsiu.46.016.diw.14316|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=[https://archive.org/details/nlsiu.46.016.diw.14316/page/10 10]}}&lt;/ref&gt; ڏاج کي [[ھندي|هندي]] ۾ '''دھيج''' ۽ [[اردو|اردوءَ]] ۾ '''جھيز''' چئبو آهي.&lt;ref name=&quot;Waheed&quot;&gt;{{Cite journal|last=Waheed|first=Abdul|date=فروری 2009|title=Dowry among Indian muslims: ideals and practices|journal=[[Indian Journal of Gender Studies]]|volume=16|issue=1|pages=47–75|doi=10.1177/097152150801600103}}&lt;/ref&gt;

ڏاج جو نظام ڪنوار جي خاندان تي وڏو مالي بار وجهي سگهي ٿو. ڪجهہ حالتن ۾، ڏاج جو نظام عورتن جي خلاف ڏوهن جو سبب بڻجي ٿو، جن ۾ جذباتي استحصالي ۽ زخمي ڪرڻ کان وٺي [[موت]] تائين ڳالھ پڄي سگهي ٿي.  ڏاج جي ادائيگي کي خاص ھندستاني قانونن جي تحت گهڻو وقت کان منع ڪيو ويو آھي، جنھن ۾ هندستان جي پارليامينٽ طرفان پاس ڪيل ڊور پروبيشن ايڪٽ 1961ع بہ آھي، ۽ ان کان پوءِ انڊين پينل ڪوڊ جا سيڪشن 304B ۽ 498A بہ شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Into Legal World&quot;&gt;{{Cite news|url=http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/|title=Arrest of police officer in unlawful detention under s 498A|work=Into Legal World|access-date=7 دسمبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171208004142/http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/|archive-date=8 دسمبر 2017|accessdate=2024-03-23|archivedate=2017-12-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171208004142/http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/}}&lt;/ref&gt; ڏاج جي روڪٿام واري ايڪٽ، 1961ع ۾ ڏاج جي وضاحت ڪئي وئي آهي: ”ڏاج جو مطلب آهي ڪا بہ ملڪيت يا قيمتي سڪيورٽي ڏني وڃي يا ڏيڻ جي رضامندي ڪئي وڃي، سڌي يا اڻ سڌي طرح – (الف) هڪ پارٽي طرفان ٻي پارٽي سان شادي ڪرڻ لاءِ؛ I؛ يا (ب) والدين طرفان يا تہ شادي جي هڪ پارٽي يا ڪنھن ٻئي شخص طرفان يا تہ شادي جي هڪ پارٽي يا ڪنھن ٻئي شخص طرفان؛ نڪاح جي وقت يا ان کان اڳ يا بعد ۾ ذڪر ڪيل پارٽين جي شادي تي غور ڪيو وڃي ٿو، پر ان ۾ ڏاج يا مھر شامل نہ آهي انھن تي لاڳو نٿو ٿي جيڪي جن تي مسلم پرسنل لا لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://dowrycalculator.online/|title=Dowry Calculator - Research Tool for Understanding Social Dynamics|last=Team|first=Dowry Calculator Research|website=Dowry Calculator|language=en|access-date=2025-07-07}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Indian Social Problems|last=Rao|first=C.N. Shankar|publisher=S. Chand|year=2019|isbn=978-93-848-5795-0|page=238}}&lt;/ref&gt;

عدالت جو فيصلو &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.vakilno1.com/bareacts/dowryprohibitionact/dowryprohibitionact.html|title=The Dowry Prohibition Act, 1961|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515101107/http://www.vakilno1.com/bareacts/dowryprohibitionact/dowryprohibitionact.html|archive-date=15 مئی 2015}}&lt;/ref&gt; ڏاج جي قانوني وصف کي واضح ڪري ٿو.
{{Blockquote|text=&quot;ڏاج&quot; ان معنيٰ ۾ جنھن تي ڏاج جي روڪٿام ايڪٽ  جي ذريعي غور ڪيو ويو آھي قيمتي حفاظت جي جائداد جي گهر آھي جنھن جو شادي سان ڪو لاڳاپو نہ آھي، مطلب اھو ڪنوار جي والدين يا رشتيدارن جي طرفان گهوٽ يا ان جي رشتيدارن کي ڏنو وڃڻ جي نيت سان ھجي.}}

== پڻ ڏسو ==

* ڏاج

== حوالا ==
{{حوالو}}
[[زمرو:ڀارت ۾ شادي]]
[[زمرو:ڀارت ۾ سماجي مسئلا]]

== جديد دور ۾ ڏاج ==

[[File:Say_no_to_dowry.jpg|thumb|ڀارت ۾ ڏاج بابت سماجي شعور جي مھم]]
ڀارت ۾ جديد دور ۾ ڏاج هڪ عام رواج رهيو هو ۽ ان حوالي سان ان ۾ روڪ رقم يا تحفن جي ادائگي شامل ٿي سگهن ٿا جيڪي ڪنوار جي خاندان طرفان شاديءَ تي گهوٽ جي ڪٽنب کي ڏنا وڃن ٿا. جاگرافيائي ۽ [[طبقو|طبقن]] جي بنياد تي ڏاج جي ڏيڻ جي رواج ۾ فرق موجود آهن. اتر ۾ رياستون سڀني طبقن جي وچ ۾ ڏاج واري نظام ۾ حصو وٺڻ جا وڌيڪ امڪان آهن، ۽ ڏاج جو مادي ۽ ھلندڙ/چوري سگهجندڙ سامان جي صورت ۾ ھجڻ جا وڌيڪ امڪان آھن.&lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot;&gt;{{Cite journal|last=Dalmia|first=Sonia|last2=Pareena G. Lawrence|year=2005|title=The Institution of Dowry in India: Why It Continues to Prevail|journal=The Journal of Developing Areas|volume=38|issue=2|pages=71–93|doi=10.1353/jda.2005.0018}}&lt;/ref&gt; ڏکڻ ۾، ڪنوار جي قيمت جو نظام وڌيڪ رائج آھي، ۽ گهڻو ڪري زمين، يا ٻي وراثت جي سامان جي صورت ۾ ھوندو آهي. اھو نظام [[شادي|شاديءَ]] جي سماجي ڍانچي سان جڙيل آھي، جيڪو شادي کي خانداني رشتن جي اندر يا ويجهو رکي ٿو.&lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot; /&gt;

ڀارت ۾ ڏاج معاشي طبقن جي لحاظ کان پڻ فرق رکي ٿو. مٿئين طبقي جا خاندان ھيٺين طبقي جي ڀيٽ ۾ ڏاج جي نظام ۾ وڌيڪ دلچسپي رکن ٿا. اھو ان ڪري بہ ٿي سگهي ٿو ڇو تہ مٿين طبقن جون عورتون معاشي ڪمائي جي ذريعن مان نڪتل آھن.

&lt;ref name=&quot;Anderson 2007&quot;&gt;{{Cite journal|last=Anderson|first=Siwan|year=2007|title=The Economics of Dowry and Brideprice|journal=The Journal of Economic Perspectives|volume=21|issue=4|pages=151–174|doi=10.1257/jep.21.4.151|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot;/&gt;


جديد دور ۾، ڏاج جو تصور ترقي ڪري چڪو آهي ۽ ڀارتي خاندان هاڻي ڪنوار جي قيمت تي عمل نٿا ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ravikant|first=Namratha S.|year=2000|title=Dowry Deaths: Proposing a Standard For Implementation of Domestic Legislation in Accordance With Human Rights Obligations|journal=Mich. J. Gender &amp; L.|volume=6|pages=449, 454}}&lt;/ref&gt; اھوئي سبب آھي جو وقت گذرڻ سان گڏ ڪنوار جي قيمت بہ آهستي آهستي ختم ٿي وئي ۽ ڏاج منتقلي جو رواج بڻجي ويو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=The Dowry Problem: A Legal and Social Perspective, Ch. The Roots of Dowry|last=S. Krishnamurthy|publisher=IBH Prakashana|year=1981|location=Bangalore|pages=22}}&lt;/ref&gt; جديد دور ۾ ڏاج جو رواج اھو آهي تہ ڪنوار جا گهرڀاتي شاديءَ جي سلسلي ۾ گهوٽ جي خاندان کي سامان موڪلي ڏين.

جيئن تہ ڀارت ۾ شاديون هر خاندان ۾ وڏي جشن جو وقت ھونديون آھن، اهي عام طور تمام وڏي رونشي واريون ھونديون آھن.

يون هونديون آهن.

