انسان

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="sd">
  <siteinfo>
    <sitename>وڪيپيڊيا</sitename>
    <dbname>sdwiki</dbname>
    <base>https://sd.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D9%8F%DA%A9_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%88</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.9</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">ذريعات</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">خاص</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">بحث</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">واپرائيندڙ</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">واپرائيندڙ بحث</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">وڪيپيڊيا</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">وڪيپيڊيا بحث</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">فائل</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">فائل بحث</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">ذريعات وڪي</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">ذريعات وڪي بحث</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">سانچو</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">سانچو بحث</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">مدد</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">مدد بحث</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">زمرو</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">زمرو بحث</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">باب</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">باب بحث</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">ماڊيول</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">ماڊيول بحث</namespace>
      <namespace key="1728" case="first-letter">Event</namespace>
      <namespace key="1729" case="first-letter">Event talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>انسان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2243</id>
    <revision>
      <id>322375</id>
      <parentid>298262</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:09:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* &quot;انسان&quot;  جي لغوي معنا ۽ مفھوم */</comment>
      <origin>322375</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="40929" sha1="ifzb018fw44w01hkbrv3l8qzmqtm080" xml:space="preserve">{{speciesbox
| name = انسان&lt;ref name=msw3&gt;{{MSW3 Groves | pages = | id = 12100795}}&lt;/ref&gt;
| image = Akha cropped hires.JPG &lt;!--The choice of image has been discussed at length. Please don't change it without first obtaining consensus. Also used at Akha people (section Dress)--&gt;
| image_caption = An [[adult]] human [[man|male]] (left) and [[woman|female]] (right) from the [[Akha people|Akha tribe]] in Northern [[ٿائيلينڊ|Thailand]].
| taxon = Homo sapiens
| authority = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]], 1758
| subdivision_ranks = [[Subspecies]]
| subdivision =
[[Extinct|{{extinct}}]]''[[Homo sapiens idaltu]]'' &lt;small&gt;White ''et al.'', 2003&lt;/small&gt;&lt;br /&gt;
''[[Homo sapiens sapiens]]''
| range_map = World human population density map.png
| range_map_caption = ''[[Homo sapiens]]'' population density
| status = LC
| status_system = IUCN3.1
| status_ref = &lt;ref name=IUCN&gt;{{Cite journal | author = Global Mammal Assessment Team | title = ''Homo sapiens'' | journal = [[The IUCN Red List of Threatened Species]] | volume = 2008 | page = e.T136584A4313662 | publisher = [[IUCN]] | date = 2008 | url = http://www.iucnredlist.org/details/136584/0 | doi = 10.2305/IUCN.UK.2008.RLTS.T136584A4313662.en | access-date = 14 January 2018 | deadurl = no | archiveurl = https://web.archive.org/web/20171207092900/http://www.iucnredlist.org/details/136584/0 | archivedate = 7 December 2017 | df = dmy-all }}&lt;/ref&gt;
|synonyms =
{{collapsible list|bullets = true
 |title=&lt;small&gt;Species synonymy&lt;/small&gt;&lt;ref name=msw3 /&gt;
 |''aethiopicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''americanus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''arabicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''aurignacensis''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Klaatsch &amp; Hauser, 1910&lt;/small&gt;
 |''australasicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''cafer''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''capensis''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Broom, 1917&lt;/small&gt;
 |''columbicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''cro-magnonensis''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Gregory, 1921&lt;/small&gt;
 |''drennani''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Kleinschmidt, 1931&lt;/small&gt;
 |''eurafricanus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;(Sergi, 1911)&lt;/small&gt;
 |''grimaldiensis''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Gregory, 1921&lt;/small&gt;
 |''grimaldii''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Lapouge, 1906&lt;/small&gt;
 |''hottentotus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''hyperboreus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''indicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''japeticus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''melaninus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''monstrosus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Linnaeus, 1758&lt;/small&gt;
 |''neptunianus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''palestinus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;McCown &amp; Keith, 1932&lt;/small&gt;
 |''patagonus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''priscus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Lapouge, 1899&lt;/small&gt;
 |''proto-aethiopicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Giuffrida-Ruggeri, 1915&lt;/small&gt;
 |''scythicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''sinicus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Bory de St. Vincent, 1825&lt;/small&gt;
 |''spelaeus''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Lapouge, 1899&lt;/small&gt;
 |''troglodytes''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Linnaeus, 1758&lt;/small&gt;
 |''wadjakensis''&lt;br /&gt;&lt;small&gt;Dubois, 1921&lt;/small&gt;
 }}
}}
'''انسان''' (Human) (سائنسي نالو: Homo sapiens) جو لفظ [[زمين]] تي ملندڙ ان انساني نسل جي لاءِ استعمال ڪيو ويندو آھي، جيڪا جنس [[انس|انس (homo)]] سان تعلق رکي ٿي ۽ [[دُنيا|دنيا]] ۾ ملندڙ ٻين تمام تر انواع حيات کان برتر [[دماغ]] رکي ٿي. انسان چورائيندڙ مخلوق جي سڃاڻپ ان جي سڌي بناوٽ ۽ ٻن [[ٽنگ|ٽنگن]] سان ھلڻ واري مخلوق جي طور تي با آساني ڪري سگهجي ٿي. وڌيڪ اھو تہ ھي نوعِ حياتِ انسان ھڪ [[معاشريات|معاشرتي]] مخلوق ھجڻ سان گڏوگڏ [[شعور|شعور (consciousness)]] ۽ [[ادراڪ|ادراڪ (cognition)]] ۾ ٻين تمام مخلوقن جي نسبت اعليٰ معيار تائين پھتل مخلوق آھي. انسان کي [[آدم عليه السلام|آدم]] جي مناسبت سان [[عربي ٻولي|عربي]] ۽ [[فارسي ٻولي|فارسي]] ۾ آدم بہ  چيو ويندو آھي ۽ ان جي لاءِ بشر جو لفظ بہ استعمال ڪيو ٿو وڃي. آدم ۽ بشر  وانگر انسان جو لفظ بہ [[سنڌي ٻولي]] ۾ [[عربي ٻولي|عربي]] ٻوليءَ کان آيو آھي، ان ئي لفظ انس سان ناس ۽ مرڪب لفظ عوام الناس وغيره بہ تخليق ڪيا وڃن ٿا. [[قرآن]] ۾ بہ ھن نوع حيات جي لاءِ انسان سان گڏوگڏ ٻيا لفظ استعمال ٿيا آھن؛ جن ۾ ھڪ انس (سورۃ الرحمٰن [[آيت]] 39) به آھي.

انسان، بشر يا اينٿروپڪ (Anthropic)، اصل ۾ يوناني اکر ‘anthrops’ مان نڪتل آهي، جنهن جي معنا آهي ماڻهو، پر هن لفظ مان مراد آهي سڀ کان آڳاٽو انسان. &lt;ref&gt;[http://dic.sindhila.edu.pk/define/Anthropic.php سنڌي آنلائين ڊڪشنري] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190601060621/http://dic.sindhila.edu.pk/define/Anthropic.php |date=2019-06-01 }} پاران سنڌي لئنگئيج اٿارٽي، حيدرآباد&lt;/ref&gt;

==ارتقا==
جنهن مخلوق کي '''انسان''' يا '''ماڻهو''' چئي سگهجي ٿو، اها ڌرتيءَ تي لڳ ڀڳ 2 ملين (20 لک) سالن کان رهندي پئي اچي. ڌرتيءَ جي عمر جي ڀيٽ ۾ 2 ملين سال اک ڇنڀ جي برابر آهن. زمين جي مجموعي عمر لڳ ڀڳ 4700 ملين سال آهي. جيڪڏهن فرض ڪجي ته ڌرتيءَ جي عمر فقط 24 ڪلاڪ آهي ته پوءِ ايئن چئبو ته ماڻهوءَ کي جنم ورتي اڃا هڪ منٽ به ڪونه ٿيو آهي. پر ان هڪ منٽ ۾ انسان ڪيڏا ڪم ڪيا آهن، ان جو ته ڪاٿو ئي ڪونهي. ان هڪ منٽ اندر هن دنيا جي عظيم ترين تهذيبن ۽ ثقافتن کي جنم ڏئي ڌرتيءَ کي عجيب رنگ بخشي ڇڏيو آهي.

انسان جيڪي ڪجهه ڪيو، ان جو لکت ۾ رڪارڊ وڌ ۾ وڌ پنج هزار سال اڳ کان شروع ٿئي ٿو. ان ئي رڪارڊ مان اسان کي خبر پوي ٿي ته اوائلي تهذيبن وارا انسان ڪيئن سوچيندا هئا ۽ انهن جا باهمي رشتا ڪيئن هئا؟ ان کان سواءِ انسان ڪيئن ۽ ڪٿي رهيو؟ ان جو جواب ڳولڻ لاءِ قديم آثارن جي ماهرن هن مهل تائين وڏي ڇنڊڇاڻ ڪئي آهي ۽ ڪافي ثبوت هٿ ڪيا آهن، پر تڏهن به اڃا گهڻو ڪجهه ڪوهيڙي ۾ لڪل آهي ۽ گهڻو ڪجهه وقت سان ضايع ٿي چڪو آهي. 
انهن ثبوتن ۾ اسان کي پنڊ پهڻ ٿيل هڏيون، پٿرن مان گهڙيل اوزار، ڀڳل ٺڪراٺو، غارن ۽ جبلن تي چٽساليون ۽ اُڪرون ملن ٿيون. جيتوڻيڪ هٿ آيل اهي آثار ڪي گهڻا نه آهن، تڏهن به قديم آثارن جي ماهرن انهن ئي آثارن جي مدد سان انسان جي جسماني، ذهني ۽ ثقافتي اؤسر جا اندازا به لڳايا آهن.

انساني نسل جو بڻ بڻياد ۽ ان جو اصل وطن ڳولڻ لاءِ پاڻ کي 40 ملين سال اڳ کان سفر شروع ڪرڻو پوندو. ڇاڪاڻ ته اهو ئي اهو دؤر آهي، جنهن بابت ڊارون جو خيال آهي ته ان وقت اها مخلوق پيدا ٿي. جيڪا لڳ ڀڳ 38 ملين سالن جا ارتقائي ڏاڪا طئي ڪرڻ کان پوءِ اوزار ٺاهڻ لڳي ۽ جنهن کي هاڻي اسان اوائلي ماڻهو چئون ٿا. 
40 ملين سال اڳ واري نسل بابت ڊارون جو خيال آهي ته متان اهوئي انسان ۽ وڏن بن مانسن جو گڏيل تڙ ڏاڏو هجي! ان نسل جي اولاد مان هڪ گروهه ٻيلن ۾ رهيو ۽ انهن مان بن مانس، ڀولڙا ۽ اڄوڪا چئمپنزي پيدا ٿيا. پر ٻيو گروهه لڳ ڀڳ 20 ملين سال اڳ وڻن تان ان مهل لهي آيو. جڏهن شايد ٻيلا گهٽجڻ لڳا هجن ۽ کليل ميداني علائقن ۾ خوراڪ گهڻي ملندي هجي ۽ اُتي روزاني ڪار ڪرت بهتر هجي. ڪيئي ملين سالن جي وقفي کان پوءِ هٿن ۽ پيرن جي مدد سان هلندڙ هن مخلوق ٻن پيرن تي اُڀو هلڻ سکي ورتو، ان جا پويان چنبا پير بڻجي پيا. جڏهن ته اڳيان چنبا آزاد هئڻ ڪري وڌيڪ حساس ٿيا ۽ انهن ۾ ڇُهڻ ۽ محسوس ڪرڻ جي سگهه وڌي وئي. آزاد چنبا، جيڪي هاڻي هٿ بڻجي ويا هئا، ڪاٺيون ۽ پٿر اٿلائڻ پُٿلائڻ، کڻي هلڻ ۽ استعمال ڪرڻ لڳا.

===انسان، دؤر ۽ جاگرافيائي حالتون===

ماڻهوءَ جو پنڌ ايڏو ڊگهو آهي، جو ايئن چوڻ غلط ڪونه ٿيندو ته هن آدجڳاد کان پنڌ ڪيو آهي. ان پنڌ دوران هن ثقافتن جا ابتدائي پٿر رکيا. اوزار ٺاهيا ۽ نشان ڇڏيا. ان ئي پنڌ دوران هن پيليوليٿڪ دؤر ۾ پنهنجي پير جو سچو پچو نشان به ڇڏيو آهي. اسان شايد ان کي انساني پير جو قديم ترين نشان چئي سگهون. اهو نشان اٽليءَ ۾ نانا دي لا باسورا وٽ آهي، جيڪو کڙيءَ کان آڱوٺي تائين اٽڪل 20 سينٽي ميٽر ڊگهو ۽ پٻن وٽ 10 سينٽي ميٽر ويڪرو آهي. هي پيليوليٿڪ ماڻهو ۽ ان کان پويان نسل ڪير هئا ۽ سندن جيئڻ جو ڍنگ ڪيئن هو؟ اهو تمام ڳوڙهو اڀياس ٿي سگهي ٿو. هو ڪهڙي قسم جا اوزار ٺاهيندا هئا؟ ڇا کائيندا هئا؟ پهريندا هئا؟ ڪيئن شڪار ڪندا هئا؟ ڇا هنن جو ذهن هڪ تخليقڪار جو ذهن هو؟ هنن جو ڪٽنبي سرشتو ڪيئن هو؟ اهڙو اڀياس سنڌ يا اپکنڊ جو چڱيءَ طرح ڪونه ٿيو آهي. هتي ڪوشش ڪبي ته اوائلي ماڻهوءَ جي رهڻي ڪهڻي جو اهو اڀياس جيڪو يورپ ۽ آفريڪا جي حوالن سان ٿي چڪو آهي، ان تي هڪ نظر وجهجي. گهڻو ممڪن آهي ته ان سان سنڌ جي پيليوليٿڪ، ميسو ليٿڪ ۽ نيوليٿڪ لوڪن جي رهڻي ڪرڻي بابت ڪو اندازو لڳي سگهي. محققن جي آڏو وڏي ۾ وڏو مسئلو هيءُ آهي ته هو پهريون آدم ڪنهن کي چون؟ ايئن ته هو راماپٿيڪس، آسٽرالوپٿيڪس، هومو هيبلس ۽ هومو اريڪٽس نالي مخلوقن جي درجي بندي ڪري چڪا آهن، پر مشڪل اها آهي ته جديد تحقيق ڪن اوزارن کي ايترو پراڻو ثابت ڪري ٿي جو هومو مخلوقن جي وجود کان ڳالهه ٽپي پوئتي هلي ٿي وڃي. جيڪڏهن پهريون اوزار ٺاهيندڙ مخلوق کي آدم چئجي تڏهن به اهو طئه نٿو ڪري سگهجي ته ڪهڙي نسل سڀ کان پهرين اوزار ٺاهيا. اصل، ۾ راماپٿيڪس مخلوق جيڪا 14 کان 8 ملين سال اڳ موجود هئي ۽ ان کان پوءِ اسٽرالوپٿيڪس آفريڪانوس (ڏکڻ وارو بن مانس جيڪو آفريڪا ۾ هو) جيڪو 5 ملين سال اڳ ۾ هو، جي وچ جون ڪيئي ڪڙيون ٽٽل آهن. هن کان پوءِ هومو هيبلس (Homo Habilis) آهي، يعني هٿن وارو ماڻهو، جيڪو 2 ملين سال اڳ هو. جيئن ته اهو آسٽرالوپٿيڪس سان ويجهڙائي رکندڙ هو تنهنڪري ان کي آسٽرالوپٿيڪس هيبلس به چيو ويو. انهن ٻن نسلن جي وچ ۾ به وقت جو وڏو فاصلو آهي. 

ان کان پوءِ اڀو انسان (Homo Erectus) آهي، جنهن جو مغز هاڻوڪي انسان کان ٻه ڀاڱي ٽي حصا ننڍو هو، نه کاڏِي هئس ۽ نه وري پيشاني. اها 15 لک سال اڳ جي ڳالهه آهي ۽ نيٺ آخري منزل باشعور انسان (Homo Sapiens) جي آهي، جنهن جي ڪهاڻي به اڍائي لک سالن کان جاري آهي. 

اسان جيڪڏهن هٿيارن ۽ اوزارن جي ڪهاڻيءَ ۾ گهرائيءَ سان وينداسين ته ڳالهه وڃي زمين جي ٽريشري دؤر جي پڄاڻيءَ تائين يعني 40 لک سالن تائين پهچندي، جڏهن آسٽرالوپٿيڪس ڌرتيءَ تي پکڙيل هئا ۽ ان ئي وقت ۾ پٿر جا قديم ترين اوزار به ٺهيا. اهو پٿر جو پرڀاتي دؤر يعني هڪ لحاظ کان Eolithis جو دؤر آهي. ان کان پوءِ پٿر جو هيٺيون يعني اوائلي پيليوليٿڪ اوزارن جو دؤر سامهون اچي ٿو جو هيٺيون ڪواٽرني (پلائيسٽوسين) ۽ پراڻن گليشل دؤرن جو زمانو آهي. اهو 20 لک سال اڳ جو زمانو آهي، جڏهن هومو هيبلس ڌرتيءَ تي گهمي رهيو هو. 
ڏيڍ ملين يعني 15 لک سال اڳ جڏهن ”اڀو انسان“ ظاهر ٿيو تڏهن به اوزارن جي صورتحال ساڳي هئي. ٻنهي مخلوقن جي وچ واري توڻي گڏيل دؤر ۾ رهائشي آباديون، هٿ ڪهاڙيون ۽ باهه جو استعمال نظر اچي ٿو. اهڙا اهم ماڳ Habor, Koobi Rora ۽ Omo آهن. بعد ۾ ترتيب وار اولدوواءِ (Oldivai)، شانداليا (Shandaliya)، چلهاڪ، گاديب، سولهياڪ، والونيٽ ۽ ٻيا ماڳ آهن. 
ان کان پوءِ زمين جو ڪوارٽرنري دؤر ڀرپور نموني طاري ٿئي ٿو. جيڪو انٽر گليشل دؤر کان شروع ٿي، برفاني زمانو گذاري آخر ۾ هڪ انٽر گليشل دؤر تائين پکڙيل آهي. اهو لڳ ڀڳ 7 لک سالن کان 4 لک سال اڳ جو دؤر آهي جڏهن اوائلي پيليوليٿڪ دؤر هليو ۽ ائبي ويلين کان اشيولين اوزار سامهون آيا ۽ وڏن جانورن جو شڪار شروع ٿيو. هي اڀن انسانن (Homo Erectus) جو ئي دؤر هو. 

جڏهن وچون پيليوليٿڪ دؤر آيو، تڏهن باشعور انسان موجود هو. هي چار لک سال اڳ آخري انٽر گليشل دؤر جو وقت هو. هن دؤر ۾ اشيولين اوزار نظر اچن ٿا، ان دوران زمين ڪوارٽرنري کان اينٿرو پوزوئڪ دؤر ۾ لڳ ڀڳ ساڍا ٽي لک سال اڳ داخل ٿي ۽ ان وقت ڪجهه اهڙيون گهڙاوتون به سامهون آيون، جن کي بت تراشي چئي سگهجي! 
لڳ ڀڳ ٽي لک سال اڳ کان وٺي چاليهه هزار سال اڳ جي دنيا پٿر جي اوائلي وچين (وچون پيليوليٿڪ) دؤر تي مشتمل آهي ۽ ان عرصي ۾ باشعور انسانن جي هڪ نسل نيندرٿال جون سرگرميون ڏسڻ ۾ اچن ٿيون. انسان ذات ان زماني ۾ هڪ برفاڻو ۽ آخري انٽر گليشئل زمانو ڏٺو. 
چاليهارو کن هزار سال اڳ هڪ ٻيو ۽ آخري برفاني دؤر اڀريو. تڏهن نيندرٿال گم ٿي ويو ۽ ڪروميگنان نظر آيو. هي اوائلي پٿر جو پڇاڙڪو يعني مٿيون پيليوليٿڪ دؤر آهي. ڪن حالتن ۾ هي ميسوليٿڪ يا پٿر جو وچون دؤر به آهي. هن دؤر ۾ مڙدن جي تدفين، ڪپڙا سبي پائڻ، تير ڪمان، موسيقي، پالش ٿيل پٿري اوزار ۽ چترڪاري به ڏسجي ٿي. هي ماڻهو ميموٿ ۽ سانڀر جا شڪاري هئا. 

ان کان پوءِ يعني لڳ ڀڳ 13000 سال اڳ کان 4000 سال اڳ تائين ميسوليٿڪ دؤر شمار ڪيو وڃي ٿو، پر اهو اڄ تائين هڪ نسبتي سوال آهي. اهي سال شايد پاڪستان جي حوالي سان استعمال ڪري نه سگهجن. هتي اهي (100007000 اڄ کان اڳ) سال نيوليٿڪ ۽ چالڪوليٿڪ دؤرن جا به آهن. 

===واقعن جي ڪرونولاجي===
 
* 30,000,000 سال اڳ سڀ کان اوائلي بن مانس جا پنڊ پاهڻ. اوليگوسين دؤر. 
* 20,000,000 سال اڳ اوائلي بن مانس جا پنڊ پاهڻ. مايوسين دؤر، پروڪائونسل اوڀر آفريڪا ۾. 
* 1,700,000 سال اڳ هيٺيون پلائسٽوسين دؤر، اوائلي انسان نما مخلوق، شڪاري ۽ خوراڪ ميڙيندڙ آسٽرالوپٿيڪس، پيليوليٿڪ جو پهريون درجو يا پٿر جو پراڻو دؤر. 
* 400,000 ق. م. اڀي انسان جو مرحلو؛ (جاوا، چائنا، آفريڪا) هن انسان وٽ وڍڻ جا اڍنگا اوزار ۽ اوائلي هٿ ڪهاڙي ڏسڻ ۾ اچي ٿي. (هئڊل برگ ڄاڙي) 
* 1,80,000 ق. م. نيندر ٿال نسل جا ابا ڏاڏا (يورپ) سڌريل هٿ ڪهاڙين سان گڏ. 
* 70,000 ق. م. نيندر ٿالي لوڪ (يورپ، ايشيا، آفريڪا) چٿڙن وارا اوزار ۽ ”مڪمل ماڻهو“ (جاوا) 
* 30,000 ق. م. ٻيو ٿڌو دؤر، نئون ماڻهو بهتر اوزار ٺاهي ٿو. ننڍيون ڇريون، تصويرون ڪشي. ڪروميگنان. 
* 10,000 ق. م. آخري برفاني دؤر جي پڄاڻي ۽ پروٽونيوليٿڪ ڪلچر. وچ اوڀر ۾ جيريڪو ۾ زرعي سيٽلمينٽ. 
* 6000 ق. م. کان 1800 ق. م. تائين سنڌ ۽ بلوچستان ۾ ٺڪريءَ، ڪنجهي ۽ پٿر واريون ثقافتون ۽ تهذيبون. 
* 1500 ق. م. هندستان ۾ ويدڪ لٽريچر. 

==انسان جا ارتقائي مرحلا==

سائنسدانن انساني نسل سان هڪجهڙائي رکندڙ مخلوقن جي پنڊ پاهڻن جو ڏاڍو تفصيلي جائزو وٺي ڪي مضبوط دليل پيش ڪيا آهن. ان ڊگهي تحقيق کان پوءِ واضح ٿيو آهي ته انساني ارتقا جي ڪهاڻي گهٽ ۾ گهٽ 25 ملين سالن جي عرصي تي پکڙيل آهي. جديد تحقيق اڃا به پوئتي تائين جا ڏس ڏئي ٿي. ان ريت انسان نما مخلوقن جو چارٽ هن ريت آهي. 

====1. پلايو پٿيڪس (Pliopithecus )====

زمانو: 22 ملين سال اڳ کان 12 ملين سال اڳ تائين 

سڀ کان اوائلي پروٽو ايپس مان هڪ نسل جيڪو ڏسڻ ۾ هاڻوڪي لنڊي لنگور (Gibbon) جهڙو هو. ان جون ٻانهون قد جي ڀيٽ ۾ هروڀرو ڊگهيون ڪو نه هيون. وڻن تي لڏڻ ۾ مهارت هئس. قد جي لحاظ کان تمام ننڍڙي نسل کي ڏندن ۽ کوپڙيءَ جي بنياد تي لُنڊي لنگور واري سلسلي جو ابو ڏاڏو سمجهيو وڃي ٿو. 

====2. پروڪائونسل (Proconsul)==== 

زمانو: 20 ملين سال اڳ کان 10 ملين سال اڳ تائين (مايو سين زمانو Miocene Period) 

هن مخلوق جي ڍانچي جون ٽڪرن ٽڪرن ۾ بيشمار هڏيون مليون آهن. ان جو شمار تمام اوائلي بن مانسن ۾ ٿئي ٿو. جيڪو چمپانزي نسل ۽ شايد گوريلا جو ابو آهي. اهو نسل پلايوپٿيڪس جو همعصر آهي، ان جون گڏيون گهڻو ڪري اتان ئي ملن ٿيون، جتان پلايوپيٿڪس جا پنڊ پهڻ ملن ٿا. 

====3. ڊرايو پٿيڪس (Dryopithecus)==== 

زمانو: 15 ملين سال اڳ کان 8 ملين سال اڳ تائين (مايوسين زمانو) 

جيتوڻيڪ هن نسل جا تمام ٿورڙا ۽ اڻپورا پنڊ پاهڻ مليا آهن، تنهن هوندي به ڊرايوپٿيڪس جي ڄاڙي ۽ ڏند سندس خاصيتن کي چڱيءَ طرح بيان ڪن ٿا. قد جي لحاظ کان ٽن فٽن جيترو هيءُ اوائلي بن مانس يورپ، چين ۽ اتر هندستان ۾ رهندو هو. بيهڪ جي لحاظ کان جسم اڳتي جهڪيل. ڊگهيون ٻانهون ۽ جسم تي گهاٽا وار هئس. ٻن پيرن تي هٿن جي هلڪي ٽيڪ سان ائين هلندو هو جيئن اڄڪلهه جا بن مانس هلندا آهن. 

====4. اوريوپٿيڪس (Oreopithecus)====
 
زمانو: 15 ملين سال اڳ کان 8 ملين سال اڳ تائين. 

ماڻهوءَ جهڙي نسل اوريوپٿيڪس بابت راءِ آهي ته اهو ٻن پيرن تي هلندو هو، چار فٽ قد ۽ وزن 80 پائونڊ هئس. سندس ڏند ۽ ڍاڪ جي هڏين سائنسدانن کي سوچڻ تي مجبور ڪيو ته ڇا اهو انسان جو ابو آهي، پر هاڻي اهو بهتر طور نتيجو ڪڍيو ويو آهي ته اهو هڪ انوکو بن مانس هو. 

====5. سواپٿيڪس راما پٿيڪس (Ramapithecus)==== 

زمانو: 14 ملين سال اڳ کان 12 ملين سال اڳ تائين. 

هن مهل تائين ماڻهوءَ جهڙي لڌل سڀ کان اوائلي مخلوق راماپٿيڪس آهي. گهڻن محققن جي راءِ آهي ته اها مخلوق انساني ارتقا واري سلسلي ۾ سڌي طرح ڳنڍجي ٿي. هن مخلوق کي ”آدم نما“ رتبو ڪجهه ڏندن، ڄاڙيءَ جي ڪجهه ٽڪرن ۽ تارونءَ جي بيهڪ جي بنيادن تي مليو، جيڪي بنا ڪنهن غلطيءَ جي انساني شڪل جا آهن. هن مخلوق جو قد ساڍا پنج فٽ هو. هن مخلوق جا پنڊ پاهڻ اتر هندستان، پاڪستان ۽ آفريڪا مان لڌا ويا آهن. پوٺوار ۾ ان جا پنڊ پاهڻ 8 ملين سال پراڻا آهن. جنهن کي ”راماپٿيڪس انڊيڪس“ نالو ڏنو ويو آهي. 

====6. آسٽرالو پٿيڪس (Australopithecus)==== 

زمانو: 2 ملين سال اڳ تائين. 

راما پٿيڪس ۽ آسٽرالوپٿيڪس اڻپورن ماڻهن جي وچ ۾ 9 ملين سالن جو وقفو آهي. ان عرصي دوران اڻپورن ماڻهن وڏي ترقي ڪئي. اهي اڀا بيهي پنڌ ڪرڻ لڳا. زمين تي رهندا هئا ۽ ممڪن آهي ته پنهنجي بچاءَ ۾ پٿر استعمال ڪندا هئا. 

====7. پران ٿروپس (Pranthropus)==== 

زمانو: 17 ملين سال اڳ کان 0.9 ملين سال اڳ تائين. 
جيتوڻيڪ هيءُ نسل اڀو بيهندڙ آهي ۽ انساني خدوخال هئس. ان هوندي به پران ٿروپس انساني ابن ڏاڏن ۾ ارتقائي ڇيڙي جي نمائندگي ڪري ٿو. هو پنهنجي وڏي ڄاڙي ۽ ڏاٺن مان گاهه خور ڏسجي ٿو ۽ ان ريت هن سڌريل آسٽرالوپٿيڪس سان برابري ٿي ڪئي، جيڪو نسل پوءِ شايد جلد ئي فنا ٿي ويو. 

====8. سڌريل آسٽرالپٿيڪس (Advanced Australopithecus )==== 

زمانو: 1.7 ملين سال اڳ کان 0.9 ملين سال اڳ تائين. 

اڳئين آسٽرالوپٿيڪس کان مختلف ۽ وڏي کوپڙي وارو سڌريل آسٽرالوپٿيڪس پران ٿروپس جو همعصر هو. ٻنهي وٽ ابتدائي اوزار هئا، پر ٻئي يا ٻنهي مان ڪو هڪ اهي اوزار ٺاهيندو هو؟ اهو اڃا طئه نه ٿيو آهي. قد بت ۾ اهي ٻئي نسل پنجن پنجن فٽن جا هئا. 

====9. اُڀو ماڻهو (Homo Erectus)====

زمانو: 0.8 ملين سال اڳ کان 0.4 ملين سال اڳ تائين (پلائسنٽوسين زمانو. 

انسان جي پنهنجي نسلي سلسلي جو پهريون ماڻهو، هوموايرڪٽس هڏ ڪاٺ جو جديد پر هٿن ۽ دماغ جي لحاظ کان گهڻو پوئتي هو. ان جي کوپڙي فقط هيٺئين درجي تائين وڌيڪ هئي. هن اوائلي ماڻهوءَ بابت چيو وڃي ٿو ته هو برادريءَ طرف وڌيو هو ۽ باهه جي استعمال کان واقف ٿي چڪو هو. 

====10. اوائلي باشعور ماڻهو (Early Homosapiens)==== 

زمانو: 2.70 لک سال اڳ کان 1.70 لک سال اڳ تائين. 

يورپ جا ٽي پنڊ پهڻ ماڻهو Steinheim, Swanschombe ۽ Montmaurin ماڻهوءَ جي جديد نسل جا شايد سڀ کان اوائلي مثال هجن. سندن ڏندن جي بيهڪ ابتدائي آهي، پر کوپڙيءَ جو پويون حصو ۽ چهرو وڌيڪ جديد آهي. دماغ جي گنجائش به جديد 

====11. مڪمل ماڻهو (Solo Man)====
 
زمانو: هڪ لک سال اڳ کان 60 هزار سال اڳ تائين. 

جاوا ۾ هوموسيپائينز جو هڪ ختم ٿيل نسل ”مڪمل ماڻهو“ لڌو ويو آهي. ان جون فقط ٻه ٽڻيون ۽ کوپڙيءَ جا ڪجهه ٽڪرا مليا آهن. انهن مان خبر پوي ٿي ته سندس هڏ ڪاٺ ڏسڻ ۾ جديد هو. سندس مٿو وڏو ۽ ٿلهو هو. ان جا ڀرون ڳرا ۽ پيشانيءَ کي لاهِي هئي. 

====12. رهوڊيشيائي ماڻهو (Rhodesian Man)==== 

زمانو: 50 هزار سال اڳ کان 30 هزار سال اڳ تائين. 

آفريڪا ۾ رهندڙ هوموسيپائنز جي هڪ ختم ٿيل نسل جا هي ماڻهو هومو ايرڪٽس جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ جديد پر پهرئين قديم آفريڪي Bushmanlike ماڻهن کان وڌيڪ ابتدائي هئا. ان نسل جا پنڊ پهڻ پٿر ڇلڻ ۽ گهڙڻ جي اوزارن سان گڏ مليا آهن. انهن وٽان هڏين جا به اوزار لڌا آهن. 

====13. نيندر ٿال ماڻهو (Nenderthal Man)====
 
زمانو: هڪ لک سال اڳ کان 40 هزار سال اڳ تائين. 

پيليوليٿڪ يا پٿر جي اوائلي دور واري هن نسل جا ماڻهو ڀُوِنچ سمنڊ جي ڀرپاسي ۽ يورپ ۾ پکڙيل هئا. ڪن حالتن ۾ انهن جي کوپڙي جديد ماڻهوءَ کان وڏي هئي. هن نسل سڌريل ڊزائينن وارا ۽ مختلف قسمن جا اوزار ٺاهيا. 

====14. ڪروميگنان ماڻهو (Cromegnon Man)==== 

زمانو: 40 هزار سال اڳ کان 10 هزار سال اڳ تائين. 

جديد ماڻهوءَ کان ٿوري ثقافت واري ڪروميگنان ماڻهوءَ دنيا ۾ پنهنجو فن ڇڏيو آهي. ان نسل جي آرٽ ۾ غارن ۾ ٺهيل تصويرون، اُڪريل پٿر ۽ گهڙيل مورتيون آهن. هن يورپ ۾ نيندرٿال جي جاءِ ورتي ۽ آباديءَ جي لڏپلاڻ ذريعي لڳي ٿو ته سڄي دنيا تي قابض ٿي ويو. سنڌ ۾ هي نسل ميسوليٿڪ دور جو ماڻهو ٿي سگهي ٿو. 

====15. جديد ماڻهو (Modern Man)==== 

زمانو: 40 هزار سال اڳ کان اڄ تائين. 

جديد ماڻهو جسماني طرح ڪروميگنان کان ڪجهه مختلف آهي. ٻنهي کي جدا ڪندڙ شئي ڪلچر آهي. هن ماڻهوءَ جانور پالڻ ۽ ان پائڻ جا طريقا سکي خانه بدوش زندگي ڇڏي مستقل رهائش سکي ورتي. هي ميسوليٿڪ ۽ نيوليٿڪ دور جو ماڻهو آهي. 
ماڻهن ۽ بن مانسن جي ابن ڏاڏن جي هن ڊگهي ڪهاڻيءَ ۾ صاف طرح ڏسجي ٿو ته راما پٿيڪس نالي مخلوق کان وٺي هڪ سلسلو شروع ٿيو آهي، جنهن جي وچ جون ڪڙيون گم ٿيل آهن. ان جي باوجود اهو سلسلو نيندر ٿال ۽ ڪرومينگنان کان ٿيندو جديد ماڻهوءَ سان اچي ڳنڍجي ٿو. 

==انسان جو ڪٽنب== 

اسان ماڻهوءَ جي ارتقائي ڏاڪن تي پڻ نظر وجهي چڪا آهيون. سوال آهي ته هن وقت ڌرتيءَ تي پکڙيل انساني نسلن جي ورڇ ڪيئن آهي؟ ڪجهه ماهر هن وقت انساني ڪٽنب کي گهٽ ۾ گهٽ 12 نسلن ۾ ورهايل سمجهن ٿا. ان ورڇ کي هو جينياتي گروهه بندي (Genetic Grouping) سڏين ٿا. جن کي ٿلهي ليکي جاگرافيائي حوالي سان نالا ڏنا ويا آهن. هيڏن نسلن جي باوجود انهن سڀني کي هڪ ئي جديد انساني (Homo Sapiens) درجي بنديءَ ۾ آندو ويو آهي. 
# بانتو (Bantu) گروهه آفريڪا جي هيٺئين اڌ ۾ رهي ٿو. 
# سان (San) نسل آفريڪا جي بنهه ڏکڻ واري حصي ۾ اولهندي ڪنڊ ۾ آهي. 
# ايفروايشيائي نسل اتر آفريڪا ۽ عربستان اپٻيٽ تي رهي ٿو. 
# ڪوهه ڪاف (Caucasion) وارو نسل سڄي اپکنڊ ۽ يورپ جي ڳچ حصي تي پکڙيل آهي. ٻين لفظن ۾ هي اُهي علائقا آهن، جن تي جيئن چيو وڃي ٿو ته آرين ڪاهون ڪيون. 
# آمريڪي نسل سڄي آمريڪي کنڊ ۽ ايشيا جي بنهه اتر واري ان ٽڪري تي رهي ٿو، جنهن کي جديد دنيا الاسڪا ۽ ايشيا کي ڳنڍيندڙ بيرنگ پل سڏي ٿوي 
# آرڪٽڪ نسل اتر قطب ۽ ان کي ويجهن يورپي علائقن ۾ رهي ٿو. 
# اتر اوڀر وارو ايشيائي نسل منگوليا ۽ آرڪٽڪ نسل جي وچ ۾ آهي. 
# چيني ۽ منگول نسل کي هڪ خاني ۾ رکيو وڃي ٿو. اهي هندستان جي اتر ۽ اوڀر پاسي واريون قومون آهن. 
# ڏکڻ ايشيائي نسل ۾ ويٽنامي، ڪمپوچيائي ۽ ٿائي وغيره آهن، توڻي جو اهي لڳ ڀڳ چيني نسل لڳن ٿا. 
# پئسفڪ ٻيٽن جا رهاڪو نسل آفريڪا جي وڏي ٻيٽ مڊاگاسڪر کان وٺي هندي وڏي سمنڊ جي سمورن ٻيٽن کان پئسفڪ سمنڊ جي الهندي ٻيٽن تي رهن ٿا، سواءِ ان جي ته آسٽريليا جي اتر ۾ واقع نيوگني ٻيٽ تي رهندڙ نسل جدا بيهڪ ۽ قد ڪاٺ رکن ٿا. 
# آسٽريليائي نسل فقط آسٽريليا کنڊ تي ئي آهن. 
# نيوگنين نسل جيڪو آسٽريليا جي اتر ۾ جديد زماني کان ڪٽيل حالتن ۾ رهي ٿو. 

جيئن ته انسان اوائلي وقتن کان دنيا جي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين لڏ پلاڻ ڪئي آهي ۽ نسلي ميلاپ ٿيا آهن، ان ڪري اڄ اهو چوڻ تمام مشڪل آهي ته دنيا ۾ ڪو هڪ اهڙو نسل بچيو هوندو، جيڪو مڪمل طرح ”خالص“ هجي! اهڙي دعويٰ ته شايد نيوگنيءَ جا پاپون لوڪ ۽ ڏکڻ ايشيائي به ڪري نه سگهن، پر ان هوندي به جرمن لوڪ پاڻ کي ”خالص آريا“ سمجهن ٿا. 
بهرحال، هاڻ بحث جو هڪ رخ اهو آهي ته هاڻوڪي ماڻهوءَ، جنهن جو جنم آفريڪا ۾ ٿيو، هوريان هوريان سڄي دنيا ۾ پکڙجي ويو ۽ اڳوڻي ماڻهوءَ جي جاءِ وٺي ڇڏيائين. بحث جو ٻيو رخ اهو آهي ته هر هنڌ مقامي انسان پنهنجي ليکي جدا جدا ارتقا ڪئي آهي ۽ پوءِ هڪٻئي سان ميل ميلاپ سبب ويجهو ٿيو آهي. انهن ٻنهي بحثن کي ڪجهه هن ريت به ملايو ٿو وڃي ته جديد ماڻهوءَ جي نسلي ارتقا ته آفريڪا ۾ ٿي، پر جڏهن اهو نسل سڄي دنيا ۾ پکڙيو ته ان مقامي ماڻهن سان نسلي ميلاپ ڪيو، جنهن سان هاڻوڪا نسل پڌرا ٿيا آهن. 

سائنسي بنيادن تي جڏهن ”نسل“ جي وصف بيان ڪبي ته ائين چئبو ته هڪ اهڙي آبادي جنهن جي جينياتي خاصيت ساڳي هجي، ۽ ٻين کان مختلف هجي، پر هاڻي ايئن ڪونه رهيو آهي. ان بنياد تي ڪجهه سائنسدان ته ايئن به چون ٿا ته دنيا ۾ سڀ انسان هڪ ٻئي کان مختلف آهن. ان ڪري اهو چوڻ ته سڀ انسان برابر آهن، درست نه آهي. اها تشريح سائنسي طور تي ڀلي ته وزن رکندي هجي پر ثقافتي ۽ سچي انساني جذبي جي وڏي توهين آهي ۽ اها ورڇ ڪوڙي نسل پرستي آهي، جنهن کي گوري چمڙيءَ وارن پنهنجي نسلي برتريءَ لاءِ دليل طور استعمال ڪيو آهي. 

حياتيات جي اصولن جي گهرائيءَ ۾ وڃبو ته خود انهن دليلن جي نفي ٿيندي نظر اچي ٿي. انسان جي رنگ جي تبديلي جسم جي جيوگهرڙن تي اُس جو اثر آهي، جنهن سبب جسم ۾ ڪي خاص مادا متحرڪ ٿي ماحول موجب چمڙيءَ جي رنگت يا يا ڪم بدلائين ٿا. اهڙيءَ طرح قد ڪاٺ جو فرق به آهي، جنهن جا سڀ تفصيل چڱيءَ طرح سامهون نه آيا آهن.&lt;ref&gt;[https://en.wikipedia.org/wiki/Human Human - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86 انسان : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

ڌرتيءَ جو سڀني کان بزرگ يا سينيئر ساهوارو انسان ناهي، ٻيا آهن. پٿر جي دؤر جو انسان 10 لک سال اڳ ڌرتيءَ تي موجود هو، پر هو ڄڻ نو وارد هو، ڇو ته کير ڏيندڙ جانور کانئس ڏيڍ ڪروڙ سال اڳ ۽ مڇيون کانئس 20 ڪروڙ سال اڳ ڌرتيءَ تي موجود هيون.

دنيا لازمي طرح ۽ اٽل نموني ترقي ڪري رهي آهي. “ڪين” مان “ڪجهه” بلڪه تمام گهڻو “ڪجهه” پيو ٿئي. اسان ڏسون ٿا ته اربين سال سج جو اٿاهه پاڙو زندگيءَ کان خالي ۽ ويران هو. پوءِ ڌرتي پيدا ٿي. اتي به سوين ڪروڙ سال زندگيءَ جو ڪوبه آثار ڪونه هو. پوءِ نيٺ زندگي پيدا ٿي، پر وڻن ٽڻن جي صورت ۾. جڏهن جانور پيدا ٿيا، تڏهن به ڪروڙين سال ڌرتيءَ جون مالڪ اهڙيون اجگر بلائون هيون، جن کي پنهنجن ٻچن جي سنڀال ۽ پرگهور جي به ساڃاهه ڪانه هئي. ماڻهو پيدا ٿيو ته اهو به پهرين وحشي آدمخور قسم جو هو. انهن ڀيانڪ ۽ وحشي جانورن جهڙن ماڻهن مان ترقي ڪري ماڻهو ماڻهو ٿيو. &lt;ref&gt;{{Citation |title=سندي ذات هنجن (ادب جي پرک) (رسول بخش پليجو) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=281 |accessdate=2016-08-28 |archive-date=2017-09-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912100411/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=281 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

==انسان جي آفريڪا،ايشيا کان ٿيندو يورپ ۽ اڳيان آمريڪا جي کنڊ تائين سفر جي تاريخ==
هاڻوڪو انسان اٽڪل ڏيڍ لک سال اڳ آفريڪا مان نڪري هاڻوڪي يمن پھتو، اهو عربستان جو ڏاکڻو علائقو وٺندي، ايران ان کان پوءِ سنڌ پھتا. اتان کان ٽن حصن ۾ ورهائجي، ھڪ اوڀر طرف نڪري ھندستان، کان انڊونيشيا ۽ اٽڪل 40 ھزار سال اڳ آسٽريليا پھتا. ٻيو حصو، پنجاب سرحد کان ٿيندي چين، سائيبيريا، الاسڪا ۽ اٽڪل 25 ھزار سال اڳ هاڻوڪي نارٿ آمريڪا پھتا. ٽيون حصو بلوچستان ايران ترڪي کان ٿيندي يورپ پھتو. ياد رھي ھي انساني سفر ھزارين سالن تائين ھزارين نسلن ڪيو آهي. &lt;ref&gt;{{Citation |title=هاڻوڪي انسان جي آفريڪا ۽ ايشيا کان آمريڪا تائين سفر جي تاريخ {{!}} Indus Asia Online Blog&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=https://iaob.wordpress.com/2017/05/31/human-travelogue-history/ |accessdate=2017-05-31 |archive-date=2022-01-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220124130539/https://iaob.wordpress.com/2017/05/31/human-travelogue-history/ |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt; &lt;ref&gt;[http://www.dw.com/ur/%DB%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%BA-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%BE%DB%81%D9%84%DB%92-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%92-%D8%A7%D9%81%D8%B1%DB%8C%D9%82%DB%81-%D8%B3%DB%92-%DB%8C%D9%88%D8%B1%D9%BE-%DB%81%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%DA%A9%DB%8C%D9%88%DA%BA-%DA%A9%DB%8C/av-40792146 ہزاروں سال پہلے انسان نے افریقہ سے یورپ ہجرت کیوں کی؟ | تمام میڈیا مواد | DW | 01.11.2017&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
نئين تاريخي شاھدين جي بنياد تي ڪن تاريخدانن جو خيال آھي ته نارٿ آمريڪا ۾ انسان جي موجود هئڻ جا هڪ لک 30 هزار ورھيه آڳاٽا اھڃاڻ ملن ٿا. 
&lt;ref&gt;https://www.youtube.com/watch?v=uAXIWnzGLnw &lt;/ref&gt;

== &quot;انسان&quot;  جي لغوي معنا ۽ مفھوم == 
لفظ “انسان” (''Insaan'') عربي ٻوليءَ جو آهي، جيڪو بنيادي طور تي قرآن شريف ۾ استعمال ٿيندڙ اصطلاحن مان هڪ آهي. لفظ “انسان” جي لغوي معنا ۽ مفھوم تي مختلف نظرين ۽ فڪري ڌارائن جي روشنيءَ ۾ غور ڪيو ويو آهي.

لغوي معنا:

عربي لغت ۾ لفظ “انسان” جو بنيادي بنياد “ن-س-ي” (نسي) يا “أ-ن-س” (أنس) کي قرار ڏنو وڃي ٿو.

1. “نسي” مان نڪتل هجڻ:

ان معنا ۾ “انسان” کي وسارڻ واري مخلوق طور ڏٺو وڃي ٿو، ڇاڪاڻ ته انسان ۾ وسارڻ جي صلاحيت يا ڪمزوري آهي.
2. “أنس” مان نڪتل هجڻ:
ان جي معنا آهي محبت، قربت ۽ انسيت. هن معنيٰ ۾ “انسان” اهو آهي جيڪو ٻين سان محبت ۽ انسيت رکڻ جي صلاحيت رکي ٿو.

مفھوم:
لفظ “انسان” جا ڪجھ وسيع مفھوم آهن، جيڪي ان جي وجود، خاصيتن، ۽ انساني سماج ۾ ان جي ڪردار سان واسطو رکن ٿا:

1. سماجي مخلوق:

انسان هڪ سماجي مخلوق آهي، جيڪو ٻين انسانن سان گڏجي رهڻ ۽ تعلقات قائم ڪرڻ جي ضرورت محسوس ڪري ٿو.

2. وسارڻ جي صلاحيت:

انسان جي نفسياتي ۽ روحاني وجود کي وسارڻ سان ڀيٽ ڪيو وڃي ٿو، جنهن جي نتيجي ۾ هو پنهنجن حدفن ۽ اصل حقيقتن کي وساري سگهي ٿو.

3. محبت ۽ انسيت:
انسان پنهنجي فطرت ۾ محبت ڪندڙ ۽ ٻين سان انسيت قائم ڪرڻ جو خواهشمند آهي، جيڪو ان کي ٻين مخلوقن کان الڳ ڪري ٿو.

فلسفي ۽ فڪري ڌارا:

ڪجھ فلسفي پڻ لفظ “انسان” جي تشريح ڪئي آهي:

• اسلامي فڪر ۾ انسان کي “اشرف المخلوقات” يعني سڀني مخلوقن کان افضل ۽ اعليٰ مخلوق طور ڏٺو ويو آهي.
• ابن عربي ۽ ٻين صوفي مفڪرن وٽ انسان کي “ڪائنات جو مرڪز” چيو ويو آهي، جيڪو الله جي خالقيت جي آئينو آهي.
تنهنڪري، لفظ “انسان” پنهنجي لغوي معنا کان وٺي مفھوم تائين هڪ جامع ۽ وسيع اصطلاح آهي، جيڪو نه رڳو انسان جي فطرت، پر ان جي وجودي حيثيت کي به ظاهر ڪري ٿو.

{{Commonscat|Homo sapiens}}
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انسان]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:بشريات]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]</text>
      <sha1>ifzb018fw44w01hkbrv3l8qzmqtm080</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٽيڪنيڀياس</title>
    <ns>14</ns>
    <id>2454</id>
    <revision>
      <id>322477</id>
      <parentid>322010</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:57:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322477</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1560" sha1="g8ng46kx269qqwfe8w7psuvd7utzrth" xml:space="preserve">{{Template:سرو براءِ زمرا}}
{{Template:زمرو بند ظرزيات}}
&lt;br /&gt;
&lt;font size=&quot;3&quot;&gt;طرزیات [[انگريزي ٻولي]] جي لفظ ٽيڪنالوجي جو سنڌي مترادف آهي. انگريزي ۾ هي لفظ [[يوناني ٻولي]] جي tekhno + logia کان  آيو آهي جنهنجي  معني‘ ڪنهن هنر فن يا ٽيڪنيڪ (طرز) جي منظم مطالعو جي آهي۔ آلاتي علم (مڪينڪل سائنس) ۽ صنعتي فنون جي تحت مفهوم ۾ انجو موجودہ استعمال 1859 کان شروع ٿيو۔ جڏنهن ته طرزاعلي (هائي ٽيڪ) جي لفظ ۾ انجو استعمال 1972 کان ٿيو آهي۔&lt;br /&gt;طرزيات جي تعريف هيئن ڪري سگهجي ٿي ته ڪنهن آلاتي علم يا ڪنهن فن جو توضيعي مطالعو يا شرح، طرزيات چورائيندو آهي۔ طرزيات؛ علم ([[سائنس]]) ۽ مهندس ٻنيهن جو احاطو ڪري ٿي ۽ بطور خاص انهن اوزارن، مادن، جسمن ۽ آليات (مشينن) تي بحث ڪري ٿي جيڪو انسان جي ترقي ۾ ڪردار رکي ٿي۔


&lt;categorytree&gt;طرزيات&lt;/categorytree&gt;

{{Infobox library classification |DDC=600 |LCC=T |UDC=6}}
{{stack|{{Commons cat|Category:Technology}}{{portal|ٽيڪنالاجي}}}}
{{cat main|ٽيڪنالاجي}}
{{for|articles about specific technologies|Category:ٽيڪنالاجي بلحاظ قسم}}

[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:اصل مقالو جماعت بندي]]</text>
      <sha1>g8ng46kx269qqwfe8w7psuvd7utzrth</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪائنات جو علم</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4090</id>
    <revision>
      <id>322387</id>
      <parentid>270709</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:44:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322387</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="837" sha1="eowvjtrfz6o98rl7tsmktwj74hd9fs6" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]'''ڪائنات جو علم''' (انگريزي: cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== ڪائنات جو علم ==

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فطري سائنس]]
[[زمرو:تدريسي علم]]</text>
      <sha1>eowvjtrfz6o98rl7tsmktwj74hd9fs6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322388</id>
      <parentid>322387</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:44:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322388</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="844" sha1="axbqnm46sxqfcnlate8owsl2uvpbvio" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]'''ڪائنات جو علم''' (انگريزي: cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== ڪائنات جو علم ==

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:تدريسي علم]]</text>
      <sha1>axbqnm46sxqfcnlate8owsl2uvpbvio</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322389</id>
      <parentid>322388</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:45:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322389</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="829" sha1="b92t2lhoxlcnrtth5d23m2f0s5retdu" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== ڪائنات جو علم ==

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:تدريسي علم]]</text>
      <sha1>b92t2lhoxlcnrtth5d23m2f0s5retdu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322390</id>
      <parentid>322389</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:48:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ڪائنات جو علم */</comment>
      <origin>322390</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6099" sha1="o2dp6r9pkat5onbbsvn5dv3xr0055tj" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}
{{hatnote group|
{{Other uses}}
{{Distinguish|Cosmetology}}
}}
{{Use dmy dates|date=April 2019}} 
[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|The [[Hubble eXtreme Deep Field]] (XDF) was completed in September 2012 and shows the farthest [[galaxies]] ever photographed at that time. Except for the few stars in the foreground (which are bright and easily recognizable because only they have [[diffraction spikes]]), every speck of light in the composite photo is an individual galaxy, some of them as old as 13.2 billion years; the observable universe is estimated to contain more than 2 trillion galaxies.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' ({{etymology|grc|{{wikt-lang|grc|κόσμος}} (cosmos)|the universe, the world||{{wikt-lang|grc|λογία}} (logia)|study of}}) is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:تدريسي علم]]</text>
      <sha1>o2dp6r9pkat5onbbsvn5dv3xr0055tj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322391</id>
      <parentid>322390</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:56:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322391</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5957" sha1="60isrwk7pp5uzs484p2p6myhrj6in4v" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|The [[Hubble eXtreme Deep Field]] (XDF) was completed in September 2012 and shows the farthest [[galaxies]] ever photographed at that time. Except for the few stars in the foreground (which are bright and easily recognizable because only they have [[diffraction spikes]]), every speck of light in the composite photo is an individual galaxy, some of them as old as 13.2 billion years; the observable universe is estimated to contain more than 2 trillion galaxies.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of) is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:تدريسي علم]]</text>
      <sha1>60isrwk7pp5uzs484p2p6myhrj6in4v</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322392</id>
      <parentid>322391</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T16:00:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322392</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9996" sha1="nlhkimhun9qehu9ihgnzfo8y8hijwf9" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|The [[Hubble eXtreme Deep Field]] (XDF) was completed in September 2012 and shows the farthest [[galaxies]] ever photographed at that time. Except for the few stars in the foreground (which are bright and easily recognizable because only they have [[diffraction spikes]]), every speck of light in the composite photo is an individual galaxy, some of them as old as 13.2 billion years; the observable universe is estimated to contain more than 2 trillion galaxies.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of) is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>nlhkimhun9qehu9ihgnzfo8y8hijwf9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322393</id>
      <parentid>322392</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T17:33:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322393</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12272" sha1="epojucty9o8l267hxg6q7nvhe7hp0wt" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|The [[Hubble eXtreme Deep Field]] (XDF) was completed in September 2012 and shows the farthest [[galaxies]] ever photographed at that time. Except for the few stars in the foreground (which are bright and easily recognizable because only they have [[diffraction spikes]]), every speck of light in the composite photo is an individual galaxy, some of them as old as 13.2 billion years; the observable universe is estimated to contain more than 2 trillion galaxies.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of)

هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) هبل ٽيلي اسڪوپ سيپٽمبر 2012 ۾ مڪمل ٿيو. ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪي روشن ۽ آساني سان سڃاڻي سگهجن ٿا ڇاڪاڻ ته صرف انهن ۾ ڊفرڪشن اسپائڪس آهن)، جامع تصوير ۾ روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي. * ڪاسمولوجي (يوناني: κόσμος، ڪاسموس، ڪائنات، دنيا) ۽؛ λογία، لاگيا، مطالعي جو) فزڪس ۽ مابعدالطبيعات جي هڪ شاخ آهي جيڪا ڪائنات جي فطرت (ڪاسوموس) سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جو اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656 ۾ ٿامس بلائونٽ جي گلوسوگرافيا ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا جي ڳالهائڻ&quot; آهي. 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا ۾) جو اصطلاح مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو. جيڪو جسماني دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿو. مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ جسم آهي جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب تي ٻڌل آهي. ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن. فلڪيات جي سائنس ۾. ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي. * جسماني ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي بناوتن ۽ حرڪيات، ۽ ڪائنات جي آخري قسمت جو مطالعو آهي، جنهن ۾ سائنس جا قانون شامل آهن جيڪي انهن علائقن کي هلائيندا آهن.


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>epojucty9o8l267hxg6q7nvhe7hp0wt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322394</id>
      <parentid>322393</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T19:36:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322394</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12276" sha1="nl94gq6jm6crsrgnvcp83lqzci090vd" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪي روشن ۽ آساني سان سڃاڻي سگهجن ٿا ڇاڪاڻ ته صرف انهن ۾ ڊفرڪشن اسپائڪس آهن)، جامع تصوير ۾ روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي. *[[Hubble eXtreme Deep Field]] (XDF) was completed in September 2012 and shows the farthest [[galaxies]] ever photographed at that time. Except for the few stars in the foreground (which are bright and easily recognizable because only they have [[diffraction spikes]]), every speck of light in the composite photo is an individual galaxy, some of them as old as 13.2 billion years; the observable universe is estimated to contain more than 2 trillion galaxies.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of)


ڪاسمولوجي (يوناني: κόσμος، ڪاسموس، ڪائنات، دنيا) ۽؛ λογία، لاگيا، مطالعي جو) فزڪس ۽ مابعدالطبيعات جي هڪ شاخ آهي جيڪا ڪائنات جي فطرت (ڪاسوموس) سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جو اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656 ۾ ٿامس بلائونٽ جي گلوسوگرافيا ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا جي ڳالهائڻ&quot; آهي. 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا ۾) جو اصطلاح مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو. جيڪو جسماني دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿو. مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ جسم آهي جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب تي ٻڌل آهي. ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن. فلڪيات جي سائنس ۾. ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي. * جسماني ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي بناوتن ۽ حرڪيات، ۽ ڪائنات جي آخري قسمت جو مطالعو آهي، جنهن ۾ سائنس جا قانون شامل آهن جيڪي انهن علائقن کي هلائيندا آهن.


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>nl94gq6jm6crsrgnvcp83lqzci090vd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322395</id>
      <parentid>322394</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:07:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322395</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11849" sha1="of9ilwdq4wu9mool2w4vyrmu6vlwn8t" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of)


'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، يوناني جي لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، جو مطالعو) کان ورتل، طبيعيات ۽ مابعدالطبيعات (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا ڪائنات (ڪاسموس) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي &quot;گلوسوگرافيا&quot; ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا جي ڳالهيون&quot; آهي. سال 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪي طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي. مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي.  فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>of9ilwdq4wu9mool2w4vyrmu6vlwn8t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322396</id>
      <parentid>322395</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:12:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322396</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12474" sha1="mncjbaj8j8807wykkqjcxz8qmfi7q8n" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''Cosmology''' (Greek: κόσμος, cosmos,the universe, the world) and; λογία, logia, study of)


'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، يوناني جي لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، جو مطالعو) کان ورتل، طبيعيات ۽ مابعدالطبيعات (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا ڪائنات (ڪاسموس) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي &quot;گلوسوگرافيا&quot; ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي.  فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>mncjbaj8j8807wykkqjcxz8qmfi7q8n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322397</id>
      <parentid>322396</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:13:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322397</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12384" sha1="le0e90kds9u7k2m7juclx8ma2ry9s3q" xml:space="preserve">[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، يوناني جي لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، جو مطالعو) کان ورتل، طبيعيات ۽ مابعدالطبيعات (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا ڪائنات (ڪاسموس) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي &quot;گلوسوگرافيا&quot; ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي.  فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>le0e90kds9u7k2m7juclx8ma2ry9s3q</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322398</id>
      <parentid>322397</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:14:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322398</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11916" sha1="ad18iokai94pt3gg8pqlm14ntxiar9w" xml:space="preserve">==ڪائنات جو علم==
{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]

'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، يوناني جي لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، جو مطالعو) کان ورتل، طبيعيات ۽ مابعدالطبيعات (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا ڪائنات (ڪاسموس) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي &quot;گلوسوگرافيا&quot; ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي. &lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي.  فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ad18iokai94pt3gg8pqlm14ntxiar9w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322399</id>
      <parentid>322398</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:17:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322399</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12407" sha1="g3oze1bmasibuw9xquhf542xlhorva9" xml:space="preserve">{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]
'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، يوناني ٻولي جي ٻه لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، جو مطالعو) کان ورتل، طبيعيات ۽ مابعدالطبيعات (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا ڪائنات (ڪاسموس) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي &quot;گلوسوگرافيا&quot; ۾ استعمال ڪيو ويو. جنهن جي معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ٻولي جي اصطلاح، ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي. فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.
==مقصد==

[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>g3oze1bmasibuw9xquhf542xlhorva9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322400</id>
      <parentid>322399</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:25:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322400</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12461" sha1="a52jnvveq2yvorlhzpcxaibhck83ges" xml:space="preserve">{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]
'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، [[يوناني ٻولي|قديم يوناني]] جي ٻه لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، يعني ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، يعني مطالعو) کان ورتل، [[طبيعيات]] (Physics)
۽ [[مابعدالطبعيات]] (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا [[ڪائنات]] (Cosmos) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي ڪتاب، &quot;گلوسوگرافيا&quot; معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي، ۾ استعمال ڪيو ويو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، اصطلاح ڪاسمولوجي (لاطيني ٻولي جي اصطلاح، ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبيعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي. فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

==مقصد==

[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>a52jnvveq2yvorlhzpcxaibhck83ges</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322401</id>
      <parentid>322400</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:27:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322401</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12439" sha1="ibej8wtup6725wompyaqtxg5aywhkju" xml:space="preserve">{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]
'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، [[يوناني ٻولي|قديم يوناني]] جي ٻه لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، يعني ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، يعني مطالعو) کان ورتل، [[طبيعيات]] (Physics)
۽ [[مابعدالطبعيات]] (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا [[ڪائنات]] (Cosmos) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي ڪتاب، &quot;گلوسوگرافيا&quot; معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي، ۾ استعمال ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، ڪاسمولوجي (لاطيني ٻولي جي اصطلاح، ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي. فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

==مقصد==

[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ اسٽيڊي اسٽيٽ نظرين جي منظرڪشي]]
'''ڪائنات جو علم''' (Cosmology) علم ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن تہ هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان آئي ، انکان پھرين ڪٿي هئي، ڪھڙي حالت ۾ هئي، انکي ڪنھن ظاهر ڪيو وغيره.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ibej8wtup6725wompyaqtxg5aywhkju</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322402</id>
      <parentid>322401</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:41:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322402</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12442" sha1="893vea8pj2tqcuiyvj7io8kq4ucs6yz" xml:space="preserve">{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]
'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، [[يوناني ٻولي|قديم يوناني]] جي ٻه لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، يعني ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، يعني مطالعو) کان ورتل، [[طبيعيات]] (Physics)
۽ [[مابعدالطبعيات]] (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا [[ڪائنات]] (Cosmos) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي ڪتاب، &quot;گلوسوگرافيا&quot; معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي، ۾ استعمال ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، ڪاسمولوجي (لاطيني ٻولي جي اصطلاح، ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي. فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ قائم حالت (Steady-state) واري نظرين جي هڪ چاڪي واري وضاحت.]]
اها مطالعو ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن ته هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان کان آئي؟، ان کان پھرين ڪٿي ۽ ڪھڙي حالت ۾ هئي؟ ۽ ان کي ڪنھن ظاهر ڪيو؟ وغيره.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>893vea8pj2tqcuiyvj7io8kq4ucs6yz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322403</id>
      <parentid>322402</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T20:43:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322403</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12771" sha1="6fgpou4n2rfknqff9rqgg3djj6p10fm" xml:space="preserve">{{Short description|Scientific study of the origin, evolution, and eventual fate of the universe}}[[File:The Hubble eXtreme Deep Field.jpg|thumb|upright=1.35|هبل ايڪسٽريم ڊيپ فيلڊ (XDF) ٽيلي اسڪوپ منصوبو سيپٽمبر 2012ع ۾ مڪمل ٿيو ۽ اهو ان وقت تائين ورتل سڀ کان پري ڪهڪشائن کي ڏيکاري ٿو. پيش منظر ۾ موجود ڪجھ تارن کان سواءِ (جيڪا روشن ۽ آساني سان سڃاڻائي سگهجن ٿا)، جامع تصوير ۾ نظر اچڻ وارو روشني جو هر ذرو هڪ انفرادي ڪهڪشان آهي. انهن مان ڪجهه 13.2 ارب سالن جي عمر جيتري پراڻي آهن. مشاهدي واري ڪائنات ۾ 2 ٽريلين کان وڌيڪ ڪهڪشائون هجڻ جو اندازو لڳايو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |date=13 October 2016 |editor=Hille |editor-first=Karl |title=Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought |url=http://www.nasa.gov/feature/goddard/2016/hubble-reveals-observable-universe-contains-10-times-more-galaxies-than-previously-thought |access-date=17 October 2016 |publisher=[[NASA]]}}&lt;/ref&gt;]]
'''ڪاسمولوجي''' (Cosmology)، [[يوناني ٻولي|قديم يوناني]] جي ٻه لفظن &quot;ڪاسموس&quot; (κόσμος، يعني ڪائنات، دنيا) ۽ &quot;لوجيا&quot; (λογία، يعني مطالعو) کان ورتل، [[طبيعيات]] (Physics)
۽ [[مابعدالطبعيات]] (Metaphysics) جي هڪ شاخ آهي، جيڪا [[ڪائنات]] (Cosmos) جي فطرت سان معاملو ڪري ٿي. ڪاسمولوجي جي اصطلاح پهريون ڀيرو انگريزي ۾ 1656ع ۾ ٿامس بلائونٽ جي ڪتاب، &quot;گلوسوگرافيا&quot; معنيٰ &quot;دنيا يا ڪائنات جي باري ۾ هڪ ڳالهه&quot; آهي، ۾ استعمال ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116|title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology|last1=Hetherington|first1=Norriss S.|publisher=Routledge|year=2014|isbn=978-1-317-67766-6|page=116}}&lt;/ref&gt; 1731ع ۾، جرمن فلسفي ڪرسچن وولف، ڪاسمولوجي (لاطيني ٻولي جي اصطلاح، ڪاسمولوجيا کان) مابعدالطبعيات جي هڪ شاخ کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو، جيڪا طبعي دنيا جي عام نوعيت سان واسطو رکي ٿي.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170|title=The Wraparound Universe|last1=Luminet|first1=Jean-Pierre|publisher=CRC Press|year=2008|isbn=978-1-4398-6496-8|page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; 

مذهبي يا افسانوي ڪاسمولوجي عقيدن جو هڪ شعبو آھي، جيڪو افسانوي (مذهبي ۽ باطني) ادب ۽ تخليق جي افسانن ۽ اسڪاٽولوجي جي روايتن تي ٻڌل آهي. فلڪيات جي سائنس ۾، ڪاسمولوجي ڪائنات جي تاريخ جي مطالعي سان لاڳاپيل آهي.

طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي.

[[File:Big_Bang_and_Steady-State_Theory.png | thumb | 220x124px | right | ڪائنات جي علم متعلق بگ بينگ ۽ قائم حالت (Steady-state) واري نظرين جي هڪ چاڪي واري وضاحت.]]
اها مطالعو ڪيترن ئي سوالن تي بحث ڪري ٿو، جيئن ته هي [[سرشٽي|ڪائنات]] ڪٿان کان آئي؟، ان کان پھرين ڪٿي ۽ ڪھڙي حالت ۾ هئي؟ ۽ ان کي ڪنھن ظاهر ڪيو؟ وغيره.

== تفصيل ==
طبعي ڪاسمولوجي مشاهدي لائق ڪائنات جي اصليت، ان جي وڏي پيماني تي جوڙجڪ، حرڪيات ۽ ڪائنات جي آخري منزل جي کوجنا ۽ هنن سان گڏ سائنس جا قانون، جيڪا هن ميدان کان متعلق آهن، جو مطالعو آهي


is a branch of [[physics]] and [[metaphysics]] dealing with the [[nature]] of the [[universe]], the [[cosmos]]. The term ''cosmology'' was first used in English in 1656 in [[Thomas Blount (lexicographer)|Thomas Blount]]'s ''Glossographia'', with the meaning of &quot;a speaking of the world&quot;.&lt;ref&gt;{{cite book |title=Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology |first1=Norriss S. |last1=Hetherington |publisher=Routledge |year=2014 |isbn=978-1-317-67766-6 |page=116 |url=https://books.google.com/books?id=EP9QAwAAQBAJ&amp;pg=PA116}}&lt;/ref&gt; In 1731, [[German philosophy|German philosopher]] [[Christian Wolff (philosopher)|Christian Wolff]] used the term cosmology in Latin (''cosmologia'') to denote a branch of metaphysics that deals with the general nature of the physical world.&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Luminet |first1=Jean-Pierre |url=https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 |title=The Wraparound Universe |publisher=CRC Press |year=2008 |isbn=978-1-4398-6496-8 |page=170}} [https://books.google.com/books?id=PeDqBgAAQBAJ&amp;pg=PA170 Extract of page 170].&lt;/ref&gt; [[Religious cosmology|Religious]] or mythological cosmology is a body of beliefs based on [[Mythology|mythological]], [[Religion|religious]], and [[Western esotericism|esoteric]] literature and traditions of [[Cosmogony|creation myths]] and [[eschatology]]. In the science of [[astronomy]], cosmology is concerned with the study of the [[chronology of the universe]].

[[Physical cosmology]] is the study of the [[observable universe]]'s origin, its large-scale structures and dynamics, and the [[ultimate fate of the universe]], including the [[laws of science]] that govern these areas.&lt;ref&gt;[https://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html &quot;Introduction: Cosmology – space&quot;] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150703163336/http://www.newscientist.com/article/dn9988-instant-expert-cosmology.html|date=3 July 2015}}. ''New Scientist''. 4 September 2006.&lt;/ref&gt; It is investigated by scientists, including [[astronomer]]s and [[physicist]]s, as well as [[Philosophy|philosophers]], such as [[Metaphysics|metaphysicians]], [[Philosophy of physics|philosophers of physics]], and [[Philosophy of space and time|philosophers of space and time]]. Because of this shared scope with [[philosophy]], [[theory|theories]] in physical cosmology may include both [[science|scientific]] and non-scientific propositions and may depend upon assumptions that cannot be [[hypothesis|tested]]. Physical cosmology is a sub-branch of astronomy that is concerned with the universe as a whole. Modern physical cosmology is dominated by the [[Big Bang]] Theory which attempts to bring together [[observational astronomy]] and [[particle physics]];&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110811063912/http://oxforddictionaries.com/definition/cosmology &quot;Cosmology&quot;], Oxford Dictionaries.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;NYT-20190225&quot;&gt;{{cite news |last=Overbye |first=Dennis |author-link=Dennis Overbye |title=Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process. |url=https://www.nytimes.com/2019/02/25/science/cosmos-hubble-dark-energy.html |date=25 February 2019 |work=[[The New York Times]] |access-date=26 February 2019 }}&lt;/ref&gt; more specifically, a standard parameterization of the Big Bang with [[dark matter]] and [[dark energy]], known as the [[Lambda-CDM]] model.

[[Astrophysics#Theoretical astrophysics|Theoretical astrophysicist]] [[David Spergel|David N. Spergel]] has described cosmology as a &quot;historical science&quot; because &quot;when we look out in space, we look back in time&quot; due to the finite nature of the [[speed of light]].&lt;ref&gt;{{cite journal |author1=Spergel |first=David N. |author1-link=David Spergel |date=Fall 2014 |title=Cosmology Today |journal=Daedalus |volume=143 |issue=4 |pages=125–133 |doi=10.1162/DAED_a_00312 |s2cid=57568214 |doi-access=free}}&lt;/ref&gt;

== عيسائي مذهب ۾ ڪائنات جو علم  ==

== اسلام ۾ ڪائنات جو علم ==

== هندو ڌرم ۾ ڪائنات جو علم ==

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
* {{cite web |url=https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 |last= Bragg |first=Melvyn |title=The Universe's Shape |date=2023 |website=bbc.co.uk |publisher=BBC |access-date=23 May 2023 |quote=Melvyn Bragg discusses shape, size and topology of the universe and examines theories about its expansion. If it is already infinite, how can it be getting any bigger? And is there really only one?}} &lt;!-- Rees, Martin et al.: [http://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 &quot;The Universe's Shape&quot;], BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (''In Our Time'', 7 February 2002) https://www.bbc.co.uk/programmes/p0054880 --&gt;
* {{cite web |url=https://history.aip.org/exhibits/cosmology/index.htm |title=Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology |author= |date=2023 |website=history.aip.org |publisher=American Institute of Physics |access-date=23 May 2023 |quote=The history of cosmology is a grand story of discovery, from ancient Greek astronomy to -space telescopes.}}
* {{cite book |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |title=Modern Cosmology 2nd Edition |trans-title= |url= |url-access= |format= |language= |location= |publisher=Academic Press |isbn=978-0128159484 |quote=}} Download full text: {{cite web |url=https://www.scribd.com/document/487717848/Scott-Dodelson-Fabian-Schmidt-Modern-cosmology-2021-libgen-lc-pdf |title=Scott Dodelson - Fabian Schmidt - Modern Cosmology (2021) PDF |last1=Dodelson |first1=Scott |last2=Schmidt |first2=Fabian |date=2020 |website=scribd.com |publisher=Academic Press |access-date=23 May 2023 |quote= |format=PDF}}
* Charles Kahn. 1994. ''Anaximander and the Origins of Greek Cosmology''. Indianapolis: Hackett.
* {{cite web |url=https://solarsystem.nasa.gov/genesismission/ |title=Genesis, Search for Origins. End of mission wrap up. |author= |date= |website=genesismission.jpl.nasa.gov |publisher=NASA, Jet Propulsion Laboratory, California Institute of Technology |access-date=23 May 2023 |quote=About 4.6 billion years ago, the solar nebula transformed into the present solar system. In order to chemically model the processes which drove that transformation, we would, ideally, like to have a sample of that original nebula to use as a baseline from which we can track changes. }} &lt;!--l CosCosmolTT.pdf Genesis ''cosmic chemistry'' module [http://genesismission.jpl.nasa.gov/educate/scimodule/Cosmogony/CosmogonyPDF/] --&gt;
* {{cite book |last1=Leonard |first1=Scott A |last2=McClure  |first2=Michael|title=Myth and Knowing  |year=2004 |publisher=McGraw-Hill |isbn=978-0-7674-1957-4 }}
* {{cite arXiv |title=Introduction to Cosmology |last=Lyth |first=David |date=12 December 1993 |eprint=astro-ph/9312022 |quote=These notes form an introduction to cosmology with special emphasis on large scale structure, the cmb anisotropy and inflation.}} Lectures given at the Summer School in High Energy Physics and Cosmology, ICTP (Trieste) 1993.) 60 pages, plus 5 Figures.
* {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2023 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=April 2023 Release Highlights Database Updates}}
** {{cite web |url=http://ned.ipac.caltech.edu/Library/Distances/ |title=NASA/IPAC Extragalactic Database (NED)  |author=&lt;!--Not stated--&gt; |date=2020 |website=ned.ipac.caltech.edu |publisher=NASA |access-date=23 May 2023 |quote=NED-D: A Master List of Redshift-Independent Extragalactic Distances}}
* [[The Sophia Centre|Sophia Centre]]. The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David.

{{Wikiquote}}
{{Wiktionary}}
{{Library resources box|onlinebooks=yes}}


{{Cosmology topics}}
{{Metaphysics}}
{{Environmental humanities}}
{{Astronomy subfields}}
{{Authority control}}
{{Portal bar|Astronomy|Stars|Outer space}}
[[زمرو:تصور]]
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:ميٽا سائنس]]
[[Category:Cosmology| ]]
[[Category:Physical cosmology|*]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>6fgpou4n2rfknqff9rqgg3djj6p10fm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وائرس</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4923</id>
    <revision>
      <id>322378</id>
      <parentid>313277</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:17:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322378</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7321" sha1="dv25e5b6dhda5bxxqaikkzqbt2bdst1" xml:space="preserve">{{f}}
[[فائل:Rotavirus Reconstruction.jpg|thumb|وائرس]]

'''وائرس''' لاطيني ٻوليءَ جي لفظ وائرون مان نڪتل آهي جنهن جو مطلب آهي ”زهر“. وائرس تمام ننڍا ۽ شايد سڀ کان قديم جاندار آهن. ارڙهين صديءَ کان حياتيات جي ماهرن جو چوڻ هو ته بي شمار انساني بيماريون بيڪٽريا جي ڪري پيدا ٿينديون آهن. 1892ع ۾ هڪ روسي سائنسدان ايوانوسڪيءَ پهريون ڀيرو لفظ وائرس استعمال ڪيو، هن ٻڌايو ته موزائيڪ بيماري هڪ وائرس مان ٿيندي آهي جيڪي بيڪٽريا کان به ننڍا آهن. انساني اک انهن جاندارن کي نٿي ڏسي سگهي، اهڙن جاندارن کي عام طور [[خوردبيني جاندار]] سڏيو ويندو آهي. وائرس اڻ گهرڙائي non cellular وجود آهن تنهن ڪري هنن کي جاندار نه ٿو چئي سگهجي.

== کوجنا ==
1935ع ۾ سائنسدانن، وائرس جي باري ۾ بنيادي ڄاڻ هٿ ڪري ورتي. ان ساڳي ورهيه هڪ نئين اليڪٽرانڪ خوردبيني به ايجاد ٿي. ان خوردبيني جي ڏسڻ جي صلاحيت 1،000،000،000 ملي مائڪرون هئي. ان خوردبينيءَ سان ملي مائڪرون کان به ننڍي شيءِ کي ڏسي سگهجي پيو. ان ايجاد کان پوءِ موزائيڪ وائرس توڙي ٻيا وائرس آسانيءَ سان خوردبيني ذريعي ڏسي سگهجن ٿا.

انسان جڏهن آڳاٽي دور ۾ وبائي مرضن ۾ مبتلا هو ته هن کي وائرس جي باري ۾ ڪا ڄاڻ ئي نه هئي ته وائرس نالي ڪو وجود به هنن سان ويڌن ڪري ٿو انهن جو خيال هو ته اهي بيماريون زهر جي ڪري پيدا ٿين ٿيون، جيڪو هوا وسيلي هڪ جسم مان ٻي جسم تائين پهچي ٿو.
اوڻيهين صدي ۾ حياتياتي ماهرن تحقيق ڪري ٻڌايو ته بئڪٽريا جي ڪري انسانن ۽ جانورن ۾ بيماريون پکڙن ٿيون .

1892ع ۾ هڪ روسي ماهر حياتيات ivanowsky ڏٺو ته هڪ ذرڙو جيڪو هڪ بيمار جاندار مان صحتمند جاندار ڏانهن منتقل ٿي رهيو هو ڏٺو. 1900ع ۾ ساڳئي بيماريون پيدا ڪندڙ مواد ڪيترن ئي جاندارن ۾ ڏٺو ويو، پر ان وقت تائين به ڪنهن کي وائرس جي باري ۾ ڄاڻ نه هئي هو پر سائنسدانن کي اندازو هو ته ڪو مواد آهي جيڪو بيمارين جو سبب آهي پر کين اها ڄاڻ ڪونه هئي ته اهو وائرس آهي.
1935 ع ۾ سائنسدانن برقي خوردبين electric microscope ايجاد ڪري تماڪ جي پن تي ريسرچ ڪري اهو معلوم ڪيو ويو ته اهو بيماري وائرس پکيڙي ٿو ائين دنيا ۾ پهريون وائرس Tobacco mosaic virus جنهن جو مختصر نالو (TMV) رکيو ويو دريافت ڪيو ويو.
وائرس جيئن ته اڻ گهرڙائي مواد non cellular آهن انڪري اهي رڳو ۽ رڳو هڪ جاندار جي جيو گهرڙي ۾ ئي رهي وڌي سگهن ٿا وائرس جنهن به گهرڙي ۾ اچن ٿا ان کي بگاڙي تباه ڪندا آهن هو جنهن به گهرڙي ۾ پهچي ٿو ته اهو گهرڙو هزارين نڪل ڪاپيون جلد از جلد پيدا ڪري ٿو انڪري وائرس تيز پکڙندڙ مرض آهي. &lt;ref&gt;سائنس جي دنيا، وائرس ڇا آهي، ليکڪ؛ نظام الدين اوليويا&lt;/ref&gt;

=== خاصيتون ===
وائرس، بنا گهرڙي وارا ۽ مڪمل مفت خور يا پيراسائٽ آهن. اهي پروٽين خول ۽ نيو ڪليئڪ ايسڊ جي تهن جا ٺهيل هوندا آهن. وائرس پنهنجي ميزبان جاندار جي گهرڙي کان ٻاهر نه ته زنده رهي سگهن ٿا ۽ نه واڌ ويجه ڪري سگهن ٿا. انهن خوردبيني جاندارن ۾ جنسي يا غير جنسي پيدائشي عمل نه ٿيندو آهي. انهن جي واڌ ويجه نقلياتي عمل مان ٿيندي آهي. پنهنجي پروٽين ٺاهڻ لاءِ وائرس ميزبان گهرڙي جا اينزائيم استعمال ڪندو آهي. وائرس جي پيچده نسلن ۾ لڳ ڀڳ 200 جينز هوندا آهن.

وائرس جا ٻه قسم ٿين، هڪڙا خطرناڪ ٿيندا آهن جيڪي ميزبان گهرڙي کي ئي ختم ڪريو ڇڏين جنهن ۾ اهي پاڻ پلجي رهيا هوندا آهن. ٻيا ٽيمپريٽ هوندا آهن، اهي پنهنجي ميزبان جي جينوم يا وراثتي مواد سان گڏ رهي وڏي عرصي تائين خاموشيءَ واري حالت ۾ گذاريندا آهن.

=== وائرس جي ڪيميائي بناوت ===
وائرس بناوت ۾ ننڍا، گول يا گولف بال جيان، لٺ دار يا ٽيڊپولز ۽ گهڻ پاساوان ٿيندا آهن. انهن جو نيوڪليئڪ ايسڊ هڪ يا وڌيڪ ڊي اين اي يا آر اين اي جي ماليڪيولن جو ٺهيل هوندو آهي. سڀ کان ننڍو وائرس 4 جينز ۽ سڀ کان وڏو وائرس سوين جينز تي مشتمل ٿي سگهي ٿو.
وائرس جين gene جي درجن تي مشتمل آهي جيڪي RNA &amp;DNA جا ٺهيل آهن ننڍي ۾ ننڍو وائرس چئن جينن four genes تي مشتمل آهن جڏهن ته وڏي ۾ وڏا سوين جينز تي مشتمل آهن. وائرسي جينوم هڪ پروٽيني ته سان بند هوندو آهي ان کي capasid چئجي ٿو . ياد رهي ته ڪئپسڊ مختلف شڪلين جا ٿين ٿا اهي ڪئپسڊ پروٽين جي اڪائي capsomeres جا ٺهيل هوندا آهن.

== وائرس جي ورهاست ==
سائنس ۾ ڪنهن شي يا جاندار جي درجي بندي ڪنهن خاص بنيادي فرق جي ڪري ڪيو ويندو آهي وائرسن کي مارفالاجي ۽ RNA جي بنياد تي ورهايو ويو آهي.

وائرس جا هيٺيان قسم آهن:
* نباتياتي وائرس
* حيوانياتي وائرس
* بيڪٽريائي وائرس

== وائرس ـ جاندر يا غير جاندار ==
هيٺ ڏنل خاصيتن جي بنياد تي وائرس کي جاندار سمجهيو ويندو آهي

ڊي اين اي ۽ آر اين اي جو هجڻ

وائرس ۾ پيدائشي عمل ٿيندو آهي جنهن کي نقلياتي يا رپليڪيشن سڏبو آهي

ڪيترن ئي وائرس ۾ جينياتي تبديلي يا ميوٽيشن جو عمل

وائرس ۾ جينياتي ميلاپ وغيره

== خارجي ڳنڍڻا ۽ حوالا ==
* [//en.wikipedia.org/wiki/Virus وائرس، انگريزي پيڊيا]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:وائرس]]
[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:ايپيڊميولوجي]]
[[زمرو:خوردبيني حيات]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]
[[زمرو:انفيڪشن واريون بيماريون]]</text>
      <sha1>dv25e5b6dhda5bxxqaikkzqbt2bdst1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪيلو</title>
    <ns>0</ns>
    <id>11194</id>
    <revision>
      <id>322374</id>
      <parentid>322059</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:06:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322374</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4539" sha1="mtbq8dixzaotlrt05k1fg8psxe348xp" xml:space="preserve">[[فائل:Bananavarieties.jpg|480px|thumb|ڪيلن جا چار مختلف قسم ]]
'''ڪيلو''' (Banana) هڪ مشهور ميوي ۽ ان جي [[وڻ]] جو نالو آهي. هن جو ٿڙ ٿلهو ۽ نرم هوندو آهي، جيڪو پنن جو ٺهيل هوندو آهي. هن جا پن تمام ڊگها ۽ ويڪرا هوندا آهن. پڪل ڪيلو ميوي جي طور ۽ ڪچو سبزي جي طور استعمال ٿيندو آهي.
[[عڪس:Inside_a_wild-type_banana.jpg|left|380px|thumb|وڏي ٻج وارو جنگلي ڪيلا]]
ڪيلي کي سنڌيءَ ۾ [[ڪيوڙو]] بہ چيو ويندو آهي. ڪيوڙي کي هندستانيءَ ۾ ڪيلا، فارسيءَ ۾ موز ۽ انگريزيءَ ۾ بنانا سڏيندا آهن. هن جا بيشمار قسم آهن جي قد، رنگ، خوشبوءِ، لذت ۽ ٻين ڪن ڳالهين ۾ تفاوت رکن ٿا.

چڱي ڪيوڙي يا ڪيلي جي لاءِ زمين تمام ڀلي هجڻ  گهرجي. ڪيلا هڪٻئي کان ڇهن يا اٺن فوٽن جي وڇوٽيءَ تي، هڪڙيءَ ڪسيءَ، جيڪا هڪ فوٽ يا وڌيڪ اونهي ۽ ٽي فوٽ ويڪري هئڻ گهرجي، ۾ پوکڻ گهرجن، ڪسي ۽ انهيءَ ۾ وقت بوقت ججهو پاڻي ۽ تازو ڳائو ڀاڻ وجهڻ گهرجي. هر هڪ وڻ ۾ ٽڻ ٽڙن کان وڌيڪ ٿڙَ رهڻ نه ڏجن. جيڪي اکيون پاڙ مان نڪرنديون وڃن سي هڪدم ڪڍي ڇڏڻ گهرجن. جيڪو ٿڙ هڪڙو ڀيرو ڦر ڪري، تنهن کي پاڙ کان مٿڀرو زمين جي سنوت ۾ وڍي ڇڏڻ کپي، جو اهو وري ٻيو ڦر نه ڪندو. وڍيل پاڙ کي زمين ۾ تيستائين ڇڏجي، جيستائين ڪا ان جي تازي اک اها جاءِ واري بهتر آهي ته ٻئي يا ٽئي ورهيه ڪيوڙو ڪڍي نئين زمين ۾ رکجي، جو هو جنهن زمين ۾ رهي ٿو انهيءَ کي ٿڪايو ڇڏي.  چوندا آهن ته ساڳئي ٿڙ ۾ ٻن قسمن جو ڦر پيدا ڪرائي ٿو سگهجي. هيئن ڪجي جو ٻن قسمن جي  ڪيلن جون هڪ جيڏيون اکيون ڪڍي، تکي ڪپ سان اڌ مان چيري، هڪڙي جو اڌ ٻئي جي اڌ سان ملائي، ٻڌي، زمين ۾ هڻي ڇڏجي. سگهو ئي اهي ٻئي اڌ ملي هڪ ٿي ويندا ۽ ڏينهن پُني هڪڙي ٿڙ مان ٻنهي قسمن جو ميوو پيدا ٿيندو.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;ڪتاب: باغ ۽ باغباني؛ ليکڪ: مرزا قليچ بيگ؛ايڊيشن:1960؛پبلشر: [[سنڌي ادبي بورڊ]] ڄامشورو&lt;/ref&gt; ڪيلي کي گهڻي سردي ساڙيندي آهي. ڪيلي جي لاءِ زمين لوڻائتي بهتر آهي.

سادي قسم جا ڪيلا ماڻهو ڍورن کي کارائيندا آهن. ڪچا ڪيلا ڀاڄيءَ ۾ به ڪم آڻيندا آهن. ڪن مان ته ماني به پچائيندا آهن. جڏهن ڪيلو چڱو ڦر ٿو ڪري تڏهن ته هڪڙو ئي وڻ ستر يا اسي پائونڊن جيترو مال پيدا ڪري ٿو.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; ”همبولٽ“ صاحب لکي ٿو ته ”ساڳي زمين جا هڪ هزار چورس فوٽ، جي 462 پائونڊ پٽاٽن جا يا اٺٽيهه پائونڊ ڪڻڪ جا اُپائيندا، سي ڪيلن جا چار هزار پائونڊ اُپائيندا ۽ گهٽ عرصي ۾.“&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt; ڪيلن جا گهڻا ئي قسم مشهور آهن. لال ڪيلو ۽ سون ڪيلو ته عام آهن. ٻين عمدن قسمن جا هندي نالا هي آهن، چمپا، چيٻي چمپا، مرتبان، ڊاڪائي، ڪڇ ڪيلو، موهن ڀوڳ، رام ڪيلو ۽ ٻيا.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot; /&gt;
==نالو==
'''ڪيلي''' جو لفظ پراڪرت مان اخذ ٿيل آهي.
[[عڪس:Luxor,_Banana_Island,_Banana_Tree,_Egypt,_Oct_2004.jpg|left|thumb|365x365px|ڪيلي جو وڻ]]
[[عڪس:Bananas_Muslim_world.JPG|left|thumb|250x250px|ڪيلي جي پيداوار اسلامي دورن ۾ (700-1500 AD).]]
==گيلري==
&lt;gallery&gt;
فائل:Banana and cross section.jpg|
فائل:Bananajf.jpg|
فائل:Nacatamales in steamer.jpg|
فائل:Kaeng yuak.JPG|
فائل:Pisang goreng in a basket.jpg|
فائل:YosriPengatPisang.jpg|
File:Raw Banana of Sindh.jpg|سنڌ جا ڪچا ڪيلا
&lt;/gallery&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:ميوا]]
[[زمرو:پاڪستان جا ميوا]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]</text>
      <sha1>mtbq8dixzaotlrt05k1fg8psxe348xp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>آبدوز</title>
    <ns>0</ns>
    <id>12319</id>
    <revision>
      <id>322377</id>
      <parentid>299763</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:13:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322377</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4769" sha1="3djmw7qx1ipgaj6jpifknn4s0rr8odu" xml:space="preserve">[[فائل:Dutch submarine Zeeleeuw.JPG|thumbnail|آبدوز]]
[[فائل:C-56 SubMarine.jpg|thumbnail|آبدوز]]
'''آبدوز''' (submarine) [[سمنڊ]] جي اونھي [[پاڻي|پاڻيءَ]] اندر ھلندڙ ھڪ قسم جو ٻيڙو، جيڪو دشمن جي بحري جھازن کي اندر ئي اندر [[بارود]] (Torpedoes) ذريعي تباهه ڪري ٿو. 

دنيا جي پهرين آبدوز هڪ ولنديزي انجنيئر جي. ڊريبل (J.Drebble) سال [[1620ع]] ۾ تيار ڪئي، جيڪا عام ٻيڙين وانگر ڪاٺ جي ٺهيل هئي، پر ان تي چمڙو چاڙهيو ويو هو ۽ چپُن سان هلائي ويندي هئي. سال [[1776ع]] ۾ آمريڪي انقلاب دوران ڊيوڊ بشنيل (David Bushnell) نالي هڪ آمريڪي انجنيئر آبدوز جي ترقي يافته شڪل تيار ڪئي، جنهن وسيلي هن هڪ بحري جهاز کي ٻوڙڻ جي به ڪوشش ڪئي. اهڙيءَ ريت [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] ۾ آبدوز ٻيڙين جي تياريءَ جو سلسلو شروع ٿيو. سال [[1800ع]] بشنيل جي اصول تي رابرٽ فلٽن ناٽيلس (Nautilus) نالي هڪ آبدوز تيار ڪيو، جنهن کي جديد آبدوز جو سادو نمونو سڏي سگهجي ٿو. ان کان پوءِ آمريڪا جا ٻن انجنيئر، جي.پي. هالينڊ (J.P. Holland) ۽ سائمن لئڪ (Simon Lak) جي ڪوششن ۽ سخت محنت سان جديد آبدوز تيار ڪيو ويو، جيڪو پاڻيءَ جي مٿاڇري تي تيل سان ۽ سمنڊ اندر [[بجلي|بجليءَ]] جي سگهه سان سٺي رفتار سان هلي سگهندو هیون. هن سان بحري جهازن تي ڪامياب حملا به ڪيا ويا. سال [[1900ع]] ۾ اهڙي قسم جو آبدوز آمريڪي سامونڊي فوج جي حوالي ڪيو ويو، پر وڏي پيماني تي آبدوز ٻيڙا جرمنيءَ تيار ڪيا ۽ پهرين عالمي جنگ ۾ انهن کي فوجي مقصدن لاءِ ڪم آندو. ان کان پوءِ [[جاپان]] به آبدوز جا ڪامياب نمونا ٺاهيا ۽ پهرين عالمي جنگ دوران وڏيون ڪاميابيون حاصل ڪيون. ائٽمي سگهه تي هلندڙ پهريون ائٽمي آبدوز، ناٽيلس (Nautilus) سال [[1954ع]] ۾ آمريڪا ۾ تيار ٿيو، جيڪو ائٽمي قوت سان سڄي دنيا جو چڪر هڻي آيو.

سال 1960ع ۾ آمريڪا 447 فوٽ ڊگهو ٽرائٽن (Triton) آبدوز تيار ڪيو، جيڪو پاڻيءَ جي سطح تي اچڻ سواءِ سڄي دنيا جو چڪر هڻي آيو. ان بعد آمريڪا جي تيار ڪيل ”جارج واشنگٽن آبدوز“ ڪيترن مهينن تائين سمنڊ ۾ رهي، رڪارڊ قائم ڪيو. ان ۾ ميزائل به نصب ڪيا ويا هئا. هن وقت آمريڪا کان سواءِ [[روس]]، [[برطانيا]]، [[فرانس]]، [[چين]] ۽ ٻين ڪيترن ملڪن وٽ ائٽمي آبدوز توڙي عام رواجي آبدوز موجود آهن.

ھن ٻيڙي کي ”ٽوٻو جھاز“ به چيو ويندو آھي. سال [[1940ع]] ۾ آمريڪا جي سائنسدانن ائٽمي قوت سان ھلندڙ آبدوز ٺاھيو، جنھن ڪيترن ئي ڏينھن تائين سمنڊ ۾ اندر ئي اندر رھي، مختلف سائنسي تجربا ڪيا.

[[پاڪستان]] جو ”سب ميرين فورس“ [[اپريل]] [[1964ع]] ۾ بنايو ويو. سال [[1965ع]] واري پاڪ۔ڀارت جنگ دوران پاڪستان جي پهرين آبدوز &quot;غازي&quot; ڪيترين راتين تائين پاڻي اندر رهي [[ڀارت]] جي هڪ وڏي بحري اڏي، &quot;دوارڪا&quot; کي تباهه ڪيو هو. ان جو ڪمانڊر ڪرامت رحمان نيازي هو. پاڪستان جي آبدوز کي ڳولي نه سگهڻ ۽ تباهه نه ڪرڻ جي الزام ۾ ڀارتي بحريه جي ڪمانڊر انچيف کي نوڪريءَ تان برطرف ٿيڻو پيو هو. هيءَ آبدوز [[1971ع]] واري جنگ ۾ [[ڪراچي|ڪراچيءَ]] کان [[چٽگانگ]] ويندي حملي ۾ تباهه ٿي وئي هئي. هن وقت پاڪستاني بحري فوج وٽ پنج عام آبدوز، ھڪ اليڪٽرانڪ آبدوز ۽ انهن جي تياريءَ لاءِ سکيا ورتل نيول انجنيئر به موجود آهن.&lt;ref&gt;http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=آبدوز&lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:سامونڊي]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]
[[زمرو:جهازن جا قسم]]</text>
      <sha1>3djmw7qx1ipgaj6jpifknn4s0rr8odu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:اصل مقالو جماعت بندي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>17004</id>
    <revision>
      <id>322383</id>
      <parentid>322227</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:30:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322383</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1368" sha1="l7aatmibsgksl7x07p5u4mtuhd5tb3k" xml:space="preserve">{{portal|مندرجات}}{{Commons cat}}
هي وڪيپيڊيا جي اهم موضوعن جي درجه بندي جي فهرست آهي. اهي سڄي وڪيپيڊيا ۾ استعمال ڪيا ويندا آهن مضمونن جي لنڪس جي پيشڪش کي منظم ڪرڻ لاءِ ان جي مختلف ريفرنس سسٽم ۾، جنهن ۾ وڪيپيڊيا جا جائزو، خاڪو، لغتون، فهرستون، پورٽل، انڊيڪس ۽ زمرا شامل آهن.  
{{Portal:Contents/TOC navbar}}
وڪيپيڊيا جي مجموعي زمري جي نظام جي مٿين سطح، جنهن ۾ مضمون ۽ ٻيا پروجيڪٽ صفحا شامل آهن، اها '''[[:زمرو:مواد]]''' آهي. 
* نوٽ: هن زمري جو مقصد اهم موضوع جي درجه بندي کي، وڌيڪ آسانيءَ لاءِ ۽ وڪيپيڊيا جي استعمال ڪندڙن ۽ ايڊيٽرن جي حوالي سان، هڪ جڳهه تي گڏ  ڪرڻ آهي. هن درجي جو مقصد ڪجهه سختي سان درجه بندي جي جوڙجڪ تي عمل ڪرڻ جو ارادو ناهي. ان ڪري، مھرباني ڪري ھن زمريءَ مان داخلائون نه ھٽايو رڳو ڇو ته اھي ھتي ٻين داخلائن جا ذيلي عنوان آھن.

[[Category:Container categories|*]]
{{Commons cat|زمرو:موضوع}}
[[زمرو:مضمون]]</text>
      <sha1>l7aatmibsgksl7x07p5u4mtuhd5tb3k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>نوري سال</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30353</id>
    <revision>
      <id>322458</id>
      <parentid>318634</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:28:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322458</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4603" sha1="l4jvdfxirtd1xlg06lt20upy45gb5ar" xml:space="preserve">{{About|the astronomical structure|other uses}}
{{Use mdy dates|date=February 2015}}
{{Multiple image |direction=vertical |align=right |width=310|image1=NGC 4414 (NASA-med).jpg|caption1=[[NGC 4414]], a typical [[spiral galaxy]] in the [[constellation]] [[Coma Berenices]], is about 55,000&amp;nbsp;[[light-year]]s in diameter and approximately 60 million light-years away from Earth}}

اسان جي عام پرک موجب بلب روشن ٿيندي ئي روشني جتي ڪٿي پهچيو وڃي، پر حقيقت ۾ روشنيءَ جي به هڪ رفتار آهي. روشنيءَ جي رفتار هڪ سيڪنڊ ۾ 1 لک 86 هزار، 2 سو 88 ميل يا لڳ ڀڳ 3 لک ڪلوميٽر آهي. اها روشني هڪ منٽ ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ ڪلاڪ ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ ڏينهن رات ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي ۽ هڪ سال ۾ ڪيترو پنڌ ڪندي، ان کي چئبو هڪ نوري سال پنڌ. اها روشني، ان رفتار سان هڪ لک سالن ۾ جيترو پنڌ ڪندي اها آهي اسان جي کير پٽي يا کرائين واٽ يا مِلڪي وَيَ جي ڊيگهه آهي.

جڏهن سان ٽارچ يا بلب ٻاريون ٿا ته ان جي روشني جنهن رفتار سان اڳيان وڌي ٿي ته اها آهي 3 لک ڪلوميٽر في سيڪنڊ. يعني ڪو ٽارچ ٻاري ۽ ٻيو همراهه ٽي لک ڪلوميٽر پري بيٺل هجي ته هن کي ٽارچ ٻرڻ کان پوءِ پوري هڪ سيڪنڊ بعد ان جي روشني نظر ايندي. چنڊ جي روشني اسان تائين سوا سيڪنڊ ۾ پهچي ٿي، ڇو جو چنڊ اسان کان 376300 ڪلوميٽر پري آهي اهڙي طرح سج جي روشني 500 سيڪنڊن ۾ پهچي ٿي ڇو جو سج ڌرتيءَ کان 150 ملين ڪلوميٽر پري آهي. هاڻ توهان پاڻ سوچيو ته 500 سيڪنڊ (يعني ساڍن اٺن منٽن) بعد پهچڻ وارو روشني وارو سج اسان کان ڪيترو پري آهي، اتي هڪ مهينو يا هڪ سال بعد پهچڻ واري روشني جو تارو ڪيترو پري هوندو. هڪ نوري سال معنيٰ هڪ سال جا سيڪنڊ ڪڍي ان کي روشنيءَ جي رفتار ”300،000 ڪلوميٽر في سيڪنڊ“ سان ضرب ڪرڻ سان 9460730472580 ڪلوميٽر ٿيو. &lt;ref&gt;{{Citation |title=چنڊ چوانءِ سچ (الطاف شيخ) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=140 |accessdate=August 1, 2016 |archive-date=September 12, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912111854/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=140 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;

اسين جيڪڏهن کير پٽي يا کيرائين واٽ ({{lang-en| '''Milky Way'''}}) کي ايڏو پري کان ڏسون جو اهو گراٺ جيترو مس نظر اچي ته (1). مٿان يا هيٺان کان ڏسڻ مهل اهو جرڪيدار جليبي جهڙي ٿالهيءَ ۽ (2). پاسي کان ڏسڻ مهل چُهنبدار ڏِيٽي (ڏِڪِيءَ) يا وچ ۾ ٿلهي پاسيرو جهليل جليبي جيان نظر ايندو. هڪ پاسي کان ٻي پاسي تائين اسان جي کيرائين واٽ يا کير پٽي ڪهڪشان جي ڊيگهه هڪ لک نُوري سال ({{lang-en| '''Light-year'''}}) آهي.

اسان جو سِچ منڊل يا سج سرشتو (نظام شمسي) اسان جي کيرائين واٽ جي وچ (سرائي) کان 30 لک نوري سالن جي مفاصلي تي آهي ۽ ان جي چوڌاري 170 ميل في سيڪنڊ جي رفتار سان ڊوڙي (چڪر هڻي) رهيو آهي، تڏهن وڃي 2200 لک سالن ۾ هڪ چڪر پورو ڪري ٿو.&lt;ref&gt;{{Citation |title=ڌرتي منهنجو گهر (ڊاڪٽر محبت ٻرڙو) {{!}} سنڌ سلامت ڪتاب گهر&lt;!-- Bot generated title --&gt; |url=http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=19 |accessdate=July 27, 2016 |archive-date=September 12, 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170912120203/http://books.sindhsalamat.com/book.php?book_id=19 |dead-url=yes }}&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;[https://en.wikipedia.org/wiki/Galaxy Galaxy - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
&lt;ref&gt;[https://en.wikipedia.org/wiki/Light-year Light-year - Wikipedia&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبعي مقدارون]]
[[زمرو:پيمائش]]
[[زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون]]
[[زمرو:ماپ جي اڪائيون]]</text>
      <sha1>l4jvdfxirtd1xlg06lt20upy45gb5ar</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٽيڪنالاجي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>33488</id>
    <revision>
      <id>322474</id>
      <parentid>322228</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:50:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322474</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="83" sha1="bjm14ub0oqrg7ux11b9gs4zlbh7hm0h" xml:space="preserve">
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:سائنس ۽ ٽيڪنالاجي]]</text>
      <sha1>bjm14ub0oqrg7ux11b9gs4zlbh7hm0h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322476</id>
      <parentid>322474</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:56:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322476</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="114" sha1="pierhxtfgosbh2qhaxg9aty9m784v3c" xml:space="preserve">[[زمرو:ٽيڪنيڀياس]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:سائنس ۽ ٽيڪنالاجي]]</text>
      <sha1>pierhxtfgosbh2qhaxg9aty9m784v3c</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:رياضيات</title>
    <ns>100</ns>
    <id>35767</id>
    <revision>
      <id>322367</id>
      <parentid>317209</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:27:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322367</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10073" sha1="5t6u4las57auzyn9egxqd4wyvf4poo5" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر 2024ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن پاڻمرادو ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان اڳ اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{portal description}}
{{browsebar}}
&lt;div style=&quot;float:right; width:100%&quot;&gt;
'''باب رياضيات'''
[[File:Jusepe de Ribera - Euclid - 2001.26 - J. Paul Getty Museum.jpg|thumb|[[اقليدس]]، جوزف ڏي رائبيرا پاران، 1630-1635ع]]
'''رياضيات''' (Mathematics) خلاصي شين، جهڙوڪ [[انگ]]، [[پوائنٽ]]، [[خلا]]، [[سيٽ]]، [[ساخت]] ۽ [[جگهه]] جي نمائندگي ۽ استدلال جو مطالعو آهي. رياضي سڄي دنيا ۾، ڪيترن ئي شعبن، بشمول قدرتي سائنس، انجنيئرنگ، طب ۽ سماجي سائنس ۾ هڪ لازمي اوزار طور استعمال ڪيو ويندو آهي. [[اطلاقي رياضيات]]، رياضيات جي علم جي ٻين شعبن ۾ لاڳو ڪرڻ سان لاڳاپيل رياضيات جي شاخ، نئين رياضياتي دريافتن کي متاثر ڪري ۽ استعمال ڪري ٿي ۽ ڪڏهن ڪڏهن مڪمل طور تي نئين رياضياتي مضمونن، جهڙوڪ [[شماريات]] ۽ [[راند جو نظريو]] جي ترقي جي طرف وٺي ٿي. [[رياضي دان]] پڻ، ذهن ۾ ڪنهن به ايپليڪيشن جي بغير، يا پنهنجي مقصد لاء، خالص رياضيات جي مطالعي ۾ مشغول آهن. خالص ۽ لاڳو ڪيل رياضيات کي الڳ ڪرڻ لاءِ ڪابه واضح لڪير نه آهي ۽ خالص رياضيات جي شروعات لاءِ عملي ايپليڪيشنون اڪثر دريافت ڪيون وينديون آهن. ([[علم رياضيات|مڪمل مضمون...]])
{{box-footer}}
&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN --&gt; 
'''چونڊيل مضمون'''
&lt;small&gt;
[[File:Cscr-featured.svg|23px]]
''خاص مضمون هتي ڏيکاريا ويا آهن، جيڪي سنڌي وڪيپيڊيا تي ڪجهه بهترين مواد جي نمائندگي ڪن ٿا''&lt;/small&gt;
----
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
{{Box-footer}}
&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN --&gt; 
''سٺا مضمون'''
[[File:Symbol support vote.svg|19px]] ''&lt;small&gt;
اهي سٺا مضمون آهن، جيڪي اعليٰ ادارتي معيار جي بنيادي سيٽ سان ملن ٿا.&lt;/small&gt;''
'''چانگ ھينگ'''
[[File: Zhang Heng.jpg|thumb|چانگ ھينگ جي تصوير واري ٽپال جي ٽڪلي جيڪا چيني حڪومت 1955 ۾ جاري ڪئي]] 
'''ژانگ هينگ''' (چيني: 張衡؛ Zhang Heng:
AD 78-139)، اڳوڻو رومانوي چانگ هينگ، هڪ چيني پوليميٿڪ سائنسدان ۽ سياستدان هو، جيڪو مشرقي هان خاندان جي دور ۾ رهندو هو. لوئيانگ ۽ چانگان جي گاديءَ واري شهرن ۾ تعليم حاصل ڪري، هن هڪ فلڪياتدان، رياضي دان، هائيڊرولڪ انجنيئر، سيسمولوجسٽ، موجد، جاگرافيدان، نقش نگار، ايٿنوگرافر، مصور، شاعر، فلسفي، سياستدان ۽ ادبي عالم طور ڪاميابيون حاصل ڪيون. 

ژانگ هينگ پنهنجي ڪيريئر جي شروعات نانيانگ ۾ هڪ معمولي سرڪاري ملازم طور ڪئي. آخرڪار، هو چيف فلڪياتدان، سرڪاري گاڏين لاء ميجر جو پرفيڪٽ ۽ پوء شاهي درٻار ۾ محلات جو حاضريدار ٿيو. تاريخي ۽ ڪئلينڊر جي مسئلن تي هن جي غير سمجهوتي واري موقف هن کي هڪ تڪراري شخصيت بنائڻ جو سبب بڻيو، کيس گرانڊ هسٽورين جي حيثيت ۾ وڌڻ کان روڪيو. شهنشاهه شون (125-144) جي دور ۾ محلات جي خواتين سان هن جي سياسي رقابت سبب هن جي مرڪزي ڪورٽ مان رٽائر ٿيڻ جو فيصلو ڪيو ويو ته هو هاڻوڪي هيبي ۾ هيجين بادشاهت جي منتظم جي حيثيت ۾ ڪم ڪري. ژانگ ٿوري وقت لاءِ نانيانگ واپس گهر موٽيو، ان کان اڳ 138ع ۾ هڪ ڀيرو ٻيهر راڄڌاني ۾ خدمت ڪرڻ لاءِ واپس گهرايو ويو. هو اتي ئي هڪ سال بعد 139ع ۾ وفات ڪري ويو. ([[چانگ ھينگ|مڪمل مضمون...]])

0 + 1 − 2 + 3 − 4 + جو پهريون 15,000 جزوي مجموعو ... گراف ساڄي طرف مثبت عددن سان ۽ کاٻي پاسي منفي عددن سان واقع آهي. 

رياضي ۾، 1 − 2 + 3 − 4 + ··· هڪ لامحدود سيريز  آهي جنهن جا عدد مسلسل مثبت آهن، جنکي متبادل نشانيون ڏنيون وڃن ٿيون,سگما مجموعي جي اشاري (∑) کي استعمال ڪندي سيريز جي پهرين m عددن جي مجموعي طور تي ظاهر ڪري سگھجي ٿو
=n∑
1m n (−1) n−1 
{\displaystyle\sum _{n=1}^{m}n(-1)^{n-1}.} 

لامحدود سلسلو مختلف ٿي وڃي ٿو، مطلب ته ان جي جزوي رقمن جو سلسلو، (1، −1، 2، −2، 3، ...)، ڪنهن به محدود حد ڏانهن نه ٿو وڃي. تنهن هوندي به، 18 صدي جي وچ ۾، ليون هارڊ ايلر لکيو ته هن کي هڪ متضاد مساوات هجڻ جو اعتراف ڪيو: 1 − 2 + 3 − 4 + ⋯ = 1 4 . {\displaystyle 1-2+3-4+\cdots ={\frac {1}{4}}.} ([[چانگ ھينگ|مڪمل مضمون...]])

The first 15,000 partial sums of 0 + 1 − 2 + 3 − 4 + ... The graph is situated with positive integers to the right and negative integers to the left.

In mathematics, 1 − 2 + 3 − 4 + ··· is an infinite series whose terms are the successive positive integers, given alternating signs. Using sigma summation notation the sum of the first m terms of the series can be expressed as
∑
n
=
1
m
n
(
−
1
)
n
−
1
.
{\displaystyle \sum _{n=1}^{m}n(-1)^{n-1}.}

The infinite series diverges, meaning that its sequence of partial sums, (1, −1, 2, −2, 3, ...), does not tend towards any finite limit. Nonetheless, in the mid-18th century, Leonhard Euler wrote what he admitted to be a paradoxical equation:

1
−
2
+
3
−
4
+
⋯
=
1
4
.
{\displaystyle 1-2+3-4+\cdots ={\frac {1}{4}}.}
(Full article...)
----
'''چونڊيل تصويرون'''

[[File:Nicomachus_theorem_3D.svg|thumb|upright=1.2|right|A square whose side length is a triangular number can be partitioned into squares and half-squares whose areas add to cubes. From {{harvtxt|Gulley|2010}}.

The nth coloured region shows n squares of dimension n by n (the rectangle is 1 evenly divided square), hence the area of the nth region is n times n x n.]]
{{Box-footer}}

'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب ٿيل موجوده واقعا'''

'''خبرن ۾'''
&lt;!--END OF NEWS SECTION--&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
رياضي ۾ مضمون
{{Box-footer}}
رياضي جي مضمونن جي انڊيڪس
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل پورٽل''' 
* [[:باب:سائنس]] • [[:باب:سائنس جي تاريخ]] • [[:باب:سسٽم سائنس]] • [[:باب:حياتيات]] • [[:باب:ڪيميا]] • [[:باب:طبعيات]] • [[:باب:ڌرتي سائنس]] •  [[:باب:طرزيات]] • [[:باب:اهم مضمون]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي رياضي سان لاڳاپيل ايڊيٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور
* ڪنوينشن 
* مضمون 
* وڪيپيڊيا کي رياضي جي خود مطالعي لاءِ استعمال ڪرڻ جي صلاح 
* ثبوت 

'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[ڪمپيوٽر سائنس]] 
* [[ڪرپٽوگرافي]] 
* [[گيم ٿيوري]] 
* [[انگ]]  
* [[طبيعيات]] 
* [[سائنس]] 
* [[شماريات]] 

'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
'''وڌيڪ پورٽل'''
 
وڪيپيڊيا کي پورٽل استعمال ڪندي ڳوليو.
* [[:باب:باب جي فهرست]] 
* [[:باب:فنون]] 
* [[:باب:سوانح حيات]] 
* [[:باب:موجوده واقعا]] 
* [[:باب:جاگرافي]] 
* [[:باب:تاريخ]] 
* [[:باب:رياضي]] 
* [[:باب:سائنس]] 
* [[:باب:معاشرو]] 
* [[:باب:طرزيات]] 
* [[:باب:وڪي منصوبا]]
{{Box-footer}}
[[زمرو:رياضيات]]
[[زمرو:فطري سائنس]]</text>
      <sha1>5t6u4las57auzyn9egxqd4wyvf4poo5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ستارا</title>
    <ns>0</ns>
    <id>37805</id>
    <revision>
      <id>322445</id>
      <parentid>304515</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:08:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322445</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="36073" sha1="f1b7xwcbgx261g786ynokefhzmsk7qs" xml:space="preserve">{{Short description|Large self-illuminated object in space}}
{{featured article}}
{{Multiple image|perrow = 1|total_width = 240
 | direction         = vertical
 &lt;!--image 1--&gt;
 | image1            = The Sun in white light.jpg
 | alt1              =
 | caption1          = [[سج]] جي تصوير، هڪ G-قسم جو تارو، [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو
 &lt;!--image 2--&gt;
 | image2            = Starsinthesky.jpg
 | alt2              =
 | caption2          = وڏي ميگيلانڪ بادل ۾ هڪ تارو ٺاهڻ وارو علائقو
}}
'''ستارو''' (Star) [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ پنهنجي [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://skyandtelescope.org/astronomy-resources/what-is-a-star/|title=What is a star?|last=Temming|first=Maria|date=July 15, 2014|publisher=AAS Sky Publishing, LLC|access-date=2024-04-22}}&lt;/ref&gt; ڌرتيءَ جي ويجھو تارو سج آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن (Constellation) ۽ ستارن (Asterims) ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر فلڪيات ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق {{val|e=22}} کان {{val|e=24}} تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارا، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ آهن، ننگي اکين سان نظر اچي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nsi7R3NTcmEC&amp;pg=PA88|title=Galileo and 400 Years of Telescopic Astronomy|last1=Grego|first1=Peter|last2=Mannion|first2=David|publisher=Springer New York|year=2010|isbn=978-1441955920}}&lt;/ref&gt;

هڪ تاري جي زندگيءَ جي شروعات، مادي جي هڪ گيسي نيبولا، جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، جيڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿو. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم ۾ ٿرمونيوڪليئر فيوزن جي ڪري، چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ شعاع (radiate) ڪري ٿو. ستاري جي حياتيءَ جي آخر ۾، فيوزن ختم ٿي وڃي ٿو ۽ ان جو مرڪز، بچيل تارو (Stellar remnant)؛ هڪ اڇو بونا، هڪ نيوٽران تارو بڻجي وڃي ٿو يا جيڪڏهن اهو ڪميت جي لحاظ سان ڪافي وڏو آهي، هڪ بليڪ هول بڻجي وڃي ٿو.

تقريبن سڀئي قدرتي طور تي موجود، ليٿيئم کان وڌيڪ ڳري  ڪيميائي عنصرن جي پيدائش، تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليوسنٿيسس جي ڪارڻ ٿي آهي. تارن جي ڪميت ۾ ڪمي (steller mass loss) يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. فلڪيات جا ماهر تارن جي اسٽيلر خصوصيتن، جهڙوڪ؛ ڪميت ماس، عمر، ڌاتوپڻ (ڪيميائي ساخت)، تغير، فاصلي ۽ خلاءَ ذريعي حرڪت جو اندازو، ستارن جي ظاهري روشنيءَ، اسپيڪٽرم ۽ وقت سان گڏ آسمان ۾ ان جي پوزيشن ۾ تبديلين جو مشاهدو ڪندي، لڳائي سگهن ٿا.

تارا ٻين فلڪياتي شين سان گڏ مداري نظام، جيئن سياري جو نظام ۾ ٺاهي سگهن ٿا ۽ ستارن جي نظام ۾ ٻن يا وڌيڪ تارن سان گڏ، ٺاهي سگهن ٿا. جڏهن اهڙا ٻه تارا ويجهڙائيءَ ۾ مدار رکن ٿا، ته انهن جو ڪشش ثقل وارو عمل انهن جي ارتقاءَ تي وڏو اثر وجهي سگهي ٿو. تارا هڪ تمام وڏي ڪشش ثقل سان جڙيل ڍانچي، جهڙوڪ اسٽار ڪلستر يا ڪهڪشان، جو حصو بڻجي سگهن ٿا.

==اصطلاح==

==مشاهدي جي تاريخ==
==نالا ڏيڻ==

==ماپ جا يونٽ==
==ٺهڻ ۽ ارتقا== 
==تقسيم== 
==خاصيتون== 
==تابڪاري== 
==درجه بندي== 
==متغير ستارا== 
==ساخت== 
==نيوڪليئر فيوزن رد عمل جا رستا==

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:ڪائنات]]
* [[:باب:ستارا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]

'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.
[[فائل:Carina constellation, 2009.png|thumb|تارا]]
'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هائڊروجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦهلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي به ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پهريان تارا (First Generation Stars) ٺاهيا. تارا جڏهن هائڊروجن استعمال ڪري چڪندا آهن ته پوءِ وري هيليم فيوز ڪري بيريليم (Beryllium) ۽ ڪاربان (Carbon) وغيره ٺاهيندا آهن. هيليم جي خاتمي کانپوءِ ڪاربان ۽ ٻيا عنصر جيڪي تارن ۾ ئي ٺهيا انهن کي فيوز ڪندا آهن ۽ آڪسيجن (Oxygen) ۽ ٻيا عنصر ٺاهيندا آهن. اهو چڪر ائين هلندو رهندو آهي ۽ لوهه (Iron) جي ٺهڻ تي ختم ٿيندو آهي. هن اسٽيج تي تاري جي مرڪز ۾ لوهه ۽ ٻاهرين تهن (Layers) ۾ مٿي بيان ڪيل عنصر هوندا آهن، ڇو ته مٿين تهن ۾ گرمي پد گھٽ هجڻ ڪري فيوزن ري اڪشن نه ٿيندو آهي. لوهه تمام اسٽيبل (stable) هجڻ جي ڪري مرڪز ۾ به فيوز نه ٿيندو آهي. نتيجي ۾ تارو ٿڌو ٿيندو آهي. ٿڌي ٿيڻ جي ڪري ڪشش ثقل غالب اچي ويندي آهي ۽ تارو تمام جلدي سڪڙجي تباهه ٿي ويندو آهي. ان عمل کي سپر نووا ڌماڪو (Supernova Explosion) چئبو آهي. سڪڙجندي تاري جي مرڪز ۾ گرمي پد يڪدم وڌي ويندو آهي ۽ تمام تيزي سان لوهه جي فيوزن به شروع ٿي ويندي آهي. لوه جي فيوزن سان ئي وڏا عنصر جھڙوڪ چاندي، سون، [[جست]]، پارو وغيره ٺهندا آهن. هي عمل ايترو تيزي سان ٿيندو آهي جو ٻاهريان تهه گرمي پد جي شديد واڌ جي ڪري  تيزي سان پري اڇلجي ويندا آهن ۽ تاري پنهنجي عمر ۾ جيڪي عنصر ٺاهيا هوندا آهن اهي به خلا ۾ پکڙجي ويندا آهن. تاري جا صفا اندريان تهه نيوٽران تاري (Neutron Star) يا بليڪ هول (Blackhole) ۾ تبديل ٿي ويندا آهن ۽ تارو گم ٿي ويندو آهي.

اسان جو سج دير سان ٺهيل (Second Generation Star) تارو آهي جيڪو 5 ارب سال اڳ ٺهيو. سج سان گڏ زمين ۽ ٻيا گرهه (Planets) به ٺهيا. پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل عنصر سج، زمين ۽ ٻين گرهن کي ورثي ۾ مليا.  اڄ زمين تي موجود سون، چاندي، ٽامو، جست ۽ ٻيا عنصر پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل آهن. جانورن ۽ انسان جو رت ڳاڙهو به هڪ ڪيميائي مواد هيمو گلوبن (Haemoglobin) جي ڪري هوندو آهي. هيمو گلوبن ۾ موجود لوهه به انهن پهرين جنريشن جي تارن جو ٺاهيل ئي آهي.

جڏھن اسان رات جو آسمان ڏي ڏسندا آھيون اھي جهرمٽ جي صورت ۾ تارا ٽمڪندي نظر ايندا آھن. تارا گئسن جا تمام وڏا گولا ٿين ٿا جيڪي رات جو چمڪن ٿا. تارن جي انهيءَ ميڙ کي ناکئا ۽ جهاز ران پنهنجي سھولت خاطر نشاني طور استعمال ڪن ٿا. ڪيترائي تارا سدائين پنهنجي ساڳي شڪل ۾ رهن ٿا ۽ هزارن سالن کان اسين انهن کي ڏسون پيا. سائنسدانن دوربينيءَ وسيلي اِهو معلوم ڪيو تہ هر تارو حقيقت ۾ هڪ سج آهي. تارا سج کان کان بہ تمام وڌيڪ پري مفاصلي تي آهن، ان ڪري ننڍا نظر اچن ٿا. ويجهي ۾ ويجهو تارو پڻ زمين کان 37 ڪروڙ لک ڪلوميٽر پري آهي. تارا هڪ ٻرندڙ گولي وانگر ٿين ٿا، پر تمام گهڻي مفاصلي تي هجڻ اھي تمام ننڍڙا نظر اچن ٿا ۽ سھڻي نموني ٽمڪندڙ ۽ چمڪندڙ نظر اچن ٿا. ڪيترائي تارا سالن جا سال ساڳيءَ جاءِ تي رهن ٿا. اسان جو سج بہ ھڪ تارو آھي جيڪو بلڪل 5 ارب سالن کان روشني ڏيئي رھيو آھي ۽ لڳ ڀڳ ايتري عرصي تائين چمڪندو رھندو. رات جو نظر ايندڙ تارا سج کان لکين ڀيرا وڏا آھن پر اھي سج کان تمام گهڻو دور ھجڻ ڪري تمام ننڍا نظر اچن ٿا. انهن تارن جي روشني لکن ڪروڙن سالن جو سفر طئي ڪري اسان وٽ پھچي ٿي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هيڊوجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦھلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پھرين تارا (First Generation Stars) ٺاهيا.

اسان جي ڪائنات جو قطر تقريبن 90 ارب نوري سال آھي ھن ۾ ھڪ کرب کان وڌيڪ ڪھڪشائون موجود آھن ۽ ھر ڪھڪشان ۾ اربين تارا آھن. ڪھڪشائون اسان کان ايتريون دور آھن جو اتي پھچڻ عملي طور تي ناممڪن آھي. تيز ترين خلائي جھازن ۾ پرانھين ڪھڪشائن تي پھچڻ لاء اربين سال درڪار آھن. جنھن ڪھڪشان ۾ اسان رھون ٿا ان ۾ چار کرب تارا پاتا وڃن ٿا ۽ ان مان 20 ارب تارا اسان جي سج وانگر ٿين ٿا. اسان جي ڪھڪشان تقريبن 13 ارب سال پراڻي آھي. ان جي آغاز ۾ تمام گهڻا تارا سپرنووا ٿي ڦاٽي رھيا ھئا پر ٻن ارب سالن کان پوء گرھن جو وجود ممڪن ٿي ويو ۽ جيسين زمين جو تعلق آھي تہ اھا صرف ساڍا چار ارب سال پراڻي آھي. تاري کي سمجهڻ کان پھرين اچو تہ پھرين ڪھڪشان کي سمجهون.

اسانجي ڪائنات ۾ ٻہ هزار ارب ڪهڪشائون موجود آهن جڏهن تہ اسانجي ڪهڪشان ملڪي وي چار سئو ارب ستارن سان هڪ وچ واري ڪهڪشان جو درجو حاصل ڪري ٿي جيڪا نہ تہ وڏي آھي نہ ئي ننڍي. ھبل جي تازين تصويرن مطابق اسان جي ڪھڪشان ملڪي وي جي هڪ حصي برج قوس Sagittarius Arm ۾ واقع آهي. اسان جي ڪھڪشان ان طرح جي گھڻن وڏن وڏن برجن Arms سان ملي ڪري ٺھي آهي ۽ هي برج Arms اسانجي ڪهڪشان جي ۾ موجود بليڪ هول جي گردش ۾ چڪر لڳائي رهيا آهن.

دريا خان سنڌي مطابق اسان جنھن حصي ۾ رهون ٿا، ان کي ستن روشن برجن جو مجموعو جبار ٻانھن Orion Arm چئبو آهي. اوهان کي انکي ريل گاڏي جي ڊٻن جي مثال سان سمجھي سگھو ٿا تہ اسان جبار ٻانھن Orion arm نالي ڊٻي ۾ ويٺل آهيون جڏهن تہ اسانجي پاڙيسري ڊٻي جو نالو برج، قوس ۽ راس آهن جيڪو اسان کي زمين کان عام اک سان ڏيکاربو آهي. اسان جي ڪهڪشان کي ملڪي وي ان ڪري چئبو آهي تہ رات جو ان جو هڪ حصو قوس برج Sagittarius Arm ۾ زمين تھ ڏنڌلي رنگ جو ڏيکاربو آهي. گرمين ۾ اوهان اڌ رات جي وقت زميني تھ تي ان حصي کي ڏسي سگھو ٿا پر ڇو تہ شھرن ۾ گھڻي روشني هوندي آهي جنھن ڪري جديد سروي موجب دنيا ۾ 33 سيڪڙو آبادي لائيٽي خرابي Light Pollution جي ڪري عام اک سان ملڪي وي جي ان حصي کي ناهي ڏسي سگھندي. جيڪڏھن اوھان برج قوس Saggitarius Arm کي عام اک سان ڏسڻ چاهيو ٿا تہ ان لاءِ اوهانکي شھر جي روشني کان پري گرمي جي موسم ۾ اڌ رات جو ويران جڳھ تي وڃڻو پوندو جتي اوهان ان منظر کي ڏسي سگھو ٿا. اسان مٿي پڙهيو تہ سج جبار ٻانھن Orion Arm کيرائين جي مرڪز ۾ موجود بليڪ هول جي گردش چڪر لڳائي رهيو آهي هي هڪ چڪر 23 ڪروڙ سال ۾ مڪمل ٿيندو آهي جڏهن تہ اسان جي سج جو ملڪي وي جي مرڪز کان فاصلو تقريبن 25 هزار نوري سال آهي. اسانجي سج ۽ برج قوس Sagittarius Arm جي درميان گھرا گردشي ڪڪر موجود ٿين ٿا جن جو مايو اسانجي سج کان ڪروڙين گنا وڌيڪ آهي. اهو ئي سبب آھي جو لاتعداد تارا هجڻ باوجود برج قوس Sagittarius Arm ۾ روشن ڏيکاربو ناهن ڇوجو گردش جي ان ڪڪرن جي ڪري انهن تارن جي روشني اسان تائين ناهي پھچي سگھندي. ان گردش ۾ ڪڪرن جي ڊيگھ ٽي سئو نوري سال تائين آهي. انهن ڪڪرن کي Great rift يا Dark rift جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

اهڙا ئي گردش جا ڪڪر اسانجي ڪهڪشان جي مرڪز جي ويجهي بہ موجود آهن جنھن سان اسانکي ملڪي وي جو مرڪز عام اک سان ڏيکاربو ناهي. سائنسدانن جي اندازي  مطابق اسان عام اک سان زميني تھ تي نو هزار تارا ڏسي سگھندا آهيون. هي سڀ جا سڀ اسان جي ويجهي هڪ هزار نوري سال جي احاطي ۾ ايندا آهن جڏهن تہ اسان جي ڪھڪشان هڪ کان ٻہ لک نوري سال تي وسي ٿي ان جو مطلب هي آهي تہ ڪائنات ڇڏي اسان پنھنجي ڪھڪشان جو صرف هڪ سيڪڙو حصو عام اک سان ڏسي سگھندا آهيون.

ڪيترن سالن تائين ھي مڃيو پئي ويو تہ تارو اڪلوتو جسم ٿئي ٿو اھو ان ڪري جو اسان جو سج ائين نظر پئي آيو پر جلدي مشاھدي ۾ آيو تہ ڪڏھن ڪڏھن ٻہ يا ٻن کان وڌيڪ تارا پاڻ ۾ ھڪ ٻئي جي ڪشش تحت ھڪ گڏيل مقداري مرڪز Center of mass جي چوڌاري گهمندا رھن ٿا تہ ان کي ڪثرتي تارن جو نظام Multiple star system چيو وڃي ٿو. ڪجهه تارا اھڙا ٿين ٿا جيڪي جيڪي وقت سان گڏ تبديل ٿيندا رھن ٿا اھڙن تارن کي متغير تارا Variable stars چئبو آھي.

تمام ستارا گرم ٽچڪندڙ گئسن جا ٺھيل ٿين ٿا انهن ستارن جا ٻاھريان تھ ايترا خالي ٿين ٿا جو اسان انهن کي گرم ڳاڙھي خلا چئون بيجا نہ ٿيندو. ڪجهه ستارا ايترا گهاٽا ٿين ٿا جو ٻاھرين تھن جي مادي سان ڀريل ھڪ چمچو ڪيئي ٽن وزن جو ٿي سگهي ٿو. گهڻا تڻا ستارا وڌيڪ ھائيڊروجن گيس ۽ ٿوري ھيليم گئس جا ٺھيل آھن، ٻيا عنصر، جيئن آڪسيجن، ڪاربان، نيون ۽ نائٽروجن بہ ٿوري مقدار ۾ موجود آهن. تارا ٻن نمونن جا ٿين ٿا.
# وزني تارا
# ننڍا تارا

'''وزني تارا'''

وزني تارا اھي تارا آھن جيڪي سج کان ڏھوڻ  وڏا ٿين ٿا ھي تارا تقريبن ڏھ لک سال ٻارڻ استعمال ڪري ڦڦڙجي نئين Red giant جي شڪل اختيار ڪن ٿا ان کان پوء تاري جو ڍڪ يا مرڪز ختم ٿي وڃي ٿو ان جا ٻھريان تھ ڦاٽي سپرنووا ۾ تبديل ٿي وڃن ٿا جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو گهٽ ھجي ان کي نيوٽان تارو ۽ جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو وڌيڪ ھجي ان کي ڪارونڀار چئبو آھي.

'''ننڍا تارا'''

ھي تارا پھرين ڦھلجي ڳاڙھا ديو (Red giant) بنجن ٿا ۽ پنھنجي ٻاھرين تھن کي خلا ۾ پکيڙي ڇڏن ٿا. ھي تارا سپرانووا وانگر ڦاٽڻ بجاء پنھنجن ٻاھرين تھن سان پنھنجي چوڌاري ھڪ شيل ٺاھن ٿا جو نيبولا گرھ سڏجي ٿو. اندريون ڍڪي تھ سفيد بوني (White dwarf) وانگر چمڪي ٿو ۽ لکن سالن کان پوء ٿڌو ٿي، ڪاري بوني (Black dwarf) ۾ تبديل ٿي، روشني جي نيڪالي بند ڪري ڇڏي ٿو.

'''تارن جو چمڪڻ'''

گرم ٿين ٿا ۽ ھن شديد گرمي جي ڪري پنھنجي حرارت کي خلا جي سرد اونداھين ۾ پکيڙين ٿا ۽ حرارت روشني جي رٿ تي سوار ٿي اسان وٽ پھچي ٿي ان مظھر کي اسان روشني چئون ٿا.

ستارا ان ڪري گرم ٿين ٿا جو ان ۾ شديد ڪشش جي ڪري ھائيڊروجن ۽ ھيليم جا وڏا وڏا ڪڪر ھڪ ٻئي سان رڳڙ جي ڪري حرارت پيدا ڪن ٿا جنھن جي ڪري گرميء پد حرارتي درجي جي وڌندي وڌندي ھڪ ڏينھن ۾ 15 لک پد تي پھچن ٿا جو ھيڊوجن جي فيوزن شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي حرارت ريڊيئيشن جو داٻ بنائي ٿي جيڪا ڪشش جي گرفت جو توازن ڪري ٿي ان حالت کي   Hydro Static Equilibrium چون ٿا ان حالت کي ستارا گهڻي مدت تائين رکن ٿا. ستارن جي چمڪڻ جو راز جوھري رچاء ردعمل Nucear fusion reactin آھي. ستارن ۾ تمام گهڻي گرمي پد جي ڪري ھلڪا ايٽم (ھيڊوجن) ملي ڳرو عنصر ھيليم Helium  ٺاھن ٿا. ھن ردعمل جي ڪري تمام وڌيڪ توانائي روشني ۽ حرارت جي صورت ۾ خارج ٿئي ٿي ان ڪري تارا روشن ڏسڻ ۾ اچن ٿا ھي تارا ھر سيڪنڊ ۾ لکاھا ٽن مادي کي توانائي ۾ تبديل ڪن ٿا. انهن جي عمر جو وڏو راز ھي آھي تہ ھي تمام وڏا ٿين ٿا ۽ تمام وڌيڪ ھيڊوجن رکن ٿا جڏھن جوھري ردعمل Fusion reaction جي لاء ھلڪا عنصر ختم ٿي وڃن ٿا تہ ستارا پنھنجي آخري ڏينھن ۾ داخل ٿين ٿا جتان سپرنووا جو جنم شروع ٿئي ٿو ۽  ڌماڪن جا وڏا ڦاٽ شروع ٿين ٿا.

تارن جو ٺھڻ :-

گهڻائي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھڪ ستاري جي چند ارب سال عمر ٿئي ٿي. ستارو جيترو وڏو ھوندو اوتري ان جي عمر گهٽ ھوندي. جيترو ننڍو ھوندو اوترو گهٽ ٻارڻ جي ڪري ان جي عمر وڏي ھوندي. ستارا گئس ۽ آسپاس جي گئسي بادلن مان جنم وٺن ٿا جن کي اسان بونا تارا Nebula star چئون ٿا. بونن تارا اندر ۽ آسپاس گئس جي باھمي ڪشش جي ڪري پاڻ ۾ ٽڪرائيندا رھن ٿا ايستائين جو ان ٽڪراء جي ڪري ڌوڙي بادل ۽ گئس سڪڙجڻ شروع ڪن ٿا. ائين ھڪ ٻار ستارو پيدا ٿئي ٿو جنھن کي پروٽو اسٽار Proto star چيو وڃي ٿو. ھاڻي ھي ٻار ستارو پنھنجي اندر دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽو ۽ تمام وڌيڪ حرارت جي درجي تي پھچي ٿو. آخرڪار نيم ستاري جو درجو ايترو وڌيڪ ٿي وڃي ٿو جو ان جي اندر خودڪار ايٽمي ڌماڪا شروع ٿي وڃن ٿا تہ ان وقت ان کي مڪمل ستاري جو درجو ملي وڃي ٿو. اسان کي معلوم آھي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھر ستاري جي اندر ارتقائي مرحلا ھلندا رھن ٿا.

بٺي ۾ جيئن آڳ جلي ٿي ان مان گرمي نڪري ٿي گرمي کي لوھ جذب ڪري ٿو گرمي کي جذب ڪندي لوھ جا ايٽم تمام پرجوش ٿي وڃن ٿا پرجوش ٿيڻ جي ڪري ايٽم ۾ موجود اليڪٽران تبديل ڪن ٿا جڏھن ھي اليڪٽران واپس پنھنجي آربٽ ۾ پھچن ٿا تہ ھي حاصل شدھ توانائي کي فوٽان جي صورت ۾ خارج ڪن ٿا ھي فوٽان برقي چقمقي ٻني جو حصو ٿين ٿا.

ھاڻي ستارن تي غور ڪجي. اھي جوھري رچ ردعمل جي مدد سان ابتدائي مرحلن ۾ نموني ھيڊوجن مان ھيليم ٺھندي رھي ٿي ھي مرحلو [[پروٽان]] پروٽان کان ٿيندو ھيليم تائين پھچي ٿو ان دوران پھرئين مرحلي جنھن ۾ پروٽان پروٽان سان ملن ٿا تہ نيوٽيڻا ۽ پازيٽران خارج ٿين ٿا پازيٽران جواخراج ان ۾ موجود پروٽان کي نيوٽران ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن سان ھيڊوجن جو آئسوٽاپ ٻٽوپ Deuterium  ٺھي ٿو جيڪو سنگل پروٽان سان ٻيھر ملي ٿو ۽ ھيليم ٽٽوپ Tritium جو ايٽم بنجي ٿو. ان کان پوء ھيليم گئس ٺھي ٿي (پر ان دوران پروٽان خارج ٿئي ٿو) ان دوران فوٽان (گاما ريز) خارج ٿئي ٿي جنھن کي اسان روشني چئون ٿا ۽ ستارن ۾ بہ اھي رد عمل ٿين ٿا. ھيڊوجن جلي جلي ھيليم ۾ تبديل ٿيندا رھن ٿا. گرمي پد ۽ گهاٽائي ايتري گهڻي ٿي وڃي ٿي جو ھيڊوجن مان تبديل ٿيندڙ ھيليم بہ ھيڊوجن سان گڏ جلڻ شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي ڪري تاري جي گرمي ۽ شدت اڃان وڌيڪ وڌي وڃي ٿي. ھاڻي وقت گذرڻ سان گڏ گڏ ھيليم جي راک ڪاربان جي صورت ۾ ستاري جي مرڪز ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿيو وڃي ٿي. ھيليم مان جڙندڙ راک يعني ڪاربان جڏھن ستاري جي مرڪز ۾ خاص مقدار کان وڌي وڃي ٿي تہ ستارو ھڪ ڌماڪي سان ڦڦڙجي تمام وڏي ڳاڙھي ديو Red giant جي صورت اختيار ڪري ٿو ۽ پنھنجي جسامت کان ڪيئي ڀيرا وڌيڪ وڌي وڃي ٿو.

جيڪڏھن جسامت وڏي ھجي تہ وڏا عنصر ٺھڻ لڳن ٿا ۽ ان جوھري ردعمل Fusion reaction جي ڪري زيادھ مادو ھجڻ جي وجھ کي ڪشش سڏيو پئي ويو پر ھي دعوا درست ناھي فزڪس جا ماھرن ان فيڪٽر کي ماپي ڏٺو آھي پوء بہ ھي عمل ممڪن ٿي نٿو سگهي ان ڪري فزڪس جا ماھر ان کي ڪوانٽم ٽنلنگ افيڪٽ چون ٿا جنھن ۾ ملين مان ھڪ ذرو سرنگھ جيئن خال وارو ٿي وڃي ٿو جي ڪشش ھجي ھا ھي ردعمل نہ ٿئي ھا.

لوھ مان نڪرندڙ ڳاڙھي رنگ جي فوٽان ۽ ستارن کان ايندڙ سفيد روشني ۾ موجود ڳاڙھا فوٽان ھڪ رنگ جا ٿين ٿا ھڪ ئي ٻني جا ذرا آھن ھڪ ئي ويولينٿ جا ٿين ٿا مگر انهن جي اخراج جي مقدار ۾ تمام وڏو فرق ٿئي ٿو. ھاڻي ھي پروٽو اسٽار پنھنجي دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽا ۽ تمام وڌيڪ درجہ حرارت تي پھچن ٿا.

جيڪڏھن ستارو ننڍو گهٽ مايي وارو ھجي تہ ھن حالت ۾ ان ۾ ھيڊوجن جو رچاء گهٽ ٿيندو ڇوجو ان ۾ ھيڊوجن گهٽ ھوندي نتيجي طور ننڍو ستارو پنھنجي ھيڊوجن جي گهٽ ٻارڻ جي ڪري گهڻي عرصي تائين رھي ويندو ۽ زيادھ عرصو جيئندو. 

جيڪڏھن ستارو وڌيڪ وڏو ھوندو تہ ان کي گهڻو گرمي پد ھوندو تہ جيئن وڌيل ڪشش کي توازن ۾ رکي جنھن لاء ھن کي وڌيڪ ھيڊوجن درڪار ھوندي ۽ نتيجن گهڻي ھيڊوجن جي ٻرڻ ڪري ھي جلدي فنا جي درجي کي ڇھندو.

ڪي k قسم جا ستارا سڀ کان مايي ۾ ننڍا ٿين ٿا انهن جي عمر ڪائنات جي موجودھ عمر کان بہ وڌيڪ ٿئي ٿي ان ڪري اڄ تائين  ڪنھن k قسم جي تباھ شدھ ستاري جو مشاھدو ناھي ڪيو ويو. 

جيڪڏھن ستارو اسان جي سج جيترو ھجي تہ اھو سڪڙڻ لڳي ٿو ۽ سفيد بونو سيارو ٿي وڃي ٿو جنھن جي ھڪ چانھن جي چمچي جي وزن جي وزن جي برابر مادي جو وزن ڪيئي ٽن تائين پھچي سگهي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ستاري جو وزن اسان جي سج کان ڏھ ڀيرا وڌيڪ ھجي تہ ھڪ ٻيو ڌماڪو ٿئي ٿو ۔ ھي ڌماڪو ڪائنات جي پرانھن علائقن کي روشن ڪري ڇڏي ٿو جنھن کي سپر نووا چيو وڃي ٿو. سپر نووا جا شڪار تارا پنھنجي موت جي وقت اسان جي سج کان ھڪ سو ارب ڀيرا وڌيڪ روشني ۽ توانائي خارج ڪن ٿا. ان کان پوء اھو ستارو ڪارونڀار ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو انهي ڪارونڀار کي بليڪ ھول سڏيو وڃي ٿو. جڏھن ڪوبہ ستارو موت جي قريب ھجي ۽ جيڪڏھن اھو ستارو سج کان ڏيڍ سو ڀيرا وڌيڪ وڏو ھجي تہ ان جو ڌماڪو سپرنووا کان بہ وڏو ٿئي ٿو جنھن کي ھائپر نووا سڏيو وڃي ٿو. ھائپرنووا ايتري قدر وڏو ڌماڪيدار ٿئي ٿو جو منٽ ۾ ايڏي توانائي خارج ڪري ٿو جيتري توانائي اسان جو سج سٺ ارب سالن ۾ خارج ڪري ٿو. ھائپرنووا مان ايتري قدر خطرناڪ ۽ طاقتور شعاع نڪرن ٿا جو ساڍا ست ھزار نوري سال کان پري ئي اسان جي زمين تي زندگي جو صفايو ڪري سگهن ٿا يعني جيڪڏھن ھائپرنووا اسان جي زمين کان ساڍا ست ھزار نوري سال جي دوري تي ھجي تہ ھائپر ڌماڪي جا شعاع جن کي ڳاما شعاعي ڌماڪا سڏيو وڃي ٿو اھي زمين تي قيامت برپا ڪري ڇڏين.

'''تارن جي چمڪ ۽ وٿي'''

فلڪياتي ماهر تارن جي چمڪ ناپڻ لاءِ (Magnitude scale مقداري پيماني) جو استعمال ڪندا آهن جيڪو هيفارڪس جي وقت کان 190ع کان 120ع اڳ مسيح کان هلندو پيو اچي قديم فلڪياتي ماهر تارن کي انھن جي چمڪ وسيلي ڇھن درجن ۾ ورهايو هئو
جنھن ۾ سڀ کان گھڻي چمڪ واري تارن کي first Magnitude Scale يعني پھرين مقداري پيماني واري درجي جا تارا چيو ويو جيڪي ٿورا گھٽ چمڪ وارا هئا انھن کي ٻئي ۽ انھي ريت انکان گھٽ چمڪندڙن تارن جي ٽين درجي وارن ائين ڇھ اي مقداري درجا بڻايا ويا ان اصول موجب جنھن تاري جو درجاتي نمبر جيترو ننڍو هوندو هئو اهو اوترو وڌيڪ چمڪ وارو ۽ جنھن جو جيترو وڌيڪ اهو گهٽ چمڪندڙ چورائبو هئو جديد فلڪيات ۾ بہ اهو طريقو آهي جيڪي ان کان وڌيڪ صحيح اندازن تائين تارن جي چمڪ ناپيندا آهن ڪجهه هتي اسان مثال رکنداسين تارو Theta Leonis ٽين درجي ۾ هوندي بہ انجو درجاتي نمبر 3.34 آهي جيڪو صحيح آهي ڪجهه تارا ايترا چمڪندڙ آهن جو انھن جو درجاتي نمبر گھڻو گھٽ آهي ۽ انھي ريت سيرس Sirius نالي تارو جيڪو سڀ کان وڌيڪ چمڪندڙ تارو آهي انجو درجاتي نمبر منفي 1.47 آهي
انھي طرح جديد فلڪياتدانن گھٽ چمڪندڙ تارن واري پاسي ۾ بہ واڌارو ڪيو آهي سڀ کان گھٽ چمڪندڙ تاري جو درجاتي نمبر ڇھ آهي پر جيڪڏهن اسان دوربين جو استعمال ڪريون تہ اسان انکان بہ گھٽ چمڪندڙ تارا ڏسي سگھون ٿا ائين اسانکي انکان بہ وڌيڪ وڏو درجاتي نمبر ڪتب ڪرڻو پوندو جيڪو ان تارن کي بيان ڪري
ان عددن کي Apparent Visual Magnitude يعني ايم وي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي ۽ هي اسانکي ٻڌائيندي آهي تہ تارا زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن جيڪي تارا گھڻو وڌيڪ پري آهن اهوئي گھٽ چمڪندڙ ۽ جيڪي ويجھو اهو وڌيڪ چمڪندڙ نظر ايندو آهي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار وٿين کي نظر انداز ڪندي آهي ۽ خالي اسانکي اهو ٻڌائيندي آهي جيڪو زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن پر اڄڪلھ جديد فلڪيات ۾ اسانکي وڌيڪ صحيح طريقن سان تارن جي چمڪ ناپيون آهن ان لاءِ اسان تاري جي روشني کي توانائي جي وهڪري جو طريقو ڪتب ڪندا آهيون ان طريقي سان اسان تاري جي روشني جي وهڪري کي ناپيندا آهيون جنھن کي هڪ ميٽر اسڪوائر عراضي ۾ هڪ سيڪنڊ ۾ گذاريو ويندو آهي ۽ هي طريقو ئي اسانکي تارن جي چمڪ جي باري ۾ صحيح معلومات ڏيندي آهي.&lt;ref&gt;
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1
&lt;/ref&gt;
28 آڪٽوبر 2019 8:56 منٽن تي رکيو ويو. 
[[سائنس جي دنيا]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wiktionary}}
{{commons category|Stars}}
* {{cite web |title= How To Decipher Classification Codes |publisher= Astronomical Society of South Australia |url= http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite web |last= Kaler |first= James |title= Portraits of Stars and their Constellations |publisher= University of Illinois |url= http://stars.astro.illinois.edu/sow/sow.html |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite book |first1= Cliff |last1= Pickover |author-link= Cliff Pickover |date= 2001 |title= The Stars of Heaven |publisher= Oxford University Press |isbn= 978-0-19-514874-9 |url-access= registration |url= https://archive.org/details/starsofheaven00pick }}
* {{cite web |display-authors= 1 |last1= Prialnick |first1= Dina |last2= Wood |first2= Kenneth |last3= Bjorkman |first3= Jon |last4= Whitney |first4= Barbara |last5= Wolff |first5= Michael |last6= Gray |first6= David |last7= Mihalas |first7= Dimitri |title= Stars: Stellar Atmospheres, Structure, &amp; Evolution |date= 2001 |publisher= University of St. Andrews |url= http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |access-date= 2010-08-20 |archive-date= 11 February 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20210211123306/http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |url-status= dead }}
* {{cite web |title= Query star by identifier, coordinates or reference code |work= SIMBAD |publisher= Centre de Données astronomiques de Strasbourg |url= http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-fid |access-date= 2010-08-20}}

{{Star|state=uncollapsed}}
{{Variable star topics}}
{{Supernovae}}
{{Big History}}
{{Portal bar|Astronomy|Spaceflight|Outer space|Solar System|History of science}}
{{Authority control}}
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي اجسام]]
[[Category:Stars|*]]
[[Category:Stellar astronomy]]
[[Category:Concepts in astronomy]]
[[Category:Light sources]]

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ستاروي فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]

'''اصغر ساگر بلاگ'''
&lt;ref&gt;
https://mydiaryasgharsagar.blogspot.com
&lt;/ref&gt;
[[تارو]] 

&lt;ref&gt;
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1
&lt;/ref&gt;
[[تارن جي چمڪ ۽ وٿي]]
28 آڪٽوبر 2019 8:56 منٽن تي رکيو ويو 
[[سائنس جي دنيا]]</text>
      <sha1>f1b7xwcbgx261g786ynokefhzmsk7qs</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322446</id>
      <parentid>322445</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:10:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322446</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35805" sha1="rt9l8gm586zkx0unp3pw0g0lprgstwz" xml:space="preserve">{{Short description|Large self-illuminated object in space}}
{{featured article}}
{{Multiple image|perrow = 1|total_width = 240
 | direction         = vertical
 &lt;!--image 1--&gt;
 | image1            = The Sun in white light.jpg
 | alt1              =
 | caption1          = [[سج]] جي تصوير، هڪ G-قسم جو تارو، [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو
 &lt;!--image 2--&gt;
 | image2            = Starsinthesky.jpg
 | alt2              =
 | caption2          = وڏي ميگيلانڪ بادل ۾ هڪ تارو ٺاهڻ وارو علائقو
}}
'''ستارو''' (Star) [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ پنهنجي [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://skyandtelescope.org/astronomy-resources/what-is-a-star/|title=What is a star?|last=Temming|first=Maria|date=July 15, 2014|publisher=AAS Sky Publishing, LLC|access-date=2024-04-22}}&lt;/ref&gt; ڌرتيءَ جي ويجھو تارو سج آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن (Constellation) ۽ ستارن (Asterims) ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر فلڪيات ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق {{val|e=22}} کان {{val|e=24}} تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارا، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ آهن، ننگي اکين سان نظر اچي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nsi7R3NTcmEC&amp;pg=PA88|title=Galileo and 400 Years of Telescopic Astronomy|last1=Grego|first1=Peter|last2=Mannion|first2=David|publisher=Springer New York|year=2010|isbn=978-1441955920}}&lt;/ref&gt;

هڪ تاري جي زندگيءَ جي شروعات، مادي جي هڪ گيسي نيبولا، جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، جيڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿو. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم ۾ ٿرمونيوڪليئر فيوزن جي ڪري، چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ شعاع (radiate) ڪري ٿو. ستاري جي حياتيءَ جي آخر ۾، فيوزن ختم ٿي وڃي ٿو ۽ ان جو مرڪز، بچيل تارو (Stellar remnant)؛ هڪ اڇو بونا، هڪ نيوٽران تارو بڻجي وڃي ٿو يا جيڪڏهن اهو ڪميت جي لحاظ سان ڪافي وڏو آهي، هڪ بليڪ هول بڻجي وڃي ٿو.

تقريبن سڀئي قدرتي طور تي موجود، ليٿيئم کان وڌيڪ ڳري  ڪيميائي عنصرن جي پيدائش، تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليوسنٿيسس جي ڪارڻ ٿي آهي. تارن جي ڪميت ۾ ڪمي (steller mass loss) يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. فلڪيات جا ماهر تارن جي اسٽيلر خصوصيتن، جهڙوڪ؛ ڪميت ماس، عمر، ڌاتوپڻ (ڪيميائي ساخت)، تغير، فاصلي ۽ خلاءَ ذريعي حرڪت جو اندازو، ستارن جي ظاهري روشنيءَ، اسپيڪٽرم ۽ وقت سان گڏ آسمان ۾ ان جي پوزيشن ۾ تبديلين جو مشاهدو ڪندي، لڳائي سگهن ٿا.

تارا ٻين فلڪياتي شين سان گڏ مداري نظام، جيئن سياري جو نظام ۾ ٺاهي سگهن ٿا ۽ ستارن جي نظام ۾ ٻن يا وڌيڪ تارن سان گڏ، ٺاهي سگهن ٿا. جڏهن اهڙا ٻه تارا ويجهڙائيءَ ۾ مدار رکن ٿا، ته انهن جو ڪشش ثقل وارو عمل انهن جي ارتقاءَ تي وڏو اثر وجهي سگهي ٿو. تارا هڪ تمام وڏي ڪشش ثقل سان جڙيل ڍانچي، جهڙوڪ اسٽار ڪلستر يا ڪهڪشان، جو حصو بڻجي سگهن ٿا.

==اصطلاح==

==مشاهدي جي تاريخ==
==نالا ڏيڻ==

==ماپ جا يونٽ==
==ٺهڻ ۽ ارتقا== 
==تقسيم== 
==خاصيتون== 
==تابڪاري== 
==درجه بندي== 
==متغير ستارا== 
==ساخت== 
==نيوڪليئر فيوزن رد عمل جا رستا==

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:ڪائنات]]
* [[:باب:ستارا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]

'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.
[[فائل:Carina constellation, 2009.png|thumb|تارا]]
'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هائڊروجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦهلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي به ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پهريان تارا (First Generation Stars) ٺاهيا. تارا جڏهن هائڊروجن استعمال ڪري چڪندا آهن ته پوءِ وري هيليم فيوز ڪري بيريليم (Beryllium) ۽ ڪاربان (Carbon) وغيره ٺاهيندا آهن. هيليم جي خاتمي کانپوءِ ڪاربان ۽ ٻيا عنصر جيڪي تارن ۾ ئي ٺهيا انهن کي فيوز ڪندا آهن ۽ آڪسيجن (Oxygen) ۽ ٻيا عنصر ٺاهيندا آهن. اهو چڪر ائين هلندو رهندو آهي ۽ لوهه (Iron) جي ٺهڻ تي ختم ٿيندو آهي. هن اسٽيج تي تاري جي مرڪز ۾ لوهه ۽ ٻاهرين تهن (Layers) ۾ مٿي بيان ڪيل عنصر هوندا آهن، ڇو ته مٿين تهن ۾ گرمي پد گھٽ هجڻ ڪري فيوزن ري اڪشن نه ٿيندو آهي. لوهه تمام اسٽيبل (stable) هجڻ جي ڪري مرڪز ۾ به فيوز نه ٿيندو آهي. نتيجي ۾ تارو ٿڌو ٿيندو آهي. ٿڌي ٿيڻ جي ڪري ڪشش ثقل غالب اچي ويندي آهي ۽ تارو تمام جلدي سڪڙجي تباهه ٿي ويندو آهي. ان عمل کي سپر نووا ڌماڪو (Supernova Explosion) چئبو آهي. سڪڙجندي تاري جي مرڪز ۾ گرمي پد يڪدم وڌي ويندو آهي ۽ تمام تيزي سان لوهه جي فيوزن به شروع ٿي ويندي آهي. لوه جي فيوزن سان ئي وڏا عنصر جھڙوڪ چاندي، سون، [[جست]]، پارو وغيره ٺهندا آهن. هي عمل ايترو تيزي سان ٿيندو آهي جو ٻاهريان تهه گرمي پد جي شديد واڌ جي ڪري  تيزي سان پري اڇلجي ويندا آهن ۽ تاري پنهنجي عمر ۾ جيڪي عنصر ٺاهيا هوندا آهن اهي به خلا ۾ پکڙجي ويندا آهن. تاري جا صفا اندريان تهه نيوٽران تاري (Neutron Star) يا بليڪ هول (Blackhole) ۾ تبديل ٿي ويندا آهن ۽ تارو گم ٿي ويندو آهي.

اسان جو سج دير سان ٺهيل (Second Generation Star) تارو آهي جيڪو 5 ارب سال اڳ ٺهيو. سج سان گڏ زمين ۽ ٻيا گرهه (Planets) به ٺهيا. پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل عنصر سج، زمين ۽ ٻين گرهن کي ورثي ۾ مليا.  اڄ زمين تي موجود سون، چاندي، ٽامو، جست ۽ ٻيا عنصر پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل آهن. جانورن ۽ انسان جو رت ڳاڙهو به هڪ ڪيميائي مواد هيمو گلوبن (Haemoglobin) جي ڪري هوندو آهي. هيمو گلوبن ۾ موجود لوهه به انهن پهرين جنريشن جي تارن جو ٺاهيل ئي آهي.

جڏھن اسان رات جو آسمان ڏي ڏسندا آھيون اھي جهرمٽ جي صورت ۾ تارا ٽمڪندي نظر ايندا آھن. تارا گئسن جا تمام وڏا گولا ٿين ٿا جيڪي رات جو چمڪن ٿا. تارن جي انهيءَ ميڙ کي ناکئا ۽ جهاز ران پنهنجي سھولت خاطر نشاني طور استعمال ڪن ٿا. ڪيترائي تارا سدائين پنهنجي ساڳي شڪل ۾ رهن ٿا ۽ هزارن سالن کان اسين انهن کي ڏسون پيا. سائنسدانن دوربينيءَ وسيلي اِهو معلوم ڪيو تہ هر تارو حقيقت ۾ هڪ سج آهي. تارا سج کان کان بہ تمام وڌيڪ پري مفاصلي تي آهن، ان ڪري ننڍا نظر اچن ٿا. ويجهي ۾ ويجهو تارو پڻ زمين کان 37 ڪروڙ لک ڪلوميٽر پري آهي. تارا هڪ ٻرندڙ گولي وانگر ٿين ٿا، پر تمام گهڻي مفاصلي تي هجڻ اھي تمام ننڍڙا نظر اچن ٿا ۽ سھڻي نموني ٽمڪندڙ ۽ چمڪندڙ نظر اچن ٿا. ڪيترائي تارا سالن جا سال ساڳيءَ جاءِ تي رهن ٿا. اسان جو سج بہ ھڪ تارو آھي جيڪو بلڪل 5 ارب سالن کان روشني ڏيئي رھيو آھي ۽ لڳ ڀڳ ايتري عرصي تائين چمڪندو رھندو. رات جو نظر ايندڙ تارا سج کان لکين ڀيرا وڏا آھن پر اھي سج کان تمام گهڻو دور ھجڻ ڪري تمام ننڍا نظر اچن ٿا. انهن تارن جي روشني لکن ڪروڙن سالن جو سفر طئي ڪري اسان وٽ پھچي ٿي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هيڊوجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦھلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پھرين تارا (First Generation Stars) ٺاهيا.

اسان جي ڪائنات جو قطر تقريبن 90 ارب نوري سال آھي ھن ۾ ھڪ کرب کان وڌيڪ ڪھڪشائون موجود آھن ۽ ھر ڪھڪشان ۾ اربين تارا آھن. ڪھڪشائون اسان کان ايتريون دور آھن جو اتي پھچڻ عملي طور تي ناممڪن آھي. تيز ترين خلائي جھازن ۾ پرانھين ڪھڪشائن تي پھچڻ لاء اربين سال درڪار آھن. جنھن ڪھڪشان ۾ اسان رھون ٿا ان ۾ چار کرب تارا پاتا وڃن ٿا ۽ ان مان 20 ارب تارا اسان جي سج وانگر ٿين ٿا. اسان جي ڪھڪشان تقريبن 13 ارب سال پراڻي آھي. ان جي آغاز ۾ تمام گهڻا تارا سپرنووا ٿي ڦاٽي رھيا ھئا پر ٻن ارب سالن کان پوء گرھن جو وجود ممڪن ٿي ويو ۽ جيسين زمين جو تعلق آھي تہ اھا صرف ساڍا چار ارب سال پراڻي آھي. تاري کي سمجهڻ کان پھرين اچو تہ پھرين ڪھڪشان کي سمجهون.

اسانجي ڪائنات ۾ ٻہ هزار ارب ڪهڪشائون موجود آهن جڏهن تہ اسانجي ڪهڪشان ملڪي وي چار سئو ارب ستارن سان هڪ وچ واري ڪهڪشان جو درجو حاصل ڪري ٿي جيڪا نہ تہ وڏي آھي نہ ئي ننڍي. ھبل جي تازين تصويرن مطابق اسان جي ڪھڪشان ملڪي وي جي هڪ حصي برج قوس Sagittarius Arm ۾ واقع آهي. اسان جي ڪھڪشان ان طرح جي گھڻن وڏن وڏن برجن Arms سان ملي ڪري ٺھي آهي ۽ هي برج Arms اسانجي ڪهڪشان جي ۾ موجود بليڪ هول جي گردش ۾ چڪر لڳائي رهيا آهن.

دريا خان سنڌي مطابق اسان جنھن حصي ۾ رهون ٿا، ان کي ستن روشن برجن جو مجموعو جبار ٻانھن Orion Arm چئبو آهي. اوهان کي انکي ريل گاڏي جي ڊٻن جي مثال سان سمجھي سگھو ٿا تہ اسان جبار ٻانھن Orion arm نالي ڊٻي ۾ ويٺل آهيون جڏهن تہ اسانجي پاڙيسري ڊٻي جو نالو برج، قوس ۽ راس آهن جيڪو اسان کي زمين کان عام اک سان ڏيکاربو آهي. اسان جي ڪهڪشان کي ملڪي وي ان ڪري چئبو آهي تہ رات جو ان جو هڪ حصو قوس برج Sagittarius Arm ۾ زمين تھ ڏنڌلي رنگ جو ڏيکاربو آهي. گرمين ۾ اوهان اڌ رات جي وقت زميني تھ تي ان حصي کي ڏسي سگھو ٿا پر ڇو تہ شھرن ۾ گھڻي روشني هوندي آهي جنھن ڪري جديد سروي موجب دنيا ۾ 33 سيڪڙو آبادي لائيٽي خرابي Light Pollution جي ڪري عام اک سان ملڪي وي جي ان حصي کي ناهي ڏسي سگھندي. جيڪڏھن اوھان برج قوس Saggitarius Arm کي عام اک سان ڏسڻ چاهيو ٿا تہ ان لاءِ اوهانکي شھر جي روشني کان پري گرمي جي موسم ۾ اڌ رات جو ويران جڳھ تي وڃڻو پوندو جتي اوهان ان منظر کي ڏسي سگھو ٿا. اسان مٿي پڙهيو تہ سج جبار ٻانھن Orion Arm کيرائين جي مرڪز ۾ موجود بليڪ هول جي گردش چڪر لڳائي رهيو آهي هي هڪ چڪر 23 ڪروڙ سال ۾ مڪمل ٿيندو آهي جڏهن تہ اسان جي سج جو ملڪي وي جي مرڪز کان فاصلو تقريبن 25 هزار نوري سال آهي. اسانجي سج ۽ برج قوس Sagittarius Arm جي درميان گھرا گردشي ڪڪر موجود ٿين ٿا جن جو مايو اسانجي سج کان ڪروڙين گنا وڌيڪ آهي. اهو ئي سبب آھي جو لاتعداد تارا هجڻ باوجود برج قوس Sagittarius Arm ۾ روشن ڏيکاربو ناهن ڇوجو گردش جي ان ڪڪرن جي ڪري انهن تارن جي روشني اسان تائين ناهي پھچي سگھندي. ان گردش ۾ ڪڪرن جي ڊيگھ ٽي سئو نوري سال تائين آهي. انهن ڪڪرن کي Great rift يا Dark rift جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

اهڙا ئي گردش جا ڪڪر اسانجي ڪهڪشان جي مرڪز جي ويجهي بہ موجود آهن جنھن سان اسانکي ملڪي وي جو مرڪز عام اک سان ڏيکاربو ناهي. سائنسدانن جي اندازي  مطابق اسان عام اک سان زميني تھ تي نو هزار تارا ڏسي سگھندا آهيون. هي سڀ جا سڀ اسان جي ويجهي هڪ هزار نوري سال جي احاطي ۾ ايندا آهن جڏهن تہ اسان جي ڪھڪشان هڪ کان ٻہ لک نوري سال تي وسي ٿي ان جو مطلب هي آهي تہ ڪائنات ڇڏي اسان پنھنجي ڪھڪشان جو صرف هڪ سيڪڙو حصو عام اک سان ڏسي سگھندا آهيون.

ڪيترن سالن تائين ھي مڃيو پئي ويو تہ تارو اڪلوتو جسم ٿئي ٿو اھو ان ڪري جو اسان جو سج ائين نظر پئي آيو پر جلدي مشاھدي ۾ آيو تہ ڪڏھن ڪڏھن ٻہ يا ٻن کان وڌيڪ تارا پاڻ ۾ ھڪ ٻئي جي ڪشش تحت ھڪ گڏيل مقداري مرڪز Center of mass جي چوڌاري گهمندا رھن ٿا تہ ان کي ڪثرتي تارن جو نظام Multiple star system چيو وڃي ٿو. ڪجهه تارا اھڙا ٿين ٿا جيڪي جيڪي وقت سان گڏ تبديل ٿيندا رھن ٿا اھڙن تارن کي متغير تارا Variable stars چئبو آھي.

تمام ستارا گرم ٽچڪندڙ گئسن جا ٺھيل ٿين ٿا انهن ستارن جا ٻاھريان تھ ايترا خالي ٿين ٿا جو اسان انهن کي گرم ڳاڙھي خلا چئون بيجا نہ ٿيندو. ڪجهه ستارا ايترا گهاٽا ٿين ٿا جو ٻاھرين تھن جي مادي سان ڀريل ھڪ چمچو ڪيئي ٽن وزن جو ٿي سگهي ٿو. گهڻا تڻا ستارا وڌيڪ ھائيڊروجن گيس ۽ ٿوري ھيليم گئس جا ٺھيل آھن، ٻيا عنصر، جيئن آڪسيجن، ڪاربان، نيون ۽ نائٽروجن بہ ٿوري مقدار ۾ موجود آهن. تارا ٻن نمونن جا ٿين ٿا.
# وزني تارا
# ننڍا تارا

'''وزني تارا'''

وزني تارا اھي تارا آھن جيڪي سج کان ڏھوڻ  وڏا ٿين ٿا ھي تارا تقريبن ڏھ لک سال ٻارڻ استعمال ڪري ڦڦڙجي نئين Red giant جي شڪل اختيار ڪن ٿا ان کان پوء تاري جو ڍڪ يا مرڪز ختم ٿي وڃي ٿو ان جا ٻھريان تھ ڦاٽي سپرنووا ۾ تبديل ٿي وڃن ٿا جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو گهٽ ھجي ان کي نيوٽان تارو ۽ جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو وڌيڪ ھجي ان کي ڪارونڀار چئبو آھي.

'''ننڍا تارا'''

ھي تارا پھرين ڦھلجي ڳاڙھا ديو (Red giant) بنجن ٿا ۽ پنھنجي ٻاھرين تھن کي خلا ۾ پکيڙي ڇڏن ٿا. ھي تارا سپرانووا وانگر ڦاٽڻ بجاء پنھنجن ٻاھرين تھن سان پنھنجي چوڌاري ھڪ شيل ٺاھن ٿا جو نيبولا گرھ سڏجي ٿو. اندريون ڍڪي تھ سفيد بوني (White dwarf) وانگر چمڪي ٿو ۽ لکن سالن کان پوء ٿڌو ٿي، ڪاري بوني (Black dwarf) ۾ تبديل ٿي، روشني جي نيڪالي بند ڪري ڇڏي ٿو.

'''تارن جو چمڪڻ'''

گرم ٿين ٿا ۽ ھن شديد گرمي جي ڪري پنھنجي حرارت کي خلا جي سرد اونداھين ۾ پکيڙين ٿا ۽ حرارت روشني جي رٿ تي سوار ٿي اسان وٽ پھچي ٿي ان مظھر کي اسان روشني چئون ٿا.

ستارا ان ڪري گرم ٿين ٿا جو ان ۾ شديد ڪشش جي ڪري ھائيڊروجن ۽ ھيليم جا وڏا وڏا ڪڪر ھڪ ٻئي سان رڳڙ جي ڪري حرارت پيدا ڪن ٿا جنھن جي ڪري گرميء پد حرارتي درجي جي وڌندي وڌندي ھڪ ڏينھن ۾ 15 لک پد تي پھچن ٿا جو ھيڊوجن جي فيوزن شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي حرارت ريڊيئيشن جو داٻ بنائي ٿي جيڪا ڪشش جي گرفت جو توازن ڪري ٿي ان حالت کي   Hydro Static Equilibrium چون ٿا ان حالت کي ستارا گهڻي مدت تائين رکن ٿا. ستارن جي چمڪڻ جو راز جوھري رچاء ردعمل Nucear fusion reactin آھي. ستارن ۾ تمام گهڻي گرمي پد جي ڪري ھلڪا ايٽم (ھيڊوجن) ملي ڳرو عنصر ھيليم Helium  ٺاھن ٿا. ھن ردعمل جي ڪري تمام وڌيڪ توانائي روشني ۽ حرارت جي صورت ۾ خارج ٿئي ٿي ان ڪري تارا روشن ڏسڻ ۾ اچن ٿا ھي تارا ھر سيڪنڊ ۾ لکاھا ٽن مادي کي توانائي ۾ تبديل ڪن ٿا. انهن جي عمر جو وڏو راز ھي آھي تہ ھي تمام وڏا ٿين ٿا ۽ تمام وڌيڪ ھيڊوجن رکن ٿا جڏھن جوھري ردعمل Fusion reaction جي لاء ھلڪا عنصر ختم ٿي وڃن ٿا تہ ستارا پنھنجي آخري ڏينھن ۾ داخل ٿين ٿا جتان سپرنووا جو جنم شروع ٿئي ٿو ۽  ڌماڪن جا وڏا ڦاٽ شروع ٿين ٿا.

تارن جو ٺھڻ :-

گهڻائي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھڪ ستاري جي چند ارب سال عمر ٿئي ٿي. ستارو جيترو وڏو ھوندو اوتري ان جي عمر گهٽ ھوندي. جيترو ننڍو ھوندو اوترو گهٽ ٻارڻ جي ڪري ان جي عمر وڏي ھوندي. ستارا گئس ۽ آسپاس جي گئسي بادلن مان جنم وٺن ٿا جن کي اسان بونا تارا Nebula star چئون ٿا. بونن تارا اندر ۽ آسپاس گئس جي باھمي ڪشش جي ڪري پاڻ ۾ ٽڪرائيندا رھن ٿا ايستائين جو ان ٽڪراء جي ڪري ڌوڙي بادل ۽ گئس سڪڙجڻ شروع ڪن ٿا. ائين ھڪ ٻار ستارو پيدا ٿئي ٿو جنھن کي پروٽو اسٽار Proto star چيو وڃي ٿو. ھاڻي ھي ٻار ستارو پنھنجي اندر دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽو ۽ تمام وڌيڪ حرارت جي درجي تي پھچي ٿو. آخرڪار نيم ستاري جو درجو ايترو وڌيڪ ٿي وڃي ٿو جو ان جي اندر خودڪار ايٽمي ڌماڪا شروع ٿي وڃن ٿا تہ ان وقت ان کي مڪمل ستاري جو درجو ملي وڃي ٿو. اسان کي معلوم آھي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھر ستاري جي اندر ارتقائي مرحلا ھلندا رھن ٿا.

بٺي ۾ جيئن آڳ جلي ٿي ان مان گرمي نڪري ٿي گرمي کي لوھ جذب ڪري ٿو گرمي کي جذب ڪندي لوھ جا ايٽم تمام پرجوش ٿي وڃن ٿا پرجوش ٿيڻ جي ڪري ايٽم ۾ موجود اليڪٽران تبديل ڪن ٿا جڏھن ھي اليڪٽران واپس پنھنجي آربٽ ۾ پھچن ٿا تہ ھي حاصل شدھ توانائي کي فوٽان جي صورت ۾ خارج ڪن ٿا ھي فوٽان برقي چقمقي ٻني جو حصو ٿين ٿا.

ھاڻي ستارن تي غور ڪجي. اھي جوھري رچ ردعمل جي مدد سان ابتدائي مرحلن ۾ نموني ھيڊوجن مان ھيليم ٺھندي رھي ٿي ھي مرحلو [[پروٽان]] پروٽان کان ٿيندو ھيليم تائين پھچي ٿو ان دوران پھرئين مرحلي جنھن ۾ پروٽان پروٽان سان ملن ٿا تہ نيوٽيڻا ۽ پازيٽران خارج ٿين ٿا پازيٽران جواخراج ان ۾ موجود پروٽان کي نيوٽران ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن سان ھيڊوجن جو آئسوٽاپ ٻٽوپ Deuterium  ٺھي ٿو جيڪو سنگل پروٽان سان ٻيھر ملي ٿو ۽ ھيليم ٽٽوپ Tritium جو ايٽم بنجي ٿو. ان کان پوء ھيليم گئس ٺھي ٿي (پر ان دوران پروٽان خارج ٿئي ٿو) ان دوران فوٽان (گاما ريز) خارج ٿئي ٿي جنھن کي اسان روشني چئون ٿا ۽ ستارن ۾ بہ اھي رد عمل ٿين ٿا. ھيڊوجن جلي جلي ھيليم ۾ تبديل ٿيندا رھن ٿا. گرمي پد ۽ گهاٽائي ايتري گهڻي ٿي وڃي ٿي جو ھيڊوجن مان تبديل ٿيندڙ ھيليم بہ ھيڊوجن سان گڏ جلڻ شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي ڪري تاري جي گرمي ۽ شدت اڃان وڌيڪ وڌي وڃي ٿي. ھاڻي وقت گذرڻ سان گڏ گڏ ھيليم جي راک ڪاربان جي صورت ۾ ستاري جي مرڪز ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿيو وڃي ٿي. ھيليم مان جڙندڙ راک يعني ڪاربان جڏھن ستاري جي مرڪز ۾ خاص مقدار کان وڌي وڃي ٿي تہ ستارو ھڪ ڌماڪي سان ڦڦڙجي تمام وڏي ڳاڙھي ديو Red giant جي صورت اختيار ڪري ٿو ۽ پنھنجي جسامت کان ڪيئي ڀيرا وڌيڪ وڌي وڃي ٿو.

جيڪڏھن جسامت وڏي ھجي تہ وڏا عنصر ٺھڻ لڳن ٿا ۽ ان جوھري ردعمل Fusion reaction جي ڪري زيادھ مادو ھجڻ جي وجھ کي ڪشش سڏيو پئي ويو پر ھي دعوا درست ناھي فزڪس جا ماھرن ان فيڪٽر کي ماپي ڏٺو آھي پوء بہ ھي عمل ممڪن ٿي نٿو سگهي ان ڪري فزڪس جا ماھر ان کي ڪوانٽم ٽنلنگ افيڪٽ چون ٿا جنھن ۾ ملين مان ھڪ ذرو سرنگھ جيئن خال وارو ٿي وڃي ٿو جي ڪشش ھجي ھا ھي ردعمل نہ ٿئي ھا.

لوھ مان نڪرندڙ ڳاڙھي رنگ جي فوٽان ۽ ستارن کان ايندڙ سفيد روشني ۾ موجود ڳاڙھا فوٽان ھڪ رنگ جا ٿين ٿا ھڪ ئي ٻني جا ذرا آھن ھڪ ئي ويولينٿ جا ٿين ٿا مگر انهن جي اخراج جي مقدار ۾ تمام وڏو فرق ٿئي ٿو. ھاڻي ھي پروٽو اسٽار پنھنجي دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽا ۽ تمام وڌيڪ درجہ حرارت تي پھچن ٿا.

جيڪڏھن ستارو ننڍو گهٽ مايي وارو ھجي تہ ھن حالت ۾ ان ۾ ھيڊوجن جو رچاء گهٽ ٿيندو ڇوجو ان ۾ ھيڊوجن گهٽ ھوندي نتيجي طور ننڍو ستارو پنھنجي ھيڊوجن جي گهٽ ٻارڻ جي ڪري گهڻي عرصي تائين رھي ويندو ۽ زيادھ عرصو جيئندو. 

جيڪڏھن ستارو وڌيڪ وڏو ھوندو تہ ان کي گهڻو گرمي پد ھوندو تہ جيئن وڌيل ڪشش کي توازن ۾ رکي جنھن لاء ھن کي وڌيڪ ھيڊوجن درڪار ھوندي ۽ نتيجن گهڻي ھيڊوجن جي ٻرڻ ڪري ھي جلدي فنا جي درجي کي ڇھندو.