ساڳي طرح، هندستاني شادين ۾ عام طور تي ڪافي خرچ شامل آهن ۽ خاندان جي ٻنهي پاسن جي مائٽن کان شادي جا تحفا بہ ڏنا ويندا آھن. اھو عام خرچ آهي جيڪو رضامندي سان ڪيو ويندو آهي ۽ دولت، حيثيت وغيره جي لحاظ کان هڪ خاندان کان ٻئي تائين مختلف هوندو آهي.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=10}}&lt;/ref&gt;


ڪيترائي ڀيرا، ان گڏيل ’ڏيڻ ۽ وٺڻ‘ جي حصي طور، گهوٽ جي خاندان پاران ڏاج جي مخصوص مطالبن سان گڏ هر تحفي جي مقدار مقرر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي. اھڙين حالتن ۾ ڪنوار جي گهروارن تي جبر ڪرڻ جو عنصر موجود آهي ۽ اھو ئي سبب آھي جو اڄ جي دور ۾ ڏاج کي لعنت طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Dowry Deaths and Access to Justice in Kali's Yug: Empowerment, Law and Dowry Deaths|last=Rani Jethmalani &amp; P.K. Dey|year=1995|pages=36, 38}}&lt;/ref&gt; ڏاج مان مراداھي رضاڪاراڻہ تحفا نہ آھن جيڪي ڪنوار ۽ گهوٽ کي ڏنا ويندا آھن؛ بلڪہ اھي ڪنوار يا ان جي والدين ڪڍيا ويندا آھن.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>6s82vgfu456bs8f4wr2s8qn6t87rsxz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321833</id>
      <parentid>321832</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T04:03:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Wutsje</username>
        <id>942</id>
      </contributor>
      <comment>rv cross-wiki link spam</comment>
      <origin>321833</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10254" sha1="arw6ubgzia07myg2azdo9ss64wwk596" xml:space="preserve">[[فائل:India_-_Delhi_wedding_-_5438.jpg|thumb| شاديءَ ۾ ڏاج جي سامان جي نمائش]]
'''ڀارت ۾ ڏاج جو نظام''' ([[انگريزي]]: Dowry system in India) &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.moneycontrol.com/news/business/godrej-%E2%80%98nupur-jagruti%E2%80%99dahej-ke-khilaf-ek-awaz_270666.html|title=- Moneycontrol.com|date=8 مارچ 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20120111134223/http://www.moneycontrol.com/news/business/godrej-%E2%80%98nupur-jagruti%E2%80%99dahej-ke-khilaf-ek-awaz_270666.html|archive-date=11 جنوری 2012}}&lt;/ref&gt; ان مان مراد آھي اھو پائيدار سامان، نقد رقم ۽ حقيقي يا ڪارآمد ملڪيت جيڪا [[ڪنوار]] جو خاندان [[گھوٽ|گهوٽ]]، سندس والدين ۽ سندس مائٽن کي شادي جي شرط طور ڏئي ٿو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Dowry Deaths and Access to Justice in Kali's Yug: Empowerment, Law and Dowry Deaths|last=Rani Jethmalani &amp; P.K. Dey|year=1995|pages=36, 38}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://archive.org/details/nlsiu.46.016.diw.14316|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=[https://archive.org/details/nlsiu.46.016.diw.14316/page/10 10]}}&lt;/ref&gt; ڏاج کي [[ھندي|هندي]] ۾ '''دھيج''' ۽ [[اردو|اردوءَ]] ۾ '''جھيز''' چئبو آهي.&lt;ref name=&quot;Waheed&quot;&gt;{{Cite journal|last=Waheed|first=Abdul|date=فروری 2009|title=Dowry among Indian muslims: ideals and practices|journal=[[Indian Journal of Gender Studies]]|volume=16|issue=1|pages=47–75|doi=10.1177/097152150801600103}}&lt;/ref&gt;

ڏاج جو نظام ڪنوار جي خاندان تي وڏو مالي بار وجهي سگهي ٿو. ڪجهہ حالتن ۾، ڏاج جو نظام عورتن جي خلاف ڏوهن جو سبب بڻجي ٿو، جن ۾ جذباتي استحصالي ۽ زخمي ڪرڻ کان وٺي [[موت]] تائين ڳالھ پڄي سگهي ٿي.  ڏاج جي ادائيگي کي خاص ھندستاني قانونن جي تحت گهڻو وقت کان منع ڪيو ويو آھي، جنھن ۾ هندستان جي پارليامينٽ طرفان پاس ڪيل ڊور پروبيشن ايڪٽ 1961ع بہ آھي، ۽ ان کان پوءِ انڊين پينل ڪوڊ جا سيڪشن 304B ۽ 498A بہ شامل آهن.&lt;ref name=&quot;Into Legal World&quot;&gt;{{Cite news|url=http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/|title=Arrest of police officer in unlawful detention under s 498A|work=Into Legal World|access-date=7 دسمبر 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171208004142/http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/|archive-date=8 دسمبر 2017|accessdate=2024-03-23|archivedate=2017-12-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171208004142/http://intolegalworld.com/2017/01/18/arrest-of-police-officer-in-unlawful-detention-under-s-498a/}}&lt;/ref&gt; ڏاج جي روڪٿام واري ايڪٽ، 1961ع ۾ ڏاج جي وضاحت ڪئي وئي آهي: ”ڏاج جو مطلب آهي ڪا بہ ملڪيت يا قيمتي سڪيورٽي ڏني وڃي يا ڏيڻ جي رضامندي ڪئي وڃي، سڌي يا اڻ سڌي طرح – (الف) هڪ پارٽي طرفان ٻي پارٽي سان شادي ڪرڻ لاءِ؛ I؛ يا (ب) والدين طرفان يا تہ شادي جي هڪ پارٽي يا ڪنھن ٻئي شخص طرفان يا تہ شادي جي هڪ پارٽي يا ڪنھن ٻئي شخص طرفان؛ نڪاح جي وقت يا ان کان اڳ يا بعد ۾ ذڪر ڪيل پارٽين جي شادي تي غور ڪيو وڃي ٿو، پر ان ۾ ڏاج يا مھر شامل نہ آهي انھن تي لاڳو نٿو ٿي جيڪي جن تي مسلم پرسنل لا لاڳو ٿئي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Indian Social Problems|last=Rao|first=C.N. Shankar|publisher=S. Chand|year=2019|isbn=978-93-848-5795-0|page=238}}&lt;/ref&gt;

عدالت جو فيصلو &lt;ref&gt;{{حوالو ويب|url=http://www.vakilno1.com/bareacts/dowryprohibitionact/dowryprohibitionact.html|title=The Dowry Prohibition Act, 1961|archive-url=https://web.archive.org/web/20150515101107/http://www.vakilno1.com/bareacts/dowryprohibitionact/dowryprohibitionact.html|archive-date=15 مئی 2015}}&lt;/ref&gt; ڏاج جي قانوني وصف کي واضح ڪري ٿو.
{{Blockquote|text=&quot;ڏاج&quot; ان معنيٰ ۾ جنھن تي ڏاج جي روڪٿام ايڪٽ  جي ذريعي غور ڪيو ويو آھي قيمتي حفاظت جي جائداد جي گهر آھي جنھن جو شادي سان ڪو لاڳاپو نہ آھي، مطلب اھو ڪنوار جي والدين يا رشتيدارن جي طرفان گهوٽ يا ان جي رشتيدارن کي ڏنو وڃڻ جي نيت سان ھجي.}}

== پڻ ڏسو ==

* ڏاج

== حوالا ==
{{حوالو}}
[[زمرو:ڀارت ۾ شادي]]
[[زمرو:ڀارت ۾ سماجي مسئلا]]

== جديد دور ۾ ڏاج ==

[[File:Say_no_to_dowry.jpg|thumb|ڀارت ۾ ڏاج بابت سماجي شعور جي مھم]]
ڀارت ۾ جديد دور ۾ ڏاج هڪ عام رواج رهيو هو ۽ ان حوالي سان ان ۾ روڪ رقم يا تحفن جي ادائگي شامل ٿي سگهن ٿا جيڪي ڪنوار جي خاندان طرفان شاديءَ تي گهوٽ جي ڪٽنب کي ڏنا وڃن ٿا. جاگرافيائي ۽ [[طبقو|طبقن]] جي بنياد تي ڏاج جي ڏيڻ جي رواج ۾ فرق موجود آهن. اتر ۾ رياستون سڀني طبقن جي وچ ۾ ڏاج واري نظام ۾ حصو وٺڻ جا وڌيڪ امڪان آهن، ۽ ڏاج جو مادي ۽ ھلندڙ/چوري سگهجندڙ سامان جي صورت ۾ ھجڻ جا وڌيڪ امڪان آھن.&lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot;&gt;{{Cite journal|last=Dalmia|first=Sonia|last2=Pareena G. Lawrence|year=2005|title=The Institution of Dowry in India: Why It Continues to Prevail|journal=The Journal of Developing Areas|volume=38|issue=2|pages=71–93|doi=10.1353/jda.2005.0018}}&lt;/ref&gt; ڏکڻ ۾، ڪنوار جي قيمت جو نظام وڌيڪ رائج آھي، ۽ گهڻو ڪري زمين، يا ٻي وراثت جي سامان جي صورت ۾ ھوندو آهي. اھو نظام [[شادي|شاديءَ]] جي سماجي ڍانچي سان جڙيل آھي، جيڪو شادي کي خانداني رشتن جي اندر يا ويجهو رکي ٿو.&lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot; /&gt;

ڀارت ۾ ڏاج معاشي طبقن جي لحاظ کان پڻ فرق رکي ٿو. مٿئين طبقي جا خاندان ھيٺين طبقي جي ڀيٽ ۾ ڏاج جي نظام ۾ وڌيڪ دلچسپي رکن ٿا. اھو ان ڪري بہ ٿي سگهي ٿو ڇو تہ مٿين طبقن جون عورتون معاشي ڪمائي جي ذريعن مان نڪتل آھن.