ڪي k قسم جا ستارا سڀ کان مايي ۾ ننڍا ٿين ٿا انهن جي عمر ڪائنات جي موجودھ عمر کان بہ وڌيڪ ٿئي ٿي ان ڪري اڄ تائين  ڪنھن k قسم جي تباھ شدھ ستاري جو مشاھدو ناھي ڪيو ويو. 

جيڪڏھن ستارو اسان جي سج جيترو ھجي تہ اھو سڪڙڻ لڳي ٿو ۽ سفيد بونو سيارو ٿي وڃي ٿو جنھن جي ھڪ چانھن جي چمچي جي وزن جي وزن جي برابر مادي جو وزن ڪيئي ٽن تائين پھچي سگهي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ستاري جو وزن اسان جي سج کان ڏھ ڀيرا وڌيڪ ھجي تہ ھڪ ٻيو ڌماڪو ٿئي ٿو ۔ ھي ڌماڪو ڪائنات جي پرانھن علائقن کي روشن ڪري ڇڏي ٿو جنھن کي سپر نووا چيو وڃي ٿو. سپر نووا جا شڪار تارا پنھنجي موت جي وقت اسان جي سج کان ھڪ سو ارب ڀيرا وڌيڪ روشني ۽ توانائي خارج ڪن ٿا. ان کان پوء اھو ستارو ڪارونڀار ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو انهي ڪارونڀار کي بليڪ ھول سڏيو وڃي ٿو. جڏھن ڪوبہ ستارو موت جي قريب ھجي ۽ جيڪڏھن اھو ستارو سج کان ڏيڍ سو ڀيرا وڌيڪ وڏو ھجي تہ ان جو ڌماڪو سپرنووا کان بہ وڏو ٿئي ٿو جنھن کي ھائپر نووا سڏيو وڃي ٿو. ھائپرنووا ايتري قدر وڏو ڌماڪيدار ٿئي ٿو جو منٽ ۾ ايڏي توانائي خارج ڪري ٿو جيتري توانائي اسان جو سج سٺ ارب سالن ۾ خارج ڪري ٿو. ھائپرنووا مان ايتري قدر خطرناڪ ۽ طاقتور شعاع نڪرن ٿا جو ساڍا ست ھزار نوري سال کان پري ئي اسان جي زمين تي زندگي جو صفايو ڪري سگهن ٿا يعني جيڪڏھن ھائپرنووا اسان جي زمين کان ساڍا ست ھزار نوري سال جي دوري تي ھجي تہ ھائپر ڌماڪي جا شعاع جن کي ڳاما شعاعي ڌماڪا سڏيو وڃي ٿو اھي زمين تي قيامت برپا ڪري ڇڏين.

'''تارن جي چمڪ ۽ وٿي'''

فلڪياتي ماهر تارن جي چمڪ ناپڻ لاءِ (Magnitude scale مقداري پيماني) جو استعمال ڪندا آهن جيڪو هيفارڪس جي وقت کان 190ع کان 120ع اڳ مسيح کان هلندو پيو اچي قديم فلڪياتي ماهر تارن کي انھن جي چمڪ وسيلي ڇھن درجن ۾ ورهايو هئو
جنھن ۾ سڀ کان گھڻي چمڪ واري تارن کي first Magnitude Scale يعني پھرين مقداري پيماني واري درجي جا تارا چيو ويو جيڪي ٿورا گھٽ چمڪ وارا هئا انھن کي ٻئي ۽ انھي ريت انکان گھٽ چمڪندڙن تارن جي ٽين درجي وارن ائين ڇھ اي مقداري درجا بڻايا ويا ان اصول موجب جنھن تاري جو درجاتي نمبر جيترو ننڍو هوندو هئو اهو اوترو وڌيڪ چمڪ وارو ۽ جنھن جو جيترو وڌيڪ اهو گهٽ چمڪندڙ چورائبو هئو جديد فلڪيات ۾ بہ اهو طريقو آهي جيڪي ان کان وڌيڪ صحيح اندازن تائين تارن جي چمڪ ناپيندا آهن ڪجهه هتي اسان مثال رکنداسين تارو Theta Leonis ٽين درجي ۾ هوندي بہ انجو درجاتي نمبر 3.34 آهي جيڪو صحيح آهي ڪجهه تارا ايترا چمڪندڙ آهن جو انھن جو درجاتي نمبر گھڻو گھٽ آهي ۽ انھي ريت سيرس Sirius نالي تارو جيڪو سڀ کان وڌيڪ چمڪندڙ تارو آهي انجو درجاتي نمبر منفي 1.47 آهي
انھي طرح جديد فلڪياتدانن گھٽ چمڪندڙ تارن واري پاسي ۾ بہ واڌارو ڪيو آهي سڀ کان گھٽ چمڪندڙ تاري جو درجاتي نمبر ڇھ آهي پر جيڪڏهن اسان دوربين جو استعمال ڪريون تہ اسان انکان بہ گھٽ چمڪندڙ تارا ڏسي سگھون ٿا ائين اسانکي انکان بہ وڌيڪ وڏو درجاتي نمبر ڪتب ڪرڻو پوندو جيڪو ان تارن کي بيان ڪري
ان عددن کي Apparent Visual Magnitude يعني ايم وي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي ۽ هي اسانکي ٻڌائيندي آهي تہ تارا زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن جيڪي تارا گھڻو وڌيڪ پري آهن اهوئي گھٽ چمڪندڙ ۽ جيڪي ويجھو اهو وڌيڪ چمڪندڙ نظر ايندو آهي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار وٿين کي نظر انداز ڪندي آهي ۽ خالي اسانکي اهو ٻڌائيندي آهي جيڪو زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن پر اڄڪلھ جديد فلڪيات ۾ اسانکي وڌيڪ صحيح طريقن سان تارن جي چمڪ ناپيون آهن ان لاءِ اسان تاري جي روشني کي توانائي جي وهڪري جو طريقو ڪتب ڪندا آهيون ان طريقي سان اسان تاري جي روشني جي وهڪري کي ناپيندا آهيون جنھن کي هڪ ميٽر اسڪوائر عراضي ۾ هڪ سيڪنڊ ۾ گذاريو ويندو آهي ۽ هي طريقو ئي اسانکي تارن جي چمڪ جي باري ۾ صحيح معلومات ڏيندي آهي.&lt;ref&gt;
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1
&lt;/ref&gt;
28 آڪٽوبر 2019 8:56 منٽن تي رکيو ويو. 
[[سائنس جي دنيا]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wiktionary}}
{{commons category|Stars}}
* {{cite web |title= How To Decipher Classification Codes |publisher= Astronomical Society of South Australia |url= http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite web |last= Kaler |first= James |title= Portraits of Stars and their Constellations |publisher= University of Illinois |url= http://stars.astro.illinois.edu/sow/sow.html |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite book |first1= Cliff |last1= Pickover |author-link= Cliff Pickover |date= 2001 |title= The Stars of Heaven |publisher= Oxford University Press |isbn= 978-0-19-514874-9 |url-access= registration |url= https://archive.org/details/starsofheaven00pick }}
* {{cite web |display-authors= 1 |last1= Prialnick |first1= Dina |last2= Wood |first2= Kenneth |last3= Bjorkman |first3= Jon |last4= Whitney |first4= Barbara |last5= Wolff |first5= Michael |last6= Gray |first6= David |last7= Mihalas |first7= Dimitri |title= Stars: Stellar Atmospheres, Structure, &amp; Evolution |date= 2001 |publisher= University of St. Andrews |url= http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |access-date= 2010-08-20 |archive-date= 11 February 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20210211123306/http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |url-status= dead }}
* {{cite web |title= Query star by identifier, coordinates or reference code |work= SIMBAD |publisher= Centre de Données astronomiques de Strasbourg |url= http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-fid |access-date= 2010-08-20}}

{{Star|state=uncollapsed}}
{{Variable star topics}}
{{Supernovae}}
{{Big History}}
{{Portal bar|Astronomy|Spaceflight|Outer space|Solar System|History of science}}
{{Authority control}}
[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي اجسام]]
[[Category:Stars|*]]
[[Category:Stellar astronomy]]
[[Category:Concepts in astronomy]]
[[Category:Light sources]]

==حوالا==
{{حوالا}}
&lt;ref&gt;https://mydiaryasgharsagar.blogspot.com&lt;/ref&gt;
 
&lt;ref&gt;https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>rt9l8gm586zkx0unp3pw0g0lprgstwz</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322447</id>
      <parentid>322446</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:13:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>322447</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35921" sha1="qpp3xf37t41zpylxlqt2nafi2frjw48" xml:space="preserve">{{Short description|Large self-illuminated object in space}}
{{featured article}}
{{Multiple image|perrow = 1|total_width = 240
 | direction         = vertical
 &lt;!--image 1--&gt;
 | image1            = The Sun in white light.jpg
 | alt1              =
 | caption1          = [[سج]] جي تصوير، هڪ G-قسم جو تارو، [[ڌرتي]]ءَ جي ويجھو
 &lt;!--image 2--&gt;
 | image2            = Starsinthesky.jpg
 | alt2              =
 | caption2          = وڏي ميگيلانڪ بادل ۾ هڪ تارو ٺاهڻ وارو علائقو
}}
'''ستارو''' (Star) [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] جو هڪ چمڪندڙ گولو آهي جيڪو پاڻ پنهنجي [[ڪشش ثقل]] سان گڏ رکيل آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://skyandtelescope.org/astronomy-resources/what-is-a-star/|title=What is a star?|last=Temming|first=Maria|date=July 15, 2014|publisher=AAS Sky Publishing, LLC|access-date=2024-04-22}}&lt;/ref&gt; ڌرتيءَ جي ويجھو تارو سج آهي. ٻيا ڪيترائي تارا رات جي وقت ننگي اک سان نظر اچن ٿا. ڌرتيءَ کان انهن جا وڏا فاصلا انهن کي روشنيءَ جي مقرر نقطن وانگر ظاهر ڪن ٿا. سڀ کان وڌيڪ نمايان تارن کي نالن (Constellation) ۽ ستارن (Asterims) ۾ ورهايو ويو آهي ۽ ڪيترن ئي روشن تارن جا مناسب نالا آهن. ماهر فلڪيات ستارن جي فهرستن کي گڏ ڪيو آهي جيڪي سڃاتل ستارن جي سڃاڻپ ڪن ٿا ۽ معياري تارن جي نامزدگي مهيا ڪن ٿا. مشاهدي واري ڪائنات هڪ اندازي مطابق {{val|e=22}} کان {{val|e=24}} تارن تي مشتمل آهي. انهن تارن مان فقط 4,000 تارا، جيڪا سڀ ملڪي واٽ ڪهڪشان ۾ آهن، ننگي اکين سان نظر اچي سگهن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=nsi7R3NTcmEC&amp;pg=PA88|title=Galileo and 400 Years of Telescopic Astronomy|last1=Grego|first1=Peter|last2=Mannion|first2=David|publisher=Springer New York|year=2010|isbn=978-1441955920}}&lt;/ref&gt;

هڪ تاري جي زندگيءَ جي شروعات، مادي جي هڪ گيسي نيبولا، جنهن ۾ گهڻو ڪري هائيڊروجن، هيليم ۽ ان کان وڌيڪ وزني عنصر شامل آهن، جيڪشش ثقل جي تباهيءَ سان ٿئي ٿي. ان جي ڪل ڪميت (mass) بنيادي طور تي ان جي ارتقا ۽ حتمي قسمت جو تعين ڪري ٿو. هڪ تارو پنهنجي زندگيءَ جي اڪثر حصي لاءِ، ان جي بنيادي حصي ۾ هائيڊروجن جي هيليم ۾ ٿرمونيوڪليئر فيوزن جي ڪري، چمڪندو آهي. اهو عمل توانائي جاري ڪري ٿو جيڪو ستاري جي اندرين کي پار ڪري ٿو ۽ ٻاهرئين خلا ۾ شعاع (radiate) ڪري ٿو. ستاري جي حياتيءَ جي آخر ۾، فيوزن ختم ٿي وڃي ٿو ۽ ان جو مرڪز، بچيل تارو (Stellar remnant)؛ هڪ اڇو بونا، هڪ نيوٽران تارو بڻجي وڃي ٿو يا جيڪڏهن اهو ڪميت جي لحاظ سان ڪافي وڏو آهي، هڪ بليڪ هول بڻجي وڃي ٿو.

تقريبن سڀئي قدرتي طور تي موجود، ليٿيئم کان وڌيڪ ڳري  ڪيميائي عنصرن جي پيدائش، تارن يا انهن جي باقيات ۾ اسٽيلر نيوڪليوسنٿيسس جي ڪارڻ ٿي آهي. تارن جي ڪميت ۾ ڪمي (steller mass loss) يا سپرنووا ڌماڪا ڪيميائي طور تي افزائش ٿيل مواد کي انٽر اسٽيلر وچولي ڏانهن موٽائي ٿو. اهي عناصر وري نئين تارن ۾ ٻيهر استعمال ڪيا ويندا آهن. فلڪيات جا ماهر تارن جي اسٽيلر خصوصيتن، جهڙوڪ؛ ڪميت ماس، عمر، ڌاتوپڻ (ڪيميائي ساخت)، تغير، فاصلي ۽ خلاءَ ذريعي حرڪت جو اندازو، ستارن جي ظاهري روشنيءَ، اسپيڪٽرم ۽ وقت سان گڏ آسمان ۾ ان جي پوزيشن ۾ تبديلين جو مشاهدو ڪندي، لڳائي سگهن ٿا.

تارا ٻين فلڪياتي شين سان گڏ مداري نظام، جيئن سياري جو نظام ۾ ٺاهي سگهن ٿا ۽ ستارن جي نظام ۾ ٻن يا وڌيڪ تارن سان گڏ، ٺاهي سگهن ٿا. جڏهن اهڙا ٻه تارا ويجهڙائيءَ ۾ مدار رکن ٿا، ته انهن جو ڪشش ثقل وارو عمل انهن جي ارتقاءَ تي وڏو اثر وجهي سگهي ٿو. تارا هڪ تمام وڏي ڪشش ثقل سان جڙيل ڍانچي، جهڙوڪ اسٽار ڪلستر يا ڪهڪشان، جو حصو بڻجي سگهن ٿا.

==اصطلاح==

==مشاهدي جي تاريخ==
==نالا ڏيڻ==

==ماپ جا يونٽ==
==ٺهڻ ۽ ارتقا== 
==تقسيم== 
==خاصيتون== 
==تابڪاري== 
==درجه بندي== 
==متغير ستارا== 
==ساخت== 
==نيوڪليئر فيوزن رد عمل جا رستا==

==پڻ ڏسو==
* [[:باب:ڪائنات]]
* [[:باب:ستارا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]

'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.
[[فائل:Carina constellation, 2009.png|thumb|تارا]]
'''تارو''' (star) رات جو آسمان ۾  چمڪندڙ ٽٻڪن کي چيو ويندو آھي. تارا ڌرتيءَ کان تمام گھڻي مفاصلي تي آھن. [[سج]] ڌرتيءَ کي سڀ کان ويجھو تارو آھي. تارا هائڊروجن (Hydrogen) ۽ هيليم (Helium) گيس جا ٺهيل هوندا آهن. انهن جي مرڪز ۾ گرمي پد ڪجهه ڪروڙ ڊگري سينٽي گريڊ هوندو آهي. ايتري گرمي هجڻ جي ڪري هائڊروجن جو فيوزن ري ايڪشن ٿيندو آهي، يعني هائڊروجن جا نيوڪليس پاڻ ۾ ضم ٿي هيليم جا نيوڪليس ٺاهيندا آهن، جنهن سان تمام گھڻي توانائي خارج ٿيندي آهي. اها توانائي ئي پوءِ روشنيءَ جي صورت ۾ تاري مان ٻاهر نڪرندي آهي. تارن جي سطح تي گرمي پد مرڪز جي ڀيٽ ۾ گھڻو گھٽ هوندو آهي ۽ اڪثر ڪري ڪجهه هزار ڊگري سينٽي گريڊ ئي هوندو آهي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هائڊروجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦهلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي به ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پهريان تارا (First Generation Stars) ٺاهيا. تارا جڏهن هائڊروجن استعمال ڪري چڪندا آهن ته پوءِ وري هيليم فيوز ڪري بيريليم (Beryllium) ۽ ڪاربان (Carbon) وغيره ٺاهيندا آهن. هيليم جي خاتمي کانپوءِ ڪاربان ۽ ٻيا عنصر جيڪي تارن ۾ ئي ٺهيا انهن کي فيوز ڪندا آهن ۽ آڪسيجن (Oxygen) ۽ ٻيا عنصر ٺاهيندا آهن. اهو چڪر ائين هلندو رهندو آهي ۽ لوهه (Iron) جي ٺهڻ تي ختم ٿيندو آهي. هن اسٽيج تي تاري جي مرڪز ۾ لوهه ۽ ٻاهرين تهن (Layers) ۾ مٿي بيان ڪيل عنصر هوندا آهن، ڇو ته مٿين تهن ۾ گرمي پد گھٽ هجڻ ڪري فيوزن ري اڪشن نه ٿيندو آهي. لوهه تمام اسٽيبل (stable) هجڻ جي ڪري مرڪز ۾ به فيوز نه ٿيندو آهي. نتيجي ۾ تارو ٿڌو ٿيندو آهي. ٿڌي ٿيڻ جي ڪري ڪشش ثقل غالب اچي ويندي آهي ۽ تارو تمام جلدي سڪڙجي تباهه ٿي ويندو آهي. ان عمل کي سپر نووا ڌماڪو (Supernova Explosion) چئبو آهي. سڪڙجندي تاري جي مرڪز ۾ گرمي پد يڪدم وڌي ويندو آهي ۽ تمام تيزي سان لوهه جي فيوزن به شروع ٿي ويندي آهي. لوه جي فيوزن سان ئي وڏا عنصر جھڙوڪ چاندي، سون، [[جست]]، پارو وغيره ٺهندا آهن. هي عمل ايترو تيزي سان ٿيندو آهي جو ٻاهريان تهه گرمي پد جي شديد واڌ جي ڪري  تيزي سان پري اڇلجي ويندا آهن ۽ تاري پنهنجي عمر ۾ جيڪي عنصر ٺاهيا هوندا آهن اهي به خلا ۾ پکڙجي ويندا آهن. تاري جا صفا اندريان تهه نيوٽران تاري (Neutron Star) يا بليڪ هول (Blackhole) ۾ تبديل ٿي ويندا آهن ۽ تارو گم ٿي ويندو آهي.

اسان جو سج دير سان ٺهيل (Second Generation Star) تارو آهي جيڪو 5 ارب سال اڳ ٺهيو. سج سان گڏ زمين ۽ ٻيا گرهه (Planets) به ٺهيا. پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل عنصر سج، زمين ۽ ٻين گرهن کي ورثي ۾ مليا.  اڄ زمين تي موجود سون، چاندي، ٽامو، جست ۽ ٻيا عنصر پهرين جنريشن جي تارن جا ٺاهيل آهن. جانورن ۽ انسان جو رت ڳاڙهو به هڪ ڪيميائي مواد هيمو گلوبن (Haemoglobin) جي ڪري هوندو آهي. هيمو گلوبن ۾ موجود لوهه به انهن پهرين جنريشن جي تارن جو ٺاهيل ئي آهي.

جڏھن اسان رات جو آسمان ڏي ڏسندا آھيون اھي جهرمٽ جي صورت ۾ تارا ٽمڪندي نظر ايندا آھن. تارا گئسن جا تمام وڏا گولا ٿين ٿا جيڪي رات جو چمڪن ٿا. تارن جي انهيءَ ميڙ کي ناکئا ۽ جهاز ران پنهنجي سھولت خاطر نشاني طور استعمال ڪن ٿا. ڪيترائي تارا سدائين پنهنجي ساڳي شڪل ۾ رهن ٿا ۽ هزارن سالن کان اسين انهن کي ڏسون پيا. سائنسدانن دوربينيءَ وسيلي اِهو معلوم ڪيو تہ هر تارو حقيقت ۾ هڪ سج آهي. تارا سج کان کان بہ تمام وڌيڪ پري مفاصلي تي آهن، ان ڪري ننڍا نظر اچن ٿا. ويجهي ۾ ويجهو تارو پڻ زمين کان 37 ڪروڙ لک ڪلوميٽر پري آهي. تارا هڪ ٻرندڙ گولي وانگر ٿين ٿا، پر تمام گهڻي مفاصلي تي هجڻ اھي تمام ننڍڙا نظر اچن ٿا ۽ سھڻي نموني ٽمڪندڙ ۽ چمڪندڙ نظر اچن ٿا. ڪيترائي تارا سالن جا سال ساڳيءَ جاءِ تي رهن ٿا. اسان جو سج بہ ھڪ تارو آھي جيڪو بلڪل 5 ارب سالن کان روشني ڏيئي رھيو آھي ۽ لڳ ڀڳ ايتري عرصي تائين چمڪندو رھندو. رات جو نظر ايندڙ تارا سج کان لکين ڀيرا وڏا آھن پر اھي سج کان تمام گهڻو دور ھجڻ ڪري تمام ننڍا نظر اچن ٿا. انهن تارن جي روشني لکن ڪروڙن سالن جو سفر طئي ڪري اسان وٽ پھچي ٿي.

ڪائنات جي بگ بينگ سان شروعات ٿيڻ کانپوءِ ستت ئي تمام وڏي مقدار ۾ هيڊوجن ۽ هيليم عنصر ٺهيا. جڏهن ڪائنات ڦھلجي وڏي ٿي ۽ نتيجي ۾ ٿڌي ٿي تڏهن انهن عنصرن ڪشش ثقل جي زير اثر پھرين تارا (First Generation Stars) ٺاهيا.

اسان جي ڪائنات جو قطر تقريبن 90 ارب نوري سال آھي ھن ۾ ھڪ کرب کان وڌيڪ ڪھڪشائون موجود آھن ۽ ھر ڪھڪشان ۾ اربين تارا آھن. ڪھڪشائون اسان کان ايتريون دور آھن جو اتي پھچڻ عملي طور تي ناممڪن آھي. تيز ترين خلائي جھازن ۾ پرانھين ڪھڪشائن تي پھچڻ لاء اربين سال درڪار آھن. جنھن ڪھڪشان ۾ اسان رھون ٿا ان ۾ چار کرب تارا پاتا وڃن ٿا ۽ ان مان 20 ارب تارا اسان جي سج وانگر ٿين ٿا. اسان جي ڪھڪشان تقريبن 13 ارب سال پراڻي آھي. ان جي آغاز ۾ تمام گهڻا تارا سپرنووا ٿي ڦاٽي رھيا ھئا پر ٻن ارب سالن کان پوء گرھن جو وجود ممڪن ٿي ويو ۽ جيسين زمين جو تعلق آھي تہ اھا صرف ساڍا چار ارب سال پراڻي آھي. تاري کي سمجهڻ کان پھرين اچو تہ پھرين ڪھڪشان کي سمجهون.

اسانجي ڪائنات ۾ ٻہ هزار ارب ڪهڪشائون موجود آهن جڏهن تہ اسانجي ڪهڪشان ملڪي وي چار سئو ارب ستارن سان هڪ وچ واري ڪهڪشان جو درجو حاصل ڪري ٿي جيڪا نہ تہ وڏي آھي نہ ئي ننڍي. ھبل جي تازين تصويرن مطابق اسان جي ڪھڪشان ملڪي وي جي هڪ حصي برج قوس Sagittarius Arm ۾ واقع آهي. اسان جي ڪھڪشان ان طرح جي گھڻن وڏن وڏن برجن Arms سان ملي ڪري ٺھي آهي ۽ هي برج Arms اسانجي ڪهڪشان جي ۾ موجود بليڪ هول جي گردش ۾ چڪر لڳائي رهيا آهن.

دريا خان سنڌي مطابق اسان جنھن حصي ۾ رهون ٿا، ان کي ستن روشن برجن جو مجموعو جبار ٻانھن Orion Arm چئبو آهي. اوهان کي انکي ريل گاڏي جي ڊٻن جي مثال سان سمجھي سگھو ٿا تہ اسان جبار ٻانھن Orion arm نالي ڊٻي ۾ ويٺل آهيون جڏهن تہ اسانجي پاڙيسري ڊٻي جو نالو برج، قوس ۽ راس آهن جيڪو اسان کي زمين کان عام اک سان ڏيکاربو آهي. اسان جي ڪهڪشان کي ملڪي وي ان ڪري چئبو آهي تہ رات جو ان جو هڪ حصو قوس برج Sagittarius Arm ۾ زمين تھ ڏنڌلي رنگ جو ڏيکاربو آهي. گرمين ۾ اوهان اڌ رات جي وقت زميني تھ تي ان حصي کي ڏسي سگھو ٿا پر ڇو تہ شھرن ۾ گھڻي روشني هوندي آهي جنھن ڪري جديد سروي موجب دنيا ۾ 33 سيڪڙو آبادي لائيٽي خرابي Light Pollution جي ڪري عام اک سان ملڪي وي جي ان حصي کي ناهي ڏسي سگھندي. جيڪڏھن اوھان برج قوس Saggitarius Arm کي عام اک سان ڏسڻ چاهيو ٿا تہ ان لاءِ اوهانکي شھر جي روشني کان پري گرمي جي موسم ۾ اڌ رات جو ويران جڳھ تي وڃڻو پوندو جتي اوهان ان منظر کي ڏسي سگھو ٿا. اسان مٿي پڙهيو تہ سج جبار ٻانھن Orion Arm کيرائين جي مرڪز ۾ موجود بليڪ هول جي گردش چڪر لڳائي رهيو آهي هي هڪ چڪر 23 ڪروڙ سال ۾ مڪمل ٿيندو آهي جڏهن تہ اسان جي سج جو ملڪي وي جي مرڪز کان فاصلو تقريبن 25 هزار نوري سال آهي. اسانجي سج ۽ برج قوس Sagittarius Arm جي درميان گھرا گردشي ڪڪر موجود ٿين ٿا جن جو مايو اسانجي سج کان ڪروڙين گنا وڌيڪ آهي. اهو ئي سبب آھي جو لاتعداد تارا هجڻ باوجود برج قوس Sagittarius Arm ۾ روشن ڏيکاربو ناهن ڇوجو گردش جي ان ڪڪرن جي ڪري انهن تارن جي روشني اسان تائين ناهي پھچي سگھندي. ان گردش ۾ ڪڪرن جي ڊيگھ ٽي سئو نوري سال تائين آهي. انهن ڪڪرن کي Great rift يا Dark rift جي نالي سان سڃاتو وڃي ٿو.

اهڙا ئي گردش جا ڪڪر اسانجي ڪهڪشان جي مرڪز جي ويجهي بہ موجود آهن جنھن سان اسانکي ملڪي وي جو مرڪز عام اک سان ڏيکاربو ناهي. سائنسدانن جي اندازي  مطابق اسان عام اک سان زميني تھ تي نو هزار تارا ڏسي سگھندا آهيون. هي سڀ جا سڀ اسان جي ويجهي هڪ هزار نوري سال جي احاطي ۾ ايندا آهن جڏهن تہ اسان جي ڪھڪشان هڪ کان ٻہ لک نوري سال تي وسي ٿي ان جو مطلب هي آهي تہ ڪائنات ڇڏي اسان پنھنجي ڪھڪشان جو صرف هڪ سيڪڙو حصو عام اک سان ڏسي سگھندا آهيون.

ڪيترن سالن تائين ھي مڃيو پئي ويو تہ تارو اڪلوتو جسم ٿئي ٿو اھو ان ڪري جو اسان جو سج ائين نظر پئي آيو پر جلدي مشاھدي ۾ آيو تہ ڪڏھن ڪڏھن ٻہ يا ٻن کان وڌيڪ تارا پاڻ ۾ ھڪ ٻئي جي ڪشش تحت ھڪ گڏيل مقداري مرڪز Center of mass جي چوڌاري گهمندا رھن ٿا تہ ان کي ڪثرتي تارن جو نظام Multiple star system چيو وڃي ٿو. ڪجهه تارا اھڙا ٿين ٿا جيڪي جيڪي وقت سان گڏ تبديل ٿيندا رھن ٿا اھڙن تارن کي متغير تارا Variable stars چئبو آھي.

تمام ستارا گرم ٽچڪندڙ گئسن جا ٺھيل ٿين ٿا انهن ستارن جا ٻاھريان تھ ايترا خالي ٿين ٿا جو اسان انهن کي گرم ڳاڙھي خلا چئون بيجا نہ ٿيندو. ڪجهه ستارا ايترا گهاٽا ٿين ٿا جو ٻاھرين تھن جي مادي سان ڀريل ھڪ چمچو ڪيئي ٽن وزن جو ٿي سگهي ٿو. گهڻا تڻا ستارا وڌيڪ ھائيڊروجن گيس ۽ ٿوري ھيليم گئس جا ٺھيل آھن، ٻيا عنصر، جيئن آڪسيجن، ڪاربان، نيون ۽ نائٽروجن بہ ٿوري مقدار ۾ موجود آهن. تارا ٻن نمونن جا ٿين ٿا.
# وزني تارا
# ننڍا تارا

'''وزني تارا'''

وزني تارا اھي تارا آھن جيڪي سج کان ڏھوڻ  وڏا ٿين ٿا ھي تارا تقريبن ڏھ لک سال ٻارڻ استعمال ڪري ڦڦڙجي نئين Red giant جي شڪل اختيار ڪن ٿا ان کان پوء تاري جو ڍڪ يا مرڪز ختم ٿي وڃي ٿو ان جا ٻھريان تھ ڦاٽي سپرنووا ۾ تبديل ٿي وڃن ٿا جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو گهٽ ھجي ان کي نيوٽان تارو ۽ جنھن تاري جي ڍڪ جو مايو وڌيڪ ھجي ان کي ڪارونڀار چئبو آھي.

'''ننڍا تارا'''

ھي تارا پھرين ڦھلجي ڳاڙھا ديو (Red giant) بنجن ٿا ۽ پنھنجي ٻاھرين تھن کي خلا ۾ پکيڙي ڇڏن ٿا. ھي تارا سپرانووا وانگر ڦاٽڻ بجاء پنھنجن ٻاھرين تھن سان پنھنجي چوڌاري ھڪ شيل ٺاھن ٿا جو نيبولا گرھ سڏجي ٿو. اندريون ڍڪي تھ سفيد بوني (White dwarf) وانگر چمڪي ٿو ۽ لکن سالن کان پوء ٿڌو ٿي، ڪاري بوني (Black dwarf) ۾ تبديل ٿي، روشني جي نيڪالي بند ڪري ڇڏي ٿو.

'''تارن جو چمڪڻ'''

گرم ٿين ٿا ۽ ھن شديد گرمي جي ڪري پنھنجي حرارت کي خلا جي سرد اونداھين ۾ پکيڙين ٿا ۽ حرارت روشني جي رٿ تي سوار ٿي اسان وٽ پھچي ٿي ان مظھر کي اسان روشني چئون ٿا.

ستارا ان ڪري گرم ٿين ٿا جو ان ۾ شديد ڪشش جي ڪري ھائيڊروجن ۽ ھيليم جا وڏا وڏا ڪڪر ھڪ ٻئي سان رڳڙ جي ڪري حرارت پيدا ڪن ٿا جنھن جي ڪري گرميء پد حرارتي درجي جي وڌندي وڌندي ھڪ ڏينھن ۾ 15 لک پد تي پھچن ٿا جو ھيڊوجن جي فيوزن شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي حرارت ريڊيئيشن جو داٻ بنائي ٿي جيڪا ڪشش جي گرفت جو توازن ڪري ٿي ان حالت کي   Hydro Static Equilibrium چون ٿا ان حالت کي ستارا گهڻي مدت تائين رکن ٿا. ستارن جي چمڪڻ جو راز جوھري رچاء ردعمل Nucear fusion reactin آھي. ستارن ۾ تمام گهڻي گرمي پد جي ڪري ھلڪا ايٽم (ھيڊوجن) ملي ڳرو عنصر ھيليم Helium  ٺاھن ٿا. ھن ردعمل جي ڪري تمام وڌيڪ توانائي روشني ۽ حرارت جي صورت ۾ خارج ٿئي ٿي ان ڪري تارا روشن ڏسڻ ۾ اچن ٿا ھي تارا ھر سيڪنڊ ۾ لکاھا ٽن مادي کي توانائي ۾ تبديل ڪن ٿا. انهن جي عمر جو وڏو راز ھي آھي تہ ھي تمام وڏا ٿين ٿا ۽ تمام وڌيڪ ھيڊوجن رکن ٿا جڏھن جوھري ردعمل Fusion reaction جي لاء ھلڪا عنصر ختم ٿي وڃن ٿا تہ ستارا پنھنجي آخري ڏينھن ۾ داخل ٿين ٿا جتان سپرنووا جو جنم شروع ٿئي ٿو ۽  ڌماڪن جا وڏا ڦاٽ شروع ٿين ٿا.

تارن جو ٺھڻ :-

گهڻائي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھڪ ستاري جي چند ارب سال عمر ٿئي ٿي. ستارو جيترو وڏو ھوندو اوتري ان جي عمر گهٽ ھوندي. جيترو ننڍو ھوندو اوترو گهٽ ٻارڻ جي ڪري ان جي عمر وڏي ھوندي. ستارا گئس ۽ آسپاس جي گئسي بادلن مان جنم وٺن ٿا جن کي اسان بونا تارا Nebula star چئون ٿا. بونن تارا اندر ۽ آسپاس گئس جي باھمي ڪشش جي ڪري پاڻ ۾ ٽڪرائيندا رھن ٿا ايستائين جو ان ٽڪراء جي ڪري ڌوڙي بادل ۽ گئس سڪڙجڻ شروع ڪن ٿا. ائين ھڪ ٻار ستارو پيدا ٿئي ٿو جنھن کي پروٽو اسٽار Proto star چيو وڃي ٿو. ھاڻي ھي ٻار ستارو پنھنجي اندر دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽو ۽ تمام وڌيڪ حرارت جي درجي تي پھچي ٿو. آخرڪار نيم ستاري جو درجو ايترو وڌيڪ ٿي وڃي ٿو جو ان جي اندر خودڪار ايٽمي ڌماڪا شروع ٿي وڃن ٿا تہ ان وقت ان کي مڪمل ستاري جو درجو ملي وڃي ٿو. اسان کي معلوم آھي ستارا ھيڊوجن جا ٺھيل ٿين ٿا. ھر ستاري جي اندر ارتقائي مرحلا ھلندا رھن ٿا.

بٺي ۾ جيئن آڳ جلي ٿي ان مان گرمي نڪري ٿي گرمي کي لوھ جذب ڪري ٿو گرمي کي جذب ڪندي لوھ جا ايٽم تمام پرجوش ٿي وڃن ٿا پرجوش ٿيڻ جي ڪري ايٽم ۾ موجود اليڪٽران تبديل ڪن ٿا جڏھن ھي اليڪٽران واپس پنھنجي آربٽ ۾ پھچن ٿا تہ ھي حاصل شدھ توانائي کي فوٽان جي صورت ۾ خارج ڪن ٿا ھي فوٽان برقي چقمقي ٻني جو حصو ٿين ٿا.

ھاڻي ستارن تي غور ڪجي. اھي جوھري رچ ردعمل جي مدد سان ابتدائي مرحلن ۾ نموني ھيڊوجن مان ھيليم ٺھندي رھي ٿي ھي مرحلو [[پروٽان]] پروٽان کان ٿيندو ھيليم تائين پھچي ٿو ان دوران پھرئين مرحلي جنھن ۾ پروٽان پروٽان سان ملن ٿا تہ نيوٽيڻا ۽ پازيٽران خارج ٿين ٿا پازيٽران جواخراج ان ۾ موجود پروٽان کي نيوٽران ۾ تبديل ڪري ٿو جنھن سان ھيڊوجن جو آئسوٽاپ ٻٽوپ Deuterium  ٺھي ٿو جيڪو سنگل پروٽان سان ٻيھر ملي ٿو ۽ ھيليم ٽٽوپ Tritium جو ايٽم بنجي ٿو. ان کان پوء ھيليم گئس ٺھي ٿي (پر ان دوران پروٽان خارج ٿئي ٿو) ان دوران فوٽان (گاما ريز) خارج ٿئي ٿي جنھن کي اسان روشني چئون ٿا ۽ ستارن ۾ بہ اھي رد عمل ٿين ٿا. ھيڊوجن جلي جلي ھيليم ۾ تبديل ٿيندا رھن ٿا. گرمي پد ۽ گهاٽائي ايتري گهڻي ٿي وڃي ٿي جو ھيڊوجن مان تبديل ٿيندڙ ھيليم بہ ھيڊوجن سان گڏ جلڻ شروع ٿي وڃي ٿي جنھن جي ڪري تاري جي گرمي ۽ شدت اڃان وڌيڪ وڌي وڃي ٿي. ھاڻي وقت گذرڻ سان گڏ گڏ ھيليم جي راک ڪاربان جي صورت ۾ ستاري جي مرڪز ۾ جمع ٿيڻ شروع ٿيو وڃي ٿي. ھيليم مان جڙندڙ راک يعني ڪاربان جڏھن ستاري جي مرڪز ۾ خاص مقدار کان وڌي وڃي ٿي تہ ستارو ھڪ ڌماڪي سان ڦڦڙجي تمام وڏي ڳاڙھي ديو Red giant جي صورت اختيار ڪري ٿو ۽ پنھنجي جسامت کان ڪيئي ڀيرا وڌيڪ وڌي وڃي ٿو.

جيڪڏھن جسامت وڏي ھجي تہ وڏا عنصر ٺھڻ لڳن ٿا ۽ ان جوھري ردعمل Fusion reaction جي ڪري زيادھ مادو ھجڻ جي وجھ کي ڪشش سڏيو پئي ويو پر ھي دعوا درست ناھي فزڪس جا ماھرن ان فيڪٽر کي ماپي ڏٺو آھي پوء بہ ھي عمل ممڪن ٿي نٿو سگهي ان ڪري فزڪس جا ماھر ان کي ڪوانٽم ٽنلنگ افيڪٽ چون ٿا جنھن ۾ ملين مان ھڪ ذرو سرنگھ جيئن خال وارو ٿي وڃي ٿو جي ڪشش ھجي ھا ھي ردعمل نہ ٿئي ھا.

لوھ مان نڪرندڙ ڳاڙھي رنگ جي فوٽان ۽ ستارن کان ايندڙ سفيد روشني ۾ موجود ڳاڙھا فوٽان ھڪ رنگ جا ٿين ٿا ھڪ ئي ٻني جا ذرا آھن ھڪ ئي ويولينٿ جا ٿين ٿا مگر انهن جي اخراج جي مقدار ۾ تمام وڏو فرق ٿئي ٿو. ھاڻي ھي پروٽو اسٽار پنھنجي دٻاء جي ڪري تمام وڌيڪ گهاٽا ۽ تمام وڌيڪ درجہ حرارت تي پھچن ٿا.

جيڪڏھن ستارو ننڍو گهٽ مايي وارو ھجي تہ ھن حالت ۾ ان ۾ ھيڊوجن جو رچاء گهٽ ٿيندو ڇوجو ان ۾ ھيڊوجن گهٽ ھوندي نتيجي طور ننڍو ستارو پنھنجي ھيڊوجن جي گهٽ ٻارڻ جي ڪري گهڻي عرصي تائين رھي ويندو ۽ زيادھ عرصو جيئندو. 

جيڪڏھن ستارو وڌيڪ وڏو ھوندو تہ ان کي گهڻو گرمي پد ھوندو تہ جيئن وڌيل ڪشش کي توازن ۾ رکي جنھن لاء ھن کي وڌيڪ ھيڊوجن درڪار ھوندي ۽ نتيجن گهڻي ھيڊوجن جي ٻرڻ ڪري ھي جلدي فنا جي درجي کي ڇھندو.

ڪي k قسم جا ستارا سڀ کان مايي ۾ ننڍا ٿين ٿا انهن جي عمر ڪائنات جي موجودھ عمر کان بہ وڌيڪ ٿئي ٿي ان ڪري اڄ تائين  ڪنھن k قسم جي تباھ شدھ ستاري جو مشاھدو ناھي ڪيو ويو. 

جيڪڏھن ستارو اسان جي سج جيترو ھجي تہ اھو سڪڙڻ لڳي ٿو ۽ سفيد بونو سيارو ٿي وڃي ٿو جنھن جي ھڪ چانھن جي چمچي جي وزن جي وزن جي برابر مادي جو وزن ڪيئي ٽن تائين پھچي سگهي ٿو. ان جي ابتڙ جيڪڏھن ستاري جو وزن اسان جي سج کان ڏھ ڀيرا وڌيڪ ھجي تہ ھڪ ٻيو ڌماڪو ٿئي ٿو ۔ ھي ڌماڪو ڪائنات جي پرانھن علائقن کي روشن ڪري ڇڏي ٿو جنھن کي سپر نووا چيو وڃي ٿو. سپر نووا جا شڪار تارا پنھنجي موت جي وقت اسان جي سج کان ھڪ سو ارب ڀيرا وڌيڪ روشني ۽ توانائي خارج ڪن ٿا. ان کان پوء اھو ستارو ڪارونڀار ۾ تبديل ٿي وڃي ٿو انهي ڪارونڀار کي بليڪ ھول سڏيو وڃي ٿو. جڏھن ڪوبہ ستارو موت جي قريب ھجي ۽ جيڪڏھن اھو ستارو سج کان ڏيڍ سو ڀيرا وڌيڪ وڏو ھجي تہ ان جو ڌماڪو سپرنووا کان بہ وڏو ٿئي ٿو جنھن کي ھائپر نووا سڏيو وڃي ٿو. ھائپرنووا ايتري قدر وڏو ڌماڪيدار ٿئي ٿو جو منٽ ۾ ايڏي توانائي خارج ڪري ٿو جيتري توانائي اسان جو سج سٺ ارب سالن ۾ خارج ڪري ٿو. ھائپرنووا مان ايتري قدر خطرناڪ ۽ طاقتور شعاع نڪرن ٿا جو ساڍا ست ھزار نوري سال کان پري ئي اسان جي زمين تي زندگي جو صفايو ڪري سگهن ٿا يعني جيڪڏھن ھائپرنووا اسان جي زمين کان ساڍا ست ھزار نوري سال جي دوري تي ھجي تہ ھائپر ڌماڪي جا شعاع جن کي ڳاما شعاعي ڌماڪا سڏيو وڃي ٿو اھي زمين تي قيامت برپا ڪري ڇڏين.

'''تارن جي چمڪ ۽ وٿي'''

فلڪياتي ماهر تارن جي چمڪ ناپڻ لاءِ (Magnitude scale مقداري پيماني) جو استعمال ڪندا آهن جيڪو هيفارڪس جي وقت کان 190ع کان 120ع اڳ مسيح کان هلندو پيو اچي قديم فلڪياتي ماهر تارن کي انھن جي چمڪ وسيلي ڇھن درجن ۾ ورهايو هئو
جنھن ۾ سڀ کان گھڻي چمڪ واري تارن کي first Magnitude Scale يعني پھرين مقداري پيماني واري درجي جا تارا چيو ويو جيڪي ٿورا گھٽ چمڪ وارا هئا انھن کي ٻئي ۽ انھي ريت انکان گھٽ چمڪندڙن تارن جي ٽين درجي وارن ائين ڇھ اي مقداري درجا بڻايا ويا ان اصول موجب جنھن تاري جو درجاتي نمبر جيترو ننڍو هوندو هئو اهو اوترو وڌيڪ چمڪ وارو ۽ جنھن جو جيترو وڌيڪ اهو گهٽ چمڪندڙ چورائبو هئو جديد فلڪيات ۾ بہ اهو طريقو آهي جيڪي ان کان وڌيڪ صحيح اندازن تائين تارن جي چمڪ ناپيندا آهن ڪجهه هتي اسان مثال رکنداسين تارو Theta Leonis ٽين درجي ۾ هوندي بہ انجو درجاتي نمبر 3.34 آهي جيڪو صحيح آهي ڪجهه تارا ايترا چمڪندڙ آهن جو انھن جو درجاتي نمبر گھڻو گھٽ آهي ۽ انھي ريت سيرس Sirius نالي تارو جيڪو سڀ کان وڌيڪ چمڪندڙ تارو آهي انجو درجاتي نمبر منفي 1.47 آهي
انھي طرح جديد فلڪياتدانن گھٽ چمڪندڙ تارن واري پاسي ۾ بہ واڌارو ڪيو آهي سڀ کان گھٽ چمڪندڙ تاري جو درجاتي نمبر ڇھ آهي پر جيڪڏهن اسان دوربين جو استعمال ڪريون تہ اسان انکان بہ گھٽ چمڪندڙ تارا ڏسي سگھون ٿا ائين اسانکي انکان بہ وڌيڪ وڏو درجاتي نمبر ڪتب ڪرڻو پوندو جيڪو ان تارن کي بيان ڪري
ان عددن کي Apparent Visual Magnitude يعني ايم وي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار جي نالي سان سڃاتو ويندو آهي ۽ هي اسانکي ٻڌائيندي آهي تہ تارا زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن جيڪي تارا گھڻو وڌيڪ پري آهن اهوئي گھٽ چمڪندڙ ۽ جيڪي ويجھو اهو وڌيڪ چمڪندڙ نظر ايندو آهي ظاهري ڏسجڻ واري مقدار وٿين کي نظر انداز ڪندي آهي ۽ خالي اسانکي اهو ٻڌائيندي آهي جيڪو زمين کان ڪيئن ڏيکاربا آهن پر اڄڪلھ جديد فلڪيات ۾ اسانکي وڌيڪ صحيح طريقن سان تارن جي چمڪ ناپيون آهن ان لاءِ اسان تاري جي روشني کي توانائي جي وهڪري جو طريقو ڪتب ڪندا آهيون ان طريقي سان اسان تاري جي روشني جي وهڪري کي ناپيندا آهيون جنھن کي هڪ ميٽر اسڪوائر عراضي ۾ هڪ سيڪنڊ ۾ گذاريو ويندو آهي ۽ هي طريقو ئي اسانکي تارن جي چمڪ جي باري ۾ صحيح معلومات ڏيندي آهي.&lt;ref&gt;
https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1
&lt;/ref&gt;
28 آڪٽوبر 2019 8:56 منٽن تي رکيو ويو. 
[[سائنس جي دنيا]]
==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Wiktionary}}
{{commons category|Stars}}
* {{cite web |title= How To Decipher Classification Codes |publisher= Astronomical Society of South Australia |url= http://www.assa.org.au/sig/variables/classifications.asp |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite web |last= Kaler |first= James |title= Portraits of Stars and their Constellations |publisher= University of Illinois |url= http://stars.astro.illinois.edu/sow/sow.html |access-date= 2010-08-20}}
* {{cite book |first1= Cliff |last1= Pickover |author-link= Cliff Pickover |date= 2001 |title= The Stars of Heaven |publisher= Oxford University Press |isbn= 978-0-19-514874-9 |url-access= registration |url= https://archive.org/details/starsofheaven00pick }}
* {{cite web |display-authors= 1 |last1= Prialnick |first1= Dina |last2= Wood |first2= Kenneth |last3= Bjorkman |first3= Jon |last4= Whitney |first4= Barbara |last5= Wolff |first5= Michael |last6= Gray |first6= David |last7= Mihalas |first7= Dimitri |title= Stars: Stellar Atmospheres, Structure, &amp; Evolution |date= 2001 |publisher= University of St. Andrews |url= http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |access-date= 2010-08-20 |archive-date= 11 February 2021 |archive-url= https://web.archive.org/web/20210211123306/http://www-star.st-and.ac.uk/~kw25/teaching/stars/stars.html |url-status= dead }}
* {{cite web |title= Query star by identifier, coordinates or reference code |work= SIMBAD |publisher= Centre de Données astronomiques de Strasbourg |url= http://simbad.u-strasbg.fr/simbad/sim-fid |access-date= 2010-08-20}}

{{Star|state=uncollapsed}}
{{Variable star topics}}
{{Supernovae}}
{{Big History}}
{{Portal bar|Astronomy|Spaceflight|Outer space|Solar System|History of science}}
{{Authority control}}
[[زمرو:ستارا]]
[[زمرو:ستاروي فلڪيات]]
[[زمرو:فلڪي شيون]]
[[زمرو:فلڪيات جا تصور]]
[[زمرو:روشني جا ذريعا]]

[[Category:Stars|*]]
[[Category:Stellar astronomy]]
[[Category:Concepts in astronomy]]
[[Category:Light sources]]

==حوالا==
{{حوالا}}
&lt;ref&gt;https://mydiaryasgharsagar.blogspot.com&lt;/ref&gt;
 
&lt;ref&gt;https://sciencejeduniya.blogspot.com/2019/10/blog-post_16.html?m=1&lt;/ref&gt;</text>
      <sha1>qpp3xf37t41zpylxlqt2nafi2frjw48</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ايجاد</title>
    <ns>0</ns>
    <id>38270</id>
    <revision>
      <id>322444</id>
      <parentid>245899</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:00:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322444</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1477" sha1="2k2zwv5v9jmwq0ry7u7db9w7yaho26i" xml:space="preserve">[[فائل:Science and Invention Nov 1928 Cover 2.jpg|thumb|left|'''BUILD YOUR OWN TELEVISION RECEIVER.' [[Electrical Experimenter|Science and Invention]]'' magazine cover, November 1928]]
'''ايجاد''' [[عربي ٻولي|عربي]] ٻولي جو لفظ آهي، جنھن جي معنيَ آھي ڪنھن نئين ڳالھ يا شئي جي تخليق.&lt;ref&gt;[http://www.urduencyclopedia.org/urdudictionary/index.php?title=ایجاد ایجاد - اردو_لغت&lt;!-- Bot generated title --&gt;]{{مئل ڳنڍڻو|date=October 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]] جي [[پيٽنٽ]] يا [[حق محفوظ]] واري [[قانون]] مطابق ايجاد يا انوينشن ڪنھن نئين يا ڪارائتي مرحلي، [[مشين]]، سڌاري، وغيره جو نالو آهي جيڪو اڳ ڪڏھن موجود نہ ھجي ۽ جيڪو ڪنھن بي مثل [[بصيرت]] يا غير معمولي طور سڃاتو وڃي، ۽ ڪنھن عام [[مشيني ڪاريگري]] کان يا ڪنھن [[ھنر]] کا مختلف ھجي.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;&gt;[http://www.dictionary.com/browse/invention Invention | Define Invention at Dictionary.com&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt; نئون ڪلچر يا رجحان يا نمونو تخليق ڪرڻ.&lt;ref name=&quot;autogenerated1&quot;/&gt;

== حوالا ==
{{حوالا}}
[[زمرو:انساني سرگرميون]]
[[زمرو:سائنس بابت ڪم]]</text>
      <sha1>2k2zwv5v9jmwq0ry7u7db9w7yaho26i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪهڪشان</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41842</id>
    <revision>
      <id>322460</id>
      <parentid>166985</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:31:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322460</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1950" sha1="ay29yer10jyts1ts4yi18kbl3b4669d" xml:space="preserve">{{About|فلڪيات|ٻين استعمال|ڪهڪشان (سلجهائپ)}}
[[فائل:M101 hires STScI-PRC2006-10a.jpg|thumb|هي هڪ اسپائرل گيليڪسي [[NGC 5457]]، جنهن کي پن ويل گيليڪسي (Pinwheel Galaxy) به چئبو آهي، جي تصوير آهي، جيڪا [[هبل اسپيس ٽيليسڪوپ]] سان ورتي وئي.]]
ڪهڪشان يا گيليڪسي (Galaxy) [[تارو|تارن]]، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ [[تاريڪ مادي]] (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي. اهي سڀئي [[ڪشش ثقل]] (Gravity) جي زير اثر گڏيل رهندا آهن. [[سج]] به هڪ ڪهڪشان ۾ موجود هڪ تارو آهي. آسان جي ڪهڪشان کي کير ڌارا ڪهڪشان چئبو آهي. ڪائنات ۾ گھٽ ۾ گھٽ ٻه سئو ارب ڪهڪشان آهن. انهن مان ڪي ننڍا ته ڪي تمام وڏا آهن. ننڍن ڪهڪشانن ۾ ڪجهه ڪروڙ تارا هوندا آهن، جڏهن ته وڏن ڪهڪشانن سئو کرب تارا هوندا آهن. کير ڌارا ڪهڪشان ۾ ٻه کان ٽي کرب تارا آهن. تارا ۽ ڪهڪشان ۾ موجود ٻيو مواد ڪهڪشان جي مرڪز جي چوڌاري گردش ڪندا آهن. اڪـثر ڪهڪشانن جي مرڪز ۾ تمام وڏو [[بليڪ هول]] (Supermassive Black Hole) موجود هوندو آهي. اڪثر ڪهڪشان 3000 کان 300،000 [[نوري سال]] قطر جا هوندا آهن. هڪ نوري سال اهو فاصلو آهي جيڪو روشني هڪ سال ۾ طئه ڪندي آهي ۽ ساڍا چورانوي کرب ڪلوميٽر جي برابر هوندو آهي. کير ڌارا ڪهڪشان جو قطر لڳ ڀڳ هڪ لک کان ٻه لک نوري سال آهي.
==حوالا==
[[زمرو:ڪهڪشان]]
[[زمرو:ڪهڪشائون]]
[[زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون]]</text>
      <sha1>ay29yer10jyts1ts4yi18kbl3b4669d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ڪهڪشان (سلجهائپ)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>41847</id>
    <revision>
      <id>322459</id>
      <parentid>114956</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:30:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٽيليويزن */</comment>
      <origin>322459</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1384" sha1="7whnz3q55kcezs50yyerltaymzz4ky6" xml:space="preserve">'''ڪهڪشان''' تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو

==فلڪيات==
* '''[[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]'''، اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان آهي.

* '''[[ڪهڪشان (ڪائنات)]]'''، ڪهڪشان تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* '''[[کيرائين واٽ ڪهڪشان]]'''، کيرائين واٽ، کير پَٽي ڪهڪشان هڪ پٽيدار گھنڊيدار ڪهڪشان آهي.

'''[[انڊروميڊا ڪهڪشان]]'''، انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي. 

==ٽيليويزن==
* '''[[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]'''، ڪهڪشان هندستان جي ٽيليويزن سيريل آهي

[[زمرو:فلڪيات جي اصطلاحون]]
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>7whnz3q55kcezs50yyerltaymzz4ky6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322461</id>
      <parentid>322459</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:33:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٽيليويزن */</comment>
      <origin>322461</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1310" sha1="3k94ffcwhisw9bfg5uu8dpjyryv9syo" xml:space="preserve">'''ڪهڪشان''' تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو

==فلڪيات==
* '''[[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]'''، اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان آهي.

* '''[[ڪهڪشان (ڪائنات)]]'''، ڪهڪشان تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* '''[[کيرائين واٽ ڪهڪشان]]'''، کيرائين واٽ، کير پَٽي ڪهڪشان هڪ پٽيدار گھنڊيدار ڪهڪشان آهي.

'''[[انڊروميڊا ڪهڪشان]]'''، انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي. 

==ٽيليويزن==
* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>3k94ffcwhisw9bfg5uu8dpjyryv9syo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322462</id>
      <parentid>322461</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:33:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322462</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1289" sha1="7u5vyl3mj1vr0p3azzojluuta4q6uc5" xml:space="preserve">'''ڪهڪشان''' تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو

==فلڪيات==
* '''[[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]'''، اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان آهي.

* '''[[ڪهڪشان (ڪائنات)]]'''، ڪهڪشان تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* '''[[کيرائين واٽ ڪهڪشان]]'''، کيرائين واٽ، کير پَٽي ڪهڪشان هڪ پٽيدار گھنڊيدار ڪهڪشان آهي.

'''[[انڊروميڊا ڪهڪشان]]'''، انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي. 

* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>7u5vyl3mj1vr0p3azzojluuta4q6uc5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322463</id>
      <parentid>322462</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:42:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322463</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1211" sha1="oskiqa4idvinhykrne51vl3wi8h813o" xml:space="preserve">'''ڪهڪشان''' تارن، گيس، تارن جي وچ ۾ موجود مواد (Intersteller Medium) ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي گڏيل مواد کي چئبو آهي.
ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو

* [[ڪهڪشان]]: تارن ۽ ٻين فلڪياتي شيون،  جيڪا تارن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد؛ اپگرهن، پلازما، چٽانن ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي مجموعي کي چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.
* [[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]: اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان.
* [[کيرائين واٽ ڪهڪشان]]: کيرائين واٽ، کير پَٽي ڪهڪشان هڪ پٽيدار گھنڊيدار ڪهڪشان آهي.
* [[انڊروميڊا ڪهڪشان]]: انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>oskiqa4idvinhykrne51vl3wi8h813o</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322464</id>
      <parentid>322463</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:52:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322464</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1178" sha1="su9bgzrhrvge6u2z6sa24yzyjr1en3w" xml:space="preserve">{{wiktionary|galaxy}}
'''ڪهڪشان''' (Galaxy) تارن، فلڪياتي جسمن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد جي هڪ مجموعي کي چئبو آهي. ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* [[کيرائين واٽ ڪهڪشان|کيرائين واٽ (ملڪي وي]] جن کي صرف ڪهڪشان به چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان]]: تارن ۽ ٻين فلڪياتي شيون،  جيڪا تارن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد؛ اپگرهن، پلازما، چٽانن ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي مجموعي کي چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.
* [[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]: اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان.
* [[انڊروميڊا ڪهڪشان]]: انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>su9bgzrhrvge6u2z6sa24yzyjr1en3w</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322465</id>
      <parentid>322464</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:53:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322465</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1175" sha1="k1h4c8plrdfz1ekuskhtcp9fiilbsn9" xml:space="preserve">{{wiktionary|galaxy}}
'''ڪهڪشان''' (Galaxy) تارن، فلڪياتي جسمن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد جي هڪ مجموعي کي چئبو آهي. ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* [[کيرائين واٽ ڪهڪشان|کيرائين واٽ (Milky-way)]] جن کي صرف ڪهڪشان به چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان]]: تارن ۽ ٻين فلڪياتي شيون،  جيڪا تارن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد؛ اپگرهن، پلازما، چٽانن ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي مجموعي کي چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.
* [[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]: اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان.
* [[انڊروميڊا ڪهڪشان]]: انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>k1h4c8plrdfz1ekuskhtcp9fiilbsn9</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322466</id>
      <parentid>322465</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T05:15:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322466</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2003" sha1="iewtkiwyy4oraoc1ny21a9ioq31m0v9" xml:space="preserve">{{wiktionary|galaxy}}
'''ڪهڪشان''' (Galaxy) تارن، فلڪياتي جسمن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد جي هڪ مجموعي کي چئبو آهي. ڪهڪشان مان هي مراد پڻ ٿي سگھي ٿو
* [[کيرائين واٽ ڪهڪشان|کيرائين واٽ (Milky-way)]] جن کي صرف ڪهڪشان به چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان]]: تارن ۽ ٻين فلڪياتي شيون،  جيڪا تارن، تارن جي وچ ۾ موجود مواد؛ اپگرهن، پلازما، چٽانن ۽ تاريڪ مادي (Dark Matter) جي مجموعي کي چئبو آهي.
* [[ڪهڪشان (ٽي وي پروگرام)]]: هڪ ٽيليويزن سيريل.
* [[ڦِيٿَ ڪهڪشان]]: اسان کان 50 ڪروڙ نوري سال پرتي سنگتراش نالي جھرمٽ ۾ هڪ ٻِہ-گھُٻِيَلَ ڪهڪشان.
* [[انڊروميڊا ڪهڪشان]]: انڊروميڊا ڪهڪشان ڏاڍي دلچسپ ڪھڪشان آھي. هي ڪھڪشان اسان جي مِلڪي وي يا کرائين واٽ کان 25،000،00 نوري ورهين جي پند تي آھي.
* گليڪسي (ويڊيو گيم): هڪ وڊيو گيم 
* گليڪسي: هڪ ميوزڪ بينڊ
* گليڪسي: هڪ ٽيليويزن براڊڪاسٽ. 
* گليڪسي: ٽي وي چينل
* گليڪسي: چاڪليٽ جو هڪ برانڊ
* سامسنگ گليڪسي:موبائل فون جو هڪ برانڊ
* گليڪسي (ڪمپيوٽيشنل بائيولاجي): هڪ سائنسي ورڪ فلو ۽ ڊيٽا انٽيگريشن سسٽم. 
* گليڪسي (سيٽلائيٽ)، انٽيل سيٽ پاران هلائيندڙ ڪميونيڪيشن سيٽلائيٽس جو هڪ خاندان. 
* گليڪسي (خلائي جهاز)، هڪ خلائي اسٽيشن پروٽوٽائپ. 
* گليڪسي: سن مائڪرو سسٽم لاءِ ڪوڊ نالو.
* يو ايس ايس گليڪسي (IX-54)، هڪ آمريڪي بحري جهاز.

==حوالا==
[[زمرو:سلجھائپ صفحا]]
{{Disambiguation}}</text>
      <sha1>iewtkiwyy4oraoc1ny21a9ioq31m0v9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:طرزيات</title>
    <ns>100</ns>
    <id>42436</id>
    <revision>
      <id>322479</id>
      <parentid>322111</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:00:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322479</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6433" sha1="koz11zci4vsdn3dlmra4272yuy0wphe" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:'''&lt;br&gt; (نومبر 2024) 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن، ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن پاڻمرادو ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{browsebar}}
&lt;div style=&quot;background:#FFFFFF; border-style:solid; border-width:1px; border-color:#000000; padding:3px;&quot;&gt;
&lt;big&gt;[[File:Noun-technology.svg|x20px|alt=icon]]
باب طرزيات؛
[[File:Noun-technology.svg|x20px|alt=icon]]&lt;/big&gt;
[[File:Ur_chariot.jpg|thumb|upright=1.25|'''[[ڦيٿو]]''' (Wheel)، جيڪا 4هين صدي ق.م. کان ڪجهه وقت اڳ ايجاد ڪيو ويو هو، اها هڪ تمام وسيع ۽ اهم ٽيڪنالاجي آهي. هي تفصيل &quot;ار جو معيار&quot;، 2500 ق.م. جي هڪ سميري رٿ ڏيکاري ٿو]] 
'''طرزيات''' (Technology) عملي مقصدن، خاص طور تي ٻيهر پيداواري طريقي سان حاصل ڪرڻ لاءِ تصوراتي علم جو استعمال آهي. لفظ ٽيڪنالاجيءَ جو مطلب، مصنوعات جيڪي اھڙين ڪوششن مان نڪرنديون آھن، جن ۾ ٻئي ٽئڪسيبل اوزار جھڙوڪ برتن يا مشينون ۽ غير ضروري شيون جھڙوڪ سافٽ ويئر شامل آهن، پڻ ٿي سگھي ٿو. ٽيڪنالاجي سائنس، انجنيئرنگ ۽ روزمره جي زندگي ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. ٽيڪنالاجي جي ترقي سماج ۾ اهم تبديلين جا سبب بڻيا آهن. قديم ترين سڃاتل ٽيڪنالاجي پٿر جا اوزار آهن، جيڪو قبل از تاريخ جي دور ۾ استعمال ڪيا ويا، جنهن بعد ۾، پکا جي مفروضي مطابق باهه تي ضابطو آندو، جنهن جي نتيجي ۾ انساني دماغ جي ترقي ۽ برفاني دور ۾ ٻولي جي ترقي ۾ مدد ڪئي وئي. برونز ايج ۾ ڦيٿي جي ايجاد وڌيڪ سفر ۽ وڌيڪ پيچيده مشينن جي پيدائش جي اجازت ڏني. تازيون ٽيڪنالاجي ايجادون، بشمول پرنٽنگ پريس، ٽيليفون ۽ انٽرنيٽ رابطي ۾ رڪاوٽون گهٽائي ڇڏيون آهن ۽ علم جي معيشت ۾ داخل ٿيا آهن. ([[ٽيڪنالاجي|مڪمل مضمون...]])
{{Box-footer|[[ٽيڪنالاجي جو خاڪو]]}}

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|
''نئين چونڊ سان ريفريش ڪريو''
}}&lt;/small&gt;
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;
''&lt;small&gt;
هتي جون داخلائون سٺيون ۽ نمايان مضمونن تي مشتمل هونديون آهن، جيڪي اعليٰ ادارتي معيارن جي بنيادي سيٽ سان ملن ٿيون. 
&lt;/small&gt;''
&lt;/div&gt;
----
ڄاڻايل مضمون

{{Box-footer|وڌيڪ ڄاڻايل مضمون}}

چونڊيل تصويرون
 
هيٺيون تصويرون وڪيپيڊيا تي مختلف ٽيڪنالاجي سان لاڳاپيل مضمونن مان آهن.
{{Box-footer}}

Main topics

{{Box-footer}}

|2=&lt;!-- END OF left column --&gt;
General images

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''load new batch''}}
&lt;/small&gt;
{{center|&lt;small&gt;'''The following are images from various technology-related articles on Wikipedia.'''&lt;/small&gt;}}
* History of technology
* Invention
* Emerging technologies
{{Box-footer}} 

Did you know
 &lt;small&gt;

&lt;/small&gt;

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''load new batch''}}
&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
 
recent additions
 [Tt]echnology | months=36 | max=8
{{Box-footer}}

Top 10 WikiProject Technology
 popular articles of the month

 linked excerpts as random slideshow|Wikipedia:WikiProject Technology/Popular pages|section=List|random=no| files=1|limit=10| paragraphs=1
{{Box-footer}}
}}&lt;!-- END OF right column --&gt;

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%;&quot;&gt;

Categories
[[File:C Puzzle.png|42px|right|Category puzzle]]
{{center|&lt;small&gt;Select [►] to view subcategories&lt;/small&gt;}}
{{div col|colwidth=25em}}
&lt;categorytree depth=&quot;1&quot;&gt;Technology&lt;/categorytree&gt;
{{div col end}}
{{Box-footer}}

News
'''See also
{{CURRENTYEAR}} in science and technology'''

current events

|[Tt]echnology|days=90|dates=mdy
{{Box-footer}}

Related portals
* [[:باب:زراعت]] ● [[:باب:فلڪيات]] ● [[:باب:هوابازي]] ● [[:باب:ڪمپيوٽر پروگرامنگ ● 
[[:باب:اليڪٽرانڪس]] ● [[:باب:توانائي]] ● [[:باب:انجنيئرنگ]] ● [[:باب:فلم]] ● [[:باب:جاگرافي]] ● [[:باب:رياضي]] ● [[:باب:طب]] ● [[:باب:نيوڪليئر ٽيڪنالاجي]] ● [[:باب:ريڊيو]] ● [[:باب:قابل تجديد توانائي]] ● [[:باب:سائنس]] ● [[:باب:خلائي اڏامون]] ● [[:باب:ٽيليڪميونيڪيشن]] ● [[:باب:ٽيليفون]] ● [[:باب:ريلوي]] ● [[:باب:ٽرانسپورٽ]] ● [[:باب:ويڊيو گيمون]]
{{Box-footer}}

WikiProjects
;Parent project
&lt;span style=&quot;float:right;margin-left:0.9em&quot;&gt;[[File:Society.svg|93px|WikiProjects]]&lt;/span&gt;
* [[Wikipedia:WikiProject Technology|'''Technology''']]
;Related projects
{{div col|colwidth=22em}}
* [[Wikipedia:WikiProject Architecture|Architecture]]
* [[Wikipedia:WikiProject Computing|Computing]]
** [[Wikipedia:WikiProject Computer Science|Computer Science]]
* [[Wikipedia:WikiProject Engineering|Engineering]]
* [[Wikipedia:WikiProject Electronics|Electronics]]
* [[Wikipedia:WikiProject Energy development|Energy development]]
* [[Wikipedia:WikiProject Energy|Energy]]
* [[Wikipedia:WikiProject History of Science|History of Science]]
* [[Wikipedia:WikiProject Metalworking|Metalworking]]
* [[Wikipedia:WikiProject Skyscrapers|Skyscrapers]]
* [[Wikipedia:WikiProject Telecommunications|Telecommunications]]
* [[Wikipedia:WikiProject Video games|Video games]]
* [[Wikipedia:WikiProject Woodworking|Woodworking]]
{{div col end}}
{{Box-footer}}

Things you can do
{{FULLPAGENAME}}
Things you can do
{{Box-footer}}

Associated Wikimedia
{{Wikimedia for portals | species=no}}
{{Box-footer}}

{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;&lt;!-- END OF 100 percent pane --&gt;
&lt;/div&gt;
[[زمرو:ٽيڪنيڀياس]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي جا باب]]
[[زمرو:سائنس جا باب]]</text>
      <sha1>koz11zci4vsdn3dlmra4272yuy0wphe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:سائنس جي تاريخ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>43958</id>
    <revision>
      <id>322436</id>
      <parentid>321923</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:54:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322436</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="207" sha1="pt684vpsv50fubnqanntdio97nrqene" xml:space="preserve">{{اصل مضمون}}
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]
[[زمرو:تاريخ بلحاظ موضوع]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي جي تاريخ]]</text>
      <sha1>pt684vpsv50fubnqanntdio97nrqene</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322441</id>
      <parentid>322436</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T03:32:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>خودڪار: [[زمرو:خيالن جي تاريخ]] جو اضافو + ترتيب</comment>
      <origin>322441</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="247" sha1="1vq71tmna2kn5zfa354n14zwp9k851a" xml:space="preserve">{{اصل مضمون}}
{{زمرو ڪامنز}}
[[زمرو:تاريخ بلحاظ موضوع]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي جي تاريخ]]
[[زمرو:خيالن جي تاريخ]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:متفرق سائنس]]</text>
      <sha1>1vq71tmna2kn5zfa354n14zwp9k851a</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باھ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>45476</id>
    <revision>
      <id>322449</id>
      <parentid>295108</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:19:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322449</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7231" sha1="pyqhktp8yoausdckyeptu32ba7ekne2" xml:space="preserve">{{multiple image
|align=left
|direction=vertical
|width=250
|image1=Large bonfire.jpg
|caption1=ڪاٺين جي باھ
|image2=Feu-de-paille-couverture.ogg
|caption2= رنديل ڪاٺي جي ٻوري ۾ باھ ٻاري وسائڻ متعلق ھڪ وڊيو  
}}
[[فائل:MOD14A1 M FIRE.ogv|thumb|دنيا جي اندر باھ لڳڻ وارين جاين جو ناسا جي سيٽلائيٽ مشاھدي سان ٺھيل نقشو جنھن ۾ مختلف رنگ باھ جي بار بار لڳڻ جي مقدار کي ظاھر ڪن ٿا]]
'''باھه''' (Fire) [[آڪسيجن]] جي مدد سان شين جي اخراجي گرمي يا ان جي اثر مان پيدا ٿيندڙ  ٻرڻ جو ھڪ ڪيميائي عمل جو نالو آھي جنھن ذريعي گرم روشني ٻاھر نڪرندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal | url = http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf | title = Glossary of Wildland Fire Terminology | date = November 2009 | publisher = National Wildfire Coordinating Group | accessdate = 2008-12-18 | archive-date = 2008-08-21 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080821230940/http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf | dead-url = yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080821230940/http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf |date=2008-08-21 }}&lt;/ref&gt; شين جي ان اخراجي گرمي کي علم ڪيميا ۾ گرمي ٻاھر ڪڍڻ وارا پروسس (Exothermic process) ۽ ٻرڻ جي ان عمل کي ڪمبسشن (Combustion) چئبو آهي. باھه جي گرم ھجڻ جو ڪيميائي سبب ان ٻرڻ جي عمل ۾  ماليڪيول واري آڪسيجن جي ڪمزور ٻٽي بانڊ (double bond) O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; جو، ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ CO 2 وارين شين جي طاقتور بانڊن ۾ تبديلي ۽ ان جو 418 ڪلو جول في مول (32 گرام) توانائي جاري ڪرڻ آھي.&lt;ref name=&quot;Schmidt-Rohr 15&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Schmidt-Rohr | first1 = K | year = 2015 | title = Why Combustions Are Always Exothermic, Yielding About 418 kJ per Mole of O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; | doi = 10.1021/acs.jchemed.5b00333 | journal = J. Chem. Educ. | volume = 92 | issue = 12| pages = 2094–99 | bibcode = 2015JChEd..92.2094S }}&lt;/ref&gt; ٻرڻ جي ان عمل ۾ گرمي جو درجو ھڪ اھڙي سطح تي ٿي ويندو آهي جو باھه جا شعلا ڀڙڪي پوندا آهن جنھن کي اگنيشن پوائنٽ (ignition point) چوندا آهن. شعلو باھه جو نظر ايندڙ حصو ھوندو آھي جنھن م ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ، پاڻي جا بخار، آڪسيجن ۽ نائيٽروجن شامل ھوندا آھن. جڏھن اھي تمام گرم ھوندا آھن تہ انھن جون گئسون [[آئن|آئئنن]](ions) ۾ تبديل ٿي  [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] پيدا ڪنديون آهن.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://chemistry.about.com/od/chemistryfaqs/f/firechemistry.htm | title = What is the State of Matter of Fire or Flame? Is it a Liquid, Solid, or Gas? | publisher = About.com | accessdate = 2009-01-21 | last = Helmenstine | first = Anne Marie | postscript = &lt;!--None--&gt;}}&lt;/ref&gt; ٻرندڙ شين جي مادي ۽ ان جي ٻاھران لڳل ملاوٽ جي آڌارَ تي باھه جي رنگ ۽ ان جي شدت ۾ فرق ٿيندو آهي.&lt;ref&gt;Lentile, ''et al.'', 319&lt;/ref&gt; جڏھن ساون وڻن ٻوٽن وغيره کي باھه لڳندي آهي تہ باھه نائيٽروجن ٻاھر ڪڍندي آهي ۽ ٻيا عنصر جن ۾ [[پوٽيشيم]] ۽ [[فاسفورس]] شامل آهن خاڪ ۾ رھجي ويندا آهن ۽ جلد مٽي جو حصو ٿي ويندا آهن.
[[عڪس:Firefighting_exercise.jpg|thumb|280px|آمريڪي هوائي فوج جا جوان تربيت جي دوران باھ وسائڻ جو عملي مظاهرو ڪندي]]
==تاريخ==
هي قديم عنصر آهي، جيڪو زمين تي ٻين &quot;آدين&quot; (هميشه قائم رهندڙ) عنصرن سان گڏ وجود ۾ آيو. يونانين ۽ ان کان پوءِ مصرين جن چئن عنصرن کي بنيادي قرار ڏنو، تن ۾ باھه به شامل آهي. هوا، باھه، پاڻي ۽ مٽي بنيادي عنصر آهن. يوناني فلسفين کان پوءِ ايرانين باھه کي مقدس عنصر ڄاڻي، اُن جي پوڄا ڪرڻ شروع ڪئي. بابل ۽ نينوا جي تهذيب ۾ باھه جي پوڄا لاءِ وڏا آتشڪدا ٺاهيا ويا. زردشتي دستور مطابق اُها جاءِ جتي مقدس باھه رکي وڃي ٿي، عموماً اٺ ڪنڊي ٺاهي ويندي هئي، جنهن جي وچ ۾ آتشدان هوندو هو. آهستي آهستي اهو دستور ٿي ويو تہ مقدس باهه تي سج جي روشني نه پوي، تنهن ڪري عبادتگاهه اونداها رهڻ لڳا هئا. 31 ھجري بمطابق 651ع ۾ جڏهن بلخ فتح ٿيو ته اَهڙن آتش ڪدن جي باھه هميشه لاءِ ٿڌي ٿي ويئي. هندو ڌرم ۾ &quot;اندر ديوتا&quot; کي باھه جو ديوتا سڏيو وڃي ٿو.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%87 باهه : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==انساني زندگيءَ ۾ باھ جي اھميت==
باھه ماڻهوءَ کي آب و هوا جي محتاجيءَ کان آجو ڪيو ۽ کيس دنيا تي ڇانئجڻ جي اهليت ڏني. باهه سان ئي ماڻهوءَ جا اوزار مضبوط ٿيا ۽ اهڙيون شيون جيڪي اڳ هو کائي نٿي سگهيو سندس خوراڪ جو حصو ٿيون. سڀ کان اهم ڳالهه اها ٿي ته باهه ماڻهوءَ کي رات جو مالڪ بڻايو ۽ هن جي شامن ۽ صبحن کي روشن ڪيو. ٿوري دير لاءِ ان زماني جو تصور ڪيو جڏهن ماڻهو اوندهه تي غالب نه ٿيو هو. اڃا تائين اسان جي روايتن ۽ شايد ته اسان جي رت ۾ ان دور جو روپ موجود آهي. ڪو وقت هو جو اوندهه ماڻهوءَ لاءِ عذاب هئي ۽ اوندهه کان ڊڄي هو پنهنجي غار ۾ هليو ويندو هو. هاڻي اسين صبح کان اڳ غارن ۾ نٿا وڃون. صبح جو سج اڀرڻ جي نظاري کان محروم ٿيڻ وڏي بيوقوفي آهي پر اوندهه جي ڊپ کان آزاد ٿيڻ به وڏي نعمت آهي. ماڻهوءَ جڏهن پنهنجن هٿن سان روشن ڪيل ستارن سان رات کي روشن ڪيو ته هن جو روح روشن ٿي ويو ۽ زندگيءَ جي چرپر ۽ خوشي ماڻڻ جا امڪان وڌي ويا. اسان شايد ڪڏهن به هٿرادو روشنيءَ جي ايجاد جا ٿورا لاهي نه سگهنداسين.&lt;ref name =&quot;ول ڊيورنٽ&quot; &gt; ڪتاب جو  نالو: فلسفي جون راحتون، ليکڪ: وِل ڊيوران، سنڌيڪار: آغا سليم؛ ايڊيشن 2016ع؛ ڇپائيندڙ:[[سنڌي ادبي بورڊ]]، ڄام شورو.&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>pyqhktp8yoausdckyeptu32ba7ekne2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322450</id>
      <parentid>322449</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:20:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322450</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7242" sha1="aqnu5nph7yzut3y2j43qjzatvhbgqib" xml:space="preserve">{{multiple image
|align=left
|direction=vertical
|width=250
|image1=Large bonfire.jpg
|caption1=ڪاٺين جي باھ
|image2=Feu-de-paille-couverture.ogg
|caption2= رنديل ڪاٺي جي ٻوري ۾ باھ ٻاري وسائڻ متعلق ھڪ وڊيو  
}}
[[فائل:MOD14A1 M FIRE.ogv|thumb|دنيا جي اندر باھ لڳڻ وارين جاين جو ناسا جي سيٽلائيٽ مشاھدي سان ٺھيل نقشو جنھن ۾ مختلف رنگ باھ جي بار بار لڳڻ جي مقدار کي ظاھر ڪن ٿا]]
'''باھه''' (Fire) [[آڪسيجن]] جي مدد سان شين جي اخراجي گرمي يا ان جي اثر مان پيدا ٿيندڙ  ٻرڻ جو ھڪ ڪيميائي عمل جو نالو آھي جنھن ذريعي گرم روشني ٻاھر نڪرندي آهي.&lt;ref&gt;{{Cite journal | url = http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf | title = Glossary of Wildland Fire Terminology | date = November 2009 | publisher = National Wildfire Coordinating Group | accessdate = 2008-12-18 | archive-date = 2008-08-21 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080821230940/http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf | dead-url = yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080821230940/http://www.nwcg.gov/pms/pubs/glossary/pms205.pdf |date=2008-08-21 }}&lt;/ref&gt; شين جي ان اخراجي گرمي کي علم ڪيميا ۾ گرمي ٻاھر ڪڍڻ وارا پروسس (Exothermic process) ۽ ٻرڻ جي ان عمل کي ڪمبسشن (Combustion) چئبو آهي. باھه جي گرم ھجڻ جو ڪيميائي سبب ان ٻرڻ جي عمل ۾  ماليڪيول واري آڪسيجن جي ڪمزور ٻٽي بانڊ (double bond) O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; جو، ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ CO 2 وارين شين جي طاقتور بانڊن ۾ تبديلي ۽ ان جو 418 ڪلو جول في مول (32 گرام) توانائي جاري ڪرڻ آھي.&lt;ref name=&quot;Schmidt-Rohr 15&quot;&gt;{{cite journal | last1 = Schmidt-Rohr | first1 = K | year = 2015 | title = Why Combustions Are Always Exothermic, Yielding About 418 kJ per Mole of O&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt; | doi = 10.1021/acs.jchemed.5b00333 | journal = J. Chem. Educ. | volume = 92 | issue = 12| pages = 2094–99 | bibcode = 2015JChEd..92.2094S }}&lt;/ref&gt; ٻرڻ جي ان عمل ۾ گرمي جو درجو ھڪ اھڙي سطح تي ٿي ويندو آهي جو باھه جا شعلا ڀڙڪي پوندا آهن جنھن کي اگنيشن پوائنٽ (ignition point) چوندا آهن. شعلو باھه جو نظر ايندڙ حصو ھوندو آھي جنھن م ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ، پاڻي جا بخار، آڪسيجن ۽ نائيٽروجن شامل ھوندا آھن. جڏھن اھي تمام گرم ھوندا آھن تہ انھن جون گئسون [[آئن|آئئنن]](ions) ۾ تبديل ٿي  [[پلازما (فزڪس)|پلازما]] پيدا ڪنديون آهن.&lt;ref&gt;{{cite web | url = http://chemistry.about.com/od/chemistryfaqs/f/firechemistry.htm | title = What is the State of Matter of Fire or Flame? Is it a Liquid, Solid, or Gas? | publisher = About.com | accessdate = 2009-01-21 | last = Helmenstine | first = Anne Marie | postscript = &lt;!--None--&gt;}}&lt;/ref&gt; ٻرندڙ شين جي مادي ۽ ان جي ٻاھران لڳل ملاوٽ جي آڌارَ تي باھه جي رنگ ۽ ان جي شدت ۾ فرق ٿيندو آهي.&lt;ref&gt;Lentile, ''et al.'', 319&lt;/ref&gt; جڏھن ساون وڻن ٻوٽن وغيره کي باھه لڳندي آهي تہ باھه نائيٽروجن ٻاھر ڪڍندي آهي ۽ ٻيا عنصر جن ۾ [[پوٽيشيم]] ۽ [[فاسفورس]] شامل آهن خاڪ ۾ رھجي ويندا آهن ۽ جلد مٽي جو حصو ٿي ويندا آهن.
[[عڪس:Firefighting_exercise.jpg|thumb|280px|آمريڪي هوائي فوج جا جوان تربيت جي دوران باھ وسائڻ جو عملي مظاهرو ڪندي]]
==تاريخ==
هي قديم عنصر آهي، جيڪو زمين تي ٻين &quot;آدين&quot; (هميشه قائم رهندڙ) عنصرن سان گڏ وجود ۾ آيو. يونانين ۽ ان کان پوءِ مصرين جن چئن عنصرن کي بنيادي قرار ڏنو، تن ۾ باھه به شامل آهي. هوا، باھه، پاڻي ۽ مٽي بنيادي عنصر آهن. يوناني فلسفين کان پوءِ ايرانين باھه کي مقدس عنصر ڄاڻي، اُن جي پوڄا ڪرڻ شروع ڪئي. بابل ۽ نينوا جي تهذيب ۾ باھه جي پوڄا لاءِ وڏا آتشڪدا ٺاهيا ويا. زردشتي دستور مطابق اُها جاءِ جتي مقدس باھه رکي وڃي ٿي، عموماً اٺ ڪنڊي ٺاهي ويندي هئي، جنهن جي وچ ۾ آتشدان هوندو هو. آهستي آهستي اهو دستور ٿي ويو تہ مقدس باهه تي سج جي روشني نه پوي، تنهن ڪري عبادتگاهه اونداها رهڻ لڳا هئا. 31 ھجري بمطابق 651ع ۾ جڏهن بلخ فتح ٿيو ته اَهڙن آتش ڪدن جي باھه هميشه لاءِ ٿڌي ٿي ويئي. هندو ڌرم ۾ &quot;اندر ديوتا&quot; کي باھه جو ديوتا سڏيو وڃي ٿو.&lt;ref&gt;[http://encyclopediasindhiana.org/article.php?Dflt=%D8%A8%D8%A7%D9%87%D9%87 باهه : (Sindhianaسنڌيانا)&lt;!-- Bot generated title --&gt;]&lt;/ref&gt;

==انساني زندگيءَ ۾ باھ جي اھميت==
باھه ماڻهوءَ کي آب و هوا جي محتاجيءَ کان آجو ڪيو ۽ کيس دنيا تي ڇانئجڻ جي اهليت ڏني. باهه سان ئي ماڻهوءَ جا اوزار مضبوط ٿيا ۽ اهڙيون شيون جيڪي اڳ هو کائي نٿي سگهيو سندس خوراڪ جو حصو ٿيون. سڀ کان اهم ڳالهه اها ٿي ته باهه ماڻهوءَ کي رات جو مالڪ بڻايو ۽ هن جي شامن ۽ صبحن کي روشن ڪيو. ٿوري دير لاءِ ان زماني جو تصور ڪيو جڏهن ماڻهو اوندهه تي غالب نه ٿيو هو. اڃا تائين اسان جي روايتن ۽ شايد ته اسان جي رت ۾ ان دور جو روپ موجود آهي. ڪو وقت هو جو اوندهه ماڻهوءَ لاءِ عذاب هئي ۽ اوندهه کان ڊڄي هو پنهنجي غار ۾ هليو ويندو هو. هاڻي اسين صبح کان اڳ غارن ۾ نٿا وڃون. صبح جو سج اڀرڻ جي نظاري کان محروم ٿيڻ وڏي بيوقوفي آهي پر اوندهه جي ڊپ کان آزاد ٿيڻ به وڏي نعمت آهي. ماڻهوءَ جڏهن پنهنجن هٿن سان روشن ڪيل ستارن سان رات کي روشن ڪيو ته هن جو روح روشن ٿي ويو ۽ زندگيءَ جي چرپر ۽ خوشي ماڻڻ جا امڪان وڌي ويا. اسان شايد ڪڏهن به هٿرادو روشنيءَ جي ايجاد جا ٿورا لاهي نه سگهنداسين.&lt;ref name =&quot;ول ڊيورنٽ&quot; &gt; ڪتاب جو  نالو: فلسفي جون راحتون، ليکڪ: وِل ڊيوران، سنڌيڪار: آغا سليم؛ ايڊيشن 2016ع؛ ڇپائيندڙ:[[سنڌي ادبي بورڊ]]، ڄام شورو.&lt;/ref&gt;
==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:فلسفو]]
[[زمرو:ڪيميائي عمل]]
[[زمرو:طبيعيات]]</text>
      <sha1>aqnu5nph7yzut3y2j43qjzatvhbgqib</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>جان ڊالٽن</title>
    <ns>0</ns>
    <id>48841</id>
    <revision>
      <id>322376</id>
      <parentid>319990</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:11:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322376</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3026" sha1="imq4t8sjvo3hrdthyofse97dhoccfxs" xml:space="preserve">{{Infobox scientist
|name              =  جان ڊالٽن&lt;br&gt;John Dalton 
|image             = John Dalton by Charles Turner.jpg
|caption           = جان ڊالٽن چارلس ٽرنر پاران، جيمس لونسڊيل جي سال 1834ع جي ميزوٽنٽ کان پوء
|birth_date        = {{birth date|df=yes|1766|09|06}}
|birth_place       = ايگلزفيلڊ، ڪمبرلينڊ، [[انگلينڊ]]
|death_date        = {{death date and age|df=yes|1844|07|27|1766|09|06}}
|death_place       = [[مانچسٽر]]، [[لنڪاشائر]]، انگلينڊ
|citizenship       =[[گڏيل بادشاھت]] (برطانيه)
|nationality       = برطانوي
|ethnicity         =
|field             =
|work_institutions =
|alma_mater        =
|notable_students  = جيمز پريسڪوٽ جول
|known_for         = * ايٽمي ماڊل جو نظريو
* گھڻن تناسب جو قانون
* ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون
* ڊالٽنزم (ڪلر بلائنڊنيس جي متعلق)
|author_abbrev_bot = Jn.Dalton
|author_abbrev_zoo =
|influences        = [[John Gough (natural philosopher)|John Gough]]
|influenced        =
|prizes            = رائل ميڊل {{small|(1826)}}
|footnotes         =
|signature         =John Dalton Signature c1827.svg
}}
'''جان ڊالٽن''' (John Dalton؛ {{IPAc-en|ˈ|d|ɔː|l|t|ən}} ؛ 6 سيپٽمبر 1766 - 27 جولاءِ 1844) هڪ انگريز ڪيميادان، طبيعياتدان ۽ ماهر موسميات هو. &lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|title=John Dalton|url=https://www.britannica.com/biography/John-Dalton|accessdate=6 September 2022|encyclopedia=[[Encyclopædia Britannica]]|archivedate=3 September 2022|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220903215223/https://www.britannica.com/biography/John-Dalton}}&lt;/ref&gt; پاڻ گهڻو ڪري مادي جي ائٽمي ماڊل جي نظرئي جي ڪري شهرت حاصل ڪيائون. هن ڪجهه عنصرن جي ايٽمي وزنن جي ابتدائي فهرست مرتب ڪئي ۽ شايع ڪئي. هن گيسن جي جزوي دٻاءُ جو قانون جو پيش ڪيو، جن کي بعد ۾ &quot;[[ڊالٽن جو جزوي دٻاءُ جو قانون|ڊالٽن جي جزوي دٻاءُ جي قانون]]&quot; جي نالي سان سڃاڻو ويو. هن موسمي تبديلين جو رڪارڊ رکڻ شروع ڪيو ۽ بعد ۾ پنهنجي مشاهدن ۽ نتيجن کي موسمياتي مشاهدن جي نالي سان هڪ ڪتاب ۾ بيان ڪيو. هن پيدائشي [[رنگ انڌو پن|رنگ انڌي پن جي بيماري]] (colorblindness) جي پڻ جاچ ڪئي ۽ هڪ حالت دريافت ڪئي جيڪا هاڻ ڪيترن اي ٻولين ۾ &quot;ڊالٽن ازم&quot; جي نالي سان مشهور آهي. هن شاگردن لاءِ انگريزي گرامر جي هڪ ڪتاب پڻ مرتب ڪيو. 

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسدان]]
[[زمرو:طبيعيات دان]]
[[زمرو:1844ع جون فوتگيون]]</text>
      <sha1>imq4t8sjvo3hrdthyofse97dhoccfxs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>هولوگرام ٽيڪنالوجي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>49791</id>
    <revision>
      <id>322475</id>
      <parentid>305967</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:53:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>322475</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="51073" sha1="2h9fzp2m1hujnd4idfugynyo52km8u7" xml:space="preserve">{{Short description|Recording to reproduce a three-dimensional light field}}
[[File:Holomouse2.jpg|thumb|ھڪڙي ھولوگرام جون ٻه تصويرون مختلف نقطي نظر کان ورتو ويو.]]
'''هولوگرافي''' (Holography) هڪ ٽيڪنڪ آهي جيڪا روشني جي هڪ موجي محاذ (Wave Front) کي رڪارڊ ڪرڻ ۽ بعد ۾ ٻيهر تعمير ڪرڻ جي قابل بڻائي ٿي. لفظ هولوگرافي يوناني لفظن ὅλος (holos؛ &quot;سڄو&quot;) ۽ γραφή (graphē؛ &quot;لکڻ&quot; يا &quot;ڊرائنگ&quot;) مان ورتل آهي. اهو هڪ طريقي جي طور تي، ٽن-طول و عرض (3D) تصويرن ٺاهڻ جي لاء بهترين طور تي سڃاتو وڃي ٿو ۽ ٻين استعمالن جو هڪ وسيع سلسلو آهي، جنهن ۾ ڊيٽا اسٽوريج، مائڪرو اسڪوپي ۽ انٽرفيروميٽري شامل آهن. اصول ۾، ڪنهن به قسم جي موج لاءِ هولوگرام ٺاهڻ ممڪن آهي.

هڪ هولوگرام هڪ موج جي مداخلت (interference) واري نموني جي رڪارڊنگ آهي جيڪا 3D روشني واري فيلڊ کي استعمال ڪندي ٻيهر پيدا ڪري سگهي ٿي. عام استعمال ۾، هڪ هولوگرام مداخلت جي نموني جي صورت ۾ ڪنهن به قسم جي موجي محاذ (wavefront) جي رڪارڊنگ آهي. اهو هڪ حقيقي منظر مان روشني کي پڪڙڻ سان ٺاهي سگهجي ٿي يا اها ڪمپيوٽر ذريعي ٺاهي سگهجي ٿي، ان صورت ۾ اها ڪمپيوٽر جي ٺاهيل هولوگرام طور سڃاتو وڃي ٿي، جيڪو مجازي شيون يا منظر ڏيکاري ٿو. بصري هولوگرافي کي روشني جي ميدان کي رڪارڊ ڪرڻ لاءِ ليزر لائيٽ جي ضرورت آهي. ٻيهر پيدا ٿيل روشني فيلڊ هڪ تصوير ٺاهي سگھي ٿو جيڪا اصل منظر جي کوٽائي ۽ پاراليڪس آهي.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://holocenter.org/what-is-holography|title=What is Holography? {{!}} holocenter|language=en-US|access-date=2019-09-02}}&lt;/ref&gt;   هڪ هولوگرام عام طور تي اڻڄاڻ هوندو آهي جڏهن ڊفيوز محيطي روشني هيٺ ڏٺو ويندو آهي. جڏهن مناسب طور تي روشن ڪيو وڃي، مداخلت جو نمونو روشني کي اصل روشني واري فيلڊ جي صحيح پيداوار ۾ تبديل ڪري ٿو ۽ شيون جيڪي ان ۾ هئي، اهي بصري کوٽائي اشارو ڏيکارڻ ٿيون جهڙوڪ پارالاڪس ۽ زاويه نظر جيڪي ڏسڻ جي مختلف زاوين سان حقيقي طور تي تبديل ڪن ٿا. اهو مختلف زاوين کان تصوير جو نظارو ڏيکاري ٿو موضوع کي هڪجهڙائي کان ڏٺو ويو آهي. 

هڪ هولوگرام روايتي طور تي، دلچسپي جي موج تي هڪ ٻئي موجي فرنٽ کي مٿي ڪرڻ سان پيدا ڪيو ويندو آهي، جنهن کي ريفرنس بيم طور سڃاتو وڃي ٿو. اهو هڪ مداخلت وارو نمونو ٺاهي ٿو، جيڪو پوء هڪ طبيعي ميڊيم تي حاصل ڪيو ويندو آهي. جڏهن رڪارڊ ٿيل مداخلت وارو نمونو بعد ۾ ٻئي موج فرنٽ طرفان روشن ڪيو ويندو آهي، اهو اصل موج فرنٽ کي ٻيهر ٺاهڻ لاءِ ڌار ڪيو ويندو آهي.&lt;ref name=&quot;Jesacher2&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Jesacher|first1=Alexander|last2=Ritsch-Marte|first2=Monika|date=2016-01-02|title=Synthetic holography in microscopy: opportunities arising from advanced wavefront shaping|url=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00107514.2015.1120007|journal=Contemporary Physics|language=en|volume=57|issue=1|pages=46–59|bibcode=2016ConPh..57...46J|doi=10.1080/00107514.2015.1120007|issn=0010-7514}}&lt;/ref&gt; هولوگرام مان 3D تصوير اڪثر غير ليزر لائيٽ سان ڏسي سگھجي ٿي. بهرحال، عام عمل ۾، هولوگرام کي ڏسڻ لاء ليزر جي روشني جي ضرورت کي ختم ڪرڻ لاء، وڏي تصوير جي معيار تي سمجھوتو ڪيو ويو آهي.

هڪ ڪمپيوٽر جي ٺاهيل هولوگرام کي ڊجيٽل ماڊلنگ ۽ هڪ مداخلت واري نموني جي تصوير پيدا ڪرڻ لاء ٻن موج فرنٽ کي گڏ ڪندي، ٺاهيو ويو آهي. هن تصوير کي پوءِ ماسڪ يا فلم تي پرنٽ ڪري سگهجي ٿو ۽ مطلوب موج فرنٽ کي ٻيهر تعمير ڪرڻ لاءِ مناسب روشنيءَ جي ذريعن سان روشن ڪيو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;Jesacher3&quot;&gt;{{Cite journal|last1=Jesacher|first1=Alexander|last2=Ritsch-Marte|first2=Monika|date=2016-01-02|title=Synthetic holography in microscopy: opportunities arising from advanced wavefront shaping|url=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00107514.2015.1120007|journal=Contemporary Physics|language=en|volume=57|issue=1|pages=46–59|bibcode=2016ConPh..57...46J|doi=10.1080/00107514.2015.1120007|issn=0010-7514}}&lt;/ref&gt; متبادل طور تي، مداخلت واري نموني تصوير سڌو سنئون ڊائنامڪ هولوگرافڪ ڊسپلي تي ڏيکاري سگهجي ٿي.&lt;ref&gt;{{Cite journal|last1=Sahin|first1=Erdem|last2=Stoykova|first2=Elena|last3=Mäkinen|first3=Jani|last4=Gotchev|first4=Atanas|date=2020-03-20|title=Computer-Generated Holograms for 3D Imaging: A Survey|url=https://trepo.tuni.fi//bitstream/handle/10024/127486/ACM_CSUR_Sahin_revised_submitted.pdf|journal=ACM Computing Surveys|volume=53|issue=2|pages=32:1–32:35|doi=10.1145/3378444|issn=0360-0300|access-date=2024-09-22|archive-date=2024-09-22|archive-url=https://web.archive.org/web/20240922185012/https://trepo.tuni.fi//bitstream/handle/10024/127486/ACM_CSUR_Sahin_revised_submitted.pdf|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt; 

هولوگرافڪ پورٽريٽ اڪثر ڪري هڪ غير هولوگرافڪ وچولي اميجنگ پروسيسنگ جو رستو اختيار ڪري ٿي، خطرناڪ تيز طاقت واري پلسڊ ليزرن کان بچڻ لاءِ جنهن کي آپٽيڪل طور تي &quot;منجمد&quot; حرڪت واري شيئن جي ضرورت پوندي جيئن بلڪل حرڪت واري هولوگرافڪ رڪارڊنگ جي عمل جي ضرورت هوندي آهي. شروعاتي هولوگرافي کي اعلي طاقت ۽ قيمتي ليزر جي ضرورت هئي. في الحال، وڏي پئماني تي پيدا ٿيل گھٽ قيمت ليزر ڊيوڊس، جهڙوڪ جيڪي ڊي وي ڊي رڪارڊرز تي مليا آهن ۽ ٻين عام ايپليڪيشنن ۾ استعمال ٿيندا آهن، هولوگرام ٺاهڻ لاءِ استعمال ڪري سگھجن ٿا. انهن هولوگرافي کي گهٽ بجٽ جي محققن، فنڪارن ۽ سرشار شوقينن لاءِ وڌيڪ پهچ وارو بنايو آهي. 

پيدا ٿيل اڪثر هولوگرام جامد شيون آهن، پر متحرڪ هولوگرافڪ ڊسپلي تي تبديل ٿيندڙ منظرن کي ڏيکارڻ لاءِ سسٽم هاڻي ترقي ڪري رهيا آهن.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1 = Blanche |first1 = P.-A. |year =2010 |title =  Holographic three-dimensional telepresence using large-area photorefractive polymer |journal = Nature |volume = 468 |issue = 7320 |pages = 80–83 |doi=10.1038/nature09521 |last2 = Bablumian |first2 = A. |last3 = Voorakaranam |first3 = R. |last4 = Christenson |first4 = C. |last5 = Lin |first5 = W. |last6 = Gu |first6 = T. |last7 = Flores |first7 = D. |last8 = Wang |first8 = P. |last9 = Hsieh |first9 = W.-Y. |last10 = Kathaperumal |first10 = M. |last11 = Rachwal |first11 = B. |last12 = Siddiqui |first12 = O. |last13 = Thomas |first13 = J. |last14 = Norwood |first14 = R. A. |last15 = Yamamoto |first15 = M. |last16 = Peyghambarian |first16 = N. |pmid = 21048763 |bibcode = 2010Natur.468...80B |s2cid = 205222841 |display-authors = 8 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Smalley |first1=D. E. |last2=Nygaard |first2=E. |last3=Squire |first3=K. |last4=Van Wagoner |first4=J. |last5=Rasmussen |first5=J. |last6=Gneiting |first6=S. |last7=Qaderi |first7=K. |last8=Goodsell |first8=J. |last9=Rogers |first9=W. |last10=Lindsey |first10=M. |last11=Costner |first11=K. |last12=Monk |first12=A. |last13=Pearson |first13=M. |last14=Haymore |first14=B. |last15=Peatross |first15=J. |date=2018-01-25 |title=A photophoretic-trap volumetric display |journal=Nature |language=en |volume=553 |issue=7689 |pages=486–490 |doi=10.1038/nature25176 |pmid=29368704 |bibcode=2018Natur.553..486S |s2cid=4451867 |issn=1476-4687|doi-access=free }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==
ھولو گرافي کي 1940ع ۾ هنگرين ڊينس گيلبر نالي سائنسدان ايجاد ڪيو جنھن جي ڪري سندن کي 1971ع ۾ نوبل پرائز بہ ڏنو ويو انکان پوءِ ان ۾ اڳڀرائي تڏهن آئي جڏهن 1960ع ۾ ليزر ايجاد ٿيو ڇوجو ھولو گرافي بہ ليزر تي ئي ڪم ڪندي آهي جنھن ۾ ليزر بيمز جو ڪجهه ان طرح سان استعمال ڪيو ويندو آهي جو ان مان هڪ هلندڙ ڦرندڙ ٿري ڊي تصوير ٺهي ويندي آهي جنھن کي اوهان ڪيترين ئي فلمن ٽي چينلن ۾ ڏٺو هوندو ربورٽ روشني جي شڪل ۾ پاڻ کي ظاهر ڪندو آهي ۽ ڳالھ ٻول پڻ پر انجي آر پار بہ ڏيکاربو آهي جنھن ۾ هٿ آر پار  بہ ٿي ويندو آهي اها هڪ ٿري ڊي تصوير هوندو آهي جنھن کي ڪمپويٽر اندر ريڪارڊ ڪيو ويندو آهي ۽ اها اهڙي وقت پوڻ تي ليزر بيمز جو استعمال ڪري ظاهر ڪندو آهي ۽ پنھنجو مقصد حاصل ڪندو آهي يعني روشني کي ان طرح بند ڪيو ويندو آهي ۽ رفليڪشن جي قانونن کي استعمال ڪندي روشني کي ائين موڙيو ويندو آهي جو اها هڪ اهڙي تصوير ٺاهي ڇڏيندي آهي جيڪا حقيقت جي ويجھو هوندي آهي
==هولوگرافي جا بنياد==
سڀ کان اڳ ھولوگرام يا ھولوگرافي جي باري ۾ ڄاڻڻ کان پهريان سمجھو ٿا تہ اسان ڪنھن شيء کي ڏسي ڪيئن سگھندا آهيو ڇوجو انجو واسطو ڏسڻ سان ئي آهي اسان ڪنهن شيء کي تڏهن ڏسي سگهندا آهيون جڏهن لائٽ ريفليڪٽ ٿي ڪري اسانجي اکين تائين ايندي آهي بنا روشني جي اسان ڪنھن شيء کي ناهيون ڏسي سگھندا انڪري جڏهن اوهان ڪنھن اونڌاهي واري جڳھ تي ويندا آهيو تہ اتي اوهان ڪنھن بہ شيء کي ناهيو ڏسي سگھندا.
==هولوگرافي جي طبعيات==
هاڻي ھولو گرافي جو مطلب ڇا آهي ھولو مطلب هول يا سوراخ ۽ گرافي جو مطلب آهي سولي اکرن ۾ ڪنھن جڳھ ڪمري مان ورتل ڊيٽا کي ريڪارڊ ڪري رکي ڇڏڻ ۽ واپس انھي سوراخ يا ڪمري مان ڏسڻ، هاڻي ان مان مراد پروجيڪٽر مان بہ ورتي وڃي سگھجي ٿي پر پروجيڪٽر ون ڊي يا ون ڊمنشنل هوندو آهي يعني انکان نڪرڻ واري روشني کي صرف سامھون کان ئي ڏسي سگهجي ٿو پر ھولو گرافي ٿري ڊي تصوير ٺاھيندي آهي جنھن سان سامھون کاٻي ساڄي پاسي کان ڏسڻ اها هڪ جهڙي تصوير پيش ڪندي آهي يعني جيڪڏهن انسان ھولو گرافي جو استعمال ڪري ٿو تہ اهو سامھون کان نظر اچڻ سان گڏوگڏ انجو جسم پويان ۽ کاٻي ساڄي پاسي کان بہ نظر ايندو. هاڻي ھولو گرافڪ تصوير ورتي ڪئين ويندي آهي تہ ان جي لاءِ عام ڪيمري جيان ليزر جو استعمال ناهي ڪيو ويندو ۽ نہ ئي جنھن شي جو ھولو گراف ايمج ورتو ويندو آهي ڊائريڪٽ ان تي ليزر وڌو ويندو آهي بلڪ ان ۾ روشني مختلف فريمز کان گذري ڪري سبجيڪٽ جي تصوير وٺندي آهي پهرين مرحلي ۾ روشني ليزر مان نڪري ڪري هڪ ريفرينس فريم ٺاھيندي آهي جنھن لاءِ سبجيڪٽ کي وچ ۾ بيهاريو ويندو آهي جڏهن تہ سبجيڪٽ جي ٻئي فريم سبجيڪٽ بيم جي نالي سان ٺهندو آهي پوءِ هي روشني رفليڪٽ ٿي ڪري سبجيڪٽ تي پوندي آهي ۽ آخر ۾ ٽيون فريم ٺهندو آهي جنھن ۾ ان سبجيڪٽ جي حرڪتن کي ريڪارڊ ڪيو ويندو آهي يا ائين چئجي تہ ٽين فريم ۾ سبجيڪٽ جو عڪس ٺهي ويندو آهي.

ائين هڪ ٿري ڊي تصوير ٺھي ويندي آهي جيڪا سبجيڪٽ جون سڀ خاصيتون گڏ ڪيل هوندي آهي هاڻي جڏهن بہ چاهيندي ان تصوير کي واپس هلائي ڪري ان سبجيڪٽ کي پنھنجي سامھون محسوس ڪري سگھجي ٿو جهڙو اهو اوهان سان گڏ ئي هجي پنھنجي اصل حالت ۾ انکان سواءِ ڪمپويٽر جي طرف بہ ھولو گرافڪ ايميجز ٺاهيون وينديون آهن جيئن ڪنھن جانور يا مشين کي ھولو گرافي، ان ٽيڪنالوجي جي فائدن جي ڳالھ ڪئي وڃي تہ انجا ڪيترائي فائدا آهن جيئن چين پاران ان تي ڪيترا ئي ٽيسٽ ڪيا ويا هئا جنھن ۾ انھن زميني مٿاڇري ڏا هڪ هلندڙ شهر ڏيکاريو هيو.
==ايپليڪيشنون==
ھولو گرافي جو استعمال اسپيس مشنن ۾ ڪري سگھجي ٿو جنھن سان تصويرن کان سواءِ وڊيو کان سواءِ ٻين سيارن جي خيالن کي زمين تي ويهي ڪري ڏسي سگهجي ٿو ۽ ٻين ڪيترين شين تي پڻ جيئن مختلف ڪمپنيون ھولو گرام موبائل فون پڻ ٺاهي رهيون آهن.
===Art===
Early on, artists saw the potential of holography as a medium and gained access to science laboratories to create their work. Holographic art is often the result of collaborations between scientists and artists, although some holographers would regard themselves as both an artist and a scientist.

[[Salvador Dalí]] claimed to have been the first to employ holography artistically. He was certainly the first and best-known surrealist to do so, but the 1972 New York exhibit of Dalí holograms had been preceded by the holographic art exhibition that was held at the [[Cranbrook Academy of Art]] in Michigan in 1968 and by the one at the Finch College gallery in New York in 1970, which attracted national media attention.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://holophile.com/history.htm |title=The History and Development of Holography|publisher=Holophile.com |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; In Great Britain, [[Margaret Benyon]] began using holography as an artistic medium in the late 1960s and had a solo exhibition at the [[University of Nottingham]] art gallery in 1969.&lt;ref name=Coyle&gt;{{Cite book| publisher = John Libbey and Company| isbn = 978-0-86196-266-2| pages = 65–88|editor-first1= Philip |editor-last1= Hayward | last = Coyle| first = Rebecca| title = Culture, Technology &amp; Creativity in the Late Twentieth Century| chapter = Holography – Art in the space of technology| location = London, England| date = 1990| chapter-url = https://books.google.com/books?id=yLq3rM2at3cC&amp;pg=PA67}}&lt;/ref&gt; This was followed in 1970 by a solo show at the [[Lisson Gallery]] in London, which was billed as the &quot;first London expo of holograms and stereoscopic paintings&quot;.&lt;ref name=&quot;poster&quot;&gt;{{cite web|title=Margaret Benyon Holography|url=http://www.lissongallery.com/exhibitions/margaret-benyon|website=Lisson Gallery|access-date=4 February 2016}}&lt;/ref&gt;

During the 1970s, a number of art studios and schools were established, each with their particular approach to holography. Notably, there was the San Francisco School of Holography established by [[Lloyd Cross]], The Museum of Holography in New York founded by Rosemary (Posy) H. Jackson, the Royal College of Art in London and the [[Lake Forest College]] Symposiums organised by [[Tung Jeong]].&lt;ref&gt;{{cite web|author=Integraf |url=http://www.integraf.com/tung_jeong.htm |title=Dr. Tung J. Jeong Biography |publisher=Integraf.com |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; None of these studios still exist; however, there is the Center for the Holographic Arts in New York&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.holocenter.org |title=holocenter |publisher=holocenter |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; and the HOLOcenter in Seoul, which offers artists a place to create and exhibit work.

During the 1980s, many artists who worked with holography helped the diffusion of this so-called &quot;new medium&quot; in the art world, such as Harriet Casdin-Silver of the United States, [[Dieter Jung (artist)|Dieter Jung]] of [[Germany]], and [[Moysés Baumstein]] of [[Brazil]], each one searching for a proper &quot;language&quot; to use with the three-dimensional work, avoiding the simple holographic reproduction of a sculpture or object. For instance, in Brazil, many concrete poets (Augusto de Campos, Décio Pignatari, Julio Plaza and José Wagner Garcia, associated with [[Moysés Baumstein]]) found in holography a way to express themselves and to renew [[Concrete Poetry]].

A small but active group of artists still integrate holographic elements into their work.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.universal-hologram.com/ |title=The Universal Hologram |website=Cherry Optical Holography}}&lt;/ref&gt; Some are associated with novel holographic techniques; for example, artist Matt Brand&lt;ref&gt;Holographic metalwork http://www.zintaglio.com&lt;/ref&gt; employed computational mirror design to eliminate image distortion from [[specular holography]].

The MIT Museum&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://web.mit.edu/museum/collections/holography.html |title=MIT Museum: Collections – Holography |publisher=Web.mit.edu |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; and Jonathan Ross&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.jrholocollection.com/ |title=The Jonathan Ross Hologram Collection |publisher=Jrholocollection.com |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; both have extensive collections of holography and on-line catalogues of art holograms.

===Data storage===
{{Main|Holographic data storage}}
Holographic data storage is a technique that can store information at high density inside crystals or photopolymers. The ability to store large amounts of information in some kind of medium is of great importance, as many electronic products incorporate storage devices. As current storage techniques such as [[Blu-ray Disc]] reach the limit of possible data density (due to the diffraction-limited size of the writing beams), holographic storage has the potential to become the next generation of popular storage media. The advantage of this type of data storage is that the volume of the recording media is used instead of just the surface.
Currently available [[spatial light modulator|SLMs]] can produce about 1000 different images a second at 1024×1024-bit resolution which would result in about one-[[gigabit per second|gigabit-per-second]] writing speed.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Lang |first1=M. |last2=Eschler |first2=H. |date=1974-10-01 |title=Gigabyte capacities for holographic memories |url=https://dx.doi.org/10.1016/0030-3992%2874%2990061-9 |journal=Optics &amp; Laser Technology |language=en |volume=6 |issue=5 |pages=219–224 |doi=10.1016/0030-3992(74)90061-9 |bibcode=1974OptLT...6..219L |issn=0030-3992}}&lt;/ref&gt;

In 2005, companies such as Optware and [[Maxell]] produced a 120&amp;nbsp;mm disc that uses a holographic layer to store data to a potential 3.9&amp;nbsp;[[terabyte|TB]], a format called [[Holographic Versatile Disc]]. As of September 2014, no commercial product has been released.

Another company, [[InPhase Technologies]], was developing a competing format, but went bankrupt in 2011 and all its assets were sold to Akonia Holographics, LLC.

While many holographic data storage models have used &quot;page-based&quot; storage, where each recorded hologram holds a large amount of data, more recent research into using submicrometre-sized &quot;microholograms&quot; has resulted in several potential [[3D optical data storage]] solutions. While this approach to data storage can not attain the high data rates of page-based storage, the tolerances, technological hurdles, and cost of producing a commercial product are significantly lower.

===Dynamic holography===
In static holography, recording, developing and reconstructing occur sequentially, and a permanent hologram is produced.

There also exist holographic materials that do not need the developing process and can record a hologram in a very short time. This allows one to use holography to perform some simple operations in an all-optical way. Examples of applications of such real-time holograms include [[phase-conjugate mirror]]s (&quot;time-reversal&quot; of light), optical cache memories, [[image processing]] (pattern recognition of time-varying images), and [[optical computing]].

The amount of processed information can be very high (terabits/s), since the operation is performed in parallel on a whole image. This compensates for the fact that the recording time, which is in the order of a [[microsecond]], is still very long compared to the processing time of an electronic computer. The optical processing performed by a dynamic hologram is also much less flexible than electronic processing. On one side, one has to perform the operation always on the whole image, and on the other side, the operation a hologram can perform is basically either a multiplication or a phase conjugation. In optics, addition and [[Fourier transform]] are already easily performed in linear materials, the latter simply by a lens. This enables some applications, such as a device that compares images in an optical way.&lt;ref&gt;R. Ryf et al. [http://ol.osa.org/abstract.cfm?id=65530 High-frame-rate joint Fourier-transform correlator based on Sn&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;P&lt;sub&gt;2&lt;/sub&gt;S&lt;sub&gt;6&lt;/sub&gt; crystal], Optics Letters '''26''', 1666–1668 (2001)&lt;/ref&gt;

The search for novel [[:Category:Nonlinear optical materials|nonlinear optical materials]] for dynamic holography is an active area of research. The most common materials are [[photorefraction|photorefractive crystals]], but in [[semiconductor]]s or [[Heterojunction|semiconductor heterostructures]] (such as [[quantum well]]s), atomic vapors and gases, [[plasma (physics)|plasmas]] and even liquids, it was possible to generate holograms.

A particularly promising application is [[optical phase conjugation]]. It allows the removal of the wavefront distortions a light beam receives when passing through an aberrating medium, by sending it back through the same aberrating medium with a conjugated phase. This is useful, for example, in free-space optical communications to compensate for atmospheric turbulence (the phenomenon that gives rise to the twinkling of starlight).

===Hobbyist use===
[[File:Contest3.jpg|thumb|''Peace Within Reach'', a Denisyuk DCG hologram by amateur Dave Battin]]

Since the beginning of holography, many holographers have explored its uses and displayed them to the public.

In 1971, [[Lloyd Cross]] opened the San Francisco School of Holography and taught amateurs how to make holograms using only a small (typically 5&amp;nbsp;mW) [[helium-neon laser]] and inexpensive home-made equipment. Holography had been supposed to require a very expensive metal [[optical table]] set-up to lock all the involved elements down in place and damp any vibrations that could blur the interference fringes and ruin the hologram. Cross's home-brew alternative was a [[sandpit|sandbox]] made of a [[cinder block]] retaining wall on a plywood base, supported on stacks of old tires to isolate it from ground vibrations, and filled with sand that had been washed to remove dust. The laser was securely mounted atop the cinder block wall. The mirrors and simple lenses needed for directing, splitting and expanding the laser beam were affixed to short lengths of PVC pipe, which were stuck into the sand at the desired locations. The subject and the [[photographic plate]] holder were similarly supported within the sandbox. The holographer turned off the room light, blocked the laser beam near its source using a small [[relay]]-controlled shutter, loaded a plate into the holder in the dark, left the room, waited a few minutes to let everything settle, then made the exposure by remotely operating the laser shutter.

In 1979, [[Jason Sapan]] opened the [[Holographic Studios]] in [[New York City]]. Since then, they have been involved in the production of many holographs for many artists as well as companies.&lt;ref&gt;{{cite news | url=https://www.thedailybeast.com/new-yorks-hologram-king-is-also-the-citys-last-pro-holographer | title=New York's Hologram King is Also the City's Last Pro Holographer | newspaper=The Daily Beast | date=27 May 2014 | last1=Strochlic | first1=Nina }}&lt;/ref&gt; Sapan has been described as the &quot;last professional holographer of New York&quot;.

Many of these holographers would go on to produce art holograms. In 1983, Fred Unterseher, a co-founder of the San Francisco School of Holography and a well-known holographic artist, published the ''Holography Handbook'', an easy-to-read guide to making holograms at home. This brought in a new wave of holographers and provided simple methods for using the then-available AGFA [[silver halide]] recording materials.

In 2000, [[Frank DeFreitas]] published the ''Shoebox Holography Book'' and introduced the use of inexpensive [[laser pointer]]s to countless [[hobby]]ists. For many years, it had been assumed that certain characteristics of semiconductor [[laser diodes]] made them virtually useless for creating holograms, but when they were eventually put to the test of practical experiment, it was found that not only was this untrue, but that some actually provided a [[coherence length]] much greater than that of traditional helium-neon gas lasers. This was a very important development for amateurs, as the price of red laser diodes had dropped from hundreds of dollars in the early 1980s to about $5 after they entered the mass market as a component pulled from [[Compact disc|CD]], or later, [[DVD]] players from the mid 1980s onwards. Now, there are thousands of amateur holographers worldwide.

By late 2000, holography kits with inexpensive laser pointer diodes entered the mainstream consumer market. These kits enabled students, teachers, and hobbyists to make several kinds of holograms without specialized equipment, and became popular gift items by 2005.&lt;ref name=&quot;IEEE&quot;&gt;Stephen Cass: ''[https://spectrum.ieee.org/holiday-gifts-2005 Holiday Gifts 2005 Gifts and gadgets for technophiles of all ages: Do-It Yourself-3-D]''. In ''IEEE Spectrum'', November 2005&lt;/ref&gt; The introduction of holography kits with self-developing [[photographic plate|plates]] in 2003 made it possible for hobbyists to create holograms without the bother of wet chemical processing.&lt;ref name=&quot;physicsteacher&quot;&gt;Chiaverina, Chris: ''[http://www.litiholo.com/Hologram%20Kit%20article%20Physics%20Teacher%20Nov%202010.pdf Litiholo holography – So easy even a caveman could have done it (apparatus review)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120208030253/http://www.litiholo.com/Hologram%20Kit%20article%20Physics%20Teacher%20Nov%202010.pdf |date=8 February 2012 }}''. In ''The Physics Teacher'', vol. 48, November 2010, pp. 551–552.&lt;/ref&gt;

In 2006, a large number of surplus holography-quality green lasers (Coherent C315) became available and put dichromated gelatin (DCG) holography within the reach of the amateur holographer. The holography community was surprised at the amazing sensitivity of DCG to green light. It had been assumed that this sensitivity would be uselessly slight or non-existent. Jeff Blyth responded with the G307 formulation of DCG to increase the speed and sensitivity to these new lasers.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.holowiki.com/index.php/G307_DCG_Formula |title=A Holography FAQ |publisher=HoloWiki |date=2011-02-15 |access-date=2012-04-21 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101106135632/http://www.holowiki.com/index.php/G307_DCG_Formula |archive-date=6 November 2010}}&lt;/ref&gt;

Kodak and Agfa, the former major suppliers of holography-quality silver halide plates and films, are no longer in the market. While other manufacturers have helped fill the void, many amateurs are now making their own materials. The favorite formulations are dichromated gelatin, Methylene-Blue-sensitised dichromated gelatin, and diffusion method silver halide preparations. Jeff Blyth has published very accurate methods for making these in a small lab or garage.&lt;ref&gt;{{cite web |url=http://www.holowiki.com/index.php/Special:Search?search=Blyth&amp;go=Go |title=Many methods are here |publisher=Holowiki.com |access-date=2012-04-21 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120307232834/http://www.holowiki.com/index.php/Special%3ASearch?search=Blyth&amp;go=Go |archive-date=7 March 2012}}&lt;/ref&gt;

A small group of amateurs are even constructing their own pulsed lasers to make holograms of living subjects and other unsteady or moving objects.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://cabd0.tripod.com/holograms/index.html |title=Jeff Blyth's Film Formulations |publisher=Cabd0.tripod.com |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt;

===Holographic interferometry===
{{Main|holographic interferometry}}

Holographic interferometry (HI) is a technique that enables static and dynamic displacements of objects with optically rough surfaces to be measured to optical interferometric precision (i.e. to fractions of a wavelength of light).&lt;ref&gt;{{cite journal | last1 = Powell | first1 = RL | last2 = Stetson | first2 = KA | year = 1965 | title =  Interferometric Vibration Analysis by Wavefront Reconstruction| journal = J. Opt. Soc. Am. | volume = 55 | issue = 12 | pages = 1593–8 | doi = 10.1364/josa.55.001593 | bibcode = 1965JOSA...55.1593P }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite book |last1=Jones |first1=Robert |last2=Wykes |first2=Catherine |title=Holographic and Speckle Interferometry |date=1989 |publisher=Cambridge University Press |location=Cambridge |isbn=0-521-34417-4}}&lt;/ref&gt; It can also be used to detect optical-path-length variations in transparent media, which enables, for example, fluid flow to be visualized and analyzed. It can also be used to generate contours representing the form of the surface or the isodose regions in radiation dosimetry.&lt;ref&gt;{{cite journal|last1=Beigzadeh |first1=A.M. |last2=Vaziri |first2=M.R. Rashidian |last3=Ziaie |first3=F. |title=Modelling of a holographic interferometry based calorimeter for radiation dosimetry|journal=Nuclear Instruments and Methods in Physics Research A|date=2017|volume=864|pages=40–49|doi=10.1016/j.nima.2017.05.019|bibcode=2017NIMPA.864...40B}}&lt;/ref&gt;

It has been widely used to measure stress, strain, and vibration in engineering structures.

===Interferometric microscopy===
{{Main|Interferometric microscopy}}

The hologram keeps the information on the amplitude and phase of the field. Several holograms may keep information about the same distribution of light, emitted to various directions. The numerical analysis of such holograms allows one to emulate large [[numerical aperture]], which, in turn, enables enhancement of the resolution of [[optical microscopy]]. The corresponding technique is called [[interferometric microscopy]]. Recent achievements of interferometric microscopy allow one to approach the quarter-wavelength limit of resolution.&lt;ref name=&quot;U1&quot;&gt;{{Cite journal
| author=Y.Kuznetsova
|author2=A.Neumann, S.R.Brueck
| title=Imaging interferometric microscopy–approaching the linear systems limits of optical resolution
| journal=[[Optics Express]]
| volume=15
| pages=6651–6663
| year=2007
| doi=10.1364/OE.15.006651
|bibcode = 2007OExpr..15.6651K
| pmid=19546975
|issue=11| doi-access=free
}}&lt;/ref&gt;

===Sensors or biosensors===
{{Main|Holographic sensor}}

The hologram is made with a modified material that interacts with certain molecules generating a change in the fringe periodicity or refractive index, therefore, the color of the holographic reflection.&lt;ref&gt;{{cite journal |first1=AK |last1=Yetisen |first2=H |last2=Butt |first3=F |last3=da Cruz Vasconcellos |first4=Y |last4=Montelongo |first5=CAB |last5=Davidson |first6=J |last6=Blyth |first7=JB |last7=Carmody |first8=S |last8=Vignolini |first9=U |last9=Steiner |first10=JJ |last10=Baumberg |first11=TD |last11=Wilkinson |first12=CR |last12=Lowe |title=Light-Directed Writing of Chemically Tunable Narrow-Band Holographic Sensors |journal= Advanced Optical Materials |volume=2 |issue=3 |pages=250–254 |year=2013 |doi= 10.1002/adom.201300375 |s2cid=96257175 |url=https://www.repository.cam.ac.uk/handle/1810/293246 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite journal | last1 = MartíNez-Hurtado | first1 = J. L. | last2 = Davidson | first2 = C. A. B. | last3 = Blyth | first3 = J. | last4 = Lowe | first4 = C. R. | title = Holographic Detection of Hydrocarbon Gases and Other Volatile Organic Compounds | doi = 10.1021/la102693m | journal = Langmuir | volume = 26 | issue = 19 | pages = 15694–15699 | year = 2010 | pmid =  20836549}}&lt;/ref&gt;

===Security===
{{Main|Security hologram}}
[[File:Hologramm.JPG|thumb|left|''Identigram'' as a security element in a German identity card]]
[[File:Visa Dove Hologram Rainbow.jpg|thumb|Dove hologram used on some [[credit card]]s]]
Holograms are commonly used for security, as they are [[#Copying and mass production|replicated]] from a master hologram that requires expensive, specialized and technologically advanced equipment, and are thus difficult to forge. They are used widely in many [[currency|currencies]], such as the [[Brazilian real|Brazilian]] 20, 50, and 100-reais notes; [[Pound sterling|British]] 5, 10, 20 and 50-pound notes; [[South Korean won|South Korean]] 5000, 10,000, and 50,000-won notes; [[Japanese yen|Japanese]] 5000 and 10,000 yen notes, [[Indian rupee|Indian]] 50, 100, 500, and 2000 rupee notes; and all the currently-circulating banknotes of the [[Canadian dollar]], [[Croatian kuna]], [[Danish krone]], and [[Euro]]. They can also be found in [[credit card|credit]] and [[bank card]]s as well as [[passport]]s, ID cards, [[book]]s, food packaging, [[DVD]]s, and sports equipment. Such holograms come in a variety of forms, from adhesive strips that are laminated on packaging for [[fast-moving consumer goods]] to holographic tags on [[Consumer electronics|electronic products]]. They often contain textual or pictorial elements to protect identities and separate genuine articles from [[counterfeit]]s.

Holographic scanners are in use in post offices, larger shipping firms, and automated conveyor systems to determine the three-dimensional size of a package. They are often used in tandem with [[checkweigher]]s to allow automated pre-packing of given volumes, such as a truck or pallet for bulk shipment of goods.
Holograms produced in elastomers can be used as stress-strain reporters due to its elasticity and compressibility, the pressure and force applied are correlated to the reflected wavelength, therefore its color.&lt;ref&gt;'Elastic hologram' pages 113–117, Proc. of the IGC 2010, {{ISBN|978-0-9566139-1-2}} here: http://www.dspace.cam.ac.uk/handle/1810/225960&lt;/ref&gt; Holography technique can also be effectively used for radiation dosimetry.&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Beigzadeh |first1=A.M. |title=Modelling of a holographic interferometry based calorimeter for radiation dosimetry |journal=Nuclear Instruments and Methods in Physics Research Section A: Accelerators, Spectrometers, Detectors and Associated Equipment |volume=864 |pages=40–49 |doi=10.1016/j.nima.2017.05.019 |year=2017 |bibcode=2017NIMPA.864...40B }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite journal |last1=Beigzadeh |first1=A.M. |title=Double-exposure holographic interferometry for radiation dosimetry: A new developed model |journal=Radiation Measurements |date=2018 |volume=119 |pages=132–139 |doi=10.1016/j.radmeas.2018.10.010 |bibcode=2018RadM..119..132B |s2cid=105842469 }}&lt;/ref&gt;

==== High security registration plates ====
High-security holograms can be used on license plates for vehicles such as cars and motorcycles. As of April 2019, holographic license plates are required on vehicles in parts of India to aid in identification and security, especially in cases of car theft. Such number plates hold electronic data of vehicles, and have a unique ID number and a sticker to indicate authenticity.&lt;ref&gt;{{cite web |title=Why has the government made high security registration plates mandatory |url=https://economictimes.indiatimes.com/industry/auto/auto-news/why-has-the-government-made-high-security-registration-plates-mandatory/what-is-hsrp/slideshow/79936271.cms |website=The Economic Times |publisher=ET Online |access-date=18 July 2021}}&lt;/ref&gt;

==هولوگرافي ٻين قسمن جي موجن کي استعمال ڪندي== 
==ڪوڙا هولوگرام==
[[File:Pyramid_holographic_3D_holographic_projection_phone_projector_3D_holographic_projection_3D_mobile_phone_naked_eye_3D_pyramid.jpg|thumb|پڌري پلاسٽڪ مان ٺهيل هڪ ڪوڙ هولوگرام، &quot;پيپر گهوسٽ&quot;]]

[[File:Hatsune Miku - Tell Your World (Live @ Anime Friends 2017).webm|thumb|ڪمپيوٽر تي ايڊٽ ڪيل تصويرون استعمال ڪندي شوز کي غلط طور تي &quot;هولوگرافڪ&quot; طور مارڪيٽ ڪيو ويو آهي.]]

اهڙا ڪيترائي بصري اثر آهن جيڪي هولوگرافي سان غلط طور تي گهٿيل آهن، جهڙوڪ لينتيڪيولر ڇپائيءَ سان پيدا ٿيندڙ اثر، پيپر گهوسٽ واهمو (Pepper's Ghost illusion) (يا جديد قسمون جهڙوڪ ميوسن آئي لائنر)، ٽوموگرافي ۽ ووليوميٽرڪ ڊسپلي.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/business-12328160 |title=Holographic announcers at Luton airport |publisher=BBC News |date=2011-01-31 |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|last=Farivar |first=Cyrus |url=https://arstechnica.com/science/news/2012/04/tupac-hologram-merely-pretty-cool-optical-illusion.ars |title=Tupac &quot;hologram&quot; merely pretty cool optical illusion |publisher=Ars Technica |date=2012-04-16 |access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; اهڙن خيالن کي ”فاڪسلوگرافي“ سڏيو ويو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web |url=https://light2015blog.org/2015/09/28/holographic-3d-technology-from-sci-fi-fantasy-to-engineering-reality/ |title=Holographic 3D Technology: From Sci-fi Fantasy to Engineering Reality |date=2015-09-28 |website=International Year of Light Blog |archive-url=https://web.archive.org/web/20171030003249/https://light2015blog.org/2015/09/28/holographic-3d-technology-from-sci-fi-fantasy-to-engineering-reality/ |archive-date=2017-10-30}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite thesis |type=MFA |last=Gordon |first=Marcus A. |date=2017 |title=Habitat 44º |publisher=OCAD University |doi-access=free |doi=10.13140/RG.2.2.30421.88802}}&lt;/ref&gt;

پيپر گھوسٽ جي ٽيڪنڪ، انهن طريقن تي عمل ڪرڻ لاءِ سڀ کان آسان هجڻ جي ڪري، 3D ڊسپليز ۾ تمام گهڻو مشهور آهي جيڪا ”هولوگرافڪ“ ٿيڻ جا دعويٰ ڪن ٿا (يا حوالو ڏنو ويو آهي). جڏهن ته اصل واهمو (Illusion)، ٿيٽر ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي، جنهن مان حقيقي جسماني شيون ۽ اسٽيج تي ماڻهو شامل آهن. سافٽ ويئر جو جديد مختلف قسمون، ضروري کوٽائي اشارو مهيا ڪرڻ لاء، ماخذ شي کي ڊجيٽل اسڪرين سان تبديل ڪن ٿيون، جيڪي 3D ڪمپيوٽر گرافڪس سان ٺاهيل تصويرن کي ڏيکاري ٿو. اهو عڪاسي، جيڪي هوا جي وچ ۾ ترڻ لڳي ٿي، اڃا به فليٽ آهي، تنهن هوندي به ان کان گهٽ حقيقت پسند آهي ته جيڪڏهن ڪا حقيقي 3D شئي عڪاسي ڪئي پئي وڃي.

پيپر گهوسٽ واهمي (Pepper's ghost illusion) جي هن ڊجيٽل ورزن جي مثالن ۾ 2005ع جي MTV يورپ ميوزڪ اوارڊز ۽ 48 هين گريمي اوارڊز ۾ گوريلي جي پرفارمنس ۽ ٽوپيڪ شوڪر جي 2012ع ۾ ڪوچيلا وادي ميوزڪ ۽ آرٽس فيسٽيول ۾ ورچوئل پرفارمنس، ڊاڪٽر ڊري سان گڏ سندس سيٽ دوران سنوپ ڊاگ سان گڏ ريپنگ شامل آهن.&lt;ref&gt;{{cite news|url=http://marquee.blogs.cnn.com/2012/04/16/tupac-returns-as-a-hologram-at-coachella/|title=Tupac returns as a hologram at Coachella|last1=Sung|first1=Carolyn|date=16 April 2012|work=The Marquee Blog|access-date=2012-04-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20120504172454/http://marquee.blogs.cnn.com/2012/04/16/tupac-returns-as-a-hologram-at-coachella/|archive-date=May 4, 2012|publisher=CNN Blogs|last2=Gauk-Roger|first2=Topher|last3=Quan|first3=Denise|last4=Iavazzi|first4=Jessica|url-status=dead|accessdate=2024-09-22|archivedate=2012-05-04|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120504172454/http://marquee.blogs.cnn.com/2012/04/16/tupac-returns-as-a-hologram-at-coachella/}}&lt;/ref&gt; سويڊن جي سپر گروپ، ABBA جا ڊجيٽل اوتار مئي 2022ع ۾ اسٽيج تي ڏيکاريا ويا.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://www.reuters.com/lifestyle/super-trouper-abba-returns-stage-virtual-avatars-london-gigs-2022-05-26/|title=Super Trouper: ABBA returns to stage as virtual avatars for London gigs|last1=Brause|date=27 May 2022|work=Reuters|access-date=4 June 2022|last2=Mills}}&lt;/ref&gt; ABBA ڪارڪردگي ٽيڪنالاجي استعمال ڪئي جيڪا پيپر گهوسٽ جو هڪ اپڊيٽ ورزن هو جيڪو انڊسٽريل لائٽ ۽ ميجڪ پاران ٺاهيل هو.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.graphicnews.com/en/pages/38425/entertainment-abbas-mysterious-abbatars-revealed-1|title=ABBA's mysterious &quot;Abbatars&quot; revealed|last1=Carter|first1=Ninian|date=November 27, 2018|website=Graphic News|access-date=4 June 2022}}&lt;/ref&gt; آمريڪي راڪ گروپ، KISS ڊسمبر 2023ع ۾ ساڳين ڊجيٽل اوتارن، ان جي جاءِ تي سير ڪرڻ لاءِ روڊ ورلڊ ٽور جي اختتام تي ساڳي پيپر گهوسٽ ٽيڪنالاجي، جيڪا ABBA اوتار  استعمال ڪئي وئي هئي، پنهنجي اوتار جو انڪشاف ڪيو.&lt;ref&gt;{{cite news|url=https://variety.com/2023/music/concert-reviews/kiss-final-concert-review-madison-square-garden-avatars-1235819744/|title=KISS Says Farewell at Madison Square Garden, Before Passing the Torch to Band's Avatar Successors: Concert Review|last1=Amorosi|first1=A. D.|date=3 December 2023|work=[[Variety (magazine)|Variety]]|access-date=3 December 2023}}&lt;/ref&gt;

حقيقي تصويرن کي نيم شفاف اسڪرينن ۾ ريئر پروجيڪٽ ڪندي ان کان به وڌيڪ آسان واهمو پيدا ڪري سگهجي ٿو. پوئين پروجئڪشن ضروري آهي ڇو ته ٻي صورت ۾ اسڪرين جي نيم شفافيت پس منظر کي پروجئڪشن ذريعي روشن ڪرڻ جي اجازت ڏئي ٿي، جيڪا ڀرم کي ٽوڙي ڇڏيندي.

ڪرپٽون فيوچر ميڊيا (Crypton Future Media)،&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.crypton.co.jp/mp/pages/prod/vocaloid/|title=Crypton|publisher=Crypton.co.jp|language=ja|script-title=ja:クリプトン|access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; هڪ ميوزڪ سافٽ ويئر ڪمپني جنهن هاتسوني ميڪو پيدا ڪئي، ڪيترن ئي ووڪالائڊ (Vocaloid) ڳائڻ واري سنٿيسائيزر ايپليڪيشنن مان هڪ، ڪنسرٽ تيار ڪيا آهن جن ۾ ميڪو (Miku)، ٻين ڪرپٽون ووڪالائدن سان گڏ، اسٽيج تي &quot;هولوگرافڪ&quot; ڪردارن جي طور تي پرفارم ڪري رهيا آهن. اهي ڪنسرٽ پنهنجي ”هولوگرافڪ“ اثر کي حاصل ڪرڻ لاءِ&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://news.cnet.com/8301-17852_3-20022743-71.html|title=Technically incorrect: Tomorrow's Miley Cyrus? A hologram live in concert!|access-date=29 April 2011}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=DTXO7KGHtjI|title=Hatsune Miku – World is Mine Live in HD|website=[[YouTube]]|access-date=29 April 2011}}&lt;/ref&gt; هڪ نيم شفاف ڊيلاڊ (DILAD) اسڪرين تي ريئر پروجيڪشن استعمال ڪندا آهن.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.kawaiikakkoiisugoi.com/2011/06/16/las-anime-expo-hosting-hatsune-mikus-first-us-live-performance-on-july-2nd/|title=LA's Anime Expo hosting Hatsune Miku's first US live performance on 2 July|last=G.|first=Adrian|archive-url=https://web.archive.org/web/20121018154249/http://www.kawaiikakkoiisugoi.com/2011/06/16/las-anime-expo-hosting-hatsune-mikus-first-us-live-performance-on-july-2nd/|archive-date=18 October 2012|access-date=20 April 2012|url-status=dead}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=ZCYJu7KSqQM|title=&quot;We can invite Hatsune Miku in my room!&quot;, Part 2 (video)|date=2011-09-07|publisher=Youtube.com|archive-url=https://ghostarchive.org/varchive/youtube/20211030/ZCYJu7KSqQM|archive-date=2021-10-30|access-date=2012-04-21}}{{cbignore}}&lt;/ref&gt;

سال 2011ع ۾، بيجنگ ۾، ملبوسات واري ڪمپني، بربري، هڪ هولوگرام شو، &quot;Burberry Prorsum Autumn/Winter 2011 Hologram Runway Show&quot; تيار ڪئي، جنهن ۾ ماڊلز جي لائف سائي 2-D پروجيڪشن شامل هئا. ڪمپني جي پنهنجي وڊيو ڏيکاري ٿي مکيه ٻه-طول و عرض پروجئڪشن اسڪرين جا ڪيترائي مرڪز ۽ آف سينٽر شاٽ، بعد ۾ ورچوئل ماڊلز جي فليٽ کي ظاهر ڪرن ٿا.&lt;ref&gt;{{cite web|url=https://www.youtube.com/watch?v=9t5dCIuz2wY|title=Burberry Beijing – Full Show|publisher=Youtube.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20111004055249/http://www.youtube.com/watch?v=9t5dCIuz2wY&amp;gl=US&amp;hl=en&amp;amp;has_verified=1|archive-date=2011-10-04|access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; اها دعويٰ آھي ته هئي حقيقت جي طور تي واپاري ميڊيا ۾ هولوگرافي استعمال ڪئي وئي هئي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.vogue.it/en/shows/fashion-events/2011/04/burberry-in-china|title=Burberry lands in China|access-date=14 June 2011}}&lt;/ref&gt;

ميڊرڊ ۾، 10 اپريل 2015ع تي، هڪ عوامي بصري پريزنٽيشن جنهن کي ”هولوگرامس پور لا لبرٽيڊ“ (هولوگرامس فار لبرٽي) سڏيو ويو، جنهن ۾ مظاهرين جي هڪ خوفناڪ مجازي هجوم کي نمايان ڪيو ويو، هڪ نئين اسپيني قانون جو مظاهرو ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويو جيڪو شهرين کي عوامي هنڌن تي مظاهرو ڪرڻ کان منع ڪري ٿو. &lt;ref&gt;{{cite web|url=http://revolution-news.com/first-hologram-protest-in-history-held-against-spains-gag-law/|title=First Hologram Protest in History Held Against Spain's Gag Law|publisher=revolution-news.com|archive-url=https://web.archive.org/web/20150413044945/http://revolution-news.com/first-hologram-protest-in-history-held-against-spains-gag-law/|archive-date=13 April 2015|access-date=2015-04-13|url-status=dead}}&lt;/ref&gt; جيتوڻيڪ خبرن جي رپورٽن ۾ وڏي پيماني تي &quot;هولوگرام احتجاج&quot; سڏيو ويندو آهي، حقيقي هولوگرافي شامل نه هئي؛ اهو اڃا تائين هڪ ٻيو ٽيڪنيڪل طور تي تازو ٿيل قسم جو پيپر گهوسٽ گمان هو.

هولوگرافي اسپيڪيولر هولوگرافيءَ کان مختلف آهي، جيڪا هڪ ٽيڪنڪ آهي، جنهن ۾ ٽي-طول عرض واري تصويرون ٺاهڻ لاءِ هڪ ٻه-طول عرض واري سطح تي اسپيڪيولريءَ جي حرڪت کي ڪنٽرول ڪندي پيدا ڪيو ويندو آهي.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.zintaglio.com/how.html|title=specular holography: how|publisher=Zintaglio.com|access-date=2012-04-21}}&lt;/ref&gt; اهو  روشنيءَ جي شعاعن جي بنڊلن کي عڪاسي يا اضطراري طريقي سان استعمال ڪندي، مداخلت ۽ تفاوت کي استعمال ڪندي ڪم ڪري ٿو. 

== ڇڪيل هولوگرام ==
پڻ ڏسو: مضبوط روشني ۽ اسٽاپنگ لائيٽ

==افسانوي ادب ۾==
اوهان سائنس فڪشن فلمون تہ ڏٺون هونديون جنھن ۾ آئرن مين جون فلمون بہ ڏٺيون هونديون جنھن ۾ نہ صرف هڪ لوھ جي سوٽ جا ڪارناما ان ۾ ڏٺا هوندا پر ٽوني اسٽارڪ طرفان ھولوگرام ٽيڪنالاجي ۽ جاسوسي جو استعمال ڪيو ويندو آهي، جيڪو فلم کي هڪ سائنس فڪشن کان ڪجهه وڌيڪ ڏيکارڻ جي ڪوشش ڪئي ويندي آهي. جيئن تہ ھولو گرافي ٿري ڊي تصوير کي ئي چئبو آهي پر ڇو جو اڄڪلھ ڪجهه ماڻھو ست ڊي استعمال ڪندا آهن تہ اهو چيو ويندو تہ ان فلم ۾ ست ڊي هولو گرافڪ ٽيڪنالوجي جو استعمال ڪندي ڏيکاريو ويو آهي تہ غلط نہ ھوندو.
==پڻ ڏسو==

==خارجي لنڪس==
{{Commons category|Holography}}
* &quot;[https://web.archive.org/web/20041204092005/http://nobelprize.org/physics/laureates/1971/gabor-autobio.html Dennis Gabor – Autobiography]&quot;,  30 September 2004, Nobelprize.org
**&quot;[https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/gabor-lecture.pdf Holography, 1948-1971 Nobel Lecture]&quot;, 11 December 1971, by Dennis Gabor
* &quot;[http://science.howstuffworks.com/hologram.htm How Holograms Work]&quot;, How Stuff Works, by Tracy V. Wilson, 30 August 2023
* &quot;[http://qed.wikina.org/holography/ Holography]&quot; by The Strange Theory of Light, QED
* &quot;[https://youtube.com/watch?v=aTB2ryoWIFU&amp;t=459 Making Real Holograms!!!!!!]&quot; at [[YouTube]] by The Thought Emporium, 19 November 2020

{{Authority control}}
[[زمرو:هولوگرافي]]
[[زمرو:ايجادون]]
[[زمرو:بصري فنون]]
[[زمرو:سائنس ۽ ٽيڪنالاجي]]
[[Category:Holography| ]]
[[Category:British inventions]]
[[Category:Hungarian inventions]]
[[Category:Laser image generation]]
[[Category:Photographic techniques]]
[[Category:3D imaging]]
[[Category:Articles containing video clips]]

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:بصريات]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي]]</text>
      <sha1>2h9fzp2m1hujnd4idfugynyo52km8u7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>پلازما (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>52214</id>
    <revision>
      <id>322448</id>
      <parentid>319872</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:16:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322448</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6547" sha1="5nfice6l39v4fsx1f83h8tdbanb6a32" xml:space="preserve">{{Short description|State of matter}}
{{Multiple image
| perrow            = 2
| total_width       = 300
| image1            = Lightning3.jpg
| image2            = Neon Internet Cafe open 24 hours.jpg
| image3            = Plasma-lamp 2.jpg
| image4            = Space Shuttle Atlantis in the sky on July 21, 2011, to its final landing.jpg
| image5            = Fire in a fire pit.jpg
| image6            = Solar eclipse 1999 4.jpg
| footer            = مٿي: وڃ ۽ نيون لائيٽون پلازما جا عام پيدا ڪندڙ آهن. مرڪز کاٻي پاسي: هڪ پلازما گلوب، ڪجهه وڌيڪ پيچيده پلازما فينامنا کي بيان ڪري ٿو، جنهن ۾ فليمينٽيشن شامل آهي. مرڪز ساڄي: خلائي شٽل ائٽلانٽڪ کان هڪ پلازما پيچرو ڌرتيء جي فضا ۾ ٻيهر داخل ٿيڻ دوران، جيئن بين الاقوامي اسپيس اسٽيشن تان ڏٺو ويو آهي. هيٺيون کاٻي پاسي: باهه جي کڏ ۾ باهه؛ باهه پلازما پيدا ڪري سگهي ٿي جيڪڏهن ڪافي گرم هوندي آهي. هيٺيون ساڄي طرف: سج جو ڪورونا جيئن فرانس ۾ سج گرهڻ کان ڏٺو ويو.
}}
'''پلازما''' (Plasma) [[مادو|مادي]] جي ھڪ حالت آھي. فزڪس جي اھڙي شاخ جنھن ۾ انھيءَ جي باري ۾ اڀياس ڪيو ويندو آهي ان کي [[سائنسي طريقو|پلازما فزڪس]] چيو ويندو آهي. ھي مادي جي اھڙي حالت آھي جنھن ۾ مادو ذراتي شڪل ۾ ھوندو آھي.

پلازما مادي جي چئن بنيادي حالتن مان هڪ آهي (ٻيون ٽي آهن سخت، مائع ۽ گئس) جنهن ۾ آئن يا اليڪٽران جي ڪنهن به ملاپ ۾ چارج ٿيل ذرڙن جي هڪ اهم حصي جي موجودگي جي خاصيت آهي. اهو ڪائنات ۾ عام مادي جو سڀ کان وڏو روپ آهي، گهڻو ڪري تارن (سج سميت) ۾، پر ناياب انٽرا ڪلسٽر ميڊيم  ۽ انٽرا گيليٽڪ ميڊيم تي پڻ غالب آهي.&lt;ref name=&quot;Itptma2013a&quot;&gt;{{cite book
|last1=Chu
|first1=P.K.|last2=Lu
|first2=XinPel
|date=2013
|title=Low Temperature Plasma Technology: Methods and Applications
| page=3
|publisher=CRC Press
|isbn=978-1-4665-0990-0}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Piel2010&quot;&gt;{{Cite book
|last =Piel
|first=A.
|date=2010
|title= Plasma Physics: An Introduction to Laboratory, Space, and Fusion Plasmas
|pages= 4–5
|publisher=[[Springer Nature|Springer]]
|url=https://books.google.com/books?id=9cA0DwAAQBAJ&amp;pg=PR8
|isbn=978-3-642-10491-6
|url-status=live
|archive-url=https://web.archive.org/web/20160105142523/https://books.google.com/books?hl=en
|archive-date=5 January 2016
|df = dmy-all
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Phillips1995&quot;&gt;
{{Cite book
|last=Phillips
|first=K. J. H.
|date=1995
|title=Guide to the Sun
|page=295
|publisher=[[Cambridge University Press]]
|url=https://books.google.com/books?id=idwBChjVP0gC&amp;q=Guide+to+the+Sun+phillips
|isbn=978-0-521-39788-9
|url-status=live
|archive-url= https://web.archive.org/web/20180115215631/https://books.google.com/books?id=idwBChjVP0gC&amp;printsec=frontcover&amp;dq=Guide+to+the+Sun+phillips&amp;hl=en&amp;sa=X&amp;ved=0ahUKEwiBj4Gbj5bXAhXrrVQKHfnAAKUQ6AEIKDAA
|archive-date=15 January 2018
}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Aschwanden2004&quot;&gt;{{cite book
|last=Aschwanden
|first=M. J.
|year=2004
|title=Physics of the Solar Corona. An Introduction
|publisher=Praxis Publishing
|isbn=978-3-540-22321-4}}&lt;/ref&gt; پلازما مصنوعي طور تي، مثال طور، هڪ غير جانبدار گيس کي گرم ڪرڻ يا ان کي مضبوط برقي مقناطيسي فيلڊ جي تابع ڪرڻ سان، ٺاهي سگهجي ٿو.&lt;ref name=&quot;BoPA20152&quot;&gt;{{cite book|title=Basics of Plasma Astrophysics|last1=Chiuderi|first1=C.|last2=Velli|first2=M.|date=2015|publisher=[[Springer Nature|Springer]]|isbn=978-88-470-5280-2|page=17}}&lt;/ref&gt; 

چارج ٿيل ذرڙن جي موجودگي پلازما کي برقي طور تي متحرڪ بڻائي ٿي، انفرادي ذرات جي متحرڪ ۽ ميڪرو اسڪوپي پلازما موشن کي اجتماعي برقياتي مقناطيسي شعبن جي ذريعي سنڀاليو ۽ ٻاهرين طور تي لاڳو ٿيل شعبن لاء تمام حساس آهي.&lt;ref name=&quot;Itpd2012b2&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Plasma Dynamics|last1=Morozov|first1=A.I.|date=2012|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-8132-3|page=30}}&lt;/ref&gt; برقي مقناطيسي ميدانن ڏانهن پلازما جو هي ردعمل ڪيترن ئي جديد ڊيوائيسز ۽ ٽيڪنالاجيز ۾ استعمال ڪيو ويندو آهي، جهڙوڪ پلازما ٽيليويزن يا پلازما ايچنگ.&lt;ref name=&quot;Itptma20132&quot;&gt;{{cite book|title=Low Temperature Plasma Technology: Methods and Applications|last1=Chu|first1=P.K.|last2=Lu|first2=XinPel|date=2013|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4665-0990-0}}&lt;/ref&gt;

درجه حرارت ۽ کثافت تي مدار رکندي، غير جانبدار ذرات جو هڪ خاص تعداد پڻ موجود ٿي سگھي ٿو، ان صورت ۾ پلازما جزوي طور تي آئيونائز (ionized) سڏيو ويندو آهي. نيون نشانيون ۽ روشني جزوي طور تي آئيونائز پلازما جي مثالون آهن.&lt;ref&gt;{{Cite web|url=http://science.howstuffworks.com/nature/natural-disasters/lightning2.htm|title=How Lightning Works|date=April 2000|publisher=HowStuffWorks|archive-url=https://web.archive.org/web/20140407080201/http://science.howstuffworks.com/nature/natural-disasters/lightning2.htm|archive-date=7 April 2014|url-status=live|df=dmy-all}}&lt;/ref&gt; مادي جي ٻين ٽن حالتن جي وچ ۾ مرحلن جي منتقلي جي برعڪس، پلازما جي منتقلي کي چڱي طرح بيان نه ڪيو ويو آهي ۽ وقت ۽ جاء جو معاملو آهي.&lt;ref name=&quot;Itpd20122&quot;&gt;{{cite book|title=Introduction to Plasma Dynamics|last1=Morozov|first1=A.I.|date=2012|publisher=CRC Press|isbn=978-1-4398-8132-3|page=4−5}}&lt;/ref&gt; ڇا آئنائيزيشن جو ڏنل درجو ڪنهن مادي کي &quot;پلازما&quot; سڏڻ لاءِ ڪافي آهي، ان جو دارومدار ان مخصوص رجحان تي آهي جنهن تي غور ڪيو پيو وڃي. 