&lt;ref name=&quot;Anderson 2007&quot;&gt;{{Cite journal|last=Anderson|first=Siwan|year=2007|title=The Economics of Dowry and Brideprice|journal=The Journal of Economic Perspectives|volume=21|issue=4|pages=151–174|doi=10.1257/jep.21.4.151|doi-access=free}}&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;Dalmia 2005&quot;/&gt;


جديد دور ۾، ڏاج جو تصور ترقي ڪري چڪو آهي ۽ ڀارتي خاندان هاڻي ڪنوار جي قيمت تي عمل نٿا ڪن.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last=Ravikant|first=Namratha S.|year=2000|title=Dowry Deaths: Proposing a Standard For Implementation of Domestic Legislation in Accordance With Human Rights Obligations|journal=Mich. J. Gender &amp; L.|volume=6|pages=449, 454}}&lt;/ref&gt; اھوئي سبب آھي جو وقت گذرڻ سان گڏ ڪنوار جي قيمت بہ آهستي آهستي ختم ٿي وئي ۽ ڏاج منتقلي جو رواج بڻجي ويو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=The Dowry Problem: A Legal and Social Perspective, Ch. The Roots of Dowry|last=S. Krishnamurthy|publisher=IBH Prakashana|year=1981|location=Bangalore|pages=22}}&lt;/ref&gt; جديد دور ۾ ڏاج جو رواج اھو آهي تہ ڪنوار جا گهرڀاتي شاديءَ جي سلسلي ۾ گهوٽ جي خاندان کي سامان موڪلي ڏين.

جيئن تہ ڀارت ۾ شاديون هر خاندان ۾ وڏي جشن جو وقت ھونديون آھن، اهي عام طور تمام وڏي رونشي واريون ھونديون آھن.

يون هونديون آهن.

ساڳي طرح، هندستاني شادين ۾ عام طور تي ڪافي خرچ شامل آهن ۽ خاندان جي ٻنهي پاسن جي مائٽن کان شادي جا تحفا بہ ڏنا ويندا آھن. اھو عام خرچ آهي جيڪو رضامندي سان ڪيو ويندو آهي ۽ دولت، حيثيت وغيره جي لحاظ کان هڪ خاندان کان ٻئي تائين مختلف هوندو آهي.&lt;ref name=&quot;:3&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=10}}&lt;/ref&gt;


ڪيترائي ڀيرا، ان گڏيل ’ڏيڻ ۽ وٺڻ‘ جي حصي طور، گهوٽ جي خاندان پاران ڏاج جي مخصوص مطالبن سان گڏ هر تحفي جي مقدار مقرر ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي. اھڙين حالتن ۾ ڪنوار جي گهروارن تي جبر ڪرڻ جو عنصر موجود آهي ۽ اھو ئي سبب آھي جو اڄ جي دور ۾ ڏاج کي لعنت طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;:2&quot;&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Dowry Deaths and Access to Justice in Kali's Yug: Empowerment, Law and Dowry Deaths|last=Rani Jethmalani &amp; P.K. Dey|year=1995|pages=36, 38}}&lt;/ref&gt; ڏاج مان مراداھي رضاڪاراڻہ تحفا نہ آھن جيڪي ڪنوار ۽ گهوٽ کي ڏنا ويندا آھن؛ بلڪہ اھي ڪنوار يا ان جي والدين ڪڍيا ويندا آھن.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|title=Law Relating to Dowry, Dowry Deaths, Bride Burning, Rape, and Related Offences|last=Paras Diwan and Peeyushi Diwan|publisher=Universal Law Pub. Co.|year=1997|location=Delhi|pages=11}}&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>arw6ubgzia07myg2azdo9ss64wwk596</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وٿي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76611</id>
    <revision>
      <id>321760</id>
      <parentid>321759</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T11:59:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>321760</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3420" sha1="5azinjm0wok9sjwd7udzo9bvxw4c54z" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Nature nav}}
{{Portal bar|Physics|Astronomy|Stars|Spaceflight|Outer space
|Solar System
|Science}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>5azinjm0wok9sjwd7udzo9bvxw4c54z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321767</id>
      <parentid>321760</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:11:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>321767</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3342" sha1="k9aoiruwkwzf3sldnmdqvhv9onjpyb7" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Nature nav}}
{{Portal bar|Physics|Astronomy|Stars|Spaceflight|Outer space
|Solar System
|Science}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>k9aoiruwkwzf3sldnmdqvhv9onjpyb7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321768</id>
      <parentid>321767</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:14:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321768</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3370" sha1="5d52wscb5s6jcd8ik8u13jkprab51iy" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>5d52wscb5s6jcd8ik8u13jkprab51iy</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321770</id>
      <parentid>321768</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:17:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321770</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3389" sha1="7ew9tmmxr6qz0c3xd2hwxeb4jf5is1w" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

== پڻ ڏسو ==

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>7ew9tmmxr6qz0c3xd2hwxeb4jf5is1w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321771</id>
      <parentid>321770</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:18:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>321771</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3489" sha1="3aajfkejd1thnl88h1ahzz0uni1r1mn" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|ٻاهرين خلا
|شمسي نظام|سائنس}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>3aajfkejd1thnl88h1ahzz0uni1r1mn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321772</id>
      <parentid>321771</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:22:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>321772</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3659" sha1="hcz92a7jw61slmo0md2dudnpy676z1q" xml:space="preserve">{{Orphan|date=جُولاءِ 2024}}

{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون ۽ طرف شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. جديد طبعيات دان عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهن ٿا، جنھن کي ''اسپيس ٽائيم'' (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي. البتہ، [[فلسفو|فلسفين جي]] وچ ۾ اختلاف جاري آهي تہ ڇا اهو پاڻ هڪ وجود آهي، وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي، يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن جيوميٽرين کي پرکڻ شروع ڪيو جيڪي غير اڪيليڊين آهن، جن ۾ وٿيءَ کي اڪيليڊن جي خلا ۾ ''سڌي جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي نظريي عام نسبت (general relativity) جي مطابق، ڪشش ثقل جي ميدانن جي چوڌاري وٿي اڪيليڊن وٿي کان انحراف ڪري ٿو.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جي تجربن ان ڳالھ جي تصديق ڪئي آهي تہ غير اڪيليڊين جاميٽريون خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪن ٿيون.

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|ٻاهرين خلا
|شمسي نظام|سائنس}}
* [[:باب:طبيعيات]]
* [[:باب:فلڪيات]]
* [[:باب:تارا]]
* [[:باب:ٻاهرين خلا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]
* [[:باب:سائنس]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>hcz92a7jw61slmo0md2dudnpy676z1q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321773</id>
      <parentid>321772</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321773</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3742" sha1="lbm5cff9hhij9hkj9dpwc6igk5ywjk8" xml:space="preserve">{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''خلاء يا وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون (coordinates) ۽ رخ (dimension) شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. [[جديد طبيعيات|جديد طبعيات]] ۾ عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهيو ويندو آهي، جنھن کي خلائي وقت (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي.  [[فلسفو|فلسفين]] جي وچ ۾ اختلاف جاري آهي ته ڇا اها پاڻ هڪ [[وجود]] آهي؟ وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي؟ يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي؟.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن [[جاميٽري|جيوميٽري]]، جيڪي غير  اقليدسي آهن، جن ۾ وٿيءَ کي خلا ۾ هڪ ''سڌي رخ جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي، کي پرکڻ شروع ڪيو. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي [[نسبت جو نظريو|نسبت جي عام نظريو]] (General Theory of Relativity) جي مطابق، [[ڪشش ثقل]] جي ميدانن جي چوڌاري وٿي، اقليدس جي وٿي کان انحراف ڪري ٿي.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جا تجربا ان ڳالھه جي تصديق ڪيا آهن ته غير اقليدسي جاميٽري خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪئي ٿي.