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:مادي جي حالتون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون]]</text>
      <sha1>5nfice6l39v4fsx1f83h8tdbanb6a32</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وڪيپيڊيا:وڪي منصوبو ڪووڊ-19/موت</title>
    <ns>4</ns>
    <id>58008</id>
    <revision>
      <id>322369</id>
      <parentid>321695</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:13:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>ListeriaBot</username>
        <id>10240</id>
      </contributor>
      <comment>Wikidata list updated [V2]</comment>
      <origin>322369</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="523681" sha1="jhvuwbiyzfmf4o3683t69qs8pc3yaee" xml:space="preserve">{{WikiProject COVID-19 tabs}}
{{Wikidata list
|sparql=SELECT ?item WHERE { ?item wdt:P509 wd:Q84263196 }
|section=
|sort=P39/Q15124404/P570
|sort_order=desc
|columns=label:مضمون,وضاحت,P27:ڏيھُ,P39/Q15124404/P569:تاريخ پيدائش,P39/Q15124404/P570:تاريخ وفات,P18:فوٽو
|thumb=128
|min_section=2
}}
{| class='wikitable sortable'
! مضمون
! وضاحت
! ڏيھُ
! تاريخ پيدائش
! تاريخ وفات
! فوٽو
|-
| ''[[:d:Q135110412|Mikica Zdravković]]''
| 
| ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q134634105|Laura Hermosa]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q134283271|اشکان منصوری]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q134276406|Jules Houllier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q134002433|Chaim Mertz]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q133884170|Yasinjan Ghopur]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q133879482|Bengt Sprinzl]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q133858013|Madhavi Gogate]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q133574003|پرویز اسکندرپور خرمی]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q133457873|Chief Bill G. Follis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q132733138|Ngọc Đáng]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ويٽنام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q132471275|Bhishma Guhathakurta]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q132398047|Anton Holič]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q132125661|Ginette Rivière Lubin]]''
| 
| [[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131794484|ابومحمد عسگرخانی]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131763189|احمد گل‌محمدی]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131754455|Bernardo Saavedra Pita]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131674590|Dana Konya-Petrișor]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131390242|Min Thein Swe]]''
| 
| [[ميانمار]]
| 
| 
| [[فائل:TheinSwe.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q131386787|Pavuluri Sivaramakrishna]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131369881|Chilakam Ramachandra Reddy]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q131323028|Giorgi Beridze]]''
| 
| [[جارجيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q130718411|Deloris Dockrey]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q130480285|Bạch Mai]]''
| 
| [[ويٽنام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q129693028|Vinesh Kumar Kalra]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Shri Vinesh Kalra, Consul General, Mazar-e-Sharif.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q129176723|ဝိသာရဒ မဟာထေရ်]]''
| 
| [[ميانمار]]
| 
| 
| [[فائل:Visarada.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q129167054|Elena B. Muzrukova]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q128382746|Minoo B. Madon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q127639331|Ronald K. O’Dor]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q127416432|Kenan Akın]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q126712872|Anna Fehér]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Feher Anna nover 1984 fortepan 124217.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q126465852|Layla El-Iskandaraniyyah]]''
| 
| ''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q125895230|Swami Omkarananda]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q125469336|Frank Olson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q125117241|Laura Weinstein]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:La historia de Laura Weinstein para Sentiido 0-43 screenshot (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q124799497|Ezekiel Koren]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124517966|Ygona Moura]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124480763|Lorlee Tenenbaum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124480612|Arnold Tenenbaum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124423502|Alice Mackler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124371974|James Geraty Harrison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124290122|Tony Metoyer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124254912|Leah Bernstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124254829|Valter Gjoni]]''
| 
| [[البانيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q124031636|葉明水]]''
| 
| [[تائيوان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q123987299|Luis de Blas]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q123745963|Neuza Freitas Dias]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q123575621|Jaime Fernandes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:74001.jpgmaior Jaime Fernandes.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q123562957|Bob Contant]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q122956959|Fereydoun Shayah]]''
| 
| [[ايران]]&lt;br/&gt;[[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q122508425|József Sipos]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q122225804|Paul Coffin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q121798149|Gary Friedkin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q121571277|Guiller]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q118522965|Ainslie Leslie]]''
| 
| [[بيليز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q118454861|Rekha Chattopadhyay]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q118120596|André Poulidor]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q117845780|Muriel Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q117485502|Roberto Ambrosoli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116994772|Pamela Hibbs]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116971082|Juan Chico]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116812358|James M. Polachek]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116452339|Katharine Clare Manning Loeb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116182265|Achille Mauri]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116151283|Emilio Locurcio]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038836|Ni Hen]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038606|Jiang Yingheng]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038570|Yu Yuheng]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038510|Cheng Qingao]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038464|Xu Lanlalan]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038416|Hong Mu]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038190|Wang Jingguang]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q116038073|Chu Lanlan]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115943625|Ruggero Boschi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115712095|Edwin Bennett Shostak]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115709280|Anja Kanninen]]''
| 
| [[فنلينڊ|فن لينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115696126|Luis Hugo Apolo]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115653493|Joseph M. Masling]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115322537|Marcus Birks]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115129933|Chuni Lal]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115129602|Choudhary Fateh Muhammad]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115091447|Naseeb Pathan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115091407|Jamuna Prasad Bose]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115091370|SRS Yadav]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115056059|Bedri Çollaku]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q115056055|Wangkheimayum Brajabidhu Singh]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114876246|Madhava Chandra]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114865049|Shakrajit Nayak]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114865038|Rohit Patel]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114776280|Noël Bélanger]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114567435|Hari Narayan Choudhary]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114554103|Ferdy Nico Yohannes Piay]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114435953|Jyoti Dutt]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114435946|Govardhan Dangi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114435943|Raja Madangopal Nayak]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q114051142|Abdulsamad al-Ghurairi]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113658209|Liu Shunsong]]''
| 
| [[تائيوان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113553302|John M. Murrin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113509780|Marie-Line Lesdéma]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113509778|Irengbam Ibohalbi Singh]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113504240|Howard D. Weinbrot]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113502533|Omar Garmil]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113501563|Gordon Arinda]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113501384|Marco Brown]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113501104|D.A. Sathya Prabha]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113485982|Gautam Lal Meena]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113481015|B. Sathyanarayana]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113443989|Albert Woodfox]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Angola Three event, Manchester Metropolitan University, November 2016 (07) (cropped).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q113411338|Sergey Borisovich Lebedev]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113323854|Fred Nijs]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113273570|Nanda Kishore Patnaik]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q113027291|Ramón Ojeda Mestre]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112972601|Juan José Martel]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112972599|Adelmo Rivas]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112800314|James Fisher]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112742832|Nikolaos Vernezos]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112689682|Cecilia Wang]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112506278|Juris G. Draguns]]''
| 
| [[ليٽويا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112136783|Gui.Giling]]''
| 
| [[تائيوان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112134792|David M. Robb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112133146|Gideon Badagawa]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112119460|Richárd Látó]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112117043|Mohammed Makhlouf]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q112036971|Ivan Gavrilov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111763387|Jack Dowling]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111513142|Manuel Machado Alvarez]]''
| 
| [[ڪيوبا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Manuel Alvarez CDCR (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q111449480|Ahmet Ceni]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111448515|رشیدہ عیاں]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111377122|Aleksandr Suvorov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111366741|Carlos Cano Vieira]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111335932|Susan Moore]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111288450|Oliver Crewe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111149838|Nurlan Agha]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111128104|Bessie Hendricks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q111080749|Ananias Koustenis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110975000|Martin Tichý]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110955245|Hervé Mombo Kinga]]''
| 
| [[گيبون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110938790|Jorge Conti]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110901608|Edmur Mesquita]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110883731|Roberto Scudero]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110861744|Gareer Mansour]]''
| 
| ''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110854189|Petipán]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Petipán en 1967.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110826613|Martin B. Moore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110815959|Izidorio Oliveira]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110778559|Mykola Malkov]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110646860|Ankica Lepej]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110597021|Hana Horká]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110540805|Andrzej Rusek]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110496140|Umar Zahir]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Umar Zahir (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110451924|Stewart Gilray]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110422948|Joan Vinyals]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110409615|Baktash Abtin]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Baktash Abtin (3).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110402492|Ibrahim Hegazy]]''
| 
| ''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110401833|Kenny J]]''
| 
| [[ٽرينيڊاڊ ۽ ٽوباگو|ٽرنيڊاڊ اينڊ ٽبيگو]]
| 
| 
| [[فائل:Kenny J at Dimanche Gras 1993.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110400616|Jan Čermák]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110286763|Christos Diamantis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110275982|Damu Roland]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110271712|Frédéric Sinistra]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:Frédéric Sinistra dans un match le 24 mars 2012.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110246082|Adil Xasayev]]''
| 
| [[آذربائيجان]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110226536|Jenni Crain]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110221514|Evgenia Hristopoulou]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110215649|Tina Rinaldi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110191163|Ashok Kumar Amrohi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110165407|Boris Zozulya]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110150593|Alicja Tysiąc]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Alicja Tysiąc.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110125587|Josep Maria Castelló i Mateu]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:JM CASTELLO HOMENATGE CASTELL (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110088289|Fernando Gutierres Reis]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q110062761|Vangelis Vasileiadis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109941647|Alberto Berardi]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109869417|Ludwig Ladstätter]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109852630|Parthena Koutmeridou]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109836022|Pius Mujuzi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109835297|Vince Lelkes]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[سلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109805144|Steven Milligram]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109744750|Lars Egil Mogård]]''
| 
| [[ناروي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109678864|Ahmad Mohd Nor]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109678716|Fetty Dzul]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109655703|Wallker Wollber Bezerra de Medeiros]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109649898|Aziz El Fadili]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109623606|William Breisky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109588694|Julie Le Galliard]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109552845|Bijan Afshar]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109551692|Akbar Nikzad Afghani]]''
| 
| [[افغانستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109486992|Yuri Evtushenko]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109463224|Josip Uhlik]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109423757|Roberto José Ábalos]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:José Roberto Ábalos.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q109335700|Ḥusayn Asad]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109331719|Lenka Angelová]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109280531|Vladimir Sytchanka]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109270014|Adib al-Jarf]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109259050|Mbak You]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109258978|Dzmitry Liebiadzievich]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109258630|Abdul Jawad Dhanuun]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109218129|Jan Hilgen]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109031824|Manuel de Jesus Tahay Gomes]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q109000898|Svetlana Căpățină]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108940885|Elnur Ashrafoglu]]''
| 
| [[آذربائيجان]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108920565|Ugo Falesiedi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108916068|Pablo Rodríguez]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108900259|Muḥammad Aḥmad al-Dālī]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108899282|Claude Mouton]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108860941|Dimo Stoyanov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108839344|Reggie Parks]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:WWE - Wembley Arena 140994 (8).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q108817495|Naomi Kori Pomat]]''
| 
| ''[[:d:Q40285|New Guinea]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108800539|Samantha Epasinghe]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108791869|Ramiro Larrea]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108731108|Massimo Ampola]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108709551|Francesco Mattesini]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108702519|Joachim Hellmich]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108695225|Haru Rajwar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108670697|Manuel Román Fernández]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108664482|Anthony Zane]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108600909|Laura Hartman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108541641|Hai Shaulian]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108537193|Veronica Wolski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108535646|Michael Halkias]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108532938|Saviana Scalfi]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108529212|Bernardino Cano Radil]]''
| 
| [[پيراگوئي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108462281|Georgi Vanyan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108434832|Dan Montsitsi]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108410750|Marc Bernier]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108405918|Enakshi Chattopadhyay]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108384012|Iván Colás Costa]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108368015|Francisco Monterrosa]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108320943|Giraldo González]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108284809|Mohamed Saad]]''
| 
| [[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108282132|Aris Skiadopoulos]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108265582|Alexandre Pagès]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108110670|Pamela Valenzuela]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| [[فائل:Pamela Geraldine Valenzuela Rengel. Trans Volvimos a nacer 0-55 screenshot (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q108083418|Sheham Siddik]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108083120|Alan Neville Clements]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108076821|Issa Abdel Hafeez]]''
| 
| [[لبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108043685|Luis Peláez Campomanes]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108017856|Saranya Sasi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q108005947|Dick Farrel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107921203|José Alberto Hermógenes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:José Alberto Hermógenes.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107877832|María Teresa Marú Mejía]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107785573|Jean-Claude Kazembe Musonda]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107672808|Ribeiro da Ciclo Ribeiro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107645871|Hasip Kalimuddin Syam]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wagub Jambi Hasip Kalimuddin Syam.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107630308|Rodolfo Peña Flores]]''
| 
| [[ڪوسٽا ريڪا|ڪوسٽاريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Rodolfo-rodrigo-pea-flores 40240716480 o.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107625371|Atful Hye Shibly]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107613344|Michael Lejong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107613304|Hamadi Ghawar]]''
| 
| [[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107600902|Audrey Marie Ellis]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107584187|Nurul Almy Hafild]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107583643|Mohamad Assegaf]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107583322|Arief Harsono]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Arief Harsono1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107581777|Enny Sri Hartati]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107570435|Arun Chaudhary]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107569124|John Mukasa]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107563913|Eliaser Yentji Sunur]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Eliaser Yentji Sunur.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107550001|Kä Mana]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107545938|Jeremy Silvester]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107545906|José Maria Batalla]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107539497|Zhypar Zheksheev]]''
| 
| [[ڪرغزستان|ڪِرگزِستانُ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529490|Vamsi Rajesh Kondaveeti]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529447|Shyam Dehati]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529386|Venugopal Kosuri]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529305|Anil Suri]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529220|Kumar Vatti]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107529167|Sai Balaji]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107528924|K Balu]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107528659|Parvesh C. Mehta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107528549|Alfredo Fraile]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107528488|Machchindra More]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107524326|Ricardo Corrêa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107491736|Peter Haritatos]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107491716|Luke Masamvu]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107488620|Eka Supria Atmaja]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bupati Bekasi Eka Supria Atmaja.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107487454|Francisco Astorga]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Francisco &quot;Pancho&quot; Astorga Foto- © Rodrigo Pardo .jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107453228|Diratsagae Alfred Kganare]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107423669|Fazl-e-Khuda]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107420799|Abel Pienaar]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107420703|Fridon Aslanyan]]''
| 
| ''[[:d:Q132856|Armenian Soviet Socialist Republic]]''&lt;br/&gt;[[آرمينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107401977|Shankanada Aravind]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107401694|Josh Wallwork]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107400988|Steven Manios Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107400559|Reinaldo Ortega]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399870|Toshi Wungtung]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399866|Eric Salas González]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399863|Edmundo Martinez Zaleta]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399637|Wilmer Ato]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399519|Tony Greer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399425|Charles Gregory Ross]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107399015|Gianni Colajemma]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107398923|Robert P. Cohen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387850|Leslie Ponnusamy]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387822|Mohammad Karaan]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387717|Patrick Bayo Mkhize]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387618|Sbusiso Mseleku]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387600|Paul Dobson]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387591|Moonyeenn Lee]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387578|Patrick Jaji]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387566|Henry Jansen]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387562|Lungile Tom]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107387549|Nomandla Yako]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107380310|Goolam Rajah]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107359033|Hind Chelbi]]''
| 
| [[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107358646|Ahmed Bilal Shah]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Ahmed Bilal Shah VOA (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107343331|Abd al-Nasir Najjar]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107309769|Mehmet Emin Saraç]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:صورة شخصية محمد أمين سراج.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q107300156|Rodrigo Munilla]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107289272|Rehema Watongola]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107249689|Maurice Tsalefac]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107207790|Aldo Moltifiori]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107192015|Lin Fang-I]]''
| 
| [[تائيوان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107187433|Taha Karaan]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107128059|Paul Freedman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107119906|Kiyomoto Yoshijirō]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107103451|Yann Gontard]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107021889|Basant Das]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107021764|Ryan Stephen]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106947545|Qadir Haji Ali]]''
| 
| [[عراق]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q41470|Kurdistan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106906993|Karen Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106906609|Prashant Mohapatra]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106885286|Saad Sharar]]''
| 
| [[ڪويت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106873455|Anjan Bandyopadhyay]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106869478|Rajendrasinh Jadeja]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106837129|Tony Tolbert]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106835512|Estefano Starepravo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106784902|Fathul Allah Ahmad]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106784040|Roy Ristie]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Roy Ristie 2017.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106771906|James Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106768454|Javier Rondón]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106764462|Omar Hugo Gómez]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106734360|Rajendra Kapila]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106730125|Baldur Beyer]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:Baldur Beyer (2021).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106727289|Sriprada]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106714989|Ajay Sharma]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106707423|Fred Fitz-James]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106702173|James Purify]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106691558|Ricardo Alberto Ramírez]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106690211|Dauji Gupta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106690208|Sudhakar Paricharak]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106690199|Challa Rama Krishna Reddy]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106689926|Boddu Bhaskara Ramarao]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106689691|Gilmar de Carvalho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106687902|Seturam Gopalrao Neginhal]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Sethuram Gopalrao Neginhal.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106687272|Williams Santamaría Valdera]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106675731|Kanupriya]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106675659|Jagdish Lad]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106659864|Olena Lytovchenko]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Письменниця Олена Литовченко з книжкою &quot;Пустоцвіт&quot;.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106652376|Vasyl Obleschuk]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106651586|Kom Chuanchuen]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106650087|Chittabbai Kudupudi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106648215|Celso Dayrit]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106648138|Amris]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wakil Walikota Dumai Amris.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106637349|Somnath Juwarkar]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106634443|Jaga Rout]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106629259|David Núñez]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106626688|Kishore Nandlaskar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106618445|Kunti Devi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106617169|Zoram Sangliana]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106613406|Diana S. Rabinovich]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106613228|Vira Sathidar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611776|Ramesh Diwakar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611774|Kalawati Bhuria]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611773|Purnmasi Pankaj]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611287|Bishnu Prasad Bhaiya]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611282|Sukhdarshan Singh Marar]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611278|Kailash Chandra Trivedi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611265|M. AS Subramanian]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611259|A Elumalai]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106611255|Satwant Kaur Sandhu]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106602515|Bhitali Das]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q2227470|Majgaon]]''
| 
| 
| [[فائل:Assamese singer Vitali Das.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106602162|Thakur Puran Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106600819|Alípio Freire]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Alípio Freire.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106595478|Robin Fransman]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Robin Fransman-1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106592198|Lea Dali Lion]]''
| 
| [[اسٽونيا]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Lea Dali Lion 2014 (1).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106592192|Johny Lal]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106588720|Àngel Pla]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106587775|Teresa Majchrzak]]''
| 
| ''[[:d:Q211274|Polish People's Republic]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106585096|Pang Xiong Sirirathasuk Sikoun]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106572313|Ludovico Badoy]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Director Ludovico D. Badoy (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106542784|Theodore Lambrinos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Greek-American baritone Theodore Lambrinos, 1960s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106542493|Muṣṭafá Muslim]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106533280|Dário de Castro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106519588|Mahmoud Al-Khalidi]]''
| 
| ''[[:d:Q193714|Mandatory Palestine]]''&lt;br/&gt;[[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106519193|Lois Sasson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106518107|Ludmila Guzun]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106515434|Mao Ayuth]]''
| 
| [[ڪمبوڊيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106508488|Aslam Qureshi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106484252|László Rákoskerti]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106477709|Hebert Axel González]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106474359|Irondi Mantovani Pugliesi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106473583|Dugyala Srinivas Rao]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106473570|Babar Tadvi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106472216|François Matheron]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106466070|Hans Kristian Gaarder]]''
| 
| [[ناروي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106463233|Füzuli Javadov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106434042|Nestor Torre Jr.]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106423215|Jacquiline Chikuta]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106366913|Yinka Odumakin]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106334361|Nemam Ghafouri]]''
| 
| [[عراق]]&lt;br/&gt;[[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106317446|Márton Brády]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106309840|Gurupada Mete]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106297174|Karel Vávra]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106272177|Christian Ntshangase]]''
| 
| [[اسواتيني|سوازي لينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106269407|Ellen Gwaradzimba]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106241908|Kombo James Moyana]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106230021|Francis Pelekamoyo]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106228708|Yousef Ozreil]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106218656|Theresa M. Korn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106218592|Rito Jiménez]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106204763|Abu Asif Barghouti]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106194747|İmran Kılıç]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106175318|Toabur Rahim]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106163378|Hanna Lypkivska]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106122752|Natale Bozzo]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106112793|Antonio Pérez González]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106109480|Wojciech Krawczyk]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106099414|Edson Montenegro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106084284|Katyayani Shankar Bajpai]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106044069|Eyrolles Michel Mvunzi Meya]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106011242|Miloslav Čechura]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106009916|Jaromír Vytopil]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Jaromir Vytopil.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q106009696|Edgar García]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q106009569|František Prošek]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105987426|Jaroslav Střeštík]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105978052|Marco Bogarelli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105977858|Esteban Gómez Rovira]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105969816|Malak Ismael]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105954938|Asongo Alalaparu]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Asongo Alalaparu (2020).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105954720|Algaci Tulio]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:ALGACIT2002.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105943521|Jiří Engliš]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105871502|Daniel Voisin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105841567|Peter Matlare]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105782944|Osvaldo Mércuri]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105756142|Rachel Cathoud]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105755145|Karima Brown]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105753833|Kenneth Mthiyane]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105748342|Diego Gómez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Diego Gómez Cabrera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105746143|Marta Martin Carrera-Ruiz]]''
| 
| [[ڪيوبا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105737171|Anna Majani]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105730949|Víctor Espinoza Peña]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105729922|Jorge Marticorena Cuba]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105727602|Erica Watson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105722839|Mike Bradner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Mike Bradner.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105710323|José Manuel Cortizas]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105696486|Bob Pixel]]''
| 
| [[گھانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105679224|Sofia Zhukova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105675497|Élida Rasino]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105659455|Madeleine Humbertclaude]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105646427|B. Raghavan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105641786|Barbara Ann Rowan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105640581|Enrico Obletter]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105637139|Consuelo Rodríguez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105627376|Quoc Anh]]''
| 
| [[ويٽنام]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105620263|Pastor Heydra]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105586692|James Medhurst]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105581015|Jaleel Smith-Riley]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105532898|Zaire Rezende]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105517287|Purificación Atrián Jordán]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105452765|Javier Neves]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105452340|Zoila Águila Almeida]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| [[فائل:Zoila Águila Almeida.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105426998|Manuel Salinas]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:ManuelSalinas2.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105424134|Cynthia Turner]]''
| 
| [[مالٽا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105421772|Patricia Healey]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105414316|Robb Webb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105404824|László Huszár]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[سلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105399622|Steve Turney]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105346796|Zezinho Corrêa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Zezinho Corrêa - 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105337022|Sylvia Lieber]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105319487|Mathoor Govindan Kutty]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105297032|Maria Andrea Gaspar]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105295115|Vicent Raga]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:RAGA Vicent foto VW.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105263600|Ismail Kijo]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105229566|Octavian Cojan]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105223109|Kwasi Sainti Baffoe-Bonnie]]''
| 
| [[گھانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105222367|John Gibbons]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105208032|Julio Roberto Gómez]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105198678|Percy Tucker]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105184059|Dennis Mileti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105183759|Ray Rayburn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105120942|Abbas Khan]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Nawab Ali Abbas khan (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105100101|Muspandi]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105099966|Wahab Adegbenro]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105098482|Paradzai Zimondi]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105097673|Anita R. Schiller]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105085435|Sekou Smith]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105085298|Georgeta Luchian Tudor]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105084390|Marius Swart]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Marius Swart.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105083943|Martha Madrigal]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105078440|Falah Mandkar]]''
| 
| [[ڪويت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105076376|Richard West]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105071475|Joel Matiza]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105071466|Suhail Zaheer Lari]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105069826|Kenneth Z. Altshuler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105063128|Bernard Papánek]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105061721|Vitaly Maksimov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105061229|Jaroslava Janderová]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Praha, Magistrát, Jaroslava Janderová (2).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q105047246|Carlos Antunes]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105047205|Gordinho do Surdo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105043758|Pavel Hanták]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105037528|Raisuddin Ahmed]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q105027958|Stephen Lungu]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104989956|Calixto Avena]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104949139|Krzysztof Łuszczewski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104911977|Meghrig Parikian]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Meghrig-Parikian.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104906836|Joe Guerra]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Joe Guerra - 1980.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104905111|Barbara N. Benson]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104904509|Ivan Metelytsya]]''
| 
| [[يوڪرين]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104903655|Nombulelo Hermans]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104870829|King Victor Thulare III]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104866691|William Z. Good]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104864449|Ganesh Shankar Vidyarthi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Ganesh Shankar Vidyarthi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104856962|Martin Addison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104852520|Bheki Ntuli]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104848615|Alejandro Galvis Ramírez]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104843792|Tapan Ghosh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Tapan ghosh hs.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104843609|Hijn Bijnen]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104833709|Jairo Castillo]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104816462|Ali Saleh Mohammed Ali Jaber]]''
| 
| [[يمن]]&lt;br/&gt;[[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Syekh Ali Jaber, 00.02.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104813246|Mizanur Rahman Khan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104812380|João Henrique de Souza]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104807971|John Condrone]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104787172|Iancu Țucărman]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104776005|Oleg Danilov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104772253|Abid Hussain]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104771406|Pradip Ghosh]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104764599|Theodore Lumpkin Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Theodore Lumpkin - 1940s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104764596|Fabrizio Soccorsi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104764484|Alan Cairns]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:AlanCairns2005.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104760616|Valentin Sushko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104717282|Julius Schachter]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104701628|George Whitmore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:George Whitmore Climber.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104695839|Jarod Nandin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104666469|Tawauna Averette]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104640624|Abdul Hakim Al-Taher]]''
| 
| [[سوڊان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104640108|Aylin Özmenek]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104637633|Veronica Oliver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104629341|Paul Etyang]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104628566|Sead Gološ]]''
| 
| [[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104621154|William T. Beaver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104595284|Issaka Assane Karanta]]''
| 
| [[نائيجر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104557820|طلال باغر]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104556343|Dudu Duswara]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Dudu Duswara.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104541175|Jean-Claude Bohain]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104537223|Arnold D. Gruys]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104532204|Carlos Levy]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos Levy 2018.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104531513|Benedicto Bravo]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104528447|Susan Moore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104528006|Krzysztof Pajewski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104525399|Ismail al-Shamali]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104522420|Muhammad Al-Saeedi Al-Jardi]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104522108|Thoriq Husler]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bupati Luwu Timur Muhammad Thorig Husler.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104518546|Loyiso Mpumlwana]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104470971|Marcin Dramiński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104464302|Nur Supriyanto]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Nur Suprianto.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104450555|Dorothy Gill Barnes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104442727|Monzur-I-Mowla]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104439738|Ahmad Toyserkani Ravari]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:احمد تویسرکانی راوری.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104439610|Kim Lee]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:02018 0146 KatowicePride-Parade, Kim Lee.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104438339|Anghel-Adrian Popa]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104432992|Humberto Trujillo]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104414777|Evelyn Alda Seckler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104398468|Oleksandr Arkadin-Shkolʹnyk]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Александр Аркадин-Школьник.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104398451|Jethro]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Jethro october 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104389005|Delfino López Aparicio]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104376876|Jan Błoński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Kidawa-Błoński.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104253395|Aitor Etxarte]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Aitor Etxarte Berezibar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104244720|Christina Rodrigues]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104244526|Bolivia Suárez]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104205652|D. Vijayamohan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104192199|Jerzy Steckiewicz]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104178897|Lucio Moderato]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104176273|Jerrold Post]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104155741|Dawn Lindberg]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104150631|Damir Kukuruzović]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104150471|Lillian Elena Blancas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104150437|Brittanya Karma]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104147083|Omar Khashram]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104145641|Fazlul Haque Montu]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104132756|Božidar Milenković]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104128876|Judit Egerszegi]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104128390|Divya Bhatnagar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104126171|Jean Saliba]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104123083|Pavel Hečko]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104094383|Donal Leace]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104062775|Lise Funck-Brentano]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104062635|Zbigniew Jurkiewicz]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104057606|Timoteo Ofrasio]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:OfrasioSJ.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q104049729|Valery Vinakurov]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104028901|Leanid Zaika]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q104005260|Gastón Lemaitre]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103928233|Luke Letlow]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103863018|Ramzi Najjar]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103828682|Rafael Pražák]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103820311|Jacek Włodyga]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103815009|Fadma Abi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103766157|Adil Ismayilov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| [[فائل:Adil Ismayilov in 2020 (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q103742338|Raja Mukhopadhyay]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103574159|Hanna Stadnik]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Hanna Stadnik grób (cropped)1 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q103512342|Hryhoriy Arshynov]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q103414626|Pavel Čech]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Pavel Čech, 2018.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q102859580|Eleanor Schano]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102490912|David Maas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102450473|Jan Krawiec]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102416147|Bharat Bhalke]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102391013|Jean Lau Chin]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Dr Jean Lau Chin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q102378274|Honestie Hodges]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102361877|Jose Luis Garaioa]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102357959|Hussein Al-Zuhairi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102343281|Rajendrasingh Baghel]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Rajendrasingh Baghel.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q102334622|Reinaldo Teles]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102305241|Lay Nam Chang]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102276262|Cordula Heß]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102192043|Carl Hanson Fitzgerald]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102189950|Alfonso Gracia-Saz]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102164680|Charles J. Mode]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102164597|Barnett Weil Glickfield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102158397|Romuald Koliński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102157745|Euda Edward Dean]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102146937|Khyson Swong]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102132780|Bruce Richard Buzby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102122799|Raymond Taylor Hoobler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102113504|Andrzej Bręczewski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102104819|Radamés Salazar Solorio]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Radamés Salazar Solorio.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q102097529|Mustafa Canlı]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102078444|Mariano Valdés Chávarri]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102076923|Anton Filipov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102047806|Mewalal Chaudhary]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102047761|Óscar Akira Yasser Noriega]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q102047464|Marek Umiński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101873866|Lynn Kellogg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101818266|Géza Lajhó]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101711396|János Gróz]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101584214|Jacek Polak]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Mr. Pollack.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q101579664|Leandro Resurreccion III]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101542315|Willie Salcedo]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101434569|Notis Lalaitis]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Notis1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q101423791|Irving Pressley McPhail]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101362178|Andrzej Prawda]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101245795|Mutodi Neshehe]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101229866|Anatoliy Fedorchuk]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101208374|Aniel Kienno]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101204530|Bernard Ducruet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101204200|Marc Frasez]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101149176|Moncef Ouannes]]''
| 
| ''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101120800|David Andahl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101116145|Dharsibhai Khanpura]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101089316|Adi Darma]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wali Kota Bontang Adi Darma.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q101080038|Pedro Mario Pereyra]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101069330|H. Tati Santiesteban]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101054234|Pablo Lozano Martín]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q101022194|Angeline Bernadel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100995846|Abdul Ilah Nabhan]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100975270|Chad Dorrill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100941027|Ted Vartelas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100890925|Parrerito]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Parrerito.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100797042|Matt Gras]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100795028|Joel Molina Ramírez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100784502|Christian Gatoux]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100783678|Jonathan Duck]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100751723|Kayla Williams]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100742561|Ayachi Afilal]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100716099|Gusztáv Adorján]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100627627|Ilana Rovina]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:Ilana Rovina (1963).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100591978|Wojciech Stachurski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Wojciech Stachurski.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100591633|Piotr Francuz]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100580192|Rabbi Osher Yaakov Westheim]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100548537|Ахметов, Рашит Ракипович]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100537333|Lambert Kreekels]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100339816|Yevhen Cherednichenko]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Євген Чередніченко (2017).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100275270|Father Stanislaus Lourduswamy]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Stan Swamy (2010).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100272881|Rick Todd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100146617|Esther Morales]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| [[فائل:Esther Morales.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q100146445|Chanesh Ram Rathiya]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100146338|Sandy Oldfield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100146088|Barbara Ann Davis Prince]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99911656|Ziad Al-Zaza]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99857265|Andréia de Olicar]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99851329|Mncedisi Filtane]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99845647|Datta Ekbote]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99800397|Mirza Shahi]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99767788|Brandi Christine Case-Wallace]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99756227|Tony Tenpenny]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99574699|Bernard Fils-Aimé]]''
| 
| [[هيٽي]]
| 
| 
| [[فائل:2009 Secretary of State's Award for Corporate Excellence (portrait crop).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q99485311|Adeline Fagan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99454945|Florent Pereira]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99439541|Donald Keith Duncan]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99438633|Andrés Abt]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| [[فائل:Alcalde del Municipio CH Andres Abt - imf8381v1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q99432805|Margaret Waterchief]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99421575|Eddie Mosley]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:EddieMosley.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q99409157|Miguel Acundo González]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99316693|Valery Semanzo]]''
| 
| ''[[:d:Q133356|Ukrainian Soviet Socialist Republic]]''&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99306278|Juan Carlos Alcoba]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:JUAN CARLOS ALCOBA.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q99300113|Rubén Corimayo]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99244285|Kendal Royo]]''
| 
| [[پاناما]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99198811|Yousef Abu-Safieh]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q99052066|Luisa Revilla]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Luisa Revilla (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98994281|KS Firoz]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98971880|Karim Kamalov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98931500|Raosaheb Antapurkar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98924502|William Neikirk]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:WILLIAM R. NEIKIRK.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98924391|Kris Heggenhougen]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98918949|Johny Bakshi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98914210|Vimala Sharma]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Vimala Sharma.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98908359|Ahmed Al-Qadri]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98889006|Ramón Silva Bahamondes]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98844761|Cecilia Romo]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98761510|Harry Seager]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98714288|Evelyn Nicol]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98690717|Paddy Garritty]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98637362|Vergillio Rebin]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Vergillio Rebin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98600373|John Cooke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98596471|Nina Popova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98561146|Ahmed Badouj]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| [[فائل:Ahmed Badouj - Argan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98545382|Kesar Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98543285|Tariq Shafi]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98527646|Umesh Dastane]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98527416|Jorge Flores Ochoa]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:JAFO.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98518138|Lungile Pepeta]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98514941|Theodore Corcoran]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98514406|Raúl Rubio Burgos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98459576|Konstantin Markov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Legendite 2016 06.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98457692|Jamyang Choegyal Kasho]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Jamyang Choegyal Kasho.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98449532|Bernaldina José Pedro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98382520|Tjandermatie Soekhai]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98247997|Pierre Boubarne]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98240163|M. I. Sambou-Gassama]]''
| 
| [[گيمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98149217|Mohamed Adib Slaoui]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98145736|German (Chesnokov)]]''
| 
| [[روسي سوويت وفاقي سوشلسٽ جمهوريه]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98108920|Shyamal Chakraborty]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98108040|Arun Guhathakurta]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98106246|Manabendra Bandyopadhyay]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98092502|Carlos Rosas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98083027|Masaru Ezaki]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98072664|Satyanarayan Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Satyanarayn Singh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q98065792|Mohammad Barkatullah]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98065588|Alieu Mboge]]''
| 
| [[گيمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98041231|Bill Montgomery]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q98036542|O'ktam Barnoyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[ازبڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97940401|Kōichi Yokono]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97930996|Katherine B. Hoffman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97824637|Salko Bukvarević]]''
| 
| ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97774567|Pamela Rush]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97750531|Steve dePyssler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97704692|James Rudd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97704644|Homayoun Reza Atardi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97671575|Patrick Ellis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97670845|Lloyd Cafe Cadena]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:GUILTY or NOT GUILTY! FT. LLOYD CADENA 5s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97590799|Bahrum Daido]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bahrum Daido (2018) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97579656|Jorge Villavicencio]]''
| 
| [[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| [[فائل:Ex ministro Villavicencio (Nómada) (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97578686|César Salinas]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97500756|Norberto Padilla]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97495832|Angela von Nowakonski]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97467461|Manoel da Lenha]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97466640|Яўген Уладзіміравіч Мядзько]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97440861|Irene Lalji]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Irene Lalji (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97400267|Domingos Mãhörõ]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97388797|Mohamed Mounir]]''
| 
| ''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97372585|Hanna Palska]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345577|Asberry Stoudemire]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345576|Roger Griggs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345575|William Griffin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345574|Mary Duggan Philbin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345373|Nancy Halbauer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345372|Philman Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345371|Brenda Bolden]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345369|Tommie Adams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345367|Elwyte Gardner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345364|Charles Miles]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345361|Joseph Carnes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345359|John Mazzucchelli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345358|Moses Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345357|Elizabeth Henry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345356|Martha Singleton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345355|James Bragiel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345354|Ronald Landsman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345353|Bernadine Summers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345351|James Gettings]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345350|Elizabeth Cota]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345348|Safa Suleyman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345347|Jim Schwark]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345345|Kathleen Takash]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345343|Feliks Ogorodnik]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345341|Albert Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345340|Marvin Mazzucchelli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345338|Edith Gallo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345336|Debbie Decker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345334|William Hollaar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345333|Larry Harris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345330|Roselind Barsevick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345252|Morris Loeb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345250|Esperanza Ugalde]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345248|George Parrott]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345247|Lillian Nakawatase]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345245|Lambros Karkazis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345243|Charley Hill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345241|Crystal Cantrell-Barbee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345240|Saul Velazquez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345219|Maria Gomez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345218|Francisco Gomez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345217|John Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345216|Richard Moenning]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345215|Hecky Powell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345213|Luigi Pierpaoli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345212|Mary Christien]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345210|Lela Reed]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345208|Virginia Gray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345207|John LaPlante]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345205|Mary McKeon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345204|Steve Hudson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345202|Willie Hall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345200|Robert Brieske]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345199|Albert Stokes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345198|Edward Singleton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345196|Carol DeWitt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345195|Phillip Cooper]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345194|Nicolasa Estrada]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345192|Gabrail Ismayl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345191|Raymond Niwa]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345190|Julie Maldonado]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345189|Simon Zamudio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345188|Patricia Ciametti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345187|Bridget Bahal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345186|Gerald Boerman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345184|Dalis Ramonas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345183|Diane Ramonas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345182|Ramiro Barcena]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345181|Saul Ben-Zeev]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345180|Kai Wong Sam]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345179|Gregori V. Armstrong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345178|Diana T. Jun]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345177|Maria Rita Ripa]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345176|Mohammad Riad Hussain Ismat]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345175|Christopher L. Hammond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345174|Lisette Kohn Gale]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345172|Walter J. Blase]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345170|Johnnie D. Veasley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345169|Gloria Cervantes Zamudio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345168|David Buffington Wham]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345167|L. B. Perry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345166|Nellie B. Stokes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345165|Michael Aubrey Wiskur]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97345163|Jose Alfredo Moron]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97342569|Mário Calixto Filho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97338873|Noh Gil-nam]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97321345|Alfred Mtsi]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97317138|Qainan Al-Zahrani]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97306828|Iwan Dwiprahasto]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97220091|Sayyad Alizade]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97217357|Fərman Bağırov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97217254|Etibar Babayev]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97194729|Alireza Raheb]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97183473|Gopal Krishna Saxena]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97176731|Amadou Salif Kebe]]''
| 
| [[گني|گائينا]]
| 
| 
| [[فائل:Me Amadou Salif Kébé en 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97143554|Mohamed Kouradji]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97138189|Abdullah al Mohsin Chowdhury]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97137136|Faqir Nabi]]''
| 
| [[افغانستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97129737|Ricardo Mthembu]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97129077|Ghaida Kambash]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97119870|Liao Jianjun]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97119149|Noloyiso Sandile]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97105191|Reyna Marlene de los Ángeles Catzín Cih]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97101228|Richard di Liberto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97045148|Charles Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97036815|Gordon Kegakilwe]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97016619|Godwin Achinge]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97016566|Howard Croft]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97015683|Julio Jimenez Llanque]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97013788|Aristoteles Atheniense]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Aristoteles Atheniense.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97013763|Sylvio Capanema]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97012125|Mahendra Yadav]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97011316|Mamadou Bamba Ndiaye]]''
| 
| [[سينيگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q97011238|Inuwa Abdulkadir]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96989513|John Siffy Mirin]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:John Siffy Mirin Family (cropped face).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96989495|Ali Taher]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Ali Taher.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96988673|Gatot Sudjito]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Gatot Sudjito.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96988315|Jimmy Demianus Ijie]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jimmy Demianus Ijie.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96987964|Bambang Suryadi]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bambang Suryadi, Member of the People's Representative Council.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96987607|Soepriyatno]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Anggota DPR Soepriyatno.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96979351|Yupadee Kobkulboonsiri]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96789500|Eurídice Moreira]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96774796|Syed Al Imran]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96758970|Mohamed El Milahi]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96756329|Anthony Obiagboso Enukeme]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96710071|Haidari Wujodi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96695037|Md. Shahjahan Ali Talukder]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96678709|Marconi Alencar]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96656030|Manaf Taleb]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96624928|Pablo Puente Aparicio]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96624229|Sergio Jacobo Gutiérrez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96606866|Jampel Lodoy]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96587386|Mary Tiffen]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96575383|Clarence Mini]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96473280|Mary Wilson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96470807|Lynika Strozier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lynika Strozier 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96464510|Eileen Atkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464437|Theodore Nixon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464436|Mike Forrest]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464435|Richard Aronson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464433|Brian Holcomb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464432|Eric M. Gore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464431|Lena Sims]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464430|June McIntyre]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464346|Mary Schneider]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464345|Joe Tunney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464344|Edward Horowitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464343|George Schneider]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464342|Joe Perrott]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464341|Dennis Small Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464340|Jasper Daniels Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464339|Michael R. Walker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464338|Bernice Teller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464337|Bob Griffith]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464335|Richard Coppola]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464334|Charles Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464332|Joseph Zingaro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464331|L. Theodore Lawrence Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464330|Hal Stein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464329|Barry Gelman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464328|Joseph W. Murray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464327|Francis Dufner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464326|Robert Doubet]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:R. Doubet —1946.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96464325|Kevin Bundy Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464324|William Collins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464323|Ronald Jamison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464322|Helen B. Days]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464320|Luka A. Marano Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464319|Craig TenBroeck]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464318|Avraham MacConnell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464316|John F. Murray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464315|Vito A. Cosmo Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464314|Walter Bohn Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464313|Rochelle King]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464312|Sarah Nader]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464311|Peggy Crane]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464310|Ramona Thomas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464309|Karen Kelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464308|Paddy McNichol]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464307|Mildred McLean-Terrell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464306|Patti Kelly-Peightal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464305|Irene Loretta Cassady]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464304|Ruth Rosenstock]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464303|Lysa Dawn Robinson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464302|Rosemary W. Tucker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464301|Sylvia Millrood]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464300|Kathleen Duffy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464298|Rosemary Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96464297|Cathy Apothaker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96463631|José Ramón Ónega]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96463203|John Treen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96461719|Leonidas Pelekanakis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459633|John Charles Diaz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459630|Michael McIntyre]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459628|Lou Pompilio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459624|Larry Singer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459622|Ying Kao Lee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459620|Edward Magliocco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96459616|Ross Mordecai]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96436881|Robert Washington]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405156|Barbara Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405155|Florencio Cruz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405154|Richard Erlichman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405153|Abraham Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405152|Marilyn Alston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405150|Nola Schwartz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96405149|Marie A. Turzo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96391530|Mahmoud Hammoud]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:2020-21 Chabab Ghazieh vs Shabab Sahel 02 (Mahmoud Hammoud).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96370232|Nur Omar Mohamed]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96357188|Aurelio Desdentado Bonete]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96324008|David Cohen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96323819|Abdul Ghafar Atan]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96312941|Nasir Ajanah]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96274278|Aslam Baba]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96252244|Ali Hadi]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96241334|Juan Sanabria]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96215909|Eva Konrad Hawkins]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96209239|Christian Bousquet]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96200463|Adriano Silva]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96186936|Luis Repetto Málaga]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Los museos son espacios culturales que reafirman nuestra identidad.mp4 snapshot 05.16 (2020.08.04 11.49.56).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96180005|Mary J. Wilson]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96175697|Laura Bernal]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96172631|Ashok Gasti]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96169315|Afwerki Abraha]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96133142|Tom Mulholland]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96130472|Malcolm Kela Smith]]''
| 
| [[پاپوا نيو گني]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[آسٽريليا]]
| 
| 
| [[فائل:Malcolm Smith-Kela (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q96102692|Ismail Gamadiid]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96102105|Marcos Montero]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96099070|Luis Tapiru II]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96098113|Paul Kuentzmann]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96096540|Charles Hertel]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96072211|Fabiana Anastácio]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96067751|Turhan Kaya]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96067499|Rafael Leonardo Black]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96056565|Celine Fariala Mangaza]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96051461|Dominique Boutet]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96042027|Miss Biá]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96041028|Wajid Ali Khan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q96024601|Hu Weifeng]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890270|William Hrabnicky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890269|Cornelia Ann Hunt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890267|Joel I. Sneider]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890264|Genowefa Kochanek]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890257|Thomas A. Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890256|Marguerite Peyser]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890255|Roland Henry Lacasse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890254|Marilyn Luella Tayse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890253|Mary Ann Bregar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890252|Michael J. Mchugh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890245|Raymond Gayle Burgett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Raymond Burkett - 1952.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95890214|Margaret MacVeagh Schweers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890206|P. Michael Baillargeon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890196|Nelson Henry Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890187|Janice L. McNelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Janice L. Nelson 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95890176|Claude Reno Doucette]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890167|Dale A. Boston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890156|Alexandra Louise Polansky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890147|Wilman Sánchez Cabrera]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95890143|Lloyd Cornelius Porter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889754|Alexander Leon Lloyd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889747|Terri Lynn Clark]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889746|Richard Lynn Heggen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889745|Jaimala Singh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889744|Hildur T. Stanton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889743|Wayne Drye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889741|Thomas F. McDermott]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889733|Wilma Ruth Montgomery]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889731|Gerald Alton Cook]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Jerry Cook - 1951.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889730|Geraldine Marie McGovern]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889729|Rosa Luna]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889722|Mary Doyle Hovanec]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889720|Michael Armstrong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889719|Harrison Solliday]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889718|Frank M. Goewey Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889717|Arthur Charles Lindholm]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889716|Robert William Dietz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889708|Marjorie P. Tabechian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889707|Mary Elizabeth Parr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Mary Elizabeth Gribbin - 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889706|Myra Janet Headley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889705|David Bernstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889697|Thomas Cotton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889688|Nicholas Modugno]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889676|Dorothy May Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889663|Floyd Bluntson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889653|Jerome Berrien]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889638|Ijeoma Afuke]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889627|Georgianna Glose]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889617|Asela E. Gejo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889613|Ann Bonville Trombly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889607|Alexander Webster Cruden Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889602|Daniel James Callahan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:James Callahan - 1946.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889598|Leslie Kalmus]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889593|Wayne L. Wolford]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889588|Emmy Falta]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889587|Linda Joy Nassif]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889586|Kenneth James Godwin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Kenneth James Godwin - 1943.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889585|Lillian Press]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889581|Robert C. Samuels]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889576|Britta Lou Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889575|Louise N. Walsh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889574|Eve Rudin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889570|Raphael Kaminer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889565|Edith Richemond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889564|Luis A. Frias]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889563|Terry G. Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889562|Patricia Rowe]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889561|Rona Iris Gertz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889560|Latasha Andrews]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889195|Margaret Skaliotis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889186|Calvin Tompkins Lucy Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889178|Helen Demetoglous]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889166|Oluwayemisi Ogunnubi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889152|Betty Jean Ringle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889138|Clyde Addison Reichelderfer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889127|Anibal Francisco de Brito]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪيپ ورڊي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889117|William Harrison Goldman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889106|Ed Smrekar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889100|Gerald Ringdahl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889099|Lucille Dolores Romer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889098|Mark Schroeder]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889097|Alma M. Carney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889087|Robert Adam Burns]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889086|Retha Elizabeth Contri Sharp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889085|Peter P. DeLuise]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889081|William F. Latimer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889074|Willie Gene Whitaker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889073|Suzanne Raynal Gijsbers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889072|Peter Laker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889071|Herb Baum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889069|Frederick Koerner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889062|Ron Waxman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889060|Richard Emmett Powers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889059|Boro Lalich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889058|Joseph M. Kissane]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889055|David Toren]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889049|Patricia McGowan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889048|Norma Jean Knight]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889047|Josephine Tapiru]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889046|Yuet Ming Wong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1054923|British Hong Kong]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889043|Emma Seifrit Weigley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Emma Seifrit - 1950.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889037|Gerry Ellis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Gerry Norris - 1946.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95889036|Ruthie Jacqueline Stephens Turner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889035|Joseph J. Angi Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889034|Paul J. Foley Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889033|Moses Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889025|Cathryn Wood]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889024|James Merle Weaver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889023|Lawrence Nokes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889022|Onielo De Luzio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889021|Nancy M. Allen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889014|Benjamin DiGiovanni]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889012|Jerome Michael Zottolo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889011|Philemon Najieb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95889010|Saul Moreno]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888575|Levie Barkley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888574|Shidao Wang]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888573|Gwendolyn A. Carmichael]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888565|Tom Ferguson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888564|Edmon C. Carmichael]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888563|Billy Ross]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888562|Larry Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888561|Sherrell Stokes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888553|Timothy Ross]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888552|Harold Davis Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888551|Maria Garcia-Rodelo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888550|John Watson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888549|Josephine Posnanski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888548|Ben Doherty]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888540|Doris Mae Burkhart Kale]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888539|Margaret Laughlin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888538|Irene Gasior]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888537|Peter M. Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888536|Adam Kovacs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888528|Arlola Rawls]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888527|Rosemarie Franzese]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888526|Parker Knoll]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888525|Marie Scanlan Walker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888524|Rosemarie Amerosi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888523|Marcus Edward Cooper Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888515|Myles Coker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888514|Claudia Obermiller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888513|Mauricio Valdivia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888512|George J. Foerst Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888511|Stuart Cohen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888503|Ilona Murai Kerman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888502|Chianti Jackson Harpool]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888501|Conrad Duncker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888499|Myra Helen Robinson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888491|Tommie Adams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888490|Peter Kafkis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888489|Joseph W. Hammond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888488|Marlon Alston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888487|Faralyn Havir]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888486|Perry Buchalter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888478|Joseph F. Kelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888477|Hailey Herrera]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888476|Jack Butler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888475|Beatrice Rubin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888474|William D. Greeke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888466|James V. Walsh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888465|Mario Araujo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888464|Kevin John Cahill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888463|Harold Reisner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888034|Marty Derer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888026|Gerard Rosenberg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888025|Reuben Gutoff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888024|Timothy Branscomb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888023|Allan Joseph Dickson Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888022|Howard Alexander Nelson Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Howard Nelson - 1952.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95888015|Robert Barghaan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888013|Leo Sreebny]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888012|Lester Eber]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888011|Raymond Copeland]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888010|Kamal Ahmed]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888009|June Beverly Hill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888001|Eugene Lamar Limbrick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95888000|Rhoda Hatch]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887999|Kyra Michelle Swartz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887998|Thomas J. Waters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887996|Ann Youngerman Smoler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887990|Antonio Nieves]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887988|Julie Butler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887987|Helen Kafkis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887986|Ann Kolb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887985|Lloyd Paul Leftwich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887983|Ronald Willenkamp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887975|Kevin J. Masterson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887974|Albert K. Webster]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Albert K. Webster, Manager of Far East Tour of Harvard Glee Club (13563366944) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95887973|Don Whan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887972|Coby Adolph]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887970|Judith Plotkin-Goldberg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887963|Glenn Daniel Bellitto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887962|Lucius Hall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887961|Nancy Ferguson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887960|Azade Kılıç]]''
| 
| [[ترڪي]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887955|Audrey Malone]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887951|Jesus Roman Melendez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887950|Jennifer Robin Arnold]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887949|Florencio Almazo Morán]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887948|Albert Petrocelli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887947|Antonio Checo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887945|Daniel Spector]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887935|Roger Eckart]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887926|Sandra Santos-Vizcaino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887899|Clair Dunlap]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887892|Jose Vazquez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887883|Sandra Lee deBlecourt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887872|Angelo Piro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887862|David Reissig]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887854|Joseph Yaggi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887846|Robert M. Weintraub]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887838|Phillip Thomas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887837|Herman Boehm]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887473|Joseph Micajah Thomas II]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887472|Minette Goff Cooper]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887471|Julian Anguiano-Maya]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887470|Freda Ocran]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گھانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887469|Cedric Dixon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887462|Jéssica Beatriz Cortez]]''
| 
| [[ايل سيلويڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887460|Bassey Offiong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887459|Alice Chavdarian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887457|Harvey Bayard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887456|Sherman Pittman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887455|James Quigley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887447|Andreas Koutsoudakis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887446|Mary Virginia McKeon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887445|Christine McLaurin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887443|Frederick Carl Harris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887437|Gerald Anthony Morales]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887434|Robert Earl Schaefer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887432|Joseph Graham]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887431|Theresa Elloie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887430|Dave Edwards]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887428|Kevin Charles Patz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887421|Alvin Elton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887420|Carl Redd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887419|John Cofrancesco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887418|Alan Lund]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887417|Michael Mika]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887405|Patricia Frieson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887394|Loretta Mendoza Dionisio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887384|Sawarrelita Redmond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887373|Ronaldo Ferrari]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887363|Kimarlee Nguyen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887332|Marion Lucille Kujda]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887321|Jerry Alford]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887314|Margaret Busha]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887308|Ina Shaw Mirviss]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887307|David E. Carman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887306|Jeannette M. Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887305|Viraf Darukhanawalla]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887303|Laurie Appell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887295|Albert H. Irwin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887294|Wee Chu Wong]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887293|Ralph R. Loranger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887292|Rosemary Ann Hughes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887291|Robert J. LeBlanc]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887287|John Pope]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887282|Timothy H. Gray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887281|Grace Nutland]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95887280|Ross L. Saddlemire]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886908|Justin Liuba]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886907|William G. Bennett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886906|Catherine Drouin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886905|Stanley M. Cohen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886904|Edna Saikkonen Alve]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886895|Suchendra Singh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فجي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886894|Davis Begaye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886893|Michael Albert Shubak]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886892|Barbara Mae Barham]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886891|Scott Melter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886883|Kerri Ann Kennedy-Tompkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886874|Ida Esposito]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886861|Betty Eleanor Fennelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bette Nelson - 1951.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886852|Sandra Piotrowski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886831|Quentin Cormell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886822|Eric F. Anderson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Eric Anderson - 1957.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886813|Charles Constantino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886801|Shirley Eileen Zimmerman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886791|Susan C. Menoche]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886788|Andrea Ruth Ludgin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886786|Marcia Rushford]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886783|Dennis Alan Bradt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886781|Jermaine Ferro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886771|Judy Therrian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886770|Paul Warech]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886769|Rosemary Hoell Rushka]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886767|Linda Benedict]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886766|Clark Osojnicki]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886765|Elizabeth N. Updegrave]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886758|Patricia Yanni]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886756|Jonathan Crachat Carreira Ferreira]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886755|Angeline Michalopulos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886754|Lucy Yanushefski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886751|John P. Derrico]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886745|LaKisha Willis White]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886744|Thomas A. Real]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886743|Lillian Kimura]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886740|Edie Morello]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Edith Elizabeth Spanish - 1941.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886739|Margueritte Martha McCain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886737|Manda Klancir]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886730|Hilda R. Nagel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886729|John Schoffstall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886728|William E. Jackman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886727|Dean Leroy Drake]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886724|Bennie Webb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886718|Jane Krumrine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886717|Randolph Warren Whipple]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886716|Nelson Perdomo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ايل سيلويڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886714|Betty Jo Barney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886713|Peter S. Miguel Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886297|Elizabeth Batista]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886282|Jonathan Adewumi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886273|Leroy Perryman Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886261|Patrick Conran]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886252|John Timothy Barr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886244|Lawrence W. Stedl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Larry Stedl - 1969.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886243|Steven P. St. Laurent]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886242|John A. Bailargeon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886241|Stanley L. Morse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886240|Jeffrey Stanley Lin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886232|Luis Juarez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886230|Michael Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886229|Barbara Helen Richardson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886227|Antoinette Meyer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886226|Robert F. Brady Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886223|Susan Grey Hopp Crofoot]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886217|Raymond Kenny]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886216|Arthur Winthrop Barstow]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886215|Calvin Richardson Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886213|Mary E. Mack]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886206|William Jonathan Glenney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886205|Johnnie D. Veasley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886204|Cynthia Jean Falle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886202|Virginia Alice Rauth]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886201|Julia Maye Alexander]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886200|Ina Macko]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ina Place - 1941.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886192|Dorothy V. Indeck]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886191|Charles Dow Long]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886190|Muriel M. Going]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886189|Kathleen Domenick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886187|Barbara Ann Loreck]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886180|Muriel E. Lundgren]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886179|Joseph Angeline]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886178|Mary T. King]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886176|Horace Saunders]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886175|Dale E. Thurman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886174|Eva Charlotte Julewitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886167|Robert R. Stout]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886165|John Bradford Hubert II]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886164|Rosalie J. Downes Emrich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886163|Randy G. Addison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886155|Mildred W. Blough]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886153|Richard M. Cieslak]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886152|Ferdi German]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886151|Ron Frangipane]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886150|Edith Gallo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886142|Edward L. Ghidotti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Edward Ghidotti - 1950.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95886141|Audrey L. Ercha]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886140|Robert H. Westphal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95886139|Henry N. Dubois]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885628|Regina Dix-Parsons]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885626|James David Gewirtzman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:James David Gewirtzman - 1966.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95885625|Martha Leroy Wilson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885624|Sheena Renee Comfort Miles]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885622|Malcolm C. Shaw Jr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885615|Jana Prince]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885612|Dolores Marie DeLaurentis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dolores Marie DeLaurentis - 1949.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95885611|Elizabeth Tevenan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885609|Regina D. Cullen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885606|Mae T. Roser]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885605|Frances A. Orsini]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885597|Mary Minervini]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885595|Kerry Lehman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885594|Nikima Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885592|Barbara Yazbeck Vethacke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885590|Florence Cahill Flaherty]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885582|Norman Walker Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885581|Dorothy Murphy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885579|Cornelius Lawyer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885577|Paul A. Hamel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885576|José Díaz-Ayala]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885575|Frankie L. Morris Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885566|Randy Wichlacz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885564|Arthur Rogers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885563|Louis B. Bernstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885561|Paul Ronald Joseph]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885560|James E. Mann Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885551|Kenneth K. Skoog]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885550|Guy A. LaVignera]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885549|Charles Walter Calhoun]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885547|Allen Francis Tinkham]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885546|Anna Marie Lopiccolo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885536|James C. Whittemore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885535|Maria Gibbs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885533|Kenneth A. Rago]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885532|Irene Ann Allen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885530|Tommie Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885528|Judith Lee Arkerson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885521|Estelle Kestenbaum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Estelle B. Greenwald.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95885519|Ruth Hunter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885518|Joan A. Lenhart]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885510|Bobby Lee Barber]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885500|Peter J. Brancazio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885491|Patricia H. Thatcher]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885483|Clara Louise Bennett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885472|James Kevin Malloy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885462|John Larry Sartain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885454|Arlene M. Horowitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Arlene M. Fratkin - 1959.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95885444|Cynthia Whiting]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95885433|Charles Miles]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884987|Loida Cruz Arroyo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884983|Joseph J. Deren Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884982|Timothy E. Murray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Timothy E. Murray - high school graduation 1955.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884981|Michael Lee Jordan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884980|John Pearson Brucher]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:John Brucher - 1957.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884976|Jeanette Marie Baldwin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884971|Roy Northway Stephens]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884970|Owen Moreland Parks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884969|Anna M. Gayton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884968|Melvin Pumphrey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884967|Jeanne Hammond Byrnes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884959|Shirley S. D'Stefan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884958|Elsie Rossitto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884957|Peter Sakas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884956|Mary Therese Loughery]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884955|Robert Woodward]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884950|Michael A. Hill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884946|Alan F. Krupp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884945|Mary Gilbert]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884944|Jorge F. Casals]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884943|Chester Dwulet]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884940|Louvenia Henderson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884933|Arlene Muriel MacIntyre]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884932|Dorothy Cembrano Jay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884931|Robert M. Sullivan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884930|Duane G. Vock]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884925|Henry Burk Sullivan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Henry B. Sullivan - 1963.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884921|Roger Mckinney-Wagner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884920|Charles Goodstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Charles Goodstein - 1954.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884919|Paul Nathan Fontenot]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884918|Ellen Spencer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884910|Nola Kathleen LaBudde]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884897|Rocco Patrick Ursino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884888|Landon Spradlin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884880|Joan M. Hackney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884861|Deane K. Felter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884848|Larry Sylvester Hutchinson Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884835|Sidney Siegel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884824|Sharyn Lynn Vogel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884811|Theodore Gaffney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884810|Sean Boynes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884809|Elaine Menchel Marcus]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Elaine Cheryl Menchel - 1962.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884808|Nancy Reid]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884807|Mari Jo Davitto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884805|James O'Brien Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884799|Jimmy Walters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884797|Edgar Orlando De La Roca]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884796|John Joseph Reed Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884435|Lula Fitzpatrick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884434|Gerald Cassidy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884433|Mercedes Santiago]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884432|Lucille Marie Resto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lucille Marie Stavola - 1961.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884426|Vincent G. Frainee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884423|Carol Carey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884422|Rachel Walters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884420|Rosemarie Theresa Torrance]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884418|Harold L. Hayes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884416|Merle C. Dry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884407|Bill Mantell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884404|Artemis Nazarian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884402|Bruce P. Biesenbach Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bruce P. Biesenbach, Sr.-(1945 - 2020).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884400|Emmanuel Demetri]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884392|John Herman Clomax]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884387|Wanda Bailey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884385|Charles Donald Neal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884384|Isaias Mendoza]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884382|Thomas Allen Catron]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884380|Patricia Gibbons]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884373|Verla L. Courey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884362|Merrick Dowson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884351|Robert Grant Conner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884332|Daniel James Parr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884322|Robert L. Crahen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884313|Paul R. McQuade]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884301|Israel Sauz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884292|Rita Paas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884283|Rodrick Samuels]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884268|Billy Ostland]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884261|Edward J. Bridgeford Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884259|Gloria Allen Moskowitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884256|Nita Pippins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884254|Norma Hoza]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Norma Lenore Bratschi - 1937.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884246|Myrtha Celifie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884244|Thomas Tarbell Russell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884242|John F. Von Sternberg Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884241|Mary M. Desole]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Mary Margaret Thomas - 1943.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884239|Mary Frances Parsels Dennis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884238|Phil Langley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884232|Robert Manley Argo Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884229|Bette Allred Weatherly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884228|Clifford J. Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884227|Bernard David Seckler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884226|Ronald Jacobus]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ronald Jacobus - 1956.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884218|Fritz Wilhelm Reisgies]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884217|John Joseph Christiana Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884216|Jeanette Gilmour]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Jeanette Gilmour - 1960.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95884215|Durlene Clontz Shuffler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95884214|JoAnne Katherine Walther]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883848|Luther Coleman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883847|Richard Joseph Lenihan Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883846|Carole Kaye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883838|Helen Boles Days]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883837|Alberto Castro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883836|Maria Tassiopoulos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883835|Joseph T. Cappello]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883834|Paul James Nagy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883829|Deyrold Arteaga]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883820|Londia Viola Mongold Deavers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883807|Susan McPherson Gottsegen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883795|Eileen Marie Stanton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883780|Richard J. Rome]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883769|Denise Camille Buczek]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883754|Irvin Alder]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883744|Carol Sue Rubin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883735|Joseph Colasurdo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883726|JoAnn Stokes-Smith]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883725|Ellen Marie Pauze]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883724|Salomon S. Podgursky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883723|Allen Joseph Spinner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883721|Harry P. Misthos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883714|John Fusco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883713|Norman Leslie Jenkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883712|Peggy Rakestraw]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883711|Roxana Griswold Foreman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883710|Tracie L. Heverly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883708|Tony Maldonado]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883701|Michael James Reagan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883700|Gary Tillery]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883699|Arthur Louis Thibault]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883698|James W. Landis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883689|Darla Eileen Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883688|Billie Jean Michael Habermehl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883687|Steven J. Huber]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883686|Elizabeth Harris Tirrell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883685|Jeanne Madden Cibroski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883682|Robert M. Shaw]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883676|Joan M. Cargill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883675|Carla Thompson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883674|Monica Maley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883673|Cheryl E. Petty]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883665|Paul Martinez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883664|Ronald P. Clark]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883663|Beverly J. Collins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883662|Gertrude Clemmer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883661|Sandra McCauley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883660|Florence Ethel Buenzly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883659|James Ronald Conley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ron Conley - 1969.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883651|Frank McClellan Worthington]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883253|Michael Angelo Church]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Michael A. Church - 1968.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883241|Dolores M. Madera]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883231|Frederick Brown Starr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883222|Fred Walter Gray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883213|Crystal LaBelle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883206|Carl A. Philipp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883202|Patricia Plante]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883200|Martha Eddy O'Brien]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883199|Tonna Lee Pratt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883196|Leon Martin Beels]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883193|John B. Ahrens]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883189|Richard Alexander Ross Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883188|John B. Lynch]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883187|Carol Freedman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883186|Katherine Ann Birkmaier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883185|Bob Barnum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883176|Raymond Paul Janssen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883175|Francis A. Kennedy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Francis A. Kennedy - 1950s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883174|Stanley Marvin Grossman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883173|Anthony V. Racka]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883169|Craig Franken]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883164|Wesley Richard Fahrbach II]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883163|Carole Montalbano]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883162|Laura Yopp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883161|Joan Cecile Berngen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883156|James Lowell Miller Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883152|Helen Silvia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883151|Merlene Sue Hughes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883150|Frances M. Pilot]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Frances Macho - 1956.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883149|Jim J. Wolf Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883148|Melita Baker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883143|James Ventrillo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883139|Walter M. Eagles Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883138|Douglas H. Diamond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Douglas H. Diamond - 1955.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883137|Joraine Sieber Groat]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883136|Barry Kaye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883132|Maclear Jacoby Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Maclear Jacoby Jr. - 1989.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95883127|Stephen J. Chamberlin Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883126|Alice Coopersmith Furst]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883125|Liudas Karolis Mikalonis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883124|Marion Klein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883116|Marie Caronia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883115|Steve Joltin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883114|Thomas Neal Therrian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883113|Charles Willis Alston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883112|Calvin E. Messner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883111|Carmen Lydia Muniz Rodriguez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1183|Puerto Rico]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883107|Florence Marks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883102|John E. Broadly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95883101|Linda Nute]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882666|Janet M. Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882665|Luke Workoff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882664|Carl Gunther Reiss]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1206012|German Reich]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882660|Barry G. Fisher]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882655|Stewart Markham Fish]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882654|Raymond W. Wilkinson Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882653|Dante Dennis Flagello]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882652|Edward A. Masterson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882645|Ronald Wilfred LePage]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882643|Edith Costanzo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882642|Michael L. Trombley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Michael Lee Trombley - 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882641|Marie A. Detrick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882640|Nora Malis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882639|Linda L. Orendorff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882631|Alice Fraher-Mason]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882630|Brenda Lee Orebaugh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882629|Marguerite M. Horgus]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Marguerite Wolanski - 1950.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882628|Dolores A. Vail]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882627|Virginia Bettencourt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Virginia Navarra - 1945.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882620|Mary Ann Scata]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882618|Nancy Taylor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882617|Mary Ann Yazzie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882616|Nancy A. Richard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Nancy Nutter - 1952.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882615|Dorothy Spanos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882607|Edward Russell Helfrich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882605|Jose Vitelio Gregorio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882604|Robert Charles Bazzell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882603|Ronald Burdette Culp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882602|Anna Elizabeth Pearson Lugg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882601|Wilfred Jay Sikkema]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882593|Donald Geoffrey Helliwell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882592|Randolph Maitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882591|Howard J. Bender]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882590|Jean D. Tobin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Jean Nilson - 1947.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882584|John Robert Oglesbee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882581|Adrienne Eugina Doolin Howard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882580|Joyce Roberts]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882579|Walter Everett Barton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882578|Kelly Doyle Oliver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882577|Russell Aucott]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882576|Richard Daniel Harris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882567|Jolene Blackburn Robison Wahgren]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882566|Robert C. Blades]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882565|Kenneth R. Going]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882564|Marion Krueger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882559|William Brett Tracy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882551|Lynne Sierra]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882542|Rocco Anthony Ward Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882529|Robert Steven Seldin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882522|Torrin Jamal Howard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882112|Barbara E. Woznicki]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882111|Theodore Robert Zaterka]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882110|Philip A. Scardilli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882109|Joseph Migliucci]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882104|Maxwell M. Mozell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882100|Janice Preschel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Janice Preschel - 1977.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882099|Amelia Scott Dougherty]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Amelia Martha Scott - 1953.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882098|Bruce W. Sowalski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882097|Marsha Lee Holiday]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882093|Herbert Nygren]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882088|Bettie London Traxler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882087|Charlie Hopper]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882085|Zoao Makumbi Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882084|Peter Bainum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882081|Constance M. O'Connor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882075|Marlene B. Mandle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882074|Anne Turner Gaillard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Cornelia Annette Turner - 1962.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882073|Mike Field]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882072|Fred J. Felella Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882071|Diana G. DeVito Swist]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Diana G. DeVito - 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95882066|Krist Angielen Guzman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882062|Gene Zahas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882061|Melford Henson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882059|Anna Sternik Warren]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882058|Janice Lin Bisley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882055|Terrence George Driscoll]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882049|Milton Sivels Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882048|Jean Adele Walkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882047|John Cassano]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882046|Robert Michael Sedor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882045|Beverly J. Plessinger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882040|Clementine E. Jamgochian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882017|Vera Flint]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95882005|Edward J. Deasy Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881998|John J. Valentine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881988|Robert Lee Amos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881982|Gloria Zimmerman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881970|Kenneth L. Jewel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881962|Gaetano Lombardo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881954|Thomas A. Adamavich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881939|Richard L. Houle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881935|Deloris C. Traver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881934|Helen Sutton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881933|Carmen Rodriguez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1183|Puerto Rico]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881932|Irene S. Allen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881926|Jean Munson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881923|Carol A. Castle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881922|Sean Christian Keville]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881921|Michael I. Sumergrad]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881920|Audrey LeMaire Morvant]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881525|Patricia A. Carrigan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881524|Evelyn Gertrude Brant-Graf]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Evelyn Russell - 1951.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95881523|Marie Virginia Leto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881522|Yvonne S. Orlando]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881514|Frederick Anthony Palazzo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881513|Julia Martinez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881512|Cindy Lou Mack]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881511|Earl Avers]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881510|Mary A. Cole]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881504|Celestino Padilla Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881501|Clarence Robert Ellis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Ellis - 1944.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95881500|Ellen Elizabeth Fabry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881499|Peter Crisanti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881497|Ronald Boccacio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881489|Elaine Jeannette Beaulieu]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881488|Dawn M. Peryer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881487|William U. Roulette III]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881486|John F. Cannon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881485|Teresa A. Olbrich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881479|Douglas Hanby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881468|John McKeon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881461|Larry Rathgeb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881452|Carl J. Hebert Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Carl John Hebert - 1963.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95881435|Morris Loeb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881425|Joseph J. Ingram Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881413|Stanley Moser]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881405|Adelfo Ruiz Calvo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881394|Richard C. Schug]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881385|Pio Mactal Vilar Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881377|Luiza Ogorodnik]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881376|Marjorie L. Goolsby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881375|Ethel Hamburger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881373|Arnold Obey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881368|Joyce Posson Winston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881365|Veil David DeVillier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881364|Harley E. Acker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881363|Doris Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881360|Elaine Cupka]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881359|Vince Woodward]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881352|Rose Mary Infantino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881351|Thomas E. Anglin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881349|Barbara Stack]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881345|Donald J. Horsfall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881340|George Freeman Winfield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881339|Roger Lehne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881338|Arlene Chesley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881337|Dorthe J. Flick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881336|Vinton Timely Mason]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95881335|Thomas I. Atwood]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880971|Samuel Kramer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880970|Hal Upjohn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880969|Anthony J. Valdati Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880964|Robert P. Rust]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880958|Alan A. Potanka]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880957|Bette Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bette Marie McTague - 1955.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880956|Carl Robert Bentley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880948|Harold Dixon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880940|Huguette Dorsey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880930|John Nakawatase]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880920|Jeanne Stone Rusnak]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880909|Paul Shelden]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880897|Norton A. Kent]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880886|Alice Louise Trout]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Alice Lukens - 1957.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880874|Jean Marie Hazelwood]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880862|Alice Glazer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880851|Robert C. Moen Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880847|John Francis McClintock]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880846|Paul Edward Herbst]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880845|Robert Bruce Harrell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880844|Juanita Sanchez-Valdez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880843|Jean M. Winterbottom]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880834|Charles Jernigan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880833|Antoinette Marie Lutz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880831|Stephen J. Clinton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880830|Joan M. Heaney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880829|John Poleon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880827|Michael Wrotniak Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880820|Roger Liddell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880819|John Joseph Crowe]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880818|Frank Miszkiewicz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880817|Richard Kiddle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880811|Corinne Rhodes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880808|Pilar Molina Reyes Rodriques]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880807|Edward Ciocca]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880805|Betty Sue Harber Carney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880804|Conrad Ifill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ٽرينيڊاڊ ۽ ٽوباگو|ٽرنيڊاڊ اينڊ ٽبيگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880803|Ruth Skapinok]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880800|Lela Reed]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880794|Richard M. Glidden]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880793|Paul Francis Siefert Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Paul Seifert - 1961.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880792|Danny Ray Bierman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880791|Donald Martin Puffer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880783|Thomas Kevin Milo Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880782|Karen Kay Bentley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Karen Kugler - 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880781|Dorothy Alma Ennis D'Ostilio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880780|John C. West Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880779|Betty M. Bradshaw]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880778|Richard J. Conway III]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880383|Daniel Blume]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880375|Richard Edward Rutledge]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Richard Rutledge - 1950.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880362|Helen Wall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880337|Russell Arnold Nielsen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880325|Scott Douglas Woodard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880317|Russell D. Green]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Russell Dale Green - 1945.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880311|Angel Escamilla]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880310|Patricia L. Henry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880309|Norman Gulamerian]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880308|Daniel S. Pincu]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880307|Patrick C. Parks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880303|Mary Ellen Houle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880298|Ronnie Estes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880297|Grace Lee Hargrave Cradeur]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880296|Jean-Claude Henrion]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880295|Ken Caley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880292|Delia Regina DiTullio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880286|Vincie Teresa DeRose]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880285|Steven L. Freedman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880284|Gomer Richards Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Gomer Richards Jr. - high school graduation 1954.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880283|Carol Davis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880274|Roberta Gulick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880272|Robert Dugal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880271|Ruth E. Shinn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880270|Mattie F. Adams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880269|Donald Raymond Haws]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880265|Barbara J. Norris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880260|Timothy J. Liszewski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880259|Willard John Hoyt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880258|Pierina D. Borsoi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880255|Ralph Plaisance]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880248|Philip Braverman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880247|Michael Giangrande Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880246|Ethel R. Fonti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880245|Dalma Holloway Torres]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880244|Marvin L. Thomas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Marvin Thomas - 1956.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95880243|Antoinette Tosco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880239|Lawrence Littig]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880234|Thomas William Campbell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880233|David F. Savitt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880231|Andrew Kowalczyk]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880229|Robert N. Winsor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880222|Bobby Joseph Hebert]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880221|Kenneth Richard Coombs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880220|Shirley Crute]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880219|Charles Robert Keal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880218|Ronald R. Erdman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95880217|Alan Michael Twofoot]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95747603|Flossie Lee Bournes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95737055|Mário Veríssimo]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95727053|Barbara Ossenkopp]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95702276|Zubair Ahmed]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95701122|Brahm Kanchibhotla]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Brahm Kanchibhotla.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95694247|Yehudah Jacobs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95692819|David Ford]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95676290|Fakhruddin Syed]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95670840|Hugo Ryckeboer]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95660168|Paul McCurrie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95650616|Samuel Joseph Lococo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95645973|James Leach Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95638573|Jeffrey Ronald Henry Muzljakovich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95629701|Pepe Tapia]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95613600|Salvatore Pica]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95579452|Elizabeth Fulop]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95578805|Douglas Linn Hickok]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95577358|Zhang Kangmei]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95577281|Feng Xiaolin]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95577004|Wang Bing]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95573131|Judith Bemis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95507915|Jose Ayala]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95502391|Santiago Baten-Oxlaj]]''
| 
| [[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95491073|Fred Westbrook]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95446434|Stephen P. A. Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95434619|Wegene Debele]]''
| 
| [[ايٿوپيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95423359|Kamrun Nahar Putul]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95416463|Hussain Ahmad Kanjo]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95399285|Edith Irvine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95393540|Marie Mudrová]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95391797|Lydia Baštecká]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95390382|Sally Rowley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Sally Rowley - freedom rider arrest 1961 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95381819|Miroslav Jirounek]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95381440|Libuše Holečková]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95377523|Daniel Kopál]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95345195|Emilio DiPalma]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95250542|Donna M. Morrissey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95232940|Eugene J. Sayfie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95216366|Sorin Iftimi]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95207707|Charlie Burrell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95190573|Carlos Arturo Garcia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95176753|Jiřina Kumstátová]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95175836|Vladimír Řehořek]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95155945|Jaromír Joo]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95153930|Keith Wade]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95152882|Trevor Belle]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95151336|Petr Šmaha]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Petr-Šmaha.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95147136|Alyce Chenault Gullattee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q95128547|Ken Nightingall]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94998033|Reber Zandi]]''
| 
| [[سويڊن]]&lt;br/&gt;[[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94997878|Alberto Tejedor]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94997852|Hernán Alemán]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94997568|Rachel Verbaan]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94995575|Ralphy Campos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94995489|Rommel Bernarte]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94994691|Joshua Yasuo Suzuki]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94994352|Rafael Fragoso]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94994347|Mário Chermont]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94994337|Lourdes Catão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Foto de Lourdes..png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94994310|João Kabeção]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94994278|Miquéias Fernandes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94987056|Mark Hall]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94981721|Vanessa Mackey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94973282|William Crain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94972710|Wilson Roosevelt Jerman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Wilson Roosevelt Jerman (crop).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94966479|Lenora Garfinkel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94945959|Hatsy Yasukochi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94944470|Esteban Yáñez Pazos]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94941476|Patricia Forster]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94924250|Frankline Ndifor]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94864655|Joey Giambra]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94799520|Donnell Kirchner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94713622|Peggy Ndubisi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94709855|Berisford Anthony Morse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94700689|Joseph Santaguida]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94700336|Randy Narvaez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94699977|Tin Aye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94694236|Georgia Litwack]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94690321|Mojibur Rahman Talukder]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94657640|James Mahoney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94648405|Benjamin Smalls]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94643983|unnamed medical worker]]''
| 
| [[مڊگاسڪر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94616677|Ernesto Guzman Lara]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94613962|Jim Pruett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94583822|Hans Bär]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94580968|Tendol Gyalzur]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94579891|Ruth Median]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94579402|Henry Camacho]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94579153|Douglas Roberts]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Douglas Roberts - 1968.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94575477|Paul Odighizuwa]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94573130|Bobby McCoskey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94572548|Alex Ruperto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94567016|Gloria Jameson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94550864|Nino Cassanello]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94547938|Mary Santiago]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94531325|Billy Farrell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94530576|Genyte Dirse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94528806|Hellyn Moore Pawula]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94524203|Marcus Pino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94523479|John Paul Eberhard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94511714|Richard Cramer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94477711|Abdikani Mohamed Wa’ays]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94477252|Marie Pino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94440981|Munir Mangal]]''
| 
| [[افغانستان]]
| 
| 
| [[فائل:Defense.gov News Photo 100707-F-7552L-006 - Commander of the International Security Assistance Force Gen. David H. Petraeus 3rd from left U.S. Army speaks with Afghan Minister of Security.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94434142|Edward Crogan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94412286|Óscar López Acosta]]''
| 
| [[هونڊورس|هنڊوراس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94365464|Clayton Snare]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94353812|Maurice Dotson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94349561|Marion Goldetsky Klein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94311480|Denith Deason]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94249876|Shōbushi Kanji]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| [[فائل:Shokiri-1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94217572|Magomed Aliomarov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94128948|Motoko Fujishiro Huthwaite]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Monuments Men Honored - Heroes protected art work in WWII-(2015) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94096258|Dorothy Pearl Davis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94087538|Belly Mujinga]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94073090|Charles Roberts]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94070745|Alan Ortiz]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94061081|Jack Berg]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94043719|Anna Mohr]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94019590|Tom Omaña Luna Jr.]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94018988|Tiffany Mofield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q94016601|James Andres]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93967506|Gérard Cocrelle]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93962279|Celso Mendoza]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93957499|Rose Liberto]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93956977|Paul Vasquez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Paul Bear Vasquez by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q93943796|Joan Neudecker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93943136|Michael Clegg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93939001|Hari Vasudevan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93929514|Noel Walsh]]''
| 
| [[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93903544|Guadalupe Ramos]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93898822|Unique Clay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93881569|Abdelfattah Abdrabbo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93876058|Johannes Beck]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93875993|Sandy Pratt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93868410|Jesus Chediak]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93860270|Sue Gargett]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93838244|Vicente André Gomes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93784704|Murat Dilmener]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93776347|Raymond Geraci]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93774007|Daniel Walters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93768263|Sushil Kumar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93707459|Paul Alloun]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93705140|Jacques Reymond]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93698550|Abdelmajid Ben Aicha]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93683887|Tam Mai]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93643731|Antonia Leon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93641586|Eric Frazier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93636186|Raymond Mitchell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93633102|Willie Levi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93630916|Kim Blanchar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93615558|Nancy Bisschop]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93614577|Yoshio]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93607966|Raymond Scholwinski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93598095|William Dean Brame]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93593932|Wendy Bishop]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93587125|Maria Lopez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93584226|Jimmy Glenn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93530184|Eli Klausner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93525826|Helen Molina]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93521975|Anthony Szczygielski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93514005|Jorge Ortiz-Garay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93512807|Aharon Walkin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93512574|Maureen Ciolek]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93506856|Gerson Peres]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Deputado Federal Gerson Peres.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q93498853|Gerald Slater]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93494556|Mohamed Hamud Omar]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93488824|Gerald Glisson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93473479|Carlos Ernesto Escobar Mejía]]''
| 
| [[ايل سيلويڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93453945|Conrad Razidlo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93449034|Barry Webber]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93443209|Raquela Mesa-Acosta]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93436209|Fryni Arvaniti]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93431362|Johnny Copeland]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93431342|Antonio Rodríguez de las Heras]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:RH en Zafra.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q93427505|Pedro Tenorio Matanzo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Pedro Tenorio Matanzo 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q93421326|Jack Taylor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93395406|Roman Stadelmann]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93394215|August Pauger]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93380491|Clifford Childs]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93377516|Rory Price]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93377076|Suleiman Adamu]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93351605|André Egri]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93345899|Michael Fleming]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93345895|Bradley James Ghilarducci]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93345570|Rex Damon Begay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93341845|Stephen Cino]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93340743|Leonard Auerbach]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93338240|Eduardo Robles-Holguin]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93309744|Mehmet Şah Demirhan]]''
| 
| [[جرمني]]&lt;br/&gt;[[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93303617|Anita Robinson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93300107|Derik Braswell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93299047|Wayne Edwards]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93298301|Edward Becote]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93297721|Priscilla Carrow]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93296429|Rafael Cargill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93295914|Gary Washington]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93278657|Joan Cunnane]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93275468|Jesse Willard Hathorne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93270951|Beverly Wefel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93270562|Glenn Wefel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93267085|Preston Olive]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93245406|Cosimo Semeraro]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93244599|Willem Balke]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93242709|Nyla Moore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93222035|Daniel Thomas Carr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93211513|Kareem Haji]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93171213|Philip Foglia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93169354|Altamiro Moyses Zimerfogel]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93160858|Sérgio Bueno de Camargo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93146187|Justa Barrios]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93146061|Tadashi Tsufura]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93142529|Lamoyne King]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93130944|Jessie Ancona]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93130940|Mary Hackett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93129383|Adamu Suleiman]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93122022|Muhammad Ahmad Asha]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93120505|Cornelius Watkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93115047|Venko Kanev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93096025|Jim Kearnan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93088160|Kyle Brown]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93076125|Rina Smits]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q93075844|Rien Smits]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92987708|Dan Spano]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92985221|Irvin Herman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92977116|David Berg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92974147|Mary Regine Collins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92974044|Mary Francele Sherburne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92972473|Bernadette Kelter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92968758|Annelda Holtkamp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92967426|Marie June Skender]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92957910|Josephine Seier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92949314|David Beyl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92934641|Robert Suit]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92920768|Boualem Benkhelouf]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92901064|Allah Yar Ansari]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92896391|Li Yangbo]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92891982|Ed Schilling]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92878926|Madeline Kripke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92867489|David Goulette]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92865607|Calvin Harrison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92864552|Don Osceola]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92861205|Don DiPetrillo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92849109|Ke Huibing]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92843284|Yang Chongqi]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92826239|Samuel Hargress II]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92805303|Randall French]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92801627|Paul Cary]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92800742|B. Narayan. Rao]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92800215|Alfonso Salazar]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92798976|Miguel Marte]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92791254|Sylvie Vincent]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92790696|Bill Gladstone]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92780896|Brittany Bruner-Ringo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92777833|Matteo De Cosmo]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92776593|Idris Bey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92774810|Orlando Moncada]]''
| 
| [[پيرو]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92774800|José Torres]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92771548|Joseph Feingold]]''
| 
| [[پولينڊ]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92768893|Ketty Herawati Sultana]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92768870|Alberto Camacho]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92768859|Dian Phipps]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92766758|Victor Chung]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92751809|Francis Boccabella III]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92750722|Mark Barisonek]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92732453|Daniel Demetrius Newell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92715252|T. Norman Van Cott]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92649435|Gulshan Ewing]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92637621|Sławomir Sokół]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92635842|Jun Maeda]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92624775|Pamela Orlando]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92620791|William Nguyen]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92611638|Louise Endel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92606215|Juan Martinez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92594539|Louise Coles]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92548855|Antonio Martinez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92545047|Matthew Stehr]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92542838|Deborah Gatewood]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92541835|Luis Modesto Páez]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92539116|Daniel S. Paletko]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92518002|Henry Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92495796|Dieter Hofmann]]''
| 
| ''[[:d:Q16957|German Democratic Republic]]''&lt;br/&gt;[[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92480593|Cherie La Pelusa]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92476562|Wayne Haskell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92474565|Barbara Gaines]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92472344|Conrad Buckley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92464475|Edgar Heidorn]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92455638|Andrea Circle Bear]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92419274|Mary Kepler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92419043|Wilford Kepler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92409837|Syahrul]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Syahrul Wali Kota.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q92394499|Joseph M. Assyd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92391135|Robert E. Proell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92378558|Madhvi Aya]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92359243|Claude Barouch]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92310023|Janissa Delacruz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92307070|Francisco Méndez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92304326|Corliss Henry]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92279689|Richard Charles Canazzi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92264934|Celia Lardizabal Marco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92262595|Alicia Cruz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92219835|Gonzalo Lopez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92216910|Jacques Fribourg]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92215337|Zoe Mungin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92212507|Celia Yap-Banago]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92208184|Édith Arnoult-Brill]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Édith Arnoult-Brill-FIG 2001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q92206621|Zafar Rasheed Bhatti]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92205988|Emma Davis]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92205981|Katy Davis]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92204901|Jeffrey Pendleton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92203480|Leslie Pieroni]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92202893|Nicholas Lee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92199833|Sher Enriquez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92197171|Jack Lotz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Jack Lotz.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q92196478|Jonathan Coelho]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92179738|Peter Gill]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92174131|Fernando Miteff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92168119|Martine Crefcoeur]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Martine Crefcoeur 1961.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q92159374|Mohamed Ben Omar]]''
| 
| [[نائيجر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92158826|Robert Francisco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92157950|Milan Stevanovich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q240592|Socialist Republic of Macedonia]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92152403|Princy Xavier]]''
| 
| [[اٽلي]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92110448|Kenneth Roseman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92106989|Thomas Wetzen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92104585|Joyce Pacubas-Le Blanc]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92079066|Valentina Blackhorse]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92059713|Gunnar Seijbold]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92054378|Noureddine Zidouni]]''
| 
| [[الجزائر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92045123|Clifford Martin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92041406|Marco DiFranco]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92037433|Ronald Newman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92022576|Mark Appelbaum]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91976809|Kenneth Saunders III]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91976807|Bertha LaForest]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91976803|Philip Kahn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91964956|Carole Brookins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91962972|Burton Rose]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91911557|Mario César Romero]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91893996|Angie Cunningham]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91892839|Melonie Mitchell]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91861707|Julian Perry Robinson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91840218|Ceybil Jefferies]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91824964|Anthony Tsai Brooks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91789659|Hannes Schedel]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91783720|Annette Blier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91776753|Tom Scully]]''
| 
| [[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91769815|Shree Vishna Rasiah]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91767492|Emeterio Gómez]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91756983|Jean-Paul Michel]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91756690|Fred the Godson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Fred the Godson, late 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91719339|Ton van den Heuvel]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91717351|Éric Loupiac]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91707058|Danny Delaney]]''
| 
| [[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91693470|Donald Reed Herring]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91686786|Sékou Kourouma]]''
| 
| [[گني|گائينا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91672457|Mohammad Hassen Hossenbux]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91672124|Patrick Delalaing]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91672058|James Hakim]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91670963|Jérôme Valette]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91669146|Khalif Mumin Tohow]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91665169|Joel Rogosin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91655944|Shahin Shahablou]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91621670|Belco Bah]]''
| 
| [[مالي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91595238|Jean MacVicar]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91595066|Keith MacVicar]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91584337|Sudhir Sharma]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91503406|Ella King Russell Torrey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91461341|Alain Le Garrec]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91449519|Rino Clerici]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91437271|Beryl Bernay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91428965|Benjamin Levin]]''
| 
| [[لٿوينيا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91389053|Serge Bokobza]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91388450|Guy Pfister]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91384778|Kabkéo Souvanlasy]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91383699|Philippe Lerche]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91381549|Saburō Matsushita]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91336641|Gerallt Davies]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91334108|Sami Reda]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91333451|Ali Djemoui]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91333378|Jean Pouaha]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91332579|Pierre Gilet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91332046|André Charon]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91308531|Skylar Herbert]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91290519|Mahen Ramloll]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91262852|José Marroquín Yerovi]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91252955|Manjeet Singh Riyat]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91250620|Guri Melleby]]''
| 
| [[ناروي]]
| 
| 
| [[فائل:Guri Melleby - Skytterprinsesse (1967) (14495766559).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91245547|Martin Loveday]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231774|Jayne Harvey]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231435|Nick Joseph]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231432|Wilma Banaag]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231430|Rajesh Kalraiya]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231426|Brian Darlington]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231424|Simon Guest]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231420|Brian Mfula]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231416|Ruben Muñoz Jr.]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231414|Barry England]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231411|Lourdes Campbell]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231408|Amarante Dias]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231406|Gladys Nyemba]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231403|Kevin Smith]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231399|Charles Kwame Tanor]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[گھانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231398|Gilbert Barnedo]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231394|Oscar King Jr.]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231391|Elbert Rico]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231386|Amanda Forde]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231384|Joan Grimshaw]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231379|Jenelyn Carter]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231375|John Alagos]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231371|Emily Rose Perugia]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231368|Pooja Sharma]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231364|Leilani Medel]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231361|Ade Raymond]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231356|Andy Howe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231354|Amor Padilla Gatinao]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231351|Elvira Bucu]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231346|Linnette Cruz]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231341|Stephen Pearson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231338|Donald Suelto]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231333|Abdul Gellaledin]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[سوڊان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231330|Donna Campbell]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231325|Barbara Moore]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231321|Michael Allieu]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231319|Andrew Treble]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231316|Thomas Harvey]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231314|Glen Corbin]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231311|Mandy Siddorn]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231306|Liz Shale]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231302|Linda Clarke]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231299|Barbara Sage]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231294|Rahima Bibi Sidhanee]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[ٽرينيڊاڊ ۽ ٽوباگو|ٽرنيڊاڊ اينڊ ٽبيگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231290|Liz Glanister]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231288|Alfa Saadu]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231284|Eric Labeja-Acellam]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231280|Fayez Ayache]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91231278|Hamza Pacheeri]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91167491|Claude Lafortune]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Claude Lafortune - 04 (cropped).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91159963|Jerry Givens]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91151546|John Percy Leon Lewis]]''
| 
| [[گيانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91146921|Ted Monette]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:FEMA - 40478 - Ted Monette, FEMA's Director of the Office of Federal Coordinati.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91122861|Lynsay Coventry]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91122088|Areema Nasreen]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91121930|Aimee O'Rourke]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91121613|Syed Zishan Haider]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91121189|Janice Graham]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91120760|Leilani Dayrit]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91120080|Alice Kit Tak Ong]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91118642|Elsie Sazuze]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91116120|Joseph Djivélékian]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91115657|Louis Jeannin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91110677|ATM Alamgir]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91106049|Edmond Adedeji]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91102468|Gareth Roberts]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91090369|Julie Omar]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91090338|Sara Trollope]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91090318|Yves Latour]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91090296|Melujean Ballesteros]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91089696|Josiane Zauma Ebonja Ekoli]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91089388|Cheryl Williams]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91089367|Maureen Ellington]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91089299|Peter Tun]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91088921|René Rosset]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91088373|Amrik Bamotra]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91088331|Gérard Willocq]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91087664|Mary Agyeiwaa Agyapong]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91087157|Gladys Mujajati]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91085228|Jane Murphy]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91083307|Krishan Arora]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91080484|Sterling Maddox]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Sterling Ruffin Maddox, Jr. - 1959.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91079959|Susan Rokus]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91079952|Keith Redding]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91079360|George Valentine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91079038|Maria Linda Villanueva Sun]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91077402|Noel Sinkiat]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91077024|Terrance Burke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91075109|Eastern Stewart]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91073092|Louis Wilsenach]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91036102|Augusto Itúrburu]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91033075|Chad Capule]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91027383|Marie-France Chabanel]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91025695|John-Sebastian Laird-Hammond]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91025565|Gary Holmberg]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Gary Holmberg - 1959.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q91025490|Jerry Manley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91025303|Sterling Matthews]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91024806|Kenneth J. Moore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91024446|Dave Roland]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91024238|Annis Creese]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[سينٽ ونسنٽ ۽ گريناڊائنز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91024228|James Norvell Flowers Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91023739|Deon M. Crowell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91023351|Brian R. Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q91017527|Gian Carlo Ceruti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90963525|Anjanette Miller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90961853|Margit Feldman]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90959889|Alexander Ivan Bedini Guthrie]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90925826|Rajesh Jayaseelan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90909454|Ernesto Gutiérrez Vera]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90902581|Elio Peretto]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90878164|Julio Andrade Malde]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90855527|Richard Passman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90852078|Gil Bailey]]''
| 
| [[جميڪا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Gil Bailey.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q90849569|Glider Ushñahua]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90812370|David Méresse]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90792247|Gabriele Baldassini]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90732093|Clida Martinez Ellison]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90723872|Jerzy Eligiusz Główczewski]]''
| 
| [[پولينڊ]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Witkacy - Jerzy Główczewski - 1931-12.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q90701193|Jorge Sebá]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90683696|David Katzenstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90642033|John Driscoll]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90605392|Robby Browne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90561312|Tom Moore]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Tom Moore (soldier) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q90531405|Gerald O. Glenn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90515325|Jacqueline Cruz]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90509901|Marylou Armer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90482625|Jason Hargrove]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90479494|Ann Sullivan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90478547|Alby Kass]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90465882|Fevzi Aksoy]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90463320|Jaime Ruiz Sacristán]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90457604|J. Ronald Verrier]]''
| 
| [[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90435726|Maria Krier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90433310|Valeria Viveros]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90424601|Victor Batista Falla]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90419878|Baldiri Alavedra]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90419272|Lila Fenwick]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90416143|Zafar Sarfraz]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90415987|Leilani Jordan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90412083|Bas Mulder]]''
| 
| [[سورينام]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90409657|Lionel Longueville]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90405588|Kishen Bholasing]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Kishen Bholasing 2015 - 3.PNG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q90404814|Eulàlia Amorós Solà]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90347409|Gustavo Orellana]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90324987|Habib Zaidi]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90324982|Fayaz Ayache]]''
| 
| [[شام]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90324980|Azar Ahrabi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90314365|Syed Haider]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90278503|Kapil Deo Kamat]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Kapil Deo Kamat during his term as Panchayati Raj minister (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q90274240|Elio Armas Nahón]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90251510|Ali Behzad]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90250643|Hamid Manouchehri]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90162943|Richard Richardson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90153083|Abdurakhman Martazanov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90143887|Burt Ballanfant]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90136425|Frank Gabrin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90121082|Ho Kam Ming]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90078508|Gonzalo Dasilva]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90060899|Santiago Llorente Fernández]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90046004|L. Douglas James]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90030093|Edoardo Valli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90027431|Hannes Schopf]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90025619|Ugo Rozzo]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q90025534|TM Giasuddin Ahmed]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89998424|Ben Hirschmann]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89986954|Sento Masià]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:SentoMasia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89957906|Ronald William Lewis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89952002|Leila Benitez-McCollum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89939488|Raimondo Balicco]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89938688|Giorgio Valoti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89936212|Kiminobu Okada]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89934267|Ronnie A. Dixon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89933671|Lee Bossom]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89932032|Sam McGhee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89924623|Liliane Marchais]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89919484|Roberto Román Valencia]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89919363|Ricardo Castaneda]]''
| 
| [[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89919082|Laneeka Barksdale]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89918929|Manolo Navarro]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89918324|Abdul Mabud Chowdhury]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89912075|Eddy Davis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Eddy Davis Lisbon 2006.JPEG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89898390|Alex Layne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89888640|Christophe Pras]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89860442|Marcelino García Pérez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89826765|Rebecca Mack]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89819849|Conrad Buchanan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89819791|Joaquim Tosas i Mir]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89799501|Art Paleczny]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89795205|Marguerite Lescop]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89768813|Charlotte Figi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89703948|Patrick Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89703537|Anita Fial]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89697563|Anton Sebastianpillai]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89690342|Eli Velder]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89679283|Vicente Villagrá Blanco]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89669404|Vincent Lionti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89666393|Ruben Burks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89656990|Juan Martín Velasco]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89637292|Dolors Sala Carrió]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89620524|Michael Yun]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89599147|Jitendra Rathod]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89592254|Israel Carrera]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89590162|Ron Rich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89589522|Laurent Gruson]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89588532|Henri Ecochard]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Ecochard.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89584637|Brian Lambert]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89584521|Terry Cutmore]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89584157|Jean-Jacques Siegel]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89582569|Frida Wattenberg]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89582564|Reza Neghaban]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89582558|Plato Sohrabi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89582543|Seyed Abdullah Zavieh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89582186|Ezzat Khamoshi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89580995|Shahriar Sharifi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89580754|Jean-Jacques Gressier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89580736|Farzad Tazari]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89580542|Ali Khalafi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89579907|Seyed Mohsen Habibi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89575597|Hervé de Buyer]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89573517|Ahmad Tuyserkani]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89564475|Lee Fierro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89562034|Jorge Chica]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89559728|Wilson Villa]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89552274|Abhay Bhardwaj]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Abhay Bharadwaj.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89532539|Patrick Gibson]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Gibson Brothers - 2018082190008 2018-03-23 Radio Regenbogen Award 2018 - Sven - 1D X MK II - 0178 - AK8I9908.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89526192|Wilhelm Burmann]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89520802|Giovanni Coppiano]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89514702|Feriha Öz]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89503586|Mary Roman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89502662|Kalil Haché]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89502052|Fuad Nahdi]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89501894|Ahmad Taheri]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89500010|Fernando Labra Hidalgo]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89499996|Cyril Boulanger]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89499594|Shona Ferguson]]''
| 
| [[بوٽسوانا]]&lt;br/&gt;[[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Shona Ferguson.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89499451|Anick Jesdanun]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89477590|Arlene Stringer-Cuevas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89477474|Mel Boyaner]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89472100|Sa'ad Galadiman Patigi]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89469646|Silvio Devoto]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89465759|Ito Curata]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Ito Curata in his Mansion (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89455052|Muhammad Sirajul Islam]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89452309|Jorge Orlando Semería]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89445395|Carlos González-Artigas]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89444493|Yang Jun]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89417365|Montserrat Sabater Bacigalupi]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89416505|Ismail Mohamed Abdulwahab]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89412554|Florindo Corral]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89392342|Carlo Colombara]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89388934|Rodrigo Pesántez Rodas]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89388448|Omar Quintana]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89358641|Bernard Epin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89355538|Avram Goia]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89337077|Zhu Heping]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89336556|Mei Zhongming]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89336547|Liu Li]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89328137|Chang Kai]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89300558|William Wolf]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89290024|Constantino Juri]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89284961|Jacques F. Acar]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jacques-Fouad-Acar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89278617|José Luis González Novalín]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89277337|Miquel Àngel Vaquer]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89272139|Reggie Bagala]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89271759|Bob Glanzer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89266944|Cemil Taşcıoğlu]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89251950|Bernardita Catalla]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Ambassador Bernardita Catalla (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89250938|April Dunn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89193385|José Antonio Martínez Bayo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Jose Antonio Martinez Bayo en Villel de Mesa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89190157|John Hartwall]]''
| 
| [[فنلينڊ|فن لينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89127551|Antonio Nonato Lima Gomes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89126458|Pat Midgley]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89118435|Rafael Gómez Nieto]]''
| 
| [[اسپين]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Inauguración del Jardín de los Combatientes de la Nueve en Madrid 14.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89108362|Ángel Sánchez Mendoza]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89107781|Tomas Oneborg]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89090767|Viktar Dashkevich]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Viktar daszkievicz 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q89058562|James T. Goodrich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89047239|David Hodgkiss]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89044367|Lorena Borjas]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89043679|Peregrine Broadbent]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89034303|Manuel Adolfo Varas]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q89018986|Denise Millet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88979371|Javier Docampo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88978483|Maria Mercader]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88975447|Adil El Tayar]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88974861|Amged S. El-Hawrani]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88963159|Angelo Rottoli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88961624|Daniel Davisse]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Daniel Davisse, Journée mémoire Holocauste, Esch-sur-Alzette-103.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88960423|Chato Galante]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Chato Galante Premios Goya 2019 - Mejor Película Documental (cropped) (2).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88948586|Freddy Rodriguez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88946519|Romi Cohn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88928087|Jacob Plange-Rhule]]''
| 
| [[گھانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88919704|Jörn Kubicki]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88876722|Narciso Arranz Cerezo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88866458|Jésus Gayoso Rey]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88862963|Ruben Melogno]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88799719|Usama Riaz]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88788580|Alan Finder]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88720923|Rose Marie Compaoré]]''
| 
| [[برڪینا فاسو|برڪينا فاسو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88720437|Kious Kelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88719792|John F. Murray]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88696349|Vasile Ouatu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88660090|Mohamed Farah]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88605041|Steven Dick]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88602759|Giuseppe Berardelli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88592566|Jenny Polanco]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88564303|Lillo Venezia]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88553411|Floyd Cardoz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Floyd Cardoz demonstrating Indian cuisine (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88552871|Black N Mild]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88529356|Abraham Levy Bressler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88505446|Orlando Staton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Orlando Staton with the Fabulous Flemtones on February 28, 2020 at Tierney's Tavern in Montclair, New Jersey.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88471669|Qiu Jun]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88465891|Lee Green]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88465409|David Edwards]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88465219|Dez-Ann Romain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ٽرينيڊاڊ ۽ ٽوباگو|ٽرنيڊاڊ اينڊ ٽبيگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88461558|Maroof Afzal]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88430796|Borja Domecq Solís]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88420752|Olivier Schneller]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88394294|Zororo Makamba]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88387896|Peter Myles]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88387865|Hassan Milani]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88386281|Nashom Wooden]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88382284|Calogero Rizzuto]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88376163|María José Rubio Fuentes]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88373576|Jean-Marie Boegle]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88373250|Sylvain Welling]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88364089|José María Loizaga Viguri]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88332749|Sérgio Trindade]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88326495|Jean-Jacques Razafindranazy]]''
| 
| [[فرانس]]&lt;br/&gt;[[مڊگاسڪر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88223813|Admir Džubur]]''
| 
| [[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88209709|Larry Edgeworth]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88206609|Jean Leber]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88196412|António Vieira Monteiro]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88181154|Aileen Baviera]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Aileen Baviera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88179804|Joan Cuadrench i Aragonès]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88094808|Antonio Michele Stanca]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q88036515|Ashutosh Mohanta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87999700|Hipólito Chaiña]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87976706|Esmail Yazdi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Esmaeil Yazdi 2017-09-04.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q87975990|Reza Mohammadi Langroudi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87975501|Narjes Khanalizadeh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87967184|Aris Dijksman]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87849018|Jiang Xueqing]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87830378|Francesco Saverio Pavone]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87697765|Wen Zengxian]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87652750|Nasser Shabani]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Nasser Shabani.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q87558710|Roberto Stella]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87511491|Lee Cha-su]]''
| 
| [[ڏکڻ ڪوريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87495680|Ikenwoli Godfrey Emiko]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| [[فائل:Olu Ikenwoli I.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q87451176|Benon Magezi]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87219910|Valerio Moro]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87205979|Dukha Bhagat]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87186121|Buchanan Sharp]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87072653|Gonzalo Cerezo Barredo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q87066622|Ahmad Songi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q86709709|Mohammad Ali Ramazani Dastak]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q86550970|Carlos Tapia García]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos Tapia en LaMula.pe 2-38 screenshot.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q86426444|Sami Shousha]]''
| 
| [[مصر]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q86206710|Huang Wenjun]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q86206276|Xia Sisi]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85994920|Tengku Zulkarnain]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Tengku Zulkarnain.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q85991691|Imran]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Anggota DPR Imran.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q85991636|Ibnu Saleh]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Ibnu Saleh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q85969531|Habibullah Peiravi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85967536|Azizur Rahman]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85881430|Liu Fan]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85877322|Simão Almeida]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85873158|José Gentil Rosa]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85867731|Robert Znajomski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Znajomski.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q85861427|Grzegorz Guziński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85853556|Peng Yinhua]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85853522|Xiao Jun]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85853305|Xu Defu]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85853174|Liu Xiaoxian]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85770058|Isaac Robinson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85755827|Roy Edwards]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85504174|Liu Zhiming]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85354114|Wang Xianliang]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85332141|Liu Shouxiang]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85245727|Liang Wudong]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q85098459|Mohammad-Reza Rahchamani]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:MohammadReza RahChamani 1397-08-23.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q85005219|Lin Zhengbin]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q84975812|Yoshio Tateishi]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q84737258|Hong Ling]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q84596019|Michel Rosenblatt]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q84497471|Li Wenliang]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| [[فائل:LiWengliang.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q84174794|Lorna Irungu]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q84138873|Caterina Emili]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q83630761|Francisco Daniel Rivera Sánchez]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q83618559|Jean-Claude Menand]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q83214686|San'yūtei Takasuke]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q83135813|Morris J. Viljoen]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q82925403|Pino Grimaldi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q82504773|Mohammed Yaseen Mohammed]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q80505957|Horacio Luis López]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q80308776|Marc Daniëls]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:Marc daniels-1720510798 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q80253264|Carlos Marincovich]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos Marincovich 1970s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q79666066|Kiing Shooter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q79275451|Ricardo Valderrama Fernández]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q78933325|Charles Ehlinger]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q78626233|Ana Magdalena]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q78575739|Bhekizizwe Peterson]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q77353829|Mohamed Melehi]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| [[فائل:Mohamed Melehi, Le360 - May 4, 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q77324578|Geoff Makhubo]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Geoff Makhubo, Mayor of Johannesburg.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q77254925|Jean-Charles Nègre]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q77058159|Fernando Sandoval]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76947388|Osvaldo Cochrane Filho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76945602|Theo Jubitana]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Theo Jubitana.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q76836042|Mockbul Hossain]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76814385|AKM Amanul Islam Chowdhury]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76433189|Farid Ahmed]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76429596|Kostas Kleftogiannis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76367719|Ostap Lozynsky]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76170613|Christopher Sanders]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76120799|Morgan Rees-Williams, 3rd Baron Ogmore]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76079057|Andrew Moncreiff]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q76044131|Raja Kollure]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75936458|Melanie Forestier-Walker]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75904125|Maria-Alice de Marsillac Plunkett]]''
| 
| [[برازيل]]&lt;br/&gt;[[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75866189|Sally Yolanda England]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75661811|Alexander Brunton Badenoch]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75620301|Clotilda Douglas-Yakimchuk]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75599416|Michael Conybeare Sender]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75390661|Lord David Douglas-Hamilton]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75388941|Princess Diana of Bourbon-Parma]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q75313948|Jocelyn Feilding]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q74751689|René Sylvestre]]''
| 
| [[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q74477144|Meyer Rubin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q71965647|Vassilis Sevastis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:Sevastis long-jump.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q70991299|Marcel Meys]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Marcel Meys1943.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q70554553|Amzad Hossain Sarker]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q70278592|William B. Helmreich]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q70250846|Felix Malyarenko]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Felix Malyarenko (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q69908032|Charles Bukeko]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q69802933|Ziaur Rahman Khan]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q68797025|Ada Bello]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ada C. Bello-LSU-1961.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q68696106|Samsuddin Ahmed]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q68213462|Quarto Pianesi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q67930607|Giovanni Gastel]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Ritratto di Giovanni Gastel .jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q67100745|Myron J. Echenberg]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q66777086|Ma. Bernardita Ramos]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:HoR Official Portrait (18th Congress) - Bernardita Ramos.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q66765131|Ramesh Tikaram]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q66144602|István Bérczi]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q66124526|Ubong King]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Ubong King in 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q66087270|Lakhdar Bouregaa]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:لخضر بورڤعة.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65945406|Miguel Ángel Tábet]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:Miguel Angel Tabet.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65925031|Karim Salman]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65606835|Jean-Marie Zoellé]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jean-Marie Zoellé 18122010.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65602566|Fernande Singer]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65602496|Patrick Simon]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Patrick Simon 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65602099|Claude Schoettel]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65600672|Muslihan DS]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65592292|Gérard Marulier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65590587|Alain Lescouet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Hazan Lescouet Quénard Pinon 743 (M Lescouet).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65587693|François Lantz]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65587383|Jacques Lajeanne]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65561109|Satya Deo Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65548621|Suresh Amonkar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65428531|Chavalit Soemprungsuk]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65275379|Zaur Kantemirov]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65199622|Saeid Tashakkori]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:تشکری.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65174387|Flaviola]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q65166902|Joselito Falcão de Amorim]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Joselito Falcao de Amorim.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65038140|Svatopluk Kasalý]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Svatopluk Kasalý 28. 3. 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q65030790|Richard Laird]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64949184|Aminul Islam Mintu]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64929872|Joseph Ferris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64918366|Zdeněk Preclík]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64860750|Anish Deb]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Anish Deb - Kolkata 2015-10-10 5402.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q64859158|Gouri Sankar Dutta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64855254|Alexandros Isaris]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64681381|Rayyān, Aḥmad ʻAlī Ṭāhā]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64399408|Tandi Gloria Mpambo-Sibhukwana]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64399347|Dorah Dunana Dlamini]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64399328|Jacqueline Mofokeng]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64399294|Pumza Patricia Dyantyi]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64399281|Zamuxolo Joseph Peter]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64348965|Nitsa Tsitra]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64149281|Bernard Grégoire]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64141250|Balli Durga Prasad Rao]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64097038|Jos De Man]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64095652|Фелікс Уладзіміравіч Шкірманкоў]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q64019473|Ludwig Wiedenmann]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63999140|Sangram Keshari Jena]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63457716|Mohammed Oreibi Majid al Khalifa]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63381257|Pascal Monkam]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63342260|Miguel Ángel Giubergia]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Miguel Giubergia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q63198327|Dora Werzberg]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63197527|Florence Ridley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q63004552|Wilberforce Kisamba Mugerwa]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q62713325|Viktor Kelner]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q62691119|Mutko Tsvetkov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q62570988|John Obiero Nyagarama]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q62381879|Nick Mourouzis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q62126551|Roberto Rivas Reyes]]''
| 
| [[نڪاراگوا]]
| 
| 
| [[فائل:Roberto Rivas 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q62081852|José Daniel Guccione]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:José Guccione.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q62072676|Adebayo Osinowo]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61945598|Marc Pilcher]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61893591|Ravi Shankar Patnaik]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61781035|Hans Grotz]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61746483|Pierre Housieaux]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61707992|Stephen C. de St. Jeor]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61670448|Leanid Dziejka]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Пасведчанне дэпутата Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь 12 склікання на імя Леаніда Дзейкі.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q61625027|Mac Jack]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61556012|Bikram Keshari Barma]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Bikram Keshari Barma.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q61481724|Luigi Roni]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61375379|Skariah Thomas]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Scariah Thomas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q61355370|Godfrey Grima]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61314646|Kartikeswar Patra]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Kartikeswar Patra.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q61283036|Azmi Mohamed Megahed]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:عزمي مجاهد.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q61229497|SM Mohsin]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61221263|Jean Luc Rosat]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61161331|Stephen Schwartz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61101983|מנחם מנדל]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61080791|Sheikh Md Abdullah]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61080701|Abu Hena]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q61029386|Gérard Gire]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60944987|Roger Maes]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60829798|Rebeca Guber]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60735860|Jack Page]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60734833|Danny Campbell]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60734385|Jim Cross]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60684463|Hussain Ahmed]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:The Minister of State (Independent Charge) for Youth Affairs &amp; Sports, Dr. M.S. Gill felicitated the Indian Football Heroes, who reached the semi - finals of Melbourne Olympics, 1956, in New Delhi on February 23, 2009 (3).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q60682885|Nikolay Petrunin]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Петрунин Н.Ю.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q60676348|István Turu]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60676275|Anthony Mwamba]]''