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|ٻاهرين خلا
|شمسي نظام|سائنس}}
* [[:باب:طبيعيات]]
* [[:باب:فلڪيات]]
* [[:باب:تارا]]
* [[:باب:ٻاهرين خلا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]
* [[:باب:سائنس]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:خلائي وقت]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>lbm5cff9hhij9hkj9dpwc6igk5ywjk8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>معصوم ساحل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82245</id>
    <revision>
      <id>321796</id>
      <parentid>312989</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T15:14:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>معصوم ساحل</username>
        <id>11715</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321796</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4400" sha1="ggfb821motpvegy66cekhgqe8529wdc" xml:space="preserve">{{Infobox writer
| name             = معصوم ساحل
| image            =[[File:Masum Sahil.jpg]] || image_size       =250px 
| image_upright    = 
| alt              = 
| caption          = نوجوان شاعر ۽ مترجم معصوم ساحل
| birth_date      = 4 سيپٽمبر، 2002ع
| birth_place      = [[ڇاڇرو]]، [[ٿرپارڪر]]، [[سنڌ]]
| death_date       = &lt;!-- {{Death date and age|YYYY|MM|DD|YYYY|MM|DD}} --&gt;
| death_place      = 
| resting_place    = 
| occupation       = [[شاعر]]، [[ترجمي نگار]]، [[فانٽ ٺاهيندڙ]]
| language         = [[ڍاٽڪي]]، [[سنڌي ٻولي|سنڌي]]
| residence        = [[ڇاڇرو]]
| nationality      = [[پاڪستان|پاڪستاني]] 
| citizenship      = 
| relatives        =
|honorific suffix=نوجوان شاعر|pseudonym=”ساحل“}}

'''معصوم ساحل''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي ٻولي:]] Masum Sahil) سنڌي ٻوليءَ جو نوجوان [[شاعر]]، [[مترجم]] ۽ فونٽ ڊِوَلپر آهي.

== زندگي جو احوال ==
معصوم ساحل جو اصل نالو مرتضيٰ آهي، هن 4 سيپٽمبر 2002ع تي [[پاڪستان]] جي صوبي [[سنڌ]] جي ضلعي [[ٿرپارڪر ضلعو|ٿرپارڪر]] جي تعلقي [[ڇاڇرو|ڇاڇري]] ۾ جنم ورتو. نوجوان معصوم ساحل سنڌي ٻوليءَ جو هڪ سُٺو [[شاعر]] ۽ ترجمي نگار هئڻ سان گڏوگڏ سنڌي ڪمپيوٽنگ جي دنيا ۾ بہ خدمتون سرانجام ڏئي رهيو آهي، هي فونٽ ڊِوَلپر ۽ گرافڪس ڊزائينر بہ آهي جيڪو سنڌي ٻوليءَ جي ترقيءَ لاءِ ڊجيٽل ميدان ۾ پڻ خاص خدمتون سرانجام ڏئي رهيو آهي.

== تعليم ==
معصوم ساحل پنهنجي ابتدائي تعليم پنهنجي اباڻي شهر ڇاڇري مان حاصل ڪئي. بعد ۾ اعليٰ تعليم لاءِ حيدرآباد منتقل ٿيو، جتي هن گريجوئيشن جي ڊگري حاصل ڪئي. تعليم جي دوران ئي سندس لاڙو ادب، شاعري، ۽ ترجمي ڏانهن وڌڻ لڳو، جنهن کي هن پنهنجي محنت ۽ دلچسپي سان اڳتي وڌايو.&lt;ref&gt;ڪتاب: ڇاڇري جا ڇوڪرا  (پروفائل)&lt;/ref&gt;

== ڪاوشون ==
معصوم ساحل پاڪستان جو پهريون ننڍي عمر جو سنڌي فونٽ ڊولپر آهي، جنهن 2019ع ۾ 17 سالن جي عمر ۾ پنهنجو پهريون فونٽ '''&quot;[https://font.sindhsalamat.com/font/246 ايم ايس ٿر]&quot;''' تيار ڪيو، جيڪو سنڌ سلامت فونٽ سروَر (ويب سائيٽ) تي موجود آهي. ان کان پوءِ هن 5 سنڌي فونٽ تيار ڪيا، جن مان 2 سنڌ سلامت فونٽ سروَر (ويب سائيٽ) تان مفت ڊائونلوڊ ڪري سگهجن ٿا.&lt;ref&gt;{{حوالو_ويب|url=https://font.sindhsalamat.com/developer/Masoom-Sahil|title=معصوم ساحل جو تعارف}}&lt;/ref&gt;

== ڪتاب ==
'''1. جيءُ بيزار آهي''' – شاعريءَ جو مجموعو.

'''2. آگسٽ ۾ ملنداسين''' – مشھور نوبل انعام يافتہ ليکڪ '''گابريل گارسيا مارڪيز''' (Gabriel García Márquez) جي انگريزي ناول '''''Until August''''' جو سنڌي ترجمو. 

== ادبي کيتر ==
&lt;blockquote&gt;&lt;big&gt;'''[[غزل]]'''&lt;/big&gt;

ڇو وٺي تنھنجو نانءُ ھٿ مِلائي ڪوئي؟

اِئن مُسلسل مُنھنجي دِل جلائي ڪوئي.

ٽھڪ ٽِڙندا اگر لُڙڪ پَوندا لڙِي

مون جيان ڏُک ڍَڪي مُسڪرائي ڪوئي.

زندگي تُنھِنجي نالي مِليل ھيڏا ڏُک

آئون ڪنھن سان ونڊيان؟ مُنھنجو ناھي ڪوئي!

لُڙڪ ڇو ٿا ڪِرن، ڇو لٿل آھي مُنھن؟

ڪُجھہ پُڇي ڪُجھہ ٻُڌي، اھڙو آھي ڪوئي؟

درد دل ۾ ڌرِي، جان ڪنھن کان گُھرِي؟

مون تہ چاھيو اِھو، مونکي چاھي ڪوئي.&lt;ref&gt;''ڪتاب: جيءُ بيزار آهي (شاعري) - معصوم ساحل''&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

== مڃتا ==

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:سنڌي شاعر]]
[[زمرو:سنڌي ٻولي]]
[[زمرو:سنڌي شخصيتون]]
[[زمرو:2002ع جون پيدائشون]]</text>
      <sha1>ggfb821motpvegy66cekhgqe8529wdc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>گئبرئيل گارشيا مارڪيز</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82502</id>
    <revision>
      <id>321797</id>
      <parentid>312980</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T15:18:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>معصوم ساحل</username>
        <id>11715</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321797</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5982" sha1="hfpkhue9u6gxzaitl3tsyrysjoe5xsp" xml:space="preserve">{{Short description|ڪولمبين ليکڪ ۽ نوبل انعام يافته شخص (1927–2014)}}
{{Good article}}
{{Infobox writer
| image            = Gabriel Garcia Marquez.jpg
| caption          = 
| birth_name       = Gabriel José García Márquez
| birth_date       = {{Birth date|1927|3|6|df=yes}}
| birth_place      = آرڪاتاڪا، ڪولمبيا
| death_date       = {{death date and age|2014|4|17|1927|3|6|df=yes}}
| death_place      = ميڪسيڪو
| alma_mater       = [[ڪولمبيا جي نيشنل يونيورسٽي]]&lt;br/&gt;[[ڪارٽيگينا يونيورسٽي]]
| genre            = {{Flatlist|
* ناول
* مختصر ڪهاڻيون
}}
| movement         = {{Flatlist|
* [[Latin American Boom]]
* [[magic realism]]
}}
| language         = اسپيني ٻولي
| notableworks     = {{Flatlist|class=nowraplinks|
* ``[[سو ورهين جي اڪيلائي]]``
* ``[[آگسٽ ۾ ملنداسين]]``
}}
| spouse           = {{شادي|[[مرسڊس بارچا]]|1958}}
| children         = 3
| awards           = {{indented plainlist|
* {{Awards|[[Neustadt International Prize for Literature]]|1972}}
* {{Awards|[[Nobel Prize in Literature]]|1982}} &lt;!-- do not add nobel image see [[:Template:Infobox writer]] --&gt;
}}
| signature        = Gabriel Marquez Signature.svg
|honorific prefix=|honorific suffix=مشهور ڪولمبين ناول نويس|name=گابريل گارسيا ماڪيز}}
'''گابريل گارسيا مارڪيز''' ([[انگريزي ٻولي|انگريزي:]] Gabriel García Márquez) (6 مارچ 1927 – 17 اپريل 2014) هڪ مشهور ڪولمبين ناول نويس، ڪهاڻيڪار، صحافي ۽ [[نوبل انعام حاصل ڪندڙن جي فهرست|نوبل انعام يافتہ]] شخص هو، جنهن جادوئي حقيقت نگاري (Magical Realism) جي صنف کي نئين اوچائين تي پهچايو. سندس شاهڪار ناول &quot;سو ورهين جي اڪيلائي&quot; کيس عالمي شهرت ڏياري، ۽ کيس لاطيني آمريڪا جي ادبي نمائندي طور سڃاتو ويو.

== ابتدائي زندگي ==
مارڪيز 6 مارچ 1927 تي آراڪاتاڪا، مگدالينا، [[ڪولمبيا]] ۾ پيدا ٿيو. سندس ننڍپڻ سندس ڏاڏي ۽ ڏاڏي وٽ گذريو. ڏاڏي کيس ڪهاڻيون ٻڌائيندي هئي، جڏهن ته سندس ڏاڏو فوجي ڪرنل هو، جنهن کيس &quot;هزار ڏينهن جي جنگ&quot; ۽ ٻين سياسي واقعن بابت آگاهي ڏني. انهن ڳالهين مارڪيز جي ادبي تخليق تي گهرو اثر ڇڏيو.