| 
| [[زيمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60578644|Khaled Al Amir]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q60428775|Ron Wright]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ron Wright, official portrait, 116th Congress.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q60048453|Carlos Burga]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q59822632|David Corrêa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:David Corrêa na Tradição 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q59594563|Shin So-gol]]''
| 
| [[ڏکڻ ڪوريا]]
| 
| 
| [[فائل:신소걸.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q59387154|Dennis G. Peters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dennis G. Peters (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q59327278|Raj Mohan Vohra]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Raj Mohan Vohra.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q59245275|Silvio Favero]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q59226203|Cabo Almi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q58175439|Ajay Kumar Tripathi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Justice Ajay Kumar Tripathi.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q58004322|Ulfat Mustafin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57986405|Ndifor Afanwi Franklin]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57973856|Ambrose Mandvulo Dlamini]]''
| 
| [[اسواتيني|سوازي لينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:10.08 總統接見「史瓦帝尼王國總理戴安伯伉儷」 (48863175906).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q57903860|Elmer Pato]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57829968|Faith Alupo]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57617645|Fernand Turcotte]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57342370|Nikhil Nandy]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:The Minister of State (Independent Charge) for Youth Affairs &amp; Sports, Dr. M.S. Gill felicitated the Indian Football Heroes, who reached the semi - finals of Melbourne Olympics, 1956, in New Delhi on February 23, 2009 (1).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q57037216|Marcello Brunelli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Brunelli Marcello.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q56862871|Brian Crowe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56841045|Mongameli Bobani]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56743555|Martha Sánchez Néstor]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56678450|Dick Hinch]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56678261|Bernie Juskiewicz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56651269|Waqar Ahmed Seth]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56641288|László Gróf]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56630743|Vincent Mhlanga]]''
| 
| [[اسواتيني|سوازي لينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56600042|Younus Soomro]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56410339|Camille Bonnet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:L'équipe du SU Agen finaliste du championnat de France de rugby, en mars 1943 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q56399754|Burhan Abdurahman]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wali Kota Ternate Burhan Abdurahman.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q56399697|Yopie Latul]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56393467|Jalaludin Rakhmat]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jalaludin Rakhmat.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q56299115|Nomvuzo Francisca Shabalala]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56257287|Fabio Restrepo]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Fabio Restrepo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q56248458|Cyril Lawrence]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56223573|Milan Hurtala]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56195647|Vitor Sapienza]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56173541|Margarita Lambrinou]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56065399|Shaheen Raza]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56065281|Munira Yamin Satti]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q56000305|Jacqueline Rubellin-Devichi]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55999120|Antonio García-Moreno]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:AGMoreno2003.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q55998474|Princess María Teresa of Parma]]''
| 
| [[فرانس]]&lt;br/&gt;[[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:María Teresa of Bourbon Parma (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q55971501|Adolf Lüchinger]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55943735|Mario Roberto Morales]]''
| 
| [[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55694715|Mahmud Us Samad Chowdhury]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55694406|Abdul Matin Khasru]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Abdul Matin Khasru.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q55694390|Ziauddin Ahmed Bablu]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Ziauddin Ahmed Bablu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q55688673|Manuel Domecq Zurita]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55641249|Neville Fernando]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55628232|P. Vetrivel]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55624059|Muhammad Afzal]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55622382|Massoud Achkar]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55585267|Lefteris Mytilineos]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55459951|Alí Humar González]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55178473|Tauba Katzenstein]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q55020621|François de Gaulle]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q54932411|Sandra Nyaira]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q54875090|Kamal Ballan]]''
| 
| [[شام]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Kamal Ballan in Durova Theater.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q54862182|Fayeq Azab]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q54861257|Nizar al-Haraki]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q53544897|Antonio Beneyto]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Antonio Beneyto.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q53086459|Ugo Tessitore]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q52723219|SK. Md. Nurul Haque]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q52369511|Lorina Kamburova]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Lorina Kamburova in Bulgaria promotional video.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q52315000|Md. Israfil Alam]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q52274178|Dave Nalle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Davenalle.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q51881137|Katalin Korinthus]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q51670771|Vladimir Kharchenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vladimir Kharchenko.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q51670534|Teimuraz Tsiklauri]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[جارجيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q51461749|El Príncipe Gitano]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q51336938|Fiona Denison]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q51120523|Christine McHorse]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q51048751|Angela Salazar]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q50828767|Moisés Mamani Colquehuanca]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Moisés Mamani.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q50660601|AKM Jahangir Hossain]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q50396635|Sindisiwe van Zyl]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dr Doreen Sindisiwe van Zyl.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q50049590|A. K. M. Mosharraf Hossain]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q49561853|Anwarul Kabir Talukdar]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q49254213|Adang Sudrajat]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Adang Sudrajat.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q49250207|Muladi]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Menteri Sekretaris Negara Muladi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q48951979|Viktor Koval]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:2007-01-26 kovalskie 1010450 .jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q48872746|Naomi Munakata]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Naomi Munakata (2011).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q48719857|Ramu]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q48315912|Bernard Stalter]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Bernard Stalter.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q48167728|Indra Mohan Rajbongshi]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47668952|Duan Zhengcheng]]''
| 
| [[جمھوريا چين (1912ء–1949ء)]]&lt;br/&gt;[[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47639046|Antonín Nedbal]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47544874|Sabbaruddin Chik]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47537495|Amdi Bajram]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Амди Бајрам.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q47529782|Esteban Bocaranda]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47529773|Martha Mmola]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47529646|Priscilla Tozama Mantashe]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47528906|Carl Tighe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47507023|Tamás Böröndi]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47465350|Shani Mahadevappa]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47411298|Shaukat Manzoor Cheema]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47402338|Lea Harpaz]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:לאה הרפז.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q47392395|Muhammad Adil Siddiqui]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47389945|Jam Madad Ali Khan]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47389631|Ghulam Murtaza Baloch]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47387297|Sardar Dur Muhammad Nasar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47357805|Ole Hansen-Løve]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47030659|Narinder Bragta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47011506|Roberto Torres]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q47011474|Asdrubal Bentes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Asdrubal Bentes 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q46995325|Hans Cohen]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q46644655|Konstantin L. Ivanov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q46250843|Danial Jahić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q45996744|Kwadwo Owusu Afriyie]]''
| 
| [[گھانا]]
| 
| 
| [[فائل:Kwadwo Owusu Afriyie - 2019 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q45843259|Leïla Menchari]]''
| 
| ''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q45781626|Lingson Belekanyama]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q45781379|John Chikalimba]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q45781300|James Kamwambi]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q44522999|Jesús Ruiz Fernández]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q43377246|Joshua Kyeremeh]]''
| 
| [[گھانا]]
| 
| 
| [[فائل:Joshua Kyeremeh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q43274270|Rodela]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Rodela (Luiz Carlos Ribeiro).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q43210860|Farida Mansurova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[تاجڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q43180489|Sibusiso Moyo]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| [[فائل:Sibusiso Moyo, Minister of Foreign Affairs and International Trade, Republic of Zimbabwe (28014487638) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q43106474|Henri-Thomas Lokondo]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42800040|Elizabeth Muyovwe]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42571276|Gita Ramjee]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42428973|Jamshed Uddin Kakakhel]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42389822|Waldemar Silva]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42331566|Hamid Rashid Ma`ala]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q42303508|Marius van Heerden]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q41791790|Debashis Panigrahi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Dr. Debasis Panigrahi (Author).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q41596279|Johan van Zyl]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Johan Van Zyl 1 (Toyota Motors Europe) at Toyota Press Conference IAA 2017 by Nicolas Völcker.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q40331041|Rajan Mishra]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q40232921|Hasna Begum]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Hasna Begum 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q40038189|Naoteru Nabeshima]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q39070358|Habib ur Rahman]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q39058126|Anand Mohan Zutshi Gulzar Dehlvi]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Gulzar dehlvi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q38583129|N. Appaji Gowda]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q38002088|Cesare Leonardi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q36657949|R.Y. Anderson]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q36514477|Brian J. Axsmith]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q36489247|Muhammad Jadam Mangrio]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q35342309|Tawfiq al-Yasiri]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q34970774|Olga Levko]]''
| 
| ''[[:d:Q2895|Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q34113948|Giovanni Pretorius]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q33239234|Fábio Hissa Vieira Hazin]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q33236658|Jean-Philippe Ruggieri]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q32362040|Olga Domuladzhanova]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q32291770|Thomas Kunz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31741007|Pearson Jordan]]''
| 
| [[بارباڊوس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31724856|Mirza Mazharul Islam]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31724199|Sadek Bachchu]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31451910|Mukar Cholponbayev]]''
| 
| [[ڪرغزستان|ڪِرگزِستانُ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31296778|Anvar Nahmadov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31201089|Subhadra Sen Gupta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q31199474|Baldo Podić]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30935116|Herzem Gusmão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Herzem Gusmão em 23 de julho de 2019 (2).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q30934103|Ibsen Henrique de Castro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30930334|Gil Vianna]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30789633|Huba Rozsnyai]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30729040|Jean-Marc Manducher]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30728097|Yves Vander Cruysen]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30687834|G. P. Venkidu]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:GPV Gobi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q30687590|Vijay Kumar Kashyap]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Vijay Kashyap BJP Minister.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q30404445|José Évrard]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Saint-Laurent-Blangy - Congrès fondateur des Patriotes le 18 février 2018 (061).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q30320385|Walter Robb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30252241|Suresh Kumar Shrivastav]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30231744|Piotr Wowry]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q30081749|Hadi Khosroshahi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:هادي خسروشاهي.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q29944026|Richard Mendani]]''
| 
| [[پاپوا نيو گني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29887876|Israel Zelitch]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29727768|Francesco Perrone]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Francesco perrone Olimpiadi Roma 1960.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q29640879|Surat Mathur]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29639760|Luis Arias Graziani]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29568123|Tohami Khaled]]''
| 
| [[لبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29527515|Abdul Mahdi Hadi]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29525790|Marc Engels]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29505408|Lew Hill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29462882|Alan Abel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Alan Abel of The Philadelphia Orchestra (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q29452463|Pradeep Maharathy]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Pradeep Maharathy.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q29370558|Ujwal Thapa]]''
| 
| [[نيپال]]
| 
| 
| [[فائل:Ujwal Thapa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q29358941|Vladimir Zuykov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29079958|Bogusław Cygler]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q29078601|Nedal Abu Tabaq]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Nedal Abu Tabaq portret 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28962630|Gladys Beckwith]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28911753|Branislav Blažić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28867793|Jacques Thobie]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28843094|Luís Macedo]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28809092|Jaroslav Gančarčík]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28716759|حمد الريح]]''
| 
| [[سوڊان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28708192|Llorenç Cassi i Morató]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28664898|Mikhail Plotkin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28555913|José Carlos da Silva Júnior]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28498255|David Brooks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28485065|Aptripel Tumimomor]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Aptripel Tumimomor.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28420151|Buruji Kashamu]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| [[فائل:Buruji Kashamu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28403467|Jaybee Sebastian]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28370231|Gopal Singh Rawat]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Gopal Singh Rawat.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28370205|Surendra Singh Jeena]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Jeena Bhaiya.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28122480|Brian Arrowsmith]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28121682|Arpik Hasratyan]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Arpik Asratyan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q28086077|Kebby Maphatsoe]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28039797|Nicolaie-Sebastian-Valentin Radu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28007795|Hella Brock]]''
| 
| [[جرمني]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q16957|German Democratic Republic]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q28001421|Jerry Relph]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Minnesota State Senator Jerry Relph.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27975003|Alícia Guri i Canivell]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27950616|Munir Al-Aboushi]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]&lt;br/&gt;[[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27862807|Walmir Oliveira da Costa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27835309|Félix Mendonça]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:BA10200 div Felix Mendonça 2006.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27804545|Maqbul Ahmed]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27734548|Bill Bullard, Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27690287|Ruth Lewis]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27664982|Carlos Falcó, 5th Marquess of Griñón]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos Falcó.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27662830|Ann Katharine Mitchell]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27589327|Pablo Cámbar]]''
| 
| [[هونڊورس|هنڊوراس]]
| 
| 
| [[فائل:Pablo José Cámbar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27525876|Gyula Horvath]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27514682|Samuel Wembé]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27207944|Najma Chowdhury]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Najma Chowdhury speaking.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27195991|Valeria Gagealov]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Valeria Gagealov 2014 Romania stamp.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q27063631|B.J. Marsh]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27063489|MA Hashem]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27062983|Muhammad Mohaiminul Islam]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27044994|Hooshang Mirzaee]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q27022448|Adlin Mair-Clarke]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26924548|Rohit Sardana]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26923140|Emil J. Freireich Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26856800|Muhammad Hamza]]''
| 
| [[پاڪستان]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26677234|David Stypka]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26466079|Onkar Nath Srivastava]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26256181|Sálvio Dino]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q26251738|Shamsuzzaman Khan]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Shamsuzzaman Khan - Kolkata 2016-02-02 0543.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25998965|Marius Dinulescu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25640123|Guus Smeets]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Guus Smeets.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25588647|P. Gopinathan Nair]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25542625|Knyaz Hacıyev]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25473657|Irena Alijošiūtė]]''
| 
| [[لٿوينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25471771|Shazni Munir Mohd Ithnin]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25471296|Muharram]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Muharram berau.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25469512|Kuryana Azis]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Drs. H. Kuryana Azis.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25468378|Sudjati]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Sudjati Bupati Bulungan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25468371|Nadjmi Adhani]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Nadjmi Adhani, Wali Kota Banjarbaru.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25468009|Frederik Batti Sorring]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Frederik Batti Sorring, Bupati Toraja Utara.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25466692|Ade Firman Hakim]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25463883|Edy Oglek]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25463188|Neta S. Pane]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25438009|Danilo Pertsov]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Д. Перцов.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25423626|Ali Soleimani]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Ali Soleimani at the Eighth Ammar Film Festival (01).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q25189922|Colin Jones]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25136946|Kamel Lemoui]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q25111059|Anusuya Prasad Maikhuri]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24949382|Asit Bandopadhyay]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24941932|Michele Serio]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Michele Serio.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q24940009|Miguel Ángel Troitiño]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Miguel Angel Troitiño.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q24877346|Jiří Ventruba]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:JiriVentruba.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q24852023|A. M. M. Safiullah]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24809974|Vladimir Gerdt]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24572544|Tanveer Akhtar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24572394|Appaji M. J.]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24565738|Joe Hand Sr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Joe Hand, Sr. at Joe Hand Promotions, Inc. 40th Anniversary Party.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q24525349|Vasile Gherasim]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24431331|Andrzej Jan Noras]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24351545|Abrek Ayupov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Abrek Ayupov 03.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q24294484|Ducange Sylvain]]''
| 
| [[هيٽي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24251127|Joel Otim]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24248306|Orlando McDaniel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24230776|Lyavon Hryshuk]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24083233|Ionel M. Michiu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24021020|Ion D. Aliman]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q24009927|Yuri Ponomarev]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Пономарёв Юрий Иванович.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23930665|Daniel-Ștefan Drăgulin]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23927812|Claudio Zupo]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23927424|Želimir Altarac Čičak]]''
| 
| ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Želimir Altarac Čičak .jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23920645|Ömer Döngeloğlu]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Ömer Döngeloğlu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23914052|Nelu Bălășoiu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23908916|K. V. Vijayadas]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:K.V. Vijayadas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23893571|Angelo Perugini]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Perugini.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23887677|Dhanare Paskal Janya]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23837608|Rubén Tierrablanca González]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23815604|Carol Sutton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23753137|Salvador Vives]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23674715|Edward Sienkiewicz]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23561648|Bernd Grimmer]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:2015 Bernd Grimmer (Landesparteitag AfD Baden-Württemberg) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23304286|P. R. Krishna Kumar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q23302699|Yosiwo George]]''
| 
| [[مائڪرونيشيا جون فيڊريٽيڊ اسٽيٽس]]
| 
| 
| [[فائل:Federated States of Micronesia Opening Ceremony 150622-N-MK341-013 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q23062821|Mahamane Jean Padonou]]''
| 
| [[نائيجر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22947427|Abdul Hameed Abu Al-Naeem]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22926728|Cristopher Mansilla]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Cristopher Mansilla (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q22921036|Sergio Rossi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22812069|Θανάσης Αγγέλου]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22690302|Michel Tabet]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22277578|Rajendra Devlekar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22095691|Thandika Mkandawire]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22087194|Baddegama Samitha Thero]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22006946|Mita Haque]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22004843|Nate Hawkins]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q22003024|Riyaz Ahmad]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21974445|Charan Ramdas]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21933841|Suresh Gore]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21833015|Gaetano Rebecchini]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21827250|Sarat Kumar Kar]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Sarat Kumar Kar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21747070|Dan Tătaru]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21685126|Narendra Kumar Swain]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:NKS2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21682616|కె.కె.రంగనాథాచార్యులు]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21674648|Mohammad Kiavash]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:سید محمد علوی تبار.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21663093|Musa Yerniyazov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21651710|Nomula Narsimhaiah]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21597734|Georges Trussart]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21572745|Firsat Sofi]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Dr. Firsat Sofi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21515658|Edman Ayvazyan]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Edman Ayvazyan 1(Cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21513748|Edayathumangalam Kandaswamy Ganesan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21480753|Juanjo Rocafort]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21467243|David Leverett]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21464665|Philip Morsberger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21463610|Walter Spitzer]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21440948|Jerzy Zacharko]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21405631|Hamid Kahram]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21400588|Hafez Abu Seada]]''
| 
| ''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:HafezAbuSeada.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21391159|Amnon Freidberg]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:אמנון פרידברג, סירה.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21341636|Nina I. Strelnikova]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21339879|Zlatko Kvaček]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21338525|Pakshirajan Lakshminarasimhan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:6472-Image-32531-1-17-20200727.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21104193|Achyut Madhav Gokhale]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21074108|Jaugen Bialassin]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Jaugen Bialassin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q21064276|Gertrude Rwakatare]]''
| 
| [[تنزانيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21039937|Anatoli Bondarenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21035340|Rick May]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q21002307|Abba Kyari]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20985282|Aqel Biltaji]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| [[فائل:Hayder Murad Death anniversary 75 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20891855|Elena Hrenova]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| [[فائل:Elena Hrenova (2015-01-19).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20888651|Mikhail Vinogradov]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20873631|Kanstancin Sieviaryniec]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20871871|José Ramón Fernández Gordo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20856252|Giorgio Mondino]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Giorgio Mondino.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20751292|Mostafa Khorramdel]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:دوستان دکتر خرمدل، کمال مولودپوری و سایر دانشجویان مهاباد.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20685591|Troy Sneed]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20670029|Dalenda Abdou]]''
| 
| [[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20665651|Pydikondala Manikyala Rao]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20610736|Tasoltan Mamsurov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20605416|Bakari Mwapachu]]''
| 
| [[تنزانيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20565316|Alasgar Gurbanaliyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20560807|Naini Narshimha Reddy]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Nayini Narsimha Reddy.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20560624|Mehman Aghayev]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20559646|A. Yunus Kunju]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:A younus kunju x mla.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20533125|Dositeo Rodríguez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20528490|Tõivo Sarmet]]''
| 
| [[اسٽونيا]]
| 
| 
| [[فائل:Toivo sarmet2.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20525356|Benjamin Tolić]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Benjamin Tolić.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20513641|Harutyun Topikyan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20509962|Grigor Brutyan]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آرمينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20507884|Karen Babayan]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آرمينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20501917|Avraham Yeshayahu Heber]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:הרב הבר.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20480938|István Kozma]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]&lt;br/&gt;[[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Kozma István NB.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20479636|Venelin Mitev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20426512|Hilmi Aminuddin]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20426392|Bens Leo]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20418100|Riyāḍ Najīb Al-Rayyis]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20403285|Tony Moussa]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20090063|Vakha Agaev]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vaha Agaev.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20069206|Vasyl Pisnyi]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20064152|Kuo Nan-hung]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20054063|John M Squire]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20049141|Mário Coelho]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| [[فائل:Monumento a Mário Coelho, Vila Franca de Xira 03.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20048117|José Júlio Venâncio Antunes]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| [[فائل:José Júlio VFXira 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20045601|Antônio de Jesus Dias]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20016600|Alberto Sonsol]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q20004758|Josep Sala i Mañé]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Primera actuacio castellers de barcelona.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q20004583|Josep Ferrer Peris]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19974584|Lukman Niode]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19953017|Abd ar-Rahman ibn Khalifa]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19942870|Dadang Hawari]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19915711|Abdulmanap Nurmagomedov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Абдулманап Нурмагомедов.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19895787|Brijendra Singh Rathore]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19880661|Miguel Ángel Gutiérrez Machado]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19872432|Ken Colvin]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19871563|Frank Brew]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19787577|Rubén Anguiano]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19725072|Dadang Wigiarto]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bupati Situbondo Dadang Wigiarto periode kedua.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19710290|José Carlos Schiavinato]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19668626|Rajkumar Keswani]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19667683|Kim H. Veltman]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Kim Veltman at EVA London 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19667174|Shingoose]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19665021|Helen Damico]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19635577|Dimitris Kremastinos]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:KremastinosDimitris.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19611679|Kenan Sönmez]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19609869|Chandro Tomar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19608131|Caio Narcio]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Caio Narcio.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19605243|Ashok Kumar Walia]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19564424|Dietmar Seyferth]]''
| 
| [[جرمني]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19561531|Nolan Mettetal]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19547902|கோ. இளவழகன்]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19547762|Munirathna Anandakrishnan]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Anandakrishnan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19518853|Luis Enrique Mercado]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19517945|Pir Noor Muhammad Shah Jillani]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19361829|Giovanni Battista Rabino]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Giovanni Battista Rabino.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q19301055|María Araujo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19281555|Manzoor Ahtesham]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q19271880|Sami Hasan Al Nash]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18921500|Felicia F. Campbell]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18811939|Terry Doran]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18810088|Elidio Espinoza]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Elidio Espinoza Quispe.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18764064|Martin S. Fox]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18752973|Tiit Lilleorg]]''
| 
| [[اسٽونيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18750460|Ram Lal Rahi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18750351|Maulana Ameer Zaman]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18747673|Reynaldo Salazar]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18738911|Mack Walker]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18688035|Jitendra Nath Pande]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18687827|Morris Hood III]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18685824|Ayatullah Durrani]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18685775|Jim Dornan]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18683826|Krishan Kumar Aggarwal]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18649004|Avelino Méndez Rangel]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Avelino Mendez Rangel 1 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18634038|Anfim (Tudos)]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18618829|Grichka Bogdanoff]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Grichka B, Présentation équipe DMBC, 10 septembre 2016 - 6.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18618827|Igor Bogdanoff]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Igor Bogdanov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18549704|Nicolae Sabău]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18546585|Hilary S. Chapman]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18539289|Cornelia Catangă]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18538499|Adrian Bărar]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Adi Barar (Cargo) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18421453|Subiakto Tjakrawerdaya]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Subiakto Tjakrawerdaya.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18405881|Nikiforos]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18391983|Sekhar Basu]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Sekhar Basu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18390781|Roberto Leitão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Roberto Leitão.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18350877|Alberto Amador Leal]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18327523|György Snell]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:SnellGyorgyFotoThalerTamas.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18280349|Vladimir Shnitke]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18275399|Gláucio Ary Dillon Soares]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18249465|Othón Cuevas Córdova]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18249366|Theodore Bugas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18246554|Enio Mainardi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18236146|Yulyen Balmusov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18217421|Rao Dharampal]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18209595|Oyewusi Ibidapo Obe]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18129450|Daniel Yuste]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18057030|Bennie G. Adkins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Medal of Honor (15257829652).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q18043515|Evgeny Mikrin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q18037895|Chrístos Sikánis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17859863|Kalsoom Perveen]]''
| 
| [[پاڪستان]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17746498|Kanybek Isakov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[ڪرغزستان|ڪِرگزِستانُ]]
| 
| 
| [[فائل:Kanybek Abduvasitovich Isakov. 14.05.2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17661487|Unnikrishnan Namboothiri]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Unnikrishnan Namboothiri.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17632923|William Izarra]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:William Izarra.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17622463|Miguel Ángel Furones]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Miguel angel furones.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17505980|Muhammad Amin]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wagub NTB Muhammad Amin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17505073|Amaranth Ehrenhalt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Étienne Hajdu et Amaranth Ehrenhalt photo Olivier DUMAY.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17489803|Nipper Read]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17486036|Henri Kichka]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:Henri Kichka au Ciné-Club Educatif et Culturel le 11 mars 2010 à Mons (Crop).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17453217|Vinicio Bernardini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Vinicio Bernardini.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17411404|Soegiharto]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:KIB Sugiharto.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17410704|Masud Yunus]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Wali Kota Mojokerto Mas'ud Yunus.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17410598|Imam Suroso]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Anggota DPR RI Komisi IX, Imam Suroso.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17395359|Arianna W. Rosenbluth]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Arianna W Rosenbluth.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17388929|Dinesh Chandra Yadav]]''
| 
| [[نيپال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17370650|Jean-Pierre Jossua]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17322473|Iris Love]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17305968|Henry Graff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Henry F. Graff.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17285375|Luigi Reitani]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17279336|Robert Martin Gumbura]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17198221|Dennis Johnson]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17154848|Паращенко Владимир Михайлович]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Паращенко Владимир Михайлович.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17126490|Tullio Abbate]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Tullio Abbate 000.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17123751|Ismail Bhamjee]]''
| 
| [[بوٽسوانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q17034981|Trần Ngọc Châu]]''
| 
| [[ويٽنام]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q180573|Republic of Vietnam]]''
| 
| 
| [[فائل:Dân-biểu đơn-vị Kiến-Hòa Trần Ngọc Châu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q17032692|África Lorente Castillo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Africa Malaga.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16999679|Rafel Tur i Costa]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16979978|Neil D. Jones]]''
| 
| ''[[:d:Q756617|Kingdom of Denmark]]''&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Neil D. Jones.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16979865|Azmeera Chandulal]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Chandulal Ajmeera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16977833|Syed Muhammad Fazal Agha]]''
| 
| [[پاڪستان]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16940797|Sérgio Olímpio Gomes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Deputado Major Olimpio no Senado 2 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16940411|José Itamar de Freitas]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16940336|Nelson Meurer]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:NELSON MEURER.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16940061|Dinaldo Medeiros Wanderley]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16939853|Cláudio Petraglia]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16912496|Philippe Lécrivain]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16910076|Gilberto Ensástiga]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16910068|Florentino Domínguez Ordoñez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16865759|Enrico Comba]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16847056|Nick Cordero]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16842006|Corky Lee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Corky Lee at the Chinese American Museum DC in 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16746913|Mykola Myatlitski]]''
| 
| ''[[:d:Q2895|Byelorussian Soviet Socialist Republic]]''&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16744309|Butana Komphela]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16732956|Alia Muhammad Baker]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16732661|José Babel Mireles Valverde]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:José Manuel Mireles Valverde.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16730710|Brandis Kemp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16730231|Omar Jazouli]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16729954|Hudeidi]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16729793|Marlene Herrera Díaz]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16729376|Gordon Van Wylen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16728723|Nasir Durrani]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16728630|R. Doraikkannu]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16728415|Bill C. Davis]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16727899|Ben Chafin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16701731|Roy Horn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q713750|West Germany]]''
| 
| 
| [[فائل:Las Vegas, Nevada's headlining illusionists Siegfried &amp; Roy (Roy Horn cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16672105|Vladimir Lopukhin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Lopukhin Vladimir.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16670158|Pino van Lamsweerde]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Pino van Lamsweerde 3.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16656949|Mishik Kazaryan]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Kazaryan Mishik, cutted.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16647536|Arthur Whistler]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16632989|Kjell Grane]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16631776|Vladimir Voronov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vladimir Voronov i Aleksandr Michkov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16625708|Roberto Valcárcel]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| [[فائل:Roberto Valcarcel.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16624314|Ramón Romero Roa]]''
| 
| [[پيراگوئي]]
| 
| 
| [[فائل:RamonRomeroRoa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16595738|Marianne Lundquist]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Marianne Lundquist SOK.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16562408|Guido Stagnaro]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16559534|Giorgio Gatti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16538862|Danil Khalimov]]''
| 
| [[قزاقستان|قازڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16534529|Aron Atabek]]''
| 
| [[قزاقستان|قازڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Aron Atabek imprisoned poet Kazakhstan Astana 2012.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16530501|Aslanbek Fidarov]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16526878|André Osi]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:Andre Osi 20100207 Bagnols-sur-Ceze 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16518797|Sabina de la Cruz]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16498472|Kerstin Behrendtz]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16494414|Artur Portela Filho]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16493623|Aritana Yawalapiti]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16490286|Carlos Holmes Trujillo]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Holmes Trujillo.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16485758|Antonio González Pacheco]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16466511|Laxman Giluwa]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:1708515664.laxman-giluwa-bjp.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16382689|Leon Adyan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16377555|Ingilab Nasirov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16376838|Zöhrab Alıyev]]''
| 
| [[آذربائيجان]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16371865|Nizameddin Quliyev]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16366590|Elbrus Abbasov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16337889|Maria José Valério]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| [[فائل:Maria José Valério, 1968 (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16337792|Lúcia Braga]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Plenário do Congresso (39777958125).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16337681|José de Oliveira Fernandes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Museu da Cidade de Manaus - 15.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16337378|Dulce Nunes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16337360|Domingos de Freitas Diniz Neto]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16337113|Cecília Guimarães]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16336946|Bonifácio José Tamm de Andrada]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Deputado Federal Bonifácio Andrada.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16336792|Arnaldo Faria de Sá]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Arnaldo Faria de Sá ABr.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16336608|André Zacharow]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16336402|Almeida Henriques]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16328064|Sakēs Totlēs]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16327525|Dimitris Talaganis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16307459|Boonruen Choonhavan]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1081620|Siam]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16301834|Eugenio Rojas Apaza]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| [[فائل:Eugenio Rojas Apaza en 2019.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16297882|Heikki Aarva]]''
| 
| [[فنلينڊ|فن لينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16269511|Howard Schoenfield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16263095|André Manaranche]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16215977|Lee Nurse]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16207131|Little Walter DeVenne]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Little Walter Devenne.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16205288|David Cook]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16204248|José Alberto Ciurana]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16202862|Lance Carson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16200336|Eve Branson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Eve Branson.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16197612|Gerry Cottle]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16195218|Olan Montgomery]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16191015|Isidro Pedraza Chávez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16185240|Miša Aleksić]]''
| 
| ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q838261|Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Misa Aleksic 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16184437|Jeanne PMR Winaktu]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16166855|Yaakov Schwei]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16162589|Mohamed Nejib Berriche]]''
| 
| ''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16151874|Benny Napoleon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Benny Napoleon.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16151657|Nand Kumar Singh Chauhan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16145812|Ferenc Tóth]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16144880|Abdul Hamid Sebba]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16143657|Agnaldo Timóteo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Agnaldo Timóteo (8488377495).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16138911|Somsak Jaikaew]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16138667|Thanwa Raseetanu]]''
| 
| [[ٿائيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16128982|Oleg Zalotnev]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16124968|Saleh Abdullah Ali Al-Sanabani]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16124469|Marwan Mahfouz]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:Marouan Mahfouz, Damascus Opera House - Aug 13, 2020.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16123725|Kamal Amer]]''
| 
| [[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16121789|Mahmoud El Idrissi]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16119295|Ahmed Halawa]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:أحمد حلاوة.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16118380|Abdelkader Jerbi]]''
| 
| [[تيونس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16117386|David Shepard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:David Shepard (13860572183) (1).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16116741|Željko Mavrović]]''
| 
| [[ڪروشيا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''
| 
| 
| [[فائل:Zeljko Mavrovic Sarastro.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16106734|Aubrey Mokoape]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16106394|John Palmer]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16105925|Robert H. Garff]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16105794|Stephen Susman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16105431|Basil Pesambili Mramba]]''
| 
| [[تنزانيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16105298|Roger Chappot]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16104964|Renzo Gattegna]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16104930|Shyam Bihari Misra]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16104508|Janos Mohoss]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16093633|Stanley Chera]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16093542|Anthony Bailey]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:AnthonyBailey.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16091761|Aurora Cornu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16090540|M. Narasimham]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q16053060|Hossein Sheikholeslam]]''
| 
| [[ايران]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''
| 
| 
| [[فائل:Hossein Sheikholeslam.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16052285|Mohammad Mirmohammadi]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Seyyed Mohammad Mirmohammadi 2018-06-23.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16052047|Karim Akbari Mobarakeh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Karim akbari mobarake 02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q16046136|Houshang Mansourkhaki]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15994807|Michael Wakelam]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15943581|Bartolomeo Pepe]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Bartolomeo Pepe datisenato 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15942109|Eugenio Minasso]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Eugenio Minasso.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15921673|Franz Marx]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15896972|Ho Chau-chu]]''
| 
| [[تائيوان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15876044|Jarmila Rýznarová]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15835700|Moses Hamungole]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15819842|Ibrahim Mbombo Njoya]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| [[فائل:Ibrahim Mbombo Njoya KdfsultanIb.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15731459|Turi Simeti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Turi Simeti.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15730390|Kamal Rani]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15725319|Shantiraj Khosla]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15724226|Tapu Mishra]]''
| 
| ''[[:d:Q6052975|Orrisa]]''
| 
| 
| [[فائل:Tapu Mishra Bengaluru Odia Ganesa Puja1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15723647|Amarendra Mohanty]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Amarendra Mohanty Odia Film Music Director.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15723603|Ajit Das]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15711854|Jan Veentjer]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:HockeyNL-HDM1963.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15636630|Marek Pivovar]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Marek Pivovar 2015.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15618745|Manglesh Dabral]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Manglesh Dabral. Dec 1993. New Delhi. By Amarjit Chandan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15531146|Roza Sabiryankyzy Akkuchukova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15485954|Nicholas Rinaldi]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15455926|Manuel Juárez]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Manolo Juárez at Biblioteca Nacional 2014 (15701603999).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15445520|Judy Irola]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15443253|Swapan Kumar Chakravorty]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Swapan Kumar Chakravorty - Kolkata 2011-08-02 4503.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15442290|Joel J. Kupperman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15429090|Joel Shatzky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15379160|Beatriz Yamamoto Cázarez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15260378|Carlos Casamiquela]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos Casamiquela.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15141208|Marco Ferrari]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:MarcoVirgilioFerrari.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q15131268|Michel Tibon-Cornillot]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15077313|Blas Camacho Zancada]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q15077049|Sergej Sokolkin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q14981932|Patrick Hanks]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q14950917|Jim Fraser]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Fraser - Germantown Academy 1954.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q14949590|Augustine Mahiga]]''
| 
| [[تنزانيا]]
| 
| 
| [[فائل:Augustine Mahiga (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q14857056|Wout Holverda]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Wout Holverda (1984).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q14492130|Leo Goodman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13742419|Kees Bakker]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13570123|Lalli Partinen]]''
| 
| [[فنلينڊ|فن لينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Lalli-Partinen-1965.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13560249|Lucille Times]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lucille Times &amp; Historical Marker.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13512620|Hamish Wilson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13207856|Fäyrüzä Möslimevä]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13159219|Chennaveera Kanavi]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Dr Chennaveera Kanavi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13112872|Narayan]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Narayan DSW.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13110295|Alleppey Ranganath]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Alleppey ranganath DSC 0671.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13071314|Min Yu Wai]]''
| 
| [[ميانمار]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13059317|Mahbubey Alam]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Mahbube alam 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13058789|Badar Uddin Ahmed Kamran]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13057474|Kamal Lohani]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Kamal Lohani.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13055374|Ranjit Sinha]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13054711|Sergo Karapetyan]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| [[فائل:Sergo-Karapetyan-Armenia-Minister.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q13050762|Aharon Adibekjan]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13028248|Aleh Makušnikaŭ]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13028014|Ivan Pratasenya]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q13024946|Sergio Víctor Palma]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Elgrafico 3314 palma duran.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12969927|Reynaldo Umali]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Reynaldo Umali (17th Congress).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12963488|Douglas Cagas]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12960757|Đurđa Ivezić]]''
| 
| [[يوگوسلاويا جي بادشاهت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q153128|Independent State of Croatia]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12906617|Zoran Dzhorlev]]''
| 
| [[اتر مقدونيا]]
| 
| 
| [[فائل:С.Спасовска и З.Џорлев во вториот блок на концертот.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12906548|Zafir Hadžimanov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12880973|Metropolitan  Aetolia και Acarnania Cosmas]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:Μακαριστός Μητροπολίτης Αιτωλίας και Ακαρνανίας Κοσμάς.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12877939|Theodoros Katsanevas]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12875379|Giorgos Tragas]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12861745|Anzor Erkomaishvili]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12850214|Amiraslan xan Avsar]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12848564|Çingiz Briya]]''
| 
| ''[[:d:Q278021|Arasbaran]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12846537|Teymur Əhmədov]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12845273|Rasmi Dzhabrailov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12844831|Rafael Cəbrayılov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12842530|Məcnun Hacıbəyov]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12840776|Kamil İbrahimov]]''
| 
| [[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12835999|Arif Ali Guliyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12808962|Burhan Kuzu]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Burhankuzu.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12803861|Tadej Hrušovar]]''
| 
| [[سلووينیا]]
| 
| 
| [[فائل:Tadej Hrušovar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12755659|Mićo Mićić]]''
| 
| [[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Mićo Mićić (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12755511|Miodrag Lazić]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Mural dedicated to dr Lazić in Inđija.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12748222|Sanja Ilic]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Aleksandar Sanja Ilić.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12746078|Miloš Šobajić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Miloš Šobajić.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12737850|Petrică Mîțu Stoian]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Petrică Mâțu Stoian.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12736493|Nelu Ploieșteanu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12725593|Constantin Simirad]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12723353|Camil Marinescu]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12722975|Bruce Williamson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12720803|Anton Gămurari]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12687567|Harussani Zakaria]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12636953|Milka Babović]]''
| 
| ''[[:d:Q15102440|Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes]]''&lt;br/&gt;[[يوگوسلاويا جي بادشاهت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;[[ڪروشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Milka Babović 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12520062|Tasiman]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bupati Pati 2001 - 2011 H. Tasiman SH.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12515951|Soraya Abdullah]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12512106|Santosa Doellah]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12511451|Saefullah]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Saefullah as the Administrative Mayor of Central Jakarta.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12508669|Rina Gunawan]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12507600|Rachmawati Sukarnoputri]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Rachmawati Soekarnoputri, 2020.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12499829|Naek L. Tobing]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12496129|Mahyuddin N.S]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Vice Governor of South Sumatra Mahyuddin NS.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12487277|Jane Shalimar]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jane Shalimar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12480859|Dani Anwar]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Dani Anwar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12472429|Aria Baron]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12472162|Anicetus Bongsu Antonius Sinaga]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Mgr Anicetus Bongsu Antonius Sinaga.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12470547|Abdul Gafur]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Abdul Gafur, The DPR-RI Stance on the Reform Process and the Resignation of President Soeharto, p39.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12447464|Mridula Sinha]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Governor Mridula Sinha.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12383193|Araceli Herrero Figueroa]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Araceli Herrero Figueroa (AELG)-3.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12355047|Sen Rodin]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12344974|Anatoly Goncharov]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Анатолий Гончаров.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12297558|Fidel Beev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Fidel Beev (40NS).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12293596|Seraphim Papakostas]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:Serafeim Papakostas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12282041|Ioannis Tassias]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:Metropolitan Bishop of Lagada Ioannis.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12276521|Georgi Koritarov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Georgi koritarov.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12276288|Georgi Belev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12252122|Youssef Chaban]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12250383|Wael el-Ebrashy]]''
| 
| ''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:Wael El-Ebrashy.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12249589|Hady El Gayar]]''
| 
| [[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:هادي الجيار - مسلسل شطرنج.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12249124|Noureddine Saïl]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| [[فائل:Noureddine Saïl, Al Jasra Cultural and Social Club - Apr 10, 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12247638|Nadia Al-Iraqia]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12243038|Mashari Al-Ballam]]''
| 
| [[ڪويت]]
| 
| 
| [[فائل:Mashari Al-Ballam.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12242111|مرزوق سعيد]]''
| 
| [[ڪويت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12241232|Mahmoud Khedri]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12240900|Mohammed Atassi]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12240387|Muhammad Hasan al-Amin]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:Mhmdhassanamine02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12228063|Ali Hasan al-Halabi]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12224793|Eizzaldin al-Manasrah]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| [[فائل:عز الدين المناصرة.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12224294|Abeer Al Khader]]''
| 
| [[ڪويت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12223917|Abdul Wahab Al-Dailami]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12222559|عبد الحكيم الطاهر]]''
| 
| [[سوڊان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12222428|ʻAbbas Tarabili]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12220206|Salah Abdel-Fattah Al-Khalidi]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| [[فائل:صورة شخصية صلاح عبد الفتاح الخالدي.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12219707|Sabah Abdul-Jalil]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12219578|Saleh al-Shehi]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12218187|Shākir ʻAbd al-Ḥamīd]]''
| 
| ''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12217290|Sawsan Rabie]]''
| 
| [[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12216684|Souleymen Bakhelili]]''
| 
| [[الجزائر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12215887|Saad Al Tmami]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12211513|Dakhil Allah bin Shilwan]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12208000|Hassan Alwan]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12205887|Jamal Salameh]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12205653|Galal El-Sharkawy]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12205315|جريس سماوي]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12199735|Bahjat Suleiman]]''
| 
| [[شام]]
| 
| 
| [[فائل:السفير د- بهجت سليمان في مكتبه 2013-10-25 23-05.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12178851|Ahmed Khalil]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:Ahmed Khalil 1.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12178780|Ahmed bin Yahya Al-Bahkali]]''
| 
| [[سعودي عرب]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12165467|Vasyl Fedoryuk]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12153381|Ihor Skochylias]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12146863|Vasyl Raichynets]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Райчинець В.Ф..jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12140136|Mykola Petrenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12130376|Mykola Moshyk]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12124173|Anatolii Mokrousov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:НДУ 4 Мокроусов Анатолій Олексійович.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12122416|Anatolii Melnyk]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12120757|Vitalii Malakhov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Віталій Малахов.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12118151|Timur Litovchenko]]''
| 
| 
| 
| 
| [[فائل:Forum vydavtsiv 2017.235.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12111312|Oleksandr Kozarenko]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Oleksandr Kozarenko in Krushelnytska museum 02.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12104430|Viktor Zhenchenko]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Viktor Zhenchenko.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12098532|Vitaliy Hurnak]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12073214|Vladislav Yegin]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12044941|Petr Kužel]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12040463|Naďa Urbánková]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Nada Urbankova 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12036789|Michal Polák]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Brno, Šelepka, Synkopy 61 (02).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12036766|Michal Mejstřík]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| [[فائل:Michal Mejstřík (1952-2021).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12032649|Ladislav Štaidl]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| [[فائل:L.Štaidl.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12026421|Josef Nekl]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12024163|Jaroslav Šaroun]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12023387|Jana Andresíková]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12023238|Jan Vrba]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q12023229|Jan Vodňanský]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Vodnansky.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12022755|Jan Křen]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jan-Křen-(2014).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12017274|František Lízna]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| [[فائل:Frantisek Lizna 2009.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q12017014|František Filip]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11954665|Vicenç Capdevila]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:MilagrosMedallaLH (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11952113|Toni Coromina]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11928824|Josep Mussons i Mata]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:JosepMussons.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11915238|Vlastimil Marek]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| [[فائل:AutoportretWiki.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11912441|Carles Trullols i Clemente]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11865551|Jaakko Syrjä]]''
| 
| [[فنلينڊ|فن لينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jaakko-Syrja-Kirsi-Kunnas-1965.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11779890|Mieczysław Morański]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11765368|Maciej Grubski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Maciej Grubski VII kadencja Kancelaria Senatu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11724981|Jerzy Limon]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jerzy Limon.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11720447|Janusz Sanocki]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Janusz Sanocki Sejm 2016.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11699820|Gildardo García]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Gildardo Garcia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11686026|Andrzej Owczarek]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Andrzej Owczarek 2015.08.24.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11685938|Andrzej Koprowski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Andrzej Koprowski SJ.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11685350|Alfred Kucharczyk]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11632964|Tomoichi Tanimura]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11605203|Yukio Beniyama]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11473366|Kumiko Okae]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11467981|Tsutomu Yamazaki]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| [[فائل:Yamazaki Tsutomu (Parliamentary Secretary).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11460203|Hideo Kojima]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11451301|Sanechika Andō]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11437791|Fujio Ōmaki]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11423265|Takashi Tsuchiya]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11417946|Shū Wada]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11299490|Gurbanmuhammet Kasymow]]''
| 
| [[ترڪمانستان]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q11154007|Ragaa Al Geddawy]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:Ragaa El Geddawy 1960s.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q11101097|Yang Xiaobo]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10999909|Dalal Abdel Aziz]]''
| 
| ''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10964510|Myoma Myint Kywe]]''
| 
| [[ميانمار]]
| 
| 
| [[فائل:Myoma Myint Kywe.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10951750|Sunnam Rajaiah]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10920570|Zhou Qingjun]]''
| 
| [[جمھوريا چين (1912ء–1949ء)]]&lt;br/&gt;[[چين]]&lt;br/&gt;[[تائيوان]]
| 
| 
| [[فائل:周慶峻.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10857537|Zdeněk Hoření]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Horení foto z pohrbu (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10554334|John Rowlands]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10515493|Ian Palmer]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10395021|Zenóbio Toscano]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10393782|Wilson Braga]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10390246|Vicente Fialho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10371761|Simão Sessim]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Simão Sessim em novembro de 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10370805|Severiano Mário Porto]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10365459|Ruy Scarpino]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10364607|Roseli Machado]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10363935|Rodrigo Rodrigues]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10363213|Robert de Almendra Freitas]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10361074|Ricardo Archer]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10361058|Ricardo Akinobu Yamauti]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10359396|Renato de Jesus]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10358966|Reinaldo Rayol]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10349697|Pietro Mário]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10347522|Pedro Ivo Ferreira Caminhas]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10346832|Paulo Stein]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10346700|Paulo Medina]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:João Paulo Medina, presidente do conselho e fundador da Universidade do Futebol.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10346618|Paulo Gustavo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Paulo Gustavo em novembro de 2019 no Humor Multishow (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10346369|Paulinho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Paulinho.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10341534|Orlando Duarte]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10340557|Olga Savary]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10336785|Nicolau dos Santos Neto]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10336108|Nelson Proença]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10336064|Nelson Bornier]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Nelson Bornier 2016.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10326942|Martinho Lutero Galati]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Luther kingw.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10326164|Maria de Sousa]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10325178|Marcelo Veiga]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Marcelo Veiga (2019).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10325015|Marcelino da Mata]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| [[فائل:Marcelino da Mata.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10321989|Líber Gadelha]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10321916|Irmão Lázaro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Cantor evangélico Lazáro.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10320776|Luiz Humberto Carneiro]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10312042|João Peixoto]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Dom João Câncio Peixoto.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10310270|José Paulo de Andrade]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10310137|José Mentor]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Mentor141122.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10308683|José Adauto Bezerra]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Adauto Bezerra.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10306940|Jimy Raw]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10306865|Jesús Martín-Barbero]]''
| 
| [[اسپين]]&lt;br/&gt;[[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jesús Martín Barbero &amp; Manuel Ángel Vázquez Medel (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10304355|Ivair Nogueira do Pinho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10303554|Irani Barbosa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Iranibarbosa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10294895|Henrique do Rego Almeida]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10294485|Helenês Cândido]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Crédito Obrigatório-Carlos Costa da ALEGO.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10293964|Haroldo Lima]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Haroldo Lima ANP.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10293637|Hamilton Carvalhido]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Hamilton carvalhido.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10293304|Gésio Amadeu]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10289133|Gerardo Juraci Campelo Leite]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10287856|Gabriel Donato de Andrade]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10286851|Fábio Campana]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q10285766|Frederico Campos]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Frederico Campos.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10280059|Farid Abrahão David]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Neguinho da Beija-Flor and Farid Abrahão David.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10278404|Evaldo Gouveia]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:00 evaldo gouvea bsb.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10278098|Euclides Scalco]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Aécio Neves - Caminhada em Curitiba - 02 08 2014 (14625368348).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10270686|Eduardo Galvão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Eduardo Galvão cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10267669|Djalma Bastos de Morais]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Placa Correio (Altos).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q10263911|Daniel Azulay]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Lançamento da cartilha do artista Daniel Azulay “Juntos, dizemos não ao crack e outras drogas”.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9697147|Carlos José Ramos dos Santos]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9697014|Carlos Eduardo Cadoca]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9674168|Calane da Silva]]''
| 
| [[موزمبيق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9631197|Artenir Werner]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9630040|Arolde de Oliveira]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Arolde de Oliveira em abril de 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9621049|Antônio Bivar]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9388447|Zbigniew Zysk]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9376370|Wojciech Borowik]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9375799|Witold Paszt]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Witold paszt.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9341835|Stanisław Dulias]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9324836|Ryszard Miazek]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9319012|Yaghoub Zoroofchi]]''
| 
| [[ايران]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9250881|Edward Gnat]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9202000|Dariusz Gnatowski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Dariusz Gnatowski 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9200218|Célio Taveira Filho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9179979|Bronisława Kowalska]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Bronisława Kowalska w swoim biurze poselskim 1997.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9152862|Andrzej Maryniarczyk]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9147802|Alfred Rzegocki]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9139800|Adam Kopczyński]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9066796|Raymundo Capetilo]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Raymundo Capetillo (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9055167|Papaléo Paes]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Papaléo Paes em 2015.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9026939|Maguito Vilela]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:ELEIÇÕES- MAGUITO VILELA FALA SOBRE PLANO DE GOVERNO.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9025128|Luis Ibero]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9015433|Juan Cotino]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Juan Cotino.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q9012935|Jorge Trías Sagnier]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q9012220|Joaquín Carbonell]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Joaquín Carbonell cantando en el acto de recogida medalla de oro de los amantes CITT Teruel 2020 -primer plano (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8353446|Daisy Lúcidi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Daisy Lucidi cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8201895|Antonio Álvarez Solís]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Antonio Alvarez Solis 2012an.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8066134|Zanele kaMagwaza-Msibi]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Zanele KaMagwaza Msibi (NFP President).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8061948|Yusuf Grillo]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| [[فائل:Yusuf Grillo, 'Yoruba Bride'.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8059945|Yu Lihua]]''
| 
| [[جمھوريا چين (1912ء–1949ء)]]&lt;br/&gt;[[تائيوان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q8053832|Yisa Sofoluwe]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q8046301|Yaakov Perlow]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:הרב מנובומינסק.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8040173|Wynn Handman]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Wynn Handman Studio photo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8018795|William Stern]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q8009341|William Frankland]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Dr Bill Frankland.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q8003575|Willem Konjore]]''
| 
| [[نميبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7970391|Warren Mitchell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Warren Mitchell basketball.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7966917|Wambali Mkandawire]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| [[فائل:Wambali Mkandawire in 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7945731|W. J. M. Lokubandara]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| [[فائل:WJM Lokubandara.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7938377|Vladimir Ivanov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7932723|Vinod Dua]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Vinod Dua.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7931761|Vincent Di Maio]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7924918|Vic Stelly]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Vic Stelly (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7916745|Vasilis Botinos]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7827796|Toshiro Kandagawa]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| [[فائل:Toshiro Kandagawa famous Japanese Cook 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7824296|Tootie Robbins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7822625|Tony Ingle]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7822149|Tony Curcillo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Football player Tony Curcillo, no. 99 Le joueur de football Tony Curcillo, no 99.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7816917|Tom Moody]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7816000|Tom Green]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7814981|Tom Blackwell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7804179|Tim Robinson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Tim Robinson photo by John Drever.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7679487|Talib Jauhari]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7666107|Sérgio Sant'Anna]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Feira de Frankfurt 2013 (10276676994).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7660970|Sylvia Murphy]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| [[سید منور حسن]]
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7645718|Suresh Angadi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Ambigara chouwdayya jayanti procession mp suresh angadi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7645674|Surendra Prakash Goyal]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7635912|Sukumar Hansda]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7635151|Sugrib Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7635072|Sugathakumari]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Sugathakumari.jpg|center|128px]]
|-
| [[اسٽيو ولھائيٽ]]
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7613158|Steve Lightle]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7612907|Steve Ingle]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7612166|Steve Carter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7609172|Stephen F. Williams]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Stephen Fain Williams.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7599168|Stanisław Kogut]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Stanisław Kogut Kancelaria Senatu.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7562042|Sonny Fox]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Sonny-fox.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7557756|Soli Sorabjee]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Soli Sorabjee lecture (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7518233|Simon Barrington-Ward]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Simon Barrington-Ward 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7508832|Sidik Mia]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| [[فائل:Sidik Mia 2010 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7505951|Shyama Charan Gupta]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7488743|Shankha Ghosh]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Sankha Ghosh - Kolkata 2011-05-09 2833.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7462294|Shahrum Kashani]]''
| 
| [[ايران]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Shahrum Kashani.webp|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7461426|Shahadat Hossain Khan]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7446652|Seif Sharif Hamad]]''
| 
| [[تنزانيا]]
| 
| 
| [[فائل:Seif Sharif Hamad.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7442806|Sebouh Chouldjian]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| [[فائل:BishopSebouh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7438419|Siti Sarah]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7426298|Satish Prasad Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7426286|Satish Kaul]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7423826|Sardool Sikander]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7423706|Sardar Muhammad Aslam]]''
| 
| [[پاڪستان]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7408775|Samar Banerjee]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Samar Badru Banerjee.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7407423|Sam Domoni]]''
| 
| [[فجي]]
| 
| 
| [[فائل:PNC2010 (40).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7406368|Shivajirao Patil Nilangekar]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7404974|Salleh Abas]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7403307|Sal Rocca]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Sal Rocca.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7399497|Sahara Khatun]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Ms. Sahara Khatun in New Delhi on 24 February 2012.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7395978|Sabbam Hari]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7373430|Roy Torrens]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7373072|Roy Lester]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Roy Lester 1969.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7369214|Ross Browner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7364094|Ron Lurie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7352565|Robin Jackman]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7347307|Robert Mandell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Mandell American Conductor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7333210|Rifat Chadirji]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| [[فائل:Rifaat-jaderji.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7331216|Rick Baldwin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Rick Baldwin 1978.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7325646|Richard Fenno]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7324359|Richard L. Brodsky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7322819|Ricardo Silva Elizondo]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Ricardo Silva en 2014.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7302790|Abdul Ghani Gilong]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7295860|Ratnakar Matkari]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:A still of Shri Ratnakar Ramakrishna Matkari Rest.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7294844|Rasheed Masood]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7292463|Randy Tate]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Randy Tate Mets.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7287844|Ralph McGehee]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7283319|Rahat Indori]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Rahat Saab At Ahmedabad.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7282307|Rafael Roncagliolo]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Rafael roncagliolo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7277337|Aleksandr Dubyansky]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Dubyansky1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7262061|Kakhi Kavsadze]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[جارجيا]]
| 
| 
| [[فائل:Kakhi Kavsadze in R. Harwood's &quot;Quartet&quot; 2003.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7228895|Poovachal Khader]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Poovachal-Khader.jpg.image.845.440.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7225858|Pollycarpus Priyanto]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7193787|Pilar Pellicer]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Pilar Pellicer publicity photo (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7184510|Philip Voss]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7184198|Philip Paul]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Philip Paul at The Cincinnatian Hotel in Cincinnati, Ohio, USA.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7182506|Phil Valentine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Phil Valentine in 2019.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7181551|Phi Nhung]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[ويٽنام]]
| 
| 
| [[فائل:Phi Nhung (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7177692|Peter Whiteside]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7174966|Peter Jenkins]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7174885|Peter J. N. Sinclair]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7173914|Peter F. Secchia]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Peter F. Secchia &amp; Gerald Ford.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7173657|Peter DiFronzo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:DiFronzo Pete.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7173124|Peter C. Clapman]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7167845|Perence Shiri]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7155119|Paulinho Paiakan]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7154144|Paul Varelans]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7151698|Paul Karslake]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7143415|Pat Dye]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7121484|Paatje Phefferkorn]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Paatje Phefferkorn.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7106297|Oscar W. McConkie, Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7085856|Olle Holmquist]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7070307|Nurul Islam Babul]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Nurul Islam Babul, Jamuna Group.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7063903|Noureddine Saâdi]]''
| 
| [[الجزائر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7046976|Noel Guzmán Boffil Rojas]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| [[فائل:Noel Guzmán Boffil Rojas.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7045291|Noach Dear]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q7044225|Itzhak Jacky Edry]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:גקי אדרי.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7035671|Nikola Spasov]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Nikola spasov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q7000421|Omar Pirrera]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Omar-Maria.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6986729|Neela Satyanarayanan]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6980389|Natty Hollmann]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6965830|Naresh Kanodia]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6965785|Narendra Kohli]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Narendra Kohli (Dec. 2008).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6963293|Nandi Yellaiah]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6963057|Nancy Walker Bush]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6957551|Nader Dastneshan]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Nader Dastneshan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6947701|Itzhak Ilan]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:יצחק אילן.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6944629|Mwalimu Masudi Mwahima]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6939760|Murtoza Bashir]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Mortaza Bashir.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6917707|Motilal Vora]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Motilal Vora.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6909686|Mordechai Yissachar Ber Leifer]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:Mordechai Yissachar Ber Leifer.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6893292|Mohammed Sabila]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6893246|Mohammed Nasim]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Mohammed Nasim in New Delhi on April 13, 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6885751|Mluleki George]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6853968|Muhammad Tariq Al-Khadra]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6851247|Milena Jelinek]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6845046|Mihai Cotorobai]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6844641|Miguel Lifschitz]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Miguel Lifschitz en conferencia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6835123|Elias Rahbani]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:Elias Rahbani.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6834517|Michael Sorkin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Michael Sorkin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6832740|Michael McKinnell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6831484|David Refael ben Ami]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:דדי בן עמי 2.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6830619|Michael Gilkes]]''
| 
| [[گيانا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6817775|Meor Aziddin Yusof]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6814633|Abdul Hadi Majali]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6793091|Nazem Naim]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6791209|Matthew Seligman]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Matthew Seligman, Alexandra Arms, Cambridge, UK (April 2018).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6781944|María Colombo de Acevedo]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:María Colombo de Acevedo - Diputados.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6778086|Marv Luster]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Marv Luster - Southern Campus 1960.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6776522|Martin Sandoval]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6771327|Shamsur Rahman Faruqi]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Shamsur Rahman Farooqi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6769832|Mark Steiner]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6766164|Marjan Lazovski]]''
| 
| [[اتر مقدونيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6762954|Hassan Abdullah al-Sharafi]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| [[فائل:الشاعر حسن عبدالله الشرفي- من اليمن.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6757838|Marcos Cruz Molina]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6756606|Marcelo Peralta]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6752754|Manuel Morato]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6733859|Mahesh Kumar Kanodia]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6733563|Mahaveer Bhagora]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6733203|Maharaj Krishan Kaushik]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6711768|Lệ Thu]]''
| 
| [[ويٽنام]]
| 
| 
| [[فائل:Lệ Thu (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6587520|Yitzchok Scheiner]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:הרב יצחק שיינר.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6557470|Rahnaward Zaryab]]''
| 
| [[افغانستان]]
| 
| 
| [[فائل:Rahnaward Zaryab (2016, cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6555796|Hashem Bathaie Golpayegani]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Hashem Bathaie Golpayegani 2160728.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6552990|Lindy McDaniel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lindy McDaniel Yankees.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6550228|Linah Mohohlo]]''
| 
| [[بوٽسوانا]]
| 
| 
| [[فائل:Linah Mohohlo - Closing Plenary- Africa's Next Chapter - World Economic Forum on Africa 2011 crop.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6524568|Leon Claire Metz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6520721|Leland Christensen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6517024|Lefteris Hapsiadis]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:LefterisHapsiadisNew.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6491294|Larry Willoughby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6490204|Larry Dixon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6480683|Lam Quang Thi]]''
| 
| [[ويٽنام]]
| 
| 
| [[فائل:General Lâm Quang Thi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6480359|Lalit Behl]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6474309|Lajim Ukin]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6455079|Kōbō Kenichi]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6445132|Kunwar Bechain]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Dr Kunwar Bechain.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6444091|Kumutha Rahman]]''
| 
| [[ملائيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6419024|Kiyoko Ono]]''
| 
| ''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''&lt;br/&gt;[[جاپان]]
| 
| 
| [[فائل:Kiyoko Ono 1964d.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6416528|Kishan Rungta]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6416282|Kirunda Kivejinja]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6414812|Kiran Maheshwari]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6408465|Kim Chernin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Kimchernin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6396195|Kevin Duffy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Kevin Duffy (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6390090|Ken Farnum]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6389975|Kenneth Church]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6388519|Ken Snow]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6373666|Karuna Shukla]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6356800|Kamen Tchanev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Kamen Chanev.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6344324|Kabori Sarwar]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6324114|K. Thangavel]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6324079|K. T. Oslin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6300926|Juan Roldán]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Juan Domingo Roldán.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6297452|Joyce Davidson]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6293085|José Maranhão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:José Maranhão.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6285854|Joseph Nyagah]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6278435|Jorge Oñate]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Jorge Oñate.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6268369|Johnson Mlambo]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6267108|Johnny Leeze]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6251147|John Ogilvie]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6248589|John Meyer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6246730|Jhon Mario Ramírez]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6244212|John Laws]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Lord Justice Laws 2012.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6243015|John Keston]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6240700|Kay Wiestål]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6220532|John Bangsund]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6214060|Thorleif Torstensson]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6210297|Joe Hernandez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6197321|Jim Pace]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6195534|Jim Henderson]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6183301|Jerry Brandt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6182507|Jerold Ottley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6169679|Jean-Michel Bokamba-Yangouma]]''
| 
| [[جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6166776|Jay Johnstone]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Jay Johnstone Dodgers.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6166387|Jay Benedict]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6165767|Víctor Valencia de los Santos]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Victorvalenciadelossantos.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6150166|Jan Waszkiewicz]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6148664|Tomás Vidiella]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Tomás Vidiella 2000.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6140367|Yukio Okamoto]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| [[فائل:Yukio Okamoto 2002.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6122347|Jagdish Singh Rana]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6120996|Santiago Manuin Valera]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Santiago Manuín Valera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6120818|Jacques Puisais]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6120010|Sandro Cohen]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6117269|Jackson Mthembu]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6105727|René Juárez Cisneros]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Rene Juarez Cisneros 1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6104592|J. Anbazhagan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6097749|Burhanettin Uysal]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6097742|Rafael Navarro González]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6096528|Iván Izquierdo]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]&lt;br/&gt;[[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:IvanIzquierdo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6089269|Aytaç Yalman]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6074227|Irvin Baxter, Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6073889|Luran Ahmeti]]''
| 
| [[اتر مقدونيا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6070306|Iris M. Zavala]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Iris Zavala.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6068274|Pedro Bastidas]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:Pedro Bastidas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6065858|Ülkü Azrak]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6063093|Haydar Dümen]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6059131|Tuncay Mataracı]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6055650|Ayten Erman]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6051778|Yılmaz Atadeniz]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6044824|Norberto Oyarbide]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Norberto Oyarbide.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6042168|İrfan Gürpınar]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6027175|Indu Jain]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Indu-jain.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6026759|Ayla Karaca]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6019655|Olle Nygren]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Olle Nygren.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q6009560|Allan Nilsson]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q6001514|Ilya Shtemler]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5999378|Marissa Garrido]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Marisa Garrido 2011 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5997337|Ildegarda Taffra]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5979729|Roger Matthews]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5976814|Sigvard Marjasin]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5973562|Stig Malm]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5971996|Lazarus Takawira]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5966302|Mats Lundegård]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5955737|Hassan Zare Dehnavi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5950619|Kambiz Derambakhsh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:کامبیز درمبخش - Kambiz Derambakhsh.jpg|center|128px]]
|-
| [[فاطما رهبر]]
| 
| ''[[:d:Q107258515|Pahlavi Iran]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Fatemeh Rahbar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5945510|Badr al-Zaman Gharib]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Badrzaman Gharib 139610041445358512884434.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5943690|Parviz PoorHosseini]]''
| 
| ''[[:d:Q107258515|Pahlavi Iran]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:1828481-parviz pour hoseini.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5942704|José María Calleja]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Presentación del libro ‘Cómo informar sobre violencia machista’.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5941462|Siamak Atlasi]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Siamak Atlasi (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5940793|José Joaquín Puig de la Bellacasa]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5939778|José Francisco Gallardo Rodríguez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5939731|José Folgado]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:José Folgado 2015 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5938530|Changiz Jalilvand]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Changiz Jalilvand 13920408.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5937444|Gunnar Larsson]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5932104|Hugh Newell Jacobsen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Hugh Newell Jacobsen.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5930117|Jesús Fichamba]]''
| 
| [[ايڪواڊور]]
| 
| 
| [[فائل:Jesús Fichamba.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5922865|Israel Beltrán Montes]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5922098|Howie Pyro]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5918706|Houshang Seddigh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Houshang Seddigh-Official photo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5908946|Hossam Mohammed Amin]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5906851|Abbas Saffari]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:عباس صفاری.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5904665|Hugo Stuven Cangas de Onís]]''
| 
| [[اسپين]]&lt;br/&gt;[[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Hugostuven2012.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5902375|Horacio González]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Horacio gonzález.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5896244|Hernán Pinto]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Hernán Pinto (2009) 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5888565|Guillermo Galeote Jiménez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5886305|Esmail Shangaleh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Esmaeil Shengeleh 3476646.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5879998|Gino Renni]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Gino Renni (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5865636|Ezzatollah Mehravaran]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Ezzat-mehravaran.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5865148|Francisco Aritmendi]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5848817|Estanislao de Grandes]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Estanislao de Grandes Pascual (13423607215).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5846421|Rinat Ibragimov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5836757|Ernesto Contreras]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Ernesto001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5833760|Enrique Rodríguez Galindo]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5830829|Emilia Currás]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5808715|Manuel Dammert]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| [[فائل:Manuel Dammert Ego Aguirre.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5799587|Darío Vivas]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:Darío Vivas, Vicepresidente de la Asamblea Legislativa de Venezuela y miembro del Grupo Geopolítico de Latinoamérica y el Caribe (GRULAC), en compañía de José Gavidia, diputado de Venezuela e (8486684250) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5798779|Daniel Vélez]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5791581|Cristián Cuturrufo]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Cristián Cuturrufo - 2247945022 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5760952|Hilary Dwyer]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Hilary Dwyer.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5757661|Csaba Szabó]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Szabó Csaba.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5750208|Carlos Eduardo Enríquez Maya]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5749726|Carlos Armando Biebrich]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5744458|Hershel Shanks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5736171|Herbin Hoyos]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Herbin Hoyos ceremony.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5728685|Henry Stephen]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5728387|Henry Slaughter]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5717242|Balfre Vargas Cortéz]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5711988|Aurelio Iragorri Hormaza]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Aurelio Iragorri Hormaza.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5710665|Khosrow Seif]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Khosrow Seif 2006-09-13 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5710392|Kioumars Derambakhsh]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Kioumars Derambakhsh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5703827|Helène Aylon]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Helene Aylon (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5702560|Helen Jones Woods]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5697713|Antonio Alcántara]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5679000|Riay Tatary]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:(Riay Tatary) El Arzobispado de Valencia y la Comisión Islámica colaboran en la atención de refugiados (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5670811|Harry M. Rosenfeld]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5665087|Alejandro Guzmán Brito]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5663596|Alberto Szpunberg]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5662859|Alberto Canapino]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Alberto Canapino (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5657289|Haribhau Jawale]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5650308|Hans Knudsen]]''
| 
| ''[[:d:Q756617|Kingdom of Denmark]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5644603|Hamid Jasemian]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Hamid Jasemian 139209021934598431597814.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5628624|H. Vasanthakumar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:H. Vasanthakumar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5628238|H. G. Carrillo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5618246|Heherson Alvarez]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Heherson Alvarez.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5596280|Grant Jackson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Grant Jackson Orioles.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5586441|Hassan Brijany]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5576708|Ramón Martínez]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:RAMON MARTINEZ.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5574061|Isael Villa Villa]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5569181|Erik Belfrage]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5569175|Glenn Wheatley]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5562310|Gillian Wise]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5561073|Gilbert Centina]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Authorgilbertluisrcentinaiii.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5549344|Gerald Locklin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5549047|Daniel Velázquez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5543953|George Robertson]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:GeoRobertson.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5542916|George Nock]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5540004|George H. Carley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5534035|Geoff Barnett]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:GeoffBarnett1972.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5531445|Gene Shay]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5531217|Gene Fraise]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Gene Fraise - Official Portrait - 84th GA.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5512123|G. Anand]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5498180|Frederick K. C. Price]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5497310|Frederick B. Chary]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5496221|Fred Sasakamoose]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5495767|Fred Levin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5493306|Mohammad Shahabuddin]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Mohammad shahabuddin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5485058|Frank Arok]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5484875|Frank A. Howard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Frank Howard 1956.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5476150|Luisa Molina]]''
| 
| [[بوليويا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5470446|Forrest Compton]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5444074|Fereshteh Taerpour]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Fereshteh Taerpour.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5441062|Federico Salas]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5435227|Fariborz Raisdana]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5386649|Eric Hall]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5379762|Enrique Molina]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| [[فائل:Enrique Molina4 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5367651|Elsimar Coutinho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Dr.Elsimar Coutinho.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5362067|Eliyantha White]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dr-eliyantha-white-treats-sachin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5362050|Eliyahu Bakshi-Doron]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:Eliyahu Bakshi-Doron.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5350512|Eknath Gaikwad]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5336223|Eddie Lee Jackson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5336214|Eddie Large]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Eddie Large.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5305018|Dragoljub Đuričić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Dragoljub Đuričić.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5304908|Dragan Vučić]]''
| 
| [[اتر مقدونيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5300613|Doug Jones]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Doug Jones Indians.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5300456|Doug Ericksen]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Doug Ericksen in 2021.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5295091|Donald Rowe]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dee Rowe.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5294991|Donald Perry Polsky]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5276823|Dilipkumar Mansukhlal Gandhi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5274838|Diego Verdaguer]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Diego Verdaguer en junio de 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5273153|Dick Lucas]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5253272|Henk Overgoor]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Henk Overgoor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5248630|Debu Chaudhuri]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Pandit debu chaudhuri 2014-06-24 10-36.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5239194|David Romero Ellner]]''
| 
| [[هونڊورس|هنڊوراس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5237631|David Mixner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:15.DavidMixner.NEM.Rally.USC.WDC.11October2009 (53581387587) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5234349|David Green]]''
| 
| [[نڪاراگوا]]
| 
| 
| [[فائل:David Greenwiki 1983.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5233307|David Egerton]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5232007|David Driskell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:David C. Driskell.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5231741|David Bright]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5231508|David Boe]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5228272|Dave Bacuzzi]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5219264|Daniele Cioni]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5213508|Dan Foster]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5213280|Dan Collins]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5212769|Damodar Barku Shingada]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5181443|Craig Shergold]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5181398|Craig Ruddy]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| [[فائل:Craig Ruddy.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5173979|Cosmas Magaya]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| [[فائل:Cosmas-Magaya-Zim2010.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5172694|Corra Dirksen]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5171422|Cornelius Mwalwanda]]''
| 
| [[ملاوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5162670|Conrado Miranda]]''
| 
| [[ايل سيلويڊور]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5128778|Claude Crabb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5128707|Claude Beauchamp]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5121945|Ciro Pessoa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Ciro Pessoa 2010.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5112720|Christopher Lee]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5105543|Chowdhury Kamal Ibne Yusuf]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5104483|Abla al-Kahlawi]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5103384|Cho Se-hui]]''
| 
| [[ڏکڻ ڪوريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5082746|Charles Stuart Bowyer]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5071476|Chandrawati]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5071333|Robert M. Laughlin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5069439|Chaman Lal Gupta]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5067804|Chaim Dov Keller]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5057941|Celestino Bonifacio Bacale]]''
| 
| [[ايڪوٽوريل گائينا|استوائي جيني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5043614|Carmen Vázquez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Carmen Vasquez.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5026605|Camilla Wicks]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:25806 Camilla Wicks.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q5015068|C M Chang]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q5000739|Burt Wilson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Burt Wilson 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4977068|Rita Sargsyan]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| [[فائل:Rita Sargsyan nimg.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4966749|Bridget Rowe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4960104|Annette Kullenberg]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4949186|Rosita Sokou]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4934739|Bobby Ball]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Bobby Ball.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4932376|Bob Enyart]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4928876|Frank Mdlalose]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4910565|Bill Pursell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4910396|Bill Olner]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4907449|Bikramjeet Kanwarpal]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Kanwarpal Bikramjit.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4900762|Nirmal Singh Khalsa]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Nirmal Singh Khalsa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4900699|Bhagwati Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4900648|Bhagirathi Majhi]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4893517|Bernard P. Randolph]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bernard P Randolph.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4889708|J. Bennett Johnston]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:John Bennett Johnston.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4841138|Badruddin Shaikh]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4838863|Bachi Singh Rawat]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4832169|Azam Khan]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4831235|Ayhan Ulubelen]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Ayhan Ulubelen during her 60 years.pdf|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4822123|Haydar Baş]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Prof. Dr. Haydar Baş.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4808284|Hasan Muratović]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]&lt;br/&gt;[[بوسنيا ۽ ھرزگوينيا|بوسينيا ۽ ھرزگوينيہ]]
| 
| 
| [[فائل:HasanMuratovic.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4804549|Ashalata Wabgaonkar]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4795016|Arnold Demain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4794109|S. I. Padmavati]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4792170|Arlene Saunders]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4776961|Antonio Sanchez]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Antonio Sanchez Politician 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4776662|Antonio Giménez-Rico]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4776555|Antonio Cuenco]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Rep. Antonio V. Cuenco (8th Congress).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4770680|Anshuman Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4769295|Annie Glenn]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Annie Glenn in 1965.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4768323|Anne Feeney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4765474|Anisuzzaman]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| [[فائل:Prof Anisuzzaman2011 by FLC.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4764670|Anil Panachooran]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4760733|Andy Gray]]''
| 
| [[اسڪاٽلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Andy Gray, Perth born Actor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4757445|Andrew Jack]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Andrew Jack, Dialect Coach.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4746478|Aminu Isa Kontagora]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4738568|Aly Zaker]]''
| 
| [[بنگلاديش]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Aly-Zaker.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4724658|Ali Ansarian]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Ali Ansarian.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4722019|Alfonso Cortina]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4720226|Alexander Thynn, 7th Marquess of Bath]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4713827|Aldir Blanc]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4710395|Albert Hale]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1783171|Navajo Nation]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4703486|Al Angrisani]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4699805|Ajit Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Ajit Singh at press conference.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4695942|Ahmed Mumin Warfa]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| [[فائل:Ahmed Mumin Warfa.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4687771|Aeneas Chigwedere]]''
| 
| [[زمبابوي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4684841|Adrian Barber]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4683852|Adnan Abdallat]]''
| 
| [[اردن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4681741|Adelaide João]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4669133|Avrohom Pinter]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Rabbi Avrohom Pinter Z’L.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4669126|Abraham Palatnik]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Abraham palatnik cni.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4662382|Aaron Rubashkin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4540413|Abd as-Sattar Qasm]]''
| 
| [[اردن]]&lt;br/&gt;[[فلسطين جي رياست|فلسطين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4528002|Valentin Shurchanov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Valentin Shurchanov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4527351|Viktor Shudegov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Viktor Shudegov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4525695|William Schmidt]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Шмидт В. В.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4517602|Marietta Chudakova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Mariehtta Chudakova 2017 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4477044|Andreï Ouritski]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Andrey Uritsky.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4468157|Billie Lee Turner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4464627|Anatoly Trushkin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Trushkin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4443470|Gennady Strakhov]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4442473|Alexander Stefanovich]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4422543|Anatoly Skripkin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4420621|Sergey Sinyakin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4416595|Seraphim (Glushakov)]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4404372|Kenzhegaly A. Sagadiyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[قزاقستان|قازڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4365356|Boris Plotnikov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Борис Плотников 02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4357649|Raghunandan Lal Bhatia]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:R. L. Bhatia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4356594|Scott Erskine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Scott T. Erskine 2001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4355718|Maria Piątkowska]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:MariaPiatkowska.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4334832|Chylgychy Ondar]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Chylgychy Ondar.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4322836|Vyacheslav Novitsky]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4319727|Viktor Nikitin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4302604|Nicette Bruno]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Nicette Bruno.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4290811|Viktor Merezhko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Viktor Merezhko.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4284352|Ben Masters]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ben masters.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4281196|Vitaly Margelov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vitaliy Margelov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4276406|Nikolay Maksyuta]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Nikolay Maksyuta 007.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4273958|Arif Musa oğlu Məhərrəmov]]''
| 
| [[آذربائيجان]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4272534|Lyudmila Lyadova]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Lyudmila Lyadova.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4269192|Anatoly Lukyanov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Anatoly Evgenievich Lukyanov.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4267240|Vladimir Loskot]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4264879|Martin Lovett]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:AmadeusQuartet1.gif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4264242|Viktor Likhonosov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Viktor Likhonosov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4262971|Farida Pasha]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4249854|Gennady Kutsev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4236363|Ryszard Kotys]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Ryszard Kotys 2009.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4234678|Irina Koryukina]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Корюкина Ирина Петровна.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4233774|Caesar Korolenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Короленко Цезарь Петрович.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4232862|Vladimir Korenev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4221830|Vladimir Kirsanov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vladimir Kirsanov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4219653|Hennadii Kernes]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Hennadiy Kernes 2020.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4219061|Gulnazar Keldi]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[تاجڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Gulnazar Keldi 03.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4197538|Mikhail Ignatyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Mikhail Ignatyev (2013-10-30).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4195359|Aydin Ibrahimov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4183618|Yevgeniy Zagorulko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4173593|Gurgen Yeghiazaryan]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| [[فائل:Gurgen Yeghiazaryan 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4173011|Eulogius (Smirnov)]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Eulogius (Smirnov).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4167363|Yury Dokhoian]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Yury Dokhoian 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4162412|Sixto Brillantes]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Sixto Brillantes (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4152247|Seyfaddin Gurbanov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4152147|Sven Gundlakh]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4148136|Boris Grachevsky]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Boris Grachevskiy 2018.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4135231|Vladimir Gendlin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4128446|Alexander Vustin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vustin2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4121380|Sol Tolchinsky]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4114833|Anastasia Voznesenskaya]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4112721|Anatoly Vishnevsky]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Anatoly Vishnevsky.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4107168|Beniamin]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4104601|Dmitry Vasilyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4100792|Bhakti Charu Swami]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Bhakti Charu Swami at Santiago de Compostela.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4095606|Douglas Bravo]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:Douglas Bravo 1.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4095066|Patricia Bosworth]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4084007|Maurice Berger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Maurice Berger PR (centré).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4074396|Valeriy Babych]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:НДУ 3 Бабич Валерій Георгійович.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4073544|Baloğlan Əşrəfov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آذربائيجان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4072594|Anatoly Afanasyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4069097|Gregory Areshian]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[آرمينيا]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:GEA istanbul.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4067585|Nikolay Antoshkin]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:2019 Nikolay Antoshkin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q4059734|Hakob Hakobyan]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q4006322|Urano Navarrini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3993232|Tony Fuochi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3981101|Tarcisio Stramare]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3972445|Stefano D'Orazio]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Stefano (primo priano).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3960891|Silvio Lega]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Silvio Lega daticamera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3956296|Sergio Staino]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Sergio Staino - Lucca Comics &amp; Games 2016 02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3956022|Sergio Bassi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:SergioBassi2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3941597|Rossana Di Bello]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3939577|Rocco Filippini]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Rocco Filippini ©Cosimo Filippini 2009.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3938885|Roberto Lavorenti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3938637|Roberto Brivio]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3938263|Robert Durst]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Alan Durst.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3938207|Robert Beck]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Lee Beck 1958.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3930163|Raoul Casadei]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Raoul Casadei.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3929115|Raffaele Masto]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3920003|Roman Viktiuk]]''
| 
| ''[[:d:Q207272|Second Polish Republic]]''&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Roman Viktuk 2-1 by Alexey Nikishin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3905292|Pino Scaccia]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3903362|Piero Schlesinger]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3894504|Paolo Taggi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3892458|Ron Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:1985 Nashville Ron Johnson.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3858870|Mirko Pavinato]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Bologna FC - 1961 Mitropa Cup - Renato Dall'Ara, Mirko Pavinato.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3857269|Miguel Jones]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3854273|Melo Mafali]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Melo Mafali.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3852820|Mauro Favilla]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Mauro Favilla datisenato 1987.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3852649|Maurizio Mattei]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3849205|Mario Valdemarin]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Nata di marzo 5 (Mario Valdemarin).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3848323|Mario Benedetti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3848217|Marino Quaresimin]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Marino Quaresimin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3846460|Marco Santagata]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3845853|Marcio Veloz Maggiolo]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| [[فائل:MARCIO vELOZ mAGGIOLO.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3845680|Federico Roncoroni]]''
| 
| [[اٽلي]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''
| 
| 
| [[فائل:Federico Roncoroni 1989.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3838576|Luciano Federici]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3837545|Lou A. Kouvaris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3836866|Lorenzo Acquarone]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Lorenzo Acquarone.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3832043|Lidia Menapace]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Lidia Menapace (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3829209|Lea Vergine]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Lea Vergine 1974.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3817497|Kurt Stettler]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Kurt-stettler.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3816656|Rodolfo González Rissotto]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3810475|José Luis Capón]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3804395|Italo De Zan]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Italo de Zan 1946.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3798974|Innocenzo Donina]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3788117|Héctor Luis Silva]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Hector silva pumas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3772436|Gloria Piedimonte]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3766838|Giovanni Blandino]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3764085|Gigi Dall'Aglio]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3762710|Gian Mario Bravo]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3762585|Gian Battista Odone]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3762524|Giampiero Grevi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3761230|Geronimo Meynier]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Totò, Fabrizi e i giovani d'oggi 05.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3758095|Gangchen Tulku Rinpoche]]''
| 
| [[چين]]&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Lama Tulku Gangchen Rimpoche.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3757094|Gaetano Rampin]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Gaetano Rampin 1.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3753357|Carlos Seco Serrano]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3751683|Raghunath Mohapatra]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Raghunath Mohapatra.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3750130|Francesco La Rosa]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3749916|Francesco Di Carlo]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Francesco di carlo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3745178|Umbu Landu Paranggi]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Emha Ainun Nadjib dan Umbu Landu Paranggi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3743804|Ferruccio Pisoni]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Ferruccio Pisoni daticamera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3737689|Fabio Enzo]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3732324|Ernesto Ros]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3732244|Ernesto Galli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3731997|Ermes Polli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3706229|Detto Mariano]]''
| 
| [[اٽلي]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''
| 
| 
| [[فائل:Detto Mariano.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3703087|David Anthony Kraft]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3700324|Piotr Machalica]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Piotr Machalica2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3694250|Corrado Lamberti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:CorradoLamberti.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3680239|Claudio Sorrentino]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3664107|Cecilia Fusco]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3659902|Carlo Tognoli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Carlo Tognoli.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3659617|Carlo Meliciani]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Carlo Meliciani.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3656048|Leonid Bujor]]''
| 
| [[مالدووا|مولدووا]]
| 
| 
| [[فائل:Leonid Bujor (crop).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3651544|Camillo Milli]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Amore in 4 dimensioni - Giuffré Milli.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3645814|Bruno Longhi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3645774|Bruno Ghedina]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Bruno Ghedina 1970.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3634905|Raghuvansh Prasad Singh]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Raghuvansh Prasad Singh briefing the press about various achievements of Total Sanitation Campaign highlighting the revised unit cost norms under TSC, in New Delhi on August 22, 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3622555|Juan Carlos Copes]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Juan Carlos Copes Día del Tango.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3618360|Ansley Truitt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3615807|Andrea Lo Vecchio]]''
| 
| ''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''&lt;br/&gt;[[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3615732|Andrea Galasso]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Andrea Galasso.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3608395|Alberto Malavasi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Alberto Malavasi Palermo.png|center|128px]]
|-
| [[وحيدالدين خان|مولانا وحيدالدين]]
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Maulanawahiduddin.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3593648|Óscar Chávez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Óscar Chávez en el Zócalo 2016 - 6.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3592141|Étienne Draber]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3575702|Zoltan Sabo]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]&lt;br/&gt;[[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3572419|Santiago Lanzuela]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:(Santiago Lanzuela) José María Aznar recibe al presidente de la Diputación General de Aragón. Pool Moncloa. 16 de mayo de 1996 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3570660|Xavier Dor]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Dr Xavier Dor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3569608|Abraham J. Twerski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Twerski (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3551677|Victor Wood]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3547896|Ezio Vendrame]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Ezio Vendrame.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3533955|Touriya Jabrane]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| [[فائل:Touriya Jabrane.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3532513|K. V. Anand]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:KV Anand at MovieBuff First Clap Awards Function (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3515979|Tasso Adamopoulos]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Tasso Adamopoulos.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3513750|Marina Tucaković]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3498879|Steve Carver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3491740|Soumaïla Cissé]]''
| 
| [[مالي]]
| 
| 
| [[فائل:Soumaïla Cissé 2013 Portrait.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3479678|Sergio Onofre Jarpa]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Sergio Onofre Jarpa (1965) cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3473390|Sarah Maldoror]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Sarah Maldoror.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3471309|Samvel Gasparov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3453638|Ruth Roberta de Souza]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3443079|Jens Erik Fenstad]]''
| 
| [[ناروي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3436216|Robert Saint-Cricq]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3435833|Roviros Manthoulis]]''
| 
| [[يونان]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3434789|Robert Chaudenson]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3434303|Tommy DeVito]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Tommy DeVito (musician) (1966) (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3433512|Joe Long]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Joe Long musician (1966) (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3430000|Riad Ismat]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| [[فائل:Riad Ismat.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3427126|Renée Claude]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Renée Claude.tif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3421020|Raymond Lévesque]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Raymond Lévesque, Laurent Gascon, 2011. (50808482641).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3399496|Justo Jorge Padrón]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3390432|Benito Joanet]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3386113|Pierre Marcotte]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Les Tannants Brossard.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3386032|Pierre Lumbi Okongo]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| [[فائل:MONUSCO Headquarters, Kinshasa, RD Congo- president of the G7, Pierre Lumbi. (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3380286|Philippe Malaurie]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3379373|Philippe Bodson]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3362788|Pape Diouf]]''
| 
| [[فرانس]]&lt;br/&gt;[[سينيگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3362634|Paolo Graziosi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Paolo Graziosi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3362625|Paolo Giordano]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3356966|Oscar Castro]]''
| 
| [[چلي]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Óscar Castro Ramírez (25966264435) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3355833|Adam Alsing]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Adam Alsing 2015-09-17 001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3349343|Tarun Gogoi]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Tarun Gogoi - Kolkata 2013-02-10 4885.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3348270|Obren Joksimović]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3340026|Nicolas Alfonsi]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3339641|Seyed Hassan Firouzabadi]]''
| 
| ''[[:d:Q107258515|Pahlavi Iran]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Hassan Firouzabadi 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3326196|Moussa Benhamadi]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3318485|Mohand Cherif Hannachi]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3313368|Mike Huckaby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3312928|Miguel Angel Castellini]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Castellini-Perez-Galindez-10DIC1976.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3310736|Michel Robin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3310166|Michel Lelong]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3308616|Mikhail Studenetsky]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3306991|Messaoud Nedjahi]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Messaoud Nedjahi et le groupe Iwal (espoire) 1.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3303356|Franciszek Kokot]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3300367|Maurice Barrier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3297752|Massimo Cuttitta]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:MausCuttitta.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3290692|Marguerite Aucouturier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3289573|Marcelle Ranson-Hervé]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3289453|Marcel Uderzo]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Marcel Uderzo - Salon du livre de Paris 2010 bis.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3288102|Marc Hamilton]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3285700|Mangala Samaraweera]]''
| 
| [[سري لنڪا|سريلنڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Mangala Samaraweera.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3282984|Koos van den Berg]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Koos van den Berg.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3265723|Lucien Sève]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3265525|Lucien Gourong]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3265068|Waldir Lucas Pereira]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3229123|Lehlohonolo Ledwaba]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3219186|Laurent Dona Fologo]]''
| 
| [[آئيوري ڪوسٽ]]
| 
| 
| [[فائل:Fologo1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3216625|Lambert Amon Tanoh]]''
| 
| [[آئيوري ڪوسٽ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3192352|Kambuzia Partovi]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Kambuzia Partovi 1397060510175164615166254 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3191682|Kabran Appiah]]''
| 
| [[آئيوري ڪوسٽ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3189161|Julie Bennett]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Julie Bennett.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3187822|Juan de Dios Castro Lozano]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3180917|Ebrahim Amini]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Ebrahim Amini in Ministry of Interior 1394.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3180277|Joeli Vidiri]]''
| 
| [[فجي]]&lt;br/&gt;[[نيوزيلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3180252|Joel M. Reed]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Joel M. Reed at his apartment December 2018.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3179571|Joan Dougherty]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3173832|Jean Panisse]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3173769|Jean Obeid]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:Jean Obeid - 1988.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3173461|Jean Matouk]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3172048|Jean Fontaine]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3169816|Jean-Pierre Vincent]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3167959|Jean-Michel Boris]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3166986|Jean-Louis Servan-Schreiber]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jean-louis Servan-Schreiber.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3165934|Jean-François Voguet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jean-François Voguet.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3159913|Jacques Rosny]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3159726|Jacques Pellen]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jacques Pellen - Festival de Cornouaille 2018 - 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3159696|Jacques Oudin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jacques Oudin-IMG 3689.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3159292|Jacques Le Brun]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3158941|Jacques Frémontier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3157537|Jacob Desvarieux]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Jacob DESVARIEUX 2012.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3144732|Hélène Châtelain]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3132075|Henri Tincq]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3131915|Henri Richelet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:RicheletAutoportrait.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3131533|Henri Madelin]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Henri Madelin-FIG 2002.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3126373|Hamdi Benani]]''
| 
| [[الجزائر]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3124366|Gérard Voulouzan]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Voulouzan.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3124154|Gérard Mannoni]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Gerard Mannoni.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3121642|Guy Chaty]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Guy-chaty.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3121620|Guy Camberabero]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Guy Camberabero (1971).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3121597|Guy Brice Parfait Kolélas]]''
| 
| [[جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3111408|Gosaku Ota]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3104996|Ghyslain Tremblay]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Ghyslain Tremblay.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3100743|Genival Lacerda]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Genival Lacerda (2017).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3093517|Gabi Luncă]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3084441|Steve Dalkowski]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3081861|Francisco Hernando Contreras]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3054705|Enrique Múgica]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Enrique Múgica en la rueda de prensa posterior al Consejo de Ministros.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3051483|Ellinah Wamukoya]]''
| 
| [[اسواتيني|سوازي لينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Ellinah Wamukoya.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3050992|Elijah Moshinsky]]''
| 
| [[آسٽريليا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3048569|Edward Jay Epstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Edward Jay Epstein (32802723452) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3047247|Eddie Borysewicz]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Eddie &quot;Eddie B&quot; Borysewicz.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3032943|Djibril Tamsir Niane]]''
| 
| [[گني|گائينا]]&lt;br/&gt;[[سينيگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3032232|Paul Johnson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Paul Johnson 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3015089|Danilo Barozzi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q3013834|Daniel Cauchy]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Daniel Cauchy.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q3002872|Cristina]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2977352|Claude Evrard]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Identite-ClaudeEvrard-1974-Sacem.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2964883|Chris Trousdale]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2961945|Chedly Ayari]]''
| 
| ''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| [[فائل:Chadly ayari.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2949959|Lev Shcheglov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2929679|Béchir Ben Yahmed]]''
| 
| [[فرانس]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| [[فائل:PortraitBechirBenYahmedAvril1984.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2926450|Bruce Myers]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2920357|Otar Patsatsia]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[جارجيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2919712|Víctor Crisólogo]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2918270|Alan Merrill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Alan Merrill 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2915985|Denis MacEoin]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2915906|Teruyuki Okazaki]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Teruyuki Okazaki 2006 07 17.gif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2909679|Yehuda Barkan]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:Dan Hadani collection (990044478710205171).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2907092|Nawaf Massalha]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:Nawaf Massalha, 1993 Dan Hadani Archive.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2898193|Carlos Escudé]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]&lt;br/&gt;[[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Carlos escude.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2896274|Meshulam Dovid Soloveitchik]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| [[فائل:רבי משולם דוד הלוי סולובייצ'יק.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2894948|Leib Groner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ahron Daum Schneerson.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2886724|Baselios Mar Thoma Paulose II]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Catholicos Patriarch H.H. Baselius MarThoma Paulose II.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2871915|Aurlus Mabélé]]''
| 
| [[جمهوريا ڪانگو]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2863379|Arnold Sowinski]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2862088|Armando Romero Manríquez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2850116|Anis al-Naqqash]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| [[فائل:Anis Al-Naqash.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2848905|Andréa Guiot]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2831441|Alberto Carpani]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2830569|Alan Pastrana]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Alan Pastrana.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2830175|Alain Pluchet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2824007|Adam Schlesinger]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Adam-Schlesinger-(in-Tinted-Windows).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2821348|Abdoul Aziz Mbaye]]''
| 
| [[سينيگال]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2821111|Abdelkhalek Louzani]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2798280|Ing Yoe Tan]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2784436|Hasan al-Lawzi]]''
| 
| [[يمن]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2784407|Hans Prade]]''
| 
| [[سورينام]]
| 
| 
| [[فائل:Hans Prade (1981).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2777120|Hasu Yajnik]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:Hasu Yagnik.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2756943|Chetan Chauhan]]''
| 
| [[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''
| 
| 
| [[فائل:The Union Minister for Textiles, Smt. Smriti Irani lighting the lamp at the convocation ceremony of the National Institute of Fashion Technology (NIFT), in New Delhi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2750504|Linda de Suza]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Linda De Suza en 2017.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2746785|Claude Goasguen]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Claude Goasguen, gymnase Japy 2008 02 27 n7.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2727991|Luc Versteylen]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2717789|Dzyanis Kowba]]''
| 
| [[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Denis Kovba 2007.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2705740|Suleiman Mahmoud]]''
| 
| [[لبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2682651|Claes Borgström]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Claes Borgström 2012-06-05 001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2658232|Cristina Calderón]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Cristina Calderón (8639878993) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2655701|Harry Aarts]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Tweede Kamer, CV ontwikkelingssamenwerking, voorzitter Aarts, Bestanddeelnr 933-2539 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2640500|Aldo Andretti]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Andretti pre-flight 070713-F-1234N-003 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2640005|Yevgeny Nesterenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:EENesterenko.PNG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2629787|Yevgeny Shaposhnikov]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Shaposhnikov170.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2626298|Vasily Lanovoy]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:LanovoiV2001.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2609597|Charles Siebert]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Charles Siebert, 2006 (b&amp;w).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2602273|Yves Ramousse]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Mgr Yves Ramousse 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2587259|Vladimir Fortov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vladimir Fortov April 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2586848|Wittko Francke]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:Wittko Francke.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2580286|William R. Fey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2579054|William H. Gerdts]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2570032|Viktor Zimin]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Viktor Zimin.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2567189|James Forbes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2530501|Nadeem-Shravan]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Shravan Kumar at the special screening of 'Bol Bachchan' 20.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2524635|Elsa Joubert]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2524068|Vigolvino Wanderley Mariz]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2521512|Alfons Verplaetse]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:Fons verplaetse-1602852523.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2512048|Howard Finkel]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Howard Finkel WrestleMania 28.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2484956|Vincent Logan]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2470863|Porfirio Betancourt]]''
| 
| [[هونڊورس|هنڊوراس]]
| 
| 
| [[فائل:Armando betancourt iu 1981 750.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2462506|Ty]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2458606|Nadhum Shaker]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2450102|Dave Greenfield]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Dave-Greenfield (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2444480|Vlasta Velisavljević]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Vlasta Velisavljević (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2441262|Tomás Osvaldo González Morales]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Monseñor Tomás González.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2439627|Tom Dempsey]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Tom Dempsey 1975.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2434130|Tim Lester]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2427354|Gennady Yukhtin]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2421842|Marco Maciel]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Marco Maciel.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2405235|Marc Wilmore]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2394296|Tarek El-Bishry]]''
| 
| ''[[:d:Q124943|Kingdom of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q3087763|Republic of Egypt]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[مصر]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2386112|Marcel Moreau]]''
| 
| [[بيلجيم]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Portrait Moreau brouillons wik.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2378031|Bram van der Vlugt]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Bram van der Vlugt (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2376704|Olexander Omelchenko]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Олександр Омельченко.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2371573|Milenko Savović]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q37024|Serbia and Montenegro]]''&lt;br/&gt;[[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2369235|Pyotr Mamonov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Pyotr Mamonov, April 2019-6.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2360635|Anatoly Kvashnin]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Kvashnin (2007-05-15).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2348185|Renê Weber]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2343159|Loris Dominissini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2332562|Tatyana Lolova]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Tatyana-Lolova-20101208-cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2328723|Anto Kovačević]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2268878|Bob Lazier]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bob-Lazier-SVRA-IMS-2018-1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2252474|Frits Flinkevleugel]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Frits Flinkevleugel (1965).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2243275|Dirk Mudge]]''
| 
| [[نميبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2221582|Sanford Clark]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2212292|Ot Louw]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Ot louw-1676624202 (cropped).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2157518|Robert Hellwarth]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2154782|Marijke Harberts]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2147327|Reşit Karabacak]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2093605|Pierre Lacroix]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2092123|Harmoko]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Harmoko, The DPR-RI Stance on the Reform Process and the Resignation of President Soeharto, p39.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2069522|Bart de Vries]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2068950|Guy N. Smith]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2061560|Paul Oscher]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q2049688|S. P. Balasubrahmanyam]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:S. P. Balasubrahmanyam.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2045019|Alexander Vedernikov]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Alexander Vedernikov.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2035589|Sven Wollter]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Sven Wollter (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2034293|Osman Öcalan]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Osman Öcalan (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2016538|José Luis Cruz]]''
| 
| [[هونڊورس|هنڊوراس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1985869|Joe Williams]]''
| 
| [[نيوزيلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Joe Williams 7 April 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1975824|Danilo Lim]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:D LIM.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1973622|Necdet Üruğ]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1968297|Soumitra Chatterjee]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Soumitra Chatterjee - Kolkata 2011-05-09 2856.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1937666|Ricardo Brennand]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Ricardo Brennand, Armando Monteiro e Jarbas Vasconcelos (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1933279|Mike Longo]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1903976|Willy Kuijpers]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1898700|Mario Cecchini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1893368|Marcelo Angiolo Melani]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1890518|Aldo Moser]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Aldo Moser 1964.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1876397|Luis Feito]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1876339|Luis Armando Bambarén Gastelumendi]]''
| 
| [[پيرو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1876296|Luis Adriano Piedrahita Sandoval]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1874119|Pierluigi Consonni]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1872988|Zaccaria Cometti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1869884|Khalil el-Moumni]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''&lt;br/&gt;[[مراڪش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1868688|Mark Blum]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1860698|Sergei Shmatko]]''
| 
| [[روس]]&lt;br/&gt;[[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Sergei Shmatko.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1850695|Ahmed Patel]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Shri Ahmed Patel.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1824877|Cléber Arado]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1818693|Leo Panitch]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Leo Panitch.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1814289|Martin Ros]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Martin Ros.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1805539|Marc Meneau]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1791614|Duda Mendonça]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:DudaMendonca117188.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1789955|Carlos Lessa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Ie004.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1787758|Onésimo Cepeda]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Onésimo Cepeda Silva.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1771679|Vadim Kapranov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1770882|Ali Akbar Mohtashamipur]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Ali Akbar Mohtashamipur.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1753869|Silas Silvius Njiru]]''
| 
| [[ڪينيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1738970|Michel Murr]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1738072|Keith Nichols]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1733939|Rémy Julienne]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Rémy Julienne 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1730056|Karl-Josef Neukirchen]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1710489|Juan Giménez]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Juan Giménez, dibuixant de còmic (2006).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1709519|José Murilo de Carvalho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Josemurilo tvbrasil.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1709485|José María de la Torre Martín]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1709475|Suhaila Seddiqi]]''
| 
| [[افغانستان]]
| 
| 
| [[فائل:Sohaila sediq.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1709264|José Isidro Guerrero Macías]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1709139|José Daniel Falla Robles]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1701415|John Pfahl]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1700895|John Lutz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lutz, John (WGA).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1699253|John Baptist Kaggwa]]''
| 
| [[يوگنڊا]]
| 
| 
| [[فائل:John Baptist Kaggwa Bischof Uganda Masaka Besuch Pfarrei Hannberg Deutschland 2018 Foto Stefan Reinmann.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1691384|Joe Diffie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Joe Diffie 10-14-17 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1688700|Marcus Lamb]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1682267|Jan Szarek]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Szarek (ur. 1936).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1680463|James Gordon, Baron Gordon of Strathblane]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Official portrait of Lord Gordon of Strathblane crop 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1680315|James E. Humphreys]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1667744|Oscar Rizzato]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Oscar Rizzato.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1665644|Ryszard Ronczewski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Ryszard Ronczewski.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1653757|Moses M. Costa]]''
| 
| [[بنگلاديش]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1634290|Walter Hooper]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1625817|James Cross]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1610862|Juventino Kestering]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1603952|Helmut Nanz]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1585971|Haroldo Rodas]]''
| 
| [[گواتيمالا|گوئٽي مالا]]
| 
| 
| [[فائل:Haroldo Rodas.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1576705|Vlastimil Zábranský]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1566335|Terrence McNally]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Terrence McNally.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1565966|Gordon Forbes]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1565285|Predrag Živković Tozovac]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Predrag Zivkovic Tozovac crop.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1562744|Milutin Knežević]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bishop Milutin (Knežević) photo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1559010|Gérard Mulumba Kalemba]]''
| 
| [[عوامي جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1558046|Atanasije Jevtić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bishop Atanasije (Jevtić) crop.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1545256|Goyo Benito]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Goyo Benito.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1531997|Marco Dino Brogi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1528752|Giuseppi Logan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Giuseppi Logan 2010.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1509146|Georgi Ananiev]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Georgi Ananiev.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1475741|Juraj Filas]]''
| 
| [[سلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1453045|Armando Manzanero]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Bustos de Armando Manzanero (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1442590|Franco Giraldi]]''
| 
| [[اٽلي]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1441997|Francisco Haghenbeck]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Haghenbeckfoto.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1441576|Francis Rapp]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Francis Rapp par Claude Truong-Ngoc février 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1433175|Giovanni D’Alise]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1427902|Frank Klötzli]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:ETH-BIB-Klötzli, Frank (1934-2020)-Portr 16637.tif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1426480|Manuel Felguérez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:EL MAESTRO FELGUEREZ Y SANTIAGO POLVOS..jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1423970|Juan Guillermo López Soto]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Monseñor Juan Guillermo López Soto en la Catedral de Cuauhtémoc, Chihuahua.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1411944|Jaroslav Mostecký]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1406740|Fernando Mario Chávez Ruvalcaba]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Fernando Chávez Ruvalcaba (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1402238|Gábor Vass]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Vass Gábor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1401982|Anikó Varsányi]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1398571|Luis Eduardo Aute]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Aute recogida premio.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1393978|Mohamed El Ouafa]]''
| 
| [[مراڪش]]
| 
| 
| [[فائل:Mohamed Louafa (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1392426|Philaret]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Mitrapalit Filaret 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1383590|Patrick Devedjian]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:UMP regional elections IlM 2010-02-18 n04.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1382825|Fausto Gresini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Fausto Gresini 1992 Japanese GP.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1382152|Joël Robert]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| [[فائل:MX Spanish GP 250cc 19730408 Joel Robert (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1381809|Hamed Karoui]]''
| 
| ''[[:d:Q2017684|French protectorate of Tunisia]]''&lt;br/&gt;[[تيونس]]
| 
| 
| [[فائل:Hamed karoui (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1381158|Gustavo Peña]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Gustavo Peña.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1380592|Krzysztof Krawczyk]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Krawczyk 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1379351|Eva Maria Pracht]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:EPseoul1988.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1379110|Tulio Manuel Chirivella Varela]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1373340|Eugenio Scarpellini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1372228|Marc Ferro]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Historian Marc Ferro.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1370390|Alfredo Bosi]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1363756|Paul Goma]]''
| 
| ''[[:d:Q842794|Socialist Republic of Romania]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q203493|Kingdom of Romania]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1362757|Alber Elbaz]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1361912|Viačasław Kiebič]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Вячеслав Францевич Кебич.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1360086|Rafael Albrecht]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Rafael Albrecht.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1356172|Ernemann Sander]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:ErnemannSANDER.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1355980|Alijan Ibragimov]]''
| 
| [[بيلجيم]]&lt;br/&gt;[[قزاقستان|قازڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1349129|Robert Opron]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1344922|Yvon Douis]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Yvon Douis (1966).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1340521|Henri Weber]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Henri Weber.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1338254|Emmanuel Félémou]]''
| 
| [[گني|گائينا]]
| 
| 
| [[فائل:Emmanuel Félémou.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1337533|Emilio S. Allué]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1327911|Elena Pulcini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1320080|Ken Shimura]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1295235|Edén Pastora]]''
| 
| [[نڪاراگوا]]
| 
| 
| [[فائل:Edén Pastora en 2020.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1291091|Eduardo Mirás]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:EVM.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1287976|Júlia Sigmond]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]&lt;br/&gt;[[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1287084|Tom Seaver]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Tom Seaver 2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1285622|József Sas]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Sas Jozsef 2007.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1267921|Igor Zhelezovski]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Igor Zjelezovski.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1261293|Tarcísio Meira]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Tarcísio Meira, sem data.tif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1260657|Aldo Giordano]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Aldo Giordano par Claude Truong-Ngoc juin 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1250218|Ismael Ivo]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:AW BU TAN 4690-9 1609.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1249774|Ivan Klajn]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Ivan Klajn.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1249194|Juan del Río Martín]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Mons. del Rio (30279527124).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1248209|Harvey Goldstein]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1241220|Juan Francisco Sarasti Jaramillo]]''
| 
| [[ڪولمبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1240726|Donato Sabia]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Donato Sabia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1240701|Donato Bilancia]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Donato Bilancia.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1240022|Donald Kennedy]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Donald Kennedy photo.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1237349|Jiří Toman]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]&lt;br/&gt;[[چيڪوسلوواڪيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1232708|Dmitry Kovtun]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1218992|Reginald Foster]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Reginald Foster in Arpinum.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1216185|Michel Host]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1196262|Fou Ts'ong]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[چين]]&lt;br/&gt;[[جمھوريا چين (1912ء–1949ء)]]
| 
| 
| [[فائل:Fou Ts'ong 1965b.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1193243|John Houghton]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:John Houghton High Wycombe 20050226.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1174220|David Dias Pimentel]]''
| 
| [[پورچوگال|پرتگال]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1172509|Giovanni Sacco]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Juventus FC 1967-1968 Giovanni Sacco.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1165610|Gábor Maros]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Maros Gábor egy Seress Rezső-emlékkoncerten, a slágerszerző szerepében.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1149821|Cástor Oswaldo Azuaje Pérez]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1139415|André Leon Talley]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Andre Leon Talley at the 2009 Tribeca Film Festival.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1135233|Corrado Olmi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Corrado Olmi 74.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1133900|Benito Boldi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1124093|Mehrdad Minavand]]''
| 
| [[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Mehrdad Minavand 139410121224417216831434.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1106138|Csaba Kelemen]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1093350|Germano Celant]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1089108|Chuck Deardorf]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1088901|Abdullahi Ibrahim]]''
| 
| [[نائيجيريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1086279|Christophe]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Festival des Vieilles Charrues 2014 - Christophe - 027.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1067412|Lorenzo Sanz]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:LorenzoSanz.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1066772|Charley Pride]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Charley-Pride 1981.JPEG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1062335|Leonid Potapov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Potapov in 2004.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1043133|Carlos Pedro Zilli]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1040340|Paul Nihill]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Paul Nihill, Abdon Pamich, Ingvar Pettersson 1964.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1033478|György Handel]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1029381|Dobby Dobson]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q1008502|Josep Maria Benet i Jornet]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:BenetiJornet MAE 313002-2.tif|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1001162|Buddy Deppenschmidt]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Buddy Deppenschmidt.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q1000366|Bucky Pizzarelli]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Bucky Pizzarelli (14925973538) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q999960|Jean-Laurent Cochet]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:IMG 20180508 154623 edit1 edit.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q996436|Dénes Farkasfalvy]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q987791|Egbert Mulder]]''
| 
| ''[[:d:Q29999|Kingdom of the Netherlands]]''
| 
| 
| [[فائل:Scheidsrechter Mulder met gele kaart, Bestanddeelnr 932-4211 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q983418|Kamala]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:KamalaWrestler2009Cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q974836|Henryk Hoser]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Henryk Hoser 2009.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q973020|Víctor Víctor]]''
| 
| [[ڊومينيڪن ريپبلڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Victor Victor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q970706|Saeb Erekat]]''
| 
| [[فلسطين جي رياست|فلسطين]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Saeb Erekat December 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q969048|Yehoshua Kenaz]]''
| 
| [[اسرائيل|اسرائيل جي رياست]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q965475|John Richardson]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:John Richardson (actor).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q964474|Philippe Nahon]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Philippe Nahon, Porto, 1999.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q959434|Victoria Kovalchuk]]''
| 
| [[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Wirawika.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q957463|Peter M. Neumann]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Peter-Neumann.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q948295|Daviz Simango]]''
| 
| [[موزمبيق]]
| 
| 
| [[فائل:Daviz Simango.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q944421|Dmitri Smirnov]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Dmitri N Smirnov ©Kompozitor.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q943520|Karel Loprais]]''
| 
| [[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Karel Loprais.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q932779|Donald Machholz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Donald Machholz.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q932204|Allen Garfield]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q928446|Reynaert]]''
| 
| [[بيلجيم]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q928356|Miroslav Tuđman]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Miroslav Tuđman.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q927918|Stephen Sulyk]]''
| 
| [[يوڪرين]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q927269|Yukhym Zvyahilskyi]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Yukhym Zvyahilsky 2013.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q923365|Khosrow Sinai]]''
| 
| ''[[:d:Q207991|Pahlavi dynasty]]''&lt;br/&gt;[[ايران]]
| 
| 
| [[فائل:Khosro Sinaei 1 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q914201|Tim Brooke-Taylor]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Tim Brooke-Taylor 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q909047|Dorce Gamalama]]''
| 
| [[انڊونيشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Dorce Gamalama on Interview Halo Selebriti.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q904365|Daniel S. Kemp]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q897432|Géza Szőcs]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]&lt;br/&gt;[[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| [[فائل:Geza Szőcs (poet) - Transylvanian Hungarian politician.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q893817|Borisav Jović]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]
| 
| 
| [[فائل:Borisav Jović.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q893179|Bootsie Barnes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q890445|Bogdan Wojtuś]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Bogdan Wojtuś.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q889224|John Y. Brown Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:John Y. Brown Jr. (KY).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q888222|Goodwill Zwelithini kaBhekuzulu]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:King Goodwill Zwelithini.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q862274|Bill Mack]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q852791|György Bálint]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Bálint György.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q838648|Diána Igaly]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Igaly Diána 2017 RTG 3213.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q826422|Chris Karrer]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q810460|Bassam Saba]]''
| 
| [[لبنان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q809978|Bashkim Fino]]''
| 
| [[البانيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bashkim Fino 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q809046|Barry Harris]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Barry Harris 1981.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q798810|Badal Roy]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q789843|Ferenc Balázs]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Balázs Fecó fortepan 125621.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q782651|Michel Parisse]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Michel Parisse.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q778094|Fred Dean]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q768776|Phyllis Eisenstein]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Phyllis.eisenstein.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q758097|Attila Horváth]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q750714|Sandor Zicherman]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Zicherman Sandor Robert.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q740411|Joachim Yhombi-Opango]]''
| 
| [[جمهوريا ڪانگو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q732608|Michel Kilo]]''
| 
| [[فرانس]]&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| [[فائل:Michel Kilo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q732062|Ali Mahdi Muhammad]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| [[فائل:Али Махди Мохамед 08 (2020).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q729048|Olavo de Carvalho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Olavo de Carvalho em 2019 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q728029|Harold Budd]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Harold Budd.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q726615|Alex Kurzem]]''
| 
| 
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q726105|Vladimir Menshov]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Владимир Меньшов 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q720068|Allen Daviau]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Deyellspielbergdaviau (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q719759|Henry Grimes]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Henry grimes 01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q716656|Alfredo Lim]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Alfredo Lim at Mendiola.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q715633|Yevhen Marchuk]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[يوڪرين]]
| 
| 
| [[فائل:Yevhen Marchuk.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q715328|Arturo Lona Reyes]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Mons. Arturo Lona Reyes en la Parroquia del Espinal Orizaba 2019 02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q713358|Lewis Wolpert]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]&lt;br/&gt;[[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Lewis Wolpert.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q712058|Christian Wiyghan Tumi]]''
| 
| [[ڪيمرون]]
| 
| 
| [[فائل:Wiyghan Tumi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q710123|Arthur Keaveney]]''
| 
| [[جمھوريا آئرلينڊ|ريپبلڪ آف آئرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q706629|Marko Radosavljević]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Артемије Радосављевић.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q699412|Otto Barić]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]&lt;br/&gt;[[ڪروشيا]]&lt;br/&gt;[[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q693875|Arnie Robinson]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Arnie Robinson 1972.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q679377|Joseph Benz]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q679049|Vittorio Gregotti]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Vittorio Gregotti - Festival Economia 2016.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q676051|Corey Yuen]]''
| 
| [[چين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q665951|J. R. Richard]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:JR Richard.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q659494|Boris Chochiev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q23427|South Ossetia]]''
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q658507|Jan Gałecki]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Galecki 1987.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q642708|Giulio Giorello]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Giorello4.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q610544|Antón García Abril]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q609559|Líviusz Gyulai]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Gyulai Líviusz 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q607219|Franco Marini]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Franco Marini 4.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q606354|Szilveszter Csollány]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q596515|János Kóbor]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| [[فائل:Kóbor János (Stekovics Gáspár).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q592160|Antonio Ángel Algora Hernando]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Antonio Ángel Algora Hernando.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q587249|Lee McNeill]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q582727|Uruguay Graffigna]]''
| 
| [[يوراگوائي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q579253|Jaime Murrell]]''
| 
| [[پاناما]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q577242|Alfred Leslie]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q572992|Anthony Casso]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:AnthonyCassoNJmugshot.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q567965|Abdul Rehman Malik]]''
| 
| [[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Foreign Secretary in Pakistan (4727720266) (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q558837|Lars Norén]]''
| 
| [[سويڊن]]
| 
| 
| [[فائل:Lars Norén 2012-10-24 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q556533|Mauro Aparecido dos Santos]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Mauro Aparecido cropped 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q553410|Romell Broom]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q546904|Eusébio Scheid]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q546817|José Freire Falcão]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:José Freire Falcão.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q542162|Johnny Crawford]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Chuck Connors Johnny Crawford The Rifleman 1960.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q540134|Trini Lopez]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Aankomst Trini Lopez op Schiphol voor bijwonen Grand Gala du Disque Aankomst T, Bestanddeelnr 915-6212 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q536199|Angelo Moreschi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q532632|Jorge Liberato Urosa Savino]]''
| 
| [[وينيزويلا|وينزويلا]]
| 
| 
| [[فائل:Jorge Liberato Urosa Savino.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q530205|Oscar Cruz]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q528421|Nelly Kaplan]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Nelly Kaplan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q527026|Vincent Malone]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q525806|Eric Wagner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Eric Wagner.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q523020|Peter Sutcliffe]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q520761|Florentín Giménez]]''
| 
| [[پيراگوئي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q520296|John Prine]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:John Prine by Ron Baker.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q509775|Kadir Topbaş]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Kadir Topbas at 38th Istanbul Vodafone Marathon (2) cropped.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q508658|Mauro Bellugi]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Mauro Bellugi 1973.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q508497|Fernando Solanas]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Fernando Solanas, 1985.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q499944|João Alves Filho]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:João Alves Filho governador Sergipe.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q498025|Segismundo Martínez Álvarez]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q491019|Herman Cain]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Herman Cain by Gage Skidmore.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q487927|Anatoly Alyabyev]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q487043|Ellis Marsalis Jr.]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ellis Marsalis (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q481801|Ambrosius of Dorostol]]''
| 
| [[بلگاريا|بلغاريه]]
| 
| 
| [[فائل:Доростолски митрополит Амвросий.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q470463|Amfilohije Radović]]''
| 
| [[مونٽي نيگرو]]
| 
| 
| [[فائل:Amfilohije Radovic-mc.rs (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q470007|Dawn Wells]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Dawn Wells Gilligan's Island 1964.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q469523|Samantha Fox]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q464186|Fatma Girik]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q462990|Ion Mihai Pacepa]]''
| 
| [[رومانيا|رومانيہ]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ion Mihai Pacepa 1975cr.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q462276|Tahani al-Gebali]]''
| 
| [[مصر]]
| 
| 
| [[فائل:تهاني الجبالي - مستشارة مصرية 2014.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q460071|Hayko]]''
| 
| [[آرمينيا]]
| 
| 
| [[فائل:ESC 2007 Armenia - Hayko.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q459130|Ali Bozer]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Ali Bozer (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q458290|Barbara Shelley]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Rasputin the Mad Monk (1966) trailer - Barbara Shelley 3.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q455728|Charles Konan Banny]]''
| 
| [[آئيوري ڪوسٽ]]
| 
| 
| [[فائل:Visit by Charles Konan Banny, Ivorian Prime Minister, to the EC 02.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q454927|Kenzō Takada]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Kenzo Takada cropped 2 Kenzo Takada 20170310.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q453393|Lee Konitz]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Lee Konitz Bad Mergentheim.JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q452606|Irina Antonova]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Irina Antonova 03-06-2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q451302|Nur Hassan Hussein]]''
| 
| [[صوماليا|سوماليا]]
| 
| 
| [[فائل:Nur Hassan Hussein.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q450643|Ernest Vinberg]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[روس]]
| 
| 
| [[فائل:VinbergEB-wiki-1.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q447509|Hal Willner]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Hal Willner.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q445829|Manu Dibango]]''
| 
| [[ڪيمرون]]&lt;br/&gt;[[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:LesEscales2019ManuDibango 03 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q443823|Antonio Sabàto]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Antonio Sabàto.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q442768|Reanna Solomon]]''
| 
| [[نائورو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q436869|Philip Tartaglia]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Philip Tartaglia1 (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q436664|Ben Bova]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Ben Bova at Minicon 8(1974).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q434588|Gerardo Vera]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q432916|Zoran Simjanović]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Zoran Simjanovic-mc.rs (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q432274|Robert L. Carroll]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q430746|Norman Hunter]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Norman Hunter.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q428966|Muharrem Fejzo]]''
| 
| [[البانيا]]
| 
| 
| [[فائل:Dede Ahmeti (Baba Madhi).jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q403471|Muhammad Mustafa Mero]]''
| 
| ''[[:d:Q146885|Second Syrian Republic]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q170468|United Arab Republic]]''&lt;br/&gt;[[شام]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q401433|Ahmad Radhi]]''
| 
| [[عراق]]
| 
| 
| [[فائل:احمد راضي (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q389831|Aga Mikolaj]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q387953|Sadiq al-Mahdi]]''
| 
| [[سوڊان]]
| 
| 
| [[فائل:Sadiq AlMahdi 12-06-2015.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q386550|Fausta Morganti]]''
| 
| [[سان مارينو|سان مرينو]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q386235|Dante Crippa]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Juventus FC (1962) - Salvadore, Crippa, Catella, Giordanetti.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q384616|Petar Fajfrić]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q380916|Pierre Buyoya]]''
| 
| [[برونڊي]]
| 
| 
| [[فائل:Pierre Buyoya at Chatham House 2013 crop.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q375290|Robert Hossein]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Robert Hossein Cannes 2018 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q373408|Raymond Cauchetier]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Raymond Cauchetier.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q372086|Leopoldo Luque]]''
| 
| [[ارجنٽائن]]
| 
| 
| [[فائل:Leopoldo Luque 1978.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q370560|David Crosby]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:CrosbyDavid1983 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q367017|Kenneth Colley]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:Kenneth Colley Gen SW 2010 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q360348|Toots Hibbert]]''
| 
| [[جميڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Toots Hibbert (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q353036|Henry Orenstein]]''
| 
| [[پولينڊ]]&lt;br/&gt;[[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q352030|Jiří Menzel]]''
| 
| [[چيڪوسلوواڪيا]]&lt;br/&gt;[[چيڪ جمهوريا|جمهوريہ چيڪ]]
| 
| 
| [[فائل:Jiří Menzel II (2017).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q351732|Sonny Chiba]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| [[فائل:Sonny Chiba 1961.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q350075|Jan Nowicki]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Nowicki2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q349212|Adam Dyczkowski]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Biskup Adam Dyczkowski (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q348565|Mile Bogović]]''
| 
| [[ڪروشيا]]
| 
| 
| [[فائل:Bogovic mile biskup.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q343378|Wallace Roney]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:WallaceRoney (cropped).png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q342045|Đorđe Balašević]]''
| 
| [[سربيا]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q838261|Federal Republic of Yugoslavia]]''&lt;br/&gt;''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''
| 
| 
| [[فائل:2010-11-03 Balašević Arena Zagreb.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q336711|Irinej]]''
| 
| [[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Патриарх Сербский Ириней 2019.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q334126|Luis Sepúlveda]]''
| 
| [[چلي]]
| 
| 
| [[فائل:Luis Sepúlveda 2014.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q329644|Giuseppe Ros]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Giuseppe Ros 1973.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q326508|Matheus Shikongo]]''
| 
| [[نميبيا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q324831|Dick Rutan]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:DickRutan.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q323501|Adalberto Álvarez]]''
| 
| [[ڪيوبا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q319350|Enzo Mari]]''
| 
| [[اٽلي]]
| 
| 
| [[فائل:Enzo Mari 1974b.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q318424|Abel Gabuza]]''
| 
| [[ڏکڻ آفريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q316413|Ricardo Bofill]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Ricardo bofill levi.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q314338|Stanisław Šuškievič]]''
| 
| [[سوويت يونين]]&lt;br/&gt;[[بيلاروس]]
| 
| 
| [[فائل:Šuškievič bchd.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q310886|Hissène Habré]]''
| 
| [[چاڊ]]
| 
| 
| [[فائل:President Hissène Habré of Chad.jpg|center|128px]]
|-
| [[عبدالقدیر خان|عبدالقدير خان]]
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[ڀارت]]&lt;br/&gt;[[پاڪستان]]
| 
| 
| [[فائل:Abdul Qadeer Khan.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q303293|Aarón Padilla Gutiérrez]]''
| 
| [[ميڪسيڪو]]
| 
| 
| [[فائل:Aarón Padilla Gutiérrez.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q299161|Javier Marías]]''
| 
| [[اسپين]]
| 
| 
| [[فائل:Javier Marías (Feria del Libro de Madrid, 31 de mayo de 2008).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q296724|Mahmoud Jibril]]''
| 
| [[لبيا]]
| 
| 
| [[فائل:Mahmoud Jibril - World Economic Forum Special Meeting on Economic Growth and Job Creation in the Arab World cropped GNC.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q283351|Selma Gürbüz]]''
| 
| [[ترڪي]]
| 
| 
| [[فائل:Selma Gürbüz01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q269014|Milkha Singh]]''
| 
| [[برطانوي راڄ]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q1775277|Dominion of India]]''&lt;br/&gt;[[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Milkha Singh.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q268961|John Horton Conway]]''
| 
| [[گڏيل بادشاھت]]
| 
| 
| [[فائل:John H Conway 2005 (cropped) (2).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q259722|Yuichiro Hata]]''
| 
| [[جاپان]]
| 
| 
| [[فائل:Yūichirō Hata 20190516.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q249251|Sándor Puhl]]''
| 
| [[هنگري|ھنگري]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q226030|Irena Veisaitė]]''
| 
| [[لٿوينيا]]
| 
| 
| [[فائل:Irena Veisaite 2009 2.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q215351|Fidel Ramos]]''
| 
| [[فلپائن|فلپائينز]]
| 
| 
| [[فائل:Fidel Valdez Ramos Official Photo as President of the Philippines (1995).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q213793|Phil Spector]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Phil Spector 2000.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q212990|Kim Ki-duk]]''
| 
| [[ڏکڻ ڪوريا]]
| 
| 
| [[فائل:Kim Ki-duk at the 69th Venice International Film Festival (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q202807|Henrique Soares da Costa]]''
| 
| [[برازيل]]
| 
| 
| [[فائل:Por Suas Chagas fomos Curados, D. Henrique Soares (Repare, SH Aju - Abril de 2014), cropped.png|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q200015|Vladimir Zhirinovsky]]''
| 
| [[روس]]
| 
| 
| [[فائل:Vladimir Zhirinovsky 2009 portrait.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q173923|Ilija Petković]]''
| 
| [[يوگوسلاويا]]&lt;br/&gt;[[سربيا]]
| 
| 
| [[فائل:Ilija Petković in 2006.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q152929|Meat Loaf]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Meatloaf 1971 (cropped).JPG|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q150851|Colin Powell]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Colin Powell official Secretary of State photo.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q127219|Casimir Oyé-Mba]]''
| 
| [[گيبون]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q118915|Isao Suzuki]]''
| 
| [[جاپان]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q188712|Empire of Japan]]''
| 
| 
| [[فائل:Isao Suzuki.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q118199|Flavio Cotti]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Dodis-P25146-F4.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q117448|Luigi Snozzi]]''
| 
| [[سوئيزرلينڊ|سوئيٽزرلينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Snozzi 01m.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q117439|Ioannis Zizioulas]]''
| 
| [[يونان]]
| 
| 
| [[فائل:John Zizioulas at IOCS Westcott House.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q117141|Marc-André Bédard]]''
| 
| [[ڪينيڊا|ڪئناڊا]]
| 
| 
| [[فائل:Marc-André Bédard01.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q110986|Maggie Mae]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q107319|Ferdinand Kinsky]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q100419|Stefan Lippe]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:Stefan Lippe - World Economic Forum Annual Meeting Davos 2010.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q97616|Dan van Husen]]''
| 
| [[جرمني]]
| 
| 
| [[فائل:DanvanHusenMar2011.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q95926|Wilhelm Knabe]]''
| 
| [[جرمني]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q713750|West Germany]]''
| 
| 
| [[فائل:Wilhelm Knabe (15782113727).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q94333|Michael Laughlin]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q92819|Edmund M. Clarke]]''
| 
| [[آمريڪا جون گڏيل رياستون|آمريڪا]]
| 
| 
| [[فائل:Edmund Clarke FLoC 2006.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q88876|Klaus Emmerich]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| [[فائل:2014 Klaus Emmerich (14274003686).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q81758|Jan Niemiec]]''
| 
| [[پولينڊ]]
| 
| 
| [[فائل:Jan Niemiec.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q75019|Aleksandr (Ishein)]]''
| 
| [[سوويت يونين]]
| 
| 
| [[فائل:Александр (Ищеин).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q71823|George Bălan]]''
| 
| [[جرمني]]&lt;br/&gt;[[رومانيا|رومانيہ]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q57446|Pranab Mukherjee]]''
| 
| [[ڀارت]]
| 
| 
| [[فائل:Secretary Tim Geithner and Finance Minister Pranab Mukherjee 2010 crop.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q57343|Pierre Nkurunziza]]''
| 
| [[برونڊي]]
| 
| 
| [[فائل:Pierre Nkurunziza - World Economic Forum on Africa 2008.jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q45495|Elmar Fischer]]''
| 
| [[آسٽريا]]
| 
| 
| 
|-
| ''[[:d:Q44752|Angelo Sodano]]''
| 
| [[اٽلي]]&lt;br/&gt;[[ويٽيڪن سٽي]]&lt;br/&gt;''[[:d:Q172579|Kingdom of Italy]]''
| 
| 
| [[فائل:Angelo Cardinal Sodano in 2016 (cropped).jpg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q26776|Momčilo Krajišnik]]''
| 
| ''[[:d:Q83286|Socialist Federal Republic of Yugoslavia]]''
| 
| 
| [[فائل:Momcilo Krajisnik crop.jpeg|center|128px]]
|-
| ''[[:d:Q2124|Valéry Giscard d'Estaing]]''
| 
| [[فرانس]]
| 
| 
| [[فائل:Valéry Giscard d'Estaing (1975).jpg|center|128px]]
|}
{{Wikidata list end}}</text>
      <sha1>jhvuwbiyzfmf4o3683t69qs8pc3yaee</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وٿي</title>
    <ns>0</ns>
    <id>76611</id>
    <revision>
      <id>322484</id>
      <parentid>321773</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:56:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>322484</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3711" sha1="2bxnqnaa6krfwg20jpq5i2y4k9tkmlt" xml:space="preserve">{{فرق سڃاڻ|خلا}}
[[فائل:3D_coordinate_system.svg|کاٻو|thumb| هڪ ساڄي هٿ وارو ٽي-رخي ڪارٽيشين ڪوآرڊينيٽ سسٽم خلا ۾ پوزيشن کي ظاهر ڪرڻ لاءِ استعمال ڪيو ويندو آهي]]
'''خلاء يا وٿي''' (space) هڪ ٽي-رخو تسلسل (continuum) آهي جنھن ۾ بيھڪون (coordinates) ۽ رخ (dimension) شامل آهن.&lt;ref&gt;{{Cite encyclopedia|url=http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|title=Space – Physics and Metaphysics|encyclopedia=Encyclopædia Britannica|accessdate=28 April 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080506121655/http://www.britannica.com/eb/article-9068962/space|archivedate=6 May 2008}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل فزڪس ۾، طبعي وٿيءَ کي اڪثر ٽن سڌن رخن ۾ ڏٺو ويندو آهي. [[جديد طبيعيات|جديد طبعيات]] ۾ عام طور تي ان کي، [[وقت]] سان گڏ، هڪ بغير حدن واري چار-رخي تسلسل (continuum) جو حصو سمجهيو ويندو آهي، جنھن کي خلائي وقت (''spacetime'') طور سڃاتو وڃي ٿو.&lt;ref name=&quot;metafizika&quot;&gt;{{Cite journal|last=Bunyadzade|first=Konul|date=2018-03-15|title=Thoughts of Time|url=https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8%281%29.pdf|journal=[[Metafizika Journal]]|language=az|publisher=AcademyGate Publishing|volume=1|pages=8–29|doi=10.33864/MTFZK.2019.0|archive-url=https://web.archive.org/web/20190405102207/https://metafizikajurnali.az/yukle/files/Vol.1-8(1).pdf|archive-date=5 Apr 2019|access-date=2018-03-15}}&lt;/ref&gt; خلا جي تصور کي طبعي [[سرشٽي|ڪائنات]] کي سمجهڻ لاءِ بنيادي اھميت ڏني وڃي ٿي.  [[فلسفو|فلسفين]] جي وچ ۾ اختلاف جاري آهي ته ڇا اها پاڻ هڪ [[وجود]] آهي؟ وجودن جي وچ ۾ هڪ تعلق آھي؟ يا هڪ تصوراتي فريم ورڪ جو حصو آهي؟.

19هين ۽ 20ھين صدي ۾ رياضي دانن [[جاميٽري|جيوميٽري]]، جيڪي غير  اقليدسي آهن، جن ۾ وٿيءَ کي خلا ۾ هڪ ''سڌي رخ جي بجاءِ مڙيل'' ''وانگر'' تصور ڪيو ويندو آھي، کي پرکڻ شروع ڪيو. [[البرٽ آئنسٽائن]] جي [[نسبت جو نظريو|نسبت جي عام نظريو]] (General Theory of Relativity) جي مطابق، [[ڪشش ثقل]] جي ميدانن جي چوڌاري وٿي، اقليدس جي وٿي کان انحراف ڪري ٿي.&lt;ref&gt;Carnap, R. (1995). ''An Introduction to the Philosophy of Science''. New York: Dove. (Original edition: ''Philosophical Foundations of Physics''. New York: Basic books, 1966).&lt;/ref&gt; عام نسبت جا تجربا ان ڳالھه جي تصديق ڪيا آهن ته غير اقليدسي جاميٽري خلا جي شڪل لاءِ هڪ بھتر نمونو مھيا ڪئي ٿي.

==پڻ ڏسو==
{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|ٻاهرين خلا
|شمسي نظام|سائنس}}
* [[:باب:طبيعيات]]
* [[:باب:فلڪيات]]
* [[:باب:تارا]]
* [[:باب:ٻاهرين خلا]]
* [[:باب:شمسي نظام]]
* [[:باب:سائنس]]

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Sister project links |wikt=space |commons=Space |commonscat=yes |n=no |q=Space |s=Category:Space |b=no |v=no}}

{{Portal bar|طبيعيات|فلڪيات|تارا|خلائي اڏامون |ٻاهرين خلا
|شمسي نظام 
|سائنس}}
{{Authority control}}
[[زمرو:خلا]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:ٽوپولاجي]]
[[زمرو:نظام شمسي]]
[[زمرو:مابعد الطبعيات جا خيال]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>2bxnqnaa6krfwg20jpq5i2y4k9tkmlt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>وقت (فزڪس)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>79645</id>
    <revision>
      <id>322482</id>
      <parentid>318622</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:53:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* خارجي لنڪس */</comment>
      <origin>322482</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4458" sha1="ft4x6mg3m11rwgtv4jai04a031yw20s" xml:space="preserve">{{Infobox physical quantity|name=وقت&lt;br&gt;Time|unit=[[سيڪنڊ]]|otherunits=ڏسو [[وقت جي اڪائي]]|symbols=t|dimension=&lt;math&gt;\mathsf{T}&lt;/math&gt;}}
[[File:Pendule_de_Foucault.jpg|ساڄو|thumb|[[پيرس]] جي پينٿيون (Panthéon) ۾ فوڪالٽ (Foucault) جو پنڊولم [[وقت]] کي ماپي سگھي ٿو ۽ گڏوگڏ [[ڌرتي|ڌرتيءَ]] جي گردش کي به ڏيکاري سگھي ٿو]]

[[فزڪس]] ۾، [[وقت]] ان جي ماپ ذريعي بيان ڪيو ويو آهي؛ وقت اهو آهي جيڪو هڪ [[گھڙيال]] ٻڌائي ٿو.&lt;ref&gt;{{ڪتابن مان حوالا|url=https://books.google.com/books?id=kt1UAAAAMAAJ|title=Process instruments and controls handbook|last=Considine|first=Douglas M.|last2=Considine|first2=Glenn D.|publisher=McGraw-Hill|year=1985|isbn=0-07-012436-1|edition=3|pages=18–61}}&lt;/ref&gt; ڪلاسيڪل، غير لاڳاپي واري فزڪس ۾، اهو هڪ اسڪيلر مقدار آهي (اڪثر ڪري علامت، &lt;math&gt;t&lt;/math&gt; سان ظاهر ڪيو ويو آهي) ۽ [[ڊگھائي]]، [[ماس (فزڪس)|ڪميت (ماس)]] ۽ چارج وانگر، عام طور تي بنيادي مقدار طور بيان ڪيو ويندو آھي. وقت کي رياضياتي طور تي ٻين [[طبيعي مقدار|طبيعي مقدارن]] جهڙوڪ حرڪت، متحرڪ توانائي ۽ وقت تي منحصر ٻين شعبن جا ثبوت حاصل ڪرڻ لاء، ٻين تصورن سان گڏ ڪري سگهجي ٿو. ٽائم ڪيپنگ هڪ پيچيده سائنسي ۽ تيڪنيڪي مسئلو آهي ۽ رڪارڊ رکڻ جي بنياد جو حصو آهي.
==وقت جا نشان== 
اصل مضمون: [[ٽائم ڪيپنگ ڊيوائيسن جي تاريخ]]
 
گھڙين جي موجودگي کان اڳ، وقت انهن فطري عملن سان ماپيو ويندو هو، جيڪي تهذيب جي هر دور لاءِ سمجھڻ لائق هئا؛ 
* سيريس (Sirius) جو پهريون ظهور هر سال [[نيل درياهه|نيل]] جي ٻوڏ جي نشاندهي ڪرڻ لاء استعمال ڪيو ويو. 
* رات ۽ ڏينهن جو وقتي تسلسل، جيڪا بظاهر ابدي آهي. 
* افق تي سج جي پهرين ظهور جو مقام 
* آسمان ۾ سج جي پوزيشن 
* ڏينهن جي دوران منجھند جي وقت جي نشاني 
* ڇانو جي ڊگھائي جيڪا هڪ گنومون طرفان اڇلائي وئي آهي. 

آخرڪار، وقت جي گذرڻ جي اوزارن سان، آپريشنل معنائون استعمال ڪندي، وقت جي ڄاڻ ممڪن ٿي. ان سان گڏ، اسان جي وقت جو تصور ترقي ڪيو، جيئن هيٺ ڏيکاريل آهي. 
==وقت جي ماپ جي اڪائيون== 
[[اڪائين جو بين الاقوامي نظام|اڪائين جي بين الاقوامي نظام]] (SI) ۾، وقت جي اڪائي &quot;[[سيڪنڊ]]&quot; آهي (علامت: s). اهو سال 1967ع کان وٺي بيان ڪيو ويو آهي؛ &quot;[[سيزيئم|سيزيم]] 133 ايٽم جي صفر حالت جي ٻن هائپر فائن سطحن جي وچ ۾ منتقلي سان لاڳاپيل تابڪاري جي 9,19,26,31,770 دورن جو عرصو&quot; ۽ هي هڪ بنيادي SI اڪائي آهي. اها تعريف سيزيم ايٽمي ڪلاڪ جي آپريشن تي ٻڌل آهي. اهي گھڙيون سال 1955ع کان پوءِ بنيادي حوالن جي معيار طور استعمال لاءِ عملي بڻجي ويون ۽ تڏهن کان استعمال ۾ آهن.

==وقت جي سنڀال جو آرٽ== 
سڄي دنيا ۾ استعمال ٿيندڙ UTC ٽائم اسٽيمپ هڪ ائٽمي وقت جو معيار آهي. اهڙي وقت جي معيار جي لاڳاپي جي درستگي هن وقت 10-15 جي ترتيب تي آهي (تقريبن ٽن ڪروڙ سالن ۾ 1 سيڪنڊ جي برابر). 
==وقت جا تصور==
==متحرڪ نظام== 
==سگنلنگ== 
==وقت جي معيار لاءِ ٽيڪنالاجي==
==ڪائنات ۾ وقت==  
==پڻ ڏسو==
* نسبتي وقت 
* اڪائين جا نظام 
* فلڪيات ۾ وقت 
==خارجي لنڪس==
* {{Commons category-inline}}
[[زمرو:سائنس ۾ وقت]]
[[زمرو:طبيعي مقدارون]]
[[زمرو:طبيعي خاصيتون]]
[[زمرو:طبيعيات جو فلسفو]]
[[زمرو:وقت جو حساب]]
[[زمرو:فزڪس ۾ وقت]]

==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ft4x6mg3m11rwgtv4jai04a031yw20s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طرزيات</title>
    <ns>14</ns>
    <id>80466</id>
    <revision>
      <id>322478</id>
      <parentid>322232</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:59:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322478</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="49" sha1="s5xvxhkdaop2zmvk324t5vfvvhv2hzi" xml:space="preserve">[[زمرو:فن]]
[[زمرو:ٽيڪنيڀياس]]</text>
      <sha1>s5xvxhkdaop2zmvk324t5vfvvhv2hzi</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>سسندڙ دماغ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80545</id>
    <revision>
      <id>322379</id>
      <parentid>296784</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:17:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322379</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1591" sha1="awdbgm762fxho8f56gl24ep4awyum5b" xml:space="preserve"> امپيريل ڪاليج جي ذهني غذا جي '''پروفيسر مائيڪل ڪرافرڊ (Prof. Michael Crawford)''' پنهنجي پريزينٽيشن ۾ اڳڪٿي ڪئي ته ٽن پيڙهين گذرڻ کانپوءِ انساني سماج مان انسانيت ختم ٿي ويندي. ان جو مُکيه  سبب هن ٻڌايو ته زندگي پاڻي ۾ وجود ورتو ۽ ان جي غذائي گهرجون به سمنڊ ۽ پاڻي جي ٻين ذريعن ۾ موجود خوراڪ جي استعمال مان مناسب پورائو ٿئي ٿو. سامونڊي خوراڪ نه ملڻ جي ڪري انساني ميڄالي جي غذائي گهرجن جو پورائو نه ٿو ٿئي. جنهن ڪري انساني ميڄالي جو سراسري وزن هڪ صدي ۾ 1.7 ڪلو گرام مان گهٽجي 1.4 ڪلو گرام ٿي پيو آهي. جنهن جو تفصيلي ذڪر هن پنهنجي لکيل ڪتاب '''”سسندڙ دماغ“ The Shrinking Brain''' ۾ ڪيو آهي. هن جو چوڻ آهي ته انسانن مان ياداشت جي قوت، سھپ جي سگھ، ٻين لاءِ احساس، سماجي، شهري ذميواريون ۽ ٻيا مڙيئي انساني گڻ  وقت گذرڻ سان گڏوگڏ گھٽجي رھيا آھن ۽ اھا ڏاڍي ڳڻتي جوڳي ڳالھ آھي. ان صورتحال کي روڪڻ ۽ ٺيڪ ڪرڻ بابت سندس ڏسيل نبيرا به ان ڪتاب ۾ ڄاڻايل آهن.&lt;/ref&gt;Book: The Shrinking Brain, Author: Prof. Michael Crawford &lt;ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طب]]
[[زمرو:صحت]]</text>
      <sha1>awdbgm762fxho8f56gl24ep4awyum5b</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322380</id>
      <parentid>322379</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:23:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322380</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1577" sha1="nvqykj134rhul7ohuke0hog6o6ql51u" xml:space="preserve"> امپيريل ڪاليج جي ذهني غذا جي پروفيسر، &quot;مائيڪل ڪرافورڊ&quot; (Michael Crawford) پنهنجي پريزينٽيشن ۾ اڳڪٿي ڪئي ته ٽن پيڙهين گذرڻ کانپوءِ انساني سماج مان انسانيت ختم ٿي ويندي. ان جو مُکيه  سبب هن ٻڌايو ته زندگي پاڻي ۾ وجود ورتو ۽ ان جي غذائي گهرجون به سمنڊ ۽ پاڻي جي ٻين ذريعن ۾ موجود خوراڪ جي استعمال مان مناسب پورائو ٿئي ٿو. سامونڊي خوراڪ نه ملڻ جي ڪري انساني ميڄالي جي غذائي گهرجن جو پورائو نه ٿو ٿئي. جنهن ڪري انساني ميڄالي جو سراسري وزن هڪ صدي ۾ 1.7 ڪلو گرام مان گهٽجي 1.4 ڪلو گرام ٿي پيو آهي. جنهن جو تفصيلي ذڪر هن پنهنجي لکيل ڪتاب '''سسندڙ دماغ''' (The Shrinking Brain) ۾ ڪيو آهي. هن جو چوڻ آهي ته انسانن مان ياداشت جي قوت، سھپ جي سگھ، ٻين لاءِ احساس، سماجي، شهري ذميواريون ۽ ٻيا مڙيئي انساني گڻ وقت گذرڻ سان گڏوگڏ گھٽجي رھيا آھن ۽ اھا ڏاڍي ڳڻتي جوڳي ڳالھه آھي. ان صورتحال کي روڪڻ ۽ ٺيڪ ڪرڻ بابت سندس ڏسيل نبيرا به ان ڪتاب ۾ ڄاڻايل آهن.
&lt;ref&gt;The Shrinking Brain, Author: Prof. Michael Crawford &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طب]]
[[زمرو:صحت]]</text>
      <sha1>nvqykj134rhul7ohuke0hog6o6ql51u</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322381</id>
      <parentid>322380</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:23:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322381</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1576" sha1="mvmmji8fgizpokiyobwkyk0u6ygecwt" xml:space="preserve">امپيريل ڪاليج جي ذهني غذا جي پروفيسر، &quot;مائيڪل ڪرافورڊ&quot; (Michael Crawford) پنهنجي پريزينٽيشن ۾ اڳڪٿي ڪئي ته ٽن پيڙهين گذرڻ کانپوءِ انساني سماج مان انسانيت ختم ٿي ويندي. ان جو مُکيه  سبب هن ٻڌايو ته زندگي پاڻي ۾ وجود ورتو ۽ ان جي غذائي گهرجون به سمنڊ ۽ پاڻي جي ٻين ذريعن ۾ موجود خوراڪ جي استعمال مان مناسب پورائو ٿئي ٿو. سامونڊي خوراڪ نه ملڻ جي ڪري انساني ميڄالي جي غذائي گهرجن جو پورائو نه ٿو ٿئي. جنهن ڪري انساني ميڄالي جو سراسري وزن هڪ صدي ۾ 1.7 ڪلو گرام مان گهٽجي 1.4 ڪلو گرام ٿي پيو آهي. جنهن جو تفصيلي ذڪر هن پنهنجي لکيل ڪتاب '''سسندڙ دماغ''' (The Shrinking Brain) ۾ ڪيو آهي. هن جو چوڻ آهي ته انسانن مان ياداشت جي قوت، سھپ جي سگھ، ٻين لاءِ احساس، سماجي، شهري ذميواريون ۽ ٻيا مڙيئي انساني گڻ وقت گذرڻ سان گڏوگڏ گھٽجي رھيا آھن ۽ اھا ڏاڍي ڳڻتي جوڳي ڳالھه آھي. ان صورتحال کي روڪڻ ۽ ٺيڪ ڪرڻ بابت سندس ڏسيل نبيرا به ان ڪتاب ۾ ڄاڻايل آهن.
&lt;ref&gt;The Shrinking Brain, Author: Prof. Michael Crawford &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:طب]]
[[زمرو:صحت]]</text>
      <sha1>mvmmji8fgizpokiyobwkyk0u6ygecwt</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322382</id>
      <parentid>322381</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:25:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* حوالا */</comment>
      <origin>322382</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1625" sha1="oylxdrktv84w1gq4rdndifk09taq4vw" xml:space="preserve">امپيريل ڪاليج جي ذهني غذا جي پروفيسر، &quot;مائيڪل ڪرافورڊ&quot; (Michael Crawford) پنهنجي پريزينٽيشن ۾ اڳڪٿي ڪئي ته ٽن پيڙهين گذرڻ کانپوءِ انساني سماج مان انسانيت ختم ٿي ويندي. ان جو مُکيه  سبب هن ٻڌايو ته زندگي پاڻي ۾ وجود ورتو ۽ ان جي غذائي گهرجون به سمنڊ ۽ پاڻي جي ٻين ذريعن ۾ موجود خوراڪ جي استعمال مان مناسب پورائو ٿئي ٿو. سامونڊي خوراڪ نه ملڻ جي ڪري انساني ميڄالي جي غذائي گهرجن جو پورائو نه ٿو ٿئي. جنهن ڪري انساني ميڄالي جو سراسري وزن هڪ صدي ۾ 1.7 ڪلو گرام مان گهٽجي 1.4 ڪلو گرام ٿي پيو آهي. جنهن جو تفصيلي ذڪر هن پنهنجي لکيل ڪتاب '''سسندڙ دماغ''' (The Shrinking Brain) ۾ ڪيو آهي. هن جو چوڻ آهي ته انسانن مان ياداشت جي قوت، سھپ جي سگھ، ٻين لاءِ احساس، سماجي، شهري ذميواريون ۽ ٻيا مڙيئي انساني گڻ وقت گذرڻ سان گڏوگڏ گھٽجي رھيا آھن ۽ اھا ڏاڍي ڳڻتي جوڳي ڳالھه آھي. ان صورتحال کي روڪڻ ۽ ٺيڪ ڪرڻ بابت سندس ڏسيل نبيرا به ان ڪتاب ۾ ڄاڻايل آهن.
&lt;ref&gt;The Shrinking Brain, Author: Prof. Michael Crawford &lt;/ref&gt;

==حوالا==
{{حوالا}}
[[زمرو:انسان]]
[[زمرو:بشريات]]
[[زمرو:ادراڪي اڀياس]]</text>
      <sha1>oylxdrktv84w1gq4rdndifk09taq4vw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:توانائي</title>
    <ns>100</ns>
    <id>80967</id>
    <revision>
      <id>322384</id>
      <parentid>299798</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:36:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322384</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21984" sha1="rythmajle1z5ijkmrcnboxqzi8viy1o" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر، 2024ع) 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪريو.
{{Portal description}}
{{Portals browsebar}}
{| cellpadding=&quot;10&quot; width=&quot;190%&quot; style=&quot;border: 1px solid #0000CD; background-color:#00000;&quot;
[[Image:Crystal_energy.svg|60px|right]] 
'''باب:توانائي'''

[[وڪيپيڊيا]] جي '''باب:[[توانائي]]''' تي ڀليڪار، توهان جو [[توانائي]] جي باري ۾ معلومات لاء اهم رستو. هن باب جو مقصد توهان کي توانائي سان لاڳاپيل سڀني موضوعن تائين رسائي ان جي سڀني شڪلن ۾ ڏيڻ آهي. 

&lt;small&gt;'''صفحي جو مواد:'''
* چونڊيل مضمون • چونڊيل تصوير • چونڊيل سوانح عمري • ڇا توھان ڄاڻو ٿا؟ • عام تصويرون • اقتباس • لاڳاپيل پورٽل • وڪي پروجيڪٽ • اهم موضوع • زمرا • مدد • لاڳاپيل وڪيميڊيا&lt;/small&gt;

'''تعارف'''
[[File:Glass plasma globe.jpg|thumb|پلازما گلوب، برقي توانائي استعمال ڪندي پلازما، روشني، گرمي، حرڪت ۽ هڪ مدهوش آواز پيدا ڪري ٿو]] 
'''توانائي''' (Energy) (قديم يوناني ٻوليءَ جي لفظ، &quot;ἐνέργεια&quot; (انرجيا يعني 'سرگرميءَ') مان نڪتل آهي، هڪ مقداري خاصيت آهي جيڪا ڪنهن جسم يا طبيعي نظام ڏانهن منتقل ڪئي ويندي آهي، جن کي ڪم جي ڪارڪردگيءَ ۽ گرمي ۽ روشنيءَ جي صورت ۾ سڃاڻي سگهجي ٿو. توانائي هڪ محفوظ مقدار آهي: &quot;توانائي جي تحفظ جو قانون&quot; ٻڌائي ٿو ته؛ 
 &quot;توانائي کي شڪل ۾ تبديل ڪري سگهجي ٿو، پر پيدا يا تباهه نه ڪيو وڃي سگھجي ٿو.&quot; 
[[اڪائين جي عالمي نظام]]، انٽرنيشنل سسٽم آف يونٽس (SI) ۾ توانائي جي ماپ جي اڪائي جول (J) آهي. 

توانائي جي شڪلن ۾ حرڪت واري شئي جي متحرڪ توانائي، ڪنهن شئي طرفان ذخيرو ٿيل امڪاني توانائي (مثال طور، ميدان ۾ ان جي جاء جي ڪري)، هڪ مضبوط شئي ۾ ذخيرو ٿيل لچڪدار توانائي، ڪيميائي عمل سان لاڳاپيل ڪيميائي توانائي ۽ تابڪاري توانائي، برقي مقناطيسي تابڪاري، نظام جي اندروني توانائي جيڪا ٿرموڊائنامڪس نظام ۾ موجود آهي ۽ باقي توانائي، ڪنهن شئي جي باقي ڪميت سان لاڳاپيل آهي، شامل آهن. 

سڀئي جاندار مسلسل توانائي وٺن ٿا ۽ آزاد ڪن ٿا. ڌرتيءَ جي آبهوا ۽ ماحولياتي نظام جا عمل بنيادي طور تي سج مان نڪرندڙ تابڪاري توانائيءَ سان هلندا آهن. توانائي جي صنعت انساني تمدن کي ڪم ڪرڻ لاءِ گهربل توانائي فراهم ڪري ٿي، جيڪا اها توانائي وسيلن جهڙوڪ فوسل فيول، ايٽمي ايندھن ۽ قابل تجديد توانائي مان حاصل ڪري ٿي. ([[توانائي|مڪمل مضمون...]])
{{Box-footer}}

'''چونڊيل مضمون'''
[[File:Anacortes Refinery 31911.JPG|right|150px]]
[[ايران]] هڪ [[توانائي]] سپر پاور آهي ۽ پيٽروليم صنعت ان ۾ اهم ڪردار ادا ڪري ٿي. سال 2004ع ۾ ايران دنيا جي ڪل خام تيل جو 5.1 سيڪڙو (39 لک  بيرل روزانو پيدا ڪندو هو)، جنهن مان 25 بلين آمريڪي ڊالر کان 30 بلين آمريڪي ڊالر جي آمدني پيدا ٿي ۽ ملڪ جو پرڏيهي ڪرنسي جو بنيادي ذريعو هو. سال 2006ع جي پيداوار جي سطح تي، تيل جي آمدني مجموعي گھربل پيداوار جي 18.7 سيڪڙو جي نمائندگي ڪئي.
 
بهرحال، ايران جي معيشت لاء هائيڊرو ڪاربن جي شعبي جي اهميت تمام گهڻي آهي. تيل ۽ گئس جي صنعت معاشي ترقي جو انجڻ رهيو آهي، سڌو سنئون عوامي ترقياتي منصوبن، حڪومت جي سالياني بجيٽ، ۽ پرڏيهي مٽاسٽا جي ذريعن جو اهم ذريعو رهيو آهي. مالي سال 2009ع ۾، هن شعبي جو حصو ڪل سرڪاري آمدني جو 60 سيڪڙو ۽ برآمدات ۽ پرڏيهي ڪرنسي آمدني ٻنهي جي ڪل سالياني قيمت جو 80 سيڪڙو هو. عالمي منڊي ۾ خام تيل جي قيمت ۾ گهٽتائي سبب تيل ۽ گئس جي آمدني متاثر ٿيندي آهي. اهو اندازو لڳايو ويو آهي ته پيٽروليم برآمد ڪندڙ ملڪن جي تنظيم (OPEC) جي ڪوٽا جي سطح تي (ڊسمبر 2004ع)، عالمي منڊي تي خام تيل جي قيمت ۾ هڪ ڊالر جي تبديلي ايران جي تيل جي آمدني کي هڪ ارب ڊالر تائين تبديل ڪري ڇڏيندو آهي. 

سال 2012ع ۾، ايران، جيڪو روزانو 15 لک بيرل خام تيل برآمد ڪندو هو، پيٽروليم برآمد ڪندڙ ملڪن جي تنظيم ۾ ٻيو نمبر وڏو برآمد ڪندڙ هو. ساڳئي سال، ايران ۾ آفيسرن جو اندازو آهي ته سال 2015ع تائين ايران جي تيل ۽ گئس جي سالياني آمدني 250 ارب ڊالر تائين پهچي سگهي ٿي. ايران 2025ع کان اڳ تيل جي شعبي ۾ مجموعي طور تي 500 ارب آمريڪي ڊالر جي سيڙپڪاري ڪرڻ جو ارادو رکي ٿو.
{{Box-footer}}

'''چونڊيل تصوير'''
[[File:Aurora borealis over Eielson Air Force Base, Alaska.jpg|thumb|Aurora corealis shines above Bear Lake near Eielson Air Force Base, Alaska]]
[[File:Dramatic Views of Hurricane Florence from the International Space Station From 9 12 (42828603210) (cropped).jpg|alt=View of a tropical cyclone from space|upright=1.3|thumb|[[Hurricane Florence]] in 2018 as viewed from [[International Space Station]]: The [[eye (cyclone)|eye]], eyewall, and surrounding [[rainband]]s are characteristics of tropical cyclones.]]
{{Box-footer}}

'''ڇا توهان کي خبر آهي؟'''
* ... ته، [[روس]] ۽ [[جرمني]] جي وچ ۾ 1,222 ڪلوميٽر ڊگهي نورڊاسٽريم (Nordstream) پائيپ لائين دنيا جي سڀ کان ڊگهي پاڻي هيٺ پائيپ لائين آهي؟ 
*... ته، فوسل فيول پاور پلانٽس ۾ سڙيل ڪوئلي جي وڏي مقدار جي ڪري، اهي ايٽمي پاور پلانٽس کان وڌيڪ تابڪاري آلودگي جو سبب بڻجن ٿا؟ 
*... ته، [[چين]] جي توانائي پاليسي ۾ 2010ع تائين 35 لک گهرن جي ڳوٺاڻن بجليءَ لاءِ قابل تجديد توانائي استعمال ڪرڻ شامل آهي؟ 
*... ته، موجاوي ريگستان ۾ 354 ميگاواٽ SEGS سولر پاور پلانٽ (تصوير) دنيا جو سڀ کان وڏو سولر پاور پلانٽ آهي؟ 
*... ته، پيٽروليم جا ڄاتل ذخيرا عام طور تي لڳ ڀڳ 1.2 ٽريلين بيرل يا 3.74 ٽريلين بيرل آهن جيڪڏهن تيل جي ريتن کي شامل ڪيو وڃي؟ 
*... ته، صنعتي انقلاب جي شروعات کان وٺي گرين هائوس گيس ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ جي مقدار تقريبن 280 حصن في ملين کان وڌي 380 پي پي ايم تائين ٿي چڪي آهي. يعني 35.71 سيڪڙو جو واڌارو. سال 1750ع ۾ دنيا جي آبادي 79 ڪروڙ 10 لک هئي. 30 جون 2007ع تي دنيا جي اندازي مطابق آبادي 6 ارب 60 ڪروڙ ماڻهو هئي. اهو 734.39 سيڪڙو جو اضافو آهي؟ 
*... ته، 1990ع جي ڏهاڪي ۾ بوگين وائل (Bougainville) جي تڪرار ۾، جزائر تيل جي فراهمي کان ڪٽيل هڪ بندش سبب ناريل جو تيل استعمال ڪيو انهن جي گاڏين کي ٻارڻ لاءِ؟ 
*...ته، پيٽروليم برآمد ڪندڙ ملڪن جي تنظيم (OPEC) ڪيترن ئي مبصرن طرفان هڪ ڪارٽيل سمجهيو ويندو آهي؟ 
{{Box-footer}}

'''چونڊيل سوانح عمري'''

'''جيمس ڪلرڪ ميڪسويل''' (13 جون 1831 - 5 نومبر 1879ع) هڪ اسڪاٽش رياضي دان ۽ نظرياتي طبيعيات دان هو. هن جي سڀ کان اهم ڪاميابي هئي مساواتن جو هڪ مجموعو تيار ڪيو، جنهن کي ميڪسويل جي مساواتن جو نالو ڏنو ويو؛ جنهن پهريون ڀيرو بجليءَ ۽ مقناطيس جي بنيادي قانونن کي متحد انداز ۾ بيان ڪيو. [[طبيعيات]] ۾ ميڪسويل جي تعاون کي ڪيترن ئي ماڻهن طرفان، [[آئزڪ نيوٽن]] ۽ [[البرٽ آئن اسٽائن]] جي جيترو سمجهيو ويندو آهي. 

ميڪسويل [[ڪيمبرج يونيورسٽي]] ۾ [[رياضي]] ۾ گريجوئيشن ڪرڻ کان اڳ، [[ايڊنبرگ يونيورسٽي]] ۾ قدرتي فلسفي، اخلاقي فلسفو ۽ ذهني فلسفي جو اڀياس ڪيو، جتي هن پنهنجي ڪيريئر جو گهڻو حصو سنڀاليو. هن مقناطيسي انڊڪشن تي [[مائيڪل فيراڊي]] جي ڪم تي تعمير ڪيو، [[جاميٽري]] ۽ [[الجبراء]] جي عناصر کي استعمال ڪندي اهو ظاهر ڪرڻ لاء ته برقي ۽ مقناطيسي ميدان خلا ۾، لهرن جي صورت ۾ ۽ روشني جي مسلسل رفتار تي سفر ڪن ٿا. آخرڪار، 1861ع ۾، ميڪسويل اهو تجويز ڪيو ته روشني هڪ ئي وچولي ۾ اڻڄاڻن تي مشتمل آهي جيڪا برقي ۽ مقناطيسي رجحان جو سبب آهي. ساڳئي سال هن کي رائل سوسائٽيءَ جو ميمبر چونڊيو ويو.

سال 1864ع ۾ ميڪسويل، رائل سوسائٽيءَ کي مقالو پيش ڪيو جيڪي هاڻي ميڪسويل جي مساواتن جي نالي سان مشهور آهن. اهي مجموعي طور تي ٻنهي برقي ۽ مقناطيسي شعبن جي رويي ۽ انهي سان گڏ انهن جي معاملي سان رابطي کي بيان ڪن ٿا.
{{Box-footer}}
'''چونڊيل سوانح عمريون'''
# [[البرٽ آئنسٽائن]]
# [[ارون شروڊنگر]]
# [[ميڪس پلانڪ]]
&lt;/div&gt;
&lt;div class=&quot;portal-column-right-narrow&quot;&gt;

'''موجوده واقعا'''
 
'''خبرن ۾'''

'''عام تصويرون'''
&lt;div style=&quot;text-align: center;&quot;&gt;&lt;small&gt;'''[[وڪيپيڊيا]] تي [[توانائي]] سان لاڳاپيل مختلف مضمونن مان هيٺيون تصويرون آهن.'''&lt;/small&gt;&lt;/div&gt;
* [[توانائي جي تاريخ]] 
* [[جيوٿرمل طاقت]]
* [[پن بجلي]] 
* [[قدرتي گئس]] 
* [[شمسي توانائي]]
* [[ايٽمي طاقت]]
* [[آئل ريفائنري]] 
* [[توانائي پاليسي]] 
* [[پائيدار توانائي]]
{{Box-footer}} 

'''اقتباس'''   
{{Box-footer}}

'''لاڳاپيل پورٽل'''
* [[باب:انجنيئرنگ]] 
* [[:باب:ايٽمي ٽيڪنالاجي]] 
* [[:باب:ٽرانسپورٽ]]
* [[:باب:طرزيات|باب:ٽيڪنالاجي]] 
* [[:باب:ڌرتي سائنس]] 
* [[:باب:سائنس]]
* [[باب:طبيعيات]] 
* [[:باب:قابل تجديد توانائي]] 
* [[:باب:ڪاروبار ۽ اقتصاديات]] 
* [[:باب:ڪيميا]]
* [[:باب:ماحوليات]] 
* [[:باب:ونڊ پاور]] 
{{Box-footer}}

'''وڪي منصوبا'''

وڪي منصوبا توانائي سان ڳنڍيل آهن: 
* وڪي پروجيڪٽ توانائي 
* آئل ميگا پروجيڪٽ ٽاسڪ فورس 

ٻيا وڪي پروجيڪٽ جيڪي شايد دلچسپي جا هجن: 
* وڪي پروجيڪٽ ماحول
* وڪي پروجيڪٽ ٽيڪنالاجي 
* وڪي پروجيڪٽ سوانح حيات 
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;width:100%; id=&quot;Energy topics&quot;&gt; 

'''مکيه موضوع'''
# [[امڪاني توانائي]]
# [[برقناطيسيت|اليڪٽرومگنيٽزم]]
# [[نيوڪليئر فزڪس|ائٽمي توانائي]]
# [[بجلي|برقي توانائي]]
# [[ٻاڦ وارو انجڻ]]
# [[ٿر جو ڪوئلو]]
# [[ٿرموڊائنامڪس]]
# [[جھمپير ونڊ پاور پلانٽ]]  
# [[حرڪي توانائي]] 
# [[شمسي توانائي]]
# [[شمسي حرارتي قوت گھر]]
# [[فوٽان]]
# [[ڪارو مادو|ڪاري توانائي]]
# [[ڪم (طبعيات)|ميڪنيڪل ڪم]] 
# [[گلوبل وارمنگ]]
# [[البرٽ آئنسٽائن]]
# [[ارون شروڊنگر]]
# [[ميڪس پلانڪ]]
# [[خاص نسبت جو نظريو]]
# [[نسبت جو نظريو]]
# [[ڪارو مادو]]
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;float:left; width:39%&quot;&gt;
&lt;div id=&quot;Categories&quot;&gt;&lt;/div&gt;

'''مکيه زمرا'''
* [[:زمرو:توانائي]]
* [[:زمرو:توانائي جون قسمون]]
* قومي توانائي 
* ملڪ طرفان توانائي 
* قومي بجلي جو شعبو
* ملڪ طرفان اليڪٽرڪ پاور 
* توانائي تحفظ 
* توانائي اقتصاديات 
* توانائي جو بحران 
* توانائي جي ترقي 
* توانائي پاليسي 
* توانائي جا ذريعا 
* فوسل فيول 
* ايٽمي ٽيڪنالاجي 
* قابل تجديد توانائي 
* توانائي جي تبديلي 
* برقي طاقت 
* توانائي اسٽوريج 
* توانائي سان لاڳاپيل ڊيزائن 
* برقي گاڏيون 
* گھٽ توانائي واري عمارت 
* شمسي ڊيزائن 
* گرمي جي منتقلي 
* ٿرموڊائنامڪس
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;float:right; width:60%;&quot;&gt;
&lt;div id=&quot;Category browser&quot;&gt;&lt;/div&gt;
درجه بندي برائوزر
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div style=&quot;width:100%&quot;&gt;

'''سڃاتل مواد'''
# [[البرٽ آئنسٽائن]]
# [[ارون شروڊنگر]]
# [[ميڪس پلانڪ]]
# [[خاص نسبت جو نظريو]]
# [[فوٽان]]
# [[نسبت جو نظريو]]
# [[ڪارو مادو]]
# [[ائٽمي توانائي]]
# [[برقي توانائي]]
# [[پائيدار توانائي]]
# [[توانائي پاليسي]] 
# [[توانائي جي تاريخ]]
# [[جيوٿرمل توانائي]]
# [[چمڪندڙ توانائي]]
# [[حرارتي انجڻ]]
# [[حرارتي توانائي]]
# [[ڪيميائي توانائي]]  
# [[گئس ٽربائن]]
# [[قدرتي گئس]]
# [[ٿر ڪول پاور پلانٽ]]
# [[جيوٿرمل طاقت]]
# [[غير روايتي تيل]]   
# [[فوسل ايندھن]]
# [[گرين ها‍ؤس]]
# [[مائع پيٽروليم گيس]] 
# [[مائع قدرتي گئس]]
# [[گرين ها‍ؤس اثرات]]
# [[ڪوئلو]]
# [[پيٽرول]] 
# [[ڊيزل]] 
# [[قدرتي گئس]] 
# [[گئس ٽربائن]] 
# [[مائع قدرتي گئس]]
# [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]
# [[گرمي جي منتقلي]] 
# [[توانائي جو بچاء]]  
# [[آئل ريفائنري]] 
# [[پن بجلي]]
# [[پيٽروليم]]
# [[پيٽرول]]
# [[تيل جا ذخيرا]]
# [[سمنڊ جي سطح ۾ اضافو]] 
# سامونڊي تيزابيت 
# ونڊ پاور 
# ايٽمي پاور اسٽيشن 
# ايٽمي ري ايڪٽر 
# ائٽمي ٻارڻ 
# يورينيم جي کوٽائي 
# ائٽمي سلسلو رد عمل 
# ايٽمي ٻيهر پروسيسنگ 
# ايٽمي فضول 
# ايٽمي حادثا 
# ايٽمي خارج ٿيڻ 
# ايٽمي پکيڙ 
# ايٽمي توانائي پاليسي 
# ايٽمي طاقت بحث 
# تابڪاري 
# تابڪاري آلودگي 
# گھٽ توانائي جي تعمير 
# زيرو توانائي عمارت 
# غير فعال گھر 
# غير فعال شمسي عمارت 
# سپر انسوليشن 
# گرمي جي بحالي واري وائيٽليشن 
# گھٽ توانائي جي روشني 
# ٽرانسپورٽ 
# ٽيلي ڪميونيڪيشن 
# عوامي ٽرانسپورٽ 
# سواري شيئرنگ 
# گلوبل وارمنگ تي عمل 
# ڪاربن جي اخراج واپار 
# توانائي ۽ سماج 
# 2000 واٽ سوسائٽي 
# گھٽ ڪاربان معيشت 
# هائيڊروجن معيشت 
# ڪاربن ٽيڪس 
# ڪاربن آفسيٽ 
# سويڊن ۾ تيل جو مرحلو 
# سياست ۽ اقتصاديات 
# عالمي وسيلن ۽ استعمال 
# عالمي ڪاربن جي اخراج 
# موسمياتي تبديلي جي عمل 
# ڪيوٽو پروٽوڪول
# توانائي اقتصاديات 
# پيٽروليم سياست 
# اينٽي ائٽمي تحريڪ  
# توانائي سيڪيورٽي 
# توانائي سپر پاور 
# توانائي پاليسي 
# قابل تجديد توانائي ڪمرشلائيزيشن 
# [[ڪوئلو]]
# [[پيٽرول]] 
# [[ڊيزل]] 
# [[قدرتي گئس]] 
# [[گئس ٽربائن]]
# [[گلوبل وارمنگ]] 
# [[مائع قدرتي گئس]] 
* [[فوسل اينڌن]]
* [[ڪوئلي جي کوٽائي]]
* [[اينٿراسائٽ]] 
* [[لگنائيٽ]] 
* [[ڪوئلي تي هلندڙ پاور پلانٽ]]  
* [[پيٽروليم]] 
* [[ٻارڻ جو تيل]] 
* [[مائع پيٽروليم گيس]] 
* [[تيل جا ذخيرا]]
* [[پيٽروليم صنعت]] 
* [[تيل پليٽ فارم]] 
* [[آئل ريفائنري]]
* [[تيل جا ٽينڪر]] 
* [[پائپ لائن ٽرانسپورٽ]] 
* [[تيل جون قيمتون]] 
* [[پيٽروليم سياست]]
* [[پيٽرو-جارحيت]] 
* [[غير روايتي تيل]]  
* [[قدرتي گئس جي قيمت]]
* [[ماحولياتي اثر]]
* [[ڪاربن نشان]] 
# [[گرين ها‍ؤس اثرات]]
# [[ٿرموڊائنامڪس جا قانون]]
# [[ٿرموڊائنامڪس]]
# [[گرمي جي منتقلي]] 
# [[حرارتي توانائي]] 
# [[ڪيميائي توانائي]] 
# [[برقي توانائي]] 
# [[چمڪندڙ توانائي]] 
# [[ائٽمي توانائي]] 
# [[حرڪي توانائي]] 
# [[امڪاني توانائي]] 
# [[توانائي جو بچاء]] 
# [[ڪم (طبيعيات)|ميڪنيڪل ڪم]] 
# [[برقناطيسيت|اليڪٽرومگنيٽزم]]
# [[جيوٿرمل توانائي]] 
# [[ڪاري توانائي]]
# [[ٻاڦ وارو انجڻ]]
# [[حرارتي انجڻ]]
# [[ڪوانٽا]] 
# [[ڪيميائي ٿرموڊائنامڪس]] 
# [[حياتياتي ٿرموڊائنامڪس]] 
# [[بجلي جي صنعت]] 
# [[بجلي پيدا ڪرڻ]] 
# [[پاور اسٽيشن]] 
# [[بجلي جي ورڇ]] 
# [[اليڪٽرڪ پاور ٽرانسميشن]]
# [[ٽرانسفارمر]] 
# [[بجلي جو ميٽر]] 
# [[توانائي جي طلب]] 
# [[توانائي جي اسٽوريج]] 
# [[بيٽري]] 
# [[هائيڊرو اليڪٽرڪ توانائي اسٽوريج]] 
# [[اليڪٽرڪ موٽر]] 
# [[فيول سيل]]
# [[اندروني ڪمبسشن انجڻ]]
# [[جيٽ انجڻ]] 
# [[ميگليو پروپلشن]] 
# [[راڪٽ انجڻ]] 
# [[ٻيڙيون]] 
# [[شمسي سيل]] 
# [[ٻاڦ وارو انجڻ]]
# [[جنريٽر]] 
# [[ٽربائن]] 
# [[توانائي جا يونٽ]]

'''تنظيمون''' 
* بين الاقوامي توانائي ايجنسي 
* ايٽمي توانائي ايجنسي 
* بين الاقوامي ايٽمي توانائي ايجنسي 
* قابل تجديد پاليسي نيٽ ورڪ 
* اوپيڪ 
* گيس برآمد ڪندڙ ملڪن فورم 
* گلوبل ونڊ انرجي ڪائونسل 
* ورلڊ بزنس ڪائونسل پائيدار ترقي لاء 
* بين الاقوامي شمسي توانائي سوسائٽي
{{Box-footer}}

'''مدد'''

'''توانائي سان حيران ٿي ويا؟''' 

توهان جي سوال جو جواب نٿو ڏئي سگهان؟ جواب نه ٿو سمجهي؟ ريفرنس ڊيسڪ تي پڇو وڪيپيڊيا مدد صفحا پڙهو وڌيڪ خيالن لاءِ، تبصرو ڇڏڻ يا سکڻ لاءِ ته توهان هن پورٽل کي بهتر ۽ تازه ڪاري ڪرڻ ۾ ڪيئن مدد ڪري سگهو ٿا، 
ڏسو: بحث صفحو
{{Box-footer}}

'''لاڳاپيل وڪيميڊيا'''
 
هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد
* Wikinews: مفت مواد جي خبرون 
* Wikiquote: حوالن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: لغت ۽ مخزن العلوم
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

وڪيپيڊيا کي پورٹل استعمال ڪندي دريافت ڪريو. 
* [[:باب:سڀ باب جي فهرست]] 
* [[:باب:فنون]] 
* [[:باب:سوانح حيات]]
* [[:باب:هاڻوڪا واقعا]]
* [[:باب:جاگرافي]] 
* [[:باب:تاريخ]] 
* [[:باب:رياضيات]] 
* [[:باب:سائنس]] 
* [[:باب:معاشرو]]
* [[:باب:طرزيات|باب:ٽيڪنالاجي]]

[[Category:Energy portal| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Science portals|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Technology portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:توانائي]]
[[زمرو:سائنس جا باب]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي]]
[[زمرو:ٽيڪنالاجي جا باب]]</text>
      <sha1>rythmajle1z5ijkmrcnboxqzi8viy1o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:توانائي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>80969</id>
    <revision>
      <id>322385</id>
      <parentid>321909</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T15:38:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322385</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="155" sha1="mrb8tj7eoj3naedvhuvhdkyx643c3gx" xml:space="preserve">[[زمرو:طبعي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جا تصور]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاح]]</text>
      <sha1>mrb8tj7eoj3naedvhuvhdkyx643c3gx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322451</id>
      <parentid>322385</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:23:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322451</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="159" sha1="atdqouaf60skavnrp9q2fxaxb2gnapq" xml:space="preserve">[[زمرو:طبعي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جا تصور]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون]]</text>
      <sha1>atdqouaf60skavnrp9q2fxaxb2gnapq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322452</id>
      <parentid>322451</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:23:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322452</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="166" sha1="nt49ne6vek6ojiq1hifta5ioe5coop4" xml:space="preserve">[[زمرو:علم طبعي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جا تصور]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]
[[زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون]]</text>
      <sha1>nt49ne6vek6ojiq1hifta5ioe5coop4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>باب:موسم</title>
    <ns>100</ns>
    <id>81020</id>
    <revision>
      <id>322361</id>
      <parentid>322299</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:04:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322361</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6347" sha1="ojuvv0qwu5pck0bnbt8nw97lquh1owd" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر، 2024ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Recent and ongoing weather
{{Box-footer}}
This week in weather history...

Selected Biographies

Related portals
* Bab: 
Earth sciences
* Tropical cyclones
*
Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}

Other Portals
{{
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
&lt;/div&gt;
What you can do
{{Box-footer}}


__NOTOC__ __NOEDITSECTION__&lt;noinclude&gt;
[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>ojuvv0qwu5pck0bnbt8nw97lquh1owd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322362</id>
      <parentid>322361</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:08:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322362</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9091" sha1="245czuramhskq748h173ryad5mfiyl6" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر، 2024ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
'''Click on any picture below for a larger version.'''
{{col-begin}}
{{col-break}}
{{Portal:Weather/Intro/0}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;The [[North American blizzard of 2006]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/1}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[double rainbow]] over [[Minsi Lake]], [[Pennsylvania]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/2}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Cumulus cloud]]s&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/3}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Crepuscular rays]] over the ocean&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/4}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Frost|Hoar frost]] on a tree near the [[Achensee]], [[Austria]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/5}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Fog]] in [[Sidney, British Columbia]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{col-break}}
{{Portal:Weather/Intro/6}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Fog]] seen from above in [[Redwood National Park]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/7}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A large [[hail|hailstone]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/8}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Dust storm]] over [[Erfoud]], [[Morocco]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/9}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[storm]] cloud with a [[rain|rain shaft]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/10}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A drone photograph of a [[supercell]] from [[Chamberlain, South Dakota]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/11}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Lightning]] at night&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/12}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[tornado]] near [[Union City, Oklahoma]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{col-break}}
{{Portal:Weather/Intro/13}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[landspout]] tornado near [[Ruskin, Nebraska]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/14}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[supercell]] over [[Chaparral, New Mexico]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/15}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;Two [[waterspout]]s in the [[Bahamas]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/16}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A woman caught in a [[Nor'easter]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/17}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;A [[Halo (optical phenomenon)|halo]] caused by [[cirrostratus cloud]]s&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/18}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Cirrus cloud]]s&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{col-break}}
{{Portal:Weather/Intro/19}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Cyclone Catarina]] near [[Brazil]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/20}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Low pressure system]] over [[Iceland]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/21}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Crepuscular rays]] seen from [[Telstra Tower]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/22}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Lightning]] in [[Swifts Creek, Victoria]], [[Australia]].&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/23}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;[[Virga]] over [[London]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{Portal:Weather/Intro/24}}&lt;br/&gt;
&lt;small&gt;Damage from the [[1900 Galveston hurricane]]&lt;/small&gt;&lt;br/&gt;
{{col-break}}
{{col-end}}


&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Recent and ongoing weather
{{Box-footer}}
This week in weather history...