== صحافت ۽ ادب ==
گارسيا مارڪيز پنهنجي ڪيريئر جي شروعات صحافت سان ڪئي. هو پاڻ چوندو هو ته هو بنيادي طور تي صحافي آهي ۽ افسانا ته رڳو اتفاق سان لکي وٺندو آهي. سندس صحافتي پس منظر سندس لکڻين ۾ به نمايان نظر اچي ٿو، جتي حقيقت ۽ تخيل جو سنگم ملي ٿو. سندس مقبول ڪتابن ۾ شامل آهن:

* ''سو ورهين جي اڪيلائي'' (One Hundred Years of Solitude)
* ''وبا جي زماني ۾ محبت'' (Love in the Time of Cholera)
* ''اڳواٽ ٻُڌايل جي ڪھاڻي'' (Chronicle of a Death Foretold)
* ''حاڪم جو خزانو'' (The Autumn of the Patriarch)
* ''اغوا جي خبر'' (News of a Kidnapping)

== نوبل انعام ۽ فڪري ورثو ==
گارسيا مارڪيز کي 1982ع ۾ ادب جي شعبي ۾ نوبل انعام سان نوازيو ويو. ''هن نوبل انعام جي تقريب دوران جيڪا تقرير ڪئي، ان ۾ لاطيني آمريڪا جي ماڻهن جي اڪيلائي، محرومي ۽ استحصال بابت ڳالهايو.'' سندس لاءِ لاطيني آمريڪا محض هڪ خطو نه پر هڪ وسيع قومي سڃاڻپ هئي. هو ڪولمبيا جو شهري هو، پر ميڪسيڪو سندس ٻيو گهر هو، جڏهن ته ڪيوبا ۾ به هو بنا ڪنهن رڪاوٽ جي رهي سگهندو هو.

ادب جي ذريعي هن پنهنجي علائقي جي تاريخ، سياست، ظلم، ۽ زندگيءَ جي مختلف پهلوئن کي اهڙي انداز ۾ پيش ڪيو، جو سندس لکڻيون &quot;جادوئي حقيقت نگاري&quot; جو هڪ لازوال مثال بڻجي ويون. سندس ناولن ۾ 1928ع ۾ يونائٽيڊ فروٽ ڪمپني جي خلاف احتجاج ڪندڙ آبادگارن جي قتل عام، ۽ 1948ع ۾ صدارتي اميدوار گئٽان جي قتل کانپوءِ ٿيل وڳوڙن جا حوالا مليا ٿي.

== ذاتي زندگي ۽ وفات ==
مارڪيز [[مرسڊس بارچا]] سان شادي ڪئي، جنهن سان کيس ٻہ ٻار هئا. هو پنهنجي آخري ڏينهن [[ميڪسيڪو]] سٽيءَ ۾ گذاريائين، جتي هو 17 اپريل 2014ع تي وفات ڪري ويو. سندس وفات تي پوري دنيا ۾ ادبي دنيا سوڳوار ٿي ويئي.

== ورثو ==
گارسيا مارڪيز جي لکڻين کي نه رڳو لاطيني آمريڪا پر پوري دنيا ۾ ساراهيو ويو. هن ادب جي دنيا ۾ نه وسارڻ جوڳو نقش ڇڏيو. سندس جادوئي حقيقت نگاري، انسان دوستي، ۽ سياسي شعور اڄ به پڙهندڙن لاءِ الهام جو ذريعو آهي.

== ٻاهريان لنڪ ==
* [https://en.wikipedia.org/wiki/Gabriel_Garc%C3%ADa_M%C3%A1rquez Wikipedia – Gabriel García Márquez (انگريزي)]
* [https://fundaciongabo.org Gabriel García Márquez Foundation for New Ibero-American Journalism]

[[زمرو:گئبرئيل گارشيا مارڪيز]]
[[زمرو:ڪولمبين ليکڪ]]
[[زمرو:ناول نويس]]
[[زمرو:نوبل انعام حاصل ڪندڙ]]
[[زمرو:1927ع جون پيدائشون]]
[[زمرو:2014ع ۾ وفات ڪندڙ]]

== حوالا ==</text>
      <sha1>hfpkhue9u6gxzaitl3tsyrysjoe5xsp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>طبيعيات جو فلسفو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>82919</id>
    <revision>
      <id>321817</id>
      <parentid>318462</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:38:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>321817</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2763" sha1="ewfjcqgkkojoxo9n3ya3gj2hax8d7rm" xml:space="preserve">'''طبيعيات جو فلسفو''' (Philosophy of Physics) [[طبيعيات]] ۾ تصوراتي ۽ تشريحي مسئلن سان واسطو رکي ٿو. جن مان ڪيترائي ڪجهه قسم جي نظرياتي طبيعيات دانن پاران ڪيل تحقيق سان اوورليپ ڪرڻ ٿا. تاريخي طور تي، طبيعيات جا فلسفي سوالن، جهڙوڪ [[خلا]]، [[وقت]]، [[مادو|مادي جي فطرت]] ۽ انهن جي رابطي کي منظم ڪندڙ قانون، انهي سان گڏ مشق ڪندڙ طبيعيات دانن پاران استعمال ٿيندڙ نظرين جي علمياتي ۽ موجودياتي بنيادن سان جڙيل آهن. هي نظم [[فلسطين جي رياست|فلسفي]] جي مختلف شعبن مان بصيرت حاصل ڪري ٿو، جنهن ۾ [[مابعدالطبعيات|مابعد الطبعيات]]، [[علم موجودات]] ۽ [[سائنس جو فلسفو]] شامل آهن ۽ گڏوگڏ نظرياتي ۽ تجرباتي طبيعيات ۾ تازين ترقين سان پڻ جڙيل آهي. 

طبيعيات جي فلسفي جو معاصر ڪم جديد طبيعيات جي ٽن ٿنڀن جي بنيادن تي مسئلن تي ڌيان ڏئي ٿو: 
# [[ڪوانٽم مڪينڪس|'''ڪوانٽم ميڪينڪس''']]: ڪوانٽم ٿيوري جي تشريح، جن ۾ ڪوانٽم حالتن جي نوعيت شامل آهي، ماپ جو مسئلو ۽ مبصر جو ڪردار، نظرياتي الجھن، غير مقاميت ۽ ڪوانٽم-ڪلاسيڪل تعلق جا اثر پڻ ڳوليا ويا آهن. 
# '''[[نسبت جو نظريو|ريليٽيٽي]]''': [[خاص نسبت جو نظريو|خاص]] ۽ [[نسبت جو نظريو|عام اضافيت]] جي تصوراتي بنياد، جنهن ۾ خلائي وقت جي نوعيت، هم وقت سازي، سببيت ۽ تعينيت شامل آهن. ڪوانٽم ميڪينڪس سان مطابقت، ڪشش ثقل جي انفراديت ۽ ڪائنات جي فلسفياتي اثرن جي پڻ جاچ ڪئي وئي آهي. 
# [[شمارياتي ميڪانڪس|'''شمارياتي ميڪينڪس''']]: خوردبيني ۽ ميڪرو اسڪوپڪ وضاحتن جي وچ ۾ تعلق، امڪان جي تشريح، ناقابل واپسي جي اصليت ۽ وقت جي سمت جي باري ۾ تصورات شامل آهن. 
* '''[[ٿرموڊائنامڪس]]''' جي بنياد، اينٽراپي کي سمجهڻ ۾ معلوماتي نظريي جو ڪردار ۽ فزڪس ۾ وضاحت ۽ گهٽتائي لاءِ اثر، شامل آهي.

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سائنس جو فلسفو]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>ewfjcqgkkojoxo9n3ya3gj2hax8d7rm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:حياتياتي تصورات</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83321</id>
    <revision>
      <id>321818</id>
      <parentid>321648</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:43:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321818</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="390" sha1="e83ktecy75ezt1km5mb15pipid2zum2" xml:space="preserve">{{Commons}}
{{portal|حياتيات}}
{{category explanation|[[حياتيات]] ۽ خاص طور تي [[حياتيات جو فلسفو|حياتيات جي فلسفي]] لاءِ اهم تصورات}}

{{related category|علم حياتيات اصطلاحون}}

[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:حياتيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>e83ktecy75ezt1km5mb15pipid2zum2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321821</id>
      <parentid>321818</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:49:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321821</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="397" sha1="8w156gs2gnxtlrf4x99v7ksk5a0zjw6" xml:space="preserve">{{Commons}}
{{portal|حياتيات}}
{{category explanation|[[حياتيات]] ۽ خاص طور تي [[حياتيات جو فلسفو|حياتيات جي فلسفي]] لاءِ اهم تصورات}}

{{related category|علم حياتيات جون اصطلاحون}}

[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:حياتيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>8w156gs2gnxtlrf4x99v7ksk5a0zjw6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321822</id>
      <parentid>321821</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:52:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321822</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="405" sha1="jtnx24yavbqixbo5dtgdexf5rztfamo" xml:space="preserve">{{Commons}}
{{portal|حياتيات}}
{{زمري جي وضاحت|[[حياتيات]] ۽ خاص طور تي [[حياتيات جو فلسفو|حياتيات جي فلسفي]] لاءِ اهم تصورات}}
{{متعلقه زمرو|علم حياتيات جون اصطلاحون}}

[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:حياتيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>jtnx24yavbqixbo5dtgdexf5rztfamo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321823</id>
      <parentid>321822</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:55:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321823</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="485" sha1="f02a28pic2daip9xwej5bhulrc38yaq" xml:space="preserve">{{Commons}}
{{portal|حياتيات}}
{{زمري جي وضاحت|[[حياتيات]] ۽ خاص طور تي [[:زمرو:حياتيات|زمري حياتيات]] ۽ [[:زمرو:حياتيات جو فلسفو|حياتيات جي فلسفي]] لاءِ اهم تصورات}}
{{متعلقه زمرو|[[:زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]}}

[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:حياتيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>f02a28pic2daip9xwej5bhulrc38yaq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321824</id>
      <parentid>321823</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T19:58:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321824</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="435" sha1="3zksv28fp91t207dnvyfot3e440qs0d" xml:space="preserve">{{Commons}}
{{portal|حياتيات}}
زمري جي وضاحت: [[حياتيات]] ۽ خاص طور تي  ۽ [[حياتيات جو فلسفو|حياتيات جي فلسفي]] لاءِ اهم تصورات مٿان آهي.

متعلقه زمرو: [[:زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون]]

[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:حياتيات جو فلسفو]]
[[زمرو:سائنس جا تصور بلحاظ شعبا]]</text>
      <sha1>3zksv28fp91t207dnvyfot3e440qs0d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:خلا</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83338</id>
    <revision>
      <id>321761</id>
      <timestamp>2025-07-06T12:02:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:فطرت]] [[زمرو:ڪائنات]]</comment>
      <origin>321761</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47" sha1="rx5hsyykieztv5mjkt3ll595ewx38bt" xml:space="preserve">[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>rx5hsyykieztv5mjkt3ll595ewx38bt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:خلائي وقت</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83339</id>
    <revision>
      <id>321762</id>
      <timestamp>2025-07-06T12:03:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:خلا]] [[زمرو:وقت]] [[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</comment>
      <origin>321762</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="94" sha1="16jjxefr33cvtc9g6plhotukvv3uezf" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>16jjxefr33cvtc9g6plhotukvv3uezf</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321763</id>
      <parentid>321762</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:05:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321763</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="125" sha1="daiuq9r5n1oy8b8yzuaeanbv63u7h8u" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:وقت (فزڪس)]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>daiuq9r5n1oy8b8yzuaeanbv63u7h8u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321764</id>
      <parentid>321763</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:07:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321764</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="122" sha1="ov8cz7slm8n8iw0opz7tgffcxfrygqo" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>ov8cz7slm8n8iw0opz7tgffcxfrygqo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321765</id>
      <parentid>321764</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:08:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321765</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" sha1="rojcming9ex0jfm59bgsjia6aaexwkq" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:جديد طبيعيات]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>rojcming9ex0jfm59bgsjia6aaexwkq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321766</id>
      <parentid>321765</parentid>
      <timestamp>2025-07-06T12:09:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321766</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="131" sha1="1vmyw5f5bl5ifcxvrzhd79maxauyrny" xml:space="preserve">[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:وقت]]
[[زمرو:جديد طبیعیات]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>1vmyw5f5bl5ifcxvrzhd79maxauyrny</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٽوپولاجي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83340</id>
    <revision>
      <id>321769</id>
      <timestamp>2025-07-06T12:16:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:جاميٽري]]</comment>
      <origin>321769</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" sha1="p30kqx15n2fzjqzhehosxknpjb7aru4" xml:space="preserve">[[زمرو:جاميٽري]]</text>
      <sha1>p30kqx15n2fzjqzhehosxknpjb7aru4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پولار</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83341</id>
    <revision>
      <id>321776</id>
      <timestamp>2025-07-06T13:16:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: '''پولارُ''' يا '''خلا''' (space)، ڌرتيءَ جي فِضا کان ٻاھر بي اَنت وُسعت، يا [[گرھ|گِرھن]] ۽ [[تارو|تارن]] جي وچ ۾ خالي ميدان، جنھن ۾ ڪُجهہ [[گيس|گيسون]] ۽ [[دز|مِٽي]]ءَ جا ذرا ھوندا آھن.&lt;ref&gt;آڪسفورڊ انگريزي سنڌي ڊڪشنري، صُفحو: 1684.&lt;/ref&gt; [[File:Space.jpg|thumb|خلا]]  [[زمرو:فطرت]] زمرو:مابعد الطبعي...</comment>
      <origin>321776</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="496" sha1="goqr9o2pschw9g6sv656cpkfcnulxts" xml:space="preserve">'''پولارُ''' يا '''خلا''' (space)، ڌرتيءَ جي فِضا کان ٻاھر بي اَنت وُسعت، يا [[گرھ|گِرھن]] ۽ [[تارو|تارن]] جي وچ ۾ خالي ميدان، جنھن ۾ ڪُجهہ [[گيس|گيسون]] ۽ [[دز|مِٽي]]ءَ جا ذرا ھوندا آھن.&lt;ref&gt;آڪسفورڊ انگريزي سنڌي ڊڪشنري، صُفحو: 1684.&lt;/ref&gt;
[[File:Space.jpg|thumb|خلا]]

[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]</text>
      <sha1>goqr9o2pschw9g6sv656cpkfcnulxts</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>خلا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83342</id>
    <redirect title="ٻاهرين خلاء" />
    <revision>
      <id>321778</id>
      <timestamp>2025-07-06T13:18:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[خلا]] کي [[ٻاهرين خلاء]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>321778</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37" sha1="k9zylydj9fbooo6ru4ppeqf19gsa435" xml:space="preserve">#چوريو [[ٻاهرين خلاء]]</text>
      <sha1>k9zylydj9fbooo6ru4ppeqf19gsa435</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>اسڪواڊ راند</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83343</id>
    <revision>
      <id>321811</id>
      <timestamp>2025-07-06T18:39:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ahmed asli</username>
        <id>19423</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1298935225|Squid Game]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>321811</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7221" sha1="golqjjfkt8j2x82os5dlsv7k599ubni" xml:space="preserve">{{Infobox television|image=Squid Game 2021 vector logo.svg|image_alt=The official Korean logo of Squid Game|genre={{Plainlist|
* [[ڊستوپين fiction|Dystopian]]
* [[Survival film|Survival]]&lt;ref name=&quot;genre&quot;&gt;{{cite web |url=https://www.dw.com/en/what-distinguishes-squid-game-from-other-survival-thrillers/a-59422159 |title='Squid Game': more than a traditional survival thriller |last=Lehnen |first=Christine |date=October 6, 2021 |website=[[Deutsche Welle]] |access-date=November 1, 2024 |archive-date=June 21, 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240621022531/https://www.dw.com/en/what-distinguishes-squid-game-from-other-survival-thrillers/a-59422159 |url-status=live}}&lt;/ref&gt;
* [[ٿيرلر (genre)#Television|Thriller]]&lt;ref name=&quot;genre&quot; /&gt;
* [[Korean drama|Drama]]&lt;ref&gt;{{cite web|last=Caruso|first=Skylar|date=October 1, 2021|title= 'Squid Game' : Everything You Need to Know About Netflix's New Korean Drama|url= https://people.com/tv/squid-game-everything-you-need-to-know/ |access-date=July 2, 2025|website=[[People (magazine)|People]]}}&lt;/ref&gt;
}}|creator=[[هوانگ ڊونگ-ھڪ]]|writer=هوانگ ڊونگ-ھڪ|director=هوانگ ڊونگ-ھڪ|starring={{Plainlist|
* [[لي جنگ-جي]]
* [[وي ھا جون]]
* [[لي بيونگ ھون]]
}}|country=[[ڏکڻ ڪوريا]]|language=[[ڪورين]]&lt;br&gt;[[انگريزي]]|num_seasons=3|num_episodes=22|executive_producer={{Plainlist|
* Kim Ji-yeon&lt;ref name=&quot;credits&quot;&gt;{{cite episode |script-title=ko:무궁화 꽃이 피던 날 |trans-title=Red Light, Green Light |series=Squid Game |series-link=Squid Game season 1 |network=[[Netflix]] |date=September 17, 2021 |season=1 |number=1 |language=ko}}&lt;/ref&gt;
* Hwang Dong-hyuk&lt;ref name=&quot;credits&quot; /&gt;
}}|producer={{Plainlist|
* Han Heung-seok&lt;ref name=&quot;credits&quot; /&gt;
* Kim Ji-eun (Season 2)&lt;ref name=&quot;credits2&quot;&gt;{{cite episode |script-title=ko:빵과 복권 |trans-title=Bread and Lottery |series=Squid Game |series-link=Squid Game season 2 |network=[[Netflix]] |date=December 26, 2024 |season=2 |number=1 |language=ko}}&lt;/ref&gt;
}}|cinematography={{Plainlist|
* Lee Hyung-deok (Season 1)&lt;ref name=&quot;credits&quot; /&gt;
* Kim Ji-yong (Season 2)&lt;ref name=&quot;credits2&quot; /&gt;
}}|editor=[[نام نا يعونگ]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Catching up with Emmy-nominated &quot;Squid Game&quot; Editor Nam Na-young|url=https://www.filmmakeru.com/blog/squid-game-editor-Nam-Na-Young|website=Filmmaker U|date=August 19, 2022|access-date=August 26, 2022|archive-date=August 26, 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220826163238/https://www.filmmakeru.com/blog/squid-game-editor-Nam-Na-Young|url-status=live}}&lt;/ref&gt;|camera=[[ملثي-ڪيمرا]]|runtime=33–76 منٽ|company=Siren Pictures Inc.&lt;ref&gt;{{cite web|last=Lee|first=Julie|date=August 10, 2021|title=Squid Game invites you to deadly childhood games on September 17|url=https://about.netflix.com/en/news/squid-game-invites-you-to-deadly-childhood-games-on-september-17|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20210811094811/https://about.netflix.com/en/news/squid-game-invites-you-to-deadly-childhood-games-on-september-17|archive-date=August 11, 2021|access-date=August 12, 2021|website=Netflix Media Center}}&lt;/ref&gt;|network=[[نيٽ فلڪس]]|first_aired={{Start date|2021|9|17}}|last_aired={{End date|2025|6|27}}|related=''[[Squid Game: The Challenge]]''}}
&lt;references /&gt;
'''''اسڪواڊ گيم''''' ( {{Korean|오징어 게임}}  ) هڪ ڏکڻ ڪوريائي ڊسٽوپيئن سروائيول [[سنسني خيز|ٿرلر]] ڊراما ٽيليويزن سيريز آهي جيڪا نيٽ فلڪس لاءِ هوانگ ڊونگ-هيڪ پاران ٺاهي وئي، لکيل ۽ هدايت ڪئي وئي آهي. هي سيريز هڪ خفيه مقابلي جي چوڌاري گهمي ٿي جنھن ۾ 456 رانديگر، جيڪي سڀئي سخت مالي مشڪلاتن ۾ آهن، پنهنجي جان خطري ۾ وجهي ٻارن جي راندين جي هڪ سيريز کيڏڻ لاءِ جيڪي  49 بلين وون يان 39.86 ملين ڊالر جي انعام کٽڻ جي موقعي لاءِ موتمار بڻجي ويا آهن. سيريز جو عنوان ڪورين ٻارن جي راند ''اوجينگيو'' (&quot;اسڪواڊ&quot;) مان ورتو ويو آهي. لي جنگ-جي ، جيڪو سيريز جي مرڪزي ڪردار سيونگ گي-هون جو ڪردار ادا ڪري ٿو، هڪ گڏيل ڪاسٽ جي اڳواڻي ڪري ٿو.