Selected Biographies

Related portals
* Bab: 
Earth sciences
* Tropical cyclones
*
Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]


Other Portals
{{
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
&lt;/div&gt;
What you can do
{{Box-footer}}


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>245czuramhskq748h173ryad5mfiyl6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322363</id>
      <parentid>322362</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:13:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322363</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6275" sha1="1kx6gsdh5cy6sm65tsywl3uaino4bwg" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر، 2024ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Selected Biographies

Related portals
* Bab:Earth sciences
* Tropical cyclones
* Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>1kx6gsdh5cy6sm65tsywl3uaino4bwg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322364</id>
      <parentid>322363</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:15:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322364</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9848" sha1="fdga6kjdivf00d16uc5jwagy76dtxm0" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (ڊسمبر، 2024ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Selected Biographies

Related portals
* Bab:Earth sciences
* Tropical cyclones
* Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]

{{smalldiv|1={{Portals browsebar}}}}
{{Portal maintenance status|date=March 2020|manual=yes|maintainer1=Runningonbrains|subpages=keep}}{{Portal description}}
&lt;!-- This portal was created using subst:box portal skeleton  --&gt;
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|&lt;big&gt;The weather portal&lt;/big&gt;|{{FULLPAGENAME}}/Intro|}}
{{{{FULLPAGENAME}}/Intro}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{Purge link portals}} &lt;!-- This is the show new selections clickable link --&gt;
&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Selected article|{{FULLPAGENAME}}/Selected article/{{Rand|33|89}}|}}
{{/Selected article/{{Rand|33|89}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected article|More selected articles]]}}

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; {{ #if: {{{Purge|}}}{{{purge|}}} | {{{Purge|}}}{{{purge|}}} |- {{purge|&lt;small&gt;{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;}}}}}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Transclude selected recent additions|1=[Ww]eather|not1=[Ww]eathered|not2=[Ww]eathering|not3=[Ss]neakers|months=36|max=6}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Selected image|{{FULLPAGENAME}}/Selected picture/{{Rand|35|97}}|}}
{{/Selected picture/{{Rand|36|97}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected picture|More selected pictures]]}}

{{/box-header|More did you know...|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|Recent and ongoing weather|{{FULLPAGENAME}}/Recent and ongoing weather|}}
{{/Recent and ongoing weather}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}

{{/box-header|Selected biography|{{FULLPAGENAME}}/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected biography|More selected biographies]]}}

{{/box-header|Related portals|noedit=yes}}
{{Related portals|Earth sciences|Tropical cyclones|Oceans|Tornadoes|Tsunamis|Water}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{/box-header|Quality content|Portal:Weather/Featured content|}}
{{/Featured content}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/WikiProjects|}}
{{/WikiProjects}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Box-header | title=Other Portals
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|What you can do|{{FULLPAGENAME}}/Things you can do|}}
{{/Things you can do}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{purge page}}

__NOTOC__ __NOEDITSECTION__&lt;noinclude&gt;
[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
&lt;/noinclude&gt;


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>fdga6kjdivf00d16uc5jwagy76dtxm0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322365</id>
      <parentid>322364</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:20:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322365</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9667" sha1="8yhm1nsxqysh0q4w0v66djfmeaspr6i" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portals browsebar}}

{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Selected Biographies

Related portals
* Bab:Earth sciences
* Tropical cyclones
* Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]

{{Portals browsebar}}


&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|&lt;big&gt;The weather portal&lt;/big&gt;|{{FULLPAGENAME}}/Intro|}}
{{{{FULLPAGENAME}}/Intro}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{Purge link portals}} &lt;!-- This is the show new selections clickable link --&gt;
&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Selected article|{{FULLPAGENAME}}/Selected article/{{Rand|33|89}}|}}
{{/Selected article/{{Rand|33|89}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected article|More selected articles]]}}

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; {{ #if: {{{Purge|}}}{{{purge|}}} | {{{Purge|}}}{{{purge|}}} |- {{purge|&lt;small&gt;{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;}}}}}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Transclude selected recent additions|1=[Ww]eather|not1=[Ww]eathered|not2=[Ww]eathering|not3=[Ss]neakers|months=36|max=6}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Selected image|{{FULLPAGENAME}}/Selected picture/{{Rand|35|97}}|}}
{{/Selected picture/{{Rand|36|97}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected picture|More selected pictures]]}}

{{/box-header|More did you know...|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|Recent and ongoing weather|{{FULLPAGENAME}}/Recent and ongoing weather|}}
{{/Recent and ongoing weather}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}

{{/box-header|Selected biography|{{FULLPAGENAME}}/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected biography|More selected biographies]]}}

{{/box-header|Related portals|noedit=yes}}
{{Related portals|Earth sciences|Tropical cyclones|Oceans|Tornadoes|Tsunamis|Water}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{/box-header|Quality content|Portal:Weather/Featured content|}}
{{/Featured content}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/WikiProjects|}}
{{/WikiProjects}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Box-header | title=Other Portals
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|What you can do|{{FULLPAGENAME}}/Things you can do|}}
{{/Things you can do}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{purge page}}

__NOTOC__ __NOEDITSECTION__&lt;noinclude&gt;
[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
&lt;/noinclude&gt;


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>8yhm1nsxqysh0q4w0v66djfmeaspr6i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322366</id>
      <parentid>322365</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:21:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322366</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9667" sha1="94qsdy6r7akw5ofpcaw974bugg2sndd" xml:space="preserve">{{Portals browsebar}}
'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.

{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Selected Biographies

Related portals
* Bab:Earth sciences
* Tropical cyclones
* Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]

{{Portals browsebar}}


&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|&lt;big&gt;The weather portal&lt;/big&gt;|{{FULLPAGENAME}}/Intro|}}
{{{{FULLPAGENAME}}/Intro}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{Purge link portals}} &lt;!-- This is the show new selections clickable link --&gt;
&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Selected article|{{FULLPAGENAME}}/Selected article/{{Rand|33|89}}|}}
{{/Selected article/{{Rand|33|89}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected article|More selected articles]]}}

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; {{ #if: {{{Purge|}}}{{{purge|}}} | {{{Purge|}}}{{{purge|}}} |- {{purge|&lt;small&gt;{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;}}}}}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Transclude selected recent additions|1=[Ww]eather|not1=[Ww]eathered|not2=[Ww]eathering|not3=[Ss]neakers|months=36|max=6}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Selected image|{{FULLPAGENAME}}/Selected picture/{{Rand|35|97}}|}}
{{/Selected picture/{{Rand|36|97}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected picture|More selected pictures]]}}

{{/box-header|More did you know...|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|Recent and ongoing weather|{{FULLPAGENAME}}/Recent and ongoing weather|}}
{{/Recent and ongoing weather}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}

{{/box-header|Selected biography|{{FULLPAGENAME}}/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected biography|More selected biographies]]}}

{{/box-header|Related portals|noedit=yes}}
{{Related portals|Earth sciences|Tropical cyclones|Oceans|Tornadoes|Tsunamis|Water}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{/box-header|Quality content|Portal:Weather/Featured content|}}
{{/Featured content}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/WikiProjects|}}
{{/WikiProjects}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Box-header | title=Other Portals
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|What you can do|{{FULLPAGENAME}}/Things you can do|}}
{{/Things you can do}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{purge page}}

__NOTOC__ __NOEDITSECTION__&lt;noinclude&gt;
[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
&lt;/noinclude&gt;


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>94qsdy6r7akw5ofpcaw974bugg2sndd</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322368</id>
      <parentid>322366</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T12:29:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322368</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12578" sha1="klrw7c7ldpc45aou2bzdzshw36mkslm" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portals browsebar}}
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Selected article
{{Box-footer}}
More selected articles

Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; 

&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]

{{Box-footer}}
Selected image
{{Box-footer}}
More selected pictures

More did you know...
{{Box-footer}}
Selected Biographies

Related portals
* Bab:Earth sciences
* Tropical cyclones
* Oceans
* Tornadoes
* Tsunamis
* Water
{{Box-footer}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
Quality content
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
Subcategories
{{Box-footer}}
Wikipedia Projects
{{Box-footer}}
Associated Wikimedia
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]

{{Portals browsebar}}


&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
{{/box-header|&lt;big&gt;The weather portal&lt;/big&gt;|{{FULLPAGENAME}}/Intro|}}
{{{{FULLPAGENAME}}/Intro}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

{{Purge link portals}} &lt;!-- This is the show new selections clickable link --&gt;
&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Selected article|{{FULLPAGENAME}}/Selected article/{{Rand|33|89}}|}}
{{/Selected article/{{Rand|33|89}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected article|More selected articles]]}}

{{/box-header|Did you know &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt; {{ #if: {{{Purge|}}}{{{purge|}}} | {{{Purge|}}}{{{purge|}}} |- {{purge|&lt;small&gt;{{color|darkblue|''show different entries''}}&lt;/small&gt;}}}}}}
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Transclude selected recent additions|1=[Ww]eather|not1=[Ww]eathered|not2=[Ww]eathering|not3=[Ss]neakers|months=36|max=6}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Selected image|{{FULLPAGENAME}}/Selected picture/{{Rand|35|97}}|}}
{{/Selected picture/{{Rand|36|97}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected picture|More selected pictures]]}}

{{/box-header|More did you know...|{{FULLPAGENAME}}/Did you know|}}
{{/Did you know}}
{{Box-footer}}

&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|Recent and ongoing weather|{{FULLPAGENAME}}/Recent and ongoing weather|}}
{{/Recent and ongoing weather}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}

{{/box-header|Selected biography|{{FULLPAGENAME}}/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{/Selected biography/{{Rand|17|19}}}}
{{Box-footer|[[Portal:Weather/Selected biography|More selected biographies]]}}

{{/box-header|Related portals|noedit=yes}}
{{Related portals|Earth sciences|Tropical cyclones|Oceans|Tornadoes|Tsunamis|Water}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;

{{/box-header|Quality content|Portal:Weather/Featured content|}}
{{/Featured content}}
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;

&lt;!-- BEGIN LEFT COLUMN WIDE --&gt; 
{{Flex columns
|flex1=3|
{{/box-header|Subcategories|{{FULLPAGENAME}}/Categories|}}
{{/Categories}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|WikiProjects|{{FULLPAGENAME}}/WikiProjects|}}
{{/WikiProjects}}
{{Box-footer}}

{{/box-header|Associated Wikimedia|noedit=yes|}}
{{Wikimedia for portals | species=no | voy=no}}
{{Box-footer}}

{{Box-header | title=Other Portals
|noedit=yes
|border=#000099
|titleforeground=black
|titlebackground=#84d3f4
|background=#F0F0FF
|foreground=black}}
{{Portal navbar no header2}}
&lt;/div&gt;
&lt;!-- BEGIN RIGHT COLUMN NARROW --&gt; 
|flex2=2|
{{/box-header|What you can do|{{FULLPAGENAME}}/Things you can do|}}
{{/Things you can do}}
{{Box-footer}}
}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 

{{purge page}}

__NOTOC__ __NOEDITSECTION__&lt;noinclude&gt;
[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
&lt;/noinclude&gt;


[[Category:Physical science portals|{{PAGENAME}}]]
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]


{{portal description}}
{{browsebar}}
&lt;div style=&quot;float:right; width:100%&quot;&gt;

'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب ٿيل موجوده واقعا'''

'''خبرن ۾'''
&lt;!--END OF NEWS SECTION--&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
&lt;!-- END COLUMNS --&gt; 
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
رياضي ۾ مضمون
{{Box-footer}}
رياضي جي مضمونن جي انڊيڪس
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل پورٽل''' 
* [[:باب:سائنس]] • [[:باب:سائنس جي تاريخ]] • [[:باب:سسٽم سائنس]] • [[:باب:حياتيات]] • [[:باب:ڪيميا]] • [[:باب:طبعيات]] • [[:باب:ڌرتي سائنس]] •  [[:باب:طرزيات]] • [[:باب:اهم مضمون]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي رياضي سان لاڳاپيل ايڊيٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور
* ڪنوينشن 
* مضمون 
* وڪيپيڊيا کي رياضي جي خود مطالعي لاءِ استعمال ڪرڻ جي صلاح 
* ثبوت 

'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[ڪمپيوٽر سائنس]] 
* [[ڪرپٽوگرافي]] 
* [[گيم ٿيوري]] 
* [[انگ]]  
* [[طبيعيات]] 
* [[سائنس]] 
* [[شماريات]] 

'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
'''وڌيڪ پورٽل'''
 
وڪيپيڊيا کي پورٽل استعمال ڪندي ڳوليو.
* [[:باب:باب جي فهرست]] 
* [[:باب:فنون]] 
* [[:باب:سوانح حيات]] 
* [[:باب:موجوده واقعا]] 
* [[:باب:جاگرافي]] 
* [[:باب:تاريخ]] 
* [[:باب:رياضي]] 
* [[:باب:سائنس]] 
* [[:باب:معاشرو]] 
* [[:باب:طرزيات]] 
* [[:باب:وڪي منصوبا]]
{{Box-footer}}</text>
      <sha1>klrw7c7ldpc45aou2bzdzshw36mkslm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322370</id>
      <parentid>322368</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:49:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322370</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8116" sha1="450ogbie31y3yj0lif9q3b3jsgzt8d2" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portals browsebar}}
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
'''منتخب مضمون'''
{{Box-footer}}
'''ڇا توهان کي خبر آهي؟
 &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''ٻيون ڏيکاريو''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Box-footer}}
'''منتخب تصوير'''
{{Box-footer}}
More selected pictures
'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب سوانح عمريون'''
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
'''حاليه ۽ اڄ جو موسم''' 

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}
{{Box-footer}}
'''ذيلي زمرا'''
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل باب''' 
* [[:باب:موسميات]]
* [[:باب:ماحول]] 
* [[:باب:پاڻي]] 
* [[:باب:سمنڊ]]  
* [[:باب:طوفان]] 
* [[:باب:ڌرتي سائنس]] 
* [[:باب:سونامي]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي موسم سان لاڳاپيل ايڊٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور 
* مضمون 
'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[موسميات]]
* [[ماحوليات]] 
* [[ڌرتي]] 
* [[سمنڊ]]  
* [[شماريات]] 
{{Box-footer}}
'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>450ogbie31y3yj0lif9q3b3jsgzt8d2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322371</id>
      <parentid>322370</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:53:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322371</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8171" sha1="4sfevhv4a1cqb4sywmlkiod7q3ux3e7" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portals browsebar}}
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;
[[File:Polarlicht.jpg|thumb|right|[[Aurora borealis]]]]
'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.

موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
'''منتخب مضمون'''
{{Box-footer}}
'''ڇا توهان کي خبر آهي؟
 &lt;small&gt;(auto-generated)&lt;/small&gt;&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''ٻيون ڏيکاريو''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Box-footer}}
'''منتخب تصوير'''
{{Box-footer}}
More selected pictures
'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب سوانح عمريون'''
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
'''حاليه ۽ اڄ جو موسم''' 

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}
{{Box-footer}}
'''ذيلي زمرا'''
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل باب''' 
* [[:باب:موسميات]]
* [[:باب:ماحول]] 
* [[:باب:پاڻي]] 
* [[:باب:سمنڊ]]  
* [[:باب:طوفان]] 
* [[:باب:ڌرتي سائنس]] 
* [[:باب:سونامي]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي موسم سان لاڳاپيل ايڊٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور 
* مضمون 
'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[موسميات]]
* [[ماحوليات]] 
* [[ڌرتي]] 
* [[سمنڊ]]  
* [[شماريات]] 
{{Box-footer}}
'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>4sfevhv4a1cqb4sywmlkiod7q3ux3e7</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322372</id>
      <parentid>322371</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T13:55:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322372</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8289" sha1="6tbmd32rtruzbu6rwubav1c8o1fy95z" xml:space="preserve">'''پورٽل جي سار سنڀال جي حالت:''' (جون، 2025ع) 
* هي پورٽل دستي طور تي سنڀاليو ويندو آهي. 
* هن پورٽل جا ذيلي صفحا هڪ ايڊيٽر طرفان چيڪ ڪيا ويا آهن ۽ ڏٺا ويا آهن ته ضرورت کان وڌيڪ نه آهن. 
* مھرباني ڪري تدوين ڪرڻ وقت احتياط ڪريو، خاص ڪري جيڪڏھن خودڪار ايڊيٽنگ سافٽ ويئر استعمال ڪري، ۽ وڏيون تبديليون ڪرڻ کان پھريائين اتفاق راءِ حاصل ڪريو.
{{Portals browsebar}}
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.
[[File:Port and lighthouse overnight storm with lightning in Port-la-Nouvelle.jpg|thumb|upright=1.35|Thunderstorm near Port-la-Nouvelle, [[France]]]]
موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
'''منتخب مضمون'''
{{Box-footer}}
'''ڇا توهان کي خبر آهي؟
&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''ٻيون ڏيکاريو''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Box-footer}}
'''منتخب تصوير'''
[[File:Polarlicht.jpg|thumb|right|[[Aurora borealis]]]]
{{Box-footer}}
More selected pictures
'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب سوانح عمريون'''
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
'''حاليه ۽ اڄ جو موسم''' 

{{/box-header|This week in weather history...|{{FULLPAGENAME}}/On_this_day_list|}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-3 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|-1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+1 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+2 days}}}}
{{/On_this_day_list/{{#time:F j|+3 days}}}}
{{Box-footer|{{Purge|See a new, random set}}{{•}} [[Portal:Weather/On_this_day_list|Other days in history...]]}}
{{Box-footer}}
'''ذيلي زمرا'''
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل باب''' 
* [[:باب:موسميات]]
* [[:باب:ماحول]] 
* [[:باب:پاڻي]] 
* [[:باب:سمنڊ]]  
* [[:باب:طوفان]] 
* [[:باب:ڌرتي سائنس]] 
* [[:باب:سونامي]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي موسم سان لاڳاپيل ايڊٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور 
* مضمون 
'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[موسميات]]
* [[ماحوليات]] 
* [[ڌرتي]] 
* [[سمنڊ]]  
* [[شماريات]] 
{{Box-footer}}
'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>6tbmd32rtruzbu6rwubav1c8o1fy95z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322373</id>
      <parentid>322372</parentid>
      <timestamp>2025-07-09T14:00:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322373</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7249" sha1="ki9mhqkxv0p8hmqjjo5c3p1qlvztfh9" xml:space="preserve">{{Portal description}}
{{Portals browsebar}}
{{Portal description}}
&lt;div style=&quot;clear:both; width:100%&quot;&gt;
&lt;big&gt;باب:موسم&lt;/big&gt;

'''موسم''' (Weather) ماحول جي درجي جي حالت بيان ڪري ٿو ته اهو گرم آهي يا ٿڌو، گھم وارو آهي يا خشڪ، پرسڪون آهي يا طوفان وارو، صاف آهي يا بادل وارو. ڌرتيءَ تي، سڀ کان وڌيڪ موسمي واقعا، ٽروپوسفير، اسٽريٽاسفير جي رڳو هيٺان، ڌرتيءَ جي ماحول جي هيٺئين پرت ۾ ٿين ٿا. موسم جو مطلب آهي، ڏينهن جي گرميء پد، ورهاڱي ۽ ٻين ماحوليات جي حالتون، جڏهن ته آبهوا اصطلاح، گهڻي عرصي دوران ماحول جي حالتن جي اوسط لاءِ آهي. جڏهن ٻئي ڪنهن حوالي کان سواءِ استعمال ڪيو وڃي، &quot;موسم&quot; کان مراد &quot;ڌرتيءَ جو موسم&quot; آهي.
[[File:Port and lighthouse overnight storm with lightning in Port-la-Nouvelle.jpg|thumb|upright=1.35|[[فرانس]] ۾ پورٽ-لا-نوويل جي ويجهو طوفان]]
موسم جو فرق هڪ جڳهه ۽ ٻئي جي وچ ۾ هوا جي دٻاء، گرمي ۽ نمي جي ڪارڻ مختلف هوندو آهي. اها فرق ڪنهن خاص جاءِ تي سج جي زاويه جي ڪري پڻ ٿي سگهندو آهي، جيڪو ويڪرائي ڦاڪ سان مختلف ٿئي ٿو. قطبي ۽ استوائي (Tropical) هوا جي وچ ۾ مضبوط درجه حرارت جو تضاد وڏي پيماني تي هوا جي گردش جي نظامن، هيڊلي سيل، فيرل سيل، پولر سيل ۽ جيٽ وهڪري کي جنم ڏئي ٿو. وچولي ويڪرائي ڦاڪن ۾ موسمي نظام، جهڙوڪ ٽراپيڪل طوفان، جيٽ وهڪري جي عدم استحڪام جي ڪري ٿين ٿا. ڇاڪاڻ ته ڌرتيءَ جو محور ان جي مدار واري مستوي جي نسبت سان ٿوڙو زاويو رکي ٿو (جنهن کي ايڪليپيٽڪ سڏيو ويندو آهي)، سج جي روشني سال جي مختلف وقتن تي مختلف زاوين تي واقع ٿيندي آهي. ڌرتيءَ جي مٿاڇري تي، گرمي پد جي ڦيرڦار عام طور تي ±40 ڊگري سينٽي گريڊ (−40 کان 104 ڊگري فارنهائيٽ) ساليانو آهي. هزارين سالن کان، ڌرتيء جي مدار ۾ تبديليون ڌرتيء جي حاصل ڪيل شمسي توانائي جي مقدار ۽ ورڇ تي اثر انداز ٿي سگهن ٿيون ۽ اهڙيء طرح اها ڊگهي مدت جي موسميات ۽ عالمي موسمياتي تبديلي کي متاثر ڪرڻ ٿيون.

مٿاڇري جي درجه حرارت جو فرق، موسمي دٻاء جي فرق جو سبب بڻجي ٿو. اچي جايون هيٺئين جاين کان ٿڌي هونديون آهن، ڇاڪاڻ ته اڪثر فضائي گرمائش ڌرتيءَ جي مٿاڇري سان رابطي جي ڪري ٿيندي آهي، جڏهن ته فضا ۾ تابڪاري جو اثر گهڻو ڪري مستقل هوندو آهي. موسم جي اڳڪٿي، مستقبل جي وقت ۽ ڏنل هنڌ لاءِ ماحول جي حالت جي اڳڪٿي ڪرڻ لاءِ سائنس ۽ ٽيڪنالاجي جو استعمال آهي. ڌرتيءَ جو موسمي نظام هڪ افراتفري وارو نظام آهي؛ نتيجي طور، نظام جي هڪ حصي ۾ ننڍيون تبديليون، مجموعي طور تي نظام تي وڏو اثر پيدا ڪئي سگھن ٿيون. موسم کي ڪنٽرول ڪرڻ لاءِ ڪوششون سڄي انساني تاريخ ۾ ٿينديون رهيون آهن ۽ اها ان ڳالهه جو ثبوت آهي ته انساني سرگرمين جهڙوڪ زراعت ۽ صنعت موسم جي نمونن کي تبديل ڪيو آهن.

ٻين سيارن تي موسم ڪيئن ڪم ڪرڻ ٿا، هن جو مطالعو ڪرڻ اهو سمجهڻ ۾ مددگار ثابت ٿيندو آهي ته ڌرتيءَ تي موسم ڪيئن ڪم ڪري ٿو. شمسي نظام ۾ هڪ مشهور نشان، اپگرهه جوپيتر تي عظيم ڳاڙهو نشان، هڪ انٽي سائيڪلون طوفان آهي، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ 300 سالن کان موجود آهي. تنهن هوندي به موسم اپگرهن تائين محدود ناهي. هڪ تاري جو ڪرونا جيڪو مسلسل خلا ۾ گم ٿيندو آهي، بنيادي طور تي سڄي نظام شمسي ۾ هڪ هلڪي موسمي اثر جي پرت پيدا ڪري ٿو. سج مان نڪرندڙ ماس جي حرڪت کي شمسي واء چيو ويندو آهي.
([[موسم|مڪمل مضمون]])
{{Box-footer}}
&lt;/div&gt;
'''منتخب مضمون'''
{{Box-footer}}
'''ڇا توهان کي خبر آهي؟
&lt;small&gt;
{{color|darkblue|''ٻيون ڏيکاريو''}}&lt;/small&gt;
[[File:Nuvola apps filetypes.svg|right|47px]]
{{Box-footer}}
'''منتخب تصوير'''
[[File:Polarlicht.jpg|thumb|right|[[Aurora borealis]]]]
{{Box-footer}}
More selected pictures
'''مهيني جي تصوير'''
{{box-footer}}
&lt;div style=&quot;font-size:105%;&quot;&gt;
ڪٿي کان شروع ڪرڻ؟
{{Box-footer}}
'''منتخب سوانح عمريون'''
{{Box-footer}}
وڌيڪ ڇا توهان کي خبر آهي؟ 
{{Box-footer}}
'''حاليه ۽ اڄ جو موسم''' 
{{Box-footer}}
'''ذيلي زمرا'''
{{Box-footer}}
'''لاڳاپيل باب''' 
* [[:باب:موسميات]]
* [[:باب:ماحول]] 
* [[:باب:پاڻي]] 
* [[:باب:سمنڊ]]  
* [[:باب:طوفان]] 
* [[:باب:ڌرتي سائنس]] 
* [[:باب:سونامي]]
{{Box-footer}}
'''وڪي پروجيڪٽس'''

وڪي منصوبا وڪيپيڊيا تي موسم سان لاڳاپيل ايڊٽنگ جو مرڪز آهي. پروجيڪٽ جي ڳالهه ٻولهه صفحي تي بحث ۾ شامل ٿيو. 
*پروجيڪٽ صفحا
* شرڪت ڪندڙ 
* موجوده سرگرميون 
* طرز جو دستور 
* مضمون 
'''ذيلي منصوبا'''
* لاڳاپيل منصوبا 
* [[موسميات]]
* [[ماحوليات]] 
* [[ڌرتي]] 
* [[سمنڊ]]  
* [[شماريات]] 
{{Box-footer}}
'''شيون جيڪي توهان ڪري سگهو ٿا:''' 
* نئون مضمون ٺاهيو
* نئين تصوير شامل ڪريو 
* هڪ مضمون کي وڌايو
* رياضي جي اسٽبس 
* پنھنجي صلاحيت کي قرض ڏيو.. 
{{Box-footer}}
'''ٻين وڪيميڊيا ۾ منصوبا'''

هيٺ ڏنل وڪيميڊيا فائونڊيشن سسٽر پروجيڪٽ هن موضوع تي وڌيڪ مهيا ڪن ٿا: 
* Commons: مفت ميڊيا مخزن
* Wikibooks: مفت درسي ڪتاب ۽ دستورالعمل * Wikidata: مفت ڄاڻ جو بنياد 
* Wikinews: مفت مواد جون خبرون
* Wikiquotes: اقتباسن جو مجموعو 
* Wikisource: مفت مواد لائبريري 
* Wikiversity: مفت سکيا جا اوزار 
* Wiktionary: ڊڪشنري ۽ ٿيسارس
{{Box-footer}}
[[زمرو:موسم]]
[[Category:Weather| {{FULLPAGENAME}}]]
[[Category:Portals needing placement of incoming links]]
[[Category:WikiProject Weather|Portal]]
[[زمرو:موسميات]]
[[زمرو:ماحوليات]]</text>
      <sha1>ki9mhqkxv0p8hmqjjo5c3p1qlvztfh9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعيات جي اصطلاحون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83082</id>
    <revision>
      <id>322453</id>
      <parentid>319861</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:24:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322453</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="s0nz64yxcpfbjquj48xdmvfd14o5ld4" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</text>
      <sha1>s0nz64yxcpfbjquj48xdmvfd14o5ld4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٽوپولاجي</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83340</id>
    <revision>
      <id>322485</id>
      <parentid>321769</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:57:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322485</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="65" sha1="78kkrxc6mjvsxqx3zicgw1a1qmwgukn" xml:space="preserve">[[زمرو:جاميٽري]]
[[زمرو:سائنس جا شعبا]]</text>
      <sha1>78kkrxc6mjvsxqx3zicgw1a1qmwgukn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فطري تاريخ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83374</id>
    <revision>
      <id>322404</id>
      <parentid>322000</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T00:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:قدرتي تاريخ]] کي [[قدرتي تاريخ]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322000</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="95" sha1="1a0af8tx1304vmdjgj5gcrjc4lao6hc" xml:space="preserve">[[زمرو:تاريخ]]
[[زمرو:فطرت]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڪائنات]]</text>
      <sha1>1a0af8tx1304vmdjgj5gcrjc4lao6hc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322406</id>
      <parentid>322404</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:02:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="af8kupmtmuoye470x1bihmucgcn9n6p" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>af8kupmtmuoye470x1bihmucgcn9n6p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322408</id>
      <parentid>322406</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[قدرتي تاريخ]] کي [[فطري تاريخ]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322406</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="82" sha1="af8kupmtmuoye470x1bihmucgcn9n6p" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>af8kupmtmuoye470x1bihmucgcn9n6p</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322410</id>
      <parentid>322408</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:05:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322410</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29209" sha1="3ah6h69d3eou21j0qklylqrz8gcmwx3" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}
{{Redirect|Naturalist}}
{{Distinguish|Naturist}}
{{Use Oxford spelling|date=November 2013}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

'''Natural history''' is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history |date=2012-03-03 }}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==External links==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[Category:Natural history| ]]
[[Category:History of biology]]
[[Category:History of Earth science]]
[[Category:History of science]]

[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>3ah6h69d3eou21j0qklylqrz8gcmwx3</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322411</id>
      <parentid>322410</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:05:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322411</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29141" sha1="8jsw79soeo0ck4x1uwaynru12jucemq" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

'''Natural history''' is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==External links==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[Category:Natural history| ]]
[[Category:History of biology]]
[[Category:History of Earth science]]
[[Category:History of science]]

[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:ڪائنات]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>8jsw79soeo0ck4x1uwaynru12jucemq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322412</id>
      <parentid>322411</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:10:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>322412</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29131" sha1="jdnah3l5aozjlygwqv4781u9j17wlej" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

'''Natural history''' is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>jdnah3l5aozjlygwqv4781u9j17wlej</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322413</id>
      <parentid>322412</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:29:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322413</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29579" sha1="s1qcl0v5crx2r9r642zvwxmjt456u5e" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

فطري تاريخ تحقيق جو هڪ شعبو آهي. جنهن ۾ جاندار شامل آهن (جانور، فنگس ۽ ٻوٽا انهن جي قدرتي ماحول ۾ شامل آهن). مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ. هڪ شخص جيڪو قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪري ٿو ان کي فطرت پرست يا قدرتي تاريخدان سڏيو ويندو آهي.

a Natural history is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>s1qcl0v5crx2r9r642zvwxmjt456u5e</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322414</id>
      <parentid>322413</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:37:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322414</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29893" sha1="ccx3qhyfv7w3qrpsstafqxisuyat3to" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

فطري تاريخ (Natural History) تحقيق جو هڪ وڏو علائقو آهي، جيڪا مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندار؛ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس، انهن جي قدرتي ماحول ۾، مطالعو ڪندو آهي.

جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان شامل آهن.

بشمول جانور، فنگس ۽ ٻوٽا شامل آهن). مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ. هڪ شخص جيڪو قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪري ٿو ان کي فطرت پرست يا قدرتي تاريخدان سڏيو ويندو آهي.

a Natural history is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ccx3qhyfv7w3qrpsstafqxisuyat3to</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322415</id>
      <parentid>322414</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:43:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322415</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29682" sha1="ihlg5z62uk14pdyjy5hbi4jbr2xpzot" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|Black and white tables of natural history, from [[Ephraim Chambers]]'s 1728 ''[[Cyclopaedia, or an Universal Dictionary of Arts and Sciences|Cyclopaedia]]''.]]

فطري تاريخ (Natural History) تحقيق جو هڪ وڏو علائقو آهي، جيڪا مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندار شيئن (جانور، ٻوٽا ۽ فنگس)، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾، مطالعو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي فطرت پرست (naturalist) يا فطري تاريخ جو ماهر (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

a Natural history is a domain of [[Scientific method#Scientific inquiry|inquiry]] involving [[organism]]s, including [[animal]]s, [[fungus|fungi]], and [[plant]]s, in their [[natural environment]], leaning more towards [[observation]]al than [[experiment]]al methods of study. A person who studies natural history is called a '''naturalist''' or '''natural historian'''.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ihlg5z62uk14pdyjy5hbi4jbr2xpzot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322416</id>
      <parentid>322415</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T01:56:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322416</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29370" sha1="24s4lzlygwhuvftjaew563ed0294zle" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''فطرت پرست''' (naturalist) يا '''فطري تاريخدان''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

Natural history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>24s4lzlygwhuvftjaew563ed0294zle</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322417</id>
      <parentid>322416</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:06:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322417</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30121" sha1="8nyurymzdbzq8bqmj1fydzdk5may6sr" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''فطرت پرست''' (naturalist) يا '''فطري تاريخدان''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي. ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، تنهن ڪري جڏهن ته اهو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ مطالعي ڏانهن واپس اچي ٿو. ۽. وچولي عربي دنيا، يورپي نشاة ثانيه جي قدرتي ماهرن تائين. تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندي. اڄ جي قدرتي تاريخ هڪ ڪراس ڊسيپلين آهي. ڪيترن ئي خاص سائنسن جي ڇت. مثال طور، جيو بائيولاجي جنهن جي هڪ مضبوط (گهڻ ڊسيپلينري) نوعيت آهي.

history encompasses [[Scientific method|scientific research]] but is not limited to it.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; It involves the systematic study of any category of [[nature|natural]] objects or organisms,&lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-0&quot;&gt;{{Citation |author=Brown, Lesley |title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles |publisher=Clarendon |location=Oxford [Eng.] |year=1993 |isbn=0-19-861271-0 |url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl }}&lt;/ref&gt; so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>8nyurymzdbzq8bqmj1fydzdk5may6sr</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322418</id>
      <parentid>322417</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:08:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322418</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29935" sha1="o7t9wmux75em06w8mwniq27to2cpuh2" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''فطرت پرست''' (naturalist) يا '''فطري تاريخدان''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt;  تنهن ڪري جڏهن ته اهو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ مطالعي ڏانهن واپس اچي ٿو. ۽. وچولي عربي دنيا، يورپي نشاة ثانيه جي قدرتي ماهرن تائين. تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندي. اڄ جي قدرتي تاريخ هڪ ڪراس ڊسيپلين آهي. ڪيترن ئي خاص سائنسن جي ڇت. مثال طور، جيو بائيولاجي جنهن جي هڪ مضبوط (گهڻ ڊسيپلينري) نوعيت آهي.

so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>o7t9wmux75em06w8mwniq27to2cpuh2</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322419</id>
      <parentid>322418</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:29:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322419</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30065" sha1="qxkp9wrtyitvgg1jmkg0wkjtfhwy58h" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''فطرت پرست''' (naturalist) يا '''فطري تاريخدان''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

so while it dates from studies in the [[Classical antiquity|ancient]] [[Greco-Roman world]] and the [[Muslim Agricultural Revolution|mediaeval Arabic world]], through to European [[Renaissance]] naturalists working in near isolation, today's natural history is a [[cross discipline|cross-discipline]] umbrella of many specialty sciences; e.g., [[geobiology]] has a strong multidisciplinary nature.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qxkp9wrtyitvgg1jmkg0wkjtfhwy58h</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322420</id>
      <parentid>322419</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:31:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322420</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29696" sha1="d2pp6109vcqhiub50wtihu4eojypax0" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==Definitions==
===Before 1900===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===Since 1900===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>d2pp6109vcqhiub50wtihu4eojypax0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322421</id>
      <parentid>322420</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:33:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322421</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29741" sha1="08bu7va2ts633uclqj969cgqydp6jst" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==History==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>08bu7va2ts633uclqj969cgqydp6jst</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322422</id>
      <parentid>322421</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:34:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322422</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29744" sha1="0ty21w1y4tp99gfkxhyoxfhkdhnwsdj" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==Museums==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>0ty21w1y4tp99gfkxhyoxfhkdhnwsdj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322423</id>
      <parentid>322422</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:35:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322423</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29774" sha1="q3n353pcl94uz90zya3zuwuhaygrr01" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==Societies==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>q3n353pcl94uz90zya3zuwuhaygrr01</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322424</id>
      <parentid>322423</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:36:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322424</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29808" sha1="ad7bboy263q2vn5vz5d1i791zo6r1y0" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==Benefits of Natural History==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>ad7bboy263q2vn5vz5d1i791zo6r1y0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322425</id>
      <parentid>322424</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:37:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322425</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29816" sha1="akwcvreaiyi0nh93l1c53hd2mnqswex" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|Earth sciences|Ecology|Environment|Evolutionary biology}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>akwcvreaiyi0nh93l1c53hd2mnqswex</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322426</id>
      <parentid>322425</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:39:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322426</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29826" sha1="qzufvm6814970njg4zbtpo8ubl069pm" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|ڌرتي سائنس |ماحوليات |ماحول |حياتيات}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>qzufvm6814970njg4zbtpo8ubl069pm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322427</id>
      <parentid>322426</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:40:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* See also */</comment>
      <origin>322427</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29823" sha1="rzbxdk9sqrfg1e5xb5jr6x5fvz0kw1t" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* {{annotated link|Evolutionary history of life}}
* {{annotated link|History of evolutionary thought}}
* {{annotated link|Natural science}}
* {{annotated link|Naturalism (philosophy)}}
* {{annotated link|Nature documentary}}
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>rzbxdk9sqrfg1e5xb5jr6x5fvz0kw1t</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322428</id>
      <parentid>322427</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:43:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* See also */</comment>
      <origin>322428</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29728" sha1="sl1ptzhm6dv3687fo7hlqerkbvscyrq" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==See also==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* {{annotated link|Nature study}}
* {{annotated link|Nature writing}}
* {{annotated link|Russian naturalists}}
* {{annotated link|Timeline of natural history}}

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>sl1ptzhm6dv3687fo7hlqerkbvscyrq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322429</id>
      <parentid>322428</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:46:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* پڻ ڏسو */</comment>
      <origin>322429</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29657" sha1="r2twdow60gsfzwoqr2so9s9yrng9lv1" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==پڻ ڏسو==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* Nature studies
* Nature writing
* Russian naturalists
* Timeline of natural history

==References==
{{Reflist|colwidth=30em}}

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>r2twdow60gsfzwoqr2so9s9yrng9lv1</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322430</id>
      <parentid>322429</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:46:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322430</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29615" sha1="a148qppqtw61my6kkn4ia3j9j5aco5n" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==پڻ ڏسو==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* Nature studies
* Nature writing
* Russian naturalists
* Timeline of natural history

==Further reading==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>a148qppqtw61my6kkn4ia3j9j5aco5n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322431</id>
      <parentid>322430</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:47:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* ٻاهريان ڳنڍڻا */</comment>
      <origin>322431</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29625" sha1="rcmkjmcvyppj83rm832zfodaqr60xvk" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==پڻ ڏسو==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* Nature studies
* Nature writing
* Russian naturalists
* Timeline of natural history

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>rcmkjmcvyppj83rm832zfodaqr60xvk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322432</id>
      <parentid>322431</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:48:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* مزيد مطالعي لاء */</comment>
      <origin>322432</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29628" sha1="drp00lws96tovckklkwjeo1ru6b090f" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==پڻ ڏسو==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* Nature studies
* Nature writing
* Russian naturalists
* Timeline of natural history

==مزيد مطالعي لاء==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}
{{Wikisource portal|Natural History and Biology}}
* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904

{{Natural history}}
{{History of biology}}
{{Environmental humanities}}
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>drp00lws96tovckklkwjeo1ru6b090f</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322433</id>
      <parentid>322432</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:49:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322433</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29506" sha1="9kf1847wg0b2old66dssh7uwgk4yp6h" xml:space="preserve">{{short description|Study of organisms including plants or animals in their environment}}
{{Other uses|Natural history (disambiguation)}}

{{Distinguish|Naturist}}
[[File:Table of Natural History, Cyclopaedia, Volume 2.jpg|thumb|right|200px|upright=1.35|افرائم چيمبرز انسائيڪلوپيڊيا، 1728ع ڪان  فطري تاريخ جي وضاحت لاء، سادي تصويرن وارو هڪ خاڪو.]]

'''فطري تاريخ''' (Natural History) [[ڄاڻ|تحقيق]] جو هڪ وڏو شعبو، جيڪو مطالعي جي تجرباتي طريقن کان وڌيڪ مشاهدي ڏانهن جھڪاءُ سان سڀني جاندارن؛ جن ۾ جانور، ٻوٽا ۽ فنگس شامل آهن، جو انهن جي قدرتي ماحول ۾ انهن جي مطالعي جو گهيرو ڪندو آهي. جيڪا ماڻهون قدرتي تاريخ جو مطالعو ڪرڻ ٿا، انهن کي '''&lt;small&gt;فطرت پرست&lt;/small&gt;''' (naturalist) يا '''&lt;small&gt;فطري تاريخدان&lt;/small&gt;''' (natural historian) سڏيو ويندو آهي.

فطري تاريخ جئين ته سائنسي تحقيق کي شامل ڪري ٿي، پر  ان تائين محدود ناهي.&lt;ref&gt;With &quot;natural history&quot; articles more often published today in [[List of science magazines|science magazines]] than in [[Scientific journal|academic journals]].[http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history Natural History WordNet Search, princeton.edu] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120303173506/http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=natural+history|date=2012-03-03}}.&lt;/ref&gt; ان ۾ فطري شين يا جاندارن جي ڪنهن به درجي جو منظم مطالعو شامل آهي، &lt;ref name=&quot;isbn0-19-861271-02&quot;&gt;{{Citation|author=Brown, Lesley|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|publisher=Clarendon|location=Oxford [Eng.]|year=1993|isbn=0-19-861271-0|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl}}&lt;/ref&gt; تنهنڪري فطري تاريخ جو مطالعو، جيڪو قديم گريڪو-رومن دنيا ۾ شروع ٿيو ۽ وچين دور جي عربي دنيا سان گذرندي، نشاة ثانيه جي تقريبن اڪيلائي ۾ ڪم ڪندڙ يورپي فطرت پسندن جي ذريعي اڳتي وڌيو ۽ هاڻ فطري تاريخ ڪيترن ئي خاص علوم جي هڪ ڪراس ڊسيپلينري گهيرو ڪندڙ اصطلاح آهي، مثال طور، ارضياتي حياتيات (Geobiology) تحقيق جو هڪ اهڙو شعبو آهي، جيڪو پنهنجي فطرت ۾ هڪ گھڻ-شعبي شعبو آھي.

==تعريفون ==
===سال 1900ع کان اڳ===
{{multiple image
 | align = right
 | image1= Palaeotherium magnum skeleton vitry sur seine.jpg
 | image2= Palaeotherium magnum skeleton complete.JPG
 | total_width = 350
 | total_height= 350
 | footer = 1888 illustration (left) and photograph (right) of a ''[[Palaeotherium]] magnum'' skeleton at the [[National Museum of Natural History, France]]
}}
The meaning of the English term &quot;natural history&quot; (a [[calque]] of the [[Latin]] ''historia naturalis'') has narrowed progressively with time, while, by contrast, the meaning of the related term &quot;nature&quot; has widened (see also [[#History|History]] below).

In [[Classical antiquity|antiquity]], &quot;natural history&quot; covered essentially anything connected with [[Nature (philosophy)|nature]], or  used materials drawn from nature, such as [[Pliny the Elder]]'s [[Natural History (Pliny)|encyclopedia of this title]], published {{circa|77 to 79 AD}}, which covers [[astronomy]], [[geography]], humans and their [[technology]], [[medicine]], and [[superstition]], as well as animals and plants.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;/&gt;

[[Middle Ages|Medieval]] European academics considered knowledge to have two main divisions: the [[humanities]] (primarily what is now known as [[classics]]) and [[divinity (academic discipline)|divinity]], with science studied largely through texts rather than observation or experiment. The study of nature revived in the [[Renaissance]], and quickly became a third branch of academic knowledge, itself divided into descriptive natural history and  [[natural philosophy]], the analytical study of nature. In modern terms, natural philosophy roughly corresponded to modern [[physics]] and [[chemistry]], while natural history included the [[biology|biological]] and [[geology|geological]] sciences. The two were strongly associated. During the heyday of the [[gentleman scientist]]s, many people contributed to both fields, and early papers in both were commonly read at professional [[Academy of Sciences|science society]] meetings such as the [[Royal Society]] and the [[French Academy of Sciences]]—both founded during the 17th century.

Natural history had been encouraged by practical motives, such as Linnaeus' aspiration to improve the economic condition of Sweden.&lt;ref&gt;{{cite book |last=Koerner |first=Lisbet |author-link=Lisbet Rausing |title=Linnaeus: Nature and Nation |year=1999 |publisher=[[Harvard University Press]] |location=Harvard |isbn=978-0-674-09745-2 |url=https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0 }}&lt;/ref&gt; Similarly, the [[Industrial Revolution]] prompted the development of geology to help find useful [[mineral]] deposits.&lt;ref&gt;Barry Barnes and Steven Shapin, &quot;Natural order: historical studies of scientific culture&quot;, Sage, 1979.&lt;/ref&gt;

===سال 1900ع کان اڄ تائين ===
[[File:Lycee Michelet Vanves bibliotheque collection histoire naturelle.jpg|thumb|left|A natural history collection in a French public secondary school]]

Modern definitions of natural history come from a variety of fields and sources, and many of the modern definitions emphasize a particular aspect of the field, creating a multiplicity of definitions with a number of common themes among them. For example, while natural history is most often defined as a type of observation and a subject of study, it can also be defined as a body of knowledge, and as a craft or a practice, in which the emphasis is placed more on the observer than on the observed.&lt;ref&gt;{{Cite book |last=Fleischner |first=Thomas Lowe |url=https://books.google.com/books?id=8iPrCAAAQBAJ |title=The Way of Natural History |date=2011-05-01 |publisher=Trinity University Press |isbn=978-1-59534-074-0 |language=en}}&lt;/ref&gt; The multiplicity of definitions for the field has been recognized as both a weakness and a strength, and a broad range of definitions has recently been offered by practitioners in a recent collection of views on natural history.&lt;ref&gt;[https://archive.today/20120710211403/http://declinetorebirth.org/conversations/an-accepted-way-of-viewing-art An Accepted Way of Viewing Art]&lt;/ref&gt;

Definitions from biologists often focus on the scientific study of individual organisms in their environment, as seen in this definition by [[Marston Bates]]: &quot;Natural history is the study of animals and Plants—of organisms. ... I like to think, then, of natural history as the study of life at the level of the individual—of what plants and animals do, how they react to each other and their environment, how they are organized into larger groupings like populations and communities&quot;&lt;ref&gt;Marston Bates, ''The nature of natural history'', Scribners, 1954.&lt;/ref&gt; and this more recent definition by D.S. Wilcove and T. Eisner: &quot;The close observation of organisms—their origins, their evolution, their behavior, and their relationships with other species&quot;.&lt;ref&gt;D. S Wilcove and T. Eisner, &quot;The impending extinction of natural history,&quot; Chronicle of Higher Education 15 (2000): B24&lt;/ref&gt;

This focus on organisms in their environment is also echoed by H.W. Greene and J.B. Losos: &quot;Natural history focuses on where organisms are and what they do in their environment, including interactions with other organisms. It encompasses changes in internal states insofar as they pertain to what organisms do&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Greene |first1=Harry W. |last2=Losos |first2=Jonathan B. |date=1988 |title=Systematics, Natural History, and Conservation: Field Biologists Must Fight a Public-Image Problem |url=https://www.jstor.org/stable/1310949 |journal=BioScience |volume=38 |issue=7 |pages=458–462 |doi=10.2307/1310949 |jstor=1310949 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

Some definitions go further, focusing on direct observation of organisms in their environments, both past and present, such as this one by G.A. Bartholomew: &quot;A student of natural history, or a naturalist, studies the world by observing plants and animals directly. Because organisms are functionally inseparable from the environment in which they live and because their structure and function cannot be adequately interpreted without knowing some of their evolutionary history, the study of natural history embraces the study of fossils as well as physiographic and other aspects of the physical environment&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Bartholomew |first=George A. |date=1986 |title=The Role of Natural History in Contemporary Biology |url=https://www.jstor.org/stable/1310237 |journal=BioScience |volume=36 |issue=5 |pages=324–329 |doi=10.2307/1310237 |jstor=1310237 |issn=0006-3568|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt;

A common thread in many definitions of natural history is the inclusion of a descriptive component, as seen in a recent definition by H.W. Greene: &quot;Descriptive ecology and ethology&quot;.&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Greene |first=Harry W. |date=2005-01-01 |title=Organisms in nature as a central focus for biology |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0169534704003350 |journal=Trends in Ecology &amp; Evolution |volume=20 |issue=1 |pages=23–27 |doi=10.1016/j.tree.2004.11.005 |pmid=16701336 |issn=0169-5347|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; Several authors have argued for a more expansive view of natural history, including S. Herman, who defines the field as &quot;the scientific study of plants and animals in their natural environments. It is concerned with levels of organization from the individual organism to the ecosystem, and stresses identification, life history, distribution, abundance, and inter-relationships. It often and appropriately includes an esthetic component&quot;,&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Herman |first=Steven G. |date=2002 |title=Wildlife Biology and Natural History: Time for a Reunion |url=https://www.jstor.org/stable/3802927 |journal=The Journal of Wildlife Management |volume=66 |issue=4 |pages=933–946 |doi=10.2307/3802927 |jstor=3802927 |issn=0022-541X|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and T. Fleischner, who defines the field even more broadly, as &quot;A practice of intentional, focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy&quot;.&lt;ref&gt;T. L. Fleischner, &quot;Natural history and the spiral of offering&quot;, Wild Earth 11, no. 3/4 (2002): 10–13&lt;/ref&gt; These definitions explicitly include the arts in the field of natural history, and are aligned with the broad definition outlined by B. Lopez, who defines the field as the &quot;Patient interrogation of a landscape&quot; while referring to the natural history knowledge of the Eskimo ([[Inuit]]).&lt;ref&gt;Barry Lopez, ''Arctic Dreams'', Vintage, 1986.&lt;/ref&gt;

A slightly different framework for natural history, covering a similar range of themes, is also implied in the scope of work encompassed by many leading [[natural history museum]]s, which often include elements of anthropology, geology, paleontology, and astronomy along with botany and zoology,&lt;ref&gt;American Museum of Natural History, [http://www.amnh.org/about/ Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604145807/http://www.amnh.org/about/ |date=2011-06-04 }}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Field Museum, [http://fieldmuseum.org/about/mission Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120103185243/http://fieldmuseum.org/about/mission |date=2012-01-03 }}&lt;/ref&gt; or include both cultural and natural components of the world.&lt;ref&gt;The Natural History Museum, [http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html Mission Statement] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227181412/http://www.nhm.ac.uk/about-us/index.html |date=2014-12-27 }}&lt;/ref&gt;

==تاريخ==

===Prehistory===
Prior to the advent of [[History of science|Western science]] humans were engaged and highly competent in indigenous ways of understanding the more-than-human world that are now referred to as [[traditional ecological knowledge]]. 21st century definitions of natural history are inclusive of this understanding, such as this by Thomas Fleischner of the Natural History Institute (Prescott, Arizona):&lt;blockquote&gt;

Natural history – a practice of intentional focused attentiveness and receptivity to the more-than-human world, guided by honesty and accuracy – is the oldest continuous human endeavor. In the evolutionary past of our species, the practice of natural history was essential for our survival, imparting critical information on habits and chronologies of plants and animals that we could eat or that could eat us. Natural history continues to be critical to human survival and thriving. It contributes to our fundamental understanding of how the world works by providing the empirical foundation of natural sciences, and it contributes directly and indirectly to human emotional and physical health, thereby fostering healthier human communities. It also serves as the basis for all conservation efforts, with natural history both informing the science and inspiring the values that drive these.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot;&gt;{{cite journal |last1=Fleischner |first1=Thomas Lowe |title=The enduring and elemental importance of natural history |journal=The Ecological Citizen |date=2025 |volume=8 |issue=1 |url=https://www.ecologicalcitizen.net/pdfs/epub-115.pdf}}&lt;/ref&gt;&lt;/blockquote&gt;

===Ancient===
[[File:ViennaDioscoridesPlant.jpg|right|thumb|upright|[[Blackberry]] from the sixth-century ''[[Vienna Dioscurides]]'' manuscript]]

As a precursor to [[History of science|Western science]], natural history began with [[Aristotle]] and other ancient philosophers who analyzed the diversity of the natural world. Natural history was understood by [[Pliny the Elder]] to cover anything that could be found in the world, including living things, geology, astronomy, technology, art, and humanity.&lt;ref name=Pliny&gt;{{cite book | title=Natural History: A Selection | publisher=Penguin Classics | author=Pliny the Elder | year=2004 | isbn=978-0-14-044413-1}}&lt;/ref&gt;

{{lang|la|[[De Materia Medica (Dioscorides)|De Materia Medica]]}} was written between 50 and 70 AD by [[Pedanius Dioscorides]], a Roman physician of Greek origin. It was widely read for more than 1,500 years until supplanted in the [[Renaissance]], making it one of the longest-lasting of all natural history books.

From the [[ancient Greeks]] until the work of [[Carl Linnaeus]] and other 18th-century naturalists, a major concept of natural history was the ''scala naturae'' or [[Great Chain of Being]], an arrangement of minerals, vegetables, more primitive forms of animals, and more complex life forms on a linear scale of supposedly increasing perfection, culminating in our species.&lt;ref name=Lovejoy1964&gt;{{citation |date=1964 | orig-year=1936 |author=Arthur O. Lovejoy |author-link=Arthur Oncken Lovejoy |title=The Great Chain of Being: A Study of the History of an Idea |url=https://books.google.com/books?id=5u3HZjTpkTgC |place=Cambridge, Massachusetts |publisher=Harvard University Press |isbn=0-674-36153-9}}&lt;/ref&gt;

===Medieval===
Natural history was basically static through the [[Middle Ages]] in Europe—although in the [[Arabic]] and [[Oriental]] world, it proceeded at a much brisker pace. From the 13th century, the work of Aristotle was adapted rather rigidly into [[Christian philosophy]], particularly by [[Thomas Aquinas]], forming the basis for [[natural theology]]. During the Renaissance, scholars (herbalists and humanists, particularly) returned to direct observation of plants and animals for natural history, and many began to accumulate large collections of exotic specimens and unusual [[monster]]s. [[Leonhart Fuchs]] was one of the three founding fathers of botany, along with [[Otto Brunfels]] and [[Hieronymus Bock]]. Other important contributors to the field were [[Valerius Cordus]], [[Konrad Gesner]] ({{Lang|la|[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]}}), [[Frederik Ruysch]], and [[Gaspard Bauhin]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;&gt;&quot;[http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History Natural History Timeline] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101231172609/http://www.historyofscience.com/G2I/timeline/index.php?category=Natural+History |date=2010-12-31 }}&quot;. HistoryofScience.com.&lt;/ref&gt; The rapid increase in the number of known organisms prompted many attempts at classifying and organizing species into [[taxonomy (biology)|taxonomic groups]], culminating in the system of the Swedish naturalist [[Carl Linnaeus]].&lt;ref name=&quot;natural&quot;/&gt;

The British historian of Chinese science [[Joseph Needham]] calls [[Li Shizhen]] &quot;the 'uncrowned king' of Chinese naturalists&quot;,&lt;ref&gt;Needham, J., &amp; Ling, W. (1976). ''Science and civilization in China'' (Vol. 5, part.3, p. 216). Cambridge: Cambridge University Press&lt;/ref&gt; and his ''[[Bencao gangmu]]'' &quot;undoubtedly the greatest scientific achievement of the Ming&quot;.{{quote without source|date=October 2021}} His works translated to many languages direct or influence many scholars and researchers.{{citation needed|date=August 2020}}

===Modern===
&lt;!-- Off topic? Biology isn't NH --&gt;
[[File:Buffon 1707-1788.jpg|upright|thumb|[[Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon|Georges Buffon]] is best remembered for his ''[[Histoire naturelle]]'', a 44-volume encyclopedia describing quadrupeds, birds, minerals, and some science and technology. Reptiles and fish were covered in supplements by [[Bernard Germain de Lacépède]].]]&lt;!-- Not discussed in text, no refs! --&gt;

A significant contribution to English natural history was made by [[parson-naturalist]]s such as [[Gilbert White]], [[William Kirby (entomologist)|William Kirby]], [[John George Wood]], and [[John Ray]], who wrote about plants, animals, and other aspects of nature. Many of these men wrote about nature to make the [[natural theology]] argument for the existence or goodness of God.&lt;ref name=&quot;Armstrong2000&quot;&gt;{{cite book|author=Patrick Armstrong|title=The English Parson-naturalist: A Companionship Between Science and Religion|url=https://books.google.com/books?id=hB0hEc4CN3wC|access-date=31 March 2013|year=2000|publisher=Gracewing Publishing|isbn=978-0-85244-516-7}}&lt;/ref&gt; Since early modern times, however, a great number of women made contributions to natural history, particularly in the field of botany, be it as authors, collectors, or illustrators.&lt;ref&gt;{{Cite web |url=https://womeninbotany.ur.de/ |title=Women in Botany |access-date=2019-12-19 |archive-date=2019-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190903110914/https://womeninbotany.ur.de/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt;

In modern Europe, professional disciplines such as botany, geology, [[mycology]], [[palaeontology]], [[physiology]], and [[zoology]] were formed. ''Natural history'', formerly the main subject taught by college science professors, was increasingly scorned by scientists of a more specialized manner and relegated to an &quot;amateur&quot; activity, rather than a part of science proper. In Victorian Scotland,  the study of natural history was believed to contribute to good mental health.&lt;ref&gt;{{Citation |journal=Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences |title='An aid to mental health': natural history, alienists and therapeutics in Victorian Scotland| author=Finnegan, Diarmid A. |year=2008 |volume=39 |pages=326–337 | doi=10.1016/j.shpsc.2008.06.006| pmid=18761284| issue=3}}&lt;/ref&gt; Particularly in Britain and the United States, this grew into specialist hobbies such as the [[Ornithology|study of birds]], butterflies, seashells ([[malacology]]/[[conchology]]), beetles, and wildflowers; meanwhile, scientists tried to define a unified discipline of biology (though with only partial success, at least until the [[modern synthesis (20th century)|modern evolutionary synthesis]]). Still, the traditions of natural history continue to play a part in the study of biology, especially ecology (the study of natural systems involving living organisms and the inorganic components of the Earth's biosphere that support them), [[ethology]] (the scientific study of animal behavior), and [[evolutionary biology]] (the study of the relationships between life forms over very long periods of time), and re-emerges today as integrative organismal biology.

Amateur collectors and natural history entrepreneurs played an important role in building the world's large natural history collections, such as the [[Natural History Museum, London]], and the [[National Museum of Natural History]] in Washington, DC.

Three of the greatest English naturalists of the 19th century, [[Henry Walter Bates]], [[Charles Darwin]], and [[Alfred Russel Wallace]]—who knew each other—each made natural history travels that took years, collected thousands of specimens, many of them new to science, and by their writings both advanced knowledge of &quot;remote&quot; parts of the world—the [[Amazon basin]], the [[Galápagos Islands]], and the [[List of islands of Indonesia|Indonesian Archipelago]], among others—and in so doing helped to transform biology from a descriptive to a theory-based science.

The understanding of &quot;Nature&quot; as &quot;an organism and not as a mechanism&quot; can be traced to the writings of [[Alexander von Humboldt]] (Prussia, 1769–1859). Humboldt's copious writings and research were seminal influences for Charles Darwin, [[Simón Bolívar]], [[Henry David Thoreau]], [[Ernst Haeckel]], and [[John Muir]].&lt;ref&gt;[[Andrea Wulf]] (2015),''[[The Invention of Nature]]'', Knopf {{page needed|date=March 2018}}&lt;/ref&gt;

==فطري تاريخ جا ميوزيم==
{{further|List of natural history museums}}
Natural history [[museum]]s, which evolved from [[cabinet of curiosities|cabinets of curiosities]], played an important role in the emergence of professional biological disciplines and research programs. Particularly in the 19th century, scientists began to use their natural history collections as teaching tools for advanced students and the basis for their own [[morphology (biology)|morphological]] research.

==فطري تاريخ جي سوسائٽيون==
[[File:Szczecin pomnik Jana Czekanowskiego.jpg|thumb|left|The monument of [[Jan Czekanowski]], a president of [[Polish Copernicus Society of Naturalists]] (1923–1924), in [[Szczecin]], Poland]]

The term &quot;natural history&quot; alone, or sometimes together with archaeology, forms the name of many national, regional, and local natural history societies that maintain records for [[animal]]s (including [[birds]] (ornithology), [[insect]]s ([[entomology]]) and [[mammal]]s (mammalogy)), [[fungi]] ([[mycology]]), plants (botany), and other organisms. They may also have [[geological]] and [[microscope|microscopical]] sections.

Examples of these societies in Britain include the [[Natural History Society of Northumbria]] founded in 1829, London Natural History Society (1858), [[Birmingham Natural History Society]] (1859), [[British Entomological and Natural History Society]] founded in 1872, [[Glasgow]] Natural History Society, [[Manchester]] Microscopical and Natural History Society established in 1880, Whitby Naturalists' Club founded in 1913,&lt;ref name=&quot;whitbynaturalistsclub&quot;&gt;{{cite web |url=http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |title=Whitby Naturalists' Club |publisher=whitbynaturalists.co.uk |access-date=January 23, 2018 |archive-date=January 24, 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180124070550/http://www.whitbynaturalists.co.uk/ |url-status=live }}&lt;/ref&gt; Scarborough Field Naturalists' Society and the Sorby Natural History Society, [[Sheffield]], founded in 1918.&lt;ref name=&quot;WMBC-Oldest&quot;&gt;{{cite web|url=http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older|title=Older Organisations|last=Mabbett|first=Andy|date=20 November 2010|publisher=[[West Midland Bird Club]]|access-date=11 February 2015|url-status=unfit|archive-url=https://web.archive.org/web/20130523040849/http://www.westmidlandbirdclub.com/club/older |archive-date=23 May 2013}}&lt;/ref&gt; The growth of natural history societies was also spurred due to the growth of British colonies in tropical regions with numerous new species to be discovered. Many [[civil servants]] took an interest in their new surroundings, sending specimens back to museums in the [[UK|Britain]]. (See also: [[Indian natural history]])

Societies in other countries include the [[American Society of Naturalists]] and [[Polish Copernicus Society of Naturalists]].

Professional societies have recognized the importance of natural history and have initiated new sections in their journals specifically for natural history observations to support the discipline. These include &quot;Natural History Field Notes&quot; of ''[[Biotropica]]'',&lt;ref&gt;{{Cite journal |last1=Powers |first1=Jennifer S. |last2=Carlo |first2=Tomás A. |last3=Slade |first3=Eleanor M. |last4=Slik |first4=Ferry |date=2021 |title=Biotropica announces a new paper category: Natural History Field Notes |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/btp.12944 |journal=Biotropica |language=en |volume=53 |issue=2 |pages=352–353 |doi=10.1111/btp.12944 |bibcode=2021Biotr..53..352P |issn=0006-3606}}&lt;/ref&gt; &quot;The Scientific Naturalist&quot; of [https://www.esa.org/wp-content/uploads/2022/05/ESA-Scientific-Naturalist-Guidelines.pdf ''Ecology''], &quot;From the Field&quot; of [[Waterbirds (journal)|''Waterbirds'']],&lt;ref&gt;{{Cite journal |last=Sundar |first=K. S. Gopi |date=2022 |title=Editorial: Transitioning Editorial Boards Through a Global Pandemic |url=https://doi.org/10.1675/063.045.0101 |journal=Waterbirds |volume=45 |issue=1 |pages=i–iii |doi=10.1675/063.045.0101 |issn=1524-4695|url-access=subscription }}&lt;/ref&gt; and the &quot;Natural History Miscellany section&quot; of the [https://www.amnat.org/announcements/CallNHM.html ''American Naturalist''].

==فطري تاريخ جا فائدا==
Natural history observations have contributed to scientific questioning and theory formation. In recent times such observations contribute to how conservation priorities are determined. Mental health benefits can ensue, as well, from regular and active observation of chosen components of nature, and these reach beyond the benefits derived from passively walking through natural areas.&lt;ref name=&quot;Fleischner-2025&quot; /&gt;
{{clear}}

==پڻ ڏسو==
{{Portal|ڌرتي سائنس|ماحوليات|ماحول|حياتيات}}
* Evolutionary history of life
* History of evolutionary thought
* Natural science
* Naturalism (philosophy)
* Nature documentary
* Nature studies
* Nature writing
* Russian naturalists
* Timeline of natural history

==مزيد مطالعي لاء==
{{Library resources box | by=no | onlinebooks=no | others=no | about=yes | label=Natural history}}
{{refbegin}}
* {{Citation | last = Allen | first= David Elliston | title = The Naturalist in Britain: a social history | publisher = Princeton University Press | location = New Jersey | year = 1994 | pages = 270 | isbn = 0-691-03632-2}}
* {{Citation | last = Liu | first = Huajie | title =  Living as a Naturalist | publisher = Peking University Press | location = Beijing | year = 2012 | pages=363 |isbn = 978-7-301-19788-2}}
* Peter Anstey (2011), [http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ ''Two Forms of Natural History''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110809125036/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two-forms-of-natural-history/ |date=2011-08-09 }}, ''[http://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ ''Early Modern Experimental Philosophy''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110721051523/https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/ |date=2011-07-21 }}.
* {{Citation | last = Atran | first= Scott | title = Cognitive Foundations of Natural History: Towards an Anthropology of Science| publisher = Cambridge University Press | location = Cambridge, UK | year = 1990 | pages = 376 | isbn = 978-0-521-43871-1}}
* Farber, Paul Lawrence (2000), ''Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson''. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
* [[Robert E. Kohler|Kohler, Robert E.]] (2002), ''Landscapes and Labscapes: Exploring the Lab-Field Border in Biology''. University of Chicago Press: Chicago.
* Mayr, Ernst. (1982), ''The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance''. The Belknap Press of Harvard University Press: Cambridge, Massachusetts.
* Rainger, Ronald; Keith R. Benson; and Jane Maienschein (eds) (1988), ''The American Development of Biology''. University of Pennsylvania Press: Philadelphia.
{{refend}}

==ٻاهريان ڳنڍڻا==
{{Commons category|Natural history}}

* [http://esapubs.org/bulletin/current/history_links_list.htm ''A History of the Ecological Sciences''] by Frank N. Egerton
* ''[https://www.gutenberg.org/ebooks/73702 The Cambridge natural history, Vol. 07 (of 10)]'', London: Macmillan and Co., 1904
{{Authority control}}

{{DEFAULTSORT:Natural History}}
[[زمرو:فطري تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]
==حوالا==
{{حوالا}}</text>
      <sha1>9kf1847wg0b2old66dssh7uwgk4yp6h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ماحوليات جا باب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83391</id>
    <revision>
      <id>322471</id>
      <parentid>322109</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:45:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322471</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="45" sha1="ehypvgxgbrtnp62dh3dtgndtvhznaak" xml:space="preserve">
[[زمرو:فطري سائنس جا باب]]</text>
      <sha1>ehypvgxgbrtnp62dh3dtgndtvhznaak</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ٽيڪنالاجي جا باب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83392</id>
    <revision>
      <id>322480</id>
      <parentid>322291</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:01:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322480</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="97" sha1="i1x9v4u8wc0fczei9ovclnzisfrwxfx" xml:space="preserve">[[زمرو:ٽيڪنيڀياس]]
[[زمرو:انجنيئرنگ ۽ ٽيڪنالاجي جا باب]]</text>
      <sha1>i1x9v4u8wc0fczei9ovclnzisfrwxfx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:زندگي جي سائنس جا باب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83416</id>
    <revision>
      <id>322473</id>
      <parentid>322259</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:47:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322473</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="120" sha1="18ggezanvug6gox6yiqipr29kp7bnjy" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس جا باب]]
[[زمرو:زندگي جي سائنس]]
[[زمرو:فطري سائنس جا باب]]</text>
      <sha1>18ggezanvug6gox6yiqipr29kp7bnjy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:زراعت ۽ علم زراعت جا باب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83420</id>
    <revision>
      <id>322472</id>
      <parentid>322298</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T10:46:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322472</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="106" sha1="1vjpi7bdp7z9lt8uwwd92q9sxmt5ov0" xml:space="preserve">[[زمرو:زراعت]]
[[زمرو:علم زراعت]]
[[زمرو:زندگي جي سائنس جا باب]]</text>
      <sha1>1vjpi7bdp7z9lt8uwwd92q9sxmt5ov0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:انجنيئرنگ ۽ ٽيڪنالاجي جا باب</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83421</id>
    <revision>
      <id>322481</id>
      <parentid>322290</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T11:01:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322481</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="112" sha1="qkjwd1jxq7ytjvi9ei08p023v1bn3yc" xml:space="preserve">[[زمرو:انجنيئرنگ]]
[[زمرو:ٽيڪنيڀياس]]
[[زمرو:اطلاقي سائنس جا باب]]</text>
      <sha1>qkjwd1jxq7ytjvi9ei08p023v1bn3yc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83434</id>
    <revision>
      <id>322386</id>
      <timestamp>2025-07-09T15:40:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:طبيعيات]] [[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</comment>
      <origin>322386</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="66" sha1="s0nz64yxcpfbjquj48xdmvfd14o5ld4" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</text>
      <sha1>s0nz64yxcpfbjquj48xdmvfd14o5ld4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322454</id>
      <parentid>322386</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:25:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322454</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" sha1="peocfh0oivac3acxdem50786qr9ciyn" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</text>
      <sha1>peocfh0oivac3acxdem50786qr9ciyn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322455</id>
      <parentid>322454</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:26:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:طبيعيات جي اصطلاح]] کي [[زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322454</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="62" sha1="peocfh0oivac3acxdem50786qr9ciyn" xml:space="preserve">[[زمرو:ڪيميا]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</text>
      <sha1>peocfh0oivac3acxdem50786qr9ciyn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322457</id>
      <parentid>322455</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T04:26:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322457</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="64" sha1="ipze6xewr2hyatg3pzhd8n1tapwzchc" xml:space="preserve">[[زمرو:فلڪيات]]
[[زمرو:سائنسي اصطلاح]]</text>
      <sha1>ipze6xewr2hyatg3pzhd8n1tapwzchc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:قدرتي تاريخ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83435</id>
    <revision>
      <id>322405</id>
      <timestamp>2025-07-10T00:59:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:قدرتي تاريخ]] کي [[قدرتي تاريخ]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322405</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="54" sha1="i4fjr4gnd2wnjit4j5qbh2hotuutnzo" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|قدرتي تاريخ}}</text>
      <sha1>i4fjr4gnd2wnjit4j5qbh2hotuutnzo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:فطري تاريخ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83436</id>
    <revision>
      <id>322407</id>
      <timestamp>2025-07-10T01:03:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:سائنس]]</comment>
      <origin>322407</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23" sha1="jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk" xml:space="preserve">[[زمرو:سائنس]]</text>
      <sha1>jhvrj147x8ae0q5gdqisn0xoww79ilk</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322438</id>
      <parentid>322407</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T03:17:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322438</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="430" sha1="21uw3iwyf8i48g2vn7uw2lylhhly4oo" xml:space="preserve">{{Commons cat|Natural history}}
{{cat main|Natural history}}
{{portal|Biology}}

[[Category:Natural sciences]]
[[Category:Science]]
[[Category:History of science]]
[[Category:History of biology]]
[[Category:History of Earth science]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]</text>
      <sha1>21uw3iwyf8i48g2vn7uw2lylhhly4oo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322439</id>
      <parentid>322438</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T03:20:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322439</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="484" sha1="gpz9r8iz7x4kbj4hyikj2ccw8nofaq5" xml:space="preserve">{{Commons cat|Natural history}}
{{cat main|فطري تاريخ|article=فطري تاريخ}}
{{portal|حياتيات |ارضيات }}

[[Category:Natural sciences]]
[[Category:Science]]
[[Category:History of science]]
[[Category:History of biology]]
[[Category:History of Earth science]]
[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]</text>
      <sha1>gpz9r8iz7x4kbj4hyikj2ccw8nofaq5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322440</id>
      <parentid>322439</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T03:21:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322440</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="329" sha1="bilrnru703d0dsqzrtyys1dy6hz1l6o" xml:space="preserve">{{Commons cat|Natural history}}
{{cat main|فطري تاريخ|article=فطري تاريخ}}
{{portal|حياتيات|ارضيات}}

[[زمرو:سائنس]]
[[زمرو:علم فطري سائنس]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]
[[زمرو:حياتيات جي تاريخ]]
[[زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ]]</text>
      <sha1>bilrnru703d0dsqzrtyys1dy6hz1l6o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>قدرتي تاريخ</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83437</id>
    <redirect title="فطري تاريخ" />
    <revision>
      <id>322409</id>
      <timestamp>2025-07-10T01:03:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[قدرتي تاريخ]] کي [[فطري تاريخ]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322409</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="35" sha1="0iidtsqm04ktq2nlwuol0f99m7xnq3o" xml:space="preserve">#چوريو [[فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>0iidtsqm04ktq2nlwuol0f99m7xnq3o</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:حياتيات جي تاريخ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83438</id>
    <revision>
      <id>322434</id>
      <timestamp>2025-07-10T02:50:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:حياتيات]] [[زمرو:فطري تاريخ]]</comment>
      <origin>322434</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="60" sha1="rjsdofluo6st71889yarbjtjebv7d6s" xml:space="preserve">[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>rjsdofluo6st71889yarbjtjebv7d6s</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322437</id>
      <parentid>322434</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T02:55:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322437</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67" sha1="3ehz1fnc3bu52xeo49fd4sw8fa0fq67" xml:space="preserve">[[زمرو:حياتيات]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]</text>
      <sha1>3ehz1fnc3bu52xeo49fd4sw8fa0fq67</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:ڌرتي سائنس جي تاريخ</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83439</id>
    <revision>
      <id>322435</id>
      <timestamp>2025-07-10T02:52:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:ڌرتي سائنس]] [[زمرو:سائنس جي تاريخ]]</comment>
      <origin>322435</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" sha1="ohdzocgd38n37osjrbesfcxronfkqos" xml:space="preserve">[[زمرو:ڌرتي سائنس]]
[[زمرو:سائنس جي تاريخ]]</text>
      <sha1>ohdzocgd38n37osjrbesfcxronfkqos</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>فطري تاريخ جا عجائب گھر</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83440</id>
    <revision>
      <id>322442</id>
      <timestamp>2025-07-10T03:39:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>صفحي &quot;[[:en:Special:Redirect/revision/1297002785|Natural history museum]]&quot; جي شروعاتي ڀاڱي جو ترجمو ڪندي سرجيو ويو</comment>
      <origin>322442</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1209" sha1="ephm0unek5zepy4ume9o2lhou9nrw0d" xml:space="preserve">{{For|Natural History Museum of Pakistan|Natural History Museum (disambiguation)|Pakistan}}
[[File:Smithsonian-Museum_of_Natural_History_(cropped).jpg|thumb|سمٿ سونين ميوزيم آف نيچرل هسٽري، فطري تاريخ جي  عجائب گھرن ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو عجائب گھر آهي. ]]
[[File:Museum_of_Natural_History_Helsinki.jpg|thumb|[[فنلينڊ]] جي شهر، [[هلسنڪي|هيلسنڪي]] ۾ فنلينڊ ميوزيم آف نيچرل هسٽري ۾ ''شونوسورس (Shunosaurus)'' (کاٻي پاسي) ۽ ''گيگانٽوسورس (Giganotosaurus)'' (ساڄي پاسي) جا ڍانچا]]

'''فطري تاريخ جا عجائب گھر''' يا '''قدرتي تاريخ جا عجائب گھر''' هڪ (Museums of Natural  History) هڪ سائنسي ادارو هوندو آهي، جتي [[فطري تاريخ]] جا مجموعا رکيا ويندا آهن، جن ۾ [[حيوانات|جانورن]]، [[ٻوٽا|ٻوٽن]]، [[فنگس]]، [[ايڪو سسٽم|ماحولياتي نظام]] ، [[ارضيات]]، [[پئلئينٽولاجي|پيليونٽولوجي]] ، موسميات ، ۽ ٻين جا موجوده ۽ تاريخي رڪارڊ شامل آهن.</text>
      <sha1>ephm0unek5zepy4ume9o2lhou9nrw0d</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>322443</id>
      <parentid>322442</parentid>
      <timestamp>2025-07-10T03:41:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>322443</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1236" sha1="juyf6wkvgd4l01posy49rv146p16jcc" xml:space="preserve">{{For|Natural History Museum of Pakistan|Natural History Museum (disambiguation)|Pakistan}}
[[File:Smithsonian-Museum_of_Natural_History_(cropped).jpg|thumb|سمٿ سونين ميوزيم آف نيچرل هسٽري، فطري تاريخ جي  عجائب گھرن ۾ دنيا جو سڀ کان وڏو عجائب گھر آهي. ]]
[[File:Museum_of_Natural_History_Helsinki.jpg|thumb|[[فنلينڊ]] جي شهر، [[هلسنڪي|هيلسنڪي]] ۾ فنلينڊ ميوزيم آف نيچرل هسٽري ۾ ''شونوسورس (Shunosaurus)'' (کاٻي پاسي) ۽ ''گيگانٽوسورس (Giganotosaurus)'' (ساڄي پاسي) جا ڍانچا]]

'''فطري تاريخ جا عجائب گھر''' يا '''قدرتي تاريخ جا عجائب گھر''' هڪ (Museums of Natural  History) هڪ سائنسي ادارو هوندو آهي، جتي [[فطري تاريخ]] جا مجموعا رکيا ويندا آهن، جن ۾ [[حيوانات|جانورن]]، [[ٻوٽا|ٻوٽن]]، [[فنگس]]، [[ايڪو سسٽم|ماحولياتي نظام]]، [[ارضيات]]، [[پئلئينٽولاجي|پيليونٽولوجي]]، [[موسم]] ۽ ٻين جا موجوده ۽ تاريخي رڪارڊ شامل آهن.

[[زمرو:فطري تاريخ]]</text>
      <sha1>juyf6wkvgd4l01posy49rv146p16jcc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:طبيعيات جي اصطلاح</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83441</id>
    <revision>
      <id>322456</id>
      <timestamp>2025-07-10T04:26:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>Ibne maryam صفحي [[زمرو:طبيعيات جي اصطلاح]] کي [[زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون]] ڏانھن چوريو</comment>
      <origin>322456</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78" sha1="34bc2ie2hze9mgz0ap6d74pq57p5d8k" xml:space="preserve">{{واپس منتقل زمرو|زمرو:فلڪيات جون اصطلاحون}}</text>
      <sha1>34bc2ie2hze9mgz0ap6d74pq57p5d8k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>ترندڙ بادل</title>
    <ns>0</ns>
    <id>83442</id>
    <revision>
      <id>322467</id>
      <timestamp>2025-07-10T07:56:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <ip>154.198.119.33</ip>
      </contributor>
      <comment>نئون پيج سرجيو</comment>
      <origin>322467</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2987" sha1="0oqpc2wepe1m8zsohd2acilooqsjsow" xml:space="preserve">ترندڙ بادل (انگريزي: The Drifting Clouds) ڪرشن کٽواڻيءَ جو لکيل هڪ مشهور سنڌي ناول آهي، جيڪو ورهاڱي کان پوءِ جي سنڌي ادب جو اهم شاهڪار سمجھيو وڃي ٿو. هي ناول لڏپلاڻ، سڃاڻپ، يادگيرين، ۽ نفسياتي بيچينين جهڙن موضوعن کي ڳوليندو آهي، خاص ڪري انهن ماڻهن جي زندگيءَ جي تصوير ڏي ٿو، جيڪي 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ بي گهر ٿيا.
هي ناول ورهاڱي کان پوءِ جي دور ۾ لکيو ويو، جڏهن لکين سنڌي هندن کي سنڌ (هاڻ پاڪستان) مان لڏي ڀارت اچڻو پيو. ناول جو ليکڪ ڪرشن کٽواڻي پڻ ان تاريخي تڪليف مان گذريو هو، جنهن جي عڪس سندس هن ناول ۾ ڏسي سگهجي ٿو. ناول لڏپلاڻ جي درد، سماجي بيچيني، ۽ ماڻهن جي سڃاڻپ جي تلاش کي بيان ڪري ٿو.
ناول جو مرڪزي ڪردار حشو ڪيولراماڻي آهي، جيڪو هڪ پناهگير طور نئين زندگيءَ جي شروعات ڪري ٿو. ورهاڱي سبب هن کي پنهنجو ڳوٺ، پنهنجي مٽي، ۽ پنهنجي سڃاڻپ ڇڏڻي پوي ٿي. ناول سندس اندوني جنگ، مايوسي، يادگيرين ۽ اميدن جو عڪس آهي.
&quot;ترندڙ بادل&quot; جو نالو علامتي آهي، جيڪو انهن ماڻهن جي بي گهر هجڻ ۽ تڙپندڙ زندگيءَ جي علامت آهي – جيئن بادل ترندا رهن ٿا، تيئن اهي ماڻهو به بيقراريءَ سان نئين جاءِ جي تلاش ۾ ڀٽڪندا رهيا. ناول جي موضوئن ۾ لڏپلاڻ ۽ وڃايل سڃاڻپ, ذاتي ۽ اجتماعي يادگيريون, ذهني بيچيني ۽ وجودي بحران, ڪميونٽيءَ جي حالتن جو مشاهدو شامل آهن. 
ادبي اهميت
ترندڙ بادل سنڌي ادب جو هڪ علامتي، نفسياتي ۽ تاريخي شاهڪار آهي، جيڪو سنڌي قوم جي تاريخي درد کي تخليقي انداز ۾ پيش ڪري ٿو. ناول جي ٻولي ادبي، دل کي ڇهندڙ ۽ گهري علامتن سان ڀرپور آهي. هي ناول نه صرف ادب پر تاريخي شعور ۽ ثقافتي سڃاڻپ جي مطالعي لاءِ پڻ اهميت رکي ٿو. ناول انگريزي, هندي, پنجابي ۽ اردو سميت پاڪستان ۽ ڀارت جي ڪيترين ئي علاقائي ٻولين ۾ الٿو ٿي چڪو آهي. 
ڪرشن کٽواڻي هڪ ناليوارو سنڌي افسانا نويس، ناول نگار ۽ صحافي هو. هن جا اڪثر ناول ورهاڱي کان پوءِ جي سنڌي قوم جي حالتن تي ٻڌل آهن. ترندڙ بادل کي سندس شاهڪار ناولن مان هڪ سمجھيو وڃي ٿو.</text>
      <sha1>0oqpc2wepe1m8zsohd2acilooqsjsow</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Essam2K6</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83443</id>
    <revision>
      <id>322468</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:42:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>322468</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4356" sha1="ol85y088vrks4h0t5jukbiu6woli0xf" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 10 جُولاءِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>ol85y088vrks4h0t5jukbiu6woli0xf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:Kingofthewetcats</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83444</id>
    <revision>
      <id>322469</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:42:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>322469</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4356" sha1="ol85y088vrks4h0t5jukbiu6woli0xf" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:42, 10 جُولاءِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>ol85y088vrks4h0t5jukbiu6woli0xf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>واپرائيندڙ بحث:CChen (WMF)</title>
    <ns>3</ns>
    <id>83445</id>
    <revision>
      <id>322470</id>
      <timestamp>2025-07-10T10:43:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>KaleemBot</username>
        <id>10779</id>
      </contributor>
      <comment>ڀليڪار!</comment>
      <origin>322470</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4356" sha1="icmme5yh9va0czy0i0xxovvesx7s8v7" xml:space="preserve">
{{سانچو:سماجي ڳنڍڻن تي سنڌي وڪيپيڊيا}}
&lt;div style=&quot;padding:5px;font-size:medium&quot;&gt;&lt;center style=&quot;word-spacing:1ex&quot;&gt;[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخاني جي صفحي تي پنھنجون سفارشون ڏيو]] &lt;/center&gt;&lt;/div&gt;
{| bgcolor=&quot;#ADDFAD&quot; align=center style=&quot;width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border-top:2px dashed #3eb2c9;border-bottom:2px dashed #3eb2c9;padding: 5px 20px 25px;&quot;
|&lt;span style=&quot;font-family:MB Lateefi;float:left&quot;&gt;'''[[Wikipedia:سفارتخانو|سفارتخانو]]'''&lt;/span&gt;
&lt;div class=&quot;tabber horizTabBox&quot; style=&quot;width: 100% !important;&quot;&gt;
[[عڪس:Wikipedia laurier wp.png|left|200px]]
&lt;center&gt;&lt;big&gt;'''بزمِ سنڌي وڪيپيڊيا ۾ ڀلي ڪري آيا''' ''{{PAGENAME}}'''&lt;/big&gt;&lt;/center&gt;''

'''السلام عليڪم! اسان اميد ڪريون ٿا تہ توھان سنڌي وڪيپيڊيا جي لاء بھترين اضافو ثابت ٿيندئو'''.&lt;br&gt;
* وڪيپيڊيا ھڪ کليل ڄاڻ چيڪلو آھي جنھن کي اسان سڀ ملي ڪري لکندا ۽ سنواريندا آھيون. وڪيپيڊيا منصوبي جي شروعات جنوري 2001ع ۾ ٿي، جڏھن تہ سنڌي وڪيپيڊيا فيبروري 2006ع  ۾  عمل آئي. في الحال ھن وڪيپيڊيا ۾ '''{{NUMBEROFARTICLES}}''' [[Special:Allpages|مضمون]] موجود آھن.&lt;br /&gt;
* ھن چيڪلي (انسائيڪلوپيڊيا) ۾ توھان مضمون نويسي، سنوار ۽ تصحيح کان پھريان ھيٺين صفحن تي ضرور نظر وجھو.'''
* صفحن جي ظاھريت جي تبديلي ۽ طریقيڪار جي لاءِ ڏسو '''[[خاص:ترجيحات|ترجيحون]]'''.

&lt;Font - size=4&gt; '''اصول ۽ قاعدا''' &lt;/Font - size&gt;

&lt;Font - size=3&gt;  '''توھان جو واپرائيندڙ ۽ بحث صفحو''' &lt;/Font - size&gt;&lt;br&gt;
ھتي توھانجو [[خاص:Mypage|'''مخصوص واپرائيندڙ صفحو بہ ھوندو''']] جتي توھان [[:زمرو:يوزر سانچا|پنھنجو تعارف لکي سگھو ٿا]]، ۽ توهانجي [[خاص:Mytalk|واپرائيندڙ بحث]] تي ٻيا رڪنَ توھان سان رابطو ڪري سگھن ٿا ۽ توھان ڏي پيغام موڪلي سگھن ٿا.
* '''ڪنھن ٻئي رڪن کي پيغام موڪلڻ وقت ھنن امرن جو خاص خيال رکو''':
** '''جيڪڏھن ضرورت هجي تہ پيغام کي عنوان ضرور ڏيو'''.
** '''پيغام جي آخر ۾ پنهنجي صحيح ضرور وجھو، ان جي لاءِ هي علامت درج ڪريو'''--&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;&amp;#126;''' يا ھن ([[عڪس:Insert-signature.png|link=]]) بٽڻ تي ٽڙڪ ڪريو'''.
** '''[[Wikipedia:اصول بحث|اظھار بحث جي آدابن]] جو خصوصي خيال رکو'''.

&lt;Font - size=3&gt; '''تعاون''' &lt;/Font - size&gt;

* '''وڪيپيڊيا جي ڪنھن بہ صفحي جي سڄي پاسي ڳوليو جو خانو نظر ايندو آھي. جنھن موضوع تي مضمون ٺاھڻ چاھيو تہ ڳوليو جي خاني ۾ لکو، ۽ ڳوليو تي ٽڙڪ ڪريو'''.
&lt;inputbox&gt;type=search&lt;/inputbox&gt;
* '''توھان جي موضوع سان ملندڙ جلندڙ صفحا نظر ايندا. اھو اطمينان ڪرڻ کان پوء تہ توھان جي گهربل موضوع تي پھريان کان مضمون موجود ناھي، توھان نئون صفحو ٺاھي سگھو ٿا  واضع هجي تہ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ مضمون ٺاھڻ جي اجازت ناھي. توھان ھيٺ ڏنل خانو بہ استعمال ڪري سگھو ٿا'''.
&lt;inputbox&gt;type=create&lt;/inputbox&gt;
*  '''لکڻ کان پهرئين ھن ڳالھ جو يقين ڪريو تہ جنھن عنوان تي توھان لکي رھيا آھيو ان تي يا ان سان ملندڙ عنوانن تي وڪي ۾ ڪوئي مضمون نہ ھجي. ان جي لاء توھان ڳوليو جي خاني ۾ عنوان ۽ ان جا هم معنيٰ لفظ (اهڙا لفظ جن جي معني هڪ هجي) لکي ڳولا ڪريو'''.&lt;/center&gt;
|} -- توھان جي مدد جي لاء ھر وقت حاضر، اوهان جو خادم --[[واپرائيندڙ:KaleemBot|KaleemBot]] ([[واپرائيندڙ بحث:KaleemBot|ڳالھ]]) 10:43, 10 جُولاءِ 2025 ( يو.ٽي.سي)</text>
      <sha1>icmme5yh9va0czy0i0xxovvesx7s8v7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>زمرو:فزڪس ۾ وقت</title>
    <ns>14</ns>
    <id>83446</id>
    <revision>
      <id>322483</id>
      <timestamp>2025-07-10T11:53:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ibne maryam</username>
        <id>17680</id>
      </contributor>
      <comment>نئون صفحو: [[زمرو:طبيعيات]] [[زمرو:سائنس ۾ وقت]]</comment>
      <origin>322483</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" sha1="3kp9gwf0rvyb3g1wkmpj8xqs4ysr8n5" xml:space="preserve">[[زمرو:طبيعيات]]
[[زمرو:سائنس ۾ وقت]]</text>
      <sha1>3kp9gwf0rvyb3g1wkmpj8xqs4ysr8n5</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>