هوانگ پنهنجي معاشي جدوجهد، انهي سان گڏ ڏکڻ ڪوريا ۽ [[سرمائيدارانہ نظام|سرمائيداري]] ۾ طبقاتي تفاوت جي بنياد تي اهو خيال پيش ڪيو. &lt;ref name=&quot;:5&quot;&gt;{{Cite news|url=https://variety.com/2021/global/asia/squid-game-director-hwang-dong-hyuk-korean-series-global-success-1235073355/|title='Squid Game' Director Hwang Dong-hyuk on Netflix's Hit Korean Series and Prospects for a Sequel (EXCLUSIVE)|last=Frater|first=Patrick|date=September 24, 2021|work=[[Variety.com]]|access-date=October 7, 2021|archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211008/https://variety.com/2021/global/asia/squid-game-director-hwang-dong-hyuk-korean-series-global-success-1235073355/|archive-date=October 8, 2021}}&lt;cite class=&quot;citation news cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFFrater2021&quot;&gt;Frater, Patrick (September 24, 2021). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; &lt;ref name=&quot;guardian hwang 20211026&quot;&gt;{{حوالو ويب|url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2021/oct/26/squid-games-creator-rich-netflix-bonus-hwang-dong-hyuk|title=Squid Game's creator: 'I'm not that rich. It's not like Netflix paid me a bonus'|last=Jefferies|first=Stuart|date=October 26, 2021|website=[[The Guardian]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20211026052343/https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2021/oct/26/squid-games-creator-rich-netflix-bonus-hwang-dong-hyuk|archive-date=October 26, 2021|access-date=October 26, 2021}}&lt;cite class=&quot;citation web cs1&quot; data-ve-ignore=&quot;true&quot; id=&quot;CITEREFJefferies2021&quot;&gt;Jefferies, Stuart (October 26, 2021). &lt;/cite&gt;&lt;/ref&gt; جيتوڻيڪ هن ڪهاڻي 2009 ۾ لکي هئي، هوانگ کي خيال کي فنڊ ڏيڻ لاءِ ڪا پروڊڪشن ڪمپني نه ملي سگهي جيستائين نيٽ فلڪس 2019 جي آس پاس پنهنجي پرڏيهي پروگرامنگ پيشڪش کي وڌائڻ جي مهم جي حصي طور دلچسپي نه ورتي.

''اسڪواڊ گيم'' جو پهريون سيزن 17 سيپٽمبر 2021 تي سڄي دنيا ۾ رليز ڪيو ويو، جنهن کي ڏاڍي تاريف ۽ بين الاقوامي ڌيان مليو. اها نيٽ فلڪس جي سڀ کان وڌيڪ ڏٺي ويندڙ سيريز بڻجي وئي ۽ ان کي ڪيترائي ايوارڊ مليا، جن ۾ ڇهه پرائم ٽائيم ايمي ايوارڊ ۽ هڪ گولڊن گلوب شامل آهن. ٻئي سيزن جي پيداوار جولاءِ 2023 ۾ شروع ٿي، ۽ 26 ڊسمبر 2024 تي رليز ڪئي وئي، جنهن جا گهڻو ڪري مثبت جائزو ورتا ويا. ٽيون ۽ آخري سيزن ٻئي سيزن سان گڏ هڪ کان پوءِ هڪ فلمايو ويو، ۽ 27 جون 2025 تي رليز ڪيو ويو، هن ڀيري ملا جلا جائزو ورتو ويو.{{TOC limit|3}}</text>
      <sha1>golqjjfkt8j2x82os5dlsv7k599ubni</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:علم حياتيات جون اصطلاحون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83344</id>
    <revision>
      <id>321820</id>
      <timestamp>2025-07-06T19:47:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:حياتيات]]</comment>
      <origin>321820</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="27" sha1="gvgd3u1yxvwtsk4w5wifxp9ekkd3f4a" xml:space="preserve">[[زمرو:حياتيات]]</text>
      <sha1>gvgd3u1yxvwtsk4w5wifxp9ekkd3f4a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>مڊگاسڪر (فلم)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83345</id>
    <revision>
      <id>321834</id>
      <timestamp>2025-07-07T04:12:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>2804:45E4:A084:1200:79DD:69F9:C65A:9FD6</ip>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: {{Infobox film|image=Madagascar Theatrical Poster.jpg|director={{Plainlist| * [[ايريڪ ڊارنيل]] * [[ٽام ميڪ گراٿ]] }}|writer={{Plainlist| * [[مارڪ برٽن]] * [[بلي فرولڪ]] * ايريڪ ڊارنيل * ٽام ميڪ گراٿ }}|producer=[[ميريل سوريا]]|starring={{Plainlist| * [[بين اسٽيلر]] * [[ڪرس راڪ]] * [[ڊيوڊ شوئمر]] * [[جاڊا پنڪيٽ سمٿ]] }}|editing=[[ايڇ. لي پيٽرسن]]|music=ها...</comment>
      <origin>321834</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1879" sha1="snt18dk4lay75ggg4j5egowbatmlwsf" xml:space="preserve">{{Infobox film|image=Madagascar Theatrical Poster.jpg|director={{Plainlist|
* [[ايريڪ ڊارنيل]]
* [[ٽام ميڪ گراٿ]]
}}|writer={{Plainlist|
* [[مارڪ برٽن]]
* [[بلي فرولڪ]]
* ايريڪ ڊارنيل
* ٽام ميڪ گراٿ
}}|producer=[[ميريل سوريا]]|starring={{Plainlist|
* [[بين اسٽيلر]]
* [[ڪرس راڪ]]
* [[ڊيوڊ شوئمر]]
* [[جاڊا پنڪيٽ سمٿ]]
}}|editing=[[ايڇ. لي پيٽرسن]]|music=[[هانس زمر]]|studio={{Plainlist|
* [[DreamWorks Animation]]
* [[PDI/DreamWorks]]
}}|distributor=[[ڊريم ورڪس پڪچرز]]&lt;ref&gt;{{cite web |title=Madagascar |url=https://www.boxofficemojo.com/release/rl1398834689/ |website=[[Box Office Mojo]] |publisher=[[IMDbPro]] |access-date=January 13, 2025}}&lt;/ref&gt;|released={{Film date|2005|5|27}}|runtime=86 منٽ|language=انگريزي|country={{USA}}|budget=$75 ملين &lt;ref name=&quot;TheNumbers&quot;&gt;{{cite web |title=Madagascar (2005) - Financial Information |url=https://www.the-numbers.com/movie/Madagascar#tab=summary |website=[[The Numbers (website)|The Numbers]] |access-date=November 4, 2021 |archive-date=November 5, 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211105022133/https://www.the-numbers.com/movie/Madagascar#tab=summary |url-status=live }}&lt;/ref&gt;|gross=$556.6 ملين &lt;ref name=&quot;TheNumbers&quot; /&gt;|name=مڊگاسڪر}}'''مڊگاسڪر''' ({{Lang-en|Madagascar}}) هڪ [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪي]] اينيميٽڊ ڪاميڊي فلم آهي. هي فلم جو ليکڪ ۽ هدايت ڪار [[ايريڪ ڊارنيل]] ۽ [[ٽام ميڪ گراٿ]] آهي. 27 مئي 2005 تي هيءَ فلم جاري ٿي.

== حوالا ==
{{حوالو}}

== ٻاهريان ڳنڍڻا ==

* {{آءِ ايم ڊي بي عنوان|0351283}}

[[زمرو:آمريڪي فلمون]]
[[زمرو:انگريزي-ٻولي فلمون]]</text>
      <sha1>snt18dk4lay75ggg4j5egowbatmlwsf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نصير احمد سومرو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83346</id>
    <revision>
      <id>321845</id>
      <timestamp>2025-07-07T08:05:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>154.198.109.138</ip>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: نصير احمد سومرو (اردو: نصیر احمد سومرو؛ 1969 يا 1970 - 17 مارچ 2025)، هڪ وقت تي سڀ کان ڊگهو زنده پاڪستاني هو، جيڪو 2.36 ميٽر (7 فوٽ 9 انچ) تي بيٺو هو. اٺ فوٽ جي اوچائي سان ضيا رشيد کان پوءِ، سومرو کي 2024 ۾ اڳوڻي جي وفات تائين ملڪ جو ٻيو نمبر ڊگهو ماڻهو سمجهيو ويندو هو.</comment>
      <origin>321845</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="450" sha1="cv5zml8lrd4lr9i4eaa0s2wyw0ku3lt" xml:space="preserve">نصير احمد سومرو (اردو: نصیر احمد سومرو؛ 1969 يا 1970 - 17 مارچ 2025)، هڪ وقت تي سڀ کان ڊگهو زنده پاڪستاني هو، جيڪو 2.36 ميٽر (7 فوٽ 9 انچ) تي بيٺو هو. اٺ فوٽ جي اوچائي سان ضيا رشيد کان پوءِ، سومرو کي 2024 ۾ اڳوڻي جي وفات تائين ملڪ جو ٻيو نمبر ڊگهو ماڻهو سمجهيو ويندو هو.</text>
      <sha1>cv5zml8lrd4lr9i4eaa0s2wyw0ku3lt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>انساني جين جي فهرست</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83347</id>
    <revision>
      <id>321846</id>
      <timestamp>2025-07-07T08:54:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1215973209|Lists of human genes]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>321846</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="116" sha1="jy6qikh5klqgpv5t2qvdt6bzdde83r5" xml:space="preserve">انساني جين جي ڪيترن ئي قسمون آهن، هيٺ ۾ انهن جون فهرستون ڏنل آهن:</text>
      <sha1>jy6qikh5klqgpv5t2qvdt6bzdde83r5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321847</id>
      <parentid>321846</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T08:58:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321847</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="397" sha1="h18wjex88827rrt7xlyznw9yf8ixqs1" xml:space="preserve">انساني جين جي ڪيترن ئي قسمون آهن، هيٺ ۾ انهن جون فهرستون ڏنل آهن:

ڪروموسوم جي لحاظ کان: پروٽين-ڪوڊنگ جينز: ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز: 

== ڪروموسوم جي لحاظ کان ==


پروٽين-ڪوڊنگ جينز: ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز:

پڻ ڏسو: ٻاهرين لنڪس:

== حوالا ==</text>
      <sha1>h18wjex88827rrt7xlyznw9yf8ixqs1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321848</id>
      <parentid>321847</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T09:02:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321848</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="574" sha1="q4rb1jc8napmnufh4gv7jo9k90lqq6d" xml:space="preserve">انساني جين کي هن طرح ورهايو ويو آهي:

* ڪروموسوم جي لحاظ کان  
* پروٽين-ڪوڊنگ 
* ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز

هيٺ ۾ جين جون فهرستون هنن جي ورهاست جي لحاظ کان ڏنل آهن:

==ڪروموسوم جي لحاظ کان جين==  
==پروٽين-ڪوڊنگ جين==  
==ٽرانسڪرپشن فيڪٽر جين==

== ڪروموسوم جي لحاظ کان ==


پروٽين-ڪوڊنگ جينز: ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز:

پڻ ڏسو: ٻاهرين لنڪس:

== حوالا ==</text>
      <sha1>q4rb1jc8napmnufh4gv7jo9k90lqq6d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321849</id>
      <parentid>321848</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T09:04:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* تفصيل */</comment>
      <origin>321849</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="484" sha1="ovs0wmjkpnxkrsmfim034jnpqo58lc1" xml:space="preserve">انساني جين کي هن طرح ورهايو ويو آهي:

* ڪروموسوم جي لحاظ کان  
* پروٽين-ڪوڊنگ 
* ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز

هيٺ ۾ جين جون فهرستون هنن جي ورهاست جي لحاظ کان ڏنل آهن:

==ڪروموسوم جي لحاظ کان جين==  
==پروٽين-ڪوڊنگ جين==  
==ٽرانسڪرپشن فيڪٽر جين==

==تفصيل==

==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==

== حوالا ==</text>
      <sha1>ovs0wmjkpnxkrsmfim034jnpqo58lc1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321850</id>
      <parentid>321849</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T09:09:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>321850</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1306" sha1="6zakbc39fldjhslhlaeolzwxe29b2cw" xml:space="preserve">انساني جين کي هن طرح ورهايو ويو آهي:

* ڪروموسوم جي لحاظ کان  
* پروٽين-ڪوڊنگ 
* ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز

هيٺ ۾ جين جون فهرستون هنن جي ورهاست جي لحاظ کان ڏنل آهن:

==ڪروموسوم جي لحاظ کان جين==  
==پروٽين-ڪوڊنگ جين==  
==ٽرانسڪرپشن فيڪٽر جين==

==تفصيل==

==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
*[https://web.archive.org/web/20180416193149/http://www.ihop-net.org/UniPub/iHOP/ iHOP-Protein Information Database]
*[http://www.NextBio.com NextBio-Life Science Search Engine]
*[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Entrez Entrez-Cross Database Query Search System]
*[https://web.archive.org/web/20110720065115/http://tagc.univ-mrs.fr/tbrowser/ TranscriptomeBrowser]

{{List of lists|biology|listcat=Human genes}}

{{DEFAULTSORT:Human genes}}

[[زمرو:انساني ڪروموسوم]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:ارتقا]]
[[زمرو:جينياتيات]]
[[زمرو:جينيات سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[زمرو:حياتيات سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[زمرو:سائنس سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[Category:Chromosomes (human)|*]]
[[Category:Genetics-related lists]]

== حوالا ==</text>
      <sha1>6zakbc39fldjhslhlaeolzwxe29b2cw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>321851</id>
      <parentid>321850</parentid>
      <timestamp>2025-07-07T09:13:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>321851</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1319" sha1="6vwdwfg6bths8zzjn4241c0a5376q0q" xml:space="preserve">انساني جين کي هن طرح ورهايو ويو آهي:

* ڪروموسوم جي لحاظ کان  
* پروٽين-ڪوڊنگ 
* ٽرانسڪرپشن فيڪٽرز

هيٺ ۾ جين جون فهرستون هنن جي ورهاست جي لحاظ کان ڏنل آهن:

==ڪروموسوم جي لحاظ کان جين==  
==پروٽين-ڪوڊنگ جين==  
==ٽرانسڪرپشن فيڪٽر جين==

==تفصيل==

==پڻ ڏسو==
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
*[https://web.archive.org/web/20180416193149/http://www.ihop-net.org/UniPub/iHOP/ iHOP-Protein Information Database]
*[http://www.NextBio.com NextBio-Life Science Search Engine]
*[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/Entrez Entrez-Cross Database Query Search System]
*[https://web.archive.org/web/20110720065115/http://tagc.univ-mrs.fr/tbrowser/ TranscriptomeBrowser]

{{List of lists|biology|listcat=Human genes}}

{{DEFAULTSORT:Human genes}}

[[زمرو:انساني ڪروموسوم]]
[[زمرو:جينيات]]
[[زمرو:ارتقا]]
[[زمرو:جينياتيات]]
[[زمرو:جينيات سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[زمرو:حياتيات سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[زمرو:سائنس سان لاڳاپيل فهرستون]]
[[Category:Chromosomes (human)|*]]
[[Category:Genetics-related lists]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>6vwdwfg6bths8zzjn4241c0a5376q0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:عنتر بن بوكراء</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83348</id>
    <revision>
      <id>321852</id>
      <timestamp>2025-07-07T10:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>321852</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4355" sha1="mvnko6l8s3jgjzdfaj0ax0ycy7bwl2d" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 7 جُولاءِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>mvnko6l8s3jgjzdfaj0ax0ycy7bwl2d</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